710

DOI 107596taksadv7i11418

Citation Kesgingoumlz H (2018) Tuumlrkiye İccedilin Guumlmruumlk Birliğirsquone Alternatif Bir Pazar İslam İşbirliği Teşkilatı Journal of History Culture and Art Research 7(1) 710-732 doihttpdxdoiorg107596taksadv7i11418

Tuumlrkiye İccedilin Guumlmruumlk Birliğirsquone Alternatif Bir Pazar İslam İşbirliği Teşkilatı

An Alternative Market to European Union for Turkey The Organization of Islamic Cooperation

Hayrettin Kesgingoumlz1

Abstract

Increasing competition in the world by the help of globalization has directed countries to cooperation with other countries and interregional organizations Nowadays competition in foreign trade is becoming more and more challenging due to globalization process and countries use the most important alternatives economic integrations to export and import The new idea of creating new regional alternatives to increase foreign trade for Turkey is becoming more important day by day Organization of Islamic Cooperation (OIC) which is being created under the leadership of Turkey has an important share on Turkish foreign trade after G20 OECD and Customs Union Though OIC has occupied an important place in Turkish foreign trade it is least known and this study searches whether OIC can become an alternative in future In order to answer this question the performance analysis of foreign trade was conducted with the help of macroeconomic indicators while the analysis of foreign trade compliance was held with the help of international foreign trade indices As a result of foreign trade compliance analysis it is concluded that importance of Organization of Islamic Cooperation is increasing every day Though foreign trade between Turkey and Customs Union reduced foreign trade between Turkey and OIC increased and that result shows that Turkey turns his face to markets of OIC However foreign trade between Turkey and OIC can just be alternative to Custom union in further years

Keywords International economic organizations Organization of Islamic Cooperation Customs union International trade Performance analysis Compliance analysis

1 Dr Oumlğr Uuml Karabuumlk Uumlniversitesi İİBF İktisat Boumlluumlmuuml Tuumlrkiye E-mail hayrettinkesgingozkarabukedutr

Journal of History Culture and Art Research (ISSN 2147-0626)

Tarih Kuumlltuumlr ve Sanat Araştırmaları Dergisi Vol 7 No 1 March 2018

Revue des Recherches en Histoire Culture et Art Copyright copy Karabuk University httpkutaksamkarabukedutr مجلة البحوث التاریخیة والثقافیة والفنیة

711

Oumlz

Kuumlreselleşmeyle birlikte duumlnyada artan rekabet ortamı 2008 kuumlresel ekonomik krizinden sonra duumlnya uumllkelerini uumllkeler ve boumllgeler arası işbirliğine doğru youmlneltmiştir Kuumlreselleşme suumlrecinde dış ticarette rekabetin her geccedilen guumln zorlaştığı bir doumlnemde buguumln uumllkeler dış ticareti gerccedilekleştirmek iccedilin en oumlnemli seccedilenekleri olan uumllkeler ve boumllgesel arası ekonomik buumltuumlnleşmeleri kullanmaktadırlar Yeni yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelerle dış ticareti arttırmak iccedilin alternatifler oluşturma duumlşuumlncesi Tuumlrkiye iccedilin oumlnemli hale gelmektedir Tuumlrkiyersquonin oumlncuumlluumlğuumlnde oluşturulan İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği (GB) ile dış ticaretinden sonra en oumlnemli paya sahiptir Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin dış ticaret payında oumlnemli sırada yer almasına rağmen az bilinen uluslararası ekonomik kuruluşlardan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın zamanla Guumlmruumlk Birliğine alternatif olup olmayacağı sorusuna cevap aranmıştır Bu soruya cevap verebilmek iccedilin ccedilalışmada dış ticaretin performansı analizi makroekonomik goumlstergeler ve dış ticaretin uyum analizi ise uluslararası dış ticaret endeksleri yardımıyla yapılmıştır Dış ticaretin performans analizi ve dış ticaretin uyum analizi sonucunda Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemi her geccedilen guumln artmaktadır Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğiyle olan dış ticaretinin azalmasının aksine İslam İşbirliği Teşkilatı ile dış ticaretinin artması Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatı alternatif pazarına youmlneldiğini goumlstermektedir Fakat Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaret ancak zamanla Guumlmruumlk Birliğine iyi bir alternatif olarak değerlendirilebilir

Anahtar Kelimeler Uluslararası ekonomik kuruluşlar İslam İşbirliği Teşkilatı Guumlmruumlk birliği Uluslararası ticaret Performans analizi Uyum analizi

1 GİRİŞ

Tuumlrkiye gibi gelişmekte olan ekonomiler iccedilin kuumlreselleşmenin etkisiyle artan rekabet ortamında dış ticaret artışı sağlamanın en oumlnemli yollarından birisi uluslararası ekonomik kuruluşlardır Mevcut kuruluşlardan ziyade yeni kuruluşlar iccedilin alternatif oluşturmak dış ticaret ve uumllke geliri iccedilin oumlnemlidir Bu yuumlzden gelişmekte olan uumllkeler hem uumlye oldukları uluslararası ekonomik kuruluşlarla dış ticaretini gerccedilekleştirmek hem de alternatif ekonomik kuruluş oluşturup artan rekabet ortamında avantaj sağlamalıdır Her geccedilen guumln uluslararası ekonomik kuruluşların oumlnemi daha da ortaya ccedilıkmaktadır

Tuumlrkiye iccedilin en oumlnemli ve eski ekonomik kuruluşlardan birisi olan Avrupa Birliği ile ilişkiler 1959 yılında başlamış 1 Ocak 1996 Guumlmruumlk Birliği anlaşması ile dış ticarette Avrupa Birliği uumllkeleri tarafından tanınmasına rağmen yaklaşık yarım yuumlzyıldan beri inişli ccedilıkışlı bir seyirle Tuumlrkiye Avrupa Birliğine tam uumlye olmak iccedilin ccedilalışmalarına devam etmektedir (Uumllger 201674) (Erhan vd 20168) 2012 ve sonrasında tartışılmaya başlanılan Guumlmruumlk Birliği Tuumlrkiyersquoyi ekonomik kuruluşlar bakımından yeni yeni arayışlara youmlneltmiş ya da uumlye olunan ekonomik kuruluşlara ağırlık verilmesini guumlndeme getirmiştir Bu yeni arayışlar yeni ekonomik kuruluşlarla birlikte dış ticaretin seyrini Tuumlrkiye iccedilin Avrupa ekseninden Asya-Avrasya eksenine doğru kaydırmıştır Bu eksende yer alan ve Tuumlrkiyersquonin oumlncuumlluumlğuumlnde oluşturulan İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) Tuumlrkiyersquonin ihracat payında G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliğirsquonden sonra dış ticarette en oumlnemli paya sahip 4 Kuruluştur (Kesgingoumlz 201724)

Bu ccedilalışmanın amacı Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın zamanla Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazara doumlnuumlşuumlp doumlnuumlşmeyeceği sorusuna cevap aramaktır Bu ccedilalışmada İslam İşbirliği Teşkilatıyla olan dış ticaretimiz Guumlmruumlk Birliğiyle karşılaştırmalı olarak performans ve uyum analiziyle değerlendirilmiştir Performans analizinde Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatı ile yaptığı toplam ihracat ihracat buumlyuumlme hızı toplam ithalat ithalat buumlyuumlme hızı dış ticaret dengesi dış ticaret hacmi ve ihracatın ithalatı karşılama oranına bakılmıştır Uyum analizi iccedilin ise uluslararası endekslerden konsantrasyon ccedileşitlendirme

712

ticaret yapılarındaki benzerlik tamamlayıcılık ve ihracatın ithalatı karşılama endeksi kullanılmıştır Dış ticaretin performans ve uyum analizi ile bu soruya cevap aranmıştır

Ccedilalışma doumlrt boumlluumlmden oluşmaktadır Birinci boumlluumlmde ekonomik buumltuumlnleşmeler Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatı kavramsal olarak tanımlanmış ve ardından konu ile ilgili literatuumlr taraması ikinci boumlluumlmde yapılmıştır Uumlccediluumlncuuml boumlluumlmde Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatı ile gerccedilekleştirdiği dış ticaretin performans analizi yapılmıştır Son olarak doumlrduumlncuuml boumlluumlmde ise oluşturulan Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatı kuruluşlarının dış ticaretlerinin uyum analizi uluslararası endeksler yardımıyla yapılıp sonuccedil boumlluumlmuumlyle ccedilalışma tamamlanmıştır

2 EKONOMİK BUumlTUumlNLEŞMELER ndash GUumlMRUumlK BİRLİĞİ ndash İSLAM İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATIrsquoNIN KAVRAMSAL OLARAK TANIMLANMASI VE EKONOMİK BUumlTUumlNLEŞMENİN OumlNEMİ

Ekonomik buumltuumlnleşme kavramı ile Viner (1950)rsquoin The Customs Union Issuerdquo (Guumlmruumlk Birliği Tartışması) makalesinden sonra ilgilenilmeye başlanmıştır 1965 yılında Tinbergen ise ekonomik buumltuumlnleşmeyi uluslararası ekonomik işbirliğinin en uygun duumlzeye ccedilıkarılması şeklinde tanımlamıştır (Maksimova 197632-36) Balassa (197617)rsquoda ilave olarak faktoumlr serbestliğine sahip olunması politikaların uyumlu olması ve faktoumlrlerinin hepsinin birleşmesi şeklinde tanımlamayı geliştirmiştir Mikic (199888) ise ticaret yapan ulusal ekonomilerin birbirleriyle buumltuumlnleşmesi olarak tanımlamıştır Ekonomik buumltuumlnleşme kavramı ile ilgili farklı tanımlamalar literatuumlrde olmasına rağmen bu kavram iccedilin uzlaşmaya varılan uumlccedil temel oumlzellik tespit edilmiştir Bunlardan ilki iş boumlluumlmuuml ikincisi faktoumlrlerin serbest dolaşımı ve uumlccediluumlncuumlsuuml ise ayrıcalıklı olmayan uygulamaların olmasıdır Tuumlrkiye bu kavram ile 1 Ocak 1996rsquoda Guumlmruumlk Birliği anlaşmasıyla tanışmıştır (Bakkalcı 200240 Dura vd 20076)

Guumlmruumlk Birliği kavramı iki veya daha fazla uumllkenin aralarında guumlmruumlk tarifeleri uygulamayarak iki uumllke pazarında malların serbest dolaşımını sağlayıp kendileri dışındaki uumllkelere guumlmruumlk tarifesi uygulaması olgusudur Uumlye uumllkeler arası ticarette miktar kısıtlamaların kaldırılıp serbest ticaret anlaşmasına ilaveten uumlccediluumlncuuml uumllkelere youmlnelik guumlmruumlk tarifelerinin uygulandığı buumltuumlnleşme modelidir (Ccedilak vd 200739) Avrupa Birliği uumllkeleri olan Belccedilika Fransa Hollanda Luumlksemburg Almanya İtalya Danimarka Birleşik Krallık İrlanda Yunanistan Portekiz İspanya Avusturya Finlandiya İsveccedil Ccedilekya Estonya Guumlney Kıbrıs Letonya Litvanya Macaristan Malta Polonya Slovakya Slovenya Bulgaristan Romanya Hırvatistan ayrıca Andora San Marino gibi Avrupa Birliği komşu uumllkelerinin oluşturduğu Guumlmruumlk Birliği suumlreci 1 Ocak 1996 tarihinde başlamıştır (wwwabgovtr)[Erişim 20092017] Guumlmruumlk Birliğine uumlye uumllkeler iccedilin dış ticaret refah arttırıcı etki sağlarken uumlye olmayan uumlccediluumlncuuml duumlnya uumllkeleri iccedilin dış ticaret refahı azaltıcı etkiye sahiptir (Temiz 2009 118) Tuumlrkiyersquonin Avrupa Birliğine girme ccedilabasının altında ekonomik politik ve sosyal nedenler bulunmaktadır Avrupa Birliği iccedilin de Tuumlrkiye coğrafi yakınlık ve stratejik konum accedilısından birliğe dahil edilebilecek oumlnemli bir uumlyedir (Dura vd 20076) Guumlmruumlk Birliğinin dış ticaret uumlzerine etkileri birlik iccedilerisinde verimliliğin birliğin pazarlık guumlcuumlnuumln ekonomik buumlyuumlkluumlğuumln uumlye uumllkeler arasındaki ticaretin rekabetin teknolojinin ve yatırımların artmasını sağlar (Yıldırım vd 2007142)

Eski adı İslam Konferansı Teşkilatı olan ve 1969 yılında kurulan İslam İşbirliği Teşkilatı ise 2011 yılında Kazakistan-Astanarsquoda alınan karar ile guumlnuumlmuumlzdeki haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Teşkilatın amacı İslam duumlnyasının ccedilıkarlarını korumak iccedilin uumlye uumllkeler arasındaki iş birliği ve dayanışmayı arttırmaktır Ayrıca İslam uumllkelerinin birlik iccedilerisinde hareket etmesine yardımcı olmaktadır Tuumlrkiyersquonin kurucusu olduğu teşkilatın 57 uumlyesi bulunmaktadır (wwwmfagovtr) [Erişim 20092017] Diğer uumlyeler ise Afganistan Arnavutluk Azerbaycan Bahreyn Bangladeş Benin Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) Brunei Burkina-Faso Cezayir Cibuti Ccedilad Endonezya Fas Fildişi Sahili Filistin Gabon Gambiya Gine Gine Bissau Guyana Irak İran Kamerun Katar Kazakistan Kırgızistan Kornorlar Kuveyt Libya Luumlbnan Maldivler Malezya Mali Mısır Moritanya Mozambik Nijer Nijerya Oumlzbekistan Pakistan Senegal Sierra Leone Somali Sudan Surinam Suudi

711

Oumlz

Kuumlreselleşmeyle birlikte duumlnyada artan rekabet ortamı 2008 kuumlresel ekonomik krizinden sonra duumlnya uumllkelerini uumllkeler ve boumllgeler arası işbirliğine doğru youmlneltmiştir Kuumlreselleşme suumlrecinde dış ticarette rekabetin her geccedilen guumln zorlaştığı bir doumlnemde buguumln uumllkeler dış ticareti gerccedilekleştirmek iccedilin en oumlnemli seccedilenekleri olan uumllkeler ve boumllgesel arası ekonomik buumltuumlnleşmeleri kullanmaktadırlar Yeni yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelerle dış ticareti arttırmak iccedilin alternatifler oluşturma duumlşuumlncesi Tuumlrkiye iccedilin oumlnemli hale gelmektedir Tuumlrkiyersquonin oumlncuumlluumlğuumlnde oluşturulan İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği (GB) ile dış ticaretinden sonra en oumlnemli paya sahiptir Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquonin dış ticaret payında oumlnemli sırada yer almasına rağmen az bilinen uluslararası ekonomik kuruluşlardan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın zamanla Guumlmruumlk Birliğine alternatif olup olmayacağı sorusuna cevap aranmıştır Bu soruya cevap verebilmek iccedilin ccedilalışmada dış ticaretin performansı analizi makroekonomik goumlstergeler ve dış ticaretin uyum analizi ise uluslararası dış ticaret endeksleri yardımıyla yapılmıştır Dış ticaretin performans analizi ve dış ticaretin uyum analizi sonucunda Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemi her geccedilen guumln artmaktadır Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğiyle olan dış ticaretinin azalmasının aksine İslam İşbirliği Teşkilatı ile dış ticaretinin artması Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatı alternatif pazarına youmlneldiğini goumlstermektedir Fakat Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaret ancak zamanla Guumlmruumlk Birliğine iyi bir alternatif olarak değerlendirilebilir

Anahtar Kelimeler Uluslararası ekonomik kuruluşlar İslam İşbirliği Teşkilatı Guumlmruumlk birliği Uluslararası ticaret Performans analizi Uyum analizi

1 GİRİŞ

Tuumlrkiye gibi gelişmekte olan ekonomiler iccedilin kuumlreselleşmenin etkisiyle artan rekabet ortamında dış ticaret artışı sağlamanın en oumlnemli yollarından birisi uluslararası ekonomik kuruluşlardır Mevcut kuruluşlardan ziyade yeni kuruluşlar iccedilin alternatif oluşturmak dış ticaret ve uumllke geliri iccedilin oumlnemlidir Bu yuumlzden gelişmekte olan uumllkeler hem uumlye oldukları uluslararası ekonomik kuruluşlarla dış ticaretini gerccedilekleştirmek hem de alternatif ekonomik kuruluş oluşturup artan rekabet ortamında avantaj sağlamalıdır Her geccedilen guumln uluslararası ekonomik kuruluşların oumlnemi daha da ortaya ccedilıkmaktadır

Tuumlrkiye iccedilin en oumlnemli ve eski ekonomik kuruluşlardan birisi olan Avrupa Birliği ile ilişkiler 1959 yılında başlamış 1 Ocak 1996 Guumlmruumlk Birliği anlaşması ile dış ticarette Avrupa Birliği uumllkeleri tarafından tanınmasına rağmen yaklaşık yarım yuumlzyıldan beri inişli ccedilıkışlı bir seyirle Tuumlrkiye Avrupa Birliğine tam uumlye olmak iccedilin ccedilalışmalarına devam etmektedir (Uumllger 201674) (Erhan vd 20168) 2012 ve sonrasında tartışılmaya başlanılan Guumlmruumlk Birliği Tuumlrkiyersquoyi ekonomik kuruluşlar bakımından yeni yeni arayışlara youmlneltmiş ya da uumlye olunan ekonomik kuruluşlara ağırlık verilmesini guumlndeme getirmiştir Bu yeni arayışlar yeni ekonomik kuruluşlarla birlikte dış ticaretin seyrini Tuumlrkiye iccedilin Avrupa ekseninden Asya-Avrasya eksenine doğru kaydırmıştır Bu eksende yer alan ve Tuumlrkiyersquonin oumlncuumlluumlğuumlnde oluşturulan İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) Tuumlrkiyersquonin ihracat payında G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliğirsquonden sonra dış ticarette en oumlnemli paya sahip 4 Kuruluştur (Kesgingoumlz 201724)

Bu ccedilalışmanın amacı Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın zamanla Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazara doumlnuumlşuumlp doumlnuumlşmeyeceği sorusuna cevap aramaktır Bu ccedilalışmada İslam İşbirliği Teşkilatıyla olan dış ticaretimiz Guumlmruumlk Birliğiyle karşılaştırmalı olarak performans ve uyum analiziyle değerlendirilmiştir Performans analizinde Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatı ile yaptığı toplam ihracat ihracat buumlyuumlme hızı toplam ithalat ithalat buumlyuumlme hızı dış ticaret dengesi dış ticaret hacmi ve ihracatın ithalatı karşılama oranına bakılmıştır Uyum analizi iccedilin ise uluslararası endekslerden konsantrasyon ccedileşitlendirme

712

ticaret yapılarındaki benzerlik tamamlayıcılık ve ihracatın ithalatı karşılama endeksi kullanılmıştır Dış ticaretin performans ve uyum analizi ile bu soruya cevap aranmıştır

Ccedilalışma doumlrt boumlluumlmden oluşmaktadır Birinci boumlluumlmde ekonomik buumltuumlnleşmeler Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatı kavramsal olarak tanımlanmış ve ardından konu ile ilgili literatuumlr taraması ikinci boumlluumlmde yapılmıştır Uumlccediluumlncuuml boumlluumlmde Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatı ile gerccedilekleştirdiği dış ticaretin performans analizi yapılmıştır Son olarak doumlrduumlncuuml boumlluumlmde ise oluşturulan Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatı kuruluşlarının dış ticaretlerinin uyum analizi uluslararası endeksler yardımıyla yapılıp sonuccedil boumlluumlmuumlyle ccedilalışma tamamlanmıştır

2 EKONOMİK BUumlTUumlNLEŞMELER ndash GUumlMRUumlK BİRLİĞİ ndash İSLAM İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATIrsquoNIN KAVRAMSAL OLARAK TANIMLANMASI VE EKONOMİK BUumlTUumlNLEŞMENİN OumlNEMİ

Ekonomik buumltuumlnleşme kavramı ile Viner (1950)rsquoin The Customs Union Issuerdquo (Guumlmruumlk Birliği Tartışması) makalesinden sonra ilgilenilmeye başlanmıştır 1965 yılında Tinbergen ise ekonomik buumltuumlnleşmeyi uluslararası ekonomik işbirliğinin en uygun duumlzeye ccedilıkarılması şeklinde tanımlamıştır (Maksimova 197632-36) Balassa (197617)rsquoda ilave olarak faktoumlr serbestliğine sahip olunması politikaların uyumlu olması ve faktoumlrlerinin hepsinin birleşmesi şeklinde tanımlamayı geliştirmiştir Mikic (199888) ise ticaret yapan ulusal ekonomilerin birbirleriyle buumltuumlnleşmesi olarak tanımlamıştır Ekonomik buumltuumlnleşme kavramı ile ilgili farklı tanımlamalar literatuumlrde olmasına rağmen bu kavram iccedilin uzlaşmaya varılan uumlccedil temel oumlzellik tespit edilmiştir Bunlardan ilki iş boumlluumlmuuml ikincisi faktoumlrlerin serbest dolaşımı ve uumlccediluumlncuumlsuuml ise ayrıcalıklı olmayan uygulamaların olmasıdır Tuumlrkiye bu kavram ile 1 Ocak 1996rsquoda Guumlmruumlk Birliği anlaşmasıyla tanışmıştır (Bakkalcı 200240 Dura vd 20076)

Guumlmruumlk Birliği kavramı iki veya daha fazla uumllkenin aralarında guumlmruumlk tarifeleri uygulamayarak iki uumllke pazarında malların serbest dolaşımını sağlayıp kendileri dışındaki uumllkelere guumlmruumlk tarifesi uygulaması olgusudur Uumlye uumllkeler arası ticarette miktar kısıtlamaların kaldırılıp serbest ticaret anlaşmasına ilaveten uumlccediluumlncuuml uumllkelere youmlnelik guumlmruumlk tarifelerinin uygulandığı buumltuumlnleşme modelidir (Ccedilak vd 200739) Avrupa Birliği uumllkeleri olan Belccedilika Fransa Hollanda Luumlksemburg Almanya İtalya Danimarka Birleşik Krallık İrlanda Yunanistan Portekiz İspanya Avusturya Finlandiya İsveccedil Ccedilekya Estonya Guumlney Kıbrıs Letonya Litvanya Macaristan Malta Polonya Slovakya Slovenya Bulgaristan Romanya Hırvatistan ayrıca Andora San Marino gibi Avrupa Birliği komşu uumllkelerinin oluşturduğu Guumlmruumlk Birliği suumlreci 1 Ocak 1996 tarihinde başlamıştır (wwwabgovtr)[Erişim 20092017] Guumlmruumlk Birliğine uumlye uumllkeler iccedilin dış ticaret refah arttırıcı etki sağlarken uumlye olmayan uumlccediluumlncuuml duumlnya uumllkeleri iccedilin dış ticaret refahı azaltıcı etkiye sahiptir (Temiz 2009 118) Tuumlrkiyersquonin Avrupa Birliğine girme ccedilabasının altında ekonomik politik ve sosyal nedenler bulunmaktadır Avrupa Birliği iccedilin de Tuumlrkiye coğrafi yakınlık ve stratejik konum accedilısından birliğe dahil edilebilecek oumlnemli bir uumlyedir (Dura vd 20076) Guumlmruumlk Birliğinin dış ticaret uumlzerine etkileri birlik iccedilerisinde verimliliğin birliğin pazarlık guumlcuumlnuumln ekonomik buumlyuumlkluumlğuumln uumlye uumllkeler arasındaki ticaretin rekabetin teknolojinin ve yatırımların artmasını sağlar (Yıldırım vd 2007142)

Eski adı İslam Konferansı Teşkilatı olan ve 1969 yılında kurulan İslam İşbirliği Teşkilatı ise 2011 yılında Kazakistan-Astanarsquoda alınan karar ile guumlnuumlmuumlzdeki haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Teşkilatın amacı İslam duumlnyasının ccedilıkarlarını korumak iccedilin uumlye uumllkeler arasındaki iş birliği ve dayanışmayı arttırmaktır Ayrıca İslam uumllkelerinin birlik iccedilerisinde hareket etmesine yardımcı olmaktadır Tuumlrkiyersquonin kurucusu olduğu teşkilatın 57 uumlyesi bulunmaktadır (wwwmfagovtr) [Erişim 20092017] Diğer uumlyeler ise Afganistan Arnavutluk Azerbaycan Bahreyn Bangladeş Benin Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) Brunei Burkina-Faso Cezayir Cibuti Ccedilad Endonezya Fas Fildişi Sahili Filistin Gabon Gambiya Gine Gine Bissau Guyana Irak İran Kamerun Katar Kazakistan Kırgızistan Kornorlar Kuveyt Libya Luumlbnan Maldivler Malezya Mali Mısır Moritanya Mozambik Nijer Nijerya Oumlzbekistan Pakistan Senegal Sierra Leone Somali Sudan Surinam Suudi

712

ticaret yapılarındaki benzerlik tamamlayıcılık ve ihracatın ithalatı karşılama endeksi kullanılmıştır Dış ticaretin performans ve uyum analizi ile bu soruya cevap aranmıştır

Ccedilalışma doumlrt boumlluumlmden oluşmaktadır Birinci boumlluumlmde ekonomik buumltuumlnleşmeler Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatı kavramsal olarak tanımlanmış ve ardından konu ile ilgili literatuumlr taraması ikinci boumlluumlmde yapılmıştır Uumlccediluumlncuuml boumlluumlmde Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatı ile gerccedilekleştirdiği dış ticaretin performans analizi yapılmıştır Son olarak doumlrduumlncuuml boumlluumlmde ise oluşturulan Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatı kuruluşlarının dış ticaretlerinin uyum analizi uluslararası endeksler yardımıyla yapılıp sonuccedil boumlluumlmuumlyle ccedilalışma tamamlanmıştır

2 EKONOMİK BUumlTUumlNLEŞMELER ndash GUumlMRUumlK BİRLİĞİ ndash İSLAM İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATIrsquoNIN KAVRAMSAL OLARAK TANIMLANMASI VE EKONOMİK BUumlTUumlNLEŞMENİN OumlNEMİ

Ekonomik buumltuumlnleşme kavramı ile Viner (1950)rsquoin The Customs Union Issuerdquo (Guumlmruumlk Birliği Tartışması) makalesinden sonra ilgilenilmeye başlanmıştır 1965 yılında Tinbergen ise ekonomik buumltuumlnleşmeyi uluslararası ekonomik işbirliğinin en uygun duumlzeye ccedilıkarılması şeklinde tanımlamıştır (Maksimova 197632-36) Balassa (197617)rsquoda ilave olarak faktoumlr serbestliğine sahip olunması politikaların uyumlu olması ve faktoumlrlerinin hepsinin birleşmesi şeklinde tanımlamayı geliştirmiştir Mikic (199888) ise ticaret yapan ulusal ekonomilerin birbirleriyle buumltuumlnleşmesi olarak tanımlamıştır Ekonomik buumltuumlnleşme kavramı ile ilgili farklı tanımlamalar literatuumlrde olmasına rağmen bu kavram iccedilin uzlaşmaya varılan uumlccedil temel oumlzellik tespit edilmiştir Bunlardan ilki iş boumlluumlmuuml ikincisi faktoumlrlerin serbest dolaşımı ve uumlccediluumlncuumlsuuml ise ayrıcalıklı olmayan uygulamaların olmasıdır Tuumlrkiye bu kavram ile 1 Ocak 1996rsquoda Guumlmruumlk Birliği anlaşmasıyla tanışmıştır (Bakkalcı 200240 Dura vd 20076)

Guumlmruumlk Birliği kavramı iki veya daha fazla uumllkenin aralarında guumlmruumlk tarifeleri uygulamayarak iki uumllke pazarında malların serbest dolaşımını sağlayıp kendileri dışındaki uumllkelere guumlmruumlk tarifesi uygulaması olgusudur Uumlye uumllkeler arası ticarette miktar kısıtlamaların kaldırılıp serbest ticaret anlaşmasına ilaveten uumlccediluumlncuuml uumllkelere youmlnelik guumlmruumlk tarifelerinin uygulandığı buumltuumlnleşme modelidir (Ccedilak vd 200739) Avrupa Birliği uumllkeleri olan Belccedilika Fransa Hollanda Luumlksemburg Almanya İtalya Danimarka Birleşik Krallık İrlanda Yunanistan Portekiz İspanya Avusturya Finlandiya İsveccedil Ccedilekya Estonya Guumlney Kıbrıs Letonya Litvanya Macaristan Malta Polonya Slovakya Slovenya Bulgaristan Romanya Hırvatistan ayrıca Andora San Marino gibi Avrupa Birliği komşu uumllkelerinin oluşturduğu Guumlmruumlk Birliği suumlreci 1 Ocak 1996 tarihinde başlamıştır (wwwabgovtr)[Erişim 20092017] Guumlmruumlk Birliğine uumlye uumllkeler iccedilin dış ticaret refah arttırıcı etki sağlarken uumlye olmayan uumlccediluumlncuuml duumlnya uumllkeleri iccedilin dış ticaret refahı azaltıcı etkiye sahiptir (Temiz 2009 118) Tuumlrkiyersquonin Avrupa Birliğine girme ccedilabasının altında ekonomik politik ve sosyal nedenler bulunmaktadır Avrupa Birliği iccedilin de Tuumlrkiye coğrafi yakınlık ve stratejik konum accedilısından birliğe dahil edilebilecek oumlnemli bir uumlyedir (Dura vd 20076) Guumlmruumlk Birliğinin dış ticaret uumlzerine etkileri birlik iccedilerisinde verimliliğin birliğin pazarlık guumlcuumlnuumln ekonomik buumlyuumlkluumlğuumln uumlye uumllkeler arasındaki ticaretin rekabetin teknolojinin ve yatırımların artmasını sağlar (Yıldırım vd 2007142)

Eski adı İslam Konferansı Teşkilatı olan ve 1969 yılında kurulan İslam İşbirliği Teşkilatı ise 2011 yılında Kazakistan-Astanarsquoda alınan karar ile guumlnuumlmuumlzdeki haline doumlnuumlşmuumlştuumlr Teşkilatın amacı İslam duumlnyasının ccedilıkarlarını korumak iccedilin uumlye uumllkeler arasındaki iş birliği ve dayanışmayı arttırmaktır Ayrıca İslam uumllkelerinin birlik iccedilerisinde hareket etmesine yardımcı olmaktadır Tuumlrkiyersquonin kurucusu olduğu teşkilatın 57 uumlyesi bulunmaktadır (wwwmfagovtr) [Erişim 20092017] Diğer uumlyeler ise Afganistan Arnavutluk Azerbaycan Bahreyn Bangladeş Benin Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) Brunei Burkina-Faso Cezayir Cibuti Ccedilad Endonezya Fas Fildişi Sahili Filistin Gabon Gambiya Gine Gine Bissau Guyana Irak İran Kamerun Katar Kazakistan Kırgızistan Kornorlar Kuveyt Libya Luumlbnan Maldivler Malezya Mali Mısır Moritanya Mozambik Nijer Nijerya Oumlzbekistan Pakistan Senegal Sierra Leone Somali Sudan Surinam Suudi

713

Arabistan Tacikistan Togo Tunus Tuumlrkmenistan Uganda Umman Uumlrduumln Yemenrsquodir Suriyersquonin uumlyeliği ise savaş durumu nedeniyle askıya alınmıştır Ccedilok geniş bir coğrafyada faaliyet goumlsteren ekonomik bir kuruluştur Tuumlrkiye uzun yıllardır İslam İşbirliği Teşkilatı ile dış ticaret faaliyetlerinde bulunmaktadır (wwwmfagovtr)[Erişim 20092017] Birleşmiş Milletlerden sonra huumlkuumlmetler arası oluşturulan en geniş kapsamlı ve 57 uumlye uumllkeyle Muumlsluumlman duumlnyanın bir araya geldiği tek uluslararası ekonomik kuruluştur Bu kuruluş İslam iccedili ekonomik ilişkilerin gelişmesinin sağlanmasını amaccedillamaktadır

İster Guumlmruumlk Birliği olsun ister İslam İşbirliği Teşkilatı olsun oluşturulan bu uluslararası ekonomik kuruluşlar uumllke ekonomisinde dış ticareti arttırıcı ve saptırıcı etkilerde bulunmaktadır Dış ticaretin gerccedilekleşmesi ekonomideki uumlretimin tuumlketimin yatırımların refahın teknolojik ilerlemenin gelir dağılımının rekabetin ve araştırma geliştirmenin artması anlamını taşır Uluslararası ekonomik kuruluşlar uumllke iccedilin hangi olumlu etkilere sahipse o uluslararası ekonomik kuruluşla olan dış ticaret devam ettirilmelidir Bu etkilerden dolayı uluslararası ekonomik kuruluşlarla yapılan dış ticaret her uumllke iccedilin daha da oumlnemli hale gelmektedir

3 LİTERATUumlR TARAMASI

Literatuumlrde İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar olup olmamasıyla ilgili bir ccedilalışma bulunmamaktadır Bu ccedilalışma hem literatuumlrdeki bu eksikliği tamamlayacak hem de İslam İşbirliği Teşkilatı ve Guumlmruumlk Birliği ile ilgili ccedilalışmalara youmln goumlstermesiyle literatuumlre katkı niteliğindedir Literatuumlrdeki ccedilalışmalar genellikle İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlzellikleri ve dış ticaretin youmlnuumlyle ilgilidir

Bu ccedilalışmalardan Sevgin ve Ccedilağlar (2017221) sosyo-demografik ve ekonomik değişkenler kullanarak veri zarflama analizi ve topsis youmlntemi ile 2013 yılı baz alınarak İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeleri karşılaştırmışlardır Ccedilalışma sonucunda sosyo-ekonomi ekonomik ve sosyo-demografik modellerde en etkin uumllken Katar olarak belirlenmişken Tuumlrkiye sosyoekonomik modelde 42 sırada ekonomik modelde 30 sırada ve sosyo-demografik modelde de 8 sırada yer almıştır

Feshari (201697) ccedilalışmasında 1994-2014 doumlneminde weibul dağılımı ile İslam İşbirliği Teşkilatına uumlye 25 uumllke iccedilin enflasyon oranı krediler yatırımlar petrol fiyatı ve gelirinin ekonomik buumlyuumlmeye katkısı araştırılmıştır Ccedilalışma sonucunda İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye 25 uumllke iccedilin yatırımların artması ekonominin buumlyuumlmesinde ve genişlemesinde yardımcı olduğu sonucuna ulaşılmıştır

Işık vd (201646) ccedilalışmalarında panel veri analizi youmlntemiyle 2002-2014 doumlnemini kapsayacak şekilde İslam İşbirliği Teşkilatırsquondaki 30 uumllke iccedilin teroumlruumln kamu harcamalarını Afganistan Bahreyn Bangladeş Katar Mısır Pakistan ve Uganda uumllkeleri iccedilin pozitif etkilerken Azerbaycan Cezayir Endonezya ve Uumlrduumln uumllkeleri iccedilin ise negatif etkilediği sonucuna ulaşmışlardır

Arslan (2014179) ccedilalışmasında İslam uumllkeleri arasındaki işbirliğinin geliştirilmesi iccedilin neler yapılmasıyla ilgili bilgiler vermiştir Ccedilalışma sonucunda İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkelerin ticari işbirliğini guumlccedillendirmek iccedilin yatırım ortamının iyileştirilmesi yasal duumlzenlemelerin yapılması ticareti kolaylaştırıcı yeni projelerin geliştirilmesinin yanı sıra oumlzel sektoumlruumln de ekonomik ve ticari faaliyetlere katılması gerektiği sonucuna ulaşmıştır

Aktakas vd (201469) ccedilalışmalarında panel veri analizi ile 2000-2009 yılları arası iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye 27 uumllke iccedilin emek verimliliğini etkileyen faktoumlrler uumlzerine ccedilalışma yapmışlardır Ccedilalışma sonucunda İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye 27 uumllke ekonomisindeki gelişmeler bilgi ccedilağındaki gelişmelerle uyumlu bulunmuştur

Akguumll (201383) ccedilalışmasında panel ccedilekim modeli kullanarak 2002-2012 yılları veri setini kullanarak Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın dış ticaretinin potansiyelini değerlendirmiştir Ccedilalışma sonucunda Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde en oumlnemli sorunun mesafe olduğu belirtilmiştir Ayrıca analiz sonuccedillarına goumlre 22 uumllke ile

714

Tuumlrkiye potansiyelinin altında dış ticaret işlemleri gerccedilekleştirirken 10 uumllke ile de potansiyelinin uumlstuumlnde dış ticaret işlemleri gerccedilekleştirmektedir

Tireli vd (201361) ccedilalışmalarında İslam İşbirliği Teşkilatı ve Tuumlrkiyersquonin sosyal goumlstergelerini incelemişlerdir Ccedilalışma sonucunda sağlık eğitim ve istihdam ve insani gelişim endeksi arasında pozitif bir ilişki bulunmuştur

Son olarak Mohamad ve Said (201190) ccedilalışmalarında 2003-2007 doumlnemi boyunca İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye olan 54 uumllkenin makroekonomik performanslarını oumllccedileğe goumlre değişken getiri varsayımı altında ccedilıktı youmlnluuml model kullanarak incelemişlerdir Ccedilalışma sonucunda oumllccedileğe goumlre getiri İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkelerden Azerbaycan Burkina Faso Ccedilad Libya Guyana Katar ve Uganda da etkinken Tuumlrkiye İran ve Yemen iccedilin ise az etkin sonucuna ulaşmışlardır

4 DIŞ TİCARETİN PERFORMANS ANALİZİ

Dış ticaret uumllkeler veya devletler arasındaki mal muumlbadelesi şeklinde tanımlanmaktadır (Haberler 1970) Yurticcedilinde uumlretilen malların belirli bir bedel karşılığında yurt dışına satılmasına ihracat başka uumllkelerden uumlretilmiş malların belirli bir bedel oumldenip yurticcediline getirilmesine ise ithalat denilmektedir İhracat ve ithalat olarak sınıflandırılan dış ticaret uumllkelerin buumlyuumlme ve kalkınmalarında gelirlerinin artmasında ve refah duumlzeylerinin yuumlkselmesinde son derece oumlnemlidir Uumllkeler iccedilin bu kadar oumlnemli olan dış ticaretin hangi uumllkeler iccedilin ne kadar olumlu olduğunun analizi dış ticaret performans analizi ile gerccedilekleşmektedir 2008 yılında duumlnyada yaşanan kuumlresel finansal krizin olumsuz etkileri 2012 ve sonraki yıllarda tartışılmaya başlanan Guumlmruumlk Birliği konusu Tuumlrkiye iccedilin alternatif pazarlara youmlnelmenin oumlnemini bir kez daha ortaya koymuştur Tuumlrkiyersquonin en oumlnemli pazar alternatiflerinden bir tanesi olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın iyi bir alternatif olup olmayacağı sorusuna cevabı dış ticaretin performans analizi ile verilmektedir Dış ticaretin performans analizini ihracat ve ithalat payları dış ticaret dengesi dış ticaret hacmi ve ihracatın ithalatı karşılama oranı gibi makro ekonomik goumlstergelerle analiz gerccedilekleşmektedir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın dış ticaret performans analizi iccedilin sırasıyla Guumlmruumlk Birliği ile karşılaştırmalı olarak iki uluslararası ekonomik kuruluşun ihracat ve ithalat payları Tablo 1rsquode değerlendirilmiştir

Tablo 1 Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliği (GB) Ve İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) İle Gerccedilekleştirdiği Dış Ticaretinin Payları ()

GB İİT

Yıllar

İhracat Payı

İthalat Payı İhracat Payı İthalat Payı

1996 5421 5581 1784 1281

1997 5130 5381 1606 1078

1998 5501 5509 1628 923

1999 5813 5541 1490 1003

2000 5648 5239 1286 1160

2001 5609 4793 1339 1338

715

2002 5673 4985 1310 727

2003 5815 5070 1525 782

2004 5810 4934 1617 728

2005 5653 4520 1778 834

2006 5629 4259 1755 981

2007 5664 4026 1893 1020

2008 4826 3689 2469 1092

2009 4624 4017 2803 948

2010 4648 3902 2851 1197

2011 4639 3797 2767 1304

2012 3896 3706 3622 1340

2013 4153 3674 3252 1275

2014 4347 3666 3085 1202

2015 4449 3797 2971 1081

2016 4795 3902 2892 1166

Kaynak TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

Tablo 1rsquodeki Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliği ile olan ihracat payı 1996 yılından 2008 yılına kadar 50rsquolerin uumlzerinde seyrederken 2008 kuumlresel finansal krizin de etkisiyle ihracat payı 50rsquonin altına duumlşmuumlş ve 2016 yılı da dahil olmak uumlzere bir daha 50 seviyesine ulaşamamıştır Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatı ile olan ihracat payında ise 1996 yılından 2008 yılına kadar Guumlmruumlk Birliğinin neredeyse uumlccedilte biri kadar olan payı 2008 kriziyle birlikte artış goumlstermiştir Bu artış 2008 ve sonrasında da neredeyse 20rsquoler seviyesinden 30rsquolar seviyesine kadar bir artıştır 2012 yılı ihracatta zirve yılıdır Bu yılda Guumlmruumlk Birliği ihracat payı 38 iken İslam İşbirliği Teşkilatı payı 36rsquodır 2012 ve sonrası yıllarda 2008 krizinin etkisinin Avruparsquoda geccedilmesiyle birlikte Guumlmruumlk Birliğirsquonin payı yeniden artış trendine girmiştir Guumlmruumlk Birliğirsquonin 2013 ve sonrasında 40rsquolar seviyesinde olan ihracat payı İslam İşbirliği Teşkilatında 30rsquolar seviyesindedir Tablo bir buumltuumln olarak değerlendirildiğinde daha oumlnce Guumlmruumlk Birliğirsquonin uumlccedilte biri kadar ihracat payına sahip olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın payı duumlnya ticaret ekseninin Avruparsquodan Avrasyarsquoya doğru kaymasının etkisiyle 2016 yılına gelindiğinde 15 katına ulaşmıştır Tuumlrkiyersquonin dış ticaretteki payı Guumlmruumlk Birliğirsquonden İslam İşbirliği Teşkilatırsquona doğru kaymıştır

Tablo 1rsquodeki Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliği ile olan ithalat payı 1996 yılında 50 seviyesinde iken 2001 ve 2002 yıllarında 50rsquonin altında gerccedilekleşmiştir 2003 yılından itibaren 50rsquonin altına ve 2009 yılından 2016 yılı da dahil itibaren de 40rsquoın altına gerilemiştir İslam İşbirliği Teşkilatı ithalat payına bakarsak 1996 yılında 12

716

seviyesinde iken 2016 yılında da neredeyse 12 seviyesindedir Guumlmruumlk Birliğirsquondeki ithalattaki azalış İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ithalatına yansımamıştır Bu durum Tuumlrkiyersquonin ihracatının Guumlmruumlk Birliği uumllkeleriyle olan mal ithalatına bağlı olmasındandır Ayrıca İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda Tuumlrkiye kurucu uumllke durumunda olduğu iccedilin ihracatta soumlz sahibidir İslam İşbirliği Teşkilatırsquondaki uumllkelere de bakacak olursak Tuumlrkiye oumlrguumlt iccedilerisinde en gelişmiş uumllkelerden bir tanesidir Tablo 1rsquodeki Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatı ile olan ihracat paylarının accedilıklamalarını goumlrsel olarak destekler bir şekilde Grafik 1rsquode goumlsterilmiştir

Grafik 1 Tuumlrkiyersquonin Uluslararası Ekonomik Kuruluşlarla Yaptığı İhracatın Payları

Kaynak TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

İhracat paylarının dağılımı Grafik 1rsquoden goumlruumllduumlğuuml gibi Guumlmruumlk Birliğirsquonin payı zamanla azalırken İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın payı zamanla artmıştır İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracat payı 2012 yılında 36 ile zirve yılı iken 2012 ve sonrasında azalmış ve 2016 yılındaki payı ise 28rsquoe kadar inmiştir Bu azalışın nedeni 2012 ve sonrasında Tuumlrkiyersquonin yeni yeni pazarlar oluşturmasıdır Bu yeni pazarlardan birisi de 2012 sonrasında ağırlık verilen D-8 uumllkeleridir İhracat payları grafiğini goumlrduumlkten sonra ithalat payları da Grafik 2rsquode goumlsterilmiştir

Grafik 2 Tuumlrkiyenin Uluslararası Ekonomik Kuruluşlarla Yaptığı İthalatın Payları

Kaynak TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

000

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

1 9 9 6 1 9 9 7 1 9 9 8 1 9 9 9 2 0 0 0 2 0 0 1 2 0 0 2 2 0 0 3 2 0 0 4 2 0 0 5 2 0 0 6 2 0 0 7 2 0 0 8 2 0 0 9 2 0 1 0 2 0 1 1 2 0 1 2 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 5 2 0 1 6

İslam İşbirliği Teşkilatı İhracat Guumlmruumlk Birliği İhracat

000

1000

2000

3000

4000

5000

6000

1 9 9 61 9 9 71 9 9 81 9 9 92 0 0 02 0 0 12 0 0 22 0 0 32 0 0 42 0 0 52 0 0 62 0 0 72 0 0 82 0 0 92 0 1 02 0 1 12 0 1 22 0 1 32 0 1 42 0 1 52 0 1 6

İslam İşbirliği Teşkilatı İthalat Guumlmruumlk Birliği İthalat

717

Grafik 2rsquode ithalat paylarında Guumlmruumlk Birliğirsquonde azalışlar yaşanırken İslam İşbirliği Teşkilatı ile ithalat payları pek fazla değişmemiş azalışlar İslam İşbirliği Teşkilatına artış şeklinde yansımamıştır Performans analizini gerccedilekleştirmek iccedilin Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatı ile yaptığı toplam ihracatı ve toplam ithalatı Tablo 2rsquode verilmiştir

Tablo 2 GB-İİTrsquonın İhracat ve İthalatı (Bin ABD Doları)

GB İİT

Yıllar İhracat İthalat İhracat İthalat

1996 12590475 24349181 4142965 5587347

1997 13470875 26127526 4217681 5233492

1998 14837062 25296961 4391457 4238146

1999 15454135 22537831 3961428 4078474

2000 15688009 28552276 3573099 6320881

2001 17575678 19840787 4196595 5539877

2002 20457907 25698221 4725287 3749777

2003 27479360 35156836 7204574 5422493

2004 36698919 48130900 10214345 7098998

2005 41532953 52781362 13061019 9741049

2006 48148628 59447587 15007499 13689148

2007 60754022 68472309 20310574 17354351

2008 63719097 74513444 32596965 22051265

2009 47228119 56616302 28626586 13357101

2010 52934452 72391053 32469556 22200530

2011 62589257 91439406 37325434 31417773

2012 59398377 87657462 55218487 31690284

2013 63039810 92457992 49370615 32074294

2014 68514370 88783651 48625211 29107197

718

2015 63998494 78681346 42737552 22406807

2016 68343908 77501203 41232470 23178330

Kaynak TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

Tablo 2rsquode İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın 1996 yılındaki ihracatı Guumlmruumlk Birliğirsquonin ihracatının neredeyse uumlccedilte biri kadardır Yıllar geccediltikccedile Tuumlrkiyersquonin yeni pazar arayışlarının da etkisiyle ihracat İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla daha da artmıştır 2012 yılında İslam İşbirliği Teşkilatı ile yapılan ihracat zirve seviyesinde iken Guumlmruumlk Birliğirsquoyle başa baş bir ihracat değeri soumlz konusudur İslam İşbirliği Teşkilatı 2016 yılı ihracat değeri Guumlmruumlk Birliğirsquonin ihracat değerinin yaklaşık olarak 60rsquoını oluşturmaktadır 2012 sonrasında İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracat değerlerinin azalmasında Tuumlrkiyersquonin yeni pazarlara youmlnelmesinin roluuml buumlyuumlktuumlr 2012 ve sonrasında D-8 uumllkeleriyle yapılan ihracat bu azalmanın oumlnemli faktoumlrlerindedir İthalat değerleri ise 1996 yılındaki Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliği ile olan ithalatı İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın yaklaşık 5 katıdır 1996 yılından 2016 yılına gelindiğinde ise İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ithalatı Guumlmruumlk Birliği ile ithalatının yaklaşık 3 katıdır İthalat rakamlarından goumlruumlluumlyor ki İslam İşbirliği Teşkilatı ile olan Tuumlrkiyersquonin ithalatı da İhracatı gibi duumlnya eksenindeki ticaretin Avruparsquodan Asyarsquoya kaymasının da etkisiyle İslam İşbirliği Teşkilatı lehine doğru kaymıştır Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın toplam ihracat ve toplam ithalat değerlerine baktıktan sonra performans analizini tamamlamak iccedilin dış ticaret dengesi dış ticaret hacmi ve ihracatın ithalatı karşılama oranları Tablo 3rsquote verilmiştir

Tablo 3 GB ve İİTrsquonin Dış Ticaret Dengesi (Bin ABD Doları)-Dış Ticaret Hacmi (Bin ABD Doları)-İhracatın İthalatı Karşılama Oranı ()

GB İİT

Yıllar

Dış Ticaret Dengesi

(Bin ABD Doları)

Dış Ticaret Hacmi

(Bin ABD Doları)

İhracatın İthalatı

Karşılama Oranı

()

Dış Ticaret Dengesi

(Bin ABD Doları)

Dış Ticaret Hacmi

(Bin ABD Doları)

İhracatın İthalatı

Karşılama Oranı

()

1996 -11758706 36939657 5171 -1444382 9730313 7415

1997 -12656651 39598401 5156 -1015811 9451173 8059

1998 -10459899 40134023 5865 153311 8629603 10362

1999 -7083697 37991966 6857 -117046 8039901 9713

2000 -12864267 44240286 5494 -2747782 9893981 5653

2001 -2265109 37416466 8858 -1343282 9736472 7575

2002 -5240314 46156127 7961 975510 8475065 12602

2003 -7677476 62636195 7816 1782082 12627067 13286

719

2004 -11431981 84829819 7625 3115347 17313342 14388

2005 -11248409 94314315 7869 3319970 22802068 13408

2006 -11298959 107596215 8099 1318351 28696646 10963

2007 -7718287 129226331 8873 2956224 37664925 11703

2008 -10794348 138232541 8551 10545700 54648230 14782

2009 -9388183 103844421 8342 15269484 41983687 21432

2010 -19456601 125325505 7312 10269026 54670085 14626

2011 -28850149 154028664 6845 5907661 68743207 11880

2012 -28259085 147055839 6776 23528202 86908771 17424

2013 -29418182 155497803 6818 17296321 81444909 15393

2014 -20269280 157298021 7717 19518014 77732409 16706

2015 -14682852 142679840 8134 20330745 65144359 19073

2016 -9157295 145845111 8818 18054140 64410800 17789

Kaynak TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

Tablo 3rsquote Guumlmruumlk Birliğirsquonin dış ticaret dengesi yıllar itibariyle hep negatiftir Bu durum ithalatın ihracat değerinden buumlyuumlk olduğunun goumlstergesidir Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde ithalatın devamlı ihracattan buumlyuumlk olması ithalatın gelir esnekliğinin yuumlksek olduğu anlamına gelir İthalata bağımlı bir seyir izlemektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin suumlreklilik arz eden bir dış ticaret accedilığının oluşması dış borccedilların artması ve accedilığın maliyetini yıllar itibariyle yuumlkseltmektedir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın dış ticaret dengesine bakarsak 1996 yılından ilk 6 yıl iccedilerisinde 5 kez negatif değer almasına rağmen daha sonraki yıllarda her zaman pozitif değer almıştır 2002 ve sonrasında net ihracat soumlz konusudur Dış ticaret dengesindeki değişimin hızı dış ticaret hacminin değişiminin hızından buumlyuumlktuumlr Dış ticaret dengesinin değişiminin hızının yuumlksek olması dış ticaret fazlası vermekle ilgilidir Ayrıca bu durum istikrarlı ekonomik buumlyuumlme oranlarının gerccedilekleşmesinin nedenidir Dış ticaret hacimlerine bakarsak Guumlmruumlk Birliğirsquonin 1996 yılındaki dış ticaret hacmi İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın dış ticaret hacminin yaklaşık 4 katı iken bu durum 2016 yılında yaklaşık 25 katına kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquonin dış ticaret dengesi ve dış ticaret hacmi ithalat gibi benzer bir seyir ortaya koymaktadır Guumlmruumlk Birliğirsquonin ihracatın ithalatı karşılama oranlarında 2001 2008 kriz yılları ve 2016 yılı da darbe teşebbuumlsuuml yılı olduğu iccedilin bu yıllarda ihracatın ithalatı karşılama oranı 80 seviyesinin uumlzerindedir Ccediluumlnkuuml bu yıllarda ithalat ihracattan daha fazla azalmış aradaki makas farkı ihracat lehine gerccedilekleşmiştir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracatın ithalatı karşılama oranına bakarsak 2009 yılında 214 ile zirvededir 1996 yılından 2016 yılına kadar ki suumlreccedilte sadece 5 yıl dış ticaret dengesindeki negatif durum nedeniyle 100rsquouumln altında gerccedilekleşmiştir Diğer yıllarda ise İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracatın ithalatı karşılama oranı her zaman 100rsquouumln uumlzerinde net ihracat fazlası vererek suumlreklilik sağlamıştır Hatta ithalattaki azalmaların boyutu arttıkccedila ihracatın ithalatı karşılama 200rsquoler seviyesine dahi yaklaşmaktadır 2002

720

yılından 2016 yılına kadar ihracatın ithalatı karşılama oranı 100rsquouumln uumlzerinde seyretmektedir 2002 sonrasında 14 yıl istikrarlı bir şekilde ihracat fazla vermektedir Dış ticaret dengesi ihracat bazlı artmaktadır Suumlreklilik arz eden bir dış ticaret fazlası soumlz konusudur 2002 yılından 2016 yılına kadar istikrarlı bir şekilde ihracatın ithalatı karşılama oranı 100rsquouumln uumlzerinde gerccedilekleşmiştir Bu tablo Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquona ne kadar oumlnem verdiğinin bir goumlstergesidir

5 DIŞ TİCARETİN UYUM ANALİZİ

Dış ticaretin uyum analizi ise ekonomik kuruluşların performansının değerlendirilmesi iccedilin dış ticaret literatuumlruumlnde kullanılan uluslararası endekslerin goumlruumlnuumlmuumlnuumln analiz edilmesidir Buumltuumln endeksler 1996 yılından başlayıp konjonktuumlruumln durumuna goumlre hesaplandığı en son yıla kadar hesaplanmıştır Dış ticaretin performansının uyum analizinde kullanılan endeksler konsantrasyon ve ccedileşitlendirme endeksi ikili yoğunlaşma endeksi ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeksi ticaret tamamlayıcılık endeksi ihracatın ithalatı karşılama endeksi ve ticari uzmanlık endeksidir Bu endeksler yardımıyla Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar olarak zamanla İslam İşbirliği Teşkilatırsquonı koyup koyamayacağının cevabını arayacağız Dış ticaretin uyum analizi iccedilin ilk endeksimiz konsantrasyon ve ccedileşitlendirme endeksidir Konsantrasyon endeksine literatuumlrde uumlruumln yoğunlaşma endeksi veya Hirschman endeksi de denilmektedir Konsantrasyon endeksi 0 ile 1 arasında değer alır Endeks değeri kuumlccediluumllduumlkccedile oluşturulan pazar ccedileşitliğinin sağlandığını endeks değeri 1rsquoe yakınlaşırsa da pazarın yoğunlaşmasının arttığının goumlstergesidir Diğer bir endeks olan ccedileşitlendirme endeksi de konsantrasyon endeksi gibi 0 ile 1 arasında değer alır Ccedileşitlendirme endeksinin yuumlksek değerleri yoğunlaşmayı duumlşuumlk değerleri ise ccedileşitlendirmeyi temsil etmektedir Yani konsantrasyon ve ccedileşitlendirme endeksleri birbirlerine bağlıdırlar (Unctadstat Wordbank) Tablo 4rsquote yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın konsantrasyon ve ccedileşitlendirme endeks değerleri verilmiştir

Tablo 4 Konsantrasyon ve Ccedileşitlendirme Endeksleri 1996-2015

Yıl Oumllccediluumlm GB İhracat GB İthalat İİT İhracat İİT İthalat

1996 Uumlruumln sayısı 260 260 260 261

Konsantrasyon Endeksi 0052051125 005314657 032544743 0046535583

Ccedileşitlendirme Endeksi 0162373686 0089929261 0511855529 0233700605

1997 Uumlruumln sayısı 260 259 259 260

Konsantrasyon Endeksi 0053962853 0053983685 0309719817 0048274168

Ccedileşitlendirme Endeksi 0156759787 0087136585 0492583088 0226926674

1998 Uumlruumln sayısı 260 260 259 260

Konsantrasyon Endeksi 0057755515 0054416068 0247357617 0048006418

721

Ccedileşitlendirme Endeksi 0147871083 0081718586 0479957505 0233320334

1999 Uumlruumln sayısı 260 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0060502893 0059452879 0300920956 0053459682

Ccedileşitlendirme Endeksi 0154148755 0082641595 0495724183 02347801

2000 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0070095512 0070485347 03746732 0063411413

Ccedileşitlendirme Endeksi 0171349752 0086135996 0509902369 0222042981

2001 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0067938594 0064764262 0342041624 0058033579

Ccedileşitlendirme Endeksi 0160610402 0081250862 0499472388 0227856349

2002 Uumlruumln sayısı 259 260 259 259

Konsantrasyon Endeksi 0068901121 0063958614 0326830819 00604588

Ccedileşitlendirme Endeksi 0164123206 0085142083 0487756445 0227366436

2003 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0070198123 0066469875 0347389402 0059489916

Ccedileşitlendirme Endeksi 0175817839 0095365935 0493913228 0216064545

2004 Uumlruumln sayısı 259 260 259 259

Konsantrasyon Endeksi 006948752 0068629479 0366490147 0060455306

Ccedileşitlendirme Endeksi 0181323238 010295608 0492151932 0214894312

2005 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 006687732 0069983281 0406844068 0064497362

Ccedileşitlendirme Endeksi 0188076418 010205543 0495984256 0212047121

722

2006 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0065724156 0071903141 0426045152 0067563483

Ccedileşitlendirme Endeksi 019124074 0104340576 0499526069 0207385974

2007 Uumlruumln sayısı 260 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0065563276 0069186193 041719217 0062375714

Ccedileşitlendirme Endeksi 019831238 0109365612 0496799061 0212531898

2008 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0065945891 0075938229 04525754 0078704411

Ccedileşitlendirme Endeksi 0212720509 0112184856 0495306383 0244447327

2009 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0068558539 007343083 0372852189 0066411067

Ccedileşitlendirme Endeksi 0216824878 0129140762 0473519355 0237878456

2010 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0066311327 0070839556 0379660589 0058817533

Ccedileşitlendirme Endeksi 0217927134 0121406522 0477701094 0224050798

2011 Uumlruumln sayısı 259 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 006355819 0073301238 0405711121 006366418

Ccedileşitlendirme Endeksi 0224808863 0115999484 0475172869 0235822405

2012 Uumlruumln sayısı 260 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0065899941 0081009485 0401359242 0070966172

Ccedileşitlendirme Endeksi 0231961074 0115739707 0471948832 0237129132

2013 Uumlruumln sayısı 259 260 260 260

723

Konsantrasyon Endeksi 0064270414 0075963376 0387997315 0071632048

Ccedileşitlendirme Endeksi 0224373956 0120068281 0458207677 0228580084

2014 Uumlruumln sayısı 259 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0063885241 0069962965 0362362785 0066884399

Ccedileşitlendirme Endeksi 0223520403 0120113379 0452708552 0218332171

2015 Uumlruumln sayısı 259 259 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0065984357 0060344844 0249953444 0056345785

Ccedileşitlendirme Endeksi 0208443866 0122367555 0428012105 0208875448

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim 10052017]

Tablo 4rsquote ihraccedil ve ithal edilen uumlruumln sayısının ortalama 260 olduğu goumlruumllmektedir Uumlruumln sayısında Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ccedileşitlilik sağlanmıştır Guumlmruumlk Birliğirsquonin ihracatı iccedilin konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ihracatta pazar yoğunluğu artmıştır Guumlmruumlk Birliğirsquonin ithalat konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ithalatta da pazar yoğunluğu artmıştır İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise ihracat ve ithalat iccedilin konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ihracatta pazar yoğunluğunu ve ccedileşitliliği artarken ithalatta ise ccedileşitlendirme sağlanmıştır 2015 yılı iccedilin Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde Guumlmruumlk Birliği ihracatta 44rsquoluumlk ve ithalatta 37rsquolik paya sahiptir Bu paylar dış ticarette yoğunlaşma olduğunun goumlstergesidir Tuumlrkiyersquonin 2015 yılı iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise ihracatta 29rsquoluk bir paya sahipken ithalatta ise 10rsquoluk paya sahiptir Bu rakamlar yoğunluğun ve ccedileşitliliğin ihracatta arttığını ithalatta ise ccedileşitlilik goumlsterdiğinin kanıtı niteliğindedir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endekste ikili yoğunlaşma endeksidir İkili yoğunlaşma endeksi dış ticaret yoğunlaşmalarının gelişimini goumlstermektedir Bu endeks değeri ekonomik kuruluşlarla olan dış ticaretin uumllke oumlzelliklerine bağlı olarak artmakta veya azalmaktadır İkili yoğunlaşma endeksinin artması ilgili uumllkenin dış ticaretinde lehine bir durumken azalış ise aleyhine bir ticaret sapması anlamına gelmektedir (Yamazawa 197111 Hill 1985253 Chow vd 1999175 Akal vd 20151249) Tablo 5rsquote yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ikili yoğunlaşma endeks değerleri verilmiştir

Tablo 5 Yıllar İtibariyle İkili Yoğunlaşma Endeksi

Yıllar GB İhracat GB İthalat İİT İhracat İİT İthalat

1996 0052086131 0053177384 0325697788 0046605017

1997 0053878021 0054006579 0310987092 0048315697

1998 0057651539 0054398917 0250685798 0048108198

724

1999 0060504516 0059472402 0303264019 005351524

2000 0070250752 0070592308 0376201121 0063497006

2001 0068012584 0064816359 0343644459 005809855

2002 006900916 0063997004 0327867784 0060532416

2003 0070319726 0066516672 0348922428 0059544321

2004 0069000121 0067994537 0368289544 0060570634

2005 0066803116 0069964033 0408565119 0064577652

2006 0065734537 0071836421 0427449696 0067763934

2007 0066599555 0070810856 041824902 0062534643

2008 0065915562 0075926654 0455359737 0078746561

2009 0068571774 0073502564 0372789549 006675928

2010 0066307292 0070845201 0384559181 0059081291

2011 0063495375 0073359067 0411325546 0063611705

2012 0066464581 0081911035 0415652254 0069750737

2013 0064241128 0076091513 0402631228 0070333301

2014 0063966338 0068897171 0377724448 0064439986

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri TUumlİK ve Duumlnya Ticaret Oumlrguumltuuml İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim 10052017]

Tablo 5rsquote Guumlmruumlk Birliğirsquonin ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracat ve ithalat ikili yoğunlaşma endeks değerleri Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde bu iki uluslararası ekonomik kuruluşla olan dış ticaretin uumllke lehine gerccedilekleştiğini goumlstermektedir İkili yoğunlaşma endekslerinin değerleri dış ticarette Tuumlrkiye iccedilin katkı sağlayan kuruluşlar olduğunu goumlstermektedir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks ise ticaret yapılarındaki benzerlik goumlstergesi endeksidir Ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeksi ilgili uumllkelerin ihracat veya ithalat yapılarının benzerliği karşılaştırılmaktadır Ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değeri 0 ile 1 arasında yer almakla birlikte katsayının değerinin yuumlksek olması durumunda uumllkelerin ihracat veya ithalat yapılarının benzer olduğu anlaşılmaktadır Tablo 6rsquoda yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değerleri verilmiştir

725

Tablo 6 Ticaret Yapılarında Benzerlik Goumlstergesi Endeksi

Yıllar GB

İhracat

GB

İthalat

İİT

İhracat

İİT

İthalat

1996 0838018 0909824 0488623 0766105

1997 0843446 0912827 0507155 0772956

1998 0852299 0918414 0519004 0766680

1999 0845729 0917311 0502683 0764975

2000 0828073 0914502 0489058 0777675

2001 0839412 0918712 0499830 0772191

2002 0835571 0914832 0511576 0772582

2003 0823960 0904478 0505415 0783838

2004 0818662 0897338 0507076 0784323

2005 0811790 0897821 0502849 0787748

2006 0808723 0895509 0499726 0792936

2007 0799887 0888245 0503085 0786358

2008 0786756 0887681 0504977 0755232

2009 0782293 0870319 0526401 0762634

2010 0781118 0878022 0521366 0775802

2011 0775794 0883450 0525296 0762982

2012 0771079 0884955 0520316 0760642

2013 0780752 0885691 0527280 0765196

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

Tablo 6rsquoda Guumlmruumlk Birliğirsquonin endeks değeri 1996 yılından yıllar geccediltikccedile 2013 yılına kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquondeki ihracat benzerliğindeki azalma Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquone ihracatta alternatif pazarlar oluşturma duumlşuumlncesi olduğunun goumlstergesidir Benzerlik goumlstergesi endeks değeri İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise 1996 yılından 2013 yılına kadar yuumlkselmiştir Bu artış alternatif pazar duumlşuumlncesinde İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemli bir yerde olduğunun goumlstergesidir İthalat iccedilin ise ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değerlerine bakarsak İslam İşbirliği Teşkilatı 1996 yılından 2013 yılına gelinceye kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquonde ise 1996 yılından 2013 yılına gelindiğinde benzerlik goumlstergesi endeks değeri

726

duumlşmuumlştuumlr İthalat endeks değerlerinde İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda oumlnemli bir azalma yaşanmamıştır Bu durum Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda kurucu bir uumllke olması ve oumlrguumlt iccedilerisindeki uumllkelerle yapılan ithalat hacminin gelişiminin zamana ihtiyacı olduğunu goumlstermektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin ithalat endeks değerinin azalması ise ithalat yapacak başka uumllke veya uumllke gruplarına doğru bir kayma olduğunu goumlstermektedir Kısaca Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla ihracat endeks değerine bakıldığında ihracat yapılarının yıllar geccediltikccedile endeks değerinin artışıyla birlikte ihracatın arttığı goumlstermektedir Guumlmruumlk Birliğirsquoyle olan ithalat azalırken İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla neredeyse değişmemesi ithalatta tercihlerin Tuumlrkiye iccedilin değiştiğinin habercisidir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks de ticaret tamamlayıcılık endeksidir Ticaret tamamlayıcılık endeksi ithalat ve ihracatın benzerliğini goumlsterir Bu endeks bir uumllkenin ithalat ve ihracatındaki yapıların ne kadar iyi eşleştiğini goumlsterir Endeks değeri 0 ile 1 arasında değer alır Bir uumllke tarafından ihraccedil veya ithal edilmiş hiccedilbir mal olmadığında ve ihracat ve ithalat hisseleri tam olarak eşleştiğinde endeks değeri 1rsquodir Tablo 7rsquode yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ticaret tamamlayıcılık endeks değerleri verilmiştir

Tablo 7 Ticaret Tamamlayıcılık Endeksi

Yıllar GB İİT

1996 0829008 0489866

1997 0834975 0508747

1998 0841439 0523899

1999 0837905 0501026

2000 0819182 0486028

2001 0825839 0501960

2002 0822857 0512005

2003 0811362 0505418

2004 0806692 0505027

2005 0801857 0498396

2006 0801469 0497547

2007 0792286 0498033

2008 0777509 0501254

2009 0780610 0521517

2010 0774123 0517872

727

2011 0771390 0520440

2012 0770946 0512378

2013 0778343 0514661

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

Tablo 7rsquode ticaret tamamlayıcılık endeksi ne kadar yuumlksek ise o uumllke uumllke grubu veya ekonomik teşkilatın ihracat ve ithalatı birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin 1996 yılındaki endeks değeri 2013 yılına kadar neredeyse her yıl azalırken İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise 1996 yılından 2013 yılına gelindiğinde Guumlmruumlk Birliğirsquonin tersine bir artış eğilimindedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin azalan endeks değeri Tuumlrkiye iccedilin dış ticarette Guumlmruumlk Birliğirsquonin etkinliğinin azaldığının goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise tersi durum geccedilerlidir 1996 yılındaki endeks değerinden 2013 yılına gelindiğinde endeks değerindeki artış İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın dış ticarette etkinliğinin arttığının bir goumlstergesidir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks de ihracatın ithalatı karşılama endeksidir İhracatın ithalatı karşılama endeksi ihracat endeksinin ithalat endeksine oranıdır Bu endeks uumllkenin ihracat guumlcuumlnuumln gelişimini ortaya koymaktadır Endeksin 100rsquoden buumlyuumlk ccedilıkması ihracattaki artış hızının ithalat artış hızından yuumlksek olduğu bu durum uumllke lehine ticaretin artması anlamına gelmektedir 100rsquoden uzaklaşması ise uumllke aleyhine ticaretin yani ihracatın azalması anlamına gelmektedir İhracat yerine ithalata bağımlılığın olduğu durumun ortaya ccedilıkmasıdır Tablo 8rsquode yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracatın ithalatı karşılama endeks değerleri verilmiştir

Tablo 8 İhracatın İthalatı Karşılama Endeksi

Yıllar GB İİT Yıllar GB İİT

1996 100 100 2007 1095495 106753453

1997 9971024 1086867311 2008 9637733 126307699

1998 1137580 128573224 2009 9754931 144981862

1999 1169104 9373924042 2010 8765857 682426173

2000 8012989 5819870968 2011 9360798 812300029

2001 1612227 1340076023 2012 9899637 146665812

2002 8986797 1663511558 2013 1006201 883391201

2003 9818354 1054354484 2014 1131822 108529969

2004 9755117 1082939292 2015 1054021 114174351

2005 1032008 9318754189 2016 1096298 941212434

2006 1029289 8176370603 - - -

Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistiklerinden Faydalanılarak Oluşturulmuştur [Erişim 20092017]

728

Tablo 8rsquode ihracatın ithalatı karşıladığı yıllar olan uumllke lehine dış ticaretin gerccedilekleştiği yıl sayıları İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda 12 yıl iken Guumlmruumlk Birliğirsquonde 10 yıldır

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan son endeks ticari uzmanlık endeksidir Ticari uzmanlık endeksi -1 ile +1 arasında değer alır Endeksin pozitif değeri bir ekonominin net ihracat yaptığını goumlsterir Bu durum belirli uumlruumlnuumln uumlretiminde uumllkenin uzmanlaştığının goumlstergesidir Tersi durum ise negatif bir değer olduğunda endeks ihracattan fazla ithalat olduğunu ve o uumllkede uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir (Verter 20161806)

Tablo 9 Ticari Uzmanlık Endeksi

Yıllar GB

İİT

1996 0014968190 0033274934

1997 0016693782 0024628289

1998 0010062938 -0021530050

1999 0000739123 0065925909

2000 -0011319737 0138450557

2001 -0000270600 0104795892

2002 0005685947 0100317881

2003 0001145708 0110969964

2004 0000622166 0110028312

2005 -0009049451 0139843674

2006 -0017962732 0161770699

2007 -0015873554 0141097563

2008 -0021735355 0142154574

2009 -0005765018 0075201500

2010 -0010152277 0105070443

2011 -0008517414 0146972358

2012 -0002326726 0140772189

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

729

Tablo 9rsquoda Guumlmruumlk Birliğirsquonin ticari uzmanlık endeks değerleri 2000 2001 2005 ve sonraki buumltuumln yıllar iccedilin negatif değer almıştır Guumlmruumlk Birliğinin endeks değerleri genel olarak sadece 7 yıl pozitif değer alıyorken 10 yıl negatif değer almıştır Bu durum ihracattan fazla ithalat olduğunu ve Tuumlrkiyersquode uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise sadece 1998 yılı endeks değeri negatiftir Diğer buumltuumln yıllarda pozitif değer almış ve Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile net ihracata sahiptir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın endeks değerlerinde sadece 1 yıl negatif değer alıyorken 16 yıl pozitif değer almıştır Guumlmruumlk Birliği ile olan endeks değerlerinden 2000 ve 2001 yılı değerleri kriz yıllarıdır Bu yuumlzden negatif değer almıştır Fakat 2005 ve sonrası yıllara baktığımızda alınan negatif değerler Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquoyle olan dış ticaretinde net ihracat yerine tuumlketimin soumlz konusu olduğunun bir goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın pozitif endeks değerleri ise Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif arayışlarında zamanla İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemli bir pazar haline geleceğini destekler niteliktedir

6 SONUCcedil

Tuumlrkiye kendi boumllgesindeki buumltuumlnleşmelerle bir guumln sorun yaşayabileceğini duumlşuumlnerek duumlnya konjonktuumlruumlndeki ekonomik kuruluşlarla iletişim halinde olmalıdır Alternatiflerin bulunması ccedilok youmlnluuml bir ekonomi iccedilin gereklidir Ccedilok youmlnluuml bir ekonomi ekonomik ccedilıkarların maksimize edildiği bir ekonomidir Kuumlreselleşmeyle birlikte duumlnyada artan rekabet ortamı 2008 kuumlresel ekonomik krizinden sonra duumlnya uumllkelerini uumllkeler ve boumllgeler arası işbirliğine doğru youmlneltmiştir Kuumlreselleşme suumlrecinde dış ticarette rekabetin her geccedilen guumln zorlaştığı bir doumlnemde buguumln uumllkeler dış ticareti gerccedilekleştirmek iccedilin en oumlnemli seccedilenekleri olan uumllkeler ve boumllgesel arası ekonomik buumltuumlnleşmeleri kullanmaktadırlar Yeni yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelerle dış ticareti arttırmak iccedilin alternatifler oluşturma duumlşuumlncesi Tuumlrkiye iccedilin oumlnemli hale gelmektedir Uumllkeler kuumlresel rekabet ortamında mevcut ve yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelere dahil olmak zorundadır 2000 sonrası doumlnemde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği oumlnemli paylara sahipken 2008 krizinden sonra Tuumlrkiyersquonin dış ticaret ekseninde Avruparsquodan İslam uumllkelerine doğru bir kayma yaşanmıştır Bu kayma hareketinde İslam İşbirliği Teşkilatı oumlnemli paya sahiptir Tuumlrkiye 2000 sonrası doumlnemde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği ile azalan dış ticaret hareketlerinin tersine İslam İşbirliği Teşkilatı ile artış trendine girmiştir Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif aramasının nedeni Avrupa ve Amerika merkezli ekonomik kuruluşlarda finansal uumlretim etkinken Tuumlrkiyersquonin aktif bir şekilde finansal uumlretim araccedillarını etkin kullanamamasını da duumlşuumlnuumlluumlrse Asya ve Avrasya merkezli uluslararası ekonomi kuruluşların ise hem finansal hem de reel uumlretim merkezli işlemler gerccedilekleştirmeleri Tuumlrkiyersquonin bu uluslararası ekonomik kuruluşlarla daha aktif bir dış ticaret suumlreci yaşaması iccedilin bir fırsat oluşturmaktadır Guumlnuumlmuumlzde uluslararası ticaretin merkezi Avruparsquodan Asyarsquoya doğru kaymaktadır Bu kaymanın nedenleri Asyarsquonın en buumlyuumlk pazar olması duumlnya nuumlfusunun buumlyuumlk bir kısmının Asyarsquoda olması ve nuumlfusla ilişkili olarak uumlretim ve tuumlketim harcamalarının da yine Asya da bulunmasıdır Duumlnya enerji kaynaklarından fosil yakıtların kıt olması ve enerjiye bağımlılığın her geccedilen guumln artması petrol ve doğalgaz rezervlerinin oumlnemli miktarının Avrasya boumllgesinde bulunması da Tuumlrkiye ve diğer duumlnya uumllkelerini Avrasya uumllkeleriyle olan dış ticaretine youmlnelmesindeki en oumlnemli etkenlerdendir

Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile oluşturduğu uluslararası ekonomik buumltuumlnleşmeye 2008 kuumlresel finansal krizinden sonra ağırlık vermiştir Avrupa Birliğirsquoyle yaklaşık yarım yuumlzyıl suumlren ekonomik buumltuumlnleşmeye bakılırsa Tuumlrkiye Avrupa ve Guumlmruumlk Birliğirsquonden oumlğrendiği tecruumlbeleri yeni bir boumllgesel buumltuumlnleşme olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda kullanıp avantajlı duruma gelebilir Duumlnya ticaretinin youmlnuumlnuumln Avruparsquodan Asyarsquoya kaydığı goumlz oumlnuumlnde tutulursa Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ilerleyen doumlnemlerde Guumlmruumlk Birliğirsquone iyi bir alternatif olabilir mi sorusunun cevabı iccedilin oumlnem kazanmıştır Tuumlrkiyersquonin coğrafi konumunu olsun dini olsun potansiyeli olsun her tuumlrluuml avantajını kullanarak dış ticarette kar maksimizasyonu sağlamak iccedilin fırsatlarını değerlendirmelidir Tuumlrkiyersquonin kurucu uumlye olduğu İslam işbirliği Teşkilatırsquoyla olan dış

730

ticaretine baktığımızda yıllar itibariyle ticaret fazlası verdiği goumlruumllmektedir Bu ticaret fazlası verme durumu iyi kullanılarak kaynakların katma değeri yuumlksek teknolojik uumlruumlnlere doğru youmlnlendirilmesi sağlanmalıdır

İslam İşbirliği Teşkilatırsquondaki uumllkeler ihracat potansiyelleri ve kişi başına duumlşen milli gelirlerine goumlre az gelişmiş petrol zengini ve kısmen sanayileşmiş uumllkeler olarak farklı potansiyeli olan uumllkelerden oluşmaktadır Bu uumllkeler teknoloji yoğun uumlretim gerccedilekleştirememektedirler Teknoloji yoğun uumlretimi gelişmiş uumllkeler gerccedilekleştirmektedirler Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatı duumlnya ticaretinde soumlz sahibi olmak istiyorlarsa sahip oldukları potansiyeli lehine bir şekilde kullanıp yuumlksek katma değer yaratan uumlruumlnler uumlretmelidirler Fakat bu uumlretim zaman alıcı bir suumlreccediltir Bu suumlreccedil eğer gerccedilekleşirse Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler iccedilin hammadde ticaretine bağlı ihracat yapısı uzun vadede değişir Bu değişim uumlye uumllkeler iccedilin gelir arttırıcı ve ekonominin yapısını guumlccedillendirici etki yapar Bu guumlccedilluuml etki yaşanacak kuumlresel krizlerin etkilerini minimize etmekte yardımcı olacaktır Sahip olunan potansiyelin dezavantajlı bir durumu da bulunmaktadır Coğrafi olarak duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinden oluşan bu ekonomik buumltuumlnleşme uumllkeler arasındaki guumlccedilluuml işbirliğini zorlaştırmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler oldukccedila zengin bir potansiyele sahip olmalarına rağmen bu potansiyellerini yeterince kullanamamaktadırlar Uumllkelerdeki alt yapı yetersizliği ve yatırımlar iccedilin guumlvenli ortamın sağlanamaması da ekonomik işbirliğinin geliştirilememesindeki etkili faktoumlrlerdendir

Bu ccedilalışma Tuumlrkiyersquonin ekonomik buumltuumlnleşmelerinden biri olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar olabilir mi sorusuna cevap aramaktadır Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin performans analizi değerlendirildiğinde 2008 sonrası yıllarda Tuumlrkiyersquonin dış ticaret yapısının İslam İşbirliği Teşkilatırsquona doğru kaydığı goumlruumllmektedir Fakat Tuumlrkiyersquonin dış ticaret faaliyetlerini gerccedilekleştirmek iccedilin gerekli hammaddeyi ithal etmesi Tuumlrkiyersquoyi dış ticarette dışa bağımlı hale getirmektedir Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin uyum analizini değerlendirildiğinde Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ve İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin de Tuumlrkiyersquonin oumlnemi yıllar itibariyle artmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatı ve Tuumlrkiyersquonin dış ticaret işlemlerinde konsantrasyon ccedileşitlendirme yoğunlaşma benzerlik tamamlayıcılık ihracatın ithalatı karşılama ve ticari uzmanlık endeksleri dış ticarette ccedileşitliliğin yoğunlaşmanın ve etkinliğin sağlandığını goumlstermektedir Yıllar itibariyle artan dış ticaret hacimleri ve ekonomik kuruluşların makro ekonomik yapıları dikkate alındığında Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı zamanla Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar oluşturabilir

Kaynakccedila References

Akal Mustafa amp Ahmet Yağmur Ersoy (2015) ldquoOsmanlı 45 Uumllkelerinin Tuumlrkiye ile dış ticaret yoğunlukları gelişimi ve Yeni Osmanlılıkrdquo International Journal of Human Sciences 12(1) 1244-1262

Akguumll Mehmet Serhat (2013) ldquoCcedilekim Modeli Bulguları Işığında Tuumlrkiyenin İslam İşbirliği Teşkilatı İle İlişkileri ve Ticari Potansiyelirdquo Adam Academy Journal of Social SciencesAdam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 3(2)

Aktakas Başak Guumll vd (2014) ldquoBilgi Toplumunda Verimliliğin Belirleyicileri İslami İşbirliği Teşkilatı Uumlyesi Seccedilili Uumllkeler Uumlzerine Ampirik Bir Ccedilalışmardquo Bilgi Ekonomisi ve Youmlnetimi Dergisi 9(1)

Arslan Kahraman (2014) ldquoİslam Uumllkeleri Arasında İşbirliğine Giden Yolda Yeni Arayışlarrdquo Uluslararası Youmlnetim İktisat ve İşletme Dergisi 10(21) 179-198

731

Bakkalcı Ahmet Can (2002) ldquoAvrupa Birliği ile Tuumlrkiye Arasında Gerccedilekleştirilen Guumlmruumlk Birliğinin Kaynak Dağılımı Uumlzerine Etkilerirdquo Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 17(2)

Balassa Bela (1976) ldquoTypes of Economic Integrationrdquo Economic Integration Worldwide Regional Sectoral (der) Fritz Machlup Londra The Macmillan Press Ltd Chow Peter ve Mitchell Kelman Yochanan (1999) ldquoA Test of the Linder Hypothesis in Pacific NIC Trade 19651990rdquoApplied Economics 312 175-182

Ccedilak Demet amp Murat Ccedilak (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Getirdikleri ve Goumltuumlrduumlkleri Dış Ticaret Vergileri ve İhracat Gelirleri Analizirdquo İstanbul Ticaret Odası Yayınları No 2007-68

Dura Cihan amp Hayriye Atik (2007) Avrupa Birliği Guumlmruumlk Birliği ve Tuumlrkiye (3 Basım) Ankara Nobel Yayın Dağıtım

Erhan Ccedilağrı amp Erhan Akdemir (2016) ldquoTuumlrkiye-Avrupa Birligi Muumlzakere Suumlrecinde Ilk 10 Yılın Muhasebesi (2005-2015)rdquo Bilig 78 7-35

Feshari Majid (2016) The Effective Factors on Survival Duration of Economic Expansion in Selected Countries of Islamic Cooperation Organization (Survival Analysis Approach) 97-120

Haberler Gottfried (1970) Dış Ticaret Teorisine Genel Bir Bakış (Ccedilev Mumcu Necati) İstanbul Uumlniversitesi Yayın No 1503

Hill Hal (1985) ldquoAustralia - Philippine Trade Relationsrdquo Journal of Philippine Development 8(2) 253 ndash 273

Işık Nihat vd (2016) ldquoTeroumlruumln Kamu Harcamalarına Etkisi İslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkeler Uumlzerine Bir İncelemerdquo Mehmet Akif Ersoy Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(16) 46-60

Kesgingoumlz Hayrettin (2017) Uluslararası Ekonomik Kuruluşlarının Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretine Etkisi Ankara Detay Yayıncılık

Maksimova Margarita (1976) Comment on Papers Types of Economic Integration by B Balassa in Econoic Integration Worldwide Regional Sector London Macmillon pp32-36

Mikic Mia (1998) International Trade London Macmillan Press

Mohamad Nordin Haji amp Fatimah Binti Said (2011) ldquoComparing Macroeconomic Performance of İİT Member Countriesrdquo International Journal of Economics and Management Sciences 1(3) 90-104

Sevgin Hakan amp Atalay Ccedilağlar (2017) ldquoİslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkelerin Veri Zarflama Analizi ve TOPSIS Youmlntemiyle Karşılaştırılmasırdquo DUumlSOBİAD 221

Temiz Dilek (2009) Guumlmruumlk Birliği ile Birlikte Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretinde Yapısal Değişimler Oldu Mu Ankara Avrupa Ccedilalışmaları Dergisi Cilt 8 No 1 ss115-138

Tinbergen Jan (1965) İnternational Economic İntegration Amsterdam Elsevier Publishing Co

Tireli Muumlnir vd (2013) ldquoİİT Uumllkeleri Ve Tuumlrkiyersquoye Ait Sosyal Goumlstergeler ile İnsani Gelişim Goumlstergeleri Arasındaki İlişkinin Karşılaştırmalı Analizirdquo Sosyal Politika Ccedilalışmaları Dergisi 7(30)

Uumllger İrfan Kaya (2016) ldquoThe European Unions Role in Turkeys Social TransformationTuumlrkiyenin Toplumsal Degisiminde Avrupa Birliginin Roluumlrdquo Bilig 78 73-93

Verter Nahanga (2016) ldquoAnalysis of Some External Influences on Agricultural Performance in Nigeriardquo Acta Universitatis Agriculturae et Silviculturae Mendelianae Brunensis 64(5) 1805ndash1821

732

Viner Jacob (1950) The Customs Union Issue New York Carnegie Endowment for International Peace

Yamazawa Ippei (1971) ldquoStructural Changes in World Trade Flowsrdquo Hitotsubashi Journal of Economics 11(2) 11-21

Yıldırım Ertuğrul amp Cihan Dura (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Tuumlrkiye Ekonomisi Uumlzerindeki Etkileri Konusundaki Literatuumlre Bir Bakışrdquo Erciyes Uumlniversitesi İktisadi ve idari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 28 Ocak-Haziran

Diğer Kaynaklar Other Sources

TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 10052017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg [Erişim 10052017]

wwwabgovtr [Erişim Tarihi 20092017]

Wordbank httpwwwworldbankorg [Erişim Tarihi 20092017]

WTO httpstatwtoorg [Erişim Tarihi 20092017]

MFA wwwmfagovtr [Erişim Tarihi 20092017]

715

2002 5673 4985 1310 727

2003 5815 5070 1525 782

2004 5810 4934 1617 728

2005 5653 4520 1778 834

2006 5629 4259 1755 981

2007 5664 4026 1893 1020

2008 4826 3689 2469 1092

2009 4624 4017 2803 948

2010 4648 3902 2851 1197

2011 4639 3797 2767 1304

2012 3896 3706 3622 1340

2013 4153 3674 3252 1275

2014 4347 3666 3085 1202

2015 4449 3797 2971 1081

2016 4795 3902 2892 1166

Kaynak TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

Tablo 1rsquodeki Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliği ile olan ihracat payı 1996 yılından 2008 yılına kadar 50rsquolerin uumlzerinde seyrederken 2008 kuumlresel finansal krizin de etkisiyle ihracat payı 50rsquonin altına duumlşmuumlş ve 2016 yılı da dahil olmak uumlzere bir daha 50 seviyesine ulaşamamıştır Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatı ile olan ihracat payında ise 1996 yılından 2008 yılına kadar Guumlmruumlk Birliğinin neredeyse uumlccedilte biri kadar olan payı 2008 kriziyle birlikte artış goumlstermiştir Bu artış 2008 ve sonrasında da neredeyse 20rsquoler seviyesinden 30rsquolar seviyesine kadar bir artıştır 2012 yılı ihracatta zirve yılıdır Bu yılda Guumlmruumlk Birliği ihracat payı 38 iken İslam İşbirliği Teşkilatı payı 36rsquodır 2012 ve sonrası yıllarda 2008 krizinin etkisinin Avruparsquoda geccedilmesiyle birlikte Guumlmruumlk Birliğirsquonin payı yeniden artış trendine girmiştir Guumlmruumlk Birliğirsquonin 2013 ve sonrasında 40rsquolar seviyesinde olan ihracat payı İslam İşbirliği Teşkilatında 30rsquolar seviyesindedir Tablo bir buumltuumln olarak değerlendirildiğinde daha oumlnce Guumlmruumlk Birliğirsquonin uumlccedilte biri kadar ihracat payına sahip olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın payı duumlnya ticaret ekseninin Avruparsquodan Avrasyarsquoya doğru kaymasının etkisiyle 2016 yılına gelindiğinde 15 katına ulaşmıştır Tuumlrkiyersquonin dış ticaretteki payı Guumlmruumlk Birliğirsquonden İslam İşbirliği Teşkilatırsquona doğru kaymıştır

Tablo 1rsquodeki Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliği ile olan ithalat payı 1996 yılında 50 seviyesinde iken 2001 ve 2002 yıllarında 50rsquonin altında gerccedilekleşmiştir 2003 yılından itibaren 50rsquonin altına ve 2009 yılından 2016 yılı da dahil itibaren de 40rsquoın altına gerilemiştir İslam İşbirliği Teşkilatı ithalat payına bakarsak 1996 yılında 12

716

seviyesinde iken 2016 yılında da neredeyse 12 seviyesindedir Guumlmruumlk Birliğirsquondeki ithalattaki azalış İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ithalatına yansımamıştır Bu durum Tuumlrkiyersquonin ihracatının Guumlmruumlk Birliği uumllkeleriyle olan mal ithalatına bağlı olmasındandır Ayrıca İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda Tuumlrkiye kurucu uumllke durumunda olduğu iccedilin ihracatta soumlz sahibidir İslam İşbirliği Teşkilatırsquondaki uumllkelere de bakacak olursak Tuumlrkiye oumlrguumlt iccedilerisinde en gelişmiş uumllkelerden bir tanesidir Tablo 1rsquodeki Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatı ile olan ihracat paylarının accedilıklamalarını goumlrsel olarak destekler bir şekilde Grafik 1rsquode goumlsterilmiştir

Grafik 1 Tuumlrkiyersquonin Uluslararası Ekonomik Kuruluşlarla Yaptığı İhracatın Payları

Kaynak TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

İhracat paylarının dağılımı Grafik 1rsquoden goumlruumllduumlğuuml gibi Guumlmruumlk Birliğirsquonin payı zamanla azalırken İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın payı zamanla artmıştır İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracat payı 2012 yılında 36 ile zirve yılı iken 2012 ve sonrasında azalmış ve 2016 yılındaki payı ise 28rsquoe kadar inmiştir Bu azalışın nedeni 2012 ve sonrasında Tuumlrkiyersquonin yeni yeni pazarlar oluşturmasıdır Bu yeni pazarlardan birisi de 2012 sonrasında ağırlık verilen D-8 uumllkeleridir İhracat payları grafiğini goumlrduumlkten sonra ithalat payları da Grafik 2rsquode goumlsterilmiştir

Grafik 2 Tuumlrkiyenin Uluslararası Ekonomik Kuruluşlarla Yaptığı İthalatın Payları

Kaynak TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

000

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

1 9 9 6 1 9 9 7 1 9 9 8 1 9 9 9 2 0 0 0 2 0 0 1 2 0 0 2 2 0 0 3 2 0 0 4 2 0 0 5 2 0 0 6 2 0 0 7 2 0 0 8 2 0 0 9 2 0 1 0 2 0 1 1 2 0 1 2 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 5 2 0 1 6

İslam İşbirliği Teşkilatı İhracat Guumlmruumlk Birliği İhracat

000

1000

2000

3000

4000

5000

6000

1 9 9 61 9 9 71 9 9 81 9 9 92 0 0 02 0 0 12 0 0 22 0 0 32 0 0 42 0 0 52 0 0 62 0 0 72 0 0 82 0 0 92 0 1 02 0 1 12 0 1 22 0 1 32 0 1 42 0 1 52 0 1 6

İslam İşbirliği Teşkilatı İthalat Guumlmruumlk Birliği İthalat

717

Grafik 2rsquode ithalat paylarında Guumlmruumlk Birliğirsquonde azalışlar yaşanırken İslam İşbirliği Teşkilatı ile ithalat payları pek fazla değişmemiş azalışlar İslam İşbirliği Teşkilatına artış şeklinde yansımamıştır Performans analizini gerccedilekleştirmek iccedilin Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatı ile yaptığı toplam ihracatı ve toplam ithalatı Tablo 2rsquode verilmiştir

Tablo 2 GB-İİTrsquonın İhracat ve İthalatı (Bin ABD Doları)

GB İİT

Yıllar İhracat İthalat İhracat İthalat

1996 12590475 24349181 4142965 5587347

1997 13470875 26127526 4217681 5233492

1998 14837062 25296961 4391457 4238146

1999 15454135 22537831 3961428 4078474

2000 15688009 28552276 3573099 6320881

2001 17575678 19840787 4196595 5539877

2002 20457907 25698221 4725287 3749777

2003 27479360 35156836 7204574 5422493

2004 36698919 48130900 10214345 7098998

2005 41532953 52781362 13061019 9741049

2006 48148628 59447587 15007499 13689148

2007 60754022 68472309 20310574 17354351

2008 63719097 74513444 32596965 22051265

2009 47228119 56616302 28626586 13357101

2010 52934452 72391053 32469556 22200530

2011 62589257 91439406 37325434 31417773

2012 59398377 87657462 55218487 31690284

2013 63039810 92457992 49370615 32074294

2014 68514370 88783651 48625211 29107197

718

2015 63998494 78681346 42737552 22406807

2016 68343908 77501203 41232470 23178330

Kaynak TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

Tablo 2rsquode İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın 1996 yılındaki ihracatı Guumlmruumlk Birliğirsquonin ihracatının neredeyse uumlccedilte biri kadardır Yıllar geccediltikccedile Tuumlrkiyersquonin yeni pazar arayışlarının da etkisiyle ihracat İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla daha da artmıştır 2012 yılında İslam İşbirliği Teşkilatı ile yapılan ihracat zirve seviyesinde iken Guumlmruumlk Birliğirsquoyle başa baş bir ihracat değeri soumlz konusudur İslam İşbirliği Teşkilatı 2016 yılı ihracat değeri Guumlmruumlk Birliğirsquonin ihracat değerinin yaklaşık olarak 60rsquoını oluşturmaktadır 2012 sonrasında İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracat değerlerinin azalmasında Tuumlrkiyersquonin yeni pazarlara youmlnelmesinin roluuml buumlyuumlktuumlr 2012 ve sonrasında D-8 uumllkeleriyle yapılan ihracat bu azalmanın oumlnemli faktoumlrlerindedir İthalat değerleri ise 1996 yılındaki Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliği ile olan ithalatı İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın yaklaşık 5 katıdır 1996 yılından 2016 yılına gelindiğinde ise İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ithalatı Guumlmruumlk Birliği ile ithalatının yaklaşık 3 katıdır İthalat rakamlarından goumlruumlluumlyor ki İslam İşbirliği Teşkilatı ile olan Tuumlrkiyersquonin ithalatı da İhracatı gibi duumlnya eksenindeki ticaretin Avruparsquodan Asyarsquoya kaymasının da etkisiyle İslam İşbirliği Teşkilatı lehine doğru kaymıştır Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın toplam ihracat ve toplam ithalat değerlerine baktıktan sonra performans analizini tamamlamak iccedilin dış ticaret dengesi dış ticaret hacmi ve ihracatın ithalatı karşılama oranları Tablo 3rsquote verilmiştir

Tablo 3 GB ve İİTrsquonin Dış Ticaret Dengesi (Bin ABD Doları)-Dış Ticaret Hacmi (Bin ABD Doları)-İhracatın İthalatı Karşılama Oranı ()

GB İİT

Yıllar

Dış Ticaret Dengesi

(Bin ABD Doları)

Dış Ticaret Hacmi

(Bin ABD Doları)

İhracatın İthalatı

Karşılama Oranı

()

Dış Ticaret Dengesi

(Bin ABD Doları)

Dış Ticaret Hacmi

(Bin ABD Doları)

İhracatın İthalatı

Karşılama Oranı

()

1996 -11758706 36939657 5171 -1444382 9730313 7415

1997 -12656651 39598401 5156 -1015811 9451173 8059

1998 -10459899 40134023 5865 153311 8629603 10362

1999 -7083697 37991966 6857 -117046 8039901 9713

2000 -12864267 44240286 5494 -2747782 9893981 5653

2001 -2265109 37416466 8858 -1343282 9736472 7575

2002 -5240314 46156127 7961 975510 8475065 12602

2003 -7677476 62636195 7816 1782082 12627067 13286

719

2004 -11431981 84829819 7625 3115347 17313342 14388

2005 -11248409 94314315 7869 3319970 22802068 13408

2006 -11298959 107596215 8099 1318351 28696646 10963

2007 -7718287 129226331 8873 2956224 37664925 11703

2008 -10794348 138232541 8551 10545700 54648230 14782

2009 -9388183 103844421 8342 15269484 41983687 21432

2010 -19456601 125325505 7312 10269026 54670085 14626

2011 -28850149 154028664 6845 5907661 68743207 11880

2012 -28259085 147055839 6776 23528202 86908771 17424

2013 -29418182 155497803 6818 17296321 81444909 15393

2014 -20269280 157298021 7717 19518014 77732409 16706

2015 -14682852 142679840 8134 20330745 65144359 19073

2016 -9157295 145845111 8818 18054140 64410800 17789

Kaynak TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

Tablo 3rsquote Guumlmruumlk Birliğirsquonin dış ticaret dengesi yıllar itibariyle hep negatiftir Bu durum ithalatın ihracat değerinden buumlyuumlk olduğunun goumlstergesidir Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde ithalatın devamlı ihracattan buumlyuumlk olması ithalatın gelir esnekliğinin yuumlksek olduğu anlamına gelir İthalata bağımlı bir seyir izlemektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin suumlreklilik arz eden bir dış ticaret accedilığının oluşması dış borccedilların artması ve accedilığın maliyetini yıllar itibariyle yuumlkseltmektedir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın dış ticaret dengesine bakarsak 1996 yılından ilk 6 yıl iccedilerisinde 5 kez negatif değer almasına rağmen daha sonraki yıllarda her zaman pozitif değer almıştır 2002 ve sonrasında net ihracat soumlz konusudur Dış ticaret dengesindeki değişimin hızı dış ticaret hacminin değişiminin hızından buumlyuumlktuumlr Dış ticaret dengesinin değişiminin hızının yuumlksek olması dış ticaret fazlası vermekle ilgilidir Ayrıca bu durum istikrarlı ekonomik buumlyuumlme oranlarının gerccedilekleşmesinin nedenidir Dış ticaret hacimlerine bakarsak Guumlmruumlk Birliğirsquonin 1996 yılındaki dış ticaret hacmi İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın dış ticaret hacminin yaklaşık 4 katı iken bu durum 2016 yılında yaklaşık 25 katına kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquonin dış ticaret dengesi ve dış ticaret hacmi ithalat gibi benzer bir seyir ortaya koymaktadır Guumlmruumlk Birliğirsquonin ihracatın ithalatı karşılama oranlarında 2001 2008 kriz yılları ve 2016 yılı da darbe teşebbuumlsuuml yılı olduğu iccedilin bu yıllarda ihracatın ithalatı karşılama oranı 80 seviyesinin uumlzerindedir Ccediluumlnkuuml bu yıllarda ithalat ihracattan daha fazla azalmış aradaki makas farkı ihracat lehine gerccedilekleşmiştir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracatın ithalatı karşılama oranına bakarsak 2009 yılında 214 ile zirvededir 1996 yılından 2016 yılına kadar ki suumlreccedilte sadece 5 yıl dış ticaret dengesindeki negatif durum nedeniyle 100rsquouumln altında gerccedilekleşmiştir Diğer yıllarda ise İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracatın ithalatı karşılama oranı her zaman 100rsquouumln uumlzerinde net ihracat fazlası vererek suumlreklilik sağlamıştır Hatta ithalattaki azalmaların boyutu arttıkccedila ihracatın ithalatı karşılama 200rsquoler seviyesine dahi yaklaşmaktadır 2002

720

yılından 2016 yılına kadar ihracatın ithalatı karşılama oranı 100rsquouumln uumlzerinde seyretmektedir 2002 sonrasında 14 yıl istikrarlı bir şekilde ihracat fazla vermektedir Dış ticaret dengesi ihracat bazlı artmaktadır Suumlreklilik arz eden bir dış ticaret fazlası soumlz konusudur 2002 yılından 2016 yılına kadar istikrarlı bir şekilde ihracatın ithalatı karşılama oranı 100rsquouumln uumlzerinde gerccedilekleşmiştir Bu tablo Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquona ne kadar oumlnem verdiğinin bir goumlstergesidir

5 DIŞ TİCARETİN UYUM ANALİZİ

Dış ticaretin uyum analizi ise ekonomik kuruluşların performansının değerlendirilmesi iccedilin dış ticaret literatuumlruumlnde kullanılan uluslararası endekslerin goumlruumlnuumlmuumlnuumln analiz edilmesidir Buumltuumln endeksler 1996 yılından başlayıp konjonktuumlruumln durumuna goumlre hesaplandığı en son yıla kadar hesaplanmıştır Dış ticaretin performansının uyum analizinde kullanılan endeksler konsantrasyon ve ccedileşitlendirme endeksi ikili yoğunlaşma endeksi ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeksi ticaret tamamlayıcılık endeksi ihracatın ithalatı karşılama endeksi ve ticari uzmanlık endeksidir Bu endeksler yardımıyla Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar olarak zamanla İslam İşbirliği Teşkilatırsquonı koyup koyamayacağının cevabını arayacağız Dış ticaretin uyum analizi iccedilin ilk endeksimiz konsantrasyon ve ccedileşitlendirme endeksidir Konsantrasyon endeksine literatuumlrde uumlruumln yoğunlaşma endeksi veya Hirschman endeksi de denilmektedir Konsantrasyon endeksi 0 ile 1 arasında değer alır Endeks değeri kuumlccediluumllduumlkccedile oluşturulan pazar ccedileşitliğinin sağlandığını endeks değeri 1rsquoe yakınlaşırsa da pazarın yoğunlaşmasının arttığının goumlstergesidir Diğer bir endeks olan ccedileşitlendirme endeksi de konsantrasyon endeksi gibi 0 ile 1 arasında değer alır Ccedileşitlendirme endeksinin yuumlksek değerleri yoğunlaşmayı duumlşuumlk değerleri ise ccedileşitlendirmeyi temsil etmektedir Yani konsantrasyon ve ccedileşitlendirme endeksleri birbirlerine bağlıdırlar (Unctadstat Wordbank) Tablo 4rsquote yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın konsantrasyon ve ccedileşitlendirme endeks değerleri verilmiştir

Tablo 4 Konsantrasyon ve Ccedileşitlendirme Endeksleri 1996-2015

Yıl Oumllccediluumlm GB İhracat GB İthalat İİT İhracat İİT İthalat

1996 Uumlruumln sayısı 260 260 260 261

Konsantrasyon Endeksi 0052051125 005314657 032544743 0046535583

Ccedileşitlendirme Endeksi 0162373686 0089929261 0511855529 0233700605

1997 Uumlruumln sayısı 260 259 259 260

Konsantrasyon Endeksi 0053962853 0053983685 0309719817 0048274168

Ccedileşitlendirme Endeksi 0156759787 0087136585 0492583088 0226926674

1998 Uumlruumln sayısı 260 260 259 260

Konsantrasyon Endeksi 0057755515 0054416068 0247357617 0048006418

721

Ccedileşitlendirme Endeksi 0147871083 0081718586 0479957505 0233320334

1999 Uumlruumln sayısı 260 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0060502893 0059452879 0300920956 0053459682

Ccedileşitlendirme Endeksi 0154148755 0082641595 0495724183 02347801

2000 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0070095512 0070485347 03746732 0063411413

Ccedileşitlendirme Endeksi 0171349752 0086135996 0509902369 0222042981

2001 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0067938594 0064764262 0342041624 0058033579

Ccedileşitlendirme Endeksi 0160610402 0081250862 0499472388 0227856349

2002 Uumlruumln sayısı 259 260 259 259

Konsantrasyon Endeksi 0068901121 0063958614 0326830819 00604588

Ccedileşitlendirme Endeksi 0164123206 0085142083 0487756445 0227366436

2003 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0070198123 0066469875 0347389402 0059489916

Ccedileşitlendirme Endeksi 0175817839 0095365935 0493913228 0216064545

2004 Uumlruumln sayısı 259 260 259 259

Konsantrasyon Endeksi 006948752 0068629479 0366490147 0060455306

Ccedileşitlendirme Endeksi 0181323238 010295608 0492151932 0214894312

2005 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 006687732 0069983281 0406844068 0064497362

Ccedileşitlendirme Endeksi 0188076418 010205543 0495984256 0212047121

722

2006 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0065724156 0071903141 0426045152 0067563483

Ccedileşitlendirme Endeksi 019124074 0104340576 0499526069 0207385974

2007 Uumlruumln sayısı 260 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0065563276 0069186193 041719217 0062375714

Ccedileşitlendirme Endeksi 019831238 0109365612 0496799061 0212531898

2008 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0065945891 0075938229 04525754 0078704411

Ccedileşitlendirme Endeksi 0212720509 0112184856 0495306383 0244447327

2009 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0068558539 007343083 0372852189 0066411067

Ccedileşitlendirme Endeksi 0216824878 0129140762 0473519355 0237878456

2010 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0066311327 0070839556 0379660589 0058817533

Ccedileşitlendirme Endeksi 0217927134 0121406522 0477701094 0224050798

2011 Uumlruumln sayısı 259 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 006355819 0073301238 0405711121 006366418

Ccedileşitlendirme Endeksi 0224808863 0115999484 0475172869 0235822405

2012 Uumlruumln sayısı 260 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0065899941 0081009485 0401359242 0070966172

Ccedileşitlendirme Endeksi 0231961074 0115739707 0471948832 0237129132

2013 Uumlruumln sayısı 259 260 260 260

723

Konsantrasyon Endeksi 0064270414 0075963376 0387997315 0071632048

Ccedileşitlendirme Endeksi 0224373956 0120068281 0458207677 0228580084

2014 Uumlruumln sayısı 259 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0063885241 0069962965 0362362785 0066884399

Ccedileşitlendirme Endeksi 0223520403 0120113379 0452708552 0218332171

2015 Uumlruumln sayısı 259 259 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0065984357 0060344844 0249953444 0056345785

Ccedileşitlendirme Endeksi 0208443866 0122367555 0428012105 0208875448

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim 10052017]

Tablo 4rsquote ihraccedil ve ithal edilen uumlruumln sayısının ortalama 260 olduğu goumlruumllmektedir Uumlruumln sayısında Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ccedileşitlilik sağlanmıştır Guumlmruumlk Birliğirsquonin ihracatı iccedilin konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ihracatta pazar yoğunluğu artmıştır Guumlmruumlk Birliğirsquonin ithalat konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ithalatta da pazar yoğunluğu artmıştır İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise ihracat ve ithalat iccedilin konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ihracatta pazar yoğunluğunu ve ccedileşitliliği artarken ithalatta ise ccedileşitlendirme sağlanmıştır 2015 yılı iccedilin Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde Guumlmruumlk Birliği ihracatta 44rsquoluumlk ve ithalatta 37rsquolik paya sahiptir Bu paylar dış ticarette yoğunlaşma olduğunun goumlstergesidir Tuumlrkiyersquonin 2015 yılı iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise ihracatta 29rsquoluk bir paya sahipken ithalatta ise 10rsquoluk paya sahiptir Bu rakamlar yoğunluğun ve ccedileşitliliğin ihracatta arttığını ithalatta ise ccedileşitlilik goumlsterdiğinin kanıtı niteliğindedir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endekste ikili yoğunlaşma endeksidir İkili yoğunlaşma endeksi dış ticaret yoğunlaşmalarının gelişimini goumlstermektedir Bu endeks değeri ekonomik kuruluşlarla olan dış ticaretin uumllke oumlzelliklerine bağlı olarak artmakta veya azalmaktadır İkili yoğunlaşma endeksinin artması ilgili uumllkenin dış ticaretinde lehine bir durumken azalış ise aleyhine bir ticaret sapması anlamına gelmektedir (Yamazawa 197111 Hill 1985253 Chow vd 1999175 Akal vd 20151249) Tablo 5rsquote yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ikili yoğunlaşma endeks değerleri verilmiştir

Tablo 5 Yıllar İtibariyle İkili Yoğunlaşma Endeksi

Yıllar GB İhracat GB İthalat İİT İhracat İİT İthalat

1996 0052086131 0053177384 0325697788 0046605017

1997 0053878021 0054006579 0310987092 0048315697

1998 0057651539 0054398917 0250685798 0048108198

724

1999 0060504516 0059472402 0303264019 005351524

2000 0070250752 0070592308 0376201121 0063497006

2001 0068012584 0064816359 0343644459 005809855

2002 006900916 0063997004 0327867784 0060532416

2003 0070319726 0066516672 0348922428 0059544321

2004 0069000121 0067994537 0368289544 0060570634

2005 0066803116 0069964033 0408565119 0064577652

2006 0065734537 0071836421 0427449696 0067763934

2007 0066599555 0070810856 041824902 0062534643

2008 0065915562 0075926654 0455359737 0078746561

2009 0068571774 0073502564 0372789549 006675928

2010 0066307292 0070845201 0384559181 0059081291

2011 0063495375 0073359067 0411325546 0063611705

2012 0066464581 0081911035 0415652254 0069750737

2013 0064241128 0076091513 0402631228 0070333301

2014 0063966338 0068897171 0377724448 0064439986

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri TUumlİK ve Duumlnya Ticaret Oumlrguumltuuml İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim 10052017]

Tablo 5rsquote Guumlmruumlk Birliğirsquonin ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracat ve ithalat ikili yoğunlaşma endeks değerleri Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde bu iki uluslararası ekonomik kuruluşla olan dış ticaretin uumllke lehine gerccedilekleştiğini goumlstermektedir İkili yoğunlaşma endekslerinin değerleri dış ticarette Tuumlrkiye iccedilin katkı sağlayan kuruluşlar olduğunu goumlstermektedir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks ise ticaret yapılarındaki benzerlik goumlstergesi endeksidir Ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeksi ilgili uumllkelerin ihracat veya ithalat yapılarının benzerliği karşılaştırılmaktadır Ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değeri 0 ile 1 arasında yer almakla birlikte katsayının değerinin yuumlksek olması durumunda uumllkelerin ihracat veya ithalat yapılarının benzer olduğu anlaşılmaktadır Tablo 6rsquoda yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değerleri verilmiştir

725

Tablo 6 Ticaret Yapılarında Benzerlik Goumlstergesi Endeksi

Yıllar GB

İhracat

GB

İthalat

İİT

İhracat

İİT

İthalat

1996 0838018 0909824 0488623 0766105

1997 0843446 0912827 0507155 0772956

1998 0852299 0918414 0519004 0766680

1999 0845729 0917311 0502683 0764975

2000 0828073 0914502 0489058 0777675

2001 0839412 0918712 0499830 0772191

2002 0835571 0914832 0511576 0772582

2003 0823960 0904478 0505415 0783838

2004 0818662 0897338 0507076 0784323

2005 0811790 0897821 0502849 0787748

2006 0808723 0895509 0499726 0792936

2007 0799887 0888245 0503085 0786358

2008 0786756 0887681 0504977 0755232

2009 0782293 0870319 0526401 0762634

2010 0781118 0878022 0521366 0775802

2011 0775794 0883450 0525296 0762982

2012 0771079 0884955 0520316 0760642

2013 0780752 0885691 0527280 0765196

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

Tablo 6rsquoda Guumlmruumlk Birliğirsquonin endeks değeri 1996 yılından yıllar geccediltikccedile 2013 yılına kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquondeki ihracat benzerliğindeki azalma Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquone ihracatta alternatif pazarlar oluşturma duumlşuumlncesi olduğunun goumlstergesidir Benzerlik goumlstergesi endeks değeri İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise 1996 yılından 2013 yılına kadar yuumlkselmiştir Bu artış alternatif pazar duumlşuumlncesinde İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemli bir yerde olduğunun goumlstergesidir İthalat iccedilin ise ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değerlerine bakarsak İslam İşbirliği Teşkilatı 1996 yılından 2013 yılına gelinceye kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquonde ise 1996 yılından 2013 yılına gelindiğinde benzerlik goumlstergesi endeks değeri

726

duumlşmuumlştuumlr İthalat endeks değerlerinde İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda oumlnemli bir azalma yaşanmamıştır Bu durum Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda kurucu bir uumllke olması ve oumlrguumlt iccedilerisindeki uumllkelerle yapılan ithalat hacminin gelişiminin zamana ihtiyacı olduğunu goumlstermektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin ithalat endeks değerinin azalması ise ithalat yapacak başka uumllke veya uumllke gruplarına doğru bir kayma olduğunu goumlstermektedir Kısaca Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla ihracat endeks değerine bakıldığında ihracat yapılarının yıllar geccediltikccedile endeks değerinin artışıyla birlikte ihracatın arttığı goumlstermektedir Guumlmruumlk Birliğirsquoyle olan ithalat azalırken İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla neredeyse değişmemesi ithalatta tercihlerin Tuumlrkiye iccedilin değiştiğinin habercisidir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks de ticaret tamamlayıcılık endeksidir Ticaret tamamlayıcılık endeksi ithalat ve ihracatın benzerliğini goumlsterir Bu endeks bir uumllkenin ithalat ve ihracatındaki yapıların ne kadar iyi eşleştiğini goumlsterir Endeks değeri 0 ile 1 arasında değer alır Bir uumllke tarafından ihraccedil veya ithal edilmiş hiccedilbir mal olmadığında ve ihracat ve ithalat hisseleri tam olarak eşleştiğinde endeks değeri 1rsquodir Tablo 7rsquode yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ticaret tamamlayıcılık endeks değerleri verilmiştir

Tablo 7 Ticaret Tamamlayıcılık Endeksi

Yıllar GB İİT

1996 0829008 0489866

1997 0834975 0508747

1998 0841439 0523899

1999 0837905 0501026

2000 0819182 0486028

2001 0825839 0501960

2002 0822857 0512005

2003 0811362 0505418

2004 0806692 0505027

2005 0801857 0498396

2006 0801469 0497547

2007 0792286 0498033

2008 0777509 0501254

2009 0780610 0521517

2010 0774123 0517872

727

2011 0771390 0520440

2012 0770946 0512378

2013 0778343 0514661

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

Tablo 7rsquode ticaret tamamlayıcılık endeksi ne kadar yuumlksek ise o uumllke uumllke grubu veya ekonomik teşkilatın ihracat ve ithalatı birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin 1996 yılındaki endeks değeri 2013 yılına kadar neredeyse her yıl azalırken İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise 1996 yılından 2013 yılına gelindiğinde Guumlmruumlk Birliğirsquonin tersine bir artış eğilimindedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin azalan endeks değeri Tuumlrkiye iccedilin dış ticarette Guumlmruumlk Birliğirsquonin etkinliğinin azaldığının goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise tersi durum geccedilerlidir 1996 yılındaki endeks değerinden 2013 yılına gelindiğinde endeks değerindeki artış İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın dış ticarette etkinliğinin arttığının bir goumlstergesidir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks de ihracatın ithalatı karşılama endeksidir İhracatın ithalatı karşılama endeksi ihracat endeksinin ithalat endeksine oranıdır Bu endeks uumllkenin ihracat guumlcuumlnuumln gelişimini ortaya koymaktadır Endeksin 100rsquoden buumlyuumlk ccedilıkması ihracattaki artış hızının ithalat artış hızından yuumlksek olduğu bu durum uumllke lehine ticaretin artması anlamına gelmektedir 100rsquoden uzaklaşması ise uumllke aleyhine ticaretin yani ihracatın azalması anlamına gelmektedir İhracat yerine ithalata bağımlılığın olduğu durumun ortaya ccedilıkmasıdır Tablo 8rsquode yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracatın ithalatı karşılama endeks değerleri verilmiştir

Tablo 8 İhracatın İthalatı Karşılama Endeksi

Yıllar GB İİT Yıllar GB İİT

1996 100 100 2007 1095495 106753453

1997 9971024 1086867311 2008 9637733 126307699

1998 1137580 128573224 2009 9754931 144981862

1999 1169104 9373924042 2010 8765857 682426173

2000 8012989 5819870968 2011 9360798 812300029

2001 1612227 1340076023 2012 9899637 146665812

2002 8986797 1663511558 2013 1006201 883391201

2003 9818354 1054354484 2014 1131822 108529969

2004 9755117 1082939292 2015 1054021 114174351

2005 1032008 9318754189 2016 1096298 941212434

2006 1029289 8176370603 - - -

Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistiklerinden Faydalanılarak Oluşturulmuştur [Erişim 20092017]

728

Tablo 8rsquode ihracatın ithalatı karşıladığı yıllar olan uumllke lehine dış ticaretin gerccedilekleştiği yıl sayıları İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda 12 yıl iken Guumlmruumlk Birliğirsquonde 10 yıldır

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan son endeks ticari uzmanlık endeksidir Ticari uzmanlık endeksi -1 ile +1 arasında değer alır Endeksin pozitif değeri bir ekonominin net ihracat yaptığını goumlsterir Bu durum belirli uumlruumlnuumln uumlretiminde uumllkenin uzmanlaştığının goumlstergesidir Tersi durum ise negatif bir değer olduğunda endeks ihracattan fazla ithalat olduğunu ve o uumllkede uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir (Verter 20161806)

Tablo 9 Ticari Uzmanlık Endeksi

Yıllar GB

İİT

1996 0014968190 0033274934

1997 0016693782 0024628289

1998 0010062938 -0021530050

1999 0000739123 0065925909

2000 -0011319737 0138450557

2001 -0000270600 0104795892

2002 0005685947 0100317881

2003 0001145708 0110969964

2004 0000622166 0110028312

2005 -0009049451 0139843674

2006 -0017962732 0161770699

2007 -0015873554 0141097563

2008 -0021735355 0142154574

2009 -0005765018 0075201500

2010 -0010152277 0105070443

2011 -0008517414 0146972358

2012 -0002326726 0140772189

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

729

Tablo 9rsquoda Guumlmruumlk Birliğirsquonin ticari uzmanlık endeks değerleri 2000 2001 2005 ve sonraki buumltuumln yıllar iccedilin negatif değer almıştır Guumlmruumlk Birliğinin endeks değerleri genel olarak sadece 7 yıl pozitif değer alıyorken 10 yıl negatif değer almıştır Bu durum ihracattan fazla ithalat olduğunu ve Tuumlrkiyersquode uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise sadece 1998 yılı endeks değeri negatiftir Diğer buumltuumln yıllarda pozitif değer almış ve Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile net ihracata sahiptir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın endeks değerlerinde sadece 1 yıl negatif değer alıyorken 16 yıl pozitif değer almıştır Guumlmruumlk Birliği ile olan endeks değerlerinden 2000 ve 2001 yılı değerleri kriz yıllarıdır Bu yuumlzden negatif değer almıştır Fakat 2005 ve sonrası yıllara baktığımızda alınan negatif değerler Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquoyle olan dış ticaretinde net ihracat yerine tuumlketimin soumlz konusu olduğunun bir goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın pozitif endeks değerleri ise Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif arayışlarında zamanla İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemli bir pazar haline geleceğini destekler niteliktedir

6 SONUCcedil

Tuumlrkiye kendi boumllgesindeki buumltuumlnleşmelerle bir guumln sorun yaşayabileceğini duumlşuumlnerek duumlnya konjonktuumlruumlndeki ekonomik kuruluşlarla iletişim halinde olmalıdır Alternatiflerin bulunması ccedilok youmlnluuml bir ekonomi iccedilin gereklidir Ccedilok youmlnluuml bir ekonomi ekonomik ccedilıkarların maksimize edildiği bir ekonomidir Kuumlreselleşmeyle birlikte duumlnyada artan rekabet ortamı 2008 kuumlresel ekonomik krizinden sonra duumlnya uumllkelerini uumllkeler ve boumllgeler arası işbirliğine doğru youmlneltmiştir Kuumlreselleşme suumlrecinde dış ticarette rekabetin her geccedilen guumln zorlaştığı bir doumlnemde buguumln uumllkeler dış ticareti gerccedilekleştirmek iccedilin en oumlnemli seccedilenekleri olan uumllkeler ve boumllgesel arası ekonomik buumltuumlnleşmeleri kullanmaktadırlar Yeni yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelerle dış ticareti arttırmak iccedilin alternatifler oluşturma duumlşuumlncesi Tuumlrkiye iccedilin oumlnemli hale gelmektedir Uumllkeler kuumlresel rekabet ortamında mevcut ve yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelere dahil olmak zorundadır 2000 sonrası doumlnemde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği oumlnemli paylara sahipken 2008 krizinden sonra Tuumlrkiyersquonin dış ticaret ekseninde Avruparsquodan İslam uumllkelerine doğru bir kayma yaşanmıştır Bu kayma hareketinde İslam İşbirliği Teşkilatı oumlnemli paya sahiptir Tuumlrkiye 2000 sonrası doumlnemde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği ile azalan dış ticaret hareketlerinin tersine İslam İşbirliği Teşkilatı ile artış trendine girmiştir Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif aramasının nedeni Avrupa ve Amerika merkezli ekonomik kuruluşlarda finansal uumlretim etkinken Tuumlrkiyersquonin aktif bir şekilde finansal uumlretim araccedillarını etkin kullanamamasını da duumlşuumlnuumlluumlrse Asya ve Avrasya merkezli uluslararası ekonomi kuruluşların ise hem finansal hem de reel uumlretim merkezli işlemler gerccedilekleştirmeleri Tuumlrkiyersquonin bu uluslararası ekonomik kuruluşlarla daha aktif bir dış ticaret suumlreci yaşaması iccedilin bir fırsat oluşturmaktadır Guumlnuumlmuumlzde uluslararası ticaretin merkezi Avruparsquodan Asyarsquoya doğru kaymaktadır Bu kaymanın nedenleri Asyarsquonın en buumlyuumlk pazar olması duumlnya nuumlfusunun buumlyuumlk bir kısmının Asyarsquoda olması ve nuumlfusla ilişkili olarak uumlretim ve tuumlketim harcamalarının da yine Asya da bulunmasıdır Duumlnya enerji kaynaklarından fosil yakıtların kıt olması ve enerjiye bağımlılığın her geccedilen guumln artması petrol ve doğalgaz rezervlerinin oumlnemli miktarının Avrasya boumllgesinde bulunması da Tuumlrkiye ve diğer duumlnya uumllkelerini Avrasya uumllkeleriyle olan dış ticaretine youmlnelmesindeki en oumlnemli etkenlerdendir

Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile oluşturduğu uluslararası ekonomik buumltuumlnleşmeye 2008 kuumlresel finansal krizinden sonra ağırlık vermiştir Avrupa Birliğirsquoyle yaklaşık yarım yuumlzyıl suumlren ekonomik buumltuumlnleşmeye bakılırsa Tuumlrkiye Avrupa ve Guumlmruumlk Birliğirsquonden oumlğrendiği tecruumlbeleri yeni bir boumllgesel buumltuumlnleşme olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda kullanıp avantajlı duruma gelebilir Duumlnya ticaretinin youmlnuumlnuumln Avruparsquodan Asyarsquoya kaydığı goumlz oumlnuumlnde tutulursa Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ilerleyen doumlnemlerde Guumlmruumlk Birliğirsquone iyi bir alternatif olabilir mi sorusunun cevabı iccedilin oumlnem kazanmıştır Tuumlrkiyersquonin coğrafi konumunu olsun dini olsun potansiyeli olsun her tuumlrluuml avantajını kullanarak dış ticarette kar maksimizasyonu sağlamak iccedilin fırsatlarını değerlendirmelidir Tuumlrkiyersquonin kurucu uumlye olduğu İslam işbirliği Teşkilatırsquoyla olan dış

730

ticaretine baktığımızda yıllar itibariyle ticaret fazlası verdiği goumlruumllmektedir Bu ticaret fazlası verme durumu iyi kullanılarak kaynakların katma değeri yuumlksek teknolojik uumlruumlnlere doğru youmlnlendirilmesi sağlanmalıdır

İslam İşbirliği Teşkilatırsquondaki uumllkeler ihracat potansiyelleri ve kişi başına duumlşen milli gelirlerine goumlre az gelişmiş petrol zengini ve kısmen sanayileşmiş uumllkeler olarak farklı potansiyeli olan uumllkelerden oluşmaktadır Bu uumllkeler teknoloji yoğun uumlretim gerccedilekleştirememektedirler Teknoloji yoğun uumlretimi gelişmiş uumllkeler gerccedilekleştirmektedirler Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatı duumlnya ticaretinde soumlz sahibi olmak istiyorlarsa sahip oldukları potansiyeli lehine bir şekilde kullanıp yuumlksek katma değer yaratan uumlruumlnler uumlretmelidirler Fakat bu uumlretim zaman alıcı bir suumlreccediltir Bu suumlreccedil eğer gerccedilekleşirse Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler iccedilin hammadde ticaretine bağlı ihracat yapısı uzun vadede değişir Bu değişim uumlye uumllkeler iccedilin gelir arttırıcı ve ekonominin yapısını guumlccedillendirici etki yapar Bu guumlccedilluuml etki yaşanacak kuumlresel krizlerin etkilerini minimize etmekte yardımcı olacaktır Sahip olunan potansiyelin dezavantajlı bir durumu da bulunmaktadır Coğrafi olarak duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinden oluşan bu ekonomik buumltuumlnleşme uumllkeler arasındaki guumlccedilluuml işbirliğini zorlaştırmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler oldukccedila zengin bir potansiyele sahip olmalarına rağmen bu potansiyellerini yeterince kullanamamaktadırlar Uumllkelerdeki alt yapı yetersizliği ve yatırımlar iccedilin guumlvenli ortamın sağlanamaması da ekonomik işbirliğinin geliştirilememesindeki etkili faktoumlrlerdendir

Bu ccedilalışma Tuumlrkiyersquonin ekonomik buumltuumlnleşmelerinden biri olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar olabilir mi sorusuna cevap aramaktadır Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin performans analizi değerlendirildiğinde 2008 sonrası yıllarda Tuumlrkiyersquonin dış ticaret yapısının İslam İşbirliği Teşkilatırsquona doğru kaydığı goumlruumllmektedir Fakat Tuumlrkiyersquonin dış ticaret faaliyetlerini gerccedilekleştirmek iccedilin gerekli hammaddeyi ithal etmesi Tuumlrkiyersquoyi dış ticarette dışa bağımlı hale getirmektedir Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin uyum analizini değerlendirildiğinde Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ve İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin de Tuumlrkiyersquonin oumlnemi yıllar itibariyle artmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatı ve Tuumlrkiyersquonin dış ticaret işlemlerinde konsantrasyon ccedileşitlendirme yoğunlaşma benzerlik tamamlayıcılık ihracatın ithalatı karşılama ve ticari uzmanlık endeksleri dış ticarette ccedileşitliliğin yoğunlaşmanın ve etkinliğin sağlandığını goumlstermektedir Yıllar itibariyle artan dış ticaret hacimleri ve ekonomik kuruluşların makro ekonomik yapıları dikkate alındığında Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı zamanla Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar oluşturabilir

Kaynakccedila References

Akal Mustafa amp Ahmet Yağmur Ersoy (2015) ldquoOsmanlı 45 Uumllkelerinin Tuumlrkiye ile dış ticaret yoğunlukları gelişimi ve Yeni Osmanlılıkrdquo International Journal of Human Sciences 12(1) 1244-1262

Akguumll Mehmet Serhat (2013) ldquoCcedilekim Modeli Bulguları Işığında Tuumlrkiyenin İslam İşbirliği Teşkilatı İle İlişkileri ve Ticari Potansiyelirdquo Adam Academy Journal of Social SciencesAdam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 3(2)

Aktakas Başak Guumll vd (2014) ldquoBilgi Toplumunda Verimliliğin Belirleyicileri İslami İşbirliği Teşkilatı Uumlyesi Seccedilili Uumllkeler Uumlzerine Ampirik Bir Ccedilalışmardquo Bilgi Ekonomisi ve Youmlnetimi Dergisi 9(1)

Arslan Kahraman (2014) ldquoİslam Uumllkeleri Arasında İşbirliğine Giden Yolda Yeni Arayışlarrdquo Uluslararası Youmlnetim İktisat ve İşletme Dergisi 10(21) 179-198

731

Bakkalcı Ahmet Can (2002) ldquoAvrupa Birliği ile Tuumlrkiye Arasında Gerccedilekleştirilen Guumlmruumlk Birliğinin Kaynak Dağılımı Uumlzerine Etkilerirdquo Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 17(2)

Balassa Bela (1976) ldquoTypes of Economic Integrationrdquo Economic Integration Worldwide Regional Sectoral (der) Fritz Machlup Londra The Macmillan Press Ltd Chow Peter ve Mitchell Kelman Yochanan (1999) ldquoA Test of the Linder Hypothesis in Pacific NIC Trade 19651990rdquoApplied Economics 312 175-182

Ccedilak Demet amp Murat Ccedilak (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Getirdikleri ve Goumltuumlrduumlkleri Dış Ticaret Vergileri ve İhracat Gelirleri Analizirdquo İstanbul Ticaret Odası Yayınları No 2007-68

Dura Cihan amp Hayriye Atik (2007) Avrupa Birliği Guumlmruumlk Birliği ve Tuumlrkiye (3 Basım) Ankara Nobel Yayın Dağıtım

Erhan Ccedilağrı amp Erhan Akdemir (2016) ldquoTuumlrkiye-Avrupa Birligi Muumlzakere Suumlrecinde Ilk 10 Yılın Muhasebesi (2005-2015)rdquo Bilig 78 7-35

Feshari Majid (2016) The Effective Factors on Survival Duration of Economic Expansion in Selected Countries of Islamic Cooperation Organization (Survival Analysis Approach) 97-120

Haberler Gottfried (1970) Dış Ticaret Teorisine Genel Bir Bakış (Ccedilev Mumcu Necati) İstanbul Uumlniversitesi Yayın No 1503

Hill Hal (1985) ldquoAustralia - Philippine Trade Relationsrdquo Journal of Philippine Development 8(2) 253 ndash 273

Işık Nihat vd (2016) ldquoTeroumlruumln Kamu Harcamalarına Etkisi İslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkeler Uumlzerine Bir İncelemerdquo Mehmet Akif Ersoy Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(16) 46-60

Kesgingoumlz Hayrettin (2017) Uluslararası Ekonomik Kuruluşlarının Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretine Etkisi Ankara Detay Yayıncılık

Maksimova Margarita (1976) Comment on Papers Types of Economic Integration by B Balassa in Econoic Integration Worldwide Regional Sector London Macmillon pp32-36

Mikic Mia (1998) International Trade London Macmillan Press

Mohamad Nordin Haji amp Fatimah Binti Said (2011) ldquoComparing Macroeconomic Performance of İİT Member Countriesrdquo International Journal of Economics and Management Sciences 1(3) 90-104

Sevgin Hakan amp Atalay Ccedilağlar (2017) ldquoİslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkelerin Veri Zarflama Analizi ve TOPSIS Youmlntemiyle Karşılaştırılmasırdquo DUumlSOBİAD 221

Temiz Dilek (2009) Guumlmruumlk Birliği ile Birlikte Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretinde Yapısal Değişimler Oldu Mu Ankara Avrupa Ccedilalışmaları Dergisi Cilt 8 No 1 ss115-138

Tinbergen Jan (1965) İnternational Economic İntegration Amsterdam Elsevier Publishing Co

Tireli Muumlnir vd (2013) ldquoİİT Uumllkeleri Ve Tuumlrkiyersquoye Ait Sosyal Goumlstergeler ile İnsani Gelişim Goumlstergeleri Arasındaki İlişkinin Karşılaştırmalı Analizirdquo Sosyal Politika Ccedilalışmaları Dergisi 7(30)

Uumllger İrfan Kaya (2016) ldquoThe European Unions Role in Turkeys Social TransformationTuumlrkiyenin Toplumsal Degisiminde Avrupa Birliginin Roluumlrdquo Bilig 78 73-93

Verter Nahanga (2016) ldquoAnalysis of Some External Influences on Agricultural Performance in Nigeriardquo Acta Universitatis Agriculturae et Silviculturae Mendelianae Brunensis 64(5) 1805ndash1821

732

Viner Jacob (1950) The Customs Union Issue New York Carnegie Endowment for International Peace

Yamazawa Ippei (1971) ldquoStructural Changes in World Trade Flowsrdquo Hitotsubashi Journal of Economics 11(2) 11-21

Yıldırım Ertuğrul amp Cihan Dura (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Tuumlrkiye Ekonomisi Uumlzerindeki Etkileri Konusundaki Literatuumlre Bir Bakışrdquo Erciyes Uumlniversitesi İktisadi ve idari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 28 Ocak-Haziran

Diğer Kaynaklar Other Sources

TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 10052017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg [Erişim 10052017]

wwwabgovtr [Erişim Tarihi 20092017]

Wordbank httpwwwworldbankorg [Erişim Tarihi 20092017]

WTO httpstatwtoorg [Erişim Tarihi 20092017]

MFA wwwmfagovtr [Erişim Tarihi 20092017]

716

seviyesinde iken 2016 yılında da neredeyse 12 seviyesindedir Guumlmruumlk Birliğirsquondeki ithalattaki azalış İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ithalatına yansımamıştır Bu durum Tuumlrkiyersquonin ihracatının Guumlmruumlk Birliği uumllkeleriyle olan mal ithalatına bağlı olmasındandır Ayrıca İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda Tuumlrkiye kurucu uumllke durumunda olduğu iccedilin ihracatta soumlz sahibidir İslam İşbirliği Teşkilatırsquondaki uumllkelere de bakacak olursak Tuumlrkiye oumlrguumlt iccedilerisinde en gelişmiş uumllkelerden bir tanesidir Tablo 1rsquodeki Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatı ile olan ihracat paylarının accedilıklamalarını goumlrsel olarak destekler bir şekilde Grafik 1rsquode goumlsterilmiştir

Grafik 1 Tuumlrkiyersquonin Uluslararası Ekonomik Kuruluşlarla Yaptığı İhracatın Payları

Kaynak TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

İhracat paylarının dağılımı Grafik 1rsquoden goumlruumllduumlğuuml gibi Guumlmruumlk Birliğirsquonin payı zamanla azalırken İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın payı zamanla artmıştır İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracat payı 2012 yılında 36 ile zirve yılı iken 2012 ve sonrasında azalmış ve 2016 yılındaki payı ise 28rsquoe kadar inmiştir Bu azalışın nedeni 2012 ve sonrasında Tuumlrkiyersquonin yeni yeni pazarlar oluşturmasıdır Bu yeni pazarlardan birisi de 2012 sonrasında ağırlık verilen D-8 uumllkeleridir İhracat payları grafiğini goumlrduumlkten sonra ithalat payları da Grafik 2rsquode goumlsterilmiştir

Grafik 2 Tuumlrkiyenin Uluslararası Ekonomik Kuruluşlarla Yaptığı İthalatın Payları

Kaynak TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

000

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

1 9 9 6 1 9 9 7 1 9 9 8 1 9 9 9 2 0 0 0 2 0 0 1 2 0 0 2 2 0 0 3 2 0 0 4 2 0 0 5 2 0 0 6 2 0 0 7 2 0 0 8 2 0 0 9 2 0 1 0 2 0 1 1 2 0 1 2 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 5 2 0 1 6

İslam İşbirliği Teşkilatı İhracat Guumlmruumlk Birliği İhracat

000

1000

2000

3000

4000

5000

6000

1 9 9 61 9 9 71 9 9 81 9 9 92 0 0 02 0 0 12 0 0 22 0 0 32 0 0 42 0 0 52 0 0 62 0 0 72 0 0 82 0 0 92 0 1 02 0 1 12 0 1 22 0 1 32 0 1 42 0 1 52 0 1 6

İslam İşbirliği Teşkilatı İthalat Guumlmruumlk Birliği İthalat

717

Grafik 2rsquode ithalat paylarında Guumlmruumlk Birliğirsquonde azalışlar yaşanırken İslam İşbirliği Teşkilatı ile ithalat payları pek fazla değişmemiş azalışlar İslam İşbirliği Teşkilatına artış şeklinde yansımamıştır Performans analizini gerccedilekleştirmek iccedilin Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatı ile yaptığı toplam ihracatı ve toplam ithalatı Tablo 2rsquode verilmiştir

Tablo 2 GB-İİTrsquonın İhracat ve İthalatı (Bin ABD Doları)

GB İİT

Yıllar İhracat İthalat İhracat İthalat

1996 12590475 24349181 4142965 5587347

1997 13470875 26127526 4217681 5233492

1998 14837062 25296961 4391457 4238146

1999 15454135 22537831 3961428 4078474

2000 15688009 28552276 3573099 6320881

2001 17575678 19840787 4196595 5539877

2002 20457907 25698221 4725287 3749777

2003 27479360 35156836 7204574 5422493

2004 36698919 48130900 10214345 7098998

2005 41532953 52781362 13061019 9741049

2006 48148628 59447587 15007499 13689148

2007 60754022 68472309 20310574 17354351

2008 63719097 74513444 32596965 22051265

2009 47228119 56616302 28626586 13357101

2010 52934452 72391053 32469556 22200530

2011 62589257 91439406 37325434 31417773

2012 59398377 87657462 55218487 31690284

2013 63039810 92457992 49370615 32074294

2014 68514370 88783651 48625211 29107197

718

2015 63998494 78681346 42737552 22406807

2016 68343908 77501203 41232470 23178330

Kaynak TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

Tablo 2rsquode İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın 1996 yılındaki ihracatı Guumlmruumlk Birliğirsquonin ihracatının neredeyse uumlccedilte biri kadardır Yıllar geccediltikccedile Tuumlrkiyersquonin yeni pazar arayışlarının da etkisiyle ihracat İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla daha da artmıştır 2012 yılında İslam İşbirliği Teşkilatı ile yapılan ihracat zirve seviyesinde iken Guumlmruumlk Birliğirsquoyle başa baş bir ihracat değeri soumlz konusudur İslam İşbirliği Teşkilatı 2016 yılı ihracat değeri Guumlmruumlk Birliğirsquonin ihracat değerinin yaklaşık olarak 60rsquoını oluşturmaktadır 2012 sonrasında İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracat değerlerinin azalmasında Tuumlrkiyersquonin yeni pazarlara youmlnelmesinin roluuml buumlyuumlktuumlr 2012 ve sonrasında D-8 uumllkeleriyle yapılan ihracat bu azalmanın oumlnemli faktoumlrlerindedir İthalat değerleri ise 1996 yılındaki Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliği ile olan ithalatı İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın yaklaşık 5 katıdır 1996 yılından 2016 yılına gelindiğinde ise İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ithalatı Guumlmruumlk Birliği ile ithalatının yaklaşık 3 katıdır İthalat rakamlarından goumlruumlluumlyor ki İslam İşbirliği Teşkilatı ile olan Tuumlrkiyersquonin ithalatı da İhracatı gibi duumlnya eksenindeki ticaretin Avruparsquodan Asyarsquoya kaymasının da etkisiyle İslam İşbirliği Teşkilatı lehine doğru kaymıştır Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın toplam ihracat ve toplam ithalat değerlerine baktıktan sonra performans analizini tamamlamak iccedilin dış ticaret dengesi dış ticaret hacmi ve ihracatın ithalatı karşılama oranları Tablo 3rsquote verilmiştir

Tablo 3 GB ve İİTrsquonin Dış Ticaret Dengesi (Bin ABD Doları)-Dış Ticaret Hacmi (Bin ABD Doları)-İhracatın İthalatı Karşılama Oranı ()

GB İİT

Yıllar

Dış Ticaret Dengesi

(Bin ABD Doları)

Dış Ticaret Hacmi

(Bin ABD Doları)

İhracatın İthalatı

Karşılama Oranı

()

Dış Ticaret Dengesi

(Bin ABD Doları)

Dış Ticaret Hacmi

(Bin ABD Doları)

İhracatın İthalatı

Karşılama Oranı

()

1996 -11758706 36939657 5171 -1444382 9730313 7415

1997 -12656651 39598401 5156 -1015811 9451173 8059

1998 -10459899 40134023 5865 153311 8629603 10362

1999 -7083697 37991966 6857 -117046 8039901 9713

2000 -12864267 44240286 5494 -2747782 9893981 5653

2001 -2265109 37416466 8858 -1343282 9736472 7575

2002 -5240314 46156127 7961 975510 8475065 12602

2003 -7677476 62636195 7816 1782082 12627067 13286

719

2004 -11431981 84829819 7625 3115347 17313342 14388

2005 -11248409 94314315 7869 3319970 22802068 13408

2006 -11298959 107596215 8099 1318351 28696646 10963

2007 -7718287 129226331 8873 2956224 37664925 11703

2008 -10794348 138232541 8551 10545700 54648230 14782

2009 -9388183 103844421 8342 15269484 41983687 21432

2010 -19456601 125325505 7312 10269026 54670085 14626

2011 -28850149 154028664 6845 5907661 68743207 11880

2012 -28259085 147055839 6776 23528202 86908771 17424

2013 -29418182 155497803 6818 17296321 81444909 15393

2014 -20269280 157298021 7717 19518014 77732409 16706

2015 -14682852 142679840 8134 20330745 65144359 19073

2016 -9157295 145845111 8818 18054140 64410800 17789

Kaynak TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

Tablo 3rsquote Guumlmruumlk Birliğirsquonin dış ticaret dengesi yıllar itibariyle hep negatiftir Bu durum ithalatın ihracat değerinden buumlyuumlk olduğunun goumlstergesidir Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde ithalatın devamlı ihracattan buumlyuumlk olması ithalatın gelir esnekliğinin yuumlksek olduğu anlamına gelir İthalata bağımlı bir seyir izlemektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin suumlreklilik arz eden bir dış ticaret accedilığının oluşması dış borccedilların artması ve accedilığın maliyetini yıllar itibariyle yuumlkseltmektedir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın dış ticaret dengesine bakarsak 1996 yılından ilk 6 yıl iccedilerisinde 5 kez negatif değer almasına rağmen daha sonraki yıllarda her zaman pozitif değer almıştır 2002 ve sonrasında net ihracat soumlz konusudur Dış ticaret dengesindeki değişimin hızı dış ticaret hacminin değişiminin hızından buumlyuumlktuumlr Dış ticaret dengesinin değişiminin hızının yuumlksek olması dış ticaret fazlası vermekle ilgilidir Ayrıca bu durum istikrarlı ekonomik buumlyuumlme oranlarının gerccedilekleşmesinin nedenidir Dış ticaret hacimlerine bakarsak Guumlmruumlk Birliğirsquonin 1996 yılındaki dış ticaret hacmi İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın dış ticaret hacminin yaklaşık 4 katı iken bu durum 2016 yılında yaklaşık 25 katına kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquonin dış ticaret dengesi ve dış ticaret hacmi ithalat gibi benzer bir seyir ortaya koymaktadır Guumlmruumlk Birliğirsquonin ihracatın ithalatı karşılama oranlarında 2001 2008 kriz yılları ve 2016 yılı da darbe teşebbuumlsuuml yılı olduğu iccedilin bu yıllarda ihracatın ithalatı karşılama oranı 80 seviyesinin uumlzerindedir Ccediluumlnkuuml bu yıllarda ithalat ihracattan daha fazla azalmış aradaki makas farkı ihracat lehine gerccedilekleşmiştir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracatın ithalatı karşılama oranına bakarsak 2009 yılında 214 ile zirvededir 1996 yılından 2016 yılına kadar ki suumlreccedilte sadece 5 yıl dış ticaret dengesindeki negatif durum nedeniyle 100rsquouumln altında gerccedilekleşmiştir Diğer yıllarda ise İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracatın ithalatı karşılama oranı her zaman 100rsquouumln uumlzerinde net ihracat fazlası vererek suumlreklilik sağlamıştır Hatta ithalattaki azalmaların boyutu arttıkccedila ihracatın ithalatı karşılama 200rsquoler seviyesine dahi yaklaşmaktadır 2002

720

yılından 2016 yılına kadar ihracatın ithalatı karşılama oranı 100rsquouumln uumlzerinde seyretmektedir 2002 sonrasında 14 yıl istikrarlı bir şekilde ihracat fazla vermektedir Dış ticaret dengesi ihracat bazlı artmaktadır Suumlreklilik arz eden bir dış ticaret fazlası soumlz konusudur 2002 yılından 2016 yılına kadar istikrarlı bir şekilde ihracatın ithalatı karşılama oranı 100rsquouumln uumlzerinde gerccedilekleşmiştir Bu tablo Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquona ne kadar oumlnem verdiğinin bir goumlstergesidir

5 DIŞ TİCARETİN UYUM ANALİZİ

Dış ticaretin uyum analizi ise ekonomik kuruluşların performansının değerlendirilmesi iccedilin dış ticaret literatuumlruumlnde kullanılan uluslararası endekslerin goumlruumlnuumlmuumlnuumln analiz edilmesidir Buumltuumln endeksler 1996 yılından başlayıp konjonktuumlruumln durumuna goumlre hesaplandığı en son yıla kadar hesaplanmıştır Dış ticaretin performansının uyum analizinde kullanılan endeksler konsantrasyon ve ccedileşitlendirme endeksi ikili yoğunlaşma endeksi ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeksi ticaret tamamlayıcılık endeksi ihracatın ithalatı karşılama endeksi ve ticari uzmanlık endeksidir Bu endeksler yardımıyla Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar olarak zamanla İslam İşbirliği Teşkilatırsquonı koyup koyamayacağının cevabını arayacağız Dış ticaretin uyum analizi iccedilin ilk endeksimiz konsantrasyon ve ccedileşitlendirme endeksidir Konsantrasyon endeksine literatuumlrde uumlruumln yoğunlaşma endeksi veya Hirschman endeksi de denilmektedir Konsantrasyon endeksi 0 ile 1 arasında değer alır Endeks değeri kuumlccediluumllduumlkccedile oluşturulan pazar ccedileşitliğinin sağlandığını endeks değeri 1rsquoe yakınlaşırsa da pazarın yoğunlaşmasının arttığının goumlstergesidir Diğer bir endeks olan ccedileşitlendirme endeksi de konsantrasyon endeksi gibi 0 ile 1 arasında değer alır Ccedileşitlendirme endeksinin yuumlksek değerleri yoğunlaşmayı duumlşuumlk değerleri ise ccedileşitlendirmeyi temsil etmektedir Yani konsantrasyon ve ccedileşitlendirme endeksleri birbirlerine bağlıdırlar (Unctadstat Wordbank) Tablo 4rsquote yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın konsantrasyon ve ccedileşitlendirme endeks değerleri verilmiştir

Tablo 4 Konsantrasyon ve Ccedileşitlendirme Endeksleri 1996-2015

Yıl Oumllccediluumlm GB İhracat GB İthalat İİT İhracat İİT İthalat

1996 Uumlruumln sayısı 260 260 260 261

Konsantrasyon Endeksi 0052051125 005314657 032544743 0046535583

Ccedileşitlendirme Endeksi 0162373686 0089929261 0511855529 0233700605

1997 Uumlruumln sayısı 260 259 259 260

Konsantrasyon Endeksi 0053962853 0053983685 0309719817 0048274168

Ccedileşitlendirme Endeksi 0156759787 0087136585 0492583088 0226926674

1998 Uumlruumln sayısı 260 260 259 260

Konsantrasyon Endeksi 0057755515 0054416068 0247357617 0048006418

721

Ccedileşitlendirme Endeksi 0147871083 0081718586 0479957505 0233320334

1999 Uumlruumln sayısı 260 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0060502893 0059452879 0300920956 0053459682

Ccedileşitlendirme Endeksi 0154148755 0082641595 0495724183 02347801

2000 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0070095512 0070485347 03746732 0063411413

Ccedileşitlendirme Endeksi 0171349752 0086135996 0509902369 0222042981

2001 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0067938594 0064764262 0342041624 0058033579

Ccedileşitlendirme Endeksi 0160610402 0081250862 0499472388 0227856349

2002 Uumlruumln sayısı 259 260 259 259

Konsantrasyon Endeksi 0068901121 0063958614 0326830819 00604588

Ccedileşitlendirme Endeksi 0164123206 0085142083 0487756445 0227366436

2003 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0070198123 0066469875 0347389402 0059489916

Ccedileşitlendirme Endeksi 0175817839 0095365935 0493913228 0216064545

2004 Uumlruumln sayısı 259 260 259 259

Konsantrasyon Endeksi 006948752 0068629479 0366490147 0060455306

Ccedileşitlendirme Endeksi 0181323238 010295608 0492151932 0214894312

2005 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 006687732 0069983281 0406844068 0064497362

Ccedileşitlendirme Endeksi 0188076418 010205543 0495984256 0212047121

722

2006 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0065724156 0071903141 0426045152 0067563483

Ccedileşitlendirme Endeksi 019124074 0104340576 0499526069 0207385974

2007 Uumlruumln sayısı 260 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0065563276 0069186193 041719217 0062375714

Ccedileşitlendirme Endeksi 019831238 0109365612 0496799061 0212531898

2008 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0065945891 0075938229 04525754 0078704411

Ccedileşitlendirme Endeksi 0212720509 0112184856 0495306383 0244447327

2009 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0068558539 007343083 0372852189 0066411067

Ccedileşitlendirme Endeksi 0216824878 0129140762 0473519355 0237878456

2010 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0066311327 0070839556 0379660589 0058817533

Ccedileşitlendirme Endeksi 0217927134 0121406522 0477701094 0224050798

2011 Uumlruumln sayısı 259 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 006355819 0073301238 0405711121 006366418

Ccedileşitlendirme Endeksi 0224808863 0115999484 0475172869 0235822405

2012 Uumlruumln sayısı 260 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0065899941 0081009485 0401359242 0070966172

Ccedileşitlendirme Endeksi 0231961074 0115739707 0471948832 0237129132

2013 Uumlruumln sayısı 259 260 260 260

723

Konsantrasyon Endeksi 0064270414 0075963376 0387997315 0071632048

Ccedileşitlendirme Endeksi 0224373956 0120068281 0458207677 0228580084

2014 Uumlruumln sayısı 259 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0063885241 0069962965 0362362785 0066884399

Ccedileşitlendirme Endeksi 0223520403 0120113379 0452708552 0218332171

2015 Uumlruumln sayısı 259 259 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0065984357 0060344844 0249953444 0056345785

Ccedileşitlendirme Endeksi 0208443866 0122367555 0428012105 0208875448

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim 10052017]

Tablo 4rsquote ihraccedil ve ithal edilen uumlruumln sayısının ortalama 260 olduğu goumlruumllmektedir Uumlruumln sayısında Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ccedileşitlilik sağlanmıştır Guumlmruumlk Birliğirsquonin ihracatı iccedilin konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ihracatta pazar yoğunluğu artmıştır Guumlmruumlk Birliğirsquonin ithalat konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ithalatta da pazar yoğunluğu artmıştır İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise ihracat ve ithalat iccedilin konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ihracatta pazar yoğunluğunu ve ccedileşitliliği artarken ithalatta ise ccedileşitlendirme sağlanmıştır 2015 yılı iccedilin Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde Guumlmruumlk Birliği ihracatta 44rsquoluumlk ve ithalatta 37rsquolik paya sahiptir Bu paylar dış ticarette yoğunlaşma olduğunun goumlstergesidir Tuumlrkiyersquonin 2015 yılı iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise ihracatta 29rsquoluk bir paya sahipken ithalatta ise 10rsquoluk paya sahiptir Bu rakamlar yoğunluğun ve ccedileşitliliğin ihracatta arttığını ithalatta ise ccedileşitlilik goumlsterdiğinin kanıtı niteliğindedir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endekste ikili yoğunlaşma endeksidir İkili yoğunlaşma endeksi dış ticaret yoğunlaşmalarının gelişimini goumlstermektedir Bu endeks değeri ekonomik kuruluşlarla olan dış ticaretin uumllke oumlzelliklerine bağlı olarak artmakta veya azalmaktadır İkili yoğunlaşma endeksinin artması ilgili uumllkenin dış ticaretinde lehine bir durumken azalış ise aleyhine bir ticaret sapması anlamına gelmektedir (Yamazawa 197111 Hill 1985253 Chow vd 1999175 Akal vd 20151249) Tablo 5rsquote yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ikili yoğunlaşma endeks değerleri verilmiştir

Tablo 5 Yıllar İtibariyle İkili Yoğunlaşma Endeksi

Yıllar GB İhracat GB İthalat İİT İhracat İİT İthalat

1996 0052086131 0053177384 0325697788 0046605017

1997 0053878021 0054006579 0310987092 0048315697

1998 0057651539 0054398917 0250685798 0048108198

724

1999 0060504516 0059472402 0303264019 005351524

2000 0070250752 0070592308 0376201121 0063497006

2001 0068012584 0064816359 0343644459 005809855

2002 006900916 0063997004 0327867784 0060532416

2003 0070319726 0066516672 0348922428 0059544321

2004 0069000121 0067994537 0368289544 0060570634

2005 0066803116 0069964033 0408565119 0064577652

2006 0065734537 0071836421 0427449696 0067763934

2007 0066599555 0070810856 041824902 0062534643

2008 0065915562 0075926654 0455359737 0078746561

2009 0068571774 0073502564 0372789549 006675928

2010 0066307292 0070845201 0384559181 0059081291

2011 0063495375 0073359067 0411325546 0063611705

2012 0066464581 0081911035 0415652254 0069750737

2013 0064241128 0076091513 0402631228 0070333301

2014 0063966338 0068897171 0377724448 0064439986

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri TUumlİK ve Duumlnya Ticaret Oumlrguumltuuml İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim 10052017]

Tablo 5rsquote Guumlmruumlk Birliğirsquonin ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracat ve ithalat ikili yoğunlaşma endeks değerleri Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde bu iki uluslararası ekonomik kuruluşla olan dış ticaretin uumllke lehine gerccedilekleştiğini goumlstermektedir İkili yoğunlaşma endekslerinin değerleri dış ticarette Tuumlrkiye iccedilin katkı sağlayan kuruluşlar olduğunu goumlstermektedir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks ise ticaret yapılarındaki benzerlik goumlstergesi endeksidir Ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeksi ilgili uumllkelerin ihracat veya ithalat yapılarının benzerliği karşılaştırılmaktadır Ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değeri 0 ile 1 arasında yer almakla birlikte katsayının değerinin yuumlksek olması durumunda uumllkelerin ihracat veya ithalat yapılarının benzer olduğu anlaşılmaktadır Tablo 6rsquoda yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değerleri verilmiştir

725

Tablo 6 Ticaret Yapılarında Benzerlik Goumlstergesi Endeksi

Yıllar GB

İhracat

GB

İthalat

İİT

İhracat

İİT

İthalat

1996 0838018 0909824 0488623 0766105

1997 0843446 0912827 0507155 0772956

1998 0852299 0918414 0519004 0766680

1999 0845729 0917311 0502683 0764975

2000 0828073 0914502 0489058 0777675

2001 0839412 0918712 0499830 0772191

2002 0835571 0914832 0511576 0772582

2003 0823960 0904478 0505415 0783838

2004 0818662 0897338 0507076 0784323

2005 0811790 0897821 0502849 0787748

2006 0808723 0895509 0499726 0792936

2007 0799887 0888245 0503085 0786358

2008 0786756 0887681 0504977 0755232

2009 0782293 0870319 0526401 0762634

2010 0781118 0878022 0521366 0775802

2011 0775794 0883450 0525296 0762982

2012 0771079 0884955 0520316 0760642

2013 0780752 0885691 0527280 0765196

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

Tablo 6rsquoda Guumlmruumlk Birliğirsquonin endeks değeri 1996 yılından yıllar geccediltikccedile 2013 yılına kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquondeki ihracat benzerliğindeki azalma Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquone ihracatta alternatif pazarlar oluşturma duumlşuumlncesi olduğunun goumlstergesidir Benzerlik goumlstergesi endeks değeri İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise 1996 yılından 2013 yılına kadar yuumlkselmiştir Bu artış alternatif pazar duumlşuumlncesinde İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemli bir yerde olduğunun goumlstergesidir İthalat iccedilin ise ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değerlerine bakarsak İslam İşbirliği Teşkilatı 1996 yılından 2013 yılına gelinceye kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquonde ise 1996 yılından 2013 yılına gelindiğinde benzerlik goumlstergesi endeks değeri

726

duumlşmuumlştuumlr İthalat endeks değerlerinde İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda oumlnemli bir azalma yaşanmamıştır Bu durum Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda kurucu bir uumllke olması ve oumlrguumlt iccedilerisindeki uumllkelerle yapılan ithalat hacminin gelişiminin zamana ihtiyacı olduğunu goumlstermektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin ithalat endeks değerinin azalması ise ithalat yapacak başka uumllke veya uumllke gruplarına doğru bir kayma olduğunu goumlstermektedir Kısaca Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla ihracat endeks değerine bakıldığında ihracat yapılarının yıllar geccediltikccedile endeks değerinin artışıyla birlikte ihracatın arttığı goumlstermektedir Guumlmruumlk Birliğirsquoyle olan ithalat azalırken İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla neredeyse değişmemesi ithalatta tercihlerin Tuumlrkiye iccedilin değiştiğinin habercisidir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks de ticaret tamamlayıcılık endeksidir Ticaret tamamlayıcılık endeksi ithalat ve ihracatın benzerliğini goumlsterir Bu endeks bir uumllkenin ithalat ve ihracatındaki yapıların ne kadar iyi eşleştiğini goumlsterir Endeks değeri 0 ile 1 arasında değer alır Bir uumllke tarafından ihraccedil veya ithal edilmiş hiccedilbir mal olmadığında ve ihracat ve ithalat hisseleri tam olarak eşleştiğinde endeks değeri 1rsquodir Tablo 7rsquode yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ticaret tamamlayıcılık endeks değerleri verilmiştir

Tablo 7 Ticaret Tamamlayıcılık Endeksi

Yıllar GB İİT

1996 0829008 0489866

1997 0834975 0508747

1998 0841439 0523899

1999 0837905 0501026

2000 0819182 0486028

2001 0825839 0501960

2002 0822857 0512005

2003 0811362 0505418

2004 0806692 0505027

2005 0801857 0498396

2006 0801469 0497547

2007 0792286 0498033

2008 0777509 0501254

2009 0780610 0521517

2010 0774123 0517872

727

2011 0771390 0520440

2012 0770946 0512378

2013 0778343 0514661

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

Tablo 7rsquode ticaret tamamlayıcılık endeksi ne kadar yuumlksek ise o uumllke uumllke grubu veya ekonomik teşkilatın ihracat ve ithalatı birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin 1996 yılındaki endeks değeri 2013 yılına kadar neredeyse her yıl azalırken İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise 1996 yılından 2013 yılına gelindiğinde Guumlmruumlk Birliğirsquonin tersine bir artış eğilimindedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin azalan endeks değeri Tuumlrkiye iccedilin dış ticarette Guumlmruumlk Birliğirsquonin etkinliğinin azaldığının goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise tersi durum geccedilerlidir 1996 yılındaki endeks değerinden 2013 yılına gelindiğinde endeks değerindeki artış İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın dış ticarette etkinliğinin arttığının bir goumlstergesidir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks de ihracatın ithalatı karşılama endeksidir İhracatın ithalatı karşılama endeksi ihracat endeksinin ithalat endeksine oranıdır Bu endeks uumllkenin ihracat guumlcuumlnuumln gelişimini ortaya koymaktadır Endeksin 100rsquoden buumlyuumlk ccedilıkması ihracattaki artış hızının ithalat artış hızından yuumlksek olduğu bu durum uumllke lehine ticaretin artması anlamına gelmektedir 100rsquoden uzaklaşması ise uumllke aleyhine ticaretin yani ihracatın azalması anlamına gelmektedir İhracat yerine ithalata bağımlılığın olduğu durumun ortaya ccedilıkmasıdır Tablo 8rsquode yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracatın ithalatı karşılama endeks değerleri verilmiştir

Tablo 8 İhracatın İthalatı Karşılama Endeksi

Yıllar GB İİT Yıllar GB İİT

1996 100 100 2007 1095495 106753453

1997 9971024 1086867311 2008 9637733 126307699

1998 1137580 128573224 2009 9754931 144981862

1999 1169104 9373924042 2010 8765857 682426173

2000 8012989 5819870968 2011 9360798 812300029

2001 1612227 1340076023 2012 9899637 146665812

2002 8986797 1663511558 2013 1006201 883391201

2003 9818354 1054354484 2014 1131822 108529969

2004 9755117 1082939292 2015 1054021 114174351

2005 1032008 9318754189 2016 1096298 941212434

2006 1029289 8176370603 - - -

Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistiklerinden Faydalanılarak Oluşturulmuştur [Erişim 20092017]

728

Tablo 8rsquode ihracatın ithalatı karşıladığı yıllar olan uumllke lehine dış ticaretin gerccedilekleştiği yıl sayıları İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda 12 yıl iken Guumlmruumlk Birliğirsquonde 10 yıldır

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan son endeks ticari uzmanlık endeksidir Ticari uzmanlık endeksi -1 ile +1 arasında değer alır Endeksin pozitif değeri bir ekonominin net ihracat yaptığını goumlsterir Bu durum belirli uumlruumlnuumln uumlretiminde uumllkenin uzmanlaştığının goumlstergesidir Tersi durum ise negatif bir değer olduğunda endeks ihracattan fazla ithalat olduğunu ve o uumllkede uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir (Verter 20161806)

Tablo 9 Ticari Uzmanlık Endeksi

Yıllar GB

İİT

1996 0014968190 0033274934

1997 0016693782 0024628289

1998 0010062938 -0021530050

1999 0000739123 0065925909

2000 -0011319737 0138450557

2001 -0000270600 0104795892

2002 0005685947 0100317881

2003 0001145708 0110969964

2004 0000622166 0110028312

2005 -0009049451 0139843674

2006 -0017962732 0161770699

2007 -0015873554 0141097563

2008 -0021735355 0142154574

2009 -0005765018 0075201500

2010 -0010152277 0105070443

2011 -0008517414 0146972358

2012 -0002326726 0140772189

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

729

Tablo 9rsquoda Guumlmruumlk Birliğirsquonin ticari uzmanlık endeks değerleri 2000 2001 2005 ve sonraki buumltuumln yıllar iccedilin negatif değer almıştır Guumlmruumlk Birliğinin endeks değerleri genel olarak sadece 7 yıl pozitif değer alıyorken 10 yıl negatif değer almıştır Bu durum ihracattan fazla ithalat olduğunu ve Tuumlrkiyersquode uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise sadece 1998 yılı endeks değeri negatiftir Diğer buumltuumln yıllarda pozitif değer almış ve Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile net ihracata sahiptir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın endeks değerlerinde sadece 1 yıl negatif değer alıyorken 16 yıl pozitif değer almıştır Guumlmruumlk Birliği ile olan endeks değerlerinden 2000 ve 2001 yılı değerleri kriz yıllarıdır Bu yuumlzden negatif değer almıştır Fakat 2005 ve sonrası yıllara baktığımızda alınan negatif değerler Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquoyle olan dış ticaretinde net ihracat yerine tuumlketimin soumlz konusu olduğunun bir goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın pozitif endeks değerleri ise Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif arayışlarında zamanla İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemli bir pazar haline geleceğini destekler niteliktedir

6 SONUCcedil

Tuumlrkiye kendi boumllgesindeki buumltuumlnleşmelerle bir guumln sorun yaşayabileceğini duumlşuumlnerek duumlnya konjonktuumlruumlndeki ekonomik kuruluşlarla iletişim halinde olmalıdır Alternatiflerin bulunması ccedilok youmlnluuml bir ekonomi iccedilin gereklidir Ccedilok youmlnluuml bir ekonomi ekonomik ccedilıkarların maksimize edildiği bir ekonomidir Kuumlreselleşmeyle birlikte duumlnyada artan rekabet ortamı 2008 kuumlresel ekonomik krizinden sonra duumlnya uumllkelerini uumllkeler ve boumllgeler arası işbirliğine doğru youmlneltmiştir Kuumlreselleşme suumlrecinde dış ticarette rekabetin her geccedilen guumln zorlaştığı bir doumlnemde buguumln uumllkeler dış ticareti gerccedilekleştirmek iccedilin en oumlnemli seccedilenekleri olan uumllkeler ve boumllgesel arası ekonomik buumltuumlnleşmeleri kullanmaktadırlar Yeni yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelerle dış ticareti arttırmak iccedilin alternatifler oluşturma duumlşuumlncesi Tuumlrkiye iccedilin oumlnemli hale gelmektedir Uumllkeler kuumlresel rekabet ortamında mevcut ve yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelere dahil olmak zorundadır 2000 sonrası doumlnemde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği oumlnemli paylara sahipken 2008 krizinden sonra Tuumlrkiyersquonin dış ticaret ekseninde Avruparsquodan İslam uumllkelerine doğru bir kayma yaşanmıştır Bu kayma hareketinde İslam İşbirliği Teşkilatı oumlnemli paya sahiptir Tuumlrkiye 2000 sonrası doumlnemde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği ile azalan dış ticaret hareketlerinin tersine İslam İşbirliği Teşkilatı ile artış trendine girmiştir Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif aramasının nedeni Avrupa ve Amerika merkezli ekonomik kuruluşlarda finansal uumlretim etkinken Tuumlrkiyersquonin aktif bir şekilde finansal uumlretim araccedillarını etkin kullanamamasını da duumlşuumlnuumlluumlrse Asya ve Avrasya merkezli uluslararası ekonomi kuruluşların ise hem finansal hem de reel uumlretim merkezli işlemler gerccedilekleştirmeleri Tuumlrkiyersquonin bu uluslararası ekonomik kuruluşlarla daha aktif bir dış ticaret suumlreci yaşaması iccedilin bir fırsat oluşturmaktadır Guumlnuumlmuumlzde uluslararası ticaretin merkezi Avruparsquodan Asyarsquoya doğru kaymaktadır Bu kaymanın nedenleri Asyarsquonın en buumlyuumlk pazar olması duumlnya nuumlfusunun buumlyuumlk bir kısmının Asyarsquoda olması ve nuumlfusla ilişkili olarak uumlretim ve tuumlketim harcamalarının da yine Asya da bulunmasıdır Duumlnya enerji kaynaklarından fosil yakıtların kıt olması ve enerjiye bağımlılığın her geccedilen guumln artması petrol ve doğalgaz rezervlerinin oumlnemli miktarının Avrasya boumllgesinde bulunması da Tuumlrkiye ve diğer duumlnya uumllkelerini Avrasya uumllkeleriyle olan dış ticaretine youmlnelmesindeki en oumlnemli etkenlerdendir

Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile oluşturduğu uluslararası ekonomik buumltuumlnleşmeye 2008 kuumlresel finansal krizinden sonra ağırlık vermiştir Avrupa Birliğirsquoyle yaklaşık yarım yuumlzyıl suumlren ekonomik buumltuumlnleşmeye bakılırsa Tuumlrkiye Avrupa ve Guumlmruumlk Birliğirsquonden oumlğrendiği tecruumlbeleri yeni bir boumllgesel buumltuumlnleşme olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda kullanıp avantajlı duruma gelebilir Duumlnya ticaretinin youmlnuumlnuumln Avruparsquodan Asyarsquoya kaydığı goumlz oumlnuumlnde tutulursa Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ilerleyen doumlnemlerde Guumlmruumlk Birliğirsquone iyi bir alternatif olabilir mi sorusunun cevabı iccedilin oumlnem kazanmıştır Tuumlrkiyersquonin coğrafi konumunu olsun dini olsun potansiyeli olsun her tuumlrluuml avantajını kullanarak dış ticarette kar maksimizasyonu sağlamak iccedilin fırsatlarını değerlendirmelidir Tuumlrkiyersquonin kurucu uumlye olduğu İslam işbirliği Teşkilatırsquoyla olan dış

730

ticaretine baktığımızda yıllar itibariyle ticaret fazlası verdiği goumlruumllmektedir Bu ticaret fazlası verme durumu iyi kullanılarak kaynakların katma değeri yuumlksek teknolojik uumlruumlnlere doğru youmlnlendirilmesi sağlanmalıdır

İslam İşbirliği Teşkilatırsquondaki uumllkeler ihracat potansiyelleri ve kişi başına duumlşen milli gelirlerine goumlre az gelişmiş petrol zengini ve kısmen sanayileşmiş uumllkeler olarak farklı potansiyeli olan uumllkelerden oluşmaktadır Bu uumllkeler teknoloji yoğun uumlretim gerccedilekleştirememektedirler Teknoloji yoğun uumlretimi gelişmiş uumllkeler gerccedilekleştirmektedirler Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatı duumlnya ticaretinde soumlz sahibi olmak istiyorlarsa sahip oldukları potansiyeli lehine bir şekilde kullanıp yuumlksek katma değer yaratan uumlruumlnler uumlretmelidirler Fakat bu uumlretim zaman alıcı bir suumlreccediltir Bu suumlreccedil eğer gerccedilekleşirse Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler iccedilin hammadde ticaretine bağlı ihracat yapısı uzun vadede değişir Bu değişim uumlye uumllkeler iccedilin gelir arttırıcı ve ekonominin yapısını guumlccedillendirici etki yapar Bu guumlccedilluuml etki yaşanacak kuumlresel krizlerin etkilerini minimize etmekte yardımcı olacaktır Sahip olunan potansiyelin dezavantajlı bir durumu da bulunmaktadır Coğrafi olarak duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinden oluşan bu ekonomik buumltuumlnleşme uumllkeler arasındaki guumlccedilluuml işbirliğini zorlaştırmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler oldukccedila zengin bir potansiyele sahip olmalarına rağmen bu potansiyellerini yeterince kullanamamaktadırlar Uumllkelerdeki alt yapı yetersizliği ve yatırımlar iccedilin guumlvenli ortamın sağlanamaması da ekonomik işbirliğinin geliştirilememesindeki etkili faktoumlrlerdendir

Bu ccedilalışma Tuumlrkiyersquonin ekonomik buumltuumlnleşmelerinden biri olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar olabilir mi sorusuna cevap aramaktadır Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin performans analizi değerlendirildiğinde 2008 sonrası yıllarda Tuumlrkiyersquonin dış ticaret yapısının İslam İşbirliği Teşkilatırsquona doğru kaydığı goumlruumllmektedir Fakat Tuumlrkiyersquonin dış ticaret faaliyetlerini gerccedilekleştirmek iccedilin gerekli hammaddeyi ithal etmesi Tuumlrkiyersquoyi dış ticarette dışa bağımlı hale getirmektedir Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin uyum analizini değerlendirildiğinde Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ve İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin de Tuumlrkiyersquonin oumlnemi yıllar itibariyle artmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatı ve Tuumlrkiyersquonin dış ticaret işlemlerinde konsantrasyon ccedileşitlendirme yoğunlaşma benzerlik tamamlayıcılık ihracatın ithalatı karşılama ve ticari uzmanlık endeksleri dış ticarette ccedileşitliliğin yoğunlaşmanın ve etkinliğin sağlandığını goumlstermektedir Yıllar itibariyle artan dış ticaret hacimleri ve ekonomik kuruluşların makro ekonomik yapıları dikkate alındığında Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı zamanla Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar oluşturabilir

Kaynakccedila References

Akal Mustafa amp Ahmet Yağmur Ersoy (2015) ldquoOsmanlı 45 Uumllkelerinin Tuumlrkiye ile dış ticaret yoğunlukları gelişimi ve Yeni Osmanlılıkrdquo International Journal of Human Sciences 12(1) 1244-1262

Akguumll Mehmet Serhat (2013) ldquoCcedilekim Modeli Bulguları Işığında Tuumlrkiyenin İslam İşbirliği Teşkilatı İle İlişkileri ve Ticari Potansiyelirdquo Adam Academy Journal of Social SciencesAdam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 3(2)

Aktakas Başak Guumll vd (2014) ldquoBilgi Toplumunda Verimliliğin Belirleyicileri İslami İşbirliği Teşkilatı Uumlyesi Seccedilili Uumllkeler Uumlzerine Ampirik Bir Ccedilalışmardquo Bilgi Ekonomisi ve Youmlnetimi Dergisi 9(1)

Arslan Kahraman (2014) ldquoİslam Uumllkeleri Arasında İşbirliğine Giden Yolda Yeni Arayışlarrdquo Uluslararası Youmlnetim İktisat ve İşletme Dergisi 10(21) 179-198

731

Bakkalcı Ahmet Can (2002) ldquoAvrupa Birliği ile Tuumlrkiye Arasında Gerccedilekleştirilen Guumlmruumlk Birliğinin Kaynak Dağılımı Uumlzerine Etkilerirdquo Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 17(2)

Balassa Bela (1976) ldquoTypes of Economic Integrationrdquo Economic Integration Worldwide Regional Sectoral (der) Fritz Machlup Londra The Macmillan Press Ltd Chow Peter ve Mitchell Kelman Yochanan (1999) ldquoA Test of the Linder Hypothesis in Pacific NIC Trade 19651990rdquoApplied Economics 312 175-182

Ccedilak Demet amp Murat Ccedilak (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Getirdikleri ve Goumltuumlrduumlkleri Dış Ticaret Vergileri ve İhracat Gelirleri Analizirdquo İstanbul Ticaret Odası Yayınları No 2007-68

Dura Cihan amp Hayriye Atik (2007) Avrupa Birliği Guumlmruumlk Birliği ve Tuumlrkiye (3 Basım) Ankara Nobel Yayın Dağıtım

Erhan Ccedilağrı amp Erhan Akdemir (2016) ldquoTuumlrkiye-Avrupa Birligi Muumlzakere Suumlrecinde Ilk 10 Yılın Muhasebesi (2005-2015)rdquo Bilig 78 7-35

Feshari Majid (2016) The Effective Factors on Survival Duration of Economic Expansion in Selected Countries of Islamic Cooperation Organization (Survival Analysis Approach) 97-120

Haberler Gottfried (1970) Dış Ticaret Teorisine Genel Bir Bakış (Ccedilev Mumcu Necati) İstanbul Uumlniversitesi Yayın No 1503

Hill Hal (1985) ldquoAustralia - Philippine Trade Relationsrdquo Journal of Philippine Development 8(2) 253 ndash 273

Işık Nihat vd (2016) ldquoTeroumlruumln Kamu Harcamalarına Etkisi İslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkeler Uumlzerine Bir İncelemerdquo Mehmet Akif Ersoy Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(16) 46-60

Kesgingoumlz Hayrettin (2017) Uluslararası Ekonomik Kuruluşlarının Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretine Etkisi Ankara Detay Yayıncılık

Maksimova Margarita (1976) Comment on Papers Types of Economic Integration by B Balassa in Econoic Integration Worldwide Regional Sector London Macmillon pp32-36

Mikic Mia (1998) International Trade London Macmillan Press

Mohamad Nordin Haji amp Fatimah Binti Said (2011) ldquoComparing Macroeconomic Performance of İİT Member Countriesrdquo International Journal of Economics and Management Sciences 1(3) 90-104

Sevgin Hakan amp Atalay Ccedilağlar (2017) ldquoİslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkelerin Veri Zarflama Analizi ve TOPSIS Youmlntemiyle Karşılaştırılmasırdquo DUumlSOBİAD 221

Temiz Dilek (2009) Guumlmruumlk Birliği ile Birlikte Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretinde Yapısal Değişimler Oldu Mu Ankara Avrupa Ccedilalışmaları Dergisi Cilt 8 No 1 ss115-138

Tinbergen Jan (1965) İnternational Economic İntegration Amsterdam Elsevier Publishing Co

Tireli Muumlnir vd (2013) ldquoİİT Uumllkeleri Ve Tuumlrkiyersquoye Ait Sosyal Goumlstergeler ile İnsani Gelişim Goumlstergeleri Arasındaki İlişkinin Karşılaştırmalı Analizirdquo Sosyal Politika Ccedilalışmaları Dergisi 7(30)

Uumllger İrfan Kaya (2016) ldquoThe European Unions Role in Turkeys Social TransformationTuumlrkiyenin Toplumsal Degisiminde Avrupa Birliginin Roluumlrdquo Bilig 78 73-93

Verter Nahanga (2016) ldquoAnalysis of Some External Influences on Agricultural Performance in Nigeriardquo Acta Universitatis Agriculturae et Silviculturae Mendelianae Brunensis 64(5) 1805ndash1821

732

Viner Jacob (1950) The Customs Union Issue New York Carnegie Endowment for International Peace

Yamazawa Ippei (1971) ldquoStructural Changes in World Trade Flowsrdquo Hitotsubashi Journal of Economics 11(2) 11-21

Yıldırım Ertuğrul amp Cihan Dura (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Tuumlrkiye Ekonomisi Uumlzerindeki Etkileri Konusundaki Literatuumlre Bir Bakışrdquo Erciyes Uumlniversitesi İktisadi ve idari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 28 Ocak-Haziran

Diğer Kaynaklar Other Sources

TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 10052017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg [Erişim 10052017]

wwwabgovtr [Erişim Tarihi 20092017]

Wordbank httpwwwworldbankorg [Erişim Tarihi 20092017]

WTO httpstatwtoorg [Erişim Tarihi 20092017]

MFA wwwmfagovtr [Erişim Tarihi 20092017]

717

Grafik 2rsquode ithalat paylarında Guumlmruumlk Birliğirsquonde azalışlar yaşanırken İslam İşbirliği Teşkilatı ile ithalat payları pek fazla değişmemiş azalışlar İslam İşbirliği Teşkilatına artış şeklinde yansımamıştır Performans analizini gerccedilekleştirmek iccedilin Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatı ile yaptığı toplam ihracatı ve toplam ithalatı Tablo 2rsquode verilmiştir

Tablo 2 GB-İİTrsquonın İhracat ve İthalatı (Bin ABD Doları)

GB İİT

Yıllar İhracat İthalat İhracat İthalat

1996 12590475 24349181 4142965 5587347

1997 13470875 26127526 4217681 5233492

1998 14837062 25296961 4391457 4238146

1999 15454135 22537831 3961428 4078474

2000 15688009 28552276 3573099 6320881

2001 17575678 19840787 4196595 5539877

2002 20457907 25698221 4725287 3749777

2003 27479360 35156836 7204574 5422493

2004 36698919 48130900 10214345 7098998

2005 41532953 52781362 13061019 9741049

2006 48148628 59447587 15007499 13689148

2007 60754022 68472309 20310574 17354351

2008 63719097 74513444 32596965 22051265

2009 47228119 56616302 28626586 13357101

2010 52934452 72391053 32469556 22200530

2011 62589257 91439406 37325434 31417773

2012 59398377 87657462 55218487 31690284

2013 63039810 92457992 49370615 32074294

2014 68514370 88783651 48625211 29107197

718

2015 63998494 78681346 42737552 22406807

2016 68343908 77501203 41232470 23178330

Kaynak TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

Tablo 2rsquode İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın 1996 yılındaki ihracatı Guumlmruumlk Birliğirsquonin ihracatının neredeyse uumlccedilte biri kadardır Yıllar geccediltikccedile Tuumlrkiyersquonin yeni pazar arayışlarının da etkisiyle ihracat İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla daha da artmıştır 2012 yılında İslam İşbirliği Teşkilatı ile yapılan ihracat zirve seviyesinde iken Guumlmruumlk Birliğirsquoyle başa baş bir ihracat değeri soumlz konusudur İslam İşbirliği Teşkilatı 2016 yılı ihracat değeri Guumlmruumlk Birliğirsquonin ihracat değerinin yaklaşık olarak 60rsquoını oluşturmaktadır 2012 sonrasında İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracat değerlerinin azalmasında Tuumlrkiyersquonin yeni pazarlara youmlnelmesinin roluuml buumlyuumlktuumlr 2012 ve sonrasında D-8 uumllkeleriyle yapılan ihracat bu azalmanın oumlnemli faktoumlrlerindedir İthalat değerleri ise 1996 yılındaki Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliği ile olan ithalatı İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın yaklaşık 5 katıdır 1996 yılından 2016 yılına gelindiğinde ise İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ithalatı Guumlmruumlk Birliği ile ithalatının yaklaşık 3 katıdır İthalat rakamlarından goumlruumlluumlyor ki İslam İşbirliği Teşkilatı ile olan Tuumlrkiyersquonin ithalatı da İhracatı gibi duumlnya eksenindeki ticaretin Avruparsquodan Asyarsquoya kaymasının da etkisiyle İslam İşbirliği Teşkilatı lehine doğru kaymıştır Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın toplam ihracat ve toplam ithalat değerlerine baktıktan sonra performans analizini tamamlamak iccedilin dış ticaret dengesi dış ticaret hacmi ve ihracatın ithalatı karşılama oranları Tablo 3rsquote verilmiştir

Tablo 3 GB ve İİTrsquonin Dış Ticaret Dengesi (Bin ABD Doları)-Dış Ticaret Hacmi (Bin ABD Doları)-İhracatın İthalatı Karşılama Oranı ()

GB İİT

Yıllar

Dış Ticaret Dengesi

(Bin ABD Doları)

Dış Ticaret Hacmi

(Bin ABD Doları)

İhracatın İthalatı

Karşılama Oranı

()

Dış Ticaret Dengesi

(Bin ABD Doları)

Dış Ticaret Hacmi

(Bin ABD Doları)

İhracatın İthalatı

Karşılama Oranı

()

1996 -11758706 36939657 5171 -1444382 9730313 7415

1997 -12656651 39598401 5156 -1015811 9451173 8059

1998 -10459899 40134023 5865 153311 8629603 10362

1999 -7083697 37991966 6857 -117046 8039901 9713

2000 -12864267 44240286 5494 -2747782 9893981 5653

2001 -2265109 37416466 8858 -1343282 9736472 7575

2002 -5240314 46156127 7961 975510 8475065 12602

2003 -7677476 62636195 7816 1782082 12627067 13286

719

2004 -11431981 84829819 7625 3115347 17313342 14388

2005 -11248409 94314315 7869 3319970 22802068 13408

2006 -11298959 107596215 8099 1318351 28696646 10963

2007 -7718287 129226331 8873 2956224 37664925 11703

2008 -10794348 138232541 8551 10545700 54648230 14782

2009 -9388183 103844421 8342 15269484 41983687 21432

2010 -19456601 125325505 7312 10269026 54670085 14626

2011 -28850149 154028664 6845 5907661 68743207 11880

2012 -28259085 147055839 6776 23528202 86908771 17424

2013 -29418182 155497803 6818 17296321 81444909 15393

2014 -20269280 157298021 7717 19518014 77732409 16706

2015 -14682852 142679840 8134 20330745 65144359 19073

2016 -9157295 145845111 8818 18054140 64410800 17789

Kaynak TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

Tablo 3rsquote Guumlmruumlk Birliğirsquonin dış ticaret dengesi yıllar itibariyle hep negatiftir Bu durum ithalatın ihracat değerinden buumlyuumlk olduğunun goumlstergesidir Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde ithalatın devamlı ihracattan buumlyuumlk olması ithalatın gelir esnekliğinin yuumlksek olduğu anlamına gelir İthalata bağımlı bir seyir izlemektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin suumlreklilik arz eden bir dış ticaret accedilığının oluşması dış borccedilların artması ve accedilığın maliyetini yıllar itibariyle yuumlkseltmektedir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın dış ticaret dengesine bakarsak 1996 yılından ilk 6 yıl iccedilerisinde 5 kez negatif değer almasına rağmen daha sonraki yıllarda her zaman pozitif değer almıştır 2002 ve sonrasında net ihracat soumlz konusudur Dış ticaret dengesindeki değişimin hızı dış ticaret hacminin değişiminin hızından buumlyuumlktuumlr Dış ticaret dengesinin değişiminin hızının yuumlksek olması dış ticaret fazlası vermekle ilgilidir Ayrıca bu durum istikrarlı ekonomik buumlyuumlme oranlarının gerccedilekleşmesinin nedenidir Dış ticaret hacimlerine bakarsak Guumlmruumlk Birliğirsquonin 1996 yılındaki dış ticaret hacmi İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın dış ticaret hacminin yaklaşık 4 katı iken bu durum 2016 yılında yaklaşık 25 katına kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquonin dış ticaret dengesi ve dış ticaret hacmi ithalat gibi benzer bir seyir ortaya koymaktadır Guumlmruumlk Birliğirsquonin ihracatın ithalatı karşılama oranlarında 2001 2008 kriz yılları ve 2016 yılı da darbe teşebbuumlsuuml yılı olduğu iccedilin bu yıllarda ihracatın ithalatı karşılama oranı 80 seviyesinin uumlzerindedir Ccediluumlnkuuml bu yıllarda ithalat ihracattan daha fazla azalmış aradaki makas farkı ihracat lehine gerccedilekleşmiştir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracatın ithalatı karşılama oranına bakarsak 2009 yılında 214 ile zirvededir 1996 yılından 2016 yılına kadar ki suumlreccedilte sadece 5 yıl dış ticaret dengesindeki negatif durum nedeniyle 100rsquouumln altında gerccedilekleşmiştir Diğer yıllarda ise İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracatın ithalatı karşılama oranı her zaman 100rsquouumln uumlzerinde net ihracat fazlası vererek suumlreklilik sağlamıştır Hatta ithalattaki azalmaların boyutu arttıkccedila ihracatın ithalatı karşılama 200rsquoler seviyesine dahi yaklaşmaktadır 2002

720

yılından 2016 yılına kadar ihracatın ithalatı karşılama oranı 100rsquouumln uumlzerinde seyretmektedir 2002 sonrasında 14 yıl istikrarlı bir şekilde ihracat fazla vermektedir Dış ticaret dengesi ihracat bazlı artmaktadır Suumlreklilik arz eden bir dış ticaret fazlası soumlz konusudur 2002 yılından 2016 yılına kadar istikrarlı bir şekilde ihracatın ithalatı karşılama oranı 100rsquouumln uumlzerinde gerccedilekleşmiştir Bu tablo Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquona ne kadar oumlnem verdiğinin bir goumlstergesidir

5 DIŞ TİCARETİN UYUM ANALİZİ

Dış ticaretin uyum analizi ise ekonomik kuruluşların performansının değerlendirilmesi iccedilin dış ticaret literatuumlruumlnde kullanılan uluslararası endekslerin goumlruumlnuumlmuumlnuumln analiz edilmesidir Buumltuumln endeksler 1996 yılından başlayıp konjonktuumlruumln durumuna goumlre hesaplandığı en son yıla kadar hesaplanmıştır Dış ticaretin performansının uyum analizinde kullanılan endeksler konsantrasyon ve ccedileşitlendirme endeksi ikili yoğunlaşma endeksi ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeksi ticaret tamamlayıcılık endeksi ihracatın ithalatı karşılama endeksi ve ticari uzmanlık endeksidir Bu endeksler yardımıyla Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar olarak zamanla İslam İşbirliği Teşkilatırsquonı koyup koyamayacağının cevabını arayacağız Dış ticaretin uyum analizi iccedilin ilk endeksimiz konsantrasyon ve ccedileşitlendirme endeksidir Konsantrasyon endeksine literatuumlrde uumlruumln yoğunlaşma endeksi veya Hirschman endeksi de denilmektedir Konsantrasyon endeksi 0 ile 1 arasında değer alır Endeks değeri kuumlccediluumllduumlkccedile oluşturulan pazar ccedileşitliğinin sağlandığını endeks değeri 1rsquoe yakınlaşırsa da pazarın yoğunlaşmasının arttığının goumlstergesidir Diğer bir endeks olan ccedileşitlendirme endeksi de konsantrasyon endeksi gibi 0 ile 1 arasında değer alır Ccedileşitlendirme endeksinin yuumlksek değerleri yoğunlaşmayı duumlşuumlk değerleri ise ccedileşitlendirmeyi temsil etmektedir Yani konsantrasyon ve ccedileşitlendirme endeksleri birbirlerine bağlıdırlar (Unctadstat Wordbank) Tablo 4rsquote yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın konsantrasyon ve ccedileşitlendirme endeks değerleri verilmiştir

Tablo 4 Konsantrasyon ve Ccedileşitlendirme Endeksleri 1996-2015

Yıl Oumllccediluumlm GB İhracat GB İthalat İİT İhracat İİT İthalat

1996 Uumlruumln sayısı 260 260 260 261

Konsantrasyon Endeksi 0052051125 005314657 032544743 0046535583

Ccedileşitlendirme Endeksi 0162373686 0089929261 0511855529 0233700605

1997 Uumlruumln sayısı 260 259 259 260

Konsantrasyon Endeksi 0053962853 0053983685 0309719817 0048274168

Ccedileşitlendirme Endeksi 0156759787 0087136585 0492583088 0226926674

1998 Uumlruumln sayısı 260 260 259 260

Konsantrasyon Endeksi 0057755515 0054416068 0247357617 0048006418

721

Ccedileşitlendirme Endeksi 0147871083 0081718586 0479957505 0233320334

1999 Uumlruumln sayısı 260 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0060502893 0059452879 0300920956 0053459682

Ccedileşitlendirme Endeksi 0154148755 0082641595 0495724183 02347801

2000 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0070095512 0070485347 03746732 0063411413

Ccedileşitlendirme Endeksi 0171349752 0086135996 0509902369 0222042981

2001 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0067938594 0064764262 0342041624 0058033579

Ccedileşitlendirme Endeksi 0160610402 0081250862 0499472388 0227856349

2002 Uumlruumln sayısı 259 260 259 259

Konsantrasyon Endeksi 0068901121 0063958614 0326830819 00604588

Ccedileşitlendirme Endeksi 0164123206 0085142083 0487756445 0227366436

2003 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0070198123 0066469875 0347389402 0059489916

Ccedileşitlendirme Endeksi 0175817839 0095365935 0493913228 0216064545

2004 Uumlruumln sayısı 259 260 259 259

Konsantrasyon Endeksi 006948752 0068629479 0366490147 0060455306

Ccedileşitlendirme Endeksi 0181323238 010295608 0492151932 0214894312

2005 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 006687732 0069983281 0406844068 0064497362

Ccedileşitlendirme Endeksi 0188076418 010205543 0495984256 0212047121

722

2006 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0065724156 0071903141 0426045152 0067563483

Ccedileşitlendirme Endeksi 019124074 0104340576 0499526069 0207385974

2007 Uumlruumln sayısı 260 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0065563276 0069186193 041719217 0062375714

Ccedileşitlendirme Endeksi 019831238 0109365612 0496799061 0212531898

2008 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0065945891 0075938229 04525754 0078704411

Ccedileşitlendirme Endeksi 0212720509 0112184856 0495306383 0244447327

2009 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0068558539 007343083 0372852189 0066411067

Ccedileşitlendirme Endeksi 0216824878 0129140762 0473519355 0237878456

2010 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0066311327 0070839556 0379660589 0058817533

Ccedileşitlendirme Endeksi 0217927134 0121406522 0477701094 0224050798

2011 Uumlruumln sayısı 259 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 006355819 0073301238 0405711121 006366418

Ccedileşitlendirme Endeksi 0224808863 0115999484 0475172869 0235822405

2012 Uumlruumln sayısı 260 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0065899941 0081009485 0401359242 0070966172

Ccedileşitlendirme Endeksi 0231961074 0115739707 0471948832 0237129132

2013 Uumlruumln sayısı 259 260 260 260

723

Konsantrasyon Endeksi 0064270414 0075963376 0387997315 0071632048

Ccedileşitlendirme Endeksi 0224373956 0120068281 0458207677 0228580084

2014 Uumlruumln sayısı 259 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0063885241 0069962965 0362362785 0066884399

Ccedileşitlendirme Endeksi 0223520403 0120113379 0452708552 0218332171

2015 Uumlruumln sayısı 259 259 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0065984357 0060344844 0249953444 0056345785

Ccedileşitlendirme Endeksi 0208443866 0122367555 0428012105 0208875448

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim 10052017]

Tablo 4rsquote ihraccedil ve ithal edilen uumlruumln sayısının ortalama 260 olduğu goumlruumllmektedir Uumlruumln sayısında Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ccedileşitlilik sağlanmıştır Guumlmruumlk Birliğirsquonin ihracatı iccedilin konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ihracatta pazar yoğunluğu artmıştır Guumlmruumlk Birliğirsquonin ithalat konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ithalatta da pazar yoğunluğu artmıştır İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise ihracat ve ithalat iccedilin konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ihracatta pazar yoğunluğunu ve ccedileşitliliği artarken ithalatta ise ccedileşitlendirme sağlanmıştır 2015 yılı iccedilin Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde Guumlmruumlk Birliği ihracatta 44rsquoluumlk ve ithalatta 37rsquolik paya sahiptir Bu paylar dış ticarette yoğunlaşma olduğunun goumlstergesidir Tuumlrkiyersquonin 2015 yılı iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise ihracatta 29rsquoluk bir paya sahipken ithalatta ise 10rsquoluk paya sahiptir Bu rakamlar yoğunluğun ve ccedileşitliliğin ihracatta arttığını ithalatta ise ccedileşitlilik goumlsterdiğinin kanıtı niteliğindedir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endekste ikili yoğunlaşma endeksidir İkili yoğunlaşma endeksi dış ticaret yoğunlaşmalarının gelişimini goumlstermektedir Bu endeks değeri ekonomik kuruluşlarla olan dış ticaretin uumllke oumlzelliklerine bağlı olarak artmakta veya azalmaktadır İkili yoğunlaşma endeksinin artması ilgili uumllkenin dış ticaretinde lehine bir durumken azalış ise aleyhine bir ticaret sapması anlamına gelmektedir (Yamazawa 197111 Hill 1985253 Chow vd 1999175 Akal vd 20151249) Tablo 5rsquote yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ikili yoğunlaşma endeks değerleri verilmiştir

Tablo 5 Yıllar İtibariyle İkili Yoğunlaşma Endeksi

Yıllar GB İhracat GB İthalat İİT İhracat İİT İthalat

1996 0052086131 0053177384 0325697788 0046605017

1997 0053878021 0054006579 0310987092 0048315697

1998 0057651539 0054398917 0250685798 0048108198

724

1999 0060504516 0059472402 0303264019 005351524

2000 0070250752 0070592308 0376201121 0063497006

2001 0068012584 0064816359 0343644459 005809855

2002 006900916 0063997004 0327867784 0060532416

2003 0070319726 0066516672 0348922428 0059544321

2004 0069000121 0067994537 0368289544 0060570634

2005 0066803116 0069964033 0408565119 0064577652

2006 0065734537 0071836421 0427449696 0067763934

2007 0066599555 0070810856 041824902 0062534643

2008 0065915562 0075926654 0455359737 0078746561

2009 0068571774 0073502564 0372789549 006675928

2010 0066307292 0070845201 0384559181 0059081291

2011 0063495375 0073359067 0411325546 0063611705

2012 0066464581 0081911035 0415652254 0069750737

2013 0064241128 0076091513 0402631228 0070333301

2014 0063966338 0068897171 0377724448 0064439986

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri TUumlİK ve Duumlnya Ticaret Oumlrguumltuuml İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim 10052017]

Tablo 5rsquote Guumlmruumlk Birliğirsquonin ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracat ve ithalat ikili yoğunlaşma endeks değerleri Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde bu iki uluslararası ekonomik kuruluşla olan dış ticaretin uumllke lehine gerccedilekleştiğini goumlstermektedir İkili yoğunlaşma endekslerinin değerleri dış ticarette Tuumlrkiye iccedilin katkı sağlayan kuruluşlar olduğunu goumlstermektedir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks ise ticaret yapılarındaki benzerlik goumlstergesi endeksidir Ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeksi ilgili uumllkelerin ihracat veya ithalat yapılarının benzerliği karşılaştırılmaktadır Ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değeri 0 ile 1 arasında yer almakla birlikte katsayının değerinin yuumlksek olması durumunda uumllkelerin ihracat veya ithalat yapılarının benzer olduğu anlaşılmaktadır Tablo 6rsquoda yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değerleri verilmiştir

725

Tablo 6 Ticaret Yapılarında Benzerlik Goumlstergesi Endeksi

Yıllar GB

İhracat

GB

İthalat

İİT

İhracat

İİT

İthalat

1996 0838018 0909824 0488623 0766105

1997 0843446 0912827 0507155 0772956

1998 0852299 0918414 0519004 0766680

1999 0845729 0917311 0502683 0764975

2000 0828073 0914502 0489058 0777675

2001 0839412 0918712 0499830 0772191

2002 0835571 0914832 0511576 0772582

2003 0823960 0904478 0505415 0783838

2004 0818662 0897338 0507076 0784323

2005 0811790 0897821 0502849 0787748

2006 0808723 0895509 0499726 0792936

2007 0799887 0888245 0503085 0786358

2008 0786756 0887681 0504977 0755232

2009 0782293 0870319 0526401 0762634

2010 0781118 0878022 0521366 0775802

2011 0775794 0883450 0525296 0762982

2012 0771079 0884955 0520316 0760642

2013 0780752 0885691 0527280 0765196

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

Tablo 6rsquoda Guumlmruumlk Birliğirsquonin endeks değeri 1996 yılından yıllar geccediltikccedile 2013 yılına kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquondeki ihracat benzerliğindeki azalma Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquone ihracatta alternatif pazarlar oluşturma duumlşuumlncesi olduğunun goumlstergesidir Benzerlik goumlstergesi endeks değeri İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise 1996 yılından 2013 yılına kadar yuumlkselmiştir Bu artış alternatif pazar duumlşuumlncesinde İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemli bir yerde olduğunun goumlstergesidir İthalat iccedilin ise ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değerlerine bakarsak İslam İşbirliği Teşkilatı 1996 yılından 2013 yılına gelinceye kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquonde ise 1996 yılından 2013 yılına gelindiğinde benzerlik goumlstergesi endeks değeri

726

duumlşmuumlştuumlr İthalat endeks değerlerinde İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda oumlnemli bir azalma yaşanmamıştır Bu durum Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda kurucu bir uumllke olması ve oumlrguumlt iccedilerisindeki uumllkelerle yapılan ithalat hacminin gelişiminin zamana ihtiyacı olduğunu goumlstermektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin ithalat endeks değerinin azalması ise ithalat yapacak başka uumllke veya uumllke gruplarına doğru bir kayma olduğunu goumlstermektedir Kısaca Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla ihracat endeks değerine bakıldığında ihracat yapılarının yıllar geccediltikccedile endeks değerinin artışıyla birlikte ihracatın arttığı goumlstermektedir Guumlmruumlk Birliğirsquoyle olan ithalat azalırken İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla neredeyse değişmemesi ithalatta tercihlerin Tuumlrkiye iccedilin değiştiğinin habercisidir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks de ticaret tamamlayıcılık endeksidir Ticaret tamamlayıcılık endeksi ithalat ve ihracatın benzerliğini goumlsterir Bu endeks bir uumllkenin ithalat ve ihracatındaki yapıların ne kadar iyi eşleştiğini goumlsterir Endeks değeri 0 ile 1 arasında değer alır Bir uumllke tarafından ihraccedil veya ithal edilmiş hiccedilbir mal olmadığında ve ihracat ve ithalat hisseleri tam olarak eşleştiğinde endeks değeri 1rsquodir Tablo 7rsquode yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ticaret tamamlayıcılık endeks değerleri verilmiştir

Tablo 7 Ticaret Tamamlayıcılık Endeksi

Yıllar GB İİT

1996 0829008 0489866

1997 0834975 0508747

1998 0841439 0523899

1999 0837905 0501026

2000 0819182 0486028

2001 0825839 0501960

2002 0822857 0512005

2003 0811362 0505418

2004 0806692 0505027

2005 0801857 0498396

2006 0801469 0497547

2007 0792286 0498033

2008 0777509 0501254

2009 0780610 0521517

2010 0774123 0517872

727

2011 0771390 0520440

2012 0770946 0512378

2013 0778343 0514661

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

Tablo 7rsquode ticaret tamamlayıcılık endeksi ne kadar yuumlksek ise o uumllke uumllke grubu veya ekonomik teşkilatın ihracat ve ithalatı birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin 1996 yılındaki endeks değeri 2013 yılına kadar neredeyse her yıl azalırken İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise 1996 yılından 2013 yılına gelindiğinde Guumlmruumlk Birliğirsquonin tersine bir artış eğilimindedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin azalan endeks değeri Tuumlrkiye iccedilin dış ticarette Guumlmruumlk Birliğirsquonin etkinliğinin azaldığının goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise tersi durum geccedilerlidir 1996 yılındaki endeks değerinden 2013 yılına gelindiğinde endeks değerindeki artış İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın dış ticarette etkinliğinin arttığının bir goumlstergesidir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks de ihracatın ithalatı karşılama endeksidir İhracatın ithalatı karşılama endeksi ihracat endeksinin ithalat endeksine oranıdır Bu endeks uumllkenin ihracat guumlcuumlnuumln gelişimini ortaya koymaktadır Endeksin 100rsquoden buumlyuumlk ccedilıkması ihracattaki artış hızının ithalat artış hızından yuumlksek olduğu bu durum uumllke lehine ticaretin artması anlamına gelmektedir 100rsquoden uzaklaşması ise uumllke aleyhine ticaretin yani ihracatın azalması anlamına gelmektedir İhracat yerine ithalata bağımlılığın olduğu durumun ortaya ccedilıkmasıdır Tablo 8rsquode yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracatın ithalatı karşılama endeks değerleri verilmiştir

Tablo 8 İhracatın İthalatı Karşılama Endeksi

Yıllar GB İİT Yıllar GB İİT

1996 100 100 2007 1095495 106753453

1997 9971024 1086867311 2008 9637733 126307699

1998 1137580 128573224 2009 9754931 144981862

1999 1169104 9373924042 2010 8765857 682426173

2000 8012989 5819870968 2011 9360798 812300029

2001 1612227 1340076023 2012 9899637 146665812

2002 8986797 1663511558 2013 1006201 883391201

2003 9818354 1054354484 2014 1131822 108529969

2004 9755117 1082939292 2015 1054021 114174351

2005 1032008 9318754189 2016 1096298 941212434

2006 1029289 8176370603 - - -

Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistiklerinden Faydalanılarak Oluşturulmuştur [Erişim 20092017]

728

Tablo 8rsquode ihracatın ithalatı karşıladığı yıllar olan uumllke lehine dış ticaretin gerccedilekleştiği yıl sayıları İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda 12 yıl iken Guumlmruumlk Birliğirsquonde 10 yıldır

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan son endeks ticari uzmanlık endeksidir Ticari uzmanlık endeksi -1 ile +1 arasında değer alır Endeksin pozitif değeri bir ekonominin net ihracat yaptığını goumlsterir Bu durum belirli uumlruumlnuumln uumlretiminde uumllkenin uzmanlaştığının goumlstergesidir Tersi durum ise negatif bir değer olduğunda endeks ihracattan fazla ithalat olduğunu ve o uumllkede uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir (Verter 20161806)

Tablo 9 Ticari Uzmanlık Endeksi

Yıllar GB

İİT

1996 0014968190 0033274934

1997 0016693782 0024628289

1998 0010062938 -0021530050

1999 0000739123 0065925909

2000 -0011319737 0138450557

2001 -0000270600 0104795892

2002 0005685947 0100317881

2003 0001145708 0110969964

2004 0000622166 0110028312

2005 -0009049451 0139843674

2006 -0017962732 0161770699

2007 -0015873554 0141097563

2008 -0021735355 0142154574

2009 -0005765018 0075201500

2010 -0010152277 0105070443

2011 -0008517414 0146972358

2012 -0002326726 0140772189

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

729

Tablo 9rsquoda Guumlmruumlk Birliğirsquonin ticari uzmanlık endeks değerleri 2000 2001 2005 ve sonraki buumltuumln yıllar iccedilin negatif değer almıştır Guumlmruumlk Birliğinin endeks değerleri genel olarak sadece 7 yıl pozitif değer alıyorken 10 yıl negatif değer almıştır Bu durum ihracattan fazla ithalat olduğunu ve Tuumlrkiyersquode uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise sadece 1998 yılı endeks değeri negatiftir Diğer buumltuumln yıllarda pozitif değer almış ve Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile net ihracata sahiptir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın endeks değerlerinde sadece 1 yıl negatif değer alıyorken 16 yıl pozitif değer almıştır Guumlmruumlk Birliği ile olan endeks değerlerinden 2000 ve 2001 yılı değerleri kriz yıllarıdır Bu yuumlzden negatif değer almıştır Fakat 2005 ve sonrası yıllara baktığımızda alınan negatif değerler Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquoyle olan dış ticaretinde net ihracat yerine tuumlketimin soumlz konusu olduğunun bir goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın pozitif endeks değerleri ise Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif arayışlarında zamanla İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemli bir pazar haline geleceğini destekler niteliktedir

6 SONUCcedil

Tuumlrkiye kendi boumllgesindeki buumltuumlnleşmelerle bir guumln sorun yaşayabileceğini duumlşuumlnerek duumlnya konjonktuumlruumlndeki ekonomik kuruluşlarla iletişim halinde olmalıdır Alternatiflerin bulunması ccedilok youmlnluuml bir ekonomi iccedilin gereklidir Ccedilok youmlnluuml bir ekonomi ekonomik ccedilıkarların maksimize edildiği bir ekonomidir Kuumlreselleşmeyle birlikte duumlnyada artan rekabet ortamı 2008 kuumlresel ekonomik krizinden sonra duumlnya uumllkelerini uumllkeler ve boumllgeler arası işbirliğine doğru youmlneltmiştir Kuumlreselleşme suumlrecinde dış ticarette rekabetin her geccedilen guumln zorlaştığı bir doumlnemde buguumln uumllkeler dış ticareti gerccedilekleştirmek iccedilin en oumlnemli seccedilenekleri olan uumllkeler ve boumllgesel arası ekonomik buumltuumlnleşmeleri kullanmaktadırlar Yeni yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelerle dış ticareti arttırmak iccedilin alternatifler oluşturma duumlşuumlncesi Tuumlrkiye iccedilin oumlnemli hale gelmektedir Uumllkeler kuumlresel rekabet ortamında mevcut ve yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelere dahil olmak zorundadır 2000 sonrası doumlnemde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği oumlnemli paylara sahipken 2008 krizinden sonra Tuumlrkiyersquonin dış ticaret ekseninde Avruparsquodan İslam uumllkelerine doğru bir kayma yaşanmıştır Bu kayma hareketinde İslam İşbirliği Teşkilatı oumlnemli paya sahiptir Tuumlrkiye 2000 sonrası doumlnemde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği ile azalan dış ticaret hareketlerinin tersine İslam İşbirliği Teşkilatı ile artış trendine girmiştir Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif aramasının nedeni Avrupa ve Amerika merkezli ekonomik kuruluşlarda finansal uumlretim etkinken Tuumlrkiyersquonin aktif bir şekilde finansal uumlretim araccedillarını etkin kullanamamasını da duumlşuumlnuumlluumlrse Asya ve Avrasya merkezli uluslararası ekonomi kuruluşların ise hem finansal hem de reel uumlretim merkezli işlemler gerccedilekleştirmeleri Tuumlrkiyersquonin bu uluslararası ekonomik kuruluşlarla daha aktif bir dış ticaret suumlreci yaşaması iccedilin bir fırsat oluşturmaktadır Guumlnuumlmuumlzde uluslararası ticaretin merkezi Avruparsquodan Asyarsquoya doğru kaymaktadır Bu kaymanın nedenleri Asyarsquonın en buumlyuumlk pazar olması duumlnya nuumlfusunun buumlyuumlk bir kısmının Asyarsquoda olması ve nuumlfusla ilişkili olarak uumlretim ve tuumlketim harcamalarının da yine Asya da bulunmasıdır Duumlnya enerji kaynaklarından fosil yakıtların kıt olması ve enerjiye bağımlılığın her geccedilen guumln artması petrol ve doğalgaz rezervlerinin oumlnemli miktarının Avrasya boumllgesinde bulunması da Tuumlrkiye ve diğer duumlnya uumllkelerini Avrasya uumllkeleriyle olan dış ticaretine youmlnelmesindeki en oumlnemli etkenlerdendir

Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile oluşturduğu uluslararası ekonomik buumltuumlnleşmeye 2008 kuumlresel finansal krizinden sonra ağırlık vermiştir Avrupa Birliğirsquoyle yaklaşık yarım yuumlzyıl suumlren ekonomik buumltuumlnleşmeye bakılırsa Tuumlrkiye Avrupa ve Guumlmruumlk Birliğirsquonden oumlğrendiği tecruumlbeleri yeni bir boumllgesel buumltuumlnleşme olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda kullanıp avantajlı duruma gelebilir Duumlnya ticaretinin youmlnuumlnuumln Avruparsquodan Asyarsquoya kaydığı goumlz oumlnuumlnde tutulursa Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ilerleyen doumlnemlerde Guumlmruumlk Birliğirsquone iyi bir alternatif olabilir mi sorusunun cevabı iccedilin oumlnem kazanmıştır Tuumlrkiyersquonin coğrafi konumunu olsun dini olsun potansiyeli olsun her tuumlrluuml avantajını kullanarak dış ticarette kar maksimizasyonu sağlamak iccedilin fırsatlarını değerlendirmelidir Tuumlrkiyersquonin kurucu uumlye olduğu İslam işbirliği Teşkilatırsquoyla olan dış

730

ticaretine baktığımızda yıllar itibariyle ticaret fazlası verdiği goumlruumllmektedir Bu ticaret fazlası verme durumu iyi kullanılarak kaynakların katma değeri yuumlksek teknolojik uumlruumlnlere doğru youmlnlendirilmesi sağlanmalıdır

İslam İşbirliği Teşkilatırsquondaki uumllkeler ihracat potansiyelleri ve kişi başına duumlşen milli gelirlerine goumlre az gelişmiş petrol zengini ve kısmen sanayileşmiş uumllkeler olarak farklı potansiyeli olan uumllkelerden oluşmaktadır Bu uumllkeler teknoloji yoğun uumlretim gerccedilekleştirememektedirler Teknoloji yoğun uumlretimi gelişmiş uumllkeler gerccedilekleştirmektedirler Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatı duumlnya ticaretinde soumlz sahibi olmak istiyorlarsa sahip oldukları potansiyeli lehine bir şekilde kullanıp yuumlksek katma değer yaratan uumlruumlnler uumlretmelidirler Fakat bu uumlretim zaman alıcı bir suumlreccediltir Bu suumlreccedil eğer gerccedilekleşirse Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler iccedilin hammadde ticaretine bağlı ihracat yapısı uzun vadede değişir Bu değişim uumlye uumllkeler iccedilin gelir arttırıcı ve ekonominin yapısını guumlccedillendirici etki yapar Bu guumlccedilluuml etki yaşanacak kuumlresel krizlerin etkilerini minimize etmekte yardımcı olacaktır Sahip olunan potansiyelin dezavantajlı bir durumu da bulunmaktadır Coğrafi olarak duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinden oluşan bu ekonomik buumltuumlnleşme uumllkeler arasındaki guumlccedilluuml işbirliğini zorlaştırmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler oldukccedila zengin bir potansiyele sahip olmalarına rağmen bu potansiyellerini yeterince kullanamamaktadırlar Uumllkelerdeki alt yapı yetersizliği ve yatırımlar iccedilin guumlvenli ortamın sağlanamaması da ekonomik işbirliğinin geliştirilememesindeki etkili faktoumlrlerdendir

Bu ccedilalışma Tuumlrkiyersquonin ekonomik buumltuumlnleşmelerinden biri olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar olabilir mi sorusuna cevap aramaktadır Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin performans analizi değerlendirildiğinde 2008 sonrası yıllarda Tuumlrkiyersquonin dış ticaret yapısının İslam İşbirliği Teşkilatırsquona doğru kaydığı goumlruumllmektedir Fakat Tuumlrkiyersquonin dış ticaret faaliyetlerini gerccedilekleştirmek iccedilin gerekli hammaddeyi ithal etmesi Tuumlrkiyersquoyi dış ticarette dışa bağımlı hale getirmektedir Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin uyum analizini değerlendirildiğinde Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ve İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin de Tuumlrkiyersquonin oumlnemi yıllar itibariyle artmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatı ve Tuumlrkiyersquonin dış ticaret işlemlerinde konsantrasyon ccedileşitlendirme yoğunlaşma benzerlik tamamlayıcılık ihracatın ithalatı karşılama ve ticari uzmanlık endeksleri dış ticarette ccedileşitliliğin yoğunlaşmanın ve etkinliğin sağlandığını goumlstermektedir Yıllar itibariyle artan dış ticaret hacimleri ve ekonomik kuruluşların makro ekonomik yapıları dikkate alındığında Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı zamanla Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar oluşturabilir

Kaynakccedila References

Akal Mustafa amp Ahmet Yağmur Ersoy (2015) ldquoOsmanlı 45 Uumllkelerinin Tuumlrkiye ile dış ticaret yoğunlukları gelişimi ve Yeni Osmanlılıkrdquo International Journal of Human Sciences 12(1) 1244-1262

Akguumll Mehmet Serhat (2013) ldquoCcedilekim Modeli Bulguları Işığında Tuumlrkiyenin İslam İşbirliği Teşkilatı İle İlişkileri ve Ticari Potansiyelirdquo Adam Academy Journal of Social SciencesAdam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 3(2)

Aktakas Başak Guumll vd (2014) ldquoBilgi Toplumunda Verimliliğin Belirleyicileri İslami İşbirliği Teşkilatı Uumlyesi Seccedilili Uumllkeler Uumlzerine Ampirik Bir Ccedilalışmardquo Bilgi Ekonomisi ve Youmlnetimi Dergisi 9(1)

Arslan Kahraman (2014) ldquoİslam Uumllkeleri Arasında İşbirliğine Giden Yolda Yeni Arayışlarrdquo Uluslararası Youmlnetim İktisat ve İşletme Dergisi 10(21) 179-198

731

Bakkalcı Ahmet Can (2002) ldquoAvrupa Birliği ile Tuumlrkiye Arasında Gerccedilekleştirilen Guumlmruumlk Birliğinin Kaynak Dağılımı Uumlzerine Etkilerirdquo Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 17(2)

Balassa Bela (1976) ldquoTypes of Economic Integrationrdquo Economic Integration Worldwide Regional Sectoral (der) Fritz Machlup Londra The Macmillan Press Ltd Chow Peter ve Mitchell Kelman Yochanan (1999) ldquoA Test of the Linder Hypothesis in Pacific NIC Trade 19651990rdquoApplied Economics 312 175-182

Ccedilak Demet amp Murat Ccedilak (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Getirdikleri ve Goumltuumlrduumlkleri Dış Ticaret Vergileri ve İhracat Gelirleri Analizirdquo İstanbul Ticaret Odası Yayınları No 2007-68

Dura Cihan amp Hayriye Atik (2007) Avrupa Birliği Guumlmruumlk Birliği ve Tuumlrkiye (3 Basım) Ankara Nobel Yayın Dağıtım

Erhan Ccedilağrı amp Erhan Akdemir (2016) ldquoTuumlrkiye-Avrupa Birligi Muumlzakere Suumlrecinde Ilk 10 Yılın Muhasebesi (2005-2015)rdquo Bilig 78 7-35

Feshari Majid (2016) The Effective Factors on Survival Duration of Economic Expansion in Selected Countries of Islamic Cooperation Organization (Survival Analysis Approach) 97-120

Haberler Gottfried (1970) Dış Ticaret Teorisine Genel Bir Bakış (Ccedilev Mumcu Necati) İstanbul Uumlniversitesi Yayın No 1503

Hill Hal (1985) ldquoAustralia - Philippine Trade Relationsrdquo Journal of Philippine Development 8(2) 253 ndash 273

Işık Nihat vd (2016) ldquoTeroumlruumln Kamu Harcamalarına Etkisi İslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkeler Uumlzerine Bir İncelemerdquo Mehmet Akif Ersoy Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(16) 46-60

Kesgingoumlz Hayrettin (2017) Uluslararası Ekonomik Kuruluşlarının Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretine Etkisi Ankara Detay Yayıncılık

Maksimova Margarita (1976) Comment on Papers Types of Economic Integration by B Balassa in Econoic Integration Worldwide Regional Sector London Macmillon pp32-36

Mikic Mia (1998) International Trade London Macmillan Press

Mohamad Nordin Haji amp Fatimah Binti Said (2011) ldquoComparing Macroeconomic Performance of İİT Member Countriesrdquo International Journal of Economics and Management Sciences 1(3) 90-104

Sevgin Hakan amp Atalay Ccedilağlar (2017) ldquoİslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkelerin Veri Zarflama Analizi ve TOPSIS Youmlntemiyle Karşılaştırılmasırdquo DUumlSOBİAD 221

Temiz Dilek (2009) Guumlmruumlk Birliği ile Birlikte Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretinde Yapısal Değişimler Oldu Mu Ankara Avrupa Ccedilalışmaları Dergisi Cilt 8 No 1 ss115-138

Tinbergen Jan (1965) İnternational Economic İntegration Amsterdam Elsevier Publishing Co

Tireli Muumlnir vd (2013) ldquoİİT Uumllkeleri Ve Tuumlrkiyersquoye Ait Sosyal Goumlstergeler ile İnsani Gelişim Goumlstergeleri Arasındaki İlişkinin Karşılaştırmalı Analizirdquo Sosyal Politika Ccedilalışmaları Dergisi 7(30)

Uumllger İrfan Kaya (2016) ldquoThe European Unions Role in Turkeys Social TransformationTuumlrkiyenin Toplumsal Degisiminde Avrupa Birliginin Roluumlrdquo Bilig 78 73-93

Verter Nahanga (2016) ldquoAnalysis of Some External Influences on Agricultural Performance in Nigeriardquo Acta Universitatis Agriculturae et Silviculturae Mendelianae Brunensis 64(5) 1805ndash1821

732

Viner Jacob (1950) The Customs Union Issue New York Carnegie Endowment for International Peace

Yamazawa Ippei (1971) ldquoStructural Changes in World Trade Flowsrdquo Hitotsubashi Journal of Economics 11(2) 11-21

Yıldırım Ertuğrul amp Cihan Dura (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Tuumlrkiye Ekonomisi Uumlzerindeki Etkileri Konusundaki Literatuumlre Bir Bakışrdquo Erciyes Uumlniversitesi İktisadi ve idari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 28 Ocak-Haziran

Diğer Kaynaklar Other Sources

TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 10052017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg [Erişim 10052017]

wwwabgovtr [Erişim Tarihi 20092017]

Wordbank httpwwwworldbankorg [Erişim Tarihi 20092017]

WTO httpstatwtoorg [Erişim Tarihi 20092017]

MFA wwwmfagovtr [Erişim Tarihi 20092017]

718

2015 63998494 78681346 42737552 22406807

2016 68343908 77501203 41232470 23178330

Kaynak TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

Tablo 2rsquode İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın 1996 yılındaki ihracatı Guumlmruumlk Birliğirsquonin ihracatının neredeyse uumlccedilte biri kadardır Yıllar geccediltikccedile Tuumlrkiyersquonin yeni pazar arayışlarının da etkisiyle ihracat İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla daha da artmıştır 2012 yılında İslam İşbirliği Teşkilatı ile yapılan ihracat zirve seviyesinde iken Guumlmruumlk Birliğirsquoyle başa baş bir ihracat değeri soumlz konusudur İslam İşbirliği Teşkilatı 2016 yılı ihracat değeri Guumlmruumlk Birliğirsquonin ihracat değerinin yaklaşık olarak 60rsquoını oluşturmaktadır 2012 sonrasında İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracat değerlerinin azalmasında Tuumlrkiyersquonin yeni pazarlara youmlnelmesinin roluuml buumlyuumlktuumlr 2012 ve sonrasında D-8 uumllkeleriyle yapılan ihracat bu azalmanın oumlnemli faktoumlrlerindedir İthalat değerleri ise 1996 yılındaki Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliği ile olan ithalatı İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın yaklaşık 5 katıdır 1996 yılından 2016 yılına gelindiğinde ise İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ithalatı Guumlmruumlk Birliği ile ithalatının yaklaşık 3 katıdır İthalat rakamlarından goumlruumlluumlyor ki İslam İşbirliği Teşkilatı ile olan Tuumlrkiyersquonin ithalatı da İhracatı gibi duumlnya eksenindeki ticaretin Avruparsquodan Asyarsquoya kaymasının da etkisiyle İslam İşbirliği Teşkilatı lehine doğru kaymıştır Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın toplam ihracat ve toplam ithalat değerlerine baktıktan sonra performans analizini tamamlamak iccedilin dış ticaret dengesi dış ticaret hacmi ve ihracatın ithalatı karşılama oranları Tablo 3rsquote verilmiştir

Tablo 3 GB ve İİTrsquonin Dış Ticaret Dengesi (Bin ABD Doları)-Dış Ticaret Hacmi (Bin ABD Doları)-İhracatın İthalatı Karşılama Oranı ()

GB İİT

Yıllar

Dış Ticaret Dengesi

(Bin ABD Doları)

Dış Ticaret Hacmi

(Bin ABD Doları)

İhracatın İthalatı

Karşılama Oranı

()

Dış Ticaret Dengesi

(Bin ABD Doları)

Dış Ticaret Hacmi

(Bin ABD Doları)

İhracatın İthalatı

Karşılama Oranı

()

1996 -11758706 36939657 5171 -1444382 9730313 7415

1997 -12656651 39598401 5156 -1015811 9451173 8059

1998 -10459899 40134023 5865 153311 8629603 10362

1999 -7083697 37991966 6857 -117046 8039901 9713

2000 -12864267 44240286 5494 -2747782 9893981 5653

2001 -2265109 37416466 8858 -1343282 9736472 7575

2002 -5240314 46156127 7961 975510 8475065 12602

2003 -7677476 62636195 7816 1782082 12627067 13286

719

2004 -11431981 84829819 7625 3115347 17313342 14388

2005 -11248409 94314315 7869 3319970 22802068 13408

2006 -11298959 107596215 8099 1318351 28696646 10963

2007 -7718287 129226331 8873 2956224 37664925 11703

2008 -10794348 138232541 8551 10545700 54648230 14782

2009 -9388183 103844421 8342 15269484 41983687 21432

2010 -19456601 125325505 7312 10269026 54670085 14626

2011 -28850149 154028664 6845 5907661 68743207 11880

2012 -28259085 147055839 6776 23528202 86908771 17424

2013 -29418182 155497803 6818 17296321 81444909 15393

2014 -20269280 157298021 7717 19518014 77732409 16706

2015 -14682852 142679840 8134 20330745 65144359 19073

2016 -9157295 145845111 8818 18054140 64410800 17789

Kaynak TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

Tablo 3rsquote Guumlmruumlk Birliğirsquonin dış ticaret dengesi yıllar itibariyle hep negatiftir Bu durum ithalatın ihracat değerinden buumlyuumlk olduğunun goumlstergesidir Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde ithalatın devamlı ihracattan buumlyuumlk olması ithalatın gelir esnekliğinin yuumlksek olduğu anlamına gelir İthalata bağımlı bir seyir izlemektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin suumlreklilik arz eden bir dış ticaret accedilığının oluşması dış borccedilların artması ve accedilığın maliyetini yıllar itibariyle yuumlkseltmektedir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın dış ticaret dengesine bakarsak 1996 yılından ilk 6 yıl iccedilerisinde 5 kez negatif değer almasına rağmen daha sonraki yıllarda her zaman pozitif değer almıştır 2002 ve sonrasında net ihracat soumlz konusudur Dış ticaret dengesindeki değişimin hızı dış ticaret hacminin değişiminin hızından buumlyuumlktuumlr Dış ticaret dengesinin değişiminin hızının yuumlksek olması dış ticaret fazlası vermekle ilgilidir Ayrıca bu durum istikrarlı ekonomik buumlyuumlme oranlarının gerccedilekleşmesinin nedenidir Dış ticaret hacimlerine bakarsak Guumlmruumlk Birliğirsquonin 1996 yılındaki dış ticaret hacmi İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın dış ticaret hacminin yaklaşık 4 katı iken bu durum 2016 yılında yaklaşık 25 katına kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquonin dış ticaret dengesi ve dış ticaret hacmi ithalat gibi benzer bir seyir ortaya koymaktadır Guumlmruumlk Birliğirsquonin ihracatın ithalatı karşılama oranlarında 2001 2008 kriz yılları ve 2016 yılı da darbe teşebbuumlsuuml yılı olduğu iccedilin bu yıllarda ihracatın ithalatı karşılama oranı 80 seviyesinin uumlzerindedir Ccediluumlnkuuml bu yıllarda ithalat ihracattan daha fazla azalmış aradaki makas farkı ihracat lehine gerccedilekleşmiştir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracatın ithalatı karşılama oranına bakarsak 2009 yılında 214 ile zirvededir 1996 yılından 2016 yılına kadar ki suumlreccedilte sadece 5 yıl dış ticaret dengesindeki negatif durum nedeniyle 100rsquouumln altında gerccedilekleşmiştir Diğer yıllarda ise İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracatın ithalatı karşılama oranı her zaman 100rsquouumln uumlzerinde net ihracat fazlası vererek suumlreklilik sağlamıştır Hatta ithalattaki azalmaların boyutu arttıkccedila ihracatın ithalatı karşılama 200rsquoler seviyesine dahi yaklaşmaktadır 2002

720

yılından 2016 yılına kadar ihracatın ithalatı karşılama oranı 100rsquouumln uumlzerinde seyretmektedir 2002 sonrasında 14 yıl istikrarlı bir şekilde ihracat fazla vermektedir Dış ticaret dengesi ihracat bazlı artmaktadır Suumlreklilik arz eden bir dış ticaret fazlası soumlz konusudur 2002 yılından 2016 yılına kadar istikrarlı bir şekilde ihracatın ithalatı karşılama oranı 100rsquouumln uumlzerinde gerccedilekleşmiştir Bu tablo Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquona ne kadar oumlnem verdiğinin bir goumlstergesidir

5 DIŞ TİCARETİN UYUM ANALİZİ

Dış ticaretin uyum analizi ise ekonomik kuruluşların performansının değerlendirilmesi iccedilin dış ticaret literatuumlruumlnde kullanılan uluslararası endekslerin goumlruumlnuumlmuumlnuumln analiz edilmesidir Buumltuumln endeksler 1996 yılından başlayıp konjonktuumlruumln durumuna goumlre hesaplandığı en son yıla kadar hesaplanmıştır Dış ticaretin performansının uyum analizinde kullanılan endeksler konsantrasyon ve ccedileşitlendirme endeksi ikili yoğunlaşma endeksi ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeksi ticaret tamamlayıcılık endeksi ihracatın ithalatı karşılama endeksi ve ticari uzmanlık endeksidir Bu endeksler yardımıyla Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar olarak zamanla İslam İşbirliği Teşkilatırsquonı koyup koyamayacağının cevabını arayacağız Dış ticaretin uyum analizi iccedilin ilk endeksimiz konsantrasyon ve ccedileşitlendirme endeksidir Konsantrasyon endeksine literatuumlrde uumlruumln yoğunlaşma endeksi veya Hirschman endeksi de denilmektedir Konsantrasyon endeksi 0 ile 1 arasında değer alır Endeks değeri kuumlccediluumllduumlkccedile oluşturulan pazar ccedileşitliğinin sağlandığını endeks değeri 1rsquoe yakınlaşırsa da pazarın yoğunlaşmasının arttığının goumlstergesidir Diğer bir endeks olan ccedileşitlendirme endeksi de konsantrasyon endeksi gibi 0 ile 1 arasında değer alır Ccedileşitlendirme endeksinin yuumlksek değerleri yoğunlaşmayı duumlşuumlk değerleri ise ccedileşitlendirmeyi temsil etmektedir Yani konsantrasyon ve ccedileşitlendirme endeksleri birbirlerine bağlıdırlar (Unctadstat Wordbank) Tablo 4rsquote yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın konsantrasyon ve ccedileşitlendirme endeks değerleri verilmiştir

Tablo 4 Konsantrasyon ve Ccedileşitlendirme Endeksleri 1996-2015

Yıl Oumllccediluumlm GB İhracat GB İthalat İİT İhracat İİT İthalat

1996 Uumlruumln sayısı 260 260 260 261

Konsantrasyon Endeksi 0052051125 005314657 032544743 0046535583

Ccedileşitlendirme Endeksi 0162373686 0089929261 0511855529 0233700605

1997 Uumlruumln sayısı 260 259 259 260

Konsantrasyon Endeksi 0053962853 0053983685 0309719817 0048274168

Ccedileşitlendirme Endeksi 0156759787 0087136585 0492583088 0226926674

1998 Uumlruumln sayısı 260 260 259 260

Konsantrasyon Endeksi 0057755515 0054416068 0247357617 0048006418

721

Ccedileşitlendirme Endeksi 0147871083 0081718586 0479957505 0233320334

1999 Uumlruumln sayısı 260 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0060502893 0059452879 0300920956 0053459682

Ccedileşitlendirme Endeksi 0154148755 0082641595 0495724183 02347801

2000 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0070095512 0070485347 03746732 0063411413

Ccedileşitlendirme Endeksi 0171349752 0086135996 0509902369 0222042981

2001 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0067938594 0064764262 0342041624 0058033579

Ccedileşitlendirme Endeksi 0160610402 0081250862 0499472388 0227856349

2002 Uumlruumln sayısı 259 260 259 259

Konsantrasyon Endeksi 0068901121 0063958614 0326830819 00604588

Ccedileşitlendirme Endeksi 0164123206 0085142083 0487756445 0227366436

2003 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0070198123 0066469875 0347389402 0059489916

Ccedileşitlendirme Endeksi 0175817839 0095365935 0493913228 0216064545

2004 Uumlruumln sayısı 259 260 259 259

Konsantrasyon Endeksi 006948752 0068629479 0366490147 0060455306

Ccedileşitlendirme Endeksi 0181323238 010295608 0492151932 0214894312

2005 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 006687732 0069983281 0406844068 0064497362

Ccedileşitlendirme Endeksi 0188076418 010205543 0495984256 0212047121

722

2006 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0065724156 0071903141 0426045152 0067563483

Ccedileşitlendirme Endeksi 019124074 0104340576 0499526069 0207385974

2007 Uumlruumln sayısı 260 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0065563276 0069186193 041719217 0062375714

Ccedileşitlendirme Endeksi 019831238 0109365612 0496799061 0212531898

2008 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0065945891 0075938229 04525754 0078704411

Ccedileşitlendirme Endeksi 0212720509 0112184856 0495306383 0244447327

2009 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0068558539 007343083 0372852189 0066411067

Ccedileşitlendirme Endeksi 0216824878 0129140762 0473519355 0237878456

2010 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0066311327 0070839556 0379660589 0058817533

Ccedileşitlendirme Endeksi 0217927134 0121406522 0477701094 0224050798

2011 Uumlruumln sayısı 259 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 006355819 0073301238 0405711121 006366418

Ccedileşitlendirme Endeksi 0224808863 0115999484 0475172869 0235822405

2012 Uumlruumln sayısı 260 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0065899941 0081009485 0401359242 0070966172

Ccedileşitlendirme Endeksi 0231961074 0115739707 0471948832 0237129132

2013 Uumlruumln sayısı 259 260 260 260

723

Konsantrasyon Endeksi 0064270414 0075963376 0387997315 0071632048

Ccedileşitlendirme Endeksi 0224373956 0120068281 0458207677 0228580084

2014 Uumlruumln sayısı 259 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0063885241 0069962965 0362362785 0066884399

Ccedileşitlendirme Endeksi 0223520403 0120113379 0452708552 0218332171

2015 Uumlruumln sayısı 259 259 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0065984357 0060344844 0249953444 0056345785

Ccedileşitlendirme Endeksi 0208443866 0122367555 0428012105 0208875448

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim 10052017]

Tablo 4rsquote ihraccedil ve ithal edilen uumlruumln sayısının ortalama 260 olduğu goumlruumllmektedir Uumlruumln sayısında Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ccedileşitlilik sağlanmıştır Guumlmruumlk Birliğirsquonin ihracatı iccedilin konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ihracatta pazar yoğunluğu artmıştır Guumlmruumlk Birliğirsquonin ithalat konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ithalatta da pazar yoğunluğu artmıştır İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise ihracat ve ithalat iccedilin konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ihracatta pazar yoğunluğunu ve ccedileşitliliği artarken ithalatta ise ccedileşitlendirme sağlanmıştır 2015 yılı iccedilin Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde Guumlmruumlk Birliği ihracatta 44rsquoluumlk ve ithalatta 37rsquolik paya sahiptir Bu paylar dış ticarette yoğunlaşma olduğunun goumlstergesidir Tuumlrkiyersquonin 2015 yılı iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise ihracatta 29rsquoluk bir paya sahipken ithalatta ise 10rsquoluk paya sahiptir Bu rakamlar yoğunluğun ve ccedileşitliliğin ihracatta arttığını ithalatta ise ccedileşitlilik goumlsterdiğinin kanıtı niteliğindedir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endekste ikili yoğunlaşma endeksidir İkili yoğunlaşma endeksi dış ticaret yoğunlaşmalarının gelişimini goumlstermektedir Bu endeks değeri ekonomik kuruluşlarla olan dış ticaretin uumllke oumlzelliklerine bağlı olarak artmakta veya azalmaktadır İkili yoğunlaşma endeksinin artması ilgili uumllkenin dış ticaretinde lehine bir durumken azalış ise aleyhine bir ticaret sapması anlamına gelmektedir (Yamazawa 197111 Hill 1985253 Chow vd 1999175 Akal vd 20151249) Tablo 5rsquote yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ikili yoğunlaşma endeks değerleri verilmiştir

Tablo 5 Yıllar İtibariyle İkili Yoğunlaşma Endeksi

Yıllar GB İhracat GB İthalat İİT İhracat İİT İthalat

1996 0052086131 0053177384 0325697788 0046605017

1997 0053878021 0054006579 0310987092 0048315697

1998 0057651539 0054398917 0250685798 0048108198

724

1999 0060504516 0059472402 0303264019 005351524

2000 0070250752 0070592308 0376201121 0063497006

2001 0068012584 0064816359 0343644459 005809855

2002 006900916 0063997004 0327867784 0060532416

2003 0070319726 0066516672 0348922428 0059544321

2004 0069000121 0067994537 0368289544 0060570634

2005 0066803116 0069964033 0408565119 0064577652

2006 0065734537 0071836421 0427449696 0067763934

2007 0066599555 0070810856 041824902 0062534643

2008 0065915562 0075926654 0455359737 0078746561

2009 0068571774 0073502564 0372789549 006675928

2010 0066307292 0070845201 0384559181 0059081291

2011 0063495375 0073359067 0411325546 0063611705

2012 0066464581 0081911035 0415652254 0069750737

2013 0064241128 0076091513 0402631228 0070333301

2014 0063966338 0068897171 0377724448 0064439986

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri TUumlİK ve Duumlnya Ticaret Oumlrguumltuuml İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim 10052017]

Tablo 5rsquote Guumlmruumlk Birliğirsquonin ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracat ve ithalat ikili yoğunlaşma endeks değerleri Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde bu iki uluslararası ekonomik kuruluşla olan dış ticaretin uumllke lehine gerccedilekleştiğini goumlstermektedir İkili yoğunlaşma endekslerinin değerleri dış ticarette Tuumlrkiye iccedilin katkı sağlayan kuruluşlar olduğunu goumlstermektedir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks ise ticaret yapılarındaki benzerlik goumlstergesi endeksidir Ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeksi ilgili uumllkelerin ihracat veya ithalat yapılarının benzerliği karşılaştırılmaktadır Ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değeri 0 ile 1 arasında yer almakla birlikte katsayının değerinin yuumlksek olması durumunda uumllkelerin ihracat veya ithalat yapılarının benzer olduğu anlaşılmaktadır Tablo 6rsquoda yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değerleri verilmiştir

725

Tablo 6 Ticaret Yapılarında Benzerlik Goumlstergesi Endeksi

Yıllar GB

İhracat

GB

İthalat

İİT

İhracat

İİT

İthalat

1996 0838018 0909824 0488623 0766105

1997 0843446 0912827 0507155 0772956

1998 0852299 0918414 0519004 0766680

1999 0845729 0917311 0502683 0764975

2000 0828073 0914502 0489058 0777675

2001 0839412 0918712 0499830 0772191

2002 0835571 0914832 0511576 0772582

2003 0823960 0904478 0505415 0783838

2004 0818662 0897338 0507076 0784323

2005 0811790 0897821 0502849 0787748

2006 0808723 0895509 0499726 0792936

2007 0799887 0888245 0503085 0786358

2008 0786756 0887681 0504977 0755232

2009 0782293 0870319 0526401 0762634

2010 0781118 0878022 0521366 0775802

2011 0775794 0883450 0525296 0762982

2012 0771079 0884955 0520316 0760642

2013 0780752 0885691 0527280 0765196

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

Tablo 6rsquoda Guumlmruumlk Birliğirsquonin endeks değeri 1996 yılından yıllar geccediltikccedile 2013 yılına kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquondeki ihracat benzerliğindeki azalma Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquone ihracatta alternatif pazarlar oluşturma duumlşuumlncesi olduğunun goumlstergesidir Benzerlik goumlstergesi endeks değeri İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise 1996 yılından 2013 yılına kadar yuumlkselmiştir Bu artış alternatif pazar duumlşuumlncesinde İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemli bir yerde olduğunun goumlstergesidir İthalat iccedilin ise ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değerlerine bakarsak İslam İşbirliği Teşkilatı 1996 yılından 2013 yılına gelinceye kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquonde ise 1996 yılından 2013 yılına gelindiğinde benzerlik goumlstergesi endeks değeri

726

duumlşmuumlştuumlr İthalat endeks değerlerinde İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda oumlnemli bir azalma yaşanmamıştır Bu durum Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda kurucu bir uumllke olması ve oumlrguumlt iccedilerisindeki uumllkelerle yapılan ithalat hacminin gelişiminin zamana ihtiyacı olduğunu goumlstermektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin ithalat endeks değerinin azalması ise ithalat yapacak başka uumllke veya uumllke gruplarına doğru bir kayma olduğunu goumlstermektedir Kısaca Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla ihracat endeks değerine bakıldığında ihracat yapılarının yıllar geccediltikccedile endeks değerinin artışıyla birlikte ihracatın arttığı goumlstermektedir Guumlmruumlk Birliğirsquoyle olan ithalat azalırken İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla neredeyse değişmemesi ithalatta tercihlerin Tuumlrkiye iccedilin değiştiğinin habercisidir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks de ticaret tamamlayıcılık endeksidir Ticaret tamamlayıcılık endeksi ithalat ve ihracatın benzerliğini goumlsterir Bu endeks bir uumllkenin ithalat ve ihracatındaki yapıların ne kadar iyi eşleştiğini goumlsterir Endeks değeri 0 ile 1 arasında değer alır Bir uumllke tarafından ihraccedil veya ithal edilmiş hiccedilbir mal olmadığında ve ihracat ve ithalat hisseleri tam olarak eşleştiğinde endeks değeri 1rsquodir Tablo 7rsquode yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ticaret tamamlayıcılık endeks değerleri verilmiştir

Tablo 7 Ticaret Tamamlayıcılık Endeksi

Yıllar GB İİT

1996 0829008 0489866

1997 0834975 0508747

1998 0841439 0523899

1999 0837905 0501026

2000 0819182 0486028

2001 0825839 0501960

2002 0822857 0512005

2003 0811362 0505418

2004 0806692 0505027

2005 0801857 0498396

2006 0801469 0497547

2007 0792286 0498033

2008 0777509 0501254

2009 0780610 0521517

2010 0774123 0517872

727

2011 0771390 0520440

2012 0770946 0512378

2013 0778343 0514661

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

Tablo 7rsquode ticaret tamamlayıcılık endeksi ne kadar yuumlksek ise o uumllke uumllke grubu veya ekonomik teşkilatın ihracat ve ithalatı birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin 1996 yılındaki endeks değeri 2013 yılına kadar neredeyse her yıl azalırken İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise 1996 yılından 2013 yılına gelindiğinde Guumlmruumlk Birliğirsquonin tersine bir artış eğilimindedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin azalan endeks değeri Tuumlrkiye iccedilin dış ticarette Guumlmruumlk Birliğirsquonin etkinliğinin azaldığının goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise tersi durum geccedilerlidir 1996 yılındaki endeks değerinden 2013 yılına gelindiğinde endeks değerindeki artış İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın dış ticarette etkinliğinin arttığının bir goumlstergesidir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks de ihracatın ithalatı karşılama endeksidir İhracatın ithalatı karşılama endeksi ihracat endeksinin ithalat endeksine oranıdır Bu endeks uumllkenin ihracat guumlcuumlnuumln gelişimini ortaya koymaktadır Endeksin 100rsquoden buumlyuumlk ccedilıkması ihracattaki artış hızının ithalat artış hızından yuumlksek olduğu bu durum uumllke lehine ticaretin artması anlamına gelmektedir 100rsquoden uzaklaşması ise uumllke aleyhine ticaretin yani ihracatın azalması anlamına gelmektedir İhracat yerine ithalata bağımlılığın olduğu durumun ortaya ccedilıkmasıdır Tablo 8rsquode yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracatın ithalatı karşılama endeks değerleri verilmiştir

Tablo 8 İhracatın İthalatı Karşılama Endeksi

Yıllar GB İİT Yıllar GB İİT

1996 100 100 2007 1095495 106753453

1997 9971024 1086867311 2008 9637733 126307699

1998 1137580 128573224 2009 9754931 144981862

1999 1169104 9373924042 2010 8765857 682426173

2000 8012989 5819870968 2011 9360798 812300029

2001 1612227 1340076023 2012 9899637 146665812

2002 8986797 1663511558 2013 1006201 883391201

2003 9818354 1054354484 2014 1131822 108529969

2004 9755117 1082939292 2015 1054021 114174351

2005 1032008 9318754189 2016 1096298 941212434

2006 1029289 8176370603 - - -

Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistiklerinden Faydalanılarak Oluşturulmuştur [Erişim 20092017]

728

Tablo 8rsquode ihracatın ithalatı karşıladığı yıllar olan uumllke lehine dış ticaretin gerccedilekleştiği yıl sayıları İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda 12 yıl iken Guumlmruumlk Birliğirsquonde 10 yıldır

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan son endeks ticari uzmanlık endeksidir Ticari uzmanlık endeksi -1 ile +1 arasında değer alır Endeksin pozitif değeri bir ekonominin net ihracat yaptığını goumlsterir Bu durum belirli uumlruumlnuumln uumlretiminde uumllkenin uzmanlaştığının goumlstergesidir Tersi durum ise negatif bir değer olduğunda endeks ihracattan fazla ithalat olduğunu ve o uumllkede uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir (Verter 20161806)

Tablo 9 Ticari Uzmanlık Endeksi

Yıllar GB

İİT

1996 0014968190 0033274934

1997 0016693782 0024628289

1998 0010062938 -0021530050

1999 0000739123 0065925909

2000 -0011319737 0138450557

2001 -0000270600 0104795892

2002 0005685947 0100317881

2003 0001145708 0110969964

2004 0000622166 0110028312

2005 -0009049451 0139843674

2006 -0017962732 0161770699

2007 -0015873554 0141097563

2008 -0021735355 0142154574

2009 -0005765018 0075201500

2010 -0010152277 0105070443

2011 -0008517414 0146972358

2012 -0002326726 0140772189

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

729

Tablo 9rsquoda Guumlmruumlk Birliğirsquonin ticari uzmanlık endeks değerleri 2000 2001 2005 ve sonraki buumltuumln yıllar iccedilin negatif değer almıştır Guumlmruumlk Birliğinin endeks değerleri genel olarak sadece 7 yıl pozitif değer alıyorken 10 yıl negatif değer almıştır Bu durum ihracattan fazla ithalat olduğunu ve Tuumlrkiyersquode uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise sadece 1998 yılı endeks değeri negatiftir Diğer buumltuumln yıllarda pozitif değer almış ve Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile net ihracata sahiptir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın endeks değerlerinde sadece 1 yıl negatif değer alıyorken 16 yıl pozitif değer almıştır Guumlmruumlk Birliği ile olan endeks değerlerinden 2000 ve 2001 yılı değerleri kriz yıllarıdır Bu yuumlzden negatif değer almıştır Fakat 2005 ve sonrası yıllara baktığımızda alınan negatif değerler Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquoyle olan dış ticaretinde net ihracat yerine tuumlketimin soumlz konusu olduğunun bir goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın pozitif endeks değerleri ise Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif arayışlarında zamanla İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemli bir pazar haline geleceğini destekler niteliktedir

6 SONUCcedil

Tuumlrkiye kendi boumllgesindeki buumltuumlnleşmelerle bir guumln sorun yaşayabileceğini duumlşuumlnerek duumlnya konjonktuumlruumlndeki ekonomik kuruluşlarla iletişim halinde olmalıdır Alternatiflerin bulunması ccedilok youmlnluuml bir ekonomi iccedilin gereklidir Ccedilok youmlnluuml bir ekonomi ekonomik ccedilıkarların maksimize edildiği bir ekonomidir Kuumlreselleşmeyle birlikte duumlnyada artan rekabet ortamı 2008 kuumlresel ekonomik krizinden sonra duumlnya uumllkelerini uumllkeler ve boumllgeler arası işbirliğine doğru youmlneltmiştir Kuumlreselleşme suumlrecinde dış ticarette rekabetin her geccedilen guumln zorlaştığı bir doumlnemde buguumln uumllkeler dış ticareti gerccedilekleştirmek iccedilin en oumlnemli seccedilenekleri olan uumllkeler ve boumllgesel arası ekonomik buumltuumlnleşmeleri kullanmaktadırlar Yeni yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelerle dış ticareti arttırmak iccedilin alternatifler oluşturma duumlşuumlncesi Tuumlrkiye iccedilin oumlnemli hale gelmektedir Uumllkeler kuumlresel rekabet ortamında mevcut ve yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelere dahil olmak zorundadır 2000 sonrası doumlnemde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği oumlnemli paylara sahipken 2008 krizinden sonra Tuumlrkiyersquonin dış ticaret ekseninde Avruparsquodan İslam uumllkelerine doğru bir kayma yaşanmıştır Bu kayma hareketinde İslam İşbirliği Teşkilatı oumlnemli paya sahiptir Tuumlrkiye 2000 sonrası doumlnemde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği ile azalan dış ticaret hareketlerinin tersine İslam İşbirliği Teşkilatı ile artış trendine girmiştir Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif aramasının nedeni Avrupa ve Amerika merkezli ekonomik kuruluşlarda finansal uumlretim etkinken Tuumlrkiyersquonin aktif bir şekilde finansal uumlretim araccedillarını etkin kullanamamasını da duumlşuumlnuumlluumlrse Asya ve Avrasya merkezli uluslararası ekonomi kuruluşların ise hem finansal hem de reel uumlretim merkezli işlemler gerccedilekleştirmeleri Tuumlrkiyersquonin bu uluslararası ekonomik kuruluşlarla daha aktif bir dış ticaret suumlreci yaşaması iccedilin bir fırsat oluşturmaktadır Guumlnuumlmuumlzde uluslararası ticaretin merkezi Avruparsquodan Asyarsquoya doğru kaymaktadır Bu kaymanın nedenleri Asyarsquonın en buumlyuumlk pazar olması duumlnya nuumlfusunun buumlyuumlk bir kısmının Asyarsquoda olması ve nuumlfusla ilişkili olarak uumlretim ve tuumlketim harcamalarının da yine Asya da bulunmasıdır Duumlnya enerji kaynaklarından fosil yakıtların kıt olması ve enerjiye bağımlılığın her geccedilen guumln artması petrol ve doğalgaz rezervlerinin oumlnemli miktarının Avrasya boumllgesinde bulunması da Tuumlrkiye ve diğer duumlnya uumllkelerini Avrasya uumllkeleriyle olan dış ticaretine youmlnelmesindeki en oumlnemli etkenlerdendir

Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile oluşturduğu uluslararası ekonomik buumltuumlnleşmeye 2008 kuumlresel finansal krizinden sonra ağırlık vermiştir Avrupa Birliğirsquoyle yaklaşık yarım yuumlzyıl suumlren ekonomik buumltuumlnleşmeye bakılırsa Tuumlrkiye Avrupa ve Guumlmruumlk Birliğirsquonden oumlğrendiği tecruumlbeleri yeni bir boumllgesel buumltuumlnleşme olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda kullanıp avantajlı duruma gelebilir Duumlnya ticaretinin youmlnuumlnuumln Avruparsquodan Asyarsquoya kaydığı goumlz oumlnuumlnde tutulursa Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ilerleyen doumlnemlerde Guumlmruumlk Birliğirsquone iyi bir alternatif olabilir mi sorusunun cevabı iccedilin oumlnem kazanmıştır Tuumlrkiyersquonin coğrafi konumunu olsun dini olsun potansiyeli olsun her tuumlrluuml avantajını kullanarak dış ticarette kar maksimizasyonu sağlamak iccedilin fırsatlarını değerlendirmelidir Tuumlrkiyersquonin kurucu uumlye olduğu İslam işbirliği Teşkilatırsquoyla olan dış

730

ticaretine baktığımızda yıllar itibariyle ticaret fazlası verdiği goumlruumllmektedir Bu ticaret fazlası verme durumu iyi kullanılarak kaynakların katma değeri yuumlksek teknolojik uumlruumlnlere doğru youmlnlendirilmesi sağlanmalıdır

İslam İşbirliği Teşkilatırsquondaki uumllkeler ihracat potansiyelleri ve kişi başına duumlşen milli gelirlerine goumlre az gelişmiş petrol zengini ve kısmen sanayileşmiş uumllkeler olarak farklı potansiyeli olan uumllkelerden oluşmaktadır Bu uumllkeler teknoloji yoğun uumlretim gerccedilekleştirememektedirler Teknoloji yoğun uumlretimi gelişmiş uumllkeler gerccedilekleştirmektedirler Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatı duumlnya ticaretinde soumlz sahibi olmak istiyorlarsa sahip oldukları potansiyeli lehine bir şekilde kullanıp yuumlksek katma değer yaratan uumlruumlnler uumlretmelidirler Fakat bu uumlretim zaman alıcı bir suumlreccediltir Bu suumlreccedil eğer gerccedilekleşirse Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler iccedilin hammadde ticaretine bağlı ihracat yapısı uzun vadede değişir Bu değişim uumlye uumllkeler iccedilin gelir arttırıcı ve ekonominin yapısını guumlccedillendirici etki yapar Bu guumlccedilluuml etki yaşanacak kuumlresel krizlerin etkilerini minimize etmekte yardımcı olacaktır Sahip olunan potansiyelin dezavantajlı bir durumu da bulunmaktadır Coğrafi olarak duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinden oluşan bu ekonomik buumltuumlnleşme uumllkeler arasındaki guumlccedilluuml işbirliğini zorlaştırmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler oldukccedila zengin bir potansiyele sahip olmalarına rağmen bu potansiyellerini yeterince kullanamamaktadırlar Uumllkelerdeki alt yapı yetersizliği ve yatırımlar iccedilin guumlvenli ortamın sağlanamaması da ekonomik işbirliğinin geliştirilememesindeki etkili faktoumlrlerdendir

Bu ccedilalışma Tuumlrkiyersquonin ekonomik buumltuumlnleşmelerinden biri olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar olabilir mi sorusuna cevap aramaktadır Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin performans analizi değerlendirildiğinde 2008 sonrası yıllarda Tuumlrkiyersquonin dış ticaret yapısının İslam İşbirliği Teşkilatırsquona doğru kaydığı goumlruumllmektedir Fakat Tuumlrkiyersquonin dış ticaret faaliyetlerini gerccedilekleştirmek iccedilin gerekli hammaddeyi ithal etmesi Tuumlrkiyersquoyi dış ticarette dışa bağımlı hale getirmektedir Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin uyum analizini değerlendirildiğinde Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ve İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin de Tuumlrkiyersquonin oumlnemi yıllar itibariyle artmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatı ve Tuumlrkiyersquonin dış ticaret işlemlerinde konsantrasyon ccedileşitlendirme yoğunlaşma benzerlik tamamlayıcılık ihracatın ithalatı karşılama ve ticari uzmanlık endeksleri dış ticarette ccedileşitliliğin yoğunlaşmanın ve etkinliğin sağlandığını goumlstermektedir Yıllar itibariyle artan dış ticaret hacimleri ve ekonomik kuruluşların makro ekonomik yapıları dikkate alındığında Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı zamanla Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar oluşturabilir

Kaynakccedila References

Akal Mustafa amp Ahmet Yağmur Ersoy (2015) ldquoOsmanlı 45 Uumllkelerinin Tuumlrkiye ile dış ticaret yoğunlukları gelişimi ve Yeni Osmanlılıkrdquo International Journal of Human Sciences 12(1) 1244-1262

Akguumll Mehmet Serhat (2013) ldquoCcedilekim Modeli Bulguları Işığında Tuumlrkiyenin İslam İşbirliği Teşkilatı İle İlişkileri ve Ticari Potansiyelirdquo Adam Academy Journal of Social SciencesAdam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 3(2)

Aktakas Başak Guumll vd (2014) ldquoBilgi Toplumunda Verimliliğin Belirleyicileri İslami İşbirliği Teşkilatı Uumlyesi Seccedilili Uumllkeler Uumlzerine Ampirik Bir Ccedilalışmardquo Bilgi Ekonomisi ve Youmlnetimi Dergisi 9(1)

Arslan Kahraman (2014) ldquoİslam Uumllkeleri Arasında İşbirliğine Giden Yolda Yeni Arayışlarrdquo Uluslararası Youmlnetim İktisat ve İşletme Dergisi 10(21) 179-198

731

Bakkalcı Ahmet Can (2002) ldquoAvrupa Birliği ile Tuumlrkiye Arasında Gerccedilekleştirilen Guumlmruumlk Birliğinin Kaynak Dağılımı Uumlzerine Etkilerirdquo Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 17(2)

Balassa Bela (1976) ldquoTypes of Economic Integrationrdquo Economic Integration Worldwide Regional Sectoral (der) Fritz Machlup Londra The Macmillan Press Ltd Chow Peter ve Mitchell Kelman Yochanan (1999) ldquoA Test of the Linder Hypothesis in Pacific NIC Trade 19651990rdquoApplied Economics 312 175-182

Ccedilak Demet amp Murat Ccedilak (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Getirdikleri ve Goumltuumlrduumlkleri Dış Ticaret Vergileri ve İhracat Gelirleri Analizirdquo İstanbul Ticaret Odası Yayınları No 2007-68

Dura Cihan amp Hayriye Atik (2007) Avrupa Birliği Guumlmruumlk Birliği ve Tuumlrkiye (3 Basım) Ankara Nobel Yayın Dağıtım

Erhan Ccedilağrı amp Erhan Akdemir (2016) ldquoTuumlrkiye-Avrupa Birligi Muumlzakere Suumlrecinde Ilk 10 Yılın Muhasebesi (2005-2015)rdquo Bilig 78 7-35

Feshari Majid (2016) The Effective Factors on Survival Duration of Economic Expansion in Selected Countries of Islamic Cooperation Organization (Survival Analysis Approach) 97-120

Haberler Gottfried (1970) Dış Ticaret Teorisine Genel Bir Bakış (Ccedilev Mumcu Necati) İstanbul Uumlniversitesi Yayın No 1503

Hill Hal (1985) ldquoAustralia - Philippine Trade Relationsrdquo Journal of Philippine Development 8(2) 253 ndash 273

Işık Nihat vd (2016) ldquoTeroumlruumln Kamu Harcamalarına Etkisi İslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkeler Uumlzerine Bir İncelemerdquo Mehmet Akif Ersoy Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(16) 46-60

Kesgingoumlz Hayrettin (2017) Uluslararası Ekonomik Kuruluşlarının Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretine Etkisi Ankara Detay Yayıncılık

Maksimova Margarita (1976) Comment on Papers Types of Economic Integration by B Balassa in Econoic Integration Worldwide Regional Sector London Macmillon pp32-36

Mikic Mia (1998) International Trade London Macmillan Press

Mohamad Nordin Haji amp Fatimah Binti Said (2011) ldquoComparing Macroeconomic Performance of İİT Member Countriesrdquo International Journal of Economics and Management Sciences 1(3) 90-104

Sevgin Hakan amp Atalay Ccedilağlar (2017) ldquoİslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkelerin Veri Zarflama Analizi ve TOPSIS Youmlntemiyle Karşılaştırılmasırdquo DUumlSOBİAD 221

Temiz Dilek (2009) Guumlmruumlk Birliği ile Birlikte Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretinde Yapısal Değişimler Oldu Mu Ankara Avrupa Ccedilalışmaları Dergisi Cilt 8 No 1 ss115-138

Tinbergen Jan (1965) İnternational Economic İntegration Amsterdam Elsevier Publishing Co

Tireli Muumlnir vd (2013) ldquoİİT Uumllkeleri Ve Tuumlrkiyersquoye Ait Sosyal Goumlstergeler ile İnsani Gelişim Goumlstergeleri Arasındaki İlişkinin Karşılaştırmalı Analizirdquo Sosyal Politika Ccedilalışmaları Dergisi 7(30)

Uumllger İrfan Kaya (2016) ldquoThe European Unions Role in Turkeys Social TransformationTuumlrkiyenin Toplumsal Degisiminde Avrupa Birliginin Roluumlrdquo Bilig 78 73-93

Verter Nahanga (2016) ldquoAnalysis of Some External Influences on Agricultural Performance in Nigeriardquo Acta Universitatis Agriculturae et Silviculturae Mendelianae Brunensis 64(5) 1805ndash1821

732

Viner Jacob (1950) The Customs Union Issue New York Carnegie Endowment for International Peace

Yamazawa Ippei (1971) ldquoStructural Changes in World Trade Flowsrdquo Hitotsubashi Journal of Economics 11(2) 11-21

Yıldırım Ertuğrul amp Cihan Dura (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Tuumlrkiye Ekonomisi Uumlzerindeki Etkileri Konusundaki Literatuumlre Bir Bakışrdquo Erciyes Uumlniversitesi İktisadi ve idari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 28 Ocak-Haziran

Diğer Kaynaklar Other Sources

TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 10052017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg [Erişim 10052017]

wwwabgovtr [Erişim Tarihi 20092017]

Wordbank httpwwwworldbankorg [Erişim Tarihi 20092017]

WTO httpstatwtoorg [Erişim Tarihi 20092017]

MFA wwwmfagovtr [Erişim Tarihi 20092017]

719

2004 -11431981 84829819 7625 3115347 17313342 14388

2005 -11248409 94314315 7869 3319970 22802068 13408

2006 -11298959 107596215 8099 1318351 28696646 10963

2007 -7718287 129226331 8873 2956224 37664925 11703

2008 -10794348 138232541 8551 10545700 54648230 14782

2009 -9388183 103844421 8342 15269484 41983687 21432

2010 -19456601 125325505 7312 10269026 54670085 14626

2011 -28850149 154028664 6845 5907661 68743207 11880

2012 -28259085 147055839 6776 23528202 86908771 17424

2013 -29418182 155497803 6818 17296321 81444909 15393

2014 -20269280 157298021 7717 19518014 77732409 16706

2015 -14682852 142679840 8134 20330745 65144359 19073

2016 -9157295 145845111 8818 18054140 64410800 17789

Kaynak TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

Tablo 3rsquote Guumlmruumlk Birliğirsquonin dış ticaret dengesi yıllar itibariyle hep negatiftir Bu durum ithalatın ihracat değerinden buumlyuumlk olduğunun goumlstergesidir Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde ithalatın devamlı ihracattan buumlyuumlk olması ithalatın gelir esnekliğinin yuumlksek olduğu anlamına gelir İthalata bağımlı bir seyir izlemektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin suumlreklilik arz eden bir dış ticaret accedilığının oluşması dış borccedilların artması ve accedilığın maliyetini yıllar itibariyle yuumlkseltmektedir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın dış ticaret dengesine bakarsak 1996 yılından ilk 6 yıl iccedilerisinde 5 kez negatif değer almasına rağmen daha sonraki yıllarda her zaman pozitif değer almıştır 2002 ve sonrasında net ihracat soumlz konusudur Dış ticaret dengesindeki değişimin hızı dış ticaret hacminin değişiminin hızından buumlyuumlktuumlr Dış ticaret dengesinin değişiminin hızının yuumlksek olması dış ticaret fazlası vermekle ilgilidir Ayrıca bu durum istikrarlı ekonomik buumlyuumlme oranlarının gerccedilekleşmesinin nedenidir Dış ticaret hacimlerine bakarsak Guumlmruumlk Birliğirsquonin 1996 yılındaki dış ticaret hacmi İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın dış ticaret hacminin yaklaşık 4 katı iken bu durum 2016 yılında yaklaşık 25 katına kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquonin dış ticaret dengesi ve dış ticaret hacmi ithalat gibi benzer bir seyir ortaya koymaktadır Guumlmruumlk Birliğirsquonin ihracatın ithalatı karşılama oranlarında 2001 2008 kriz yılları ve 2016 yılı da darbe teşebbuumlsuuml yılı olduğu iccedilin bu yıllarda ihracatın ithalatı karşılama oranı 80 seviyesinin uumlzerindedir Ccediluumlnkuuml bu yıllarda ithalat ihracattan daha fazla azalmış aradaki makas farkı ihracat lehine gerccedilekleşmiştir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracatın ithalatı karşılama oranına bakarsak 2009 yılında 214 ile zirvededir 1996 yılından 2016 yılına kadar ki suumlreccedilte sadece 5 yıl dış ticaret dengesindeki negatif durum nedeniyle 100rsquouumln altında gerccedilekleşmiştir Diğer yıllarda ise İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracatın ithalatı karşılama oranı her zaman 100rsquouumln uumlzerinde net ihracat fazlası vererek suumlreklilik sağlamıştır Hatta ithalattaki azalmaların boyutu arttıkccedila ihracatın ithalatı karşılama 200rsquoler seviyesine dahi yaklaşmaktadır 2002

720

yılından 2016 yılına kadar ihracatın ithalatı karşılama oranı 100rsquouumln uumlzerinde seyretmektedir 2002 sonrasında 14 yıl istikrarlı bir şekilde ihracat fazla vermektedir Dış ticaret dengesi ihracat bazlı artmaktadır Suumlreklilik arz eden bir dış ticaret fazlası soumlz konusudur 2002 yılından 2016 yılına kadar istikrarlı bir şekilde ihracatın ithalatı karşılama oranı 100rsquouumln uumlzerinde gerccedilekleşmiştir Bu tablo Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquona ne kadar oumlnem verdiğinin bir goumlstergesidir

5 DIŞ TİCARETİN UYUM ANALİZİ

Dış ticaretin uyum analizi ise ekonomik kuruluşların performansının değerlendirilmesi iccedilin dış ticaret literatuumlruumlnde kullanılan uluslararası endekslerin goumlruumlnuumlmuumlnuumln analiz edilmesidir Buumltuumln endeksler 1996 yılından başlayıp konjonktuumlruumln durumuna goumlre hesaplandığı en son yıla kadar hesaplanmıştır Dış ticaretin performansının uyum analizinde kullanılan endeksler konsantrasyon ve ccedileşitlendirme endeksi ikili yoğunlaşma endeksi ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeksi ticaret tamamlayıcılık endeksi ihracatın ithalatı karşılama endeksi ve ticari uzmanlık endeksidir Bu endeksler yardımıyla Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar olarak zamanla İslam İşbirliği Teşkilatırsquonı koyup koyamayacağının cevabını arayacağız Dış ticaretin uyum analizi iccedilin ilk endeksimiz konsantrasyon ve ccedileşitlendirme endeksidir Konsantrasyon endeksine literatuumlrde uumlruumln yoğunlaşma endeksi veya Hirschman endeksi de denilmektedir Konsantrasyon endeksi 0 ile 1 arasında değer alır Endeks değeri kuumlccediluumllduumlkccedile oluşturulan pazar ccedileşitliğinin sağlandığını endeks değeri 1rsquoe yakınlaşırsa da pazarın yoğunlaşmasının arttığının goumlstergesidir Diğer bir endeks olan ccedileşitlendirme endeksi de konsantrasyon endeksi gibi 0 ile 1 arasında değer alır Ccedileşitlendirme endeksinin yuumlksek değerleri yoğunlaşmayı duumlşuumlk değerleri ise ccedileşitlendirmeyi temsil etmektedir Yani konsantrasyon ve ccedileşitlendirme endeksleri birbirlerine bağlıdırlar (Unctadstat Wordbank) Tablo 4rsquote yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın konsantrasyon ve ccedileşitlendirme endeks değerleri verilmiştir

Tablo 4 Konsantrasyon ve Ccedileşitlendirme Endeksleri 1996-2015

Yıl Oumllccediluumlm GB İhracat GB İthalat İİT İhracat İİT İthalat

1996 Uumlruumln sayısı 260 260 260 261

Konsantrasyon Endeksi 0052051125 005314657 032544743 0046535583

Ccedileşitlendirme Endeksi 0162373686 0089929261 0511855529 0233700605

1997 Uumlruumln sayısı 260 259 259 260

Konsantrasyon Endeksi 0053962853 0053983685 0309719817 0048274168

Ccedileşitlendirme Endeksi 0156759787 0087136585 0492583088 0226926674

1998 Uumlruumln sayısı 260 260 259 260

Konsantrasyon Endeksi 0057755515 0054416068 0247357617 0048006418

721

Ccedileşitlendirme Endeksi 0147871083 0081718586 0479957505 0233320334

1999 Uumlruumln sayısı 260 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0060502893 0059452879 0300920956 0053459682

Ccedileşitlendirme Endeksi 0154148755 0082641595 0495724183 02347801

2000 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0070095512 0070485347 03746732 0063411413

Ccedileşitlendirme Endeksi 0171349752 0086135996 0509902369 0222042981

2001 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0067938594 0064764262 0342041624 0058033579

Ccedileşitlendirme Endeksi 0160610402 0081250862 0499472388 0227856349

2002 Uumlruumln sayısı 259 260 259 259

Konsantrasyon Endeksi 0068901121 0063958614 0326830819 00604588

Ccedileşitlendirme Endeksi 0164123206 0085142083 0487756445 0227366436

2003 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0070198123 0066469875 0347389402 0059489916

Ccedileşitlendirme Endeksi 0175817839 0095365935 0493913228 0216064545

2004 Uumlruumln sayısı 259 260 259 259

Konsantrasyon Endeksi 006948752 0068629479 0366490147 0060455306

Ccedileşitlendirme Endeksi 0181323238 010295608 0492151932 0214894312

2005 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 006687732 0069983281 0406844068 0064497362

Ccedileşitlendirme Endeksi 0188076418 010205543 0495984256 0212047121

722

2006 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0065724156 0071903141 0426045152 0067563483

Ccedileşitlendirme Endeksi 019124074 0104340576 0499526069 0207385974

2007 Uumlruumln sayısı 260 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0065563276 0069186193 041719217 0062375714

Ccedileşitlendirme Endeksi 019831238 0109365612 0496799061 0212531898

2008 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0065945891 0075938229 04525754 0078704411

Ccedileşitlendirme Endeksi 0212720509 0112184856 0495306383 0244447327

2009 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0068558539 007343083 0372852189 0066411067

Ccedileşitlendirme Endeksi 0216824878 0129140762 0473519355 0237878456

2010 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0066311327 0070839556 0379660589 0058817533

Ccedileşitlendirme Endeksi 0217927134 0121406522 0477701094 0224050798

2011 Uumlruumln sayısı 259 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 006355819 0073301238 0405711121 006366418

Ccedileşitlendirme Endeksi 0224808863 0115999484 0475172869 0235822405

2012 Uumlruumln sayısı 260 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0065899941 0081009485 0401359242 0070966172

Ccedileşitlendirme Endeksi 0231961074 0115739707 0471948832 0237129132

2013 Uumlruumln sayısı 259 260 260 260

723

Konsantrasyon Endeksi 0064270414 0075963376 0387997315 0071632048

Ccedileşitlendirme Endeksi 0224373956 0120068281 0458207677 0228580084

2014 Uumlruumln sayısı 259 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0063885241 0069962965 0362362785 0066884399

Ccedileşitlendirme Endeksi 0223520403 0120113379 0452708552 0218332171

2015 Uumlruumln sayısı 259 259 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0065984357 0060344844 0249953444 0056345785

Ccedileşitlendirme Endeksi 0208443866 0122367555 0428012105 0208875448

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim 10052017]

Tablo 4rsquote ihraccedil ve ithal edilen uumlruumln sayısının ortalama 260 olduğu goumlruumllmektedir Uumlruumln sayısında Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ccedileşitlilik sağlanmıştır Guumlmruumlk Birliğirsquonin ihracatı iccedilin konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ihracatta pazar yoğunluğu artmıştır Guumlmruumlk Birliğirsquonin ithalat konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ithalatta da pazar yoğunluğu artmıştır İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise ihracat ve ithalat iccedilin konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ihracatta pazar yoğunluğunu ve ccedileşitliliği artarken ithalatta ise ccedileşitlendirme sağlanmıştır 2015 yılı iccedilin Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde Guumlmruumlk Birliği ihracatta 44rsquoluumlk ve ithalatta 37rsquolik paya sahiptir Bu paylar dış ticarette yoğunlaşma olduğunun goumlstergesidir Tuumlrkiyersquonin 2015 yılı iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise ihracatta 29rsquoluk bir paya sahipken ithalatta ise 10rsquoluk paya sahiptir Bu rakamlar yoğunluğun ve ccedileşitliliğin ihracatta arttığını ithalatta ise ccedileşitlilik goumlsterdiğinin kanıtı niteliğindedir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endekste ikili yoğunlaşma endeksidir İkili yoğunlaşma endeksi dış ticaret yoğunlaşmalarının gelişimini goumlstermektedir Bu endeks değeri ekonomik kuruluşlarla olan dış ticaretin uumllke oumlzelliklerine bağlı olarak artmakta veya azalmaktadır İkili yoğunlaşma endeksinin artması ilgili uumllkenin dış ticaretinde lehine bir durumken azalış ise aleyhine bir ticaret sapması anlamına gelmektedir (Yamazawa 197111 Hill 1985253 Chow vd 1999175 Akal vd 20151249) Tablo 5rsquote yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ikili yoğunlaşma endeks değerleri verilmiştir

Tablo 5 Yıllar İtibariyle İkili Yoğunlaşma Endeksi

Yıllar GB İhracat GB İthalat İİT İhracat İİT İthalat

1996 0052086131 0053177384 0325697788 0046605017

1997 0053878021 0054006579 0310987092 0048315697

1998 0057651539 0054398917 0250685798 0048108198

724

1999 0060504516 0059472402 0303264019 005351524

2000 0070250752 0070592308 0376201121 0063497006

2001 0068012584 0064816359 0343644459 005809855

2002 006900916 0063997004 0327867784 0060532416

2003 0070319726 0066516672 0348922428 0059544321

2004 0069000121 0067994537 0368289544 0060570634

2005 0066803116 0069964033 0408565119 0064577652

2006 0065734537 0071836421 0427449696 0067763934

2007 0066599555 0070810856 041824902 0062534643

2008 0065915562 0075926654 0455359737 0078746561

2009 0068571774 0073502564 0372789549 006675928

2010 0066307292 0070845201 0384559181 0059081291

2011 0063495375 0073359067 0411325546 0063611705

2012 0066464581 0081911035 0415652254 0069750737

2013 0064241128 0076091513 0402631228 0070333301

2014 0063966338 0068897171 0377724448 0064439986

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri TUumlİK ve Duumlnya Ticaret Oumlrguumltuuml İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim 10052017]

Tablo 5rsquote Guumlmruumlk Birliğirsquonin ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracat ve ithalat ikili yoğunlaşma endeks değerleri Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde bu iki uluslararası ekonomik kuruluşla olan dış ticaretin uumllke lehine gerccedilekleştiğini goumlstermektedir İkili yoğunlaşma endekslerinin değerleri dış ticarette Tuumlrkiye iccedilin katkı sağlayan kuruluşlar olduğunu goumlstermektedir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks ise ticaret yapılarındaki benzerlik goumlstergesi endeksidir Ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeksi ilgili uumllkelerin ihracat veya ithalat yapılarının benzerliği karşılaştırılmaktadır Ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değeri 0 ile 1 arasında yer almakla birlikte katsayının değerinin yuumlksek olması durumunda uumllkelerin ihracat veya ithalat yapılarının benzer olduğu anlaşılmaktadır Tablo 6rsquoda yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değerleri verilmiştir

725

Tablo 6 Ticaret Yapılarında Benzerlik Goumlstergesi Endeksi

Yıllar GB

İhracat

GB

İthalat

İİT

İhracat

İİT

İthalat

1996 0838018 0909824 0488623 0766105

1997 0843446 0912827 0507155 0772956

1998 0852299 0918414 0519004 0766680

1999 0845729 0917311 0502683 0764975

2000 0828073 0914502 0489058 0777675

2001 0839412 0918712 0499830 0772191

2002 0835571 0914832 0511576 0772582

2003 0823960 0904478 0505415 0783838

2004 0818662 0897338 0507076 0784323

2005 0811790 0897821 0502849 0787748

2006 0808723 0895509 0499726 0792936

2007 0799887 0888245 0503085 0786358

2008 0786756 0887681 0504977 0755232

2009 0782293 0870319 0526401 0762634

2010 0781118 0878022 0521366 0775802

2011 0775794 0883450 0525296 0762982

2012 0771079 0884955 0520316 0760642

2013 0780752 0885691 0527280 0765196

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

Tablo 6rsquoda Guumlmruumlk Birliğirsquonin endeks değeri 1996 yılından yıllar geccediltikccedile 2013 yılına kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquondeki ihracat benzerliğindeki azalma Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquone ihracatta alternatif pazarlar oluşturma duumlşuumlncesi olduğunun goumlstergesidir Benzerlik goumlstergesi endeks değeri İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise 1996 yılından 2013 yılına kadar yuumlkselmiştir Bu artış alternatif pazar duumlşuumlncesinde İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemli bir yerde olduğunun goumlstergesidir İthalat iccedilin ise ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değerlerine bakarsak İslam İşbirliği Teşkilatı 1996 yılından 2013 yılına gelinceye kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquonde ise 1996 yılından 2013 yılına gelindiğinde benzerlik goumlstergesi endeks değeri

726

duumlşmuumlştuumlr İthalat endeks değerlerinde İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda oumlnemli bir azalma yaşanmamıştır Bu durum Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda kurucu bir uumllke olması ve oumlrguumlt iccedilerisindeki uumllkelerle yapılan ithalat hacminin gelişiminin zamana ihtiyacı olduğunu goumlstermektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin ithalat endeks değerinin azalması ise ithalat yapacak başka uumllke veya uumllke gruplarına doğru bir kayma olduğunu goumlstermektedir Kısaca Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla ihracat endeks değerine bakıldığında ihracat yapılarının yıllar geccediltikccedile endeks değerinin artışıyla birlikte ihracatın arttığı goumlstermektedir Guumlmruumlk Birliğirsquoyle olan ithalat azalırken İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla neredeyse değişmemesi ithalatta tercihlerin Tuumlrkiye iccedilin değiştiğinin habercisidir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks de ticaret tamamlayıcılık endeksidir Ticaret tamamlayıcılık endeksi ithalat ve ihracatın benzerliğini goumlsterir Bu endeks bir uumllkenin ithalat ve ihracatındaki yapıların ne kadar iyi eşleştiğini goumlsterir Endeks değeri 0 ile 1 arasında değer alır Bir uumllke tarafından ihraccedil veya ithal edilmiş hiccedilbir mal olmadığında ve ihracat ve ithalat hisseleri tam olarak eşleştiğinde endeks değeri 1rsquodir Tablo 7rsquode yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ticaret tamamlayıcılık endeks değerleri verilmiştir

Tablo 7 Ticaret Tamamlayıcılık Endeksi

Yıllar GB İİT

1996 0829008 0489866

1997 0834975 0508747

1998 0841439 0523899

1999 0837905 0501026

2000 0819182 0486028

2001 0825839 0501960

2002 0822857 0512005

2003 0811362 0505418

2004 0806692 0505027

2005 0801857 0498396

2006 0801469 0497547

2007 0792286 0498033

2008 0777509 0501254

2009 0780610 0521517

2010 0774123 0517872

727

2011 0771390 0520440

2012 0770946 0512378

2013 0778343 0514661

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

Tablo 7rsquode ticaret tamamlayıcılık endeksi ne kadar yuumlksek ise o uumllke uumllke grubu veya ekonomik teşkilatın ihracat ve ithalatı birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin 1996 yılındaki endeks değeri 2013 yılına kadar neredeyse her yıl azalırken İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise 1996 yılından 2013 yılına gelindiğinde Guumlmruumlk Birliğirsquonin tersine bir artış eğilimindedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin azalan endeks değeri Tuumlrkiye iccedilin dış ticarette Guumlmruumlk Birliğirsquonin etkinliğinin azaldığının goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise tersi durum geccedilerlidir 1996 yılındaki endeks değerinden 2013 yılına gelindiğinde endeks değerindeki artış İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın dış ticarette etkinliğinin arttığının bir goumlstergesidir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks de ihracatın ithalatı karşılama endeksidir İhracatın ithalatı karşılama endeksi ihracat endeksinin ithalat endeksine oranıdır Bu endeks uumllkenin ihracat guumlcuumlnuumln gelişimini ortaya koymaktadır Endeksin 100rsquoden buumlyuumlk ccedilıkması ihracattaki artış hızının ithalat artış hızından yuumlksek olduğu bu durum uumllke lehine ticaretin artması anlamına gelmektedir 100rsquoden uzaklaşması ise uumllke aleyhine ticaretin yani ihracatın azalması anlamına gelmektedir İhracat yerine ithalata bağımlılığın olduğu durumun ortaya ccedilıkmasıdır Tablo 8rsquode yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracatın ithalatı karşılama endeks değerleri verilmiştir

Tablo 8 İhracatın İthalatı Karşılama Endeksi

Yıllar GB İİT Yıllar GB İİT

1996 100 100 2007 1095495 106753453

1997 9971024 1086867311 2008 9637733 126307699

1998 1137580 128573224 2009 9754931 144981862

1999 1169104 9373924042 2010 8765857 682426173

2000 8012989 5819870968 2011 9360798 812300029

2001 1612227 1340076023 2012 9899637 146665812

2002 8986797 1663511558 2013 1006201 883391201

2003 9818354 1054354484 2014 1131822 108529969

2004 9755117 1082939292 2015 1054021 114174351

2005 1032008 9318754189 2016 1096298 941212434

2006 1029289 8176370603 - - -

Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistiklerinden Faydalanılarak Oluşturulmuştur [Erişim 20092017]

728

Tablo 8rsquode ihracatın ithalatı karşıladığı yıllar olan uumllke lehine dış ticaretin gerccedilekleştiği yıl sayıları İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda 12 yıl iken Guumlmruumlk Birliğirsquonde 10 yıldır

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan son endeks ticari uzmanlık endeksidir Ticari uzmanlık endeksi -1 ile +1 arasında değer alır Endeksin pozitif değeri bir ekonominin net ihracat yaptığını goumlsterir Bu durum belirli uumlruumlnuumln uumlretiminde uumllkenin uzmanlaştığının goumlstergesidir Tersi durum ise negatif bir değer olduğunda endeks ihracattan fazla ithalat olduğunu ve o uumllkede uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir (Verter 20161806)

Tablo 9 Ticari Uzmanlık Endeksi

Yıllar GB

İİT

1996 0014968190 0033274934

1997 0016693782 0024628289

1998 0010062938 -0021530050

1999 0000739123 0065925909

2000 -0011319737 0138450557

2001 -0000270600 0104795892

2002 0005685947 0100317881

2003 0001145708 0110969964

2004 0000622166 0110028312

2005 -0009049451 0139843674

2006 -0017962732 0161770699

2007 -0015873554 0141097563

2008 -0021735355 0142154574

2009 -0005765018 0075201500

2010 -0010152277 0105070443

2011 -0008517414 0146972358

2012 -0002326726 0140772189

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

729

Tablo 9rsquoda Guumlmruumlk Birliğirsquonin ticari uzmanlık endeks değerleri 2000 2001 2005 ve sonraki buumltuumln yıllar iccedilin negatif değer almıştır Guumlmruumlk Birliğinin endeks değerleri genel olarak sadece 7 yıl pozitif değer alıyorken 10 yıl negatif değer almıştır Bu durum ihracattan fazla ithalat olduğunu ve Tuumlrkiyersquode uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise sadece 1998 yılı endeks değeri negatiftir Diğer buumltuumln yıllarda pozitif değer almış ve Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile net ihracata sahiptir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın endeks değerlerinde sadece 1 yıl negatif değer alıyorken 16 yıl pozitif değer almıştır Guumlmruumlk Birliği ile olan endeks değerlerinden 2000 ve 2001 yılı değerleri kriz yıllarıdır Bu yuumlzden negatif değer almıştır Fakat 2005 ve sonrası yıllara baktığımızda alınan negatif değerler Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquoyle olan dış ticaretinde net ihracat yerine tuumlketimin soumlz konusu olduğunun bir goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın pozitif endeks değerleri ise Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif arayışlarında zamanla İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemli bir pazar haline geleceğini destekler niteliktedir

6 SONUCcedil

Tuumlrkiye kendi boumllgesindeki buumltuumlnleşmelerle bir guumln sorun yaşayabileceğini duumlşuumlnerek duumlnya konjonktuumlruumlndeki ekonomik kuruluşlarla iletişim halinde olmalıdır Alternatiflerin bulunması ccedilok youmlnluuml bir ekonomi iccedilin gereklidir Ccedilok youmlnluuml bir ekonomi ekonomik ccedilıkarların maksimize edildiği bir ekonomidir Kuumlreselleşmeyle birlikte duumlnyada artan rekabet ortamı 2008 kuumlresel ekonomik krizinden sonra duumlnya uumllkelerini uumllkeler ve boumllgeler arası işbirliğine doğru youmlneltmiştir Kuumlreselleşme suumlrecinde dış ticarette rekabetin her geccedilen guumln zorlaştığı bir doumlnemde buguumln uumllkeler dış ticareti gerccedilekleştirmek iccedilin en oumlnemli seccedilenekleri olan uumllkeler ve boumllgesel arası ekonomik buumltuumlnleşmeleri kullanmaktadırlar Yeni yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelerle dış ticareti arttırmak iccedilin alternatifler oluşturma duumlşuumlncesi Tuumlrkiye iccedilin oumlnemli hale gelmektedir Uumllkeler kuumlresel rekabet ortamında mevcut ve yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelere dahil olmak zorundadır 2000 sonrası doumlnemde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği oumlnemli paylara sahipken 2008 krizinden sonra Tuumlrkiyersquonin dış ticaret ekseninde Avruparsquodan İslam uumllkelerine doğru bir kayma yaşanmıştır Bu kayma hareketinde İslam İşbirliği Teşkilatı oumlnemli paya sahiptir Tuumlrkiye 2000 sonrası doumlnemde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği ile azalan dış ticaret hareketlerinin tersine İslam İşbirliği Teşkilatı ile artış trendine girmiştir Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif aramasının nedeni Avrupa ve Amerika merkezli ekonomik kuruluşlarda finansal uumlretim etkinken Tuumlrkiyersquonin aktif bir şekilde finansal uumlretim araccedillarını etkin kullanamamasını da duumlşuumlnuumlluumlrse Asya ve Avrasya merkezli uluslararası ekonomi kuruluşların ise hem finansal hem de reel uumlretim merkezli işlemler gerccedilekleştirmeleri Tuumlrkiyersquonin bu uluslararası ekonomik kuruluşlarla daha aktif bir dış ticaret suumlreci yaşaması iccedilin bir fırsat oluşturmaktadır Guumlnuumlmuumlzde uluslararası ticaretin merkezi Avruparsquodan Asyarsquoya doğru kaymaktadır Bu kaymanın nedenleri Asyarsquonın en buumlyuumlk pazar olması duumlnya nuumlfusunun buumlyuumlk bir kısmının Asyarsquoda olması ve nuumlfusla ilişkili olarak uumlretim ve tuumlketim harcamalarının da yine Asya da bulunmasıdır Duumlnya enerji kaynaklarından fosil yakıtların kıt olması ve enerjiye bağımlılığın her geccedilen guumln artması petrol ve doğalgaz rezervlerinin oumlnemli miktarının Avrasya boumllgesinde bulunması da Tuumlrkiye ve diğer duumlnya uumllkelerini Avrasya uumllkeleriyle olan dış ticaretine youmlnelmesindeki en oumlnemli etkenlerdendir

Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile oluşturduğu uluslararası ekonomik buumltuumlnleşmeye 2008 kuumlresel finansal krizinden sonra ağırlık vermiştir Avrupa Birliğirsquoyle yaklaşık yarım yuumlzyıl suumlren ekonomik buumltuumlnleşmeye bakılırsa Tuumlrkiye Avrupa ve Guumlmruumlk Birliğirsquonden oumlğrendiği tecruumlbeleri yeni bir boumllgesel buumltuumlnleşme olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda kullanıp avantajlı duruma gelebilir Duumlnya ticaretinin youmlnuumlnuumln Avruparsquodan Asyarsquoya kaydığı goumlz oumlnuumlnde tutulursa Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ilerleyen doumlnemlerde Guumlmruumlk Birliğirsquone iyi bir alternatif olabilir mi sorusunun cevabı iccedilin oumlnem kazanmıştır Tuumlrkiyersquonin coğrafi konumunu olsun dini olsun potansiyeli olsun her tuumlrluuml avantajını kullanarak dış ticarette kar maksimizasyonu sağlamak iccedilin fırsatlarını değerlendirmelidir Tuumlrkiyersquonin kurucu uumlye olduğu İslam işbirliği Teşkilatırsquoyla olan dış

730

ticaretine baktığımızda yıllar itibariyle ticaret fazlası verdiği goumlruumllmektedir Bu ticaret fazlası verme durumu iyi kullanılarak kaynakların katma değeri yuumlksek teknolojik uumlruumlnlere doğru youmlnlendirilmesi sağlanmalıdır

İslam İşbirliği Teşkilatırsquondaki uumllkeler ihracat potansiyelleri ve kişi başına duumlşen milli gelirlerine goumlre az gelişmiş petrol zengini ve kısmen sanayileşmiş uumllkeler olarak farklı potansiyeli olan uumllkelerden oluşmaktadır Bu uumllkeler teknoloji yoğun uumlretim gerccedilekleştirememektedirler Teknoloji yoğun uumlretimi gelişmiş uumllkeler gerccedilekleştirmektedirler Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatı duumlnya ticaretinde soumlz sahibi olmak istiyorlarsa sahip oldukları potansiyeli lehine bir şekilde kullanıp yuumlksek katma değer yaratan uumlruumlnler uumlretmelidirler Fakat bu uumlretim zaman alıcı bir suumlreccediltir Bu suumlreccedil eğer gerccedilekleşirse Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler iccedilin hammadde ticaretine bağlı ihracat yapısı uzun vadede değişir Bu değişim uumlye uumllkeler iccedilin gelir arttırıcı ve ekonominin yapısını guumlccedillendirici etki yapar Bu guumlccedilluuml etki yaşanacak kuumlresel krizlerin etkilerini minimize etmekte yardımcı olacaktır Sahip olunan potansiyelin dezavantajlı bir durumu da bulunmaktadır Coğrafi olarak duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinden oluşan bu ekonomik buumltuumlnleşme uumllkeler arasındaki guumlccedilluuml işbirliğini zorlaştırmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler oldukccedila zengin bir potansiyele sahip olmalarına rağmen bu potansiyellerini yeterince kullanamamaktadırlar Uumllkelerdeki alt yapı yetersizliği ve yatırımlar iccedilin guumlvenli ortamın sağlanamaması da ekonomik işbirliğinin geliştirilememesindeki etkili faktoumlrlerdendir

Bu ccedilalışma Tuumlrkiyersquonin ekonomik buumltuumlnleşmelerinden biri olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar olabilir mi sorusuna cevap aramaktadır Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin performans analizi değerlendirildiğinde 2008 sonrası yıllarda Tuumlrkiyersquonin dış ticaret yapısının İslam İşbirliği Teşkilatırsquona doğru kaydığı goumlruumllmektedir Fakat Tuumlrkiyersquonin dış ticaret faaliyetlerini gerccedilekleştirmek iccedilin gerekli hammaddeyi ithal etmesi Tuumlrkiyersquoyi dış ticarette dışa bağımlı hale getirmektedir Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin uyum analizini değerlendirildiğinde Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ve İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin de Tuumlrkiyersquonin oumlnemi yıllar itibariyle artmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatı ve Tuumlrkiyersquonin dış ticaret işlemlerinde konsantrasyon ccedileşitlendirme yoğunlaşma benzerlik tamamlayıcılık ihracatın ithalatı karşılama ve ticari uzmanlık endeksleri dış ticarette ccedileşitliliğin yoğunlaşmanın ve etkinliğin sağlandığını goumlstermektedir Yıllar itibariyle artan dış ticaret hacimleri ve ekonomik kuruluşların makro ekonomik yapıları dikkate alındığında Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı zamanla Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar oluşturabilir

Kaynakccedila References

Akal Mustafa amp Ahmet Yağmur Ersoy (2015) ldquoOsmanlı 45 Uumllkelerinin Tuumlrkiye ile dış ticaret yoğunlukları gelişimi ve Yeni Osmanlılıkrdquo International Journal of Human Sciences 12(1) 1244-1262

Akguumll Mehmet Serhat (2013) ldquoCcedilekim Modeli Bulguları Işığında Tuumlrkiyenin İslam İşbirliği Teşkilatı İle İlişkileri ve Ticari Potansiyelirdquo Adam Academy Journal of Social SciencesAdam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 3(2)

Aktakas Başak Guumll vd (2014) ldquoBilgi Toplumunda Verimliliğin Belirleyicileri İslami İşbirliği Teşkilatı Uumlyesi Seccedilili Uumllkeler Uumlzerine Ampirik Bir Ccedilalışmardquo Bilgi Ekonomisi ve Youmlnetimi Dergisi 9(1)

Arslan Kahraman (2014) ldquoİslam Uumllkeleri Arasında İşbirliğine Giden Yolda Yeni Arayışlarrdquo Uluslararası Youmlnetim İktisat ve İşletme Dergisi 10(21) 179-198

731

Bakkalcı Ahmet Can (2002) ldquoAvrupa Birliği ile Tuumlrkiye Arasında Gerccedilekleştirilen Guumlmruumlk Birliğinin Kaynak Dağılımı Uumlzerine Etkilerirdquo Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 17(2)

Balassa Bela (1976) ldquoTypes of Economic Integrationrdquo Economic Integration Worldwide Regional Sectoral (der) Fritz Machlup Londra The Macmillan Press Ltd Chow Peter ve Mitchell Kelman Yochanan (1999) ldquoA Test of the Linder Hypothesis in Pacific NIC Trade 19651990rdquoApplied Economics 312 175-182

Ccedilak Demet amp Murat Ccedilak (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Getirdikleri ve Goumltuumlrduumlkleri Dış Ticaret Vergileri ve İhracat Gelirleri Analizirdquo İstanbul Ticaret Odası Yayınları No 2007-68

Dura Cihan amp Hayriye Atik (2007) Avrupa Birliği Guumlmruumlk Birliği ve Tuumlrkiye (3 Basım) Ankara Nobel Yayın Dağıtım

Erhan Ccedilağrı amp Erhan Akdemir (2016) ldquoTuumlrkiye-Avrupa Birligi Muumlzakere Suumlrecinde Ilk 10 Yılın Muhasebesi (2005-2015)rdquo Bilig 78 7-35

Feshari Majid (2016) The Effective Factors on Survival Duration of Economic Expansion in Selected Countries of Islamic Cooperation Organization (Survival Analysis Approach) 97-120

Haberler Gottfried (1970) Dış Ticaret Teorisine Genel Bir Bakış (Ccedilev Mumcu Necati) İstanbul Uumlniversitesi Yayın No 1503

Hill Hal (1985) ldquoAustralia - Philippine Trade Relationsrdquo Journal of Philippine Development 8(2) 253 ndash 273

Işık Nihat vd (2016) ldquoTeroumlruumln Kamu Harcamalarına Etkisi İslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkeler Uumlzerine Bir İncelemerdquo Mehmet Akif Ersoy Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(16) 46-60

Kesgingoumlz Hayrettin (2017) Uluslararası Ekonomik Kuruluşlarının Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretine Etkisi Ankara Detay Yayıncılık

Maksimova Margarita (1976) Comment on Papers Types of Economic Integration by B Balassa in Econoic Integration Worldwide Regional Sector London Macmillon pp32-36

Mikic Mia (1998) International Trade London Macmillan Press

Mohamad Nordin Haji amp Fatimah Binti Said (2011) ldquoComparing Macroeconomic Performance of İİT Member Countriesrdquo International Journal of Economics and Management Sciences 1(3) 90-104

Sevgin Hakan amp Atalay Ccedilağlar (2017) ldquoİslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkelerin Veri Zarflama Analizi ve TOPSIS Youmlntemiyle Karşılaştırılmasırdquo DUumlSOBİAD 221

Temiz Dilek (2009) Guumlmruumlk Birliği ile Birlikte Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretinde Yapısal Değişimler Oldu Mu Ankara Avrupa Ccedilalışmaları Dergisi Cilt 8 No 1 ss115-138

Tinbergen Jan (1965) İnternational Economic İntegration Amsterdam Elsevier Publishing Co

Tireli Muumlnir vd (2013) ldquoİİT Uumllkeleri Ve Tuumlrkiyersquoye Ait Sosyal Goumlstergeler ile İnsani Gelişim Goumlstergeleri Arasındaki İlişkinin Karşılaştırmalı Analizirdquo Sosyal Politika Ccedilalışmaları Dergisi 7(30)

Uumllger İrfan Kaya (2016) ldquoThe European Unions Role in Turkeys Social TransformationTuumlrkiyenin Toplumsal Degisiminde Avrupa Birliginin Roluumlrdquo Bilig 78 73-93

Verter Nahanga (2016) ldquoAnalysis of Some External Influences on Agricultural Performance in Nigeriardquo Acta Universitatis Agriculturae et Silviculturae Mendelianae Brunensis 64(5) 1805ndash1821

732

Viner Jacob (1950) The Customs Union Issue New York Carnegie Endowment for International Peace

Yamazawa Ippei (1971) ldquoStructural Changes in World Trade Flowsrdquo Hitotsubashi Journal of Economics 11(2) 11-21

Yıldırım Ertuğrul amp Cihan Dura (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Tuumlrkiye Ekonomisi Uumlzerindeki Etkileri Konusundaki Literatuumlre Bir Bakışrdquo Erciyes Uumlniversitesi İktisadi ve idari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 28 Ocak-Haziran

Diğer Kaynaklar Other Sources

TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 10052017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg [Erişim 10052017]

wwwabgovtr [Erişim Tarihi 20092017]

Wordbank httpwwwworldbankorg [Erişim Tarihi 20092017]

WTO httpstatwtoorg [Erişim Tarihi 20092017]

MFA wwwmfagovtr [Erişim Tarihi 20092017]

720

yılından 2016 yılına kadar ihracatın ithalatı karşılama oranı 100rsquouumln uumlzerinde seyretmektedir 2002 sonrasında 14 yıl istikrarlı bir şekilde ihracat fazla vermektedir Dış ticaret dengesi ihracat bazlı artmaktadır Suumlreklilik arz eden bir dış ticaret fazlası soumlz konusudur 2002 yılından 2016 yılına kadar istikrarlı bir şekilde ihracatın ithalatı karşılama oranı 100rsquouumln uumlzerinde gerccedilekleşmiştir Bu tablo Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquona ne kadar oumlnem verdiğinin bir goumlstergesidir

5 DIŞ TİCARETİN UYUM ANALİZİ

Dış ticaretin uyum analizi ise ekonomik kuruluşların performansının değerlendirilmesi iccedilin dış ticaret literatuumlruumlnde kullanılan uluslararası endekslerin goumlruumlnuumlmuumlnuumln analiz edilmesidir Buumltuumln endeksler 1996 yılından başlayıp konjonktuumlruumln durumuna goumlre hesaplandığı en son yıla kadar hesaplanmıştır Dış ticaretin performansının uyum analizinde kullanılan endeksler konsantrasyon ve ccedileşitlendirme endeksi ikili yoğunlaşma endeksi ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeksi ticaret tamamlayıcılık endeksi ihracatın ithalatı karşılama endeksi ve ticari uzmanlık endeksidir Bu endeksler yardımıyla Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar olarak zamanla İslam İşbirliği Teşkilatırsquonı koyup koyamayacağının cevabını arayacağız Dış ticaretin uyum analizi iccedilin ilk endeksimiz konsantrasyon ve ccedileşitlendirme endeksidir Konsantrasyon endeksine literatuumlrde uumlruumln yoğunlaşma endeksi veya Hirschman endeksi de denilmektedir Konsantrasyon endeksi 0 ile 1 arasında değer alır Endeks değeri kuumlccediluumllduumlkccedile oluşturulan pazar ccedileşitliğinin sağlandığını endeks değeri 1rsquoe yakınlaşırsa da pazarın yoğunlaşmasının arttığının goumlstergesidir Diğer bir endeks olan ccedileşitlendirme endeksi de konsantrasyon endeksi gibi 0 ile 1 arasında değer alır Ccedileşitlendirme endeksinin yuumlksek değerleri yoğunlaşmayı duumlşuumlk değerleri ise ccedileşitlendirmeyi temsil etmektedir Yani konsantrasyon ve ccedileşitlendirme endeksleri birbirlerine bağlıdırlar (Unctadstat Wordbank) Tablo 4rsquote yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın konsantrasyon ve ccedileşitlendirme endeks değerleri verilmiştir

Tablo 4 Konsantrasyon ve Ccedileşitlendirme Endeksleri 1996-2015

Yıl Oumllccediluumlm GB İhracat GB İthalat İİT İhracat İİT İthalat

1996 Uumlruumln sayısı 260 260 260 261

Konsantrasyon Endeksi 0052051125 005314657 032544743 0046535583

Ccedileşitlendirme Endeksi 0162373686 0089929261 0511855529 0233700605

1997 Uumlruumln sayısı 260 259 259 260

Konsantrasyon Endeksi 0053962853 0053983685 0309719817 0048274168

Ccedileşitlendirme Endeksi 0156759787 0087136585 0492583088 0226926674

1998 Uumlruumln sayısı 260 260 259 260

Konsantrasyon Endeksi 0057755515 0054416068 0247357617 0048006418

721

Ccedileşitlendirme Endeksi 0147871083 0081718586 0479957505 0233320334

1999 Uumlruumln sayısı 260 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0060502893 0059452879 0300920956 0053459682

Ccedileşitlendirme Endeksi 0154148755 0082641595 0495724183 02347801

2000 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0070095512 0070485347 03746732 0063411413

Ccedileşitlendirme Endeksi 0171349752 0086135996 0509902369 0222042981

2001 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0067938594 0064764262 0342041624 0058033579

Ccedileşitlendirme Endeksi 0160610402 0081250862 0499472388 0227856349

2002 Uumlruumln sayısı 259 260 259 259

Konsantrasyon Endeksi 0068901121 0063958614 0326830819 00604588

Ccedileşitlendirme Endeksi 0164123206 0085142083 0487756445 0227366436

2003 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0070198123 0066469875 0347389402 0059489916

Ccedileşitlendirme Endeksi 0175817839 0095365935 0493913228 0216064545

2004 Uumlruumln sayısı 259 260 259 259

Konsantrasyon Endeksi 006948752 0068629479 0366490147 0060455306

Ccedileşitlendirme Endeksi 0181323238 010295608 0492151932 0214894312

2005 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 006687732 0069983281 0406844068 0064497362

Ccedileşitlendirme Endeksi 0188076418 010205543 0495984256 0212047121

722

2006 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0065724156 0071903141 0426045152 0067563483

Ccedileşitlendirme Endeksi 019124074 0104340576 0499526069 0207385974

2007 Uumlruumln sayısı 260 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0065563276 0069186193 041719217 0062375714

Ccedileşitlendirme Endeksi 019831238 0109365612 0496799061 0212531898

2008 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0065945891 0075938229 04525754 0078704411

Ccedileşitlendirme Endeksi 0212720509 0112184856 0495306383 0244447327

2009 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0068558539 007343083 0372852189 0066411067

Ccedileşitlendirme Endeksi 0216824878 0129140762 0473519355 0237878456

2010 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0066311327 0070839556 0379660589 0058817533

Ccedileşitlendirme Endeksi 0217927134 0121406522 0477701094 0224050798

2011 Uumlruumln sayısı 259 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 006355819 0073301238 0405711121 006366418

Ccedileşitlendirme Endeksi 0224808863 0115999484 0475172869 0235822405

2012 Uumlruumln sayısı 260 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0065899941 0081009485 0401359242 0070966172

Ccedileşitlendirme Endeksi 0231961074 0115739707 0471948832 0237129132

2013 Uumlruumln sayısı 259 260 260 260

723

Konsantrasyon Endeksi 0064270414 0075963376 0387997315 0071632048

Ccedileşitlendirme Endeksi 0224373956 0120068281 0458207677 0228580084

2014 Uumlruumln sayısı 259 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0063885241 0069962965 0362362785 0066884399

Ccedileşitlendirme Endeksi 0223520403 0120113379 0452708552 0218332171

2015 Uumlruumln sayısı 259 259 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0065984357 0060344844 0249953444 0056345785

Ccedileşitlendirme Endeksi 0208443866 0122367555 0428012105 0208875448

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim 10052017]

Tablo 4rsquote ihraccedil ve ithal edilen uumlruumln sayısının ortalama 260 olduğu goumlruumllmektedir Uumlruumln sayısında Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ccedileşitlilik sağlanmıştır Guumlmruumlk Birliğirsquonin ihracatı iccedilin konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ihracatta pazar yoğunluğu artmıştır Guumlmruumlk Birliğirsquonin ithalat konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ithalatta da pazar yoğunluğu artmıştır İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise ihracat ve ithalat iccedilin konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ihracatta pazar yoğunluğunu ve ccedileşitliliği artarken ithalatta ise ccedileşitlendirme sağlanmıştır 2015 yılı iccedilin Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde Guumlmruumlk Birliği ihracatta 44rsquoluumlk ve ithalatta 37rsquolik paya sahiptir Bu paylar dış ticarette yoğunlaşma olduğunun goumlstergesidir Tuumlrkiyersquonin 2015 yılı iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise ihracatta 29rsquoluk bir paya sahipken ithalatta ise 10rsquoluk paya sahiptir Bu rakamlar yoğunluğun ve ccedileşitliliğin ihracatta arttığını ithalatta ise ccedileşitlilik goumlsterdiğinin kanıtı niteliğindedir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endekste ikili yoğunlaşma endeksidir İkili yoğunlaşma endeksi dış ticaret yoğunlaşmalarının gelişimini goumlstermektedir Bu endeks değeri ekonomik kuruluşlarla olan dış ticaretin uumllke oumlzelliklerine bağlı olarak artmakta veya azalmaktadır İkili yoğunlaşma endeksinin artması ilgili uumllkenin dış ticaretinde lehine bir durumken azalış ise aleyhine bir ticaret sapması anlamına gelmektedir (Yamazawa 197111 Hill 1985253 Chow vd 1999175 Akal vd 20151249) Tablo 5rsquote yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ikili yoğunlaşma endeks değerleri verilmiştir

Tablo 5 Yıllar İtibariyle İkili Yoğunlaşma Endeksi

Yıllar GB İhracat GB İthalat İİT İhracat İİT İthalat

1996 0052086131 0053177384 0325697788 0046605017

1997 0053878021 0054006579 0310987092 0048315697

1998 0057651539 0054398917 0250685798 0048108198

724

1999 0060504516 0059472402 0303264019 005351524

2000 0070250752 0070592308 0376201121 0063497006

2001 0068012584 0064816359 0343644459 005809855

2002 006900916 0063997004 0327867784 0060532416

2003 0070319726 0066516672 0348922428 0059544321

2004 0069000121 0067994537 0368289544 0060570634

2005 0066803116 0069964033 0408565119 0064577652

2006 0065734537 0071836421 0427449696 0067763934

2007 0066599555 0070810856 041824902 0062534643

2008 0065915562 0075926654 0455359737 0078746561

2009 0068571774 0073502564 0372789549 006675928

2010 0066307292 0070845201 0384559181 0059081291

2011 0063495375 0073359067 0411325546 0063611705

2012 0066464581 0081911035 0415652254 0069750737

2013 0064241128 0076091513 0402631228 0070333301

2014 0063966338 0068897171 0377724448 0064439986

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri TUumlİK ve Duumlnya Ticaret Oumlrguumltuuml İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim 10052017]

Tablo 5rsquote Guumlmruumlk Birliğirsquonin ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracat ve ithalat ikili yoğunlaşma endeks değerleri Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde bu iki uluslararası ekonomik kuruluşla olan dış ticaretin uumllke lehine gerccedilekleştiğini goumlstermektedir İkili yoğunlaşma endekslerinin değerleri dış ticarette Tuumlrkiye iccedilin katkı sağlayan kuruluşlar olduğunu goumlstermektedir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks ise ticaret yapılarındaki benzerlik goumlstergesi endeksidir Ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeksi ilgili uumllkelerin ihracat veya ithalat yapılarının benzerliği karşılaştırılmaktadır Ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değeri 0 ile 1 arasında yer almakla birlikte katsayının değerinin yuumlksek olması durumunda uumllkelerin ihracat veya ithalat yapılarının benzer olduğu anlaşılmaktadır Tablo 6rsquoda yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değerleri verilmiştir

725

Tablo 6 Ticaret Yapılarında Benzerlik Goumlstergesi Endeksi

Yıllar GB

İhracat

GB

İthalat

İİT

İhracat

İİT

İthalat

1996 0838018 0909824 0488623 0766105

1997 0843446 0912827 0507155 0772956

1998 0852299 0918414 0519004 0766680

1999 0845729 0917311 0502683 0764975

2000 0828073 0914502 0489058 0777675

2001 0839412 0918712 0499830 0772191

2002 0835571 0914832 0511576 0772582

2003 0823960 0904478 0505415 0783838

2004 0818662 0897338 0507076 0784323

2005 0811790 0897821 0502849 0787748

2006 0808723 0895509 0499726 0792936

2007 0799887 0888245 0503085 0786358

2008 0786756 0887681 0504977 0755232

2009 0782293 0870319 0526401 0762634

2010 0781118 0878022 0521366 0775802

2011 0775794 0883450 0525296 0762982

2012 0771079 0884955 0520316 0760642

2013 0780752 0885691 0527280 0765196

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

Tablo 6rsquoda Guumlmruumlk Birliğirsquonin endeks değeri 1996 yılından yıllar geccediltikccedile 2013 yılına kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquondeki ihracat benzerliğindeki azalma Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquone ihracatta alternatif pazarlar oluşturma duumlşuumlncesi olduğunun goumlstergesidir Benzerlik goumlstergesi endeks değeri İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise 1996 yılından 2013 yılına kadar yuumlkselmiştir Bu artış alternatif pazar duumlşuumlncesinde İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemli bir yerde olduğunun goumlstergesidir İthalat iccedilin ise ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değerlerine bakarsak İslam İşbirliği Teşkilatı 1996 yılından 2013 yılına gelinceye kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquonde ise 1996 yılından 2013 yılına gelindiğinde benzerlik goumlstergesi endeks değeri

726

duumlşmuumlştuumlr İthalat endeks değerlerinde İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda oumlnemli bir azalma yaşanmamıştır Bu durum Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda kurucu bir uumllke olması ve oumlrguumlt iccedilerisindeki uumllkelerle yapılan ithalat hacminin gelişiminin zamana ihtiyacı olduğunu goumlstermektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin ithalat endeks değerinin azalması ise ithalat yapacak başka uumllke veya uumllke gruplarına doğru bir kayma olduğunu goumlstermektedir Kısaca Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla ihracat endeks değerine bakıldığında ihracat yapılarının yıllar geccediltikccedile endeks değerinin artışıyla birlikte ihracatın arttığı goumlstermektedir Guumlmruumlk Birliğirsquoyle olan ithalat azalırken İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla neredeyse değişmemesi ithalatta tercihlerin Tuumlrkiye iccedilin değiştiğinin habercisidir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks de ticaret tamamlayıcılık endeksidir Ticaret tamamlayıcılık endeksi ithalat ve ihracatın benzerliğini goumlsterir Bu endeks bir uumllkenin ithalat ve ihracatındaki yapıların ne kadar iyi eşleştiğini goumlsterir Endeks değeri 0 ile 1 arasında değer alır Bir uumllke tarafından ihraccedil veya ithal edilmiş hiccedilbir mal olmadığında ve ihracat ve ithalat hisseleri tam olarak eşleştiğinde endeks değeri 1rsquodir Tablo 7rsquode yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ticaret tamamlayıcılık endeks değerleri verilmiştir

Tablo 7 Ticaret Tamamlayıcılık Endeksi

Yıllar GB İİT

1996 0829008 0489866

1997 0834975 0508747

1998 0841439 0523899

1999 0837905 0501026

2000 0819182 0486028

2001 0825839 0501960

2002 0822857 0512005

2003 0811362 0505418

2004 0806692 0505027

2005 0801857 0498396

2006 0801469 0497547

2007 0792286 0498033

2008 0777509 0501254

2009 0780610 0521517

2010 0774123 0517872

727

2011 0771390 0520440

2012 0770946 0512378

2013 0778343 0514661

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

Tablo 7rsquode ticaret tamamlayıcılık endeksi ne kadar yuumlksek ise o uumllke uumllke grubu veya ekonomik teşkilatın ihracat ve ithalatı birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin 1996 yılındaki endeks değeri 2013 yılına kadar neredeyse her yıl azalırken İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise 1996 yılından 2013 yılına gelindiğinde Guumlmruumlk Birliğirsquonin tersine bir artış eğilimindedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin azalan endeks değeri Tuumlrkiye iccedilin dış ticarette Guumlmruumlk Birliğirsquonin etkinliğinin azaldığının goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise tersi durum geccedilerlidir 1996 yılındaki endeks değerinden 2013 yılına gelindiğinde endeks değerindeki artış İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın dış ticarette etkinliğinin arttığının bir goumlstergesidir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks de ihracatın ithalatı karşılama endeksidir İhracatın ithalatı karşılama endeksi ihracat endeksinin ithalat endeksine oranıdır Bu endeks uumllkenin ihracat guumlcuumlnuumln gelişimini ortaya koymaktadır Endeksin 100rsquoden buumlyuumlk ccedilıkması ihracattaki artış hızının ithalat artış hızından yuumlksek olduğu bu durum uumllke lehine ticaretin artması anlamına gelmektedir 100rsquoden uzaklaşması ise uumllke aleyhine ticaretin yani ihracatın azalması anlamına gelmektedir İhracat yerine ithalata bağımlılığın olduğu durumun ortaya ccedilıkmasıdır Tablo 8rsquode yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracatın ithalatı karşılama endeks değerleri verilmiştir

Tablo 8 İhracatın İthalatı Karşılama Endeksi

Yıllar GB İİT Yıllar GB İİT

1996 100 100 2007 1095495 106753453

1997 9971024 1086867311 2008 9637733 126307699

1998 1137580 128573224 2009 9754931 144981862

1999 1169104 9373924042 2010 8765857 682426173

2000 8012989 5819870968 2011 9360798 812300029

2001 1612227 1340076023 2012 9899637 146665812

2002 8986797 1663511558 2013 1006201 883391201

2003 9818354 1054354484 2014 1131822 108529969

2004 9755117 1082939292 2015 1054021 114174351

2005 1032008 9318754189 2016 1096298 941212434

2006 1029289 8176370603 - - -

Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistiklerinden Faydalanılarak Oluşturulmuştur [Erişim 20092017]

728

Tablo 8rsquode ihracatın ithalatı karşıladığı yıllar olan uumllke lehine dış ticaretin gerccedilekleştiği yıl sayıları İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda 12 yıl iken Guumlmruumlk Birliğirsquonde 10 yıldır

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan son endeks ticari uzmanlık endeksidir Ticari uzmanlık endeksi -1 ile +1 arasında değer alır Endeksin pozitif değeri bir ekonominin net ihracat yaptığını goumlsterir Bu durum belirli uumlruumlnuumln uumlretiminde uumllkenin uzmanlaştığının goumlstergesidir Tersi durum ise negatif bir değer olduğunda endeks ihracattan fazla ithalat olduğunu ve o uumllkede uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir (Verter 20161806)

Tablo 9 Ticari Uzmanlık Endeksi

Yıllar GB

İİT

1996 0014968190 0033274934

1997 0016693782 0024628289

1998 0010062938 -0021530050

1999 0000739123 0065925909

2000 -0011319737 0138450557

2001 -0000270600 0104795892

2002 0005685947 0100317881

2003 0001145708 0110969964

2004 0000622166 0110028312

2005 -0009049451 0139843674

2006 -0017962732 0161770699

2007 -0015873554 0141097563

2008 -0021735355 0142154574

2009 -0005765018 0075201500

2010 -0010152277 0105070443

2011 -0008517414 0146972358

2012 -0002326726 0140772189

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

729

Tablo 9rsquoda Guumlmruumlk Birliğirsquonin ticari uzmanlık endeks değerleri 2000 2001 2005 ve sonraki buumltuumln yıllar iccedilin negatif değer almıştır Guumlmruumlk Birliğinin endeks değerleri genel olarak sadece 7 yıl pozitif değer alıyorken 10 yıl negatif değer almıştır Bu durum ihracattan fazla ithalat olduğunu ve Tuumlrkiyersquode uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise sadece 1998 yılı endeks değeri negatiftir Diğer buumltuumln yıllarda pozitif değer almış ve Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile net ihracata sahiptir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın endeks değerlerinde sadece 1 yıl negatif değer alıyorken 16 yıl pozitif değer almıştır Guumlmruumlk Birliği ile olan endeks değerlerinden 2000 ve 2001 yılı değerleri kriz yıllarıdır Bu yuumlzden negatif değer almıştır Fakat 2005 ve sonrası yıllara baktığımızda alınan negatif değerler Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquoyle olan dış ticaretinde net ihracat yerine tuumlketimin soumlz konusu olduğunun bir goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın pozitif endeks değerleri ise Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif arayışlarında zamanla İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemli bir pazar haline geleceğini destekler niteliktedir

6 SONUCcedil

Tuumlrkiye kendi boumllgesindeki buumltuumlnleşmelerle bir guumln sorun yaşayabileceğini duumlşuumlnerek duumlnya konjonktuumlruumlndeki ekonomik kuruluşlarla iletişim halinde olmalıdır Alternatiflerin bulunması ccedilok youmlnluuml bir ekonomi iccedilin gereklidir Ccedilok youmlnluuml bir ekonomi ekonomik ccedilıkarların maksimize edildiği bir ekonomidir Kuumlreselleşmeyle birlikte duumlnyada artan rekabet ortamı 2008 kuumlresel ekonomik krizinden sonra duumlnya uumllkelerini uumllkeler ve boumllgeler arası işbirliğine doğru youmlneltmiştir Kuumlreselleşme suumlrecinde dış ticarette rekabetin her geccedilen guumln zorlaştığı bir doumlnemde buguumln uumllkeler dış ticareti gerccedilekleştirmek iccedilin en oumlnemli seccedilenekleri olan uumllkeler ve boumllgesel arası ekonomik buumltuumlnleşmeleri kullanmaktadırlar Yeni yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelerle dış ticareti arttırmak iccedilin alternatifler oluşturma duumlşuumlncesi Tuumlrkiye iccedilin oumlnemli hale gelmektedir Uumllkeler kuumlresel rekabet ortamında mevcut ve yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelere dahil olmak zorundadır 2000 sonrası doumlnemde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği oumlnemli paylara sahipken 2008 krizinden sonra Tuumlrkiyersquonin dış ticaret ekseninde Avruparsquodan İslam uumllkelerine doğru bir kayma yaşanmıştır Bu kayma hareketinde İslam İşbirliği Teşkilatı oumlnemli paya sahiptir Tuumlrkiye 2000 sonrası doumlnemde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği ile azalan dış ticaret hareketlerinin tersine İslam İşbirliği Teşkilatı ile artış trendine girmiştir Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif aramasının nedeni Avrupa ve Amerika merkezli ekonomik kuruluşlarda finansal uumlretim etkinken Tuumlrkiyersquonin aktif bir şekilde finansal uumlretim araccedillarını etkin kullanamamasını da duumlşuumlnuumlluumlrse Asya ve Avrasya merkezli uluslararası ekonomi kuruluşların ise hem finansal hem de reel uumlretim merkezli işlemler gerccedilekleştirmeleri Tuumlrkiyersquonin bu uluslararası ekonomik kuruluşlarla daha aktif bir dış ticaret suumlreci yaşaması iccedilin bir fırsat oluşturmaktadır Guumlnuumlmuumlzde uluslararası ticaretin merkezi Avruparsquodan Asyarsquoya doğru kaymaktadır Bu kaymanın nedenleri Asyarsquonın en buumlyuumlk pazar olması duumlnya nuumlfusunun buumlyuumlk bir kısmının Asyarsquoda olması ve nuumlfusla ilişkili olarak uumlretim ve tuumlketim harcamalarının da yine Asya da bulunmasıdır Duumlnya enerji kaynaklarından fosil yakıtların kıt olması ve enerjiye bağımlılığın her geccedilen guumln artması petrol ve doğalgaz rezervlerinin oumlnemli miktarının Avrasya boumllgesinde bulunması da Tuumlrkiye ve diğer duumlnya uumllkelerini Avrasya uumllkeleriyle olan dış ticaretine youmlnelmesindeki en oumlnemli etkenlerdendir

Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile oluşturduğu uluslararası ekonomik buumltuumlnleşmeye 2008 kuumlresel finansal krizinden sonra ağırlık vermiştir Avrupa Birliğirsquoyle yaklaşık yarım yuumlzyıl suumlren ekonomik buumltuumlnleşmeye bakılırsa Tuumlrkiye Avrupa ve Guumlmruumlk Birliğirsquonden oumlğrendiği tecruumlbeleri yeni bir boumllgesel buumltuumlnleşme olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda kullanıp avantajlı duruma gelebilir Duumlnya ticaretinin youmlnuumlnuumln Avruparsquodan Asyarsquoya kaydığı goumlz oumlnuumlnde tutulursa Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ilerleyen doumlnemlerde Guumlmruumlk Birliğirsquone iyi bir alternatif olabilir mi sorusunun cevabı iccedilin oumlnem kazanmıştır Tuumlrkiyersquonin coğrafi konumunu olsun dini olsun potansiyeli olsun her tuumlrluuml avantajını kullanarak dış ticarette kar maksimizasyonu sağlamak iccedilin fırsatlarını değerlendirmelidir Tuumlrkiyersquonin kurucu uumlye olduğu İslam işbirliği Teşkilatırsquoyla olan dış

730

ticaretine baktığımızda yıllar itibariyle ticaret fazlası verdiği goumlruumllmektedir Bu ticaret fazlası verme durumu iyi kullanılarak kaynakların katma değeri yuumlksek teknolojik uumlruumlnlere doğru youmlnlendirilmesi sağlanmalıdır

İslam İşbirliği Teşkilatırsquondaki uumllkeler ihracat potansiyelleri ve kişi başına duumlşen milli gelirlerine goumlre az gelişmiş petrol zengini ve kısmen sanayileşmiş uumllkeler olarak farklı potansiyeli olan uumllkelerden oluşmaktadır Bu uumllkeler teknoloji yoğun uumlretim gerccedilekleştirememektedirler Teknoloji yoğun uumlretimi gelişmiş uumllkeler gerccedilekleştirmektedirler Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatı duumlnya ticaretinde soumlz sahibi olmak istiyorlarsa sahip oldukları potansiyeli lehine bir şekilde kullanıp yuumlksek katma değer yaratan uumlruumlnler uumlretmelidirler Fakat bu uumlretim zaman alıcı bir suumlreccediltir Bu suumlreccedil eğer gerccedilekleşirse Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler iccedilin hammadde ticaretine bağlı ihracat yapısı uzun vadede değişir Bu değişim uumlye uumllkeler iccedilin gelir arttırıcı ve ekonominin yapısını guumlccedillendirici etki yapar Bu guumlccedilluuml etki yaşanacak kuumlresel krizlerin etkilerini minimize etmekte yardımcı olacaktır Sahip olunan potansiyelin dezavantajlı bir durumu da bulunmaktadır Coğrafi olarak duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinden oluşan bu ekonomik buumltuumlnleşme uumllkeler arasındaki guumlccedilluuml işbirliğini zorlaştırmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler oldukccedila zengin bir potansiyele sahip olmalarına rağmen bu potansiyellerini yeterince kullanamamaktadırlar Uumllkelerdeki alt yapı yetersizliği ve yatırımlar iccedilin guumlvenli ortamın sağlanamaması da ekonomik işbirliğinin geliştirilememesindeki etkili faktoumlrlerdendir

Bu ccedilalışma Tuumlrkiyersquonin ekonomik buumltuumlnleşmelerinden biri olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar olabilir mi sorusuna cevap aramaktadır Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin performans analizi değerlendirildiğinde 2008 sonrası yıllarda Tuumlrkiyersquonin dış ticaret yapısının İslam İşbirliği Teşkilatırsquona doğru kaydığı goumlruumllmektedir Fakat Tuumlrkiyersquonin dış ticaret faaliyetlerini gerccedilekleştirmek iccedilin gerekli hammaddeyi ithal etmesi Tuumlrkiyersquoyi dış ticarette dışa bağımlı hale getirmektedir Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin uyum analizini değerlendirildiğinde Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ve İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin de Tuumlrkiyersquonin oumlnemi yıllar itibariyle artmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatı ve Tuumlrkiyersquonin dış ticaret işlemlerinde konsantrasyon ccedileşitlendirme yoğunlaşma benzerlik tamamlayıcılık ihracatın ithalatı karşılama ve ticari uzmanlık endeksleri dış ticarette ccedileşitliliğin yoğunlaşmanın ve etkinliğin sağlandığını goumlstermektedir Yıllar itibariyle artan dış ticaret hacimleri ve ekonomik kuruluşların makro ekonomik yapıları dikkate alındığında Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı zamanla Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar oluşturabilir

Kaynakccedila References

Akal Mustafa amp Ahmet Yağmur Ersoy (2015) ldquoOsmanlı 45 Uumllkelerinin Tuumlrkiye ile dış ticaret yoğunlukları gelişimi ve Yeni Osmanlılıkrdquo International Journal of Human Sciences 12(1) 1244-1262

Akguumll Mehmet Serhat (2013) ldquoCcedilekim Modeli Bulguları Işığında Tuumlrkiyenin İslam İşbirliği Teşkilatı İle İlişkileri ve Ticari Potansiyelirdquo Adam Academy Journal of Social SciencesAdam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 3(2)

Aktakas Başak Guumll vd (2014) ldquoBilgi Toplumunda Verimliliğin Belirleyicileri İslami İşbirliği Teşkilatı Uumlyesi Seccedilili Uumllkeler Uumlzerine Ampirik Bir Ccedilalışmardquo Bilgi Ekonomisi ve Youmlnetimi Dergisi 9(1)

Arslan Kahraman (2014) ldquoİslam Uumllkeleri Arasında İşbirliğine Giden Yolda Yeni Arayışlarrdquo Uluslararası Youmlnetim İktisat ve İşletme Dergisi 10(21) 179-198

731

Bakkalcı Ahmet Can (2002) ldquoAvrupa Birliği ile Tuumlrkiye Arasında Gerccedilekleştirilen Guumlmruumlk Birliğinin Kaynak Dağılımı Uumlzerine Etkilerirdquo Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 17(2)

Balassa Bela (1976) ldquoTypes of Economic Integrationrdquo Economic Integration Worldwide Regional Sectoral (der) Fritz Machlup Londra The Macmillan Press Ltd Chow Peter ve Mitchell Kelman Yochanan (1999) ldquoA Test of the Linder Hypothesis in Pacific NIC Trade 19651990rdquoApplied Economics 312 175-182

Ccedilak Demet amp Murat Ccedilak (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Getirdikleri ve Goumltuumlrduumlkleri Dış Ticaret Vergileri ve İhracat Gelirleri Analizirdquo İstanbul Ticaret Odası Yayınları No 2007-68

Dura Cihan amp Hayriye Atik (2007) Avrupa Birliği Guumlmruumlk Birliği ve Tuumlrkiye (3 Basım) Ankara Nobel Yayın Dağıtım

Erhan Ccedilağrı amp Erhan Akdemir (2016) ldquoTuumlrkiye-Avrupa Birligi Muumlzakere Suumlrecinde Ilk 10 Yılın Muhasebesi (2005-2015)rdquo Bilig 78 7-35

Feshari Majid (2016) The Effective Factors on Survival Duration of Economic Expansion in Selected Countries of Islamic Cooperation Organization (Survival Analysis Approach) 97-120

Haberler Gottfried (1970) Dış Ticaret Teorisine Genel Bir Bakış (Ccedilev Mumcu Necati) İstanbul Uumlniversitesi Yayın No 1503

Hill Hal (1985) ldquoAustralia - Philippine Trade Relationsrdquo Journal of Philippine Development 8(2) 253 ndash 273

Işık Nihat vd (2016) ldquoTeroumlruumln Kamu Harcamalarına Etkisi İslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkeler Uumlzerine Bir İncelemerdquo Mehmet Akif Ersoy Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(16) 46-60

Kesgingoumlz Hayrettin (2017) Uluslararası Ekonomik Kuruluşlarının Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretine Etkisi Ankara Detay Yayıncılık

Maksimova Margarita (1976) Comment on Papers Types of Economic Integration by B Balassa in Econoic Integration Worldwide Regional Sector London Macmillon pp32-36

Mikic Mia (1998) International Trade London Macmillan Press

Mohamad Nordin Haji amp Fatimah Binti Said (2011) ldquoComparing Macroeconomic Performance of İİT Member Countriesrdquo International Journal of Economics and Management Sciences 1(3) 90-104

Sevgin Hakan amp Atalay Ccedilağlar (2017) ldquoİslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkelerin Veri Zarflama Analizi ve TOPSIS Youmlntemiyle Karşılaştırılmasırdquo DUumlSOBİAD 221

Temiz Dilek (2009) Guumlmruumlk Birliği ile Birlikte Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretinde Yapısal Değişimler Oldu Mu Ankara Avrupa Ccedilalışmaları Dergisi Cilt 8 No 1 ss115-138

Tinbergen Jan (1965) İnternational Economic İntegration Amsterdam Elsevier Publishing Co

Tireli Muumlnir vd (2013) ldquoİİT Uumllkeleri Ve Tuumlrkiyersquoye Ait Sosyal Goumlstergeler ile İnsani Gelişim Goumlstergeleri Arasındaki İlişkinin Karşılaştırmalı Analizirdquo Sosyal Politika Ccedilalışmaları Dergisi 7(30)

Uumllger İrfan Kaya (2016) ldquoThe European Unions Role in Turkeys Social TransformationTuumlrkiyenin Toplumsal Degisiminde Avrupa Birliginin Roluumlrdquo Bilig 78 73-93

Verter Nahanga (2016) ldquoAnalysis of Some External Influences on Agricultural Performance in Nigeriardquo Acta Universitatis Agriculturae et Silviculturae Mendelianae Brunensis 64(5) 1805ndash1821

732

Viner Jacob (1950) The Customs Union Issue New York Carnegie Endowment for International Peace

Yamazawa Ippei (1971) ldquoStructural Changes in World Trade Flowsrdquo Hitotsubashi Journal of Economics 11(2) 11-21

Yıldırım Ertuğrul amp Cihan Dura (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Tuumlrkiye Ekonomisi Uumlzerindeki Etkileri Konusundaki Literatuumlre Bir Bakışrdquo Erciyes Uumlniversitesi İktisadi ve idari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 28 Ocak-Haziran

Diğer Kaynaklar Other Sources

TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 10052017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg [Erişim 10052017]

wwwabgovtr [Erişim Tarihi 20092017]

Wordbank httpwwwworldbankorg [Erişim Tarihi 20092017]

WTO httpstatwtoorg [Erişim Tarihi 20092017]

MFA wwwmfagovtr [Erişim Tarihi 20092017]

721

Ccedileşitlendirme Endeksi 0147871083 0081718586 0479957505 0233320334

1999 Uumlruumln sayısı 260 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0060502893 0059452879 0300920956 0053459682

Ccedileşitlendirme Endeksi 0154148755 0082641595 0495724183 02347801

2000 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0070095512 0070485347 03746732 0063411413

Ccedileşitlendirme Endeksi 0171349752 0086135996 0509902369 0222042981

2001 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0067938594 0064764262 0342041624 0058033579

Ccedileşitlendirme Endeksi 0160610402 0081250862 0499472388 0227856349

2002 Uumlruumln sayısı 259 260 259 259

Konsantrasyon Endeksi 0068901121 0063958614 0326830819 00604588

Ccedileşitlendirme Endeksi 0164123206 0085142083 0487756445 0227366436

2003 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0070198123 0066469875 0347389402 0059489916

Ccedileşitlendirme Endeksi 0175817839 0095365935 0493913228 0216064545

2004 Uumlruumln sayısı 259 260 259 259

Konsantrasyon Endeksi 006948752 0068629479 0366490147 0060455306

Ccedileşitlendirme Endeksi 0181323238 010295608 0492151932 0214894312

2005 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 006687732 0069983281 0406844068 0064497362

Ccedileşitlendirme Endeksi 0188076418 010205543 0495984256 0212047121

722

2006 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0065724156 0071903141 0426045152 0067563483

Ccedileşitlendirme Endeksi 019124074 0104340576 0499526069 0207385974

2007 Uumlruumln sayısı 260 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0065563276 0069186193 041719217 0062375714

Ccedileşitlendirme Endeksi 019831238 0109365612 0496799061 0212531898

2008 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0065945891 0075938229 04525754 0078704411

Ccedileşitlendirme Endeksi 0212720509 0112184856 0495306383 0244447327

2009 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0068558539 007343083 0372852189 0066411067

Ccedileşitlendirme Endeksi 0216824878 0129140762 0473519355 0237878456

2010 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0066311327 0070839556 0379660589 0058817533

Ccedileşitlendirme Endeksi 0217927134 0121406522 0477701094 0224050798

2011 Uumlruumln sayısı 259 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 006355819 0073301238 0405711121 006366418

Ccedileşitlendirme Endeksi 0224808863 0115999484 0475172869 0235822405

2012 Uumlruumln sayısı 260 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0065899941 0081009485 0401359242 0070966172

Ccedileşitlendirme Endeksi 0231961074 0115739707 0471948832 0237129132

2013 Uumlruumln sayısı 259 260 260 260

723

Konsantrasyon Endeksi 0064270414 0075963376 0387997315 0071632048

Ccedileşitlendirme Endeksi 0224373956 0120068281 0458207677 0228580084

2014 Uumlruumln sayısı 259 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0063885241 0069962965 0362362785 0066884399

Ccedileşitlendirme Endeksi 0223520403 0120113379 0452708552 0218332171

2015 Uumlruumln sayısı 259 259 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0065984357 0060344844 0249953444 0056345785

Ccedileşitlendirme Endeksi 0208443866 0122367555 0428012105 0208875448

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim 10052017]

Tablo 4rsquote ihraccedil ve ithal edilen uumlruumln sayısının ortalama 260 olduğu goumlruumllmektedir Uumlruumln sayısında Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ccedileşitlilik sağlanmıştır Guumlmruumlk Birliğirsquonin ihracatı iccedilin konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ihracatta pazar yoğunluğu artmıştır Guumlmruumlk Birliğirsquonin ithalat konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ithalatta da pazar yoğunluğu artmıştır İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise ihracat ve ithalat iccedilin konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ihracatta pazar yoğunluğunu ve ccedileşitliliği artarken ithalatta ise ccedileşitlendirme sağlanmıştır 2015 yılı iccedilin Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde Guumlmruumlk Birliği ihracatta 44rsquoluumlk ve ithalatta 37rsquolik paya sahiptir Bu paylar dış ticarette yoğunlaşma olduğunun goumlstergesidir Tuumlrkiyersquonin 2015 yılı iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise ihracatta 29rsquoluk bir paya sahipken ithalatta ise 10rsquoluk paya sahiptir Bu rakamlar yoğunluğun ve ccedileşitliliğin ihracatta arttığını ithalatta ise ccedileşitlilik goumlsterdiğinin kanıtı niteliğindedir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endekste ikili yoğunlaşma endeksidir İkili yoğunlaşma endeksi dış ticaret yoğunlaşmalarının gelişimini goumlstermektedir Bu endeks değeri ekonomik kuruluşlarla olan dış ticaretin uumllke oumlzelliklerine bağlı olarak artmakta veya azalmaktadır İkili yoğunlaşma endeksinin artması ilgili uumllkenin dış ticaretinde lehine bir durumken azalış ise aleyhine bir ticaret sapması anlamına gelmektedir (Yamazawa 197111 Hill 1985253 Chow vd 1999175 Akal vd 20151249) Tablo 5rsquote yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ikili yoğunlaşma endeks değerleri verilmiştir

Tablo 5 Yıllar İtibariyle İkili Yoğunlaşma Endeksi

Yıllar GB İhracat GB İthalat İİT İhracat İİT İthalat

1996 0052086131 0053177384 0325697788 0046605017

1997 0053878021 0054006579 0310987092 0048315697

1998 0057651539 0054398917 0250685798 0048108198

724

1999 0060504516 0059472402 0303264019 005351524

2000 0070250752 0070592308 0376201121 0063497006

2001 0068012584 0064816359 0343644459 005809855

2002 006900916 0063997004 0327867784 0060532416

2003 0070319726 0066516672 0348922428 0059544321

2004 0069000121 0067994537 0368289544 0060570634

2005 0066803116 0069964033 0408565119 0064577652

2006 0065734537 0071836421 0427449696 0067763934

2007 0066599555 0070810856 041824902 0062534643

2008 0065915562 0075926654 0455359737 0078746561

2009 0068571774 0073502564 0372789549 006675928

2010 0066307292 0070845201 0384559181 0059081291

2011 0063495375 0073359067 0411325546 0063611705

2012 0066464581 0081911035 0415652254 0069750737

2013 0064241128 0076091513 0402631228 0070333301

2014 0063966338 0068897171 0377724448 0064439986

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri TUumlİK ve Duumlnya Ticaret Oumlrguumltuuml İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim 10052017]

Tablo 5rsquote Guumlmruumlk Birliğirsquonin ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracat ve ithalat ikili yoğunlaşma endeks değerleri Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde bu iki uluslararası ekonomik kuruluşla olan dış ticaretin uumllke lehine gerccedilekleştiğini goumlstermektedir İkili yoğunlaşma endekslerinin değerleri dış ticarette Tuumlrkiye iccedilin katkı sağlayan kuruluşlar olduğunu goumlstermektedir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks ise ticaret yapılarındaki benzerlik goumlstergesi endeksidir Ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeksi ilgili uumllkelerin ihracat veya ithalat yapılarının benzerliği karşılaştırılmaktadır Ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değeri 0 ile 1 arasında yer almakla birlikte katsayının değerinin yuumlksek olması durumunda uumllkelerin ihracat veya ithalat yapılarının benzer olduğu anlaşılmaktadır Tablo 6rsquoda yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değerleri verilmiştir

725

Tablo 6 Ticaret Yapılarında Benzerlik Goumlstergesi Endeksi

Yıllar GB

İhracat

GB

İthalat

İİT

İhracat

İİT

İthalat

1996 0838018 0909824 0488623 0766105

1997 0843446 0912827 0507155 0772956

1998 0852299 0918414 0519004 0766680

1999 0845729 0917311 0502683 0764975

2000 0828073 0914502 0489058 0777675

2001 0839412 0918712 0499830 0772191

2002 0835571 0914832 0511576 0772582

2003 0823960 0904478 0505415 0783838

2004 0818662 0897338 0507076 0784323

2005 0811790 0897821 0502849 0787748

2006 0808723 0895509 0499726 0792936

2007 0799887 0888245 0503085 0786358

2008 0786756 0887681 0504977 0755232

2009 0782293 0870319 0526401 0762634

2010 0781118 0878022 0521366 0775802

2011 0775794 0883450 0525296 0762982

2012 0771079 0884955 0520316 0760642

2013 0780752 0885691 0527280 0765196

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

Tablo 6rsquoda Guumlmruumlk Birliğirsquonin endeks değeri 1996 yılından yıllar geccediltikccedile 2013 yılına kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquondeki ihracat benzerliğindeki azalma Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquone ihracatta alternatif pazarlar oluşturma duumlşuumlncesi olduğunun goumlstergesidir Benzerlik goumlstergesi endeks değeri İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise 1996 yılından 2013 yılına kadar yuumlkselmiştir Bu artış alternatif pazar duumlşuumlncesinde İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemli bir yerde olduğunun goumlstergesidir İthalat iccedilin ise ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değerlerine bakarsak İslam İşbirliği Teşkilatı 1996 yılından 2013 yılına gelinceye kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquonde ise 1996 yılından 2013 yılına gelindiğinde benzerlik goumlstergesi endeks değeri

726

duumlşmuumlştuumlr İthalat endeks değerlerinde İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda oumlnemli bir azalma yaşanmamıştır Bu durum Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda kurucu bir uumllke olması ve oumlrguumlt iccedilerisindeki uumllkelerle yapılan ithalat hacminin gelişiminin zamana ihtiyacı olduğunu goumlstermektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin ithalat endeks değerinin azalması ise ithalat yapacak başka uumllke veya uumllke gruplarına doğru bir kayma olduğunu goumlstermektedir Kısaca Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla ihracat endeks değerine bakıldığında ihracat yapılarının yıllar geccediltikccedile endeks değerinin artışıyla birlikte ihracatın arttığı goumlstermektedir Guumlmruumlk Birliğirsquoyle olan ithalat azalırken İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla neredeyse değişmemesi ithalatta tercihlerin Tuumlrkiye iccedilin değiştiğinin habercisidir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks de ticaret tamamlayıcılık endeksidir Ticaret tamamlayıcılık endeksi ithalat ve ihracatın benzerliğini goumlsterir Bu endeks bir uumllkenin ithalat ve ihracatındaki yapıların ne kadar iyi eşleştiğini goumlsterir Endeks değeri 0 ile 1 arasında değer alır Bir uumllke tarafından ihraccedil veya ithal edilmiş hiccedilbir mal olmadığında ve ihracat ve ithalat hisseleri tam olarak eşleştiğinde endeks değeri 1rsquodir Tablo 7rsquode yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ticaret tamamlayıcılık endeks değerleri verilmiştir

Tablo 7 Ticaret Tamamlayıcılık Endeksi

Yıllar GB İİT

1996 0829008 0489866

1997 0834975 0508747

1998 0841439 0523899

1999 0837905 0501026

2000 0819182 0486028

2001 0825839 0501960

2002 0822857 0512005

2003 0811362 0505418

2004 0806692 0505027

2005 0801857 0498396

2006 0801469 0497547

2007 0792286 0498033

2008 0777509 0501254

2009 0780610 0521517

2010 0774123 0517872

727

2011 0771390 0520440

2012 0770946 0512378

2013 0778343 0514661

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

Tablo 7rsquode ticaret tamamlayıcılık endeksi ne kadar yuumlksek ise o uumllke uumllke grubu veya ekonomik teşkilatın ihracat ve ithalatı birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin 1996 yılındaki endeks değeri 2013 yılına kadar neredeyse her yıl azalırken İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise 1996 yılından 2013 yılına gelindiğinde Guumlmruumlk Birliğirsquonin tersine bir artış eğilimindedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin azalan endeks değeri Tuumlrkiye iccedilin dış ticarette Guumlmruumlk Birliğirsquonin etkinliğinin azaldığının goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise tersi durum geccedilerlidir 1996 yılındaki endeks değerinden 2013 yılına gelindiğinde endeks değerindeki artış İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın dış ticarette etkinliğinin arttığının bir goumlstergesidir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks de ihracatın ithalatı karşılama endeksidir İhracatın ithalatı karşılama endeksi ihracat endeksinin ithalat endeksine oranıdır Bu endeks uumllkenin ihracat guumlcuumlnuumln gelişimini ortaya koymaktadır Endeksin 100rsquoden buumlyuumlk ccedilıkması ihracattaki artış hızının ithalat artış hızından yuumlksek olduğu bu durum uumllke lehine ticaretin artması anlamına gelmektedir 100rsquoden uzaklaşması ise uumllke aleyhine ticaretin yani ihracatın azalması anlamına gelmektedir İhracat yerine ithalata bağımlılığın olduğu durumun ortaya ccedilıkmasıdır Tablo 8rsquode yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracatın ithalatı karşılama endeks değerleri verilmiştir

Tablo 8 İhracatın İthalatı Karşılama Endeksi

Yıllar GB İİT Yıllar GB İİT

1996 100 100 2007 1095495 106753453

1997 9971024 1086867311 2008 9637733 126307699

1998 1137580 128573224 2009 9754931 144981862

1999 1169104 9373924042 2010 8765857 682426173

2000 8012989 5819870968 2011 9360798 812300029

2001 1612227 1340076023 2012 9899637 146665812

2002 8986797 1663511558 2013 1006201 883391201

2003 9818354 1054354484 2014 1131822 108529969

2004 9755117 1082939292 2015 1054021 114174351

2005 1032008 9318754189 2016 1096298 941212434

2006 1029289 8176370603 - - -

Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistiklerinden Faydalanılarak Oluşturulmuştur [Erişim 20092017]

728

Tablo 8rsquode ihracatın ithalatı karşıladığı yıllar olan uumllke lehine dış ticaretin gerccedilekleştiği yıl sayıları İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda 12 yıl iken Guumlmruumlk Birliğirsquonde 10 yıldır

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan son endeks ticari uzmanlık endeksidir Ticari uzmanlık endeksi -1 ile +1 arasında değer alır Endeksin pozitif değeri bir ekonominin net ihracat yaptığını goumlsterir Bu durum belirli uumlruumlnuumln uumlretiminde uumllkenin uzmanlaştığının goumlstergesidir Tersi durum ise negatif bir değer olduğunda endeks ihracattan fazla ithalat olduğunu ve o uumllkede uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir (Verter 20161806)

Tablo 9 Ticari Uzmanlık Endeksi

Yıllar GB

İİT

1996 0014968190 0033274934

1997 0016693782 0024628289

1998 0010062938 -0021530050

1999 0000739123 0065925909

2000 -0011319737 0138450557

2001 -0000270600 0104795892

2002 0005685947 0100317881

2003 0001145708 0110969964

2004 0000622166 0110028312

2005 -0009049451 0139843674

2006 -0017962732 0161770699

2007 -0015873554 0141097563

2008 -0021735355 0142154574

2009 -0005765018 0075201500

2010 -0010152277 0105070443

2011 -0008517414 0146972358

2012 -0002326726 0140772189

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

729

Tablo 9rsquoda Guumlmruumlk Birliğirsquonin ticari uzmanlık endeks değerleri 2000 2001 2005 ve sonraki buumltuumln yıllar iccedilin negatif değer almıştır Guumlmruumlk Birliğinin endeks değerleri genel olarak sadece 7 yıl pozitif değer alıyorken 10 yıl negatif değer almıştır Bu durum ihracattan fazla ithalat olduğunu ve Tuumlrkiyersquode uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise sadece 1998 yılı endeks değeri negatiftir Diğer buumltuumln yıllarda pozitif değer almış ve Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile net ihracata sahiptir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın endeks değerlerinde sadece 1 yıl negatif değer alıyorken 16 yıl pozitif değer almıştır Guumlmruumlk Birliği ile olan endeks değerlerinden 2000 ve 2001 yılı değerleri kriz yıllarıdır Bu yuumlzden negatif değer almıştır Fakat 2005 ve sonrası yıllara baktığımızda alınan negatif değerler Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquoyle olan dış ticaretinde net ihracat yerine tuumlketimin soumlz konusu olduğunun bir goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın pozitif endeks değerleri ise Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif arayışlarında zamanla İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemli bir pazar haline geleceğini destekler niteliktedir

6 SONUCcedil

Tuumlrkiye kendi boumllgesindeki buumltuumlnleşmelerle bir guumln sorun yaşayabileceğini duumlşuumlnerek duumlnya konjonktuumlruumlndeki ekonomik kuruluşlarla iletişim halinde olmalıdır Alternatiflerin bulunması ccedilok youmlnluuml bir ekonomi iccedilin gereklidir Ccedilok youmlnluuml bir ekonomi ekonomik ccedilıkarların maksimize edildiği bir ekonomidir Kuumlreselleşmeyle birlikte duumlnyada artan rekabet ortamı 2008 kuumlresel ekonomik krizinden sonra duumlnya uumllkelerini uumllkeler ve boumllgeler arası işbirliğine doğru youmlneltmiştir Kuumlreselleşme suumlrecinde dış ticarette rekabetin her geccedilen guumln zorlaştığı bir doumlnemde buguumln uumllkeler dış ticareti gerccedilekleştirmek iccedilin en oumlnemli seccedilenekleri olan uumllkeler ve boumllgesel arası ekonomik buumltuumlnleşmeleri kullanmaktadırlar Yeni yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelerle dış ticareti arttırmak iccedilin alternatifler oluşturma duumlşuumlncesi Tuumlrkiye iccedilin oumlnemli hale gelmektedir Uumllkeler kuumlresel rekabet ortamında mevcut ve yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelere dahil olmak zorundadır 2000 sonrası doumlnemde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği oumlnemli paylara sahipken 2008 krizinden sonra Tuumlrkiyersquonin dış ticaret ekseninde Avruparsquodan İslam uumllkelerine doğru bir kayma yaşanmıştır Bu kayma hareketinde İslam İşbirliği Teşkilatı oumlnemli paya sahiptir Tuumlrkiye 2000 sonrası doumlnemde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği ile azalan dış ticaret hareketlerinin tersine İslam İşbirliği Teşkilatı ile artış trendine girmiştir Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif aramasının nedeni Avrupa ve Amerika merkezli ekonomik kuruluşlarda finansal uumlretim etkinken Tuumlrkiyersquonin aktif bir şekilde finansal uumlretim araccedillarını etkin kullanamamasını da duumlşuumlnuumlluumlrse Asya ve Avrasya merkezli uluslararası ekonomi kuruluşların ise hem finansal hem de reel uumlretim merkezli işlemler gerccedilekleştirmeleri Tuumlrkiyersquonin bu uluslararası ekonomik kuruluşlarla daha aktif bir dış ticaret suumlreci yaşaması iccedilin bir fırsat oluşturmaktadır Guumlnuumlmuumlzde uluslararası ticaretin merkezi Avruparsquodan Asyarsquoya doğru kaymaktadır Bu kaymanın nedenleri Asyarsquonın en buumlyuumlk pazar olması duumlnya nuumlfusunun buumlyuumlk bir kısmının Asyarsquoda olması ve nuumlfusla ilişkili olarak uumlretim ve tuumlketim harcamalarının da yine Asya da bulunmasıdır Duumlnya enerji kaynaklarından fosil yakıtların kıt olması ve enerjiye bağımlılığın her geccedilen guumln artması petrol ve doğalgaz rezervlerinin oumlnemli miktarının Avrasya boumllgesinde bulunması da Tuumlrkiye ve diğer duumlnya uumllkelerini Avrasya uumllkeleriyle olan dış ticaretine youmlnelmesindeki en oumlnemli etkenlerdendir

Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile oluşturduğu uluslararası ekonomik buumltuumlnleşmeye 2008 kuumlresel finansal krizinden sonra ağırlık vermiştir Avrupa Birliğirsquoyle yaklaşık yarım yuumlzyıl suumlren ekonomik buumltuumlnleşmeye bakılırsa Tuumlrkiye Avrupa ve Guumlmruumlk Birliğirsquonden oumlğrendiği tecruumlbeleri yeni bir boumllgesel buumltuumlnleşme olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda kullanıp avantajlı duruma gelebilir Duumlnya ticaretinin youmlnuumlnuumln Avruparsquodan Asyarsquoya kaydığı goumlz oumlnuumlnde tutulursa Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ilerleyen doumlnemlerde Guumlmruumlk Birliğirsquone iyi bir alternatif olabilir mi sorusunun cevabı iccedilin oumlnem kazanmıştır Tuumlrkiyersquonin coğrafi konumunu olsun dini olsun potansiyeli olsun her tuumlrluuml avantajını kullanarak dış ticarette kar maksimizasyonu sağlamak iccedilin fırsatlarını değerlendirmelidir Tuumlrkiyersquonin kurucu uumlye olduğu İslam işbirliği Teşkilatırsquoyla olan dış

730

ticaretine baktığımızda yıllar itibariyle ticaret fazlası verdiği goumlruumllmektedir Bu ticaret fazlası verme durumu iyi kullanılarak kaynakların katma değeri yuumlksek teknolojik uumlruumlnlere doğru youmlnlendirilmesi sağlanmalıdır

İslam İşbirliği Teşkilatırsquondaki uumllkeler ihracat potansiyelleri ve kişi başına duumlşen milli gelirlerine goumlre az gelişmiş petrol zengini ve kısmen sanayileşmiş uumllkeler olarak farklı potansiyeli olan uumllkelerden oluşmaktadır Bu uumllkeler teknoloji yoğun uumlretim gerccedilekleştirememektedirler Teknoloji yoğun uumlretimi gelişmiş uumllkeler gerccedilekleştirmektedirler Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatı duumlnya ticaretinde soumlz sahibi olmak istiyorlarsa sahip oldukları potansiyeli lehine bir şekilde kullanıp yuumlksek katma değer yaratan uumlruumlnler uumlretmelidirler Fakat bu uumlretim zaman alıcı bir suumlreccediltir Bu suumlreccedil eğer gerccedilekleşirse Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler iccedilin hammadde ticaretine bağlı ihracat yapısı uzun vadede değişir Bu değişim uumlye uumllkeler iccedilin gelir arttırıcı ve ekonominin yapısını guumlccedillendirici etki yapar Bu guumlccedilluuml etki yaşanacak kuumlresel krizlerin etkilerini minimize etmekte yardımcı olacaktır Sahip olunan potansiyelin dezavantajlı bir durumu da bulunmaktadır Coğrafi olarak duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinden oluşan bu ekonomik buumltuumlnleşme uumllkeler arasındaki guumlccedilluuml işbirliğini zorlaştırmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler oldukccedila zengin bir potansiyele sahip olmalarına rağmen bu potansiyellerini yeterince kullanamamaktadırlar Uumllkelerdeki alt yapı yetersizliği ve yatırımlar iccedilin guumlvenli ortamın sağlanamaması da ekonomik işbirliğinin geliştirilememesindeki etkili faktoumlrlerdendir

Bu ccedilalışma Tuumlrkiyersquonin ekonomik buumltuumlnleşmelerinden biri olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar olabilir mi sorusuna cevap aramaktadır Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin performans analizi değerlendirildiğinde 2008 sonrası yıllarda Tuumlrkiyersquonin dış ticaret yapısının İslam İşbirliği Teşkilatırsquona doğru kaydığı goumlruumllmektedir Fakat Tuumlrkiyersquonin dış ticaret faaliyetlerini gerccedilekleştirmek iccedilin gerekli hammaddeyi ithal etmesi Tuumlrkiyersquoyi dış ticarette dışa bağımlı hale getirmektedir Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin uyum analizini değerlendirildiğinde Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ve İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin de Tuumlrkiyersquonin oumlnemi yıllar itibariyle artmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatı ve Tuumlrkiyersquonin dış ticaret işlemlerinde konsantrasyon ccedileşitlendirme yoğunlaşma benzerlik tamamlayıcılık ihracatın ithalatı karşılama ve ticari uzmanlık endeksleri dış ticarette ccedileşitliliğin yoğunlaşmanın ve etkinliğin sağlandığını goumlstermektedir Yıllar itibariyle artan dış ticaret hacimleri ve ekonomik kuruluşların makro ekonomik yapıları dikkate alındığında Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı zamanla Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar oluşturabilir

Kaynakccedila References

Akal Mustafa amp Ahmet Yağmur Ersoy (2015) ldquoOsmanlı 45 Uumllkelerinin Tuumlrkiye ile dış ticaret yoğunlukları gelişimi ve Yeni Osmanlılıkrdquo International Journal of Human Sciences 12(1) 1244-1262

Akguumll Mehmet Serhat (2013) ldquoCcedilekim Modeli Bulguları Işığında Tuumlrkiyenin İslam İşbirliği Teşkilatı İle İlişkileri ve Ticari Potansiyelirdquo Adam Academy Journal of Social SciencesAdam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 3(2)

Aktakas Başak Guumll vd (2014) ldquoBilgi Toplumunda Verimliliğin Belirleyicileri İslami İşbirliği Teşkilatı Uumlyesi Seccedilili Uumllkeler Uumlzerine Ampirik Bir Ccedilalışmardquo Bilgi Ekonomisi ve Youmlnetimi Dergisi 9(1)

Arslan Kahraman (2014) ldquoİslam Uumllkeleri Arasında İşbirliğine Giden Yolda Yeni Arayışlarrdquo Uluslararası Youmlnetim İktisat ve İşletme Dergisi 10(21) 179-198

731

Bakkalcı Ahmet Can (2002) ldquoAvrupa Birliği ile Tuumlrkiye Arasında Gerccedilekleştirilen Guumlmruumlk Birliğinin Kaynak Dağılımı Uumlzerine Etkilerirdquo Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 17(2)

Balassa Bela (1976) ldquoTypes of Economic Integrationrdquo Economic Integration Worldwide Regional Sectoral (der) Fritz Machlup Londra The Macmillan Press Ltd Chow Peter ve Mitchell Kelman Yochanan (1999) ldquoA Test of the Linder Hypothesis in Pacific NIC Trade 19651990rdquoApplied Economics 312 175-182

Ccedilak Demet amp Murat Ccedilak (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Getirdikleri ve Goumltuumlrduumlkleri Dış Ticaret Vergileri ve İhracat Gelirleri Analizirdquo İstanbul Ticaret Odası Yayınları No 2007-68

Dura Cihan amp Hayriye Atik (2007) Avrupa Birliği Guumlmruumlk Birliği ve Tuumlrkiye (3 Basım) Ankara Nobel Yayın Dağıtım

Erhan Ccedilağrı amp Erhan Akdemir (2016) ldquoTuumlrkiye-Avrupa Birligi Muumlzakere Suumlrecinde Ilk 10 Yılın Muhasebesi (2005-2015)rdquo Bilig 78 7-35

Feshari Majid (2016) The Effective Factors on Survival Duration of Economic Expansion in Selected Countries of Islamic Cooperation Organization (Survival Analysis Approach) 97-120

Haberler Gottfried (1970) Dış Ticaret Teorisine Genel Bir Bakış (Ccedilev Mumcu Necati) İstanbul Uumlniversitesi Yayın No 1503

Hill Hal (1985) ldquoAustralia - Philippine Trade Relationsrdquo Journal of Philippine Development 8(2) 253 ndash 273

Işık Nihat vd (2016) ldquoTeroumlruumln Kamu Harcamalarına Etkisi İslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkeler Uumlzerine Bir İncelemerdquo Mehmet Akif Ersoy Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(16) 46-60

Kesgingoumlz Hayrettin (2017) Uluslararası Ekonomik Kuruluşlarının Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretine Etkisi Ankara Detay Yayıncılık

Maksimova Margarita (1976) Comment on Papers Types of Economic Integration by B Balassa in Econoic Integration Worldwide Regional Sector London Macmillon pp32-36

Mikic Mia (1998) International Trade London Macmillan Press

Mohamad Nordin Haji amp Fatimah Binti Said (2011) ldquoComparing Macroeconomic Performance of İİT Member Countriesrdquo International Journal of Economics and Management Sciences 1(3) 90-104

Sevgin Hakan amp Atalay Ccedilağlar (2017) ldquoİslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkelerin Veri Zarflama Analizi ve TOPSIS Youmlntemiyle Karşılaştırılmasırdquo DUumlSOBİAD 221

Temiz Dilek (2009) Guumlmruumlk Birliği ile Birlikte Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretinde Yapısal Değişimler Oldu Mu Ankara Avrupa Ccedilalışmaları Dergisi Cilt 8 No 1 ss115-138

Tinbergen Jan (1965) İnternational Economic İntegration Amsterdam Elsevier Publishing Co

Tireli Muumlnir vd (2013) ldquoİİT Uumllkeleri Ve Tuumlrkiyersquoye Ait Sosyal Goumlstergeler ile İnsani Gelişim Goumlstergeleri Arasındaki İlişkinin Karşılaştırmalı Analizirdquo Sosyal Politika Ccedilalışmaları Dergisi 7(30)

Uumllger İrfan Kaya (2016) ldquoThe European Unions Role in Turkeys Social TransformationTuumlrkiyenin Toplumsal Degisiminde Avrupa Birliginin Roluumlrdquo Bilig 78 73-93

Verter Nahanga (2016) ldquoAnalysis of Some External Influences on Agricultural Performance in Nigeriardquo Acta Universitatis Agriculturae et Silviculturae Mendelianae Brunensis 64(5) 1805ndash1821

732

Viner Jacob (1950) The Customs Union Issue New York Carnegie Endowment for International Peace

Yamazawa Ippei (1971) ldquoStructural Changes in World Trade Flowsrdquo Hitotsubashi Journal of Economics 11(2) 11-21

Yıldırım Ertuğrul amp Cihan Dura (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Tuumlrkiye Ekonomisi Uumlzerindeki Etkileri Konusundaki Literatuumlre Bir Bakışrdquo Erciyes Uumlniversitesi İktisadi ve idari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 28 Ocak-Haziran

Diğer Kaynaklar Other Sources

TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 10052017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg [Erişim 10052017]

wwwabgovtr [Erişim Tarihi 20092017]

Wordbank httpwwwworldbankorg [Erişim Tarihi 20092017]

WTO httpstatwtoorg [Erişim Tarihi 20092017]

MFA wwwmfagovtr [Erişim Tarihi 20092017]

722

2006 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0065724156 0071903141 0426045152 0067563483

Ccedileşitlendirme Endeksi 019124074 0104340576 0499526069 0207385974

2007 Uumlruumln sayısı 260 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0065563276 0069186193 041719217 0062375714

Ccedileşitlendirme Endeksi 019831238 0109365612 0496799061 0212531898

2008 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0065945891 0075938229 04525754 0078704411

Ccedileşitlendirme Endeksi 0212720509 0112184856 0495306383 0244447327

2009 Uumlruumln sayısı 259 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0068558539 007343083 0372852189 0066411067

Ccedileşitlendirme Endeksi 0216824878 0129140762 0473519355 0237878456

2010 Uumlruumln sayısı 260 260 260 259

Konsantrasyon Endeksi 0066311327 0070839556 0379660589 0058817533

Ccedileşitlendirme Endeksi 0217927134 0121406522 0477701094 0224050798

2011 Uumlruumln sayısı 259 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 006355819 0073301238 0405711121 006366418

Ccedileşitlendirme Endeksi 0224808863 0115999484 0475172869 0235822405

2012 Uumlruumln sayısı 260 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0065899941 0081009485 0401359242 0070966172

Ccedileşitlendirme Endeksi 0231961074 0115739707 0471948832 0237129132

2013 Uumlruumln sayısı 259 260 260 260

723

Konsantrasyon Endeksi 0064270414 0075963376 0387997315 0071632048

Ccedileşitlendirme Endeksi 0224373956 0120068281 0458207677 0228580084

2014 Uumlruumln sayısı 259 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0063885241 0069962965 0362362785 0066884399

Ccedileşitlendirme Endeksi 0223520403 0120113379 0452708552 0218332171

2015 Uumlruumln sayısı 259 259 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0065984357 0060344844 0249953444 0056345785

Ccedileşitlendirme Endeksi 0208443866 0122367555 0428012105 0208875448

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim 10052017]

Tablo 4rsquote ihraccedil ve ithal edilen uumlruumln sayısının ortalama 260 olduğu goumlruumllmektedir Uumlruumln sayısında Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ccedileşitlilik sağlanmıştır Guumlmruumlk Birliğirsquonin ihracatı iccedilin konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ihracatta pazar yoğunluğu artmıştır Guumlmruumlk Birliğirsquonin ithalat konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ithalatta da pazar yoğunluğu artmıştır İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise ihracat ve ithalat iccedilin konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ihracatta pazar yoğunluğunu ve ccedileşitliliği artarken ithalatta ise ccedileşitlendirme sağlanmıştır 2015 yılı iccedilin Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde Guumlmruumlk Birliği ihracatta 44rsquoluumlk ve ithalatta 37rsquolik paya sahiptir Bu paylar dış ticarette yoğunlaşma olduğunun goumlstergesidir Tuumlrkiyersquonin 2015 yılı iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise ihracatta 29rsquoluk bir paya sahipken ithalatta ise 10rsquoluk paya sahiptir Bu rakamlar yoğunluğun ve ccedileşitliliğin ihracatta arttığını ithalatta ise ccedileşitlilik goumlsterdiğinin kanıtı niteliğindedir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endekste ikili yoğunlaşma endeksidir İkili yoğunlaşma endeksi dış ticaret yoğunlaşmalarının gelişimini goumlstermektedir Bu endeks değeri ekonomik kuruluşlarla olan dış ticaretin uumllke oumlzelliklerine bağlı olarak artmakta veya azalmaktadır İkili yoğunlaşma endeksinin artması ilgili uumllkenin dış ticaretinde lehine bir durumken azalış ise aleyhine bir ticaret sapması anlamına gelmektedir (Yamazawa 197111 Hill 1985253 Chow vd 1999175 Akal vd 20151249) Tablo 5rsquote yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ikili yoğunlaşma endeks değerleri verilmiştir

Tablo 5 Yıllar İtibariyle İkili Yoğunlaşma Endeksi

Yıllar GB İhracat GB İthalat İİT İhracat İİT İthalat

1996 0052086131 0053177384 0325697788 0046605017

1997 0053878021 0054006579 0310987092 0048315697

1998 0057651539 0054398917 0250685798 0048108198

724

1999 0060504516 0059472402 0303264019 005351524

2000 0070250752 0070592308 0376201121 0063497006

2001 0068012584 0064816359 0343644459 005809855

2002 006900916 0063997004 0327867784 0060532416

2003 0070319726 0066516672 0348922428 0059544321

2004 0069000121 0067994537 0368289544 0060570634

2005 0066803116 0069964033 0408565119 0064577652

2006 0065734537 0071836421 0427449696 0067763934

2007 0066599555 0070810856 041824902 0062534643

2008 0065915562 0075926654 0455359737 0078746561

2009 0068571774 0073502564 0372789549 006675928

2010 0066307292 0070845201 0384559181 0059081291

2011 0063495375 0073359067 0411325546 0063611705

2012 0066464581 0081911035 0415652254 0069750737

2013 0064241128 0076091513 0402631228 0070333301

2014 0063966338 0068897171 0377724448 0064439986

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri TUumlİK ve Duumlnya Ticaret Oumlrguumltuuml İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim 10052017]

Tablo 5rsquote Guumlmruumlk Birliğirsquonin ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracat ve ithalat ikili yoğunlaşma endeks değerleri Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde bu iki uluslararası ekonomik kuruluşla olan dış ticaretin uumllke lehine gerccedilekleştiğini goumlstermektedir İkili yoğunlaşma endekslerinin değerleri dış ticarette Tuumlrkiye iccedilin katkı sağlayan kuruluşlar olduğunu goumlstermektedir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks ise ticaret yapılarındaki benzerlik goumlstergesi endeksidir Ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeksi ilgili uumllkelerin ihracat veya ithalat yapılarının benzerliği karşılaştırılmaktadır Ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değeri 0 ile 1 arasında yer almakla birlikte katsayının değerinin yuumlksek olması durumunda uumllkelerin ihracat veya ithalat yapılarının benzer olduğu anlaşılmaktadır Tablo 6rsquoda yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değerleri verilmiştir

725

Tablo 6 Ticaret Yapılarında Benzerlik Goumlstergesi Endeksi

Yıllar GB

İhracat

GB

İthalat

İİT

İhracat

İİT

İthalat

1996 0838018 0909824 0488623 0766105

1997 0843446 0912827 0507155 0772956

1998 0852299 0918414 0519004 0766680

1999 0845729 0917311 0502683 0764975

2000 0828073 0914502 0489058 0777675

2001 0839412 0918712 0499830 0772191

2002 0835571 0914832 0511576 0772582

2003 0823960 0904478 0505415 0783838

2004 0818662 0897338 0507076 0784323

2005 0811790 0897821 0502849 0787748

2006 0808723 0895509 0499726 0792936

2007 0799887 0888245 0503085 0786358

2008 0786756 0887681 0504977 0755232

2009 0782293 0870319 0526401 0762634

2010 0781118 0878022 0521366 0775802

2011 0775794 0883450 0525296 0762982

2012 0771079 0884955 0520316 0760642

2013 0780752 0885691 0527280 0765196

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

Tablo 6rsquoda Guumlmruumlk Birliğirsquonin endeks değeri 1996 yılından yıllar geccediltikccedile 2013 yılına kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquondeki ihracat benzerliğindeki azalma Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquone ihracatta alternatif pazarlar oluşturma duumlşuumlncesi olduğunun goumlstergesidir Benzerlik goumlstergesi endeks değeri İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise 1996 yılından 2013 yılına kadar yuumlkselmiştir Bu artış alternatif pazar duumlşuumlncesinde İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemli bir yerde olduğunun goumlstergesidir İthalat iccedilin ise ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değerlerine bakarsak İslam İşbirliği Teşkilatı 1996 yılından 2013 yılına gelinceye kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquonde ise 1996 yılından 2013 yılına gelindiğinde benzerlik goumlstergesi endeks değeri

726

duumlşmuumlştuumlr İthalat endeks değerlerinde İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda oumlnemli bir azalma yaşanmamıştır Bu durum Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda kurucu bir uumllke olması ve oumlrguumlt iccedilerisindeki uumllkelerle yapılan ithalat hacminin gelişiminin zamana ihtiyacı olduğunu goumlstermektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin ithalat endeks değerinin azalması ise ithalat yapacak başka uumllke veya uumllke gruplarına doğru bir kayma olduğunu goumlstermektedir Kısaca Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla ihracat endeks değerine bakıldığında ihracat yapılarının yıllar geccediltikccedile endeks değerinin artışıyla birlikte ihracatın arttığı goumlstermektedir Guumlmruumlk Birliğirsquoyle olan ithalat azalırken İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla neredeyse değişmemesi ithalatta tercihlerin Tuumlrkiye iccedilin değiştiğinin habercisidir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks de ticaret tamamlayıcılık endeksidir Ticaret tamamlayıcılık endeksi ithalat ve ihracatın benzerliğini goumlsterir Bu endeks bir uumllkenin ithalat ve ihracatındaki yapıların ne kadar iyi eşleştiğini goumlsterir Endeks değeri 0 ile 1 arasında değer alır Bir uumllke tarafından ihraccedil veya ithal edilmiş hiccedilbir mal olmadığında ve ihracat ve ithalat hisseleri tam olarak eşleştiğinde endeks değeri 1rsquodir Tablo 7rsquode yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ticaret tamamlayıcılık endeks değerleri verilmiştir

Tablo 7 Ticaret Tamamlayıcılık Endeksi

Yıllar GB İİT

1996 0829008 0489866

1997 0834975 0508747

1998 0841439 0523899

1999 0837905 0501026

2000 0819182 0486028

2001 0825839 0501960

2002 0822857 0512005

2003 0811362 0505418

2004 0806692 0505027

2005 0801857 0498396

2006 0801469 0497547

2007 0792286 0498033

2008 0777509 0501254

2009 0780610 0521517

2010 0774123 0517872

727

2011 0771390 0520440

2012 0770946 0512378

2013 0778343 0514661

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

Tablo 7rsquode ticaret tamamlayıcılık endeksi ne kadar yuumlksek ise o uumllke uumllke grubu veya ekonomik teşkilatın ihracat ve ithalatı birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin 1996 yılındaki endeks değeri 2013 yılına kadar neredeyse her yıl azalırken İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise 1996 yılından 2013 yılına gelindiğinde Guumlmruumlk Birliğirsquonin tersine bir artış eğilimindedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin azalan endeks değeri Tuumlrkiye iccedilin dış ticarette Guumlmruumlk Birliğirsquonin etkinliğinin azaldığının goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise tersi durum geccedilerlidir 1996 yılındaki endeks değerinden 2013 yılına gelindiğinde endeks değerindeki artış İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın dış ticarette etkinliğinin arttığının bir goumlstergesidir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks de ihracatın ithalatı karşılama endeksidir İhracatın ithalatı karşılama endeksi ihracat endeksinin ithalat endeksine oranıdır Bu endeks uumllkenin ihracat guumlcuumlnuumln gelişimini ortaya koymaktadır Endeksin 100rsquoden buumlyuumlk ccedilıkması ihracattaki artış hızının ithalat artış hızından yuumlksek olduğu bu durum uumllke lehine ticaretin artması anlamına gelmektedir 100rsquoden uzaklaşması ise uumllke aleyhine ticaretin yani ihracatın azalması anlamına gelmektedir İhracat yerine ithalata bağımlılığın olduğu durumun ortaya ccedilıkmasıdır Tablo 8rsquode yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracatın ithalatı karşılama endeks değerleri verilmiştir

Tablo 8 İhracatın İthalatı Karşılama Endeksi

Yıllar GB İİT Yıllar GB İİT

1996 100 100 2007 1095495 106753453

1997 9971024 1086867311 2008 9637733 126307699

1998 1137580 128573224 2009 9754931 144981862

1999 1169104 9373924042 2010 8765857 682426173

2000 8012989 5819870968 2011 9360798 812300029

2001 1612227 1340076023 2012 9899637 146665812

2002 8986797 1663511558 2013 1006201 883391201

2003 9818354 1054354484 2014 1131822 108529969

2004 9755117 1082939292 2015 1054021 114174351

2005 1032008 9318754189 2016 1096298 941212434

2006 1029289 8176370603 - - -

Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistiklerinden Faydalanılarak Oluşturulmuştur [Erişim 20092017]

728

Tablo 8rsquode ihracatın ithalatı karşıladığı yıllar olan uumllke lehine dış ticaretin gerccedilekleştiği yıl sayıları İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda 12 yıl iken Guumlmruumlk Birliğirsquonde 10 yıldır

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan son endeks ticari uzmanlık endeksidir Ticari uzmanlık endeksi -1 ile +1 arasında değer alır Endeksin pozitif değeri bir ekonominin net ihracat yaptığını goumlsterir Bu durum belirli uumlruumlnuumln uumlretiminde uumllkenin uzmanlaştığının goumlstergesidir Tersi durum ise negatif bir değer olduğunda endeks ihracattan fazla ithalat olduğunu ve o uumllkede uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir (Verter 20161806)

Tablo 9 Ticari Uzmanlık Endeksi

Yıllar GB

İİT

1996 0014968190 0033274934

1997 0016693782 0024628289

1998 0010062938 -0021530050

1999 0000739123 0065925909

2000 -0011319737 0138450557

2001 -0000270600 0104795892

2002 0005685947 0100317881

2003 0001145708 0110969964

2004 0000622166 0110028312

2005 -0009049451 0139843674

2006 -0017962732 0161770699

2007 -0015873554 0141097563

2008 -0021735355 0142154574

2009 -0005765018 0075201500

2010 -0010152277 0105070443

2011 -0008517414 0146972358

2012 -0002326726 0140772189

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

729

Tablo 9rsquoda Guumlmruumlk Birliğirsquonin ticari uzmanlık endeks değerleri 2000 2001 2005 ve sonraki buumltuumln yıllar iccedilin negatif değer almıştır Guumlmruumlk Birliğinin endeks değerleri genel olarak sadece 7 yıl pozitif değer alıyorken 10 yıl negatif değer almıştır Bu durum ihracattan fazla ithalat olduğunu ve Tuumlrkiyersquode uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise sadece 1998 yılı endeks değeri negatiftir Diğer buumltuumln yıllarda pozitif değer almış ve Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile net ihracata sahiptir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın endeks değerlerinde sadece 1 yıl negatif değer alıyorken 16 yıl pozitif değer almıştır Guumlmruumlk Birliği ile olan endeks değerlerinden 2000 ve 2001 yılı değerleri kriz yıllarıdır Bu yuumlzden negatif değer almıştır Fakat 2005 ve sonrası yıllara baktığımızda alınan negatif değerler Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquoyle olan dış ticaretinde net ihracat yerine tuumlketimin soumlz konusu olduğunun bir goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın pozitif endeks değerleri ise Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif arayışlarında zamanla İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemli bir pazar haline geleceğini destekler niteliktedir

6 SONUCcedil

Tuumlrkiye kendi boumllgesindeki buumltuumlnleşmelerle bir guumln sorun yaşayabileceğini duumlşuumlnerek duumlnya konjonktuumlruumlndeki ekonomik kuruluşlarla iletişim halinde olmalıdır Alternatiflerin bulunması ccedilok youmlnluuml bir ekonomi iccedilin gereklidir Ccedilok youmlnluuml bir ekonomi ekonomik ccedilıkarların maksimize edildiği bir ekonomidir Kuumlreselleşmeyle birlikte duumlnyada artan rekabet ortamı 2008 kuumlresel ekonomik krizinden sonra duumlnya uumllkelerini uumllkeler ve boumllgeler arası işbirliğine doğru youmlneltmiştir Kuumlreselleşme suumlrecinde dış ticarette rekabetin her geccedilen guumln zorlaştığı bir doumlnemde buguumln uumllkeler dış ticareti gerccedilekleştirmek iccedilin en oumlnemli seccedilenekleri olan uumllkeler ve boumllgesel arası ekonomik buumltuumlnleşmeleri kullanmaktadırlar Yeni yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelerle dış ticareti arttırmak iccedilin alternatifler oluşturma duumlşuumlncesi Tuumlrkiye iccedilin oumlnemli hale gelmektedir Uumllkeler kuumlresel rekabet ortamında mevcut ve yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelere dahil olmak zorundadır 2000 sonrası doumlnemde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği oumlnemli paylara sahipken 2008 krizinden sonra Tuumlrkiyersquonin dış ticaret ekseninde Avruparsquodan İslam uumllkelerine doğru bir kayma yaşanmıştır Bu kayma hareketinde İslam İşbirliği Teşkilatı oumlnemli paya sahiptir Tuumlrkiye 2000 sonrası doumlnemde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği ile azalan dış ticaret hareketlerinin tersine İslam İşbirliği Teşkilatı ile artış trendine girmiştir Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif aramasının nedeni Avrupa ve Amerika merkezli ekonomik kuruluşlarda finansal uumlretim etkinken Tuumlrkiyersquonin aktif bir şekilde finansal uumlretim araccedillarını etkin kullanamamasını da duumlşuumlnuumlluumlrse Asya ve Avrasya merkezli uluslararası ekonomi kuruluşların ise hem finansal hem de reel uumlretim merkezli işlemler gerccedilekleştirmeleri Tuumlrkiyersquonin bu uluslararası ekonomik kuruluşlarla daha aktif bir dış ticaret suumlreci yaşaması iccedilin bir fırsat oluşturmaktadır Guumlnuumlmuumlzde uluslararası ticaretin merkezi Avruparsquodan Asyarsquoya doğru kaymaktadır Bu kaymanın nedenleri Asyarsquonın en buumlyuumlk pazar olması duumlnya nuumlfusunun buumlyuumlk bir kısmının Asyarsquoda olması ve nuumlfusla ilişkili olarak uumlretim ve tuumlketim harcamalarının da yine Asya da bulunmasıdır Duumlnya enerji kaynaklarından fosil yakıtların kıt olması ve enerjiye bağımlılığın her geccedilen guumln artması petrol ve doğalgaz rezervlerinin oumlnemli miktarının Avrasya boumllgesinde bulunması da Tuumlrkiye ve diğer duumlnya uumllkelerini Avrasya uumllkeleriyle olan dış ticaretine youmlnelmesindeki en oumlnemli etkenlerdendir

Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile oluşturduğu uluslararası ekonomik buumltuumlnleşmeye 2008 kuumlresel finansal krizinden sonra ağırlık vermiştir Avrupa Birliğirsquoyle yaklaşık yarım yuumlzyıl suumlren ekonomik buumltuumlnleşmeye bakılırsa Tuumlrkiye Avrupa ve Guumlmruumlk Birliğirsquonden oumlğrendiği tecruumlbeleri yeni bir boumllgesel buumltuumlnleşme olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda kullanıp avantajlı duruma gelebilir Duumlnya ticaretinin youmlnuumlnuumln Avruparsquodan Asyarsquoya kaydığı goumlz oumlnuumlnde tutulursa Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ilerleyen doumlnemlerde Guumlmruumlk Birliğirsquone iyi bir alternatif olabilir mi sorusunun cevabı iccedilin oumlnem kazanmıştır Tuumlrkiyersquonin coğrafi konumunu olsun dini olsun potansiyeli olsun her tuumlrluuml avantajını kullanarak dış ticarette kar maksimizasyonu sağlamak iccedilin fırsatlarını değerlendirmelidir Tuumlrkiyersquonin kurucu uumlye olduğu İslam işbirliği Teşkilatırsquoyla olan dış

730

ticaretine baktığımızda yıllar itibariyle ticaret fazlası verdiği goumlruumllmektedir Bu ticaret fazlası verme durumu iyi kullanılarak kaynakların katma değeri yuumlksek teknolojik uumlruumlnlere doğru youmlnlendirilmesi sağlanmalıdır

İslam İşbirliği Teşkilatırsquondaki uumllkeler ihracat potansiyelleri ve kişi başına duumlşen milli gelirlerine goumlre az gelişmiş petrol zengini ve kısmen sanayileşmiş uumllkeler olarak farklı potansiyeli olan uumllkelerden oluşmaktadır Bu uumllkeler teknoloji yoğun uumlretim gerccedilekleştirememektedirler Teknoloji yoğun uumlretimi gelişmiş uumllkeler gerccedilekleştirmektedirler Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatı duumlnya ticaretinde soumlz sahibi olmak istiyorlarsa sahip oldukları potansiyeli lehine bir şekilde kullanıp yuumlksek katma değer yaratan uumlruumlnler uumlretmelidirler Fakat bu uumlretim zaman alıcı bir suumlreccediltir Bu suumlreccedil eğer gerccedilekleşirse Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler iccedilin hammadde ticaretine bağlı ihracat yapısı uzun vadede değişir Bu değişim uumlye uumllkeler iccedilin gelir arttırıcı ve ekonominin yapısını guumlccedillendirici etki yapar Bu guumlccedilluuml etki yaşanacak kuumlresel krizlerin etkilerini minimize etmekte yardımcı olacaktır Sahip olunan potansiyelin dezavantajlı bir durumu da bulunmaktadır Coğrafi olarak duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinden oluşan bu ekonomik buumltuumlnleşme uumllkeler arasındaki guumlccedilluuml işbirliğini zorlaştırmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler oldukccedila zengin bir potansiyele sahip olmalarına rağmen bu potansiyellerini yeterince kullanamamaktadırlar Uumllkelerdeki alt yapı yetersizliği ve yatırımlar iccedilin guumlvenli ortamın sağlanamaması da ekonomik işbirliğinin geliştirilememesindeki etkili faktoumlrlerdendir

Bu ccedilalışma Tuumlrkiyersquonin ekonomik buumltuumlnleşmelerinden biri olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar olabilir mi sorusuna cevap aramaktadır Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin performans analizi değerlendirildiğinde 2008 sonrası yıllarda Tuumlrkiyersquonin dış ticaret yapısının İslam İşbirliği Teşkilatırsquona doğru kaydığı goumlruumllmektedir Fakat Tuumlrkiyersquonin dış ticaret faaliyetlerini gerccedilekleştirmek iccedilin gerekli hammaddeyi ithal etmesi Tuumlrkiyersquoyi dış ticarette dışa bağımlı hale getirmektedir Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin uyum analizini değerlendirildiğinde Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ve İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin de Tuumlrkiyersquonin oumlnemi yıllar itibariyle artmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatı ve Tuumlrkiyersquonin dış ticaret işlemlerinde konsantrasyon ccedileşitlendirme yoğunlaşma benzerlik tamamlayıcılık ihracatın ithalatı karşılama ve ticari uzmanlık endeksleri dış ticarette ccedileşitliliğin yoğunlaşmanın ve etkinliğin sağlandığını goumlstermektedir Yıllar itibariyle artan dış ticaret hacimleri ve ekonomik kuruluşların makro ekonomik yapıları dikkate alındığında Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı zamanla Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar oluşturabilir

Kaynakccedila References

Akal Mustafa amp Ahmet Yağmur Ersoy (2015) ldquoOsmanlı 45 Uumllkelerinin Tuumlrkiye ile dış ticaret yoğunlukları gelişimi ve Yeni Osmanlılıkrdquo International Journal of Human Sciences 12(1) 1244-1262

Akguumll Mehmet Serhat (2013) ldquoCcedilekim Modeli Bulguları Işığında Tuumlrkiyenin İslam İşbirliği Teşkilatı İle İlişkileri ve Ticari Potansiyelirdquo Adam Academy Journal of Social SciencesAdam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 3(2)

Aktakas Başak Guumll vd (2014) ldquoBilgi Toplumunda Verimliliğin Belirleyicileri İslami İşbirliği Teşkilatı Uumlyesi Seccedilili Uumllkeler Uumlzerine Ampirik Bir Ccedilalışmardquo Bilgi Ekonomisi ve Youmlnetimi Dergisi 9(1)

Arslan Kahraman (2014) ldquoİslam Uumllkeleri Arasında İşbirliğine Giden Yolda Yeni Arayışlarrdquo Uluslararası Youmlnetim İktisat ve İşletme Dergisi 10(21) 179-198

731

Bakkalcı Ahmet Can (2002) ldquoAvrupa Birliği ile Tuumlrkiye Arasında Gerccedilekleştirilen Guumlmruumlk Birliğinin Kaynak Dağılımı Uumlzerine Etkilerirdquo Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 17(2)

Balassa Bela (1976) ldquoTypes of Economic Integrationrdquo Economic Integration Worldwide Regional Sectoral (der) Fritz Machlup Londra The Macmillan Press Ltd Chow Peter ve Mitchell Kelman Yochanan (1999) ldquoA Test of the Linder Hypothesis in Pacific NIC Trade 19651990rdquoApplied Economics 312 175-182

Ccedilak Demet amp Murat Ccedilak (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Getirdikleri ve Goumltuumlrduumlkleri Dış Ticaret Vergileri ve İhracat Gelirleri Analizirdquo İstanbul Ticaret Odası Yayınları No 2007-68

Dura Cihan amp Hayriye Atik (2007) Avrupa Birliği Guumlmruumlk Birliği ve Tuumlrkiye (3 Basım) Ankara Nobel Yayın Dağıtım

Erhan Ccedilağrı amp Erhan Akdemir (2016) ldquoTuumlrkiye-Avrupa Birligi Muumlzakere Suumlrecinde Ilk 10 Yılın Muhasebesi (2005-2015)rdquo Bilig 78 7-35

Feshari Majid (2016) The Effective Factors on Survival Duration of Economic Expansion in Selected Countries of Islamic Cooperation Organization (Survival Analysis Approach) 97-120

Haberler Gottfried (1970) Dış Ticaret Teorisine Genel Bir Bakış (Ccedilev Mumcu Necati) İstanbul Uumlniversitesi Yayın No 1503

Hill Hal (1985) ldquoAustralia - Philippine Trade Relationsrdquo Journal of Philippine Development 8(2) 253 ndash 273

Işık Nihat vd (2016) ldquoTeroumlruumln Kamu Harcamalarına Etkisi İslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkeler Uumlzerine Bir İncelemerdquo Mehmet Akif Ersoy Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(16) 46-60

Kesgingoumlz Hayrettin (2017) Uluslararası Ekonomik Kuruluşlarının Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretine Etkisi Ankara Detay Yayıncılık

Maksimova Margarita (1976) Comment on Papers Types of Economic Integration by B Balassa in Econoic Integration Worldwide Regional Sector London Macmillon pp32-36

Mikic Mia (1998) International Trade London Macmillan Press

Mohamad Nordin Haji amp Fatimah Binti Said (2011) ldquoComparing Macroeconomic Performance of İİT Member Countriesrdquo International Journal of Economics and Management Sciences 1(3) 90-104

Sevgin Hakan amp Atalay Ccedilağlar (2017) ldquoİslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkelerin Veri Zarflama Analizi ve TOPSIS Youmlntemiyle Karşılaştırılmasırdquo DUumlSOBİAD 221

Temiz Dilek (2009) Guumlmruumlk Birliği ile Birlikte Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretinde Yapısal Değişimler Oldu Mu Ankara Avrupa Ccedilalışmaları Dergisi Cilt 8 No 1 ss115-138

Tinbergen Jan (1965) İnternational Economic İntegration Amsterdam Elsevier Publishing Co

Tireli Muumlnir vd (2013) ldquoİİT Uumllkeleri Ve Tuumlrkiyersquoye Ait Sosyal Goumlstergeler ile İnsani Gelişim Goumlstergeleri Arasındaki İlişkinin Karşılaştırmalı Analizirdquo Sosyal Politika Ccedilalışmaları Dergisi 7(30)

Uumllger İrfan Kaya (2016) ldquoThe European Unions Role in Turkeys Social TransformationTuumlrkiyenin Toplumsal Degisiminde Avrupa Birliginin Roluumlrdquo Bilig 78 73-93

Verter Nahanga (2016) ldquoAnalysis of Some External Influences on Agricultural Performance in Nigeriardquo Acta Universitatis Agriculturae et Silviculturae Mendelianae Brunensis 64(5) 1805ndash1821

732

Viner Jacob (1950) The Customs Union Issue New York Carnegie Endowment for International Peace

Yamazawa Ippei (1971) ldquoStructural Changes in World Trade Flowsrdquo Hitotsubashi Journal of Economics 11(2) 11-21

Yıldırım Ertuğrul amp Cihan Dura (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Tuumlrkiye Ekonomisi Uumlzerindeki Etkileri Konusundaki Literatuumlre Bir Bakışrdquo Erciyes Uumlniversitesi İktisadi ve idari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 28 Ocak-Haziran

Diğer Kaynaklar Other Sources

TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 10052017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg [Erişim 10052017]

wwwabgovtr [Erişim Tarihi 20092017]

Wordbank httpwwwworldbankorg [Erişim Tarihi 20092017]

WTO httpstatwtoorg [Erişim Tarihi 20092017]

MFA wwwmfagovtr [Erişim Tarihi 20092017]

723

Konsantrasyon Endeksi 0064270414 0075963376 0387997315 0071632048

Ccedileşitlendirme Endeksi 0224373956 0120068281 0458207677 0228580084

2014 Uumlruumln sayısı 259 260 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0063885241 0069962965 0362362785 0066884399

Ccedileşitlendirme Endeksi 0223520403 0120113379 0452708552 0218332171

2015 Uumlruumln sayısı 259 259 260 260

Konsantrasyon Endeksi 0065984357 0060344844 0249953444 0056345785

Ccedileşitlendirme Endeksi 0208443866 0122367555 0428012105 0208875448

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim 10052017]

Tablo 4rsquote ihraccedil ve ithal edilen uumlruumln sayısının ortalama 260 olduğu goumlruumllmektedir Uumlruumln sayısında Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ccedileşitlilik sağlanmıştır Guumlmruumlk Birliğirsquonin ihracatı iccedilin konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ihracatta pazar yoğunluğu artmıştır Guumlmruumlk Birliğirsquonin ithalat konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ithalatta da pazar yoğunluğu artmıştır İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise ihracat ve ithalat iccedilin konsantrasyon ve ccedileşitlilik endeks değerlerine bakarsak yıllar itibariyle ihracatta pazar yoğunluğunu ve ccedileşitliliği artarken ithalatta ise ccedileşitlendirme sağlanmıştır 2015 yılı iccedilin Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde Guumlmruumlk Birliği ihracatta 44rsquoluumlk ve ithalatta 37rsquolik paya sahiptir Bu paylar dış ticarette yoğunlaşma olduğunun goumlstergesidir Tuumlrkiyersquonin 2015 yılı iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise ihracatta 29rsquoluk bir paya sahipken ithalatta ise 10rsquoluk paya sahiptir Bu rakamlar yoğunluğun ve ccedileşitliliğin ihracatta arttığını ithalatta ise ccedileşitlilik goumlsterdiğinin kanıtı niteliğindedir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endekste ikili yoğunlaşma endeksidir İkili yoğunlaşma endeksi dış ticaret yoğunlaşmalarının gelişimini goumlstermektedir Bu endeks değeri ekonomik kuruluşlarla olan dış ticaretin uumllke oumlzelliklerine bağlı olarak artmakta veya azalmaktadır İkili yoğunlaşma endeksinin artması ilgili uumllkenin dış ticaretinde lehine bir durumken azalış ise aleyhine bir ticaret sapması anlamına gelmektedir (Yamazawa 197111 Hill 1985253 Chow vd 1999175 Akal vd 20151249) Tablo 5rsquote yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ikili yoğunlaşma endeks değerleri verilmiştir

Tablo 5 Yıllar İtibariyle İkili Yoğunlaşma Endeksi

Yıllar GB İhracat GB İthalat İİT İhracat İİT İthalat

1996 0052086131 0053177384 0325697788 0046605017

1997 0053878021 0054006579 0310987092 0048315697

1998 0057651539 0054398917 0250685798 0048108198

724

1999 0060504516 0059472402 0303264019 005351524

2000 0070250752 0070592308 0376201121 0063497006

2001 0068012584 0064816359 0343644459 005809855

2002 006900916 0063997004 0327867784 0060532416

2003 0070319726 0066516672 0348922428 0059544321

2004 0069000121 0067994537 0368289544 0060570634

2005 0066803116 0069964033 0408565119 0064577652

2006 0065734537 0071836421 0427449696 0067763934

2007 0066599555 0070810856 041824902 0062534643

2008 0065915562 0075926654 0455359737 0078746561

2009 0068571774 0073502564 0372789549 006675928

2010 0066307292 0070845201 0384559181 0059081291

2011 0063495375 0073359067 0411325546 0063611705

2012 0066464581 0081911035 0415652254 0069750737

2013 0064241128 0076091513 0402631228 0070333301

2014 0063966338 0068897171 0377724448 0064439986

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri TUumlİK ve Duumlnya Ticaret Oumlrguumltuuml İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim 10052017]

Tablo 5rsquote Guumlmruumlk Birliğirsquonin ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracat ve ithalat ikili yoğunlaşma endeks değerleri Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde bu iki uluslararası ekonomik kuruluşla olan dış ticaretin uumllke lehine gerccedilekleştiğini goumlstermektedir İkili yoğunlaşma endekslerinin değerleri dış ticarette Tuumlrkiye iccedilin katkı sağlayan kuruluşlar olduğunu goumlstermektedir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks ise ticaret yapılarındaki benzerlik goumlstergesi endeksidir Ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeksi ilgili uumllkelerin ihracat veya ithalat yapılarının benzerliği karşılaştırılmaktadır Ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değeri 0 ile 1 arasında yer almakla birlikte katsayının değerinin yuumlksek olması durumunda uumllkelerin ihracat veya ithalat yapılarının benzer olduğu anlaşılmaktadır Tablo 6rsquoda yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değerleri verilmiştir

725

Tablo 6 Ticaret Yapılarında Benzerlik Goumlstergesi Endeksi

Yıllar GB

İhracat

GB

İthalat

İİT

İhracat

İİT

İthalat

1996 0838018 0909824 0488623 0766105

1997 0843446 0912827 0507155 0772956

1998 0852299 0918414 0519004 0766680

1999 0845729 0917311 0502683 0764975

2000 0828073 0914502 0489058 0777675

2001 0839412 0918712 0499830 0772191

2002 0835571 0914832 0511576 0772582

2003 0823960 0904478 0505415 0783838

2004 0818662 0897338 0507076 0784323

2005 0811790 0897821 0502849 0787748

2006 0808723 0895509 0499726 0792936

2007 0799887 0888245 0503085 0786358

2008 0786756 0887681 0504977 0755232

2009 0782293 0870319 0526401 0762634

2010 0781118 0878022 0521366 0775802

2011 0775794 0883450 0525296 0762982

2012 0771079 0884955 0520316 0760642

2013 0780752 0885691 0527280 0765196

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

Tablo 6rsquoda Guumlmruumlk Birliğirsquonin endeks değeri 1996 yılından yıllar geccediltikccedile 2013 yılına kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquondeki ihracat benzerliğindeki azalma Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquone ihracatta alternatif pazarlar oluşturma duumlşuumlncesi olduğunun goumlstergesidir Benzerlik goumlstergesi endeks değeri İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise 1996 yılından 2013 yılına kadar yuumlkselmiştir Bu artış alternatif pazar duumlşuumlncesinde İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemli bir yerde olduğunun goumlstergesidir İthalat iccedilin ise ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değerlerine bakarsak İslam İşbirliği Teşkilatı 1996 yılından 2013 yılına gelinceye kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquonde ise 1996 yılından 2013 yılına gelindiğinde benzerlik goumlstergesi endeks değeri

726

duumlşmuumlştuumlr İthalat endeks değerlerinde İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda oumlnemli bir azalma yaşanmamıştır Bu durum Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda kurucu bir uumllke olması ve oumlrguumlt iccedilerisindeki uumllkelerle yapılan ithalat hacminin gelişiminin zamana ihtiyacı olduğunu goumlstermektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin ithalat endeks değerinin azalması ise ithalat yapacak başka uumllke veya uumllke gruplarına doğru bir kayma olduğunu goumlstermektedir Kısaca Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla ihracat endeks değerine bakıldığında ihracat yapılarının yıllar geccediltikccedile endeks değerinin artışıyla birlikte ihracatın arttığı goumlstermektedir Guumlmruumlk Birliğirsquoyle olan ithalat azalırken İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla neredeyse değişmemesi ithalatta tercihlerin Tuumlrkiye iccedilin değiştiğinin habercisidir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks de ticaret tamamlayıcılık endeksidir Ticaret tamamlayıcılık endeksi ithalat ve ihracatın benzerliğini goumlsterir Bu endeks bir uumllkenin ithalat ve ihracatındaki yapıların ne kadar iyi eşleştiğini goumlsterir Endeks değeri 0 ile 1 arasında değer alır Bir uumllke tarafından ihraccedil veya ithal edilmiş hiccedilbir mal olmadığında ve ihracat ve ithalat hisseleri tam olarak eşleştiğinde endeks değeri 1rsquodir Tablo 7rsquode yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ticaret tamamlayıcılık endeks değerleri verilmiştir

Tablo 7 Ticaret Tamamlayıcılık Endeksi

Yıllar GB İİT

1996 0829008 0489866

1997 0834975 0508747

1998 0841439 0523899

1999 0837905 0501026

2000 0819182 0486028

2001 0825839 0501960

2002 0822857 0512005

2003 0811362 0505418

2004 0806692 0505027

2005 0801857 0498396

2006 0801469 0497547

2007 0792286 0498033

2008 0777509 0501254

2009 0780610 0521517

2010 0774123 0517872

727

2011 0771390 0520440

2012 0770946 0512378

2013 0778343 0514661

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

Tablo 7rsquode ticaret tamamlayıcılık endeksi ne kadar yuumlksek ise o uumllke uumllke grubu veya ekonomik teşkilatın ihracat ve ithalatı birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin 1996 yılındaki endeks değeri 2013 yılına kadar neredeyse her yıl azalırken İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise 1996 yılından 2013 yılına gelindiğinde Guumlmruumlk Birliğirsquonin tersine bir artış eğilimindedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin azalan endeks değeri Tuumlrkiye iccedilin dış ticarette Guumlmruumlk Birliğirsquonin etkinliğinin azaldığının goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise tersi durum geccedilerlidir 1996 yılındaki endeks değerinden 2013 yılına gelindiğinde endeks değerindeki artış İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın dış ticarette etkinliğinin arttığının bir goumlstergesidir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks de ihracatın ithalatı karşılama endeksidir İhracatın ithalatı karşılama endeksi ihracat endeksinin ithalat endeksine oranıdır Bu endeks uumllkenin ihracat guumlcuumlnuumln gelişimini ortaya koymaktadır Endeksin 100rsquoden buumlyuumlk ccedilıkması ihracattaki artış hızının ithalat artış hızından yuumlksek olduğu bu durum uumllke lehine ticaretin artması anlamına gelmektedir 100rsquoden uzaklaşması ise uumllke aleyhine ticaretin yani ihracatın azalması anlamına gelmektedir İhracat yerine ithalata bağımlılığın olduğu durumun ortaya ccedilıkmasıdır Tablo 8rsquode yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracatın ithalatı karşılama endeks değerleri verilmiştir

Tablo 8 İhracatın İthalatı Karşılama Endeksi

Yıllar GB İİT Yıllar GB İİT

1996 100 100 2007 1095495 106753453

1997 9971024 1086867311 2008 9637733 126307699

1998 1137580 128573224 2009 9754931 144981862

1999 1169104 9373924042 2010 8765857 682426173

2000 8012989 5819870968 2011 9360798 812300029

2001 1612227 1340076023 2012 9899637 146665812

2002 8986797 1663511558 2013 1006201 883391201

2003 9818354 1054354484 2014 1131822 108529969

2004 9755117 1082939292 2015 1054021 114174351

2005 1032008 9318754189 2016 1096298 941212434

2006 1029289 8176370603 - - -

Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistiklerinden Faydalanılarak Oluşturulmuştur [Erişim 20092017]

728

Tablo 8rsquode ihracatın ithalatı karşıladığı yıllar olan uumllke lehine dış ticaretin gerccedilekleştiği yıl sayıları İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda 12 yıl iken Guumlmruumlk Birliğirsquonde 10 yıldır

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan son endeks ticari uzmanlık endeksidir Ticari uzmanlık endeksi -1 ile +1 arasında değer alır Endeksin pozitif değeri bir ekonominin net ihracat yaptığını goumlsterir Bu durum belirli uumlruumlnuumln uumlretiminde uumllkenin uzmanlaştığının goumlstergesidir Tersi durum ise negatif bir değer olduğunda endeks ihracattan fazla ithalat olduğunu ve o uumllkede uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir (Verter 20161806)

Tablo 9 Ticari Uzmanlık Endeksi

Yıllar GB

İİT

1996 0014968190 0033274934

1997 0016693782 0024628289

1998 0010062938 -0021530050

1999 0000739123 0065925909

2000 -0011319737 0138450557

2001 -0000270600 0104795892

2002 0005685947 0100317881

2003 0001145708 0110969964

2004 0000622166 0110028312

2005 -0009049451 0139843674

2006 -0017962732 0161770699

2007 -0015873554 0141097563

2008 -0021735355 0142154574

2009 -0005765018 0075201500

2010 -0010152277 0105070443

2011 -0008517414 0146972358

2012 -0002326726 0140772189

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

729

Tablo 9rsquoda Guumlmruumlk Birliğirsquonin ticari uzmanlık endeks değerleri 2000 2001 2005 ve sonraki buumltuumln yıllar iccedilin negatif değer almıştır Guumlmruumlk Birliğinin endeks değerleri genel olarak sadece 7 yıl pozitif değer alıyorken 10 yıl negatif değer almıştır Bu durum ihracattan fazla ithalat olduğunu ve Tuumlrkiyersquode uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise sadece 1998 yılı endeks değeri negatiftir Diğer buumltuumln yıllarda pozitif değer almış ve Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile net ihracata sahiptir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın endeks değerlerinde sadece 1 yıl negatif değer alıyorken 16 yıl pozitif değer almıştır Guumlmruumlk Birliği ile olan endeks değerlerinden 2000 ve 2001 yılı değerleri kriz yıllarıdır Bu yuumlzden negatif değer almıştır Fakat 2005 ve sonrası yıllara baktığımızda alınan negatif değerler Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquoyle olan dış ticaretinde net ihracat yerine tuumlketimin soumlz konusu olduğunun bir goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın pozitif endeks değerleri ise Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif arayışlarında zamanla İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemli bir pazar haline geleceğini destekler niteliktedir

6 SONUCcedil

Tuumlrkiye kendi boumllgesindeki buumltuumlnleşmelerle bir guumln sorun yaşayabileceğini duumlşuumlnerek duumlnya konjonktuumlruumlndeki ekonomik kuruluşlarla iletişim halinde olmalıdır Alternatiflerin bulunması ccedilok youmlnluuml bir ekonomi iccedilin gereklidir Ccedilok youmlnluuml bir ekonomi ekonomik ccedilıkarların maksimize edildiği bir ekonomidir Kuumlreselleşmeyle birlikte duumlnyada artan rekabet ortamı 2008 kuumlresel ekonomik krizinden sonra duumlnya uumllkelerini uumllkeler ve boumllgeler arası işbirliğine doğru youmlneltmiştir Kuumlreselleşme suumlrecinde dış ticarette rekabetin her geccedilen guumln zorlaştığı bir doumlnemde buguumln uumllkeler dış ticareti gerccedilekleştirmek iccedilin en oumlnemli seccedilenekleri olan uumllkeler ve boumllgesel arası ekonomik buumltuumlnleşmeleri kullanmaktadırlar Yeni yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelerle dış ticareti arttırmak iccedilin alternatifler oluşturma duumlşuumlncesi Tuumlrkiye iccedilin oumlnemli hale gelmektedir Uumllkeler kuumlresel rekabet ortamında mevcut ve yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelere dahil olmak zorundadır 2000 sonrası doumlnemde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği oumlnemli paylara sahipken 2008 krizinden sonra Tuumlrkiyersquonin dış ticaret ekseninde Avruparsquodan İslam uumllkelerine doğru bir kayma yaşanmıştır Bu kayma hareketinde İslam İşbirliği Teşkilatı oumlnemli paya sahiptir Tuumlrkiye 2000 sonrası doumlnemde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği ile azalan dış ticaret hareketlerinin tersine İslam İşbirliği Teşkilatı ile artış trendine girmiştir Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif aramasının nedeni Avrupa ve Amerika merkezli ekonomik kuruluşlarda finansal uumlretim etkinken Tuumlrkiyersquonin aktif bir şekilde finansal uumlretim araccedillarını etkin kullanamamasını da duumlşuumlnuumlluumlrse Asya ve Avrasya merkezli uluslararası ekonomi kuruluşların ise hem finansal hem de reel uumlretim merkezli işlemler gerccedilekleştirmeleri Tuumlrkiyersquonin bu uluslararası ekonomik kuruluşlarla daha aktif bir dış ticaret suumlreci yaşaması iccedilin bir fırsat oluşturmaktadır Guumlnuumlmuumlzde uluslararası ticaretin merkezi Avruparsquodan Asyarsquoya doğru kaymaktadır Bu kaymanın nedenleri Asyarsquonın en buumlyuumlk pazar olması duumlnya nuumlfusunun buumlyuumlk bir kısmının Asyarsquoda olması ve nuumlfusla ilişkili olarak uumlretim ve tuumlketim harcamalarının da yine Asya da bulunmasıdır Duumlnya enerji kaynaklarından fosil yakıtların kıt olması ve enerjiye bağımlılığın her geccedilen guumln artması petrol ve doğalgaz rezervlerinin oumlnemli miktarının Avrasya boumllgesinde bulunması da Tuumlrkiye ve diğer duumlnya uumllkelerini Avrasya uumllkeleriyle olan dış ticaretine youmlnelmesindeki en oumlnemli etkenlerdendir

Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile oluşturduğu uluslararası ekonomik buumltuumlnleşmeye 2008 kuumlresel finansal krizinden sonra ağırlık vermiştir Avrupa Birliğirsquoyle yaklaşık yarım yuumlzyıl suumlren ekonomik buumltuumlnleşmeye bakılırsa Tuumlrkiye Avrupa ve Guumlmruumlk Birliğirsquonden oumlğrendiği tecruumlbeleri yeni bir boumllgesel buumltuumlnleşme olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda kullanıp avantajlı duruma gelebilir Duumlnya ticaretinin youmlnuumlnuumln Avruparsquodan Asyarsquoya kaydığı goumlz oumlnuumlnde tutulursa Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ilerleyen doumlnemlerde Guumlmruumlk Birliğirsquone iyi bir alternatif olabilir mi sorusunun cevabı iccedilin oumlnem kazanmıştır Tuumlrkiyersquonin coğrafi konumunu olsun dini olsun potansiyeli olsun her tuumlrluuml avantajını kullanarak dış ticarette kar maksimizasyonu sağlamak iccedilin fırsatlarını değerlendirmelidir Tuumlrkiyersquonin kurucu uumlye olduğu İslam işbirliği Teşkilatırsquoyla olan dış

730

ticaretine baktığımızda yıllar itibariyle ticaret fazlası verdiği goumlruumllmektedir Bu ticaret fazlası verme durumu iyi kullanılarak kaynakların katma değeri yuumlksek teknolojik uumlruumlnlere doğru youmlnlendirilmesi sağlanmalıdır

İslam İşbirliği Teşkilatırsquondaki uumllkeler ihracat potansiyelleri ve kişi başına duumlşen milli gelirlerine goumlre az gelişmiş petrol zengini ve kısmen sanayileşmiş uumllkeler olarak farklı potansiyeli olan uumllkelerden oluşmaktadır Bu uumllkeler teknoloji yoğun uumlretim gerccedilekleştirememektedirler Teknoloji yoğun uumlretimi gelişmiş uumllkeler gerccedilekleştirmektedirler Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatı duumlnya ticaretinde soumlz sahibi olmak istiyorlarsa sahip oldukları potansiyeli lehine bir şekilde kullanıp yuumlksek katma değer yaratan uumlruumlnler uumlretmelidirler Fakat bu uumlretim zaman alıcı bir suumlreccediltir Bu suumlreccedil eğer gerccedilekleşirse Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler iccedilin hammadde ticaretine bağlı ihracat yapısı uzun vadede değişir Bu değişim uumlye uumllkeler iccedilin gelir arttırıcı ve ekonominin yapısını guumlccedillendirici etki yapar Bu guumlccedilluuml etki yaşanacak kuumlresel krizlerin etkilerini minimize etmekte yardımcı olacaktır Sahip olunan potansiyelin dezavantajlı bir durumu da bulunmaktadır Coğrafi olarak duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinden oluşan bu ekonomik buumltuumlnleşme uumllkeler arasındaki guumlccedilluuml işbirliğini zorlaştırmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler oldukccedila zengin bir potansiyele sahip olmalarına rağmen bu potansiyellerini yeterince kullanamamaktadırlar Uumllkelerdeki alt yapı yetersizliği ve yatırımlar iccedilin guumlvenli ortamın sağlanamaması da ekonomik işbirliğinin geliştirilememesindeki etkili faktoumlrlerdendir

Bu ccedilalışma Tuumlrkiyersquonin ekonomik buumltuumlnleşmelerinden biri olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar olabilir mi sorusuna cevap aramaktadır Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin performans analizi değerlendirildiğinde 2008 sonrası yıllarda Tuumlrkiyersquonin dış ticaret yapısının İslam İşbirliği Teşkilatırsquona doğru kaydığı goumlruumllmektedir Fakat Tuumlrkiyersquonin dış ticaret faaliyetlerini gerccedilekleştirmek iccedilin gerekli hammaddeyi ithal etmesi Tuumlrkiyersquoyi dış ticarette dışa bağımlı hale getirmektedir Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin uyum analizini değerlendirildiğinde Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ve İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin de Tuumlrkiyersquonin oumlnemi yıllar itibariyle artmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatı ve Tuumlrkiyersquonin dış ticaret işlemlerinde konsantrasyon ccedileşitlendirme yoğunlaşma benzerlik tamamlayıcılık ihracatın ithalatı karşılama ve ticari uzmanlık endeksleri dış ticarette ccedileşitliliğin yoğunlaşmanın ve etkinliğin sağlandığını goumlstermektedir Yıllar itibariyle artan dış ticaret hacimleri ve ekonomik kuruluşların makro ekonomik yapıları dikkate alındığında Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı zamanla Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar oluşturabilir

Kaynakccedila References

Akal Mustafa amp Ahmet Yağmur Ersoy (2015) ldquoOsmanlı 45 Uumllkelerinin Tuumlrkiye ile dış ticaret yoğunlukları gelişimi ve Yeni Osmanlılıkrdquo International Journal of Human Sciences 12(1) 1244-1262

Akguumll Mehmet Serhat (2013) ldquoCcedilekim Modeli Bulguları Işığında Tuumlrkiyenin İslam İşbirliği Teşkilatı İle İlişkileri ve Ticari Potansiyelirdquo Adam Academy Journal of Social SciencesAdam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 3(2)

Aktakas Başak Guumll vd (2014) ldquoBilgi Toplumunda Verimliliğin Belirleyicileri İslami İşbirliği Teşkilatı Uumlyesi Seccedilili Uumllkeler Uumlzerine Ampirik Bir Ccedilalışmardquo Bilgi Ekonomisi ve Youmlnetimi Dergisi 9(1)

Arslan Kahraman (2014) ldquoİslam Uumllkeleri Arasında İşbirliğine Giden Yolda Yeni Arayışlarrdquo Uluslararası Youmlnetim İktisat ve İşletme Dergisi 10(21) 179-198

731

Bakkalcı Ahmet Can (2002) ldquoAvrupa Birliği ile Tuumlrkiye Arasında Gerccedilekleştirilen Guumlmruumlk Birliğinin Kaynak Dağılımı Uumlzerine Etkilerirdquo Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 17(2)

Balassa Bela (1976) ldquoTypes of Economic Integrationrdquo Economic Integration Worldwide Regional Sectoral (der) Fritz Machlup Londra The Macmillan Press Ltd Chow Peter ve Mitchell Kelman Yochanan (1999) ldquoA Test of the Linder Hypothesis in Pacific NIC Trade 19651990rdquoApplied Economics 312 175-182

Ccedilak Demet amp Murat Ccedilak (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Getirdikleri ve Goumltuumlrduumlkleri Dış Ticaret Vergileri ve İhracat Gelirleri Analizirdquo İstanbul Ticaret Odası Yayınları No 2007-68

Dura Cihan amp Hayriye Atik (2007) Avrupa Birliği Guumlmruumlk Birliği ve Tuumlrkiye (3 Basım) Ankara Nobel Yayın Dağıtım

Erhan Ccedilağrı amp Erhan Akdemir (2016) ldquoTuumlrkiye-Avrupa Birligi Muumlzakere Suumlrecinde Ilk 10 Yılın Muhasebesi (2005-2015)rdquo Bilig 78 7-35

Feshari Majid (2016) The Effective Factors on Survival Duration of Economic Expansion in Selected Countries of Islamic Cooperation Organization (Survival Analysis Approach) 97-120

Haberler Gottfried (1970) Dış Ticaret Teorisine Genel Bir Bakış (Ccedilev Mumcu Necati) İstanbul Uumlniversitesi Yayın No 1503

Hill Hal (1985) ldquoAustralia - Philippine Trade Relationsrdquo Journal of Philippine Development 8(2) 253 ndash 273

Işık Nihat vd (2016) ldquoTeroumlruumln Kamu Harcamalarına Etkisi İslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkeler Uumlzerine Bir İncelemerdquo Mehmet Akif Ersoy Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(16) 46-60

Kesgingoumlz Hayrettin (2017) Uluslararası Ekonomik Kuruluşlarının Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretine Etkisi Ankara Detay Yayıncılık

Maksimova Margarita (1976) Comment on Papers Types of Economic Integration by B Balassa in Econoic Integration Worldwide Regional Sector London Macmillon pp32-36

Mikic Mia (1998) International Trade London Macmillan Press

Mohamad Nordin Haji amp Fatimah Binti Said (2011) ldquoComparing Macroeconomic Performance of İİT Member Countriesrdquo International Journal of Economics and Management Sciences 1(3) 90-104

Sevgin Hakan amp Atalay Ccedilağlar (2017) ldquoİslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkelerin Veri Zarflama Analizi ve TOPSIS Youmlntemiyle Karşılaştırılmasırdquo DUumlSOBİAD 221

Temiz Dilek (2009) Guumlmruumlk Birliği ile Birlikte Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretinde Yapısal Değişimler Oldu Mu Ankara Avrupa Ccedilalışmaları Dergisi Cilt 8 No 1 ss115-138

Tinbergen Jan (1965) İnternational Economic İntegration Amsterdam Elsevier Publishing Co

Tireli Muumlnir vd (2013) ldquoİİT Uumllkeleri Ve Tuumlrkiyersquoye Ait Sosyal Goumlstergeler ile İnsani Gelişim Goumlstergeleri Arasındaki İlişkinin Karşılaştırmalı Analizirdquo Sosyal Politika Ccedilalışmaları Dergisi 7(30)

Uumllger İrfan Kaya (2016) ldquoThe European Unions Role in Turkeys Social TransformationTuumlrkiyenin Toplumsal Degisiminde Avrupa Birliginin Roluumlrdquo Bilig 78 73-93

Verter Nahanga (2016) ldquoAnalysis of Some External Influences on Agricultural Performance in Nigeriardquo Acta Universitatis Agriculturae et Silviculturae Mendelianae Brunensis 64(5) 1805ndash1821

732

Viner Jacob (1950) The Customs Union Issue New York Carnegie Endowment for International Peace

Yamazawa Ippei (1971) ldquoStructural Changes in World Trade Flowsrdquo Hitotsubashi Journal of Economics 11(2) 11-21

Yıldırım Ertuğrul amp Cihan Dura (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Tuumlrkiye Ekonomisi Uumlzerindeki Etkileri Konusundaki Literatuumlre Bir Bakışrdquo Erciyes Uumlniversitesi İktisadi ve idari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 28 Ocak-Haziran

Diğer Kaynaklar Other Sources

TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 10052017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg [Erişim 10052017]

wwwabgovtr [Erişim Tarihi 20092017]

Wordbank httpwwwworldbankorg [Erişim Tarihi 20092017]

WTO httpstatwtoorg [Erişim Tarihi 20092017]

MFA wwwmfagovtr [Erişim Tarihi 20092017]

724

1999 0060504516 0059472402 0303264019 005351524

2000 0070250752 0070592308 0376201121 0063497006

2001 0068012584 0064816359 0343644459 005809855

2002 006900916 0063997004 0327867784 0060532416

2003 0070319726 0066516672 0348922428 0059544321

2004 0069000121 0067994537 0368289544 0060570634

2005 0066803116 0069964033 0408565119 0064577652

2006 0065734537 0071836421 0427449696 0067763934

2007 0066599555 0070810856 041824902 0062534643

2008 0065915562 0075926654 0455359737 0078746561

2009 0068571774 0073502564 0372789549 006675928

2010 0066307292 0070845201 0384559181 0059081291

2011 0063495375 0073359067 0411325546 0063611705

2012 0066464581 0081911035 0415652254 0069750737

2013 0064241128 0076091513 0402631228 0070333301

2014 0063966338 0068897171 0377724448 0064439986

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri TUumlİK ve Duumlnya Ticaret Oumlrguumltuuml İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim 10052017]

Tablo 5rsquote Guumlmruumlk Birliğirsquonin ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracat ve ithalat ikili yoğunlaşma endeks değerleri Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde bu iki uluslararası ekonomik kuruluşla olan dış ticaretin uumllke lehine gerccedilekleştiğini goumlstermektedir İkili yoğunlaşma endekslerinin değerleri dış ticarette Tuumlrkiye iccedilin katkı sağlayan kuruluşlar olduğunu goumlstermektedir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks ise ticaret yapılarındaki benzerlik goumlstergesi endeksidir Ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeksi ilgili uumllkelerin ihracat veya ithalat yapılarının benzerliği karşılaştırılmaktadır Ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değeri 0 ile 1 arasında yer almakla birlikte katsayının değerinin yuumlksek olması durumunda uumllkelerin ihracat veya ithalat yapılarının benzer olduğu anlaşılmaktadır Tablo 6rsquoda yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değerleri verilmiştir

725

Tablo 6 Ticaret Yapılarında Benzerlik Goumlstergesi Endeksi

Yıllar GB

İhracat

GB

İthalat

İİT

İhracat

İİT

İthalat

1996 0838018 0909824 0488623 0766105

1997 0843446 0912827 0507155 0772956

1998 0852299 0918414 0519004 0766680

1999 0845729 0917311 0502683 0764975

2000 0828073 0914502 0489058 0777675

2001 0839412 0918712 0499830 0772191

2002 0835571 0914832 0511576 0772582

2003 0823960 0904478 0505415 0783838

2004 0818662 0897338 0507076 0784323

2005 0811790 0897821 0502849 0787748

2006 0808723 0895509 0499726 0792936

2007 0799887 0888245 0503085 0786358

2008 0786756 0887681 0504977 0755232

2009 0782293 0870319 0526401 0762634

2010 0781118 0878022 0521366 0775802

2011 0775794 0883450 0525296 0762982

2012 0771079 0884955 0520316 0760642

2013 0780752 0885691 0527280 0765196

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

Tablo 6rsquoda Guumlmruumlk Birliğirsquonin endeks değeri 1996 yılından yıllar geccediltikccedile 2013 yılına kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquondeki ihracat benzerliğindeki azalma Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquone ihracatta alternatif pazarlar oluşturma duumlşuumlncesi olduğunun goumlstergesidir Benzerlik goumlstergesi endeks değeri İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise 1996 yılından 2013 yılına kadar yuumlkselmiştir Bu artış alternatif pazar duumlşuumlncesinde İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemli bir yerde olduğunun goumlstergesidir İthalat iccedilin ise ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değerlerine bakarsak İslam İşbirliği Teşkilatı 1996 yılından 2013 yılına gelinceye kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquonde ise 1996 yılından 2013 yılına gelindiğinde benzerlik goumlstergesi endeks değeri

726

duumlşmuumlştuumlr İthalat endeks değerlerinde İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda oumlnemli bir azalma yaşanmamıştır Bu durum Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda kurucu bir uumllke olması ve oumlrguumlt iccedilerisindeki uumllkelerle yapılan ithalat hacminin gelişiminin zamana ihtiyacı olduğunu goumlstermektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin ithalat endeks değerinin azalması ise ithalat yapacak başka uumllke veya uumllke gruplarına doğru bir kayma olduğunu goumlstermektedir Kısaca Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla ihracat endeks değerine bakıldığında ihracat yapılarının yıllar geccediltikccedile endeks değerinin artışıyla birlikte ihracatın arttığı goumlstermektedir Guumlmruumlk Birliğirsquoyle olan ithalat azalırken İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla neredeyse değişmemesi ithalatta tercihlerin Tuumlrkiye iccedilin değiştiğinin habercisidir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks de ticaret tamamlayıcılık endeksidir Ticaret tamamlayıcılık endeksi ithalat ve ihracatın benzerliğini goumlsterir Bu endeks bir uumllkenin ithalat ve ihracatındaki yapıların ne kadar iyi eşleştiğini goumlsterir Endeks değeri 0 ile 1 arasında değer alır Bir uumllke tarafından ihraccedil veya ithal edilmiş hiccedilbir mal olmadığında ve ihracat ve ithalat hisseleri tam olarak eşleştiğinde endeks değeri 1rsquodir Tablo 7rsquode yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ticaret tamamlayıcılık endeks değerleri verilmiştir

Tablo 7 Ticaret Tamamlayıcılık Endeksi

Yıllar GB İİT

1996 0829008 0489866

1997 0834975 0508747

1998 0841439 0523899

1999 0837905 0501026

2000 0819182 0486028

2001 0825839 0501960

2002 0822857 0512005

2003 0811362 0505418

2004 0806692 0505027

2005 0801857 0498396

2006 0801469 0497547

2007 0792286 0498033

2008 0777509 0501254

2009 0780610 0521517

2010 0774123 0517872

727

2011 0771390 0520440

2012 0770946 0512378

2013 0778343 0514661

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

Tablo 7rsquode ticaret tamamlayıcılık endeksi ne kadar yuumlksek ise o uumllke uumllke grubu veya ekonomik teşkilatın ihracat ve ithalatı birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin 1996 yılındaki endeks değeri 2013 yılına kadar neredeyse her yıl azalırken İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise 1996 yılından 2013 yılına gelindiğinde Guumlmruumlk Birliğirsquonin tersine bir artış eğilimindedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin azalan endeks değeri Tuumlrkiye iccedilin dış ticarette Guumlmruumlk Birliğirsquonin etkinliğinin azaldığının goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise tersi durum geccedilerlidir 1996 yılındaki endeks değerinden 2013 yılına gelindiğinde endeks değerindeki artış İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın dış ticarette etkinliğinin arttığının bir goumlstergesidir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks de ihracatın ithalatı karşılama endeksidir İhracatın ithalatı karşılama endeksi ihracat endeksinin ithalat endeksine oranıdır Bu endeks uumllkenin ihracat guumlcuumlnuumln gelişimini ortaya koymaktadır Endeksin 100rsquoden buumlyuumlk ccedilıkması ihracattaki artış hızının ithalat artış hızından yuumlksek olduğu bu durum uumllke lehine ticaretin artması anlamına gelmektedir 100rsquoden uzaklaşması ise uumllke aleyhine ticaretin yani ihracatın azalması anlamına gelmektedir İhracat yerine ithalata bağımlılığın olduğu durumun ortaya ccedilıkmasıdır Tablo 8rsquode yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracatın ithalatı karşılama endeks değerleri verilmiştir

Tablo 8 İhracatın İthalatı Karşılama Endeksi

Yıllar GB İİT Yıllar GB İİT

1996 100 100 2007 1095495 106753453

1997 9971024 1086867311 2008 9637733 126307699

1998 1137580 128573224 2009 9754931 144981862

1999 1169104 9373924042 2010 8765857 682426173

2000 8012989 5819870968 2011 9360798 812300029

2001 1612227 1340076023 2012 9899637 146665812

2002 8986797 1663511558 2013 1006201 883391201

2003 9818354 1054354484 2014 1131822 108529969

2004 9755117 1082939292 2015 1054021 114174351

2005 1032008 9318754189 2016 1096298 941212434

2006 1029289 8176370603 - - -

Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistiklerinden Faydalanılarak Oluşturulmuştur [Erişim 20092017]

728

Tablo 8rsquode ihracatın ithalatı karşıladığı yıllar olan uumllke lehine dış ticaretin gerccedilekleştiği yıl sayıları İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda 12 yıl iken Guumlmruumlk Birliğirsquonde 10 yıldır

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan son endeks ticari uzmanlık endeksidir Ticari uzmanlık endeksi -1 ile +1 arasında değer alır Endeksin pozitif değeri bir ekonominin net ihracat yaptığını goumlsterir Bu durum belirli uumlruumlnuumln uumlretiminde uumllkenin uzmanlaştığının goumlstergesidir Tersi durum ise negatif bir değer olduğunda endeks ihracattan fazla ithalat olduğunu ve o uumllkede uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir (Verter 20161806)

Tablo 9 Ticari Uzmanlık Endeksi

Yıllar GB

İİT

1996 0014968190 0033274934

1997 0016693782 0024628289

1998 0010062938 -0021530050

1999 0000739123 0065925909

2000 -0011319737 0138450557

2001 -0000270600 0104795892

2002 0005685947 0100317881

2003 0001145708 0110969964

2004 0000622166 0110028312

2005 -0009049451 0139843674

2006 -0017962732 0161770699

2007 -0015873554 0141097563

2008 -0021735355 0142154574

2009 -0005765018 0075201500

2010 -0010152277 0105070443

2011 -0008517414 0146972358

2012 -0002326726 0140772189

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

729

Tablo 9rsquoda Guumlmruumlk Birliğirsquonin ticari uzmanlık endeks değerleri 2000 2001 2005 ve sonraki buumltuumln yıllar iccedilin negatif değer almıştır Guumlmruumlk Birliğinin endeks değerleri genel olarak sadece 7 yıl pozitif değer alıyorken 10 yıl negatif değer almıştır Bu durum ihracattan fazla ithalat olduğunu ve Tuumlrkiyersquode uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise sadece 1998 yılı endeks değeri negatiftir Diğer buumltuumln yıllarda pozitif değer almış ve Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile net ihracata sahiptir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın endeks değerlerinde sadece 1 yıl negatif değer alıyorken 16 yıl pozitif değer almıştır Guumlmruumlk Birliği ile olan endeks değerlerinden 2000 ve 2001 yılı değerleri kriz yıllarıdır Bu yuumlzden negatif değer almıştır Fakat 2005 ve sonrası yıllara baktığımızda alınan negatif değerler Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquoyle olan dış ticaretinde net ihracat yerine tuumlketimin soumlz konusu olduğunun bir goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın pozitif endeks değerleri ise Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif arayışlarında zamanla İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemli bir pazar haline geleceğini destekler niteliktedir

6 SONUCcedil

Tuumlrkiye kendi boumllgesindeki buumltuumlnleşmelerle bir guumln sorun yaşayabileceğini duumlşuumlnerek duumlnya konjonktuumlruumlndeki ekonomik kuruluşlarla iletişim halinde olmalıdır Alternatiflerin bulunması ccedilok youmlnluuml bir ekonomi iccedilin gereklidir Ccedilok youmlnluuml bir ekonomi ekonomik ccedilıkarların maksimize edildiği bir ekonomidir Kuumlreselleşmeyle birlikte duumlnyada artan rekabet ortamı 2008 kuumlresel ekonomik krizinden sonra duumlnya uumllkelerini uumllkeler ve boumllgeler arası işbirliğine doğru youmlneltmiştir Kuumlreselleşme suumlrecinde dış ticarette rekabetin her geccedilen guumln zorlaştığı bir doumlnemde buguumln uumllkeler dış ticareti gerccedilekleştirmek iccedilin en oumlnemli seccedilenekleri olan uumllkeler ve boumllgesel arası ekonomik buumltuumlnleşmeleri kullanmaktadırlar Yeni yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelerle dış ticareti arttırmak iccedilin alternatifler oluşturma duumlşuumlncesi Tuumlrkiye iccedilin oumlnemli hale gelmektedir Uumllkeler kuumlresel rekabet ortamında mevcut ve yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelere dahil olmak zorundadır 2000 sonrası doumlnemde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği oumlnemli paylara sahipken 2008 krizinden sonra Tuumlrkiyersquonin dış ticaret ekseninde Avruparsquodan İslam uumllkelerine doğru bir kayma yaşanmıştır Bu kayma hareketinde İslam İşbirliği Teşkilatı oumlnemli paya sahiptir Tuumlrkiye 2000 sonrası doumlnemde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği ile azalan dış ticaret hareketlerinin tersine İslam İşbirliği Teşkilatı ile artış trendine girmiştir Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif aramasının nedeni Avrupa ve Amerika merkezli ekonomik kuruluşlarda finansal uumlretim etkinken Tuumlrkiyersquonin aktif bir şekilde finansal uumlretim araccedillarını etkin kullanamamasını da duumlşuumlnuumlluumlrse Asya ve Avrasya merkezli uluslararası ekonomi kuruluşların ise hem finansal hem de reel uumlretim merkezli işlemler gerccedilekleştirmeleri Tuumlrkiyersquonin bu uluslararası ekonomik kuruluşlarla daha aktif bir dış ticaret suumlreci yaşaması iccedilin bir fırsat oluşturmaktadır Guumlnuumlmuumlzde uluslararası ticaretin merkezi Avruparsquodan Asyarsquoya doğru kaymaktadır Bu kaymanın nedenleri Asyarsquonın en buumlyuumlk pazar olması duumlnya nuumlfusunun buumlyuumlk bir kısmının Asyarsquoda olması ve nuumlfusla ilişkili olarak uumlretim ve tuumlketim harcamalarının da yine Asya da bulunmasıdır Duumlnya enerji kaynaklarından fosil yakıtların kıt olması ve enerjiye bağımlılığın her geccedilen guumln artması petrol ve doğalgaz rezervlerinin oumlnemli miktarının Avrasya boumllgesinde bulunması da Tuumlrkiye ve diğer duumlnya uumllkelerini Avrasya uumllkeleriyle olan dış ticaretine youmlnelmesindeki en oumlnemli etkenlerdendir

Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile oluşturduğu uluslararası ekonomik buumltuumlnleşmeye 2008 kuumlresel finansal krizinden sonra ağırlık vermiştir Avrupa Birliğirsquoyle yaklaşık yarım yuumlzyıl suumlren ekonomik buumltuumlnleşmeye bakılırsa Tuumlrkiye Avrupa ve Guumlmruumlk Birliğirsquonden oumlğrendiği tecruumlbeleri yeni bir boumllgesel buumltuumlnleşme olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda kullanıp avantajlı duruma gelebilir Duumlnya ticaretinin youmlnuumlnuumln Avruparsquodan Asyarsquoya kaydığı goumlz oumlnuumlnde tutulursa Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ilerleyen doumlnemlerde Guumlmruumlk Birliğirsquone iyi bir alternatif olabilir mi sorusunun cevabı iccedilin oumlnem kazanmıştır Tuumlrkiyersquonin coğrafi konumunu olsun dini olsun potansiyeli olsun her tuumlrluuml avantajını kullanarak dış ticarette kar maksimizasyonu sağlamak iccedilin fırsatlarını değerlendirmelidir Tuumlrkiyersquonin kurucu uumlye olduğu İslam işbirliği Teşkilatırsquoyla olan dış

730

ticaretine baktığımızda yıllar itibariyle ticaret fazlası verdiği goumlruumllmektedir Bu ticaret fazlası verme durumu iyi kullanılarak kaynakların katma değeri yuumlksek teknolojik uumlruumlnlere doğru youmlnlendirilmesi sağlanmalıdır

İslam İşbirliği Teşkilatırsquondaki uumllkeler ihracat potansiyelleri ve kişi başına duumlşen milli gelirlerine goumlre az gelişmiş petrol zengini ve kısmen sanayileşmiş uumllkeler olarak farklı potansiyeli olan uumllkelerden oluşmaktadır Bu uumllkeler teknoloji yoğun uumlretim gerccedilekleştirememektedirler Teknoloji yoğun uumlretimi gelişmiş uumllkeler gerccedilekleştirmektedirler Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatı duumlnya ticaretinde soumlz sahibi olmak istiyorlarsa sahip oldukları potansiyeli lehine bir şekilde kullanıp yuumlksek katma değer yaratan uumlruumlnler uumlretmelidirler Fakat bu uumlretim zaman alıcı bir suumlreccediltir Bu suumlreccedil eğer gerccedilekleşirse Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler iccedilin hammadde ticaretine bağlı ihracat yapısı uzun vadede değişir Bu değişim uumlye uumllkeler iccedilin gelir arttırıcı ve ekonominin yapısını guumlccedillendirici etki yapar Bu guumlccedilluuml etki yaşanacak kuumlresel krizlerin etkilerini minimize etmekte yardımcı olacaktır Sahip olunan potansiyelin dezavantajlı bir durumu da bulunmaktadır Coğrafi olarak duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinden oluşan bu ekonomik buumltuumlnleşme uumllkeler arasındaki guumlccedilluuml işbirliğini zorlaştırmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler oldukccedila zengin bir potansiyele sahip olmalarına rağmen bu potansiyellerini yeterince kullanamamaktadırlar Uumllkelerdeki alt yapı yetersizliği ve yatırımlar iccedilin guumlvenli ortamın sağlanamaması da ekonomik işbirliğinin geliştirilememesindeki etkili faktoumlrlerdendir

Bu ccedilalışma Tuumlrkiyersquonin ekonomik buumltuumlnleşmelerinden biri olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar olabilir mi sorusuna cevap aramaktadır Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin performans analizi değerlendirildiğinde 2008 sonrası yıllarda Tuumlrkiyersquonin dış ticaret yapısının İslam İşbirliği Teşkilatırsquona doğru kaydığı goumlruumllmektedir Fakat Tuumlrkiyersquonin dış ticaret faaliyetlerini gerccedilekleştirmek iccedilin gerekli hammaddeyi ithal etmesi Tuumlrkiyersquoyi dış ticarette dışa bağımlı hale getirmektedir Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin uyum analizini değerlendirildiğinde Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ve İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin de Tuumlrkiyersquonin oumlnemi yıllar itibariyle artmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatı ve Tuumlrkiyersquonin dış ticaret işlemlerinde konsantrasyon ccedileşitlendirme yoğunlaşma benzerlik tamamlayıcılık ihracatın ithalatı karşılama ve ticari uzmanlık endeksleri dış ticarette ccedileşitliliğin yoğunlaşmanın ve etkinliğin sağlandığını goumlstermektedir Yıllar itibariyle artan dış ticaret hacimleri ve ekonomik kuruluşların makro ekonomik yapıları dikkate alındığında Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı zamanla Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar oluşturabilir

Kaynakccedila References

Akal Mustafa amp Ahmet Yağmur Ersoy (2015) ldquoOsmanlı 45 Uumllkelerinin Tuumlrkiye ile dış ticaret yoğunlukları gelişimi ve Yeni Osmanlılıkrdquo International Journal of Human Sciences 12(1) 1244-1262

Akguumll Mehmet Serhat (2013) ldquoCcedilekim Modeli Bulguları Işığında Tuumlrkiyenin İslam İşbirliği Teşkilatı İle İlişkileri ve Ticari Potansiyelirdquo Adam Academy Journal of Social SciencesAdam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 3(2)

Aktakas Başak Guumll vd (2014) ldquoBilgi Toplumunda Verimliliğin Belirleyicileri İslami İşbirliği Teşkilatı Uumlyesi Seccedilili Uumllkeler Uumlzerine Ampirik Bir Ccedilalışmardquo Bilgi Ekonomisi ve Youmlnetimi Dergisi 9(1)

Arslan Kahraman (2014) ldquoİslam Uumllkeleri Arasında İşbirliğine Giden Yolda Yeni Arayışlarrdquo Uluslararası Youmlnetim İktisat ve İşletme Dergisi 10(21) 179-198

731

Bakkalcı Ahmet Can (2002) ldquoAvrupa Birliği ile Tuumlrkiye Arasında Gerccedilekleştirilen Guumlmruumlk Birliğinin Kaynak Dağılımı Uumlzerine Etkilerirdquo Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 17(2)

Balassa Bela (1976) ldquoTypes of Economic Integrationrdquo Economic Integration Worldwide Regional Sectoral (der) Fritz Machlup Londra The Macmillan Press Ltd Chow Peter ve Mitchell Kelman Yochanan (1999) ldquoA Test of the Linder Hypothesis in Pacific NIC Trade 19651990rdquoApplied Economics 312 175-182

Ccedilak Demet amp Murat Ccedilak (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Getirdikleri ve Goumltuumlrduumlkleri Dış Ticaret Vergileri ve İhracat Gelirleri Analizirdquo İstanbul Ticaret Odası Yayınları No 2007-68

Dura Cihan amp Hayriye Atik (2007) Avrupa Birliği Guumlmruumlk Birliği ve Tuumlrkiye (3 Basım) Ankara Nobel Yayın Dağıtım

Erhan Ccedilağrı amp Erhan Akdemir (2016) ldquoTuumlrkiye-Avrupa Birligi Muumlzakere Suumlrecinde Ilk 10 Yılın Muhasebesi (2005-2015)rdquo Bilig 78 7-35

Feshari Majid (2016) The Effective Factors on Survival Duration of Economic Expansion in Selected Countries of Islamic Cooperation Organization (Survival Analysis Approach) 97-120

Haberler Gottfried (1970) Dış Ticaret Teorisine Genel Bir Bakış (Ccedilev Mumcu Necati) İstanbul Uumlniversitesi Yayın No 1503

Hill Hal (1985) ldquoAustralia - Philippine Trade Relationsrdquo Journal of Philippine Development 8(2) 253 ndash 273

Işık Nihat vd (2016) ldquoTeroumlruumln Kamu Harcamalarına Etkisi İslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkeler Uumlzerine Bir İncelemerdquo Mehmet Akif Ersoy Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(16) 46-60

Kesgingoumlz Hayrettin (2017) Uluslararası Ekonomik Kuruluşlarının Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretine Etkisi Ankara Detay Yayıncılık

Maksimova Margarita (1976) Comment on Papers Types of Economic Integration by B Balassa in Econoic Integration Worldwide Regional Sector London Macmillon pp32-36

Mikic Mia (1998) International Trade London Macmillan Press

Mohamad Nordin Haji amp Fatimah Binti Said (2011) ldquoComparing Macroeconomic Performance of İİT Member Countriesrdquo International Journal of Economics and Management Sciences 1(3) 90-104

Sevgin Hakan amp Atalay Ccedilağlar (2017) ldquoİslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkelerin Veri Zarflama Analizi ve TOPSIS Youmlntemiyle Karşılaştırılmasırdquo DUumlSOBİAD 221

Temiz Dilek (2009) Guumlmruumlk Birliği ile Birlikte Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretinde Yapısal Değişimler Oldu Mu Ankara Avrupa Ccedilalışmaları Dergisi Cilt 8 No 1 ss115-138

Tinbergen Jan (1965) İnternational Economic İntegration Amsterdam Elsevier Publishing Co

Tireli Muumlnir vd (2013) ldquoİİT Uumllkeleri Ve Tuumlrkiyersquoye Ait Sosyal Goumlstergeler ile İnsani Gelişim Goumlstergeleri Arasındaki İlişkinin Karşılaştırmalı Analizirdquo Sosyal Politika Ccedilalışmaları Dergisi 7(30)

Uumllger İrfan Kaya (2016) ldquoThe European Unions Role in Turkeys Social TransformationTuumlrkiyenin Toplumsal Degisiminde Avrupa Birliginin Roluumlrdquo Bilig 78 73-93

Verter Nahanga (2016) ldquoAnalysis of Some External Influences on Agricultural Performance in Nigeriardquo Acta Universitatis Agriculturae et Silviculturae Mendelianae Brunensis 64(5) 1805ndash1821

732

Viner Jacob (1950) The Customs Union Issue New York Carnegie Endowment for International Peace

Yamazawa Ippei (1971) ldquoStructural Changes in World Trade Flowsrdquo Hitotsubashi Journal of Economics 11(2) 11-21

Yıldırım Ertuğrul amp Cihan Dura (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Tuumlrkiye Ekonomisi Uumlzerindeki Etkileri Konusundaki Literatuumlre Bir Bakışrdquo Erciyes Uumlniversitesi İktisadi ve idari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 28 Ocak-Haziran

Diğer Kaynaklar Other Sources

TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 10052017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg [Erişim 10052017]

wwwabgovtr [Erişim Tarihi 20092017]

Wordbank httpwwwworldbankorg [Erişim Tarihi 20092017]

WTO httpstatwtoorg [Erişim Tarihi 20092017]

MFA wwwmfagovtr [Erişim Tarihi 20092017]

725

Tablo 6 Ticaret Yapılarında Benzerlik Goumlstergesi Endeksi

Yıllar GB

İhracat

GB

İthalat

İİT

İhracat

İİT

İthalat

1996 0838018 0909824 0488623 0766105

1997 0843446 0912827 0507155 0772956

1998 0852299 0918414 0519004 0766680

1999 0845729 0917311 0502683 0764975

2000 0828073 0914502 0489058 0777675

2001 0839412 0918712 0499830 0772191

2002 0835571 0914832 0511576 0772582

2003 0823960 0904478 0505415 0783838

2004 0818662 0897338 0507076 0784323

2005 0811790 0897821 0502849 0787748

2006 0808723 0895509 0499726 0792936

2007 0799887 0888245 0503085 0786358

2008 0786756 0887681 0504977 0755232

2009 0782293 0870319 0526401 0762634

2010 0781118 0878022 0521366 0775802

2011 0775794 0883450 0525296 0762982

2012 0771079 0884955 0520316 0760642

2013 0780752 0885691 0527280 0765196

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

Tablo 6rsquoda Guumlmruumlk Birliğirsquonin endeks değeri 1996 yılından yıllar geccediltikccedile 2013 yılına kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquondeki ihracat benzerliğindeki azalma Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquone ihracatta alternatif pazarlar oluşturma duumlşuumlncesi olduğunun goumlstergesidir Benzerlik goumlstergesi endeks değeri İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda ise 1996 yılından 2013 yılına kadar yuumlkselmiştir Bu artış alternatif pazar duumlşuumlncesinde İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemli bir yerde olduğunun goumlstergesidir İthalat iccedilin ise ticaret yapılarında benzerlik goumlstergesi endeks değerlerine bakarsak İslam İşbirliği Teşkilatı 1996 yılından 2013 yılına gelinceye kadar duumlşmuumlştuumlr Guumlmruumlk Birliğirsquonde ise 1996 yılından 2013 yılına gelindiğinde benzerlik goumlstergesi endeks değeri

726

duumlşmuumlştuumlr İthalat endeks değerlerinde İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda oumlnemli bir azalma yaşanmamıştır Bu durum Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda kurucu bir uumllke olması ve oumlrguumlt iccedilerisindeki uumllkelerle yapılan ithalat hacminin gelişiminin zamana ihtiyacı olduğunu goumlstermektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin ithalat endeks değerinin azalması ise ithalat yapacak başka uumllke veya uumllke gruplarına doğru bir kayma olduğunu goumlstermektedir Kısaca Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla ihracat endeks değerine bakıldığında ihracat yapılarının yıllar geccediltikccedile endeks değerinin artışıyla birlikte ihracatın arttığı goumlstermektedir Guumlmruumlk Birliğirsquoyle olan ithalat azalırken İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla neredeyse değişmemesi ithalatta tercihlerin Tuumlrkiye iccedilin değiştiğinin habercisidir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks de ticaret tamamlayıcılık endeksidir Ticaret tamamlayıcılık endeksi ithalat ve ihracatın benzerliğini goumlsterir Bu endeks bir uumllkenin ithalat ve ihracatındaki yapıların ne kadar iyi eşleştiğini goumlsterir Endeks değeri 0 ile 1 arasında değer alır Bir uumllke tarafından ihraccedil veya ithal edilmiş hiccedilbir mal olmadığında ve ihracat ve ithalat hisseleri tam olarak eşleştiğinde endeks değeri 1rsquodir Tablo 7rsquode yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ticaret tamamlayıcılık endeks değerleri verilmiştir

Tablo 7 Ticaret Tamamlayıcılık Endeksi

Yıllar GB İİT

1996 0829008 0489866

1997 0834975 0508747

1998 0841439 0523899

1999 0837905 0501026

2000 0819182 0486028

2001 0825839 0501960

2002 0822857 0512005

2003 0811362 0505418

2004 0806692 0505027

2005 0801857 0498396

2006 0801469 0497547

2007 0792286 0498033

2008 0777509 0501254

2009 0780610 0521517

2010 0774123 0517872

727

2011 0771390 0520440

2012 0770946 0512378

2013 0778343 0514661

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

Tablo 7rsquode ticaret tamamlayıcılık endeksi ne kadar yuumlksek ise o uumllke uumllke grubu veya ekonomik teşkilatın ihracat ve ithalatı birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin 1996 yılındaki endeks değeri 2013 yılına kadar neredeyse her yıl azalırken İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise 1996 yılından 2013 yılına gelindiğinde Guumlmruumlk Birliğirsquonin tersine bir artış eğilimindedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin azalan endeks değeri Tuumlrkiye iccedilin dış ticarette Guumlmruumlk Birliğirsquonin etkinliğinin azaldığının goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise tersi durum geccedilerlidir 1996 yılındaki endeks değerinden 2013 yılına gelindiğinde endeks değerindeki artış İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın dış ticarette etkinliğinin arttığının bir goumlstergesidir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks de ihracatın ithalatı karşılama endeksidir İhracatın ithalatı karşılama endeksi ihracat endeksinin ithalat endeksine oranıdır Bu endeks uumllkenin ihracat guumlcuumlnuumln gelişimini ortaya koymaktadır Endeksin 100rsquoden buumlyuumlk ccedilıkması ihracattaki artış hızının ithalat artış hızından yuumlksek olduğu bu durum uumllke lehine ticaretin artması anlamına gelmektedir 100rsquoden uzaklaşması ise uumllke aleyhine ticaretin yani ihracatın azalması anlamına gelmektedir İhracat yerine ithalata bağımlılığın olduğu durumun ortaya ccedilıkmasıdır Tablo 8rsquode yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracatın ithalatı karşılama endeks değerleri verilmiştir

Tablo 8 İhracatın İthalatı Karşılama Endeksi

Yıllar GB İİT Yıllar GB İİT

1996 100 100 2007 1095495 106753453

1997 9971024 1086867311 2008 9637733 126307699

1998 1137580 128573224 2009 9754931 144981862

1999 1169104 9373924042 2010 8765857 682426173

2000 8012989 5819870968 2011 9360798 812300029

2001 1612227 1340076023 2012 9899637 146665812

2002 8986797 1663511558 2013 1006201 883391201

2003 9818354 1054354484 2014 1131822 108529969

2004 9755117 1082939292 2015 1054021 114174351

2005 1032008 9318754189 2016 1096298 941212434

2006 1029289 8176370603 - - -

Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistiklerinden Faydalanılarak Oluşturulmuştur [Erişim 20092017]

728

Tablo 8rsquode ihracatın ithalatı karşıladığı yıllar olan uumllke lehine dış ticaretin gerccedilekleştiği yıl sayıları İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda 12 yıl iken Guumlmruumlk Birliğirsquonde 10 yıldır

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan son endeks ticari uzmanlık endeksidir Ticari uzmanlık endeksi -1 ile +1 arasında değer alır Endeksin pozitif değeri bir ekonominin net ihracat yaptığını goumlsterir Bu durum belirli uumlruumlnuumln uumlretiminde uumllkenin uzmanlaştığının goumlstergesidir Tersi durum ise negatif bir değer olduğunda endeks ihracattan fazla ithalat olduğunu ve o uumllkede uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir (Verter 20161806)

Tablo 9 Ticari Uzmanlık Endeksi

Yıllar GB

İİT

1996 0014968190 0033274934

1997 0016693782 0024628289

1998 0010062938 -0021530050

1999 0000739123 0065925909

2000 -0011319737 0138450557

2001 -0000270600 0104795892

2002 0005685947 0100317881

2003 0001145708 0110969964

2004 0000622166 0110028312

2005 -0009049451 0139843674

2006 -0017962732 0161770699

2007 -0015873554 0141097563

2008 -0021735355 0142154574

2009 -0005765018 0075201500

2010 -0010152277 0105070443

2011 -0008517414 0146972358

2012 -0002326726 0140772189

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

729

Tablo 9rsquoda Guumlmruumlk Birliğirsquonin ticari uzmanlık endeks değerleri 2000 2001 2005 ve sonraki buumltuumln yıllar iccedilin negatif değer almıştır Guumlmruumlk Birliğinin endeks değerleri genel olarak sadece 7 yıl pozitif değer alıyorken 10 yıl negatif değer almıştır Bu durum ihracattan fazla ithalat olduğunu ve Tuumlrkiyersquode uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise sadece 1998 yılı endeks değeri negatiftir Diğer buumltuumln yıllarda pozitif değer almış ve Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile net ihracata sahiptir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın endeks değerlerinde sadece 1 yıl negatif değer alıyorken 16 yıl pozitif değer almıştır Guumlmruumlk Birliği ile olan endeks değerlerinden 2000 ve 2001 yılı değerleri kriz yıllarıdır Bu yuumlzden negatif değer almıştır Fakat 2005 ve sonrası yıllara baktığımızda alınan negatif değerler Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquoyle olan dış ticaretinde net ihracat yerine tuumlketimin soumlz konusu olduğunun bir goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın pozitif endeks değerleri ise Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif arayışlarında zamanla İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemli bir pazar haline geleceğini destekler niteliktedir

6 SONUCcedil

Tuumlrkiye kendi boumllgesindeki buumltuumlnleşmelerle bir guumln sorun yaşayabileceğini duumlşuumlnerek duumlnya konjonktuumlruumlndeki ekonomik kuruluşlarla iletişim halinde olmalıdır Alternatiflerin bulunması ccedilok youmlnluuml bir ekonomi iccedilin gereklidir Ccedilok youmlnluuml bir ekonomi ekonomik ccedilıkarların maksimize edildiği bir ekonomidir Kuumlreselleşmeyle birlikte duumlnyada artan rekabet ortamı 2008 kuumlresel ekonomik krizinden sonra duumlnya uumllkelerini uumllkeler ve boumllgeler arası işbirliğine doğru youmlneltmiştir Kuumlreselleşme suumlrecinde dış ticarette rekabetin her geccedilen guumln zorlaştığı bir doumlnemde buguumln uumllkeler dış ticareti gerccedilekleştirmek iccedilin en oumlnemli seccedilenekleri olan uumllkeler ve boumllgesel arası ekonomik buumltuumlnleşmeleri kullanmaktadırlar Yeni yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelerle dış ticareti arttırmak iccedilin alternatifler oluşturma duumlşuumlncesi Tuumlrkiye iccedilin oumlnemli hale gelmektedir Uumllkeler kuumlresel rekabet ortamında mevcut ve yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelere dahil olmak zorundadır 2000 sonrası doumlnemde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği oumlnemli paylara sahipken 2008 krizinden sonra Tuumlrkiyersquonin dış ticaret ekseninde Avruparsquodan İslam uumllkelerine doğru bir kayma yaşanmıştır Bu kayma hareketinde İslam İşbirliği Teşkilatı oumlnemli paya sahiptir Tuumlrkiye 2000 sonrası doumlnemde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği ile azalan dış ticaret hareketlerinin tersine İslam İşbirliği Teşkilatı ile artış trendine girmiştir Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif aramasının nedeni Avrupa ve Amerika merkezli ekonomik kuruluşlarda finansal uumlretim etkinken Tuumlrkiyersquonin aktif bir şekilde finansal uumlretim araccedillarını etkin kullanamamasını da duumlşuumlnuumlluumlrse Asya ve Avrasya merkezli uluslararası ekonomi kuruluşların ise hem finansal hem de reel uumlretim merkezli işlemler gerccedilekleştirmeleri Tuumlrkiyersquonin bu uluslararası ekonomik kuruluşlarla daha aktif bir dış ticaret suumlreci yaşaması iccedilin bir fırsat oluşturmaktadır Guumlnuumlmuumlzde uluslararası ticaretin merkezi Avruparsquodan Asyarsquoya doğru kaymaktadır Bu kaymanın nedenleri Asyarsquonın en buumlyuumlk pazar olması duumlnya nuumlfusunun buumlyuumlk bir kısmının Asyarsquoda olması ve nuumlfusla ilişkili olarak uumlretim ve tuumlketim harcamalarının da yine Asya da bulunmasıdır Duumlnya enerji kaynaklarından fosil yakıtların kıt olması ve enerjiye bağımlılığın her geccedilen guumln artması petrol ve doğalgaz rezervlerinin oumlnemli miktarının Avrasya boumllgesinde bulunması da Tuumlrkiye ve diğer duumlnya uumllkelerini Avrasya uumllkeleriyle olan dış ticaretine youmlnelmesindeki en oumlnemli etkenlerdendir

Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile oluşturduğu uluslararası ekonomik buumltuumlnleşmeye 2008 kuumlresel finansal krizinden sonra ağırlık vermiştir Avrupa Birliğirsquoyle yaklaşık yarım yuumlzyıl suumlren ekonomik buumltuumlnleşmeye bakılırsa Tuumlrkiye Avrupa ve Guumlmruumlk Birliğirsquonden oumlğrendiği tecruumlbeleri yeni bir boumllgesel buumltuumlnleşme olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda kullanıp avantajlı duruma gelebilir Duumlnya ticaretinin youmlnuumlnuumln Avruparsquodan Asyarsquoya kaydığı goumlz oumlnuumlnde tutulursa Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ilerleyen doumlnemlerde Guumlmruumlk Birliğirsquone iyi bir alternatif olabilir mi sorusunun cevabı iccedilin oumlnem kazanmıştır Tuumlrkiyersquonin coğrafi konumunu olsun dini olsun potansiyeli olsun her tuumlrluuml avantajını kullanarak dış ticarette kar maksimizasyonu sağlamak iccedilin fırsatlarını değerlendirmelidir Tuumlrkiyersquonin kurucu uumlye olduğu İslam işbirliği Teşkilatırsquoyla olan dış

730

ticaretine baktığımızda yıllar itibariyle ticaret fazlası verdiği goumlruumllmektedir Bu ticaret fazlası verme durumu iyi kullanılarak kaynakların katma değeri yuumlksek teknolojik uumlruumlnlere doğru youmlnlendirilmesi sağlanmalıdır

İslam İşbirliği Teşkilatırsquondaki uumllkeler ihracat potansiyelleri ve kişi başına duumlşen milli gelirlerine goumlre az gelişmiş petrol zengini ve kısmen sanayileşmiş uumllkeler olarak farklı potansiyeli olan uumllkelerden oluşmaktadır Bu uumllkeler teknoloji yoğun uumlretim gerccedilekleştirememektedirler Teknoloji yoğun uumlretimi gelişmiş uumllkeler gerccedilekleştirmektedirler Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatı duumlnya ticaretinde soumlz sahibi olmak istiyorlarsa sahip oldukları potansiyeli lehine bir şekilde kullanıp yuumlksek katma değer yaratan uumlruumlnler uumlretmelidirler Fakat bu uumlretim zaman alıcı bir suumlreccediltir Bu suumlreccedil eğer gerccedilekleşirse Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler iccedilin hammadde ticaretine bağlı ihracat yapısı uzun vadede değişir Bu değişim uumlye uumllkeler iccedilin gelir arttırıcı ve ekonominin yapısını guumlccedillendirici etki yapar Bu guumlccedilluuml etki yaşanacak kuumlresel krizlerin etkilerini minimize etmekte yardımcı olacaktır Sahip olunan potansiyelin dezavantajlı bir durumu da bulunmaktadır Coğrafi olarak duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinden oluşan bu ekonomik buumltuumlnleşme uumllkeler arasındaki guumlccedilluuml işbirliğini zorlaştırmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler oldukccedila zengin bir potansiyele sahip olmalarına rağmen bu potansiyellerini yeterince kullanamamaktadırlar Uumllkelerdeki alt yapı yetersizliği ve yatırımlar iccedilin guumlvenli ortamın sağlanamaması da ekonomik işbirliğinin geliştirilememesindeki etkili faktoumlrlerdendir

Bu ccedilalışma Tuumlrkiyersquonin ekonomik buumltuumlnleşmelerinden biri olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar olabilir mi sorusuna cevap aramaktadır Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin performans analizi değerlendirildiğinde 2008 sonrası yıllarda Tuumlrkiyersquonin dış ticaret yapısının İslam İşbirliği Teşkilatırsquona doğru kaydığı goumlruumllmektedir Fakat Tuumlrkiyersquonin dış ticaret faaliyetlerini gerccedilekleştirmek iccedilin gerekli hammaddeyi ithal etmesi Tuumlrkiyersquoyi dış ticarette dışa bağımlı hale getirmektedir Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin uyum analizini değerlendirildiğinde Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ve İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin de Tuumlrkiyersquonin oumlnemi yıllar itibariyle artmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatı ve Tuumlrkiyersquonin dış ticaret işlemlerinde konsantrasyon ccedileşitlendirme yoğunlaşma benzerlik tamamlayıcılık ihracatın ithalatı karşılama ve ticari uzmanlık endeksleri dış ticarette ccedileşitliliğin yoğunlaşmanın ve etkinliğin sağlandığını goumlstermektedir Yıllar itibariyle artan dış ticaret hacimleri ve ekonomik kuruluşların makro ekonomik yapıları dikkate alındığında Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı zamanla Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar oluşturabilir

Kaynakccedila References

Akal Mustafa amp Ahmet Yağmur Ersoy (2015) ldquoOsmanlı 45 Uumllkelerinin Tuumlrkiye ile dış ticaret yoğunlukları gelişimi ve Yeni Osmanlılıkrdquo International Journal of Human Sciences 12(1) 1244-1262

Akguumll Mehmet Serhat (2013) ldquoCcedilekim Modeli Bulguları Işığında Tuumlrkiyenin İslam İşbirliği Teşkilatı İle İlişkileri ve Ticari Potansiyelirdquo Adam Academy Journal of Social SciencesAdam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 3(2)

Aktakas Başak Guumll vd (2014) ldquoBilgi Toplumunda Verimliliğin Belirleyicileri İslami İşbirliği Teşkilatı Uumlyesi Seccedilili Uumllkeler Uumlzerine Ampirik Bir Ccedilalışmardquo Bilgi Ekonomisi ve Youmlnetimi Dergisi 9(1)

Arslan Kahraman (2014) ldquoİslam Uumllkeleri Arasında İşbirliğine Giden Yolda Yeni Arayışlarrdquo Uluslararası Youmlnetim İktisat ve İşletme Dergisi 10(21) 179-198

731

Bakkalcı Ahmet Can (2002) ldquoAvrupa Birliği ile Tuumlrkiye Arasında Gerccedilekleştirilen Guumlmruumlk Birliğinin Kaynak Dağılımı Uumlzerine Etkilerirdquo Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 17(2)

Balassa Bela (1976) ldquoTypes of Economic Integrationrdquo Economic Integration Worldwide Regional Sectoral (der) Fritz Machlup Londra The Macmillan Press Ltd Chow Peter ve Mitchell Kelman Yochanan (1999) ldquoA Test of the Linder Hypothesis in Pacific NIC Trade 19651990rdquoApplied Economics 312 175-182

Ccedilak Demet amp Murat Ccedilak (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Getirdikleri ve Goumltuumlrduumlkleri Dış Ticaret Vergileri ve İhracat Gelirleri Analizirdquo İstanbul Ticaret Odası Yayınları No 2007-68

Dura Cihan amp Hayriye Atik (2007) Avrupa Birliği Guumlmruumlk Birliği ve Tuumlrkiye (3 Basım) Ankara Nobel Yayın Dağıtım

Erhan Ccedilağrı amp Erhan Akdemir (2016) ldquoTuumlrkiye-Avrupa Birligi Muumlzakere Suumlrecinde Ilk 10 Yılın Muhasebesi (2005-2015)rdquo Bilig 78 7-35

Feshari Majid (2016) The Effective Factors on Survival Duration of Economic Expansion in Selected Countries of Islamic Cooperation Organization (Survival Analysis Approach) 97-120

Haberler Gottfried (1970) Dış Ticaret Teorisine Genel Bir Bakış (Ccedilev Mumcu Necati) İstanbul Uumlniversitesi Yayın No 1503

Hill Hal (1985) ldquoAustralia - Philippine Trade Relationsrdquo Journal of Philippine Development 8(2) 253 ndash 273

Işık Nihat vd (2016) ldquoTeroumlruumln Kamu Harcamalarına Etkisi İslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkeler Uumlzerine Bir İncelemerdquo Mehmet Akif Ersoy Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(16) 46-60

Kesgingoumlz Hayrettin (2017) Uluslararası Ekonomik Kuruluşlarının Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretine Etkisi Ankara Detay Yayıncılık

Maksimova Margarita (1976) Comment on Papers Types of Economic Integration by B Balassa in Econoic Integration Worldwide Regional Sector London Macmillon pp32-36

Mikic Mia (1998) International Trade London Macmillan Press

Mohamad Nordin Haji amp Fatimah Binti Said (2011) ldquoComparing Macroeconomic Performance of İİT Member Countriesrdquo International Journal of Economics and Management Sciences 1(3) 90-104

Sevgin Hakan amp Atalay Ccedilağlar (2017) ldquoİslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkelerin Veri Zarflama Analizi ve TOPSIS Youmlntemiyle Karşılaştırılmasırdquo DUumlSOBİAD 221

Temiz Dilek (2009) Guumlmruumlk Birliği ile Birlikte Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretinde Yapısal Değişimler Oldu Mu Ankara Avrupa Ccedilalışmaları Dergisi Cilt 8 No 1 ss115-138

Tinbergen Jan (1965) İnternational Economic İntegration Amsterdam Elsevier Publishing Co

Tireli Muumlnir vd (2013) ldquoİİT Uumllkeleri Ve Tuumlrkiyersquoye Ait Sosyal Goumlstergeler ile İnsani Gelişim Goumlstergeleri Arasındaki İlişkinin Karşılaştırmalı Analizirdquo Sosyal Politika Ccedilalışmaları Dergisi 7(30)

Uumllger İrfan Kaya (2016) ldquoThe European Unions Role in Turkeys Social TransformationTuumlrkiyenin Toplumsal Degisiminde Avrupa Birliginin Roluumlrdquo Bilig 78 73-93

Verter Nahanga (2016) ldquoAnalysis of Some External Influences on Agricultural Performance in Nigeriardquo Acta Universitatis Agriculturae et Silviculturae Mendelianae Brunensis 64(5) 1805ndash1821

732

Viner Jacob (1950) The Customs Union Issue New York Carnegie Endowment for International Peace

Yamazawa Ippei (1971) ldquoStructural Changes in World Trade Flowsrdquo Hitotsubashi Journal of Economics 11(2) 11-21

Yıldırım Ertuğrul amp Cihan Dura (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Tuumlrkiye Ekonomisi Uumlzerindeki Etkileri Konusundaki Literatuumlre Bir Bakışrdquo Erciyes Uumlniversitesi İktisadi ve idari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 28 Ocak-Haziran

Diğer Kaynaklar Other Sources

TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 10052017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg [Erişim 10052017]

wwwabgovtr [Erişim Tarihi 20092017]

Wordbank httpwwwworldbankorg [Erişim Tarihi 20092017]

WTO httpstatwtoorg [Erişim Tarihi 20092017]

MFA wwwmfagovtr [Erişim Tarihi 20092017]

726

duumlşmuumlştuumlr İthalat endeks değerlerinde İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda oumlnemli bir azalma yaşanmamıştır Bu durum Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda kurucu bir uumllke olması ve oumlrguumlt iccedilerisindeki uumllkelerle yapılan ithalat hacminin gelişiminin zamana ihtiyacı olduğunu goumlstermektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin ithalat endeks değerinin azalması ise ithalat yapacak başka uumllke veya uumllke gruplarına doğru bir kayma olduğunu goumlstermektedir Kısaca Tuumlrkiyersquonin İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla ihracat endeks değerine bakıldığında ihracat yapılarının yıllar geccediltikccedile endeks değerinin artışıyla birlikte ihracatın arttığı goumlstermektedir Guumlmruumlk Birliğirsquoyle olan ithalat azalırken İslam İşbirliği Teşkilatırsquoyla neredeyse değişmemesi ithalatta tercihlerin Tuumlrkiye iccedilin değiştiğinin habercisidir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks de ticaret tamamlayıcılık endeksidir Ticaret tamamlayıcılık endeksi ithalat ve ihracatın benzerliğini goumlsterir Bu endeks bir uumllkenin ithalat ve ihracatındaki yapıların ne kadar iyi eşleştiğini goumlsterir Endeks değeri 0 ile 1 arasında değer alır Bir uumllke tarafından ihraccedil veya ithal edilmiş hiccedilbir mal olmadığında ve ihracat ve ithalat hisseleri tam olarak eşleştiğinde endeks değeri 1rsquodir Tablo 7rsquode yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ticaret tamamlayıcılık endeks değerleri verilmiştir

Tablo 7 Ticaret Tamamlayıcılık Endeksi

Yıllar GB İİT

1996 0829008 0489866

1997 0834975 0508747

1998 0841439 0523899

1999 0837905 0501026

2000 0819182 0486028

2001 0825839 0501960

2002 0822857 0512005

2003 0811362 0505418

2004 0806692 0505027

2005 0801857 0498396

2006 0801469 0497547

2007 0792286 0498033

2008 0777509 0501254

2009 0780610 0521517

2010 0774123 0517872

727

2011 0771390 0520440

2012 0770946 0512378

2013 0778343 0514661

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

Tablo 7rsquode ticaret tamamlayıcılık endeksi ne kadar yuumlksek ise o uumllke uumllke grubu veya ekonomik teşkilatın ihracat ve ithalatı birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin 1996 yılındaki endeks değeri 2013 yılına kadar neredeyse her yıl azalırken İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise 1996 yılından 2013 yılına gelindiğinde Guumlmruumlk Birliğirsquonin tersine bir artış eğilimindedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin azalan endeks değeri Tuumlrkiye iccedilin dış ticarette Guumlmruumlk Birliğirsquonin etkinliğinin azaldığının goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise tersi durum geccedilerlidir 1996 yılındaki endeks değerinden 2013 yılına gelindiğinde endeks değerindeki artış İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın dış ticarette etkinliğinin arttığının bir goumlstergesidir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks de ihracatın ithalatı karşılama endeksidir İhracatın ithalatı karşılama endeksi ihracat endeksinin ithalat endeksine oranıdır Bu endeks uumllkenin ihracat guumlcuumlnuumln gelişimini ortaya koymaktadır Endeksin 100rsquoden buumlyuumlk ccedilıkması ihracattaki artış hızının ithalat artış hızından yuumlksek olduğu bu durum uumllke lehine ticaretin artması anlamına gelmektedir 100rsquoden uzaklaşması ise uumllke aleyhine ticaretin yani ihracatın azalması anlamına gelmektedir İhracat yerine ithalata bağımlılığın olduğu durumun ortaya ccedilıkmasıdır Tablo 8rsquode yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracatın ithalatı karşılama endeks değerleri verilmiştir

Tablo 8 İhracatın İthalatı Karşılama Endeksi

Yıllar GB İİT Yıllar GB İİT

1996 100 100 2007 1095495 106753453

1997 9971024 1086867311 2008 9637733 126307699

1998 1137580 128573224 2009 9754931 144981862

1999 1169104 9373924042 2010 8765857 682426173

2000 8012989 5819870968 2011 9360798 812300029

2001 1612227 1340076023 2012 9899637 146665812

2002 8986797 1663511558 2013 1006201 883391201

2003 9818354 1054354484 2014 1131822 108529969

2004 9755117 1082939292 2015 1054021 114174351

2005 1032008 9318754189 2016 1096298 941212434

2006 1029289 8176370603 - - -

Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistiklerinden Faydalanılarak Oluşturulmuştur [Erişim 20092017]

728

Tablo 8rsquode ihracatın ithalatı karşıladığı yıllar olan uumllke lehine dış ticaretin gerccedilekleştiği yıl sayıları İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda 12 yıl iken Guumlmruumlk Birliğirsquonde 10 yıldır

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan son endeks ticari uzmanlık endeksidir Ticari uzmanlık endeksi -1 ile +1 arasında değer alır Endeksin pozitif değeri bir ekonominin net ihracat yaptığını goumlsterir Bu durum belirli uumlruumlnuumln uumlretiminde uumllkenin uzmanlaştığının goumlstergesidir Tersi durum ise negatif bir değer olduğunda endeks ihracattan fazla ithalat olduğunu ve o uumllkede uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir (Verter 20161806)

Tablo 9 Ticari Uzmanlık Endeksi

Yıllar GB

İİT

1996 0014968190 0033274934

1997 0016693782 0024628289

1998 0010062938 -0021530050

1999 0000739123 0065925909

2000 -0011319737 0138450557

2001 -0000270600 0104795892

2002 0005685947 0100317881

2003 0001145708 0110969964

2004 0000622166 0110028312

2005 -0009049451 0139843674

2006 -0017962732 0161770699

2007 -0015873554 0141097563

2008 -0021735355 0142154574

2009 -0005765018 0075201500

2010 -0010152277 0105070443

2011 -0008517414 0146972358

2012 -0002326726 0140772189

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

729

Tablo 9rsquoda Guumlmruumlk Birliğirsquonin ticari uzmanlık endeks değerleri 2000 2001 2005 ve sonraki buumltuumln yıllar iccedilin negatif değer almıştır Guumlmruumlk Birliğinin endeks değerleri genel olarak sadece 7 yıl pozitif değer alıyorken 10 yıl negatif değer almıştır Bu durum ihracattan fazla ithalat olduğunu ve Tuumlrkiyersquode uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise sadece 1998 yılı endeks değeri negatiftir Diğer buumltuumln yıllarda pozitif değer almış ve Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile net ihracata sahiptir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın endeks değerlerinde sadece 1 yıl negatif değer alıyorken 16 yıl pozitif değer almıştır Guumlmruumlk Birliği ile olan endeks değerlerinden 2000 ve 2001 yılı değerleri kriz yıllarıdır Bu yuumlzden negatif değer almıştır Fakat 2005 ve sonrası yıllara baktığımızda alınan negatif değerler Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquoyle olan dış ticaretinde net ihracat yerine tuumlketimin soumlz konusu olduğunun bir goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın pozitif endeks değerleri ise Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif arayışlarında zamanla İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemli bir pazar haline geleceğini destekler niteliktedir

6 SONUCcedil

Tuumlrkiye kendi boumllgesindeki buumltuumlnleşmelerle bir guumln sorun yaşayabileceğini duumlşuumlnerek duumlnya konjonktuumlruumlndeki ekonomik kuruluşlarla iletişim halinde olmalıdır Alternatiflerin bulunması ccedilok youmlnluuml bir ekonomi iccedilin gereklidir Ccedilok youmlnluuml bir ekonomi ekonomik ccedilıkarların maksimize edildiği bir ekonomidir Kuumlreselleşmeyle birlikte duumlnyada artan rekabet ortamı 2008 kuumlresel ekonomik krizinden sonra duumlnya uumllkelerini uumllkeler ve boumllgeler arası işbirliğine doğru youmlneltmiştir Kuumlreselleşme suumlrecinde dış ticarette rekabetin her geccedilen guumln zorlaştığı bir doumlnemde buguumln uumllkeler dış ticareti gerccedilekleştirmek iccedilin en oumlnemli seccedilenekleri olan uumllkeler ve boumllgesel arası ekonomik buumltuumlnleşmeleri kullanmaktadırlar Yeni yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelerle dış ticareti arttırmak iccedilin alternatifler oluşturma duumlşuumlncesi Tuumlrkiye iccedilin oumlnemli hale gelmektedir Uumllkeler kuumlresel rekabet ortamında mevcut ve yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelere dahil olmak zorundadır 2000 sonrası doumlnemde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği oumlnemli paylara sahipken 2008 krizinden sonra Tuumlrkiyersquonin dış ticaret ekseninde Avruparsquodan İslam uumllkelerine doğru bir kayma yaşanmıştır Bu kayma hareketinde İslam İşbirliği Teşkilatı oumlnemli paya sahiptir Tuumlrkiye 2000 sonrası doumlnemde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği ile azalan dış ticaret hareketlerinin tersine İslam İşbirliği Teşkilatı ile artış trendine girmiştir Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif aramasının nedeni Avrupa ve Amerika merkezli ekonomik kuruluşlarda finansal uumlretim etkinken Tuumlrkiyersquonin aktif bir şekilde finansal uumlretim araccedillarını etkin kullanamamasını da duumlşuumlnuumlluumlrse Asya ve Avrasya merkezli uluslararası ekonomi kuruluşların ise hem finansal hem de reel uumlretim merkezli işlemler gerccedilekleştirmeleri Tuumlrkiyersquonin bu uluslararası ekonomik kuruluşlarla daha aktif bir dış ticaret suumlreci yaşaması iccedilin bir fırsat oluşturmaktadır Guumlnuumlmuumlzde uluslararası ticaretin merkezi Avruparsquodan Asyarsquoya doğru kaymaktadır Bu kaymanın nedenleri Asyarsquonın en buumlyuumlk pazar olması duumlnya nuumlfusunun buumlyuumlk bir kısmının Asyarsquoda olması ve nuumlfusla ilişkili olarak uumlretim ve tuumlketim harcamalarının da yine Asya da bulunmasıdır Duumlnya enerji kaynaklarından fosil yakıtların kıt olması ve enerjiye bağımlılığın her geccedilen guumln artması petrol ve doğalgaz rezervlerinin oumlnemli miktarının Avrasya boumllgesinde bulunması da Tuumlrkiye ve diğer duumlnya uumllkelerini Avrasya uumllkeleriyle olan dış ticaretine youmlnelmesindeki en oumlnemli etkenlerdendir

Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile oluşturduğu uluslararası ekonomik buumltuumlnleşmeye 2008 kuumlresel finansal krizinden sonra ağırlık vermiştir Avrupa Birliğirsquoyle yaklaşık yarım yuumlzyıl suumlren ekonomik buumltuumlnleşmeye bakılırsa Tuumlrkiye Avrupa ve Guumlmruumlk Birliğirsquonden oumlğrendiği tecruumlbeleri yeni bir boumllgesel buumltuumlnleşme olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda kullanıp avantajlı duruma gelebilir Duumlnya ticaretinin youmlnuumlnuumln Avruparsquodan Asyarsquoya kaydığı goumlz oumlnuumlnde tutulursa Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ilerleyen doumlnemlerde Guumlmruumlk Birliğirsquone iyi bir alternatif olabilir mi sorusunun cevabı iccedilin oumlnem kazanmıştır Tuumlrkiyersquonin coğrafi konumunu olsun dini olsun potansiyeli olsun her tuumlrluuml avantajını kullanarak dış ticarette kar maksimizasyonu sağlamak iccedilin fırsatlarını değerlendirmelidir Tuumlrkiyersquonin kurucu uumlye olduğu İslam işbirliği Teşkilatırsquoyla olan dış

730

ticaretine baktığımızda yıllar itibariyle ticaret fazlası verdiği goumlruumllmektedir Bu ticaret fazlası verme durumu iyi kullanılarak kaynakların katma değeri yuumlksek teknolojik uumlruumlnlere doğru youmlnlendirilmesi sağlanmalıdır

İslam İşbirliği Teşkilatırsquondaki uumllkeler ihracat potansiyelleri ve kişi başına duumlşen milli gelirlerine goumlre az gelişmiş petrol zengini ve kısmen sanayileşmiş uumllkeler olarak farklı potansiyeli olan uumllkelerden oluşmaktadır Bu uumllkeler teknoloji yoğun uumlretim gerccedilekleştirememektedirler Teknoloji yoğun uumlretimi gelişmiş uumllkeler gerccedilekleştirmektedirler Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatı duumlnya ticaretinde soumlz sahibi olmak istiyorlarsa sahip oldukları potansiyeli lehine bir şekilde kullanıp yuumlksek katma değer yaratan uumlruumlnler uumlretmelidirler Fakat bu uumlretim zaman alıcı bir suumlreccediltir Bu suumlreccedil eğer gerccedilekleşirse Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler iccedilin hammadde ticaretine bağlı ihracat yapısı uzun vadede değişir Bu değişim uumlye uumllkeler iccedilin gelir arttırıcı ve ekonominin yapısını guumlccedillendirici etki yapar Bu guumlccedilluuml etki yaşanacak kuumlresel krizlerin etkilerini minimize etmekte yardımcı olacaktır Sahip olunan potansiyelin dezavantajlı bir durumu da bulunmaktadır Coğrafi olarak duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinden oluşan bu ekonomik buumltuumlnleşme uumllkeler arasındaki guumlccedilluuml işbirliğini zorlaştırmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler oldukccedila zengin bir potansiyele sahip olmalarına rağmen bu potansiyellerini yeterince kullanamamaktadırlar Uumllkelerdeki alt yapı yetersizliği ve yatırımlar iccedilin guumlvenli ortamın sağlanamaması da ekonomik işbirliğinin geliştirilememesindeki etkili faktoumlrlerdendir

Bu ccedilalışma Tuumlrkiyersquonin ekonomik buumltuumlnleşmelerinden biri olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar olabilir mi sorusuna cevap aramaktadır Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin performans analizi değerlendirildiğinde 2008 sonrası yıllarda Tuumlrkiyersquonin dış ticaret yapısının İslam İşbirliği Teşkilatırsquona doğru kaydığı goumlruumllmektedir Fakat Tuumlrkiyersquonin dış ticaret faaliyetlerini gerccedilekleştirmek iccedilin gerekli hammaddeyi ithal etmesi Tuumlrkiyersquoyi dış ticarette dışa bağımlı hale getirmektedir Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin uyum analizini değerlendirildiğinde Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ve İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin de Tuumlrkiyersquonin oumlnemi yıllar itibariyle artmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatı ve Tuumlrkiyersquonin dış ticaret işlemlerinde konsantrasyon ccedileşitlendirme yoğunlaşma benzerlik tamamlayıcılık ihracatın ithalatı karşılama ve ticari uzmanlık endeksleri dış ticarette ccedileşitliliğin yoğunlaşmanın ve etkinliğin sağlandığını goumlstermektedir Yıllar itibariyle artan dış ticaret hacimleri ve ekonomik kuruluşların makro ekonomik yapıları dikkate alındığında Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı zamanla Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar oluşturabilir

Kaynakccedila References

Akal Mustafa amp Ahmet Yağmur Ersoy (2015) ldquoOsmanlı 45 Uumllkelerinin Tuumlrkiye ile dış ticaret yoğunlukları gelişimi ve Yeni Osmanlılıkrdquo International Journal of Human Sciences 12(1) 1244-1262

Akguumll Mehmet Serhat (2013) ldquoCcedilekim Modeli Bulguları Işığında Tuumlrkiyenin İslam İşbirliği Teşkilatı İle İlişkileri ve Ticari Potansiyelirdquo Adam Academy Journal of Social SciencesAdam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 3(2)

Aktakas Başak Guumll vd (2014) ldquoBilgi Toplumunda Verimliliğin Belirleyicileri İslami İşbirliği Teşkilatı Uumlyesi Seccedilili Uumllkeler Uumlzerine Ampirik Bir Ccedilalışmardquo Bilgi Ekonomisi ve Youmlnetimi Dergisi 9(1)

Arslan Kahraman (2014) ldquoİslam Uumllkeleri Arasında İşbirliğine Giden Yolda Yeni Arayışlarrdquo Uluslararası Youmlnetim İktisat ve İşletme Dergisi 10(21) 179-198

731

Bakkalcı Ahmet Can (2002) ldquoAvrupa Birliği ile Tuumlrkiye Arasında Gerccedilekleştirilen Guumlmruumlk Birliğinin Kaynak Dağılımı Uumlzerine Etkilerirdquo Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 17(2)

Balassa Bela (1976) ldquoTypes of Economic Integrationrdquo Economic Integration Worldwide Regional Sectoral (der) Fritz Machlup Londra The Macmillan Press Ltd Chow Peter ve Mitchell Kelman Yochanan (1999) ldquoA Test of the Linder Hypothesis in Pacific NIC Trade 19651990rdquoApplied Economics 312 175-182

Ccedilak Demet amp Murat Ccedilak (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Getirdikleri ve Goumltuumlrduumlkleri Dış Ticaret Vergileri ve İhracat Gelirleri Analizirdquo İstanbul Ticaret Odası Yayınları No 2007-68

Dura Cihan amp Hayriye Atik (2007) Avrupa Birliği Guumlmruumlk Birliği ve Tuumlrkiye (3 Basım) Ankara Nobel Yayın Dağıtım

Erhan Ccedilağrı amp Erhan Akdemir (2016) ldquoTuumlrkiye-Avrupa Birligi Muumlzakere Suumlrecinde Ilk 10 Yılın Muhasebesi (2005-2015)rdquo Bilig 78 7-35

Feshari Majid (2016) The Effective Factors on Survival Duration of Economic Expansion in Selected Countries of Islamic Cooperation Organization (Survival Analysis Approach) 97-120

Haberler Gottfried (1970) Dış Ticaret Teorisine Genel Bir Bakış (Ccedilev Mumcu Necati) İstanbul Uumlniversitesi Yayın No 1503

Hill Hal (1985) ldquoAustralia - Philippine Trade Relationsrdquo Journal of Philippine Development 8(2) 253 ndash 273

Işık Nihat vd (2016) ldquoTeroumlruumln Kamu Harcamalarına Etkisi İslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkeler Uumlzerine Bir İncelemerdquo Mehmet Akif Ersoy Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(16) 46-60

Kesgingoumlz Hayrettin (2017) Uluslararası Ekonomik Kuruluşlarının Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretine Etkisi Ankara Detay Yayıncılık

Maksimova Margarita (1976) Comment on Papers Types of Economic Integration by B Balassa in Econoic Integration Worldwide Regional Sector London Macmillon pp32-36

Mikic Mia (1998) International Trade London Macmillan Press

Mohamad Nordin Haji amp Fatimah Binti Said (2011) ldquoComparing Macroeconomic Performance of İİT Member Countriesrdquo International Journal of Economics and Management Sciences 1(3) 90-104

Sevgin Hakan amp Atalay Ccedilağlar (2017) ldquoİslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkelerin Veri Zarflama Analizi ve TOPSIS Youmlntemiyle Karşılaştırılmasırdquo DUumlSOBİAD 221

Temiz Dilek (2009) Guumlmruumlk Birliği ile Birlikte Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretinde Yapısal Değişimler Oldu Mu Ankara Avrupa Ccedilalışmaları Dergisi Cilt 8 No 1 ss115-138

Tinbergen Jan (1965) İnternational Economic İntegration Amsterdam Elsevier Publishing Co

Tireli Muumlnir vd (2013) ldquoİİT Uumllkeleri Ve Tuumlrkiyersquoye Ait Sosyal Goumlstergeler ile İnsani Gelişim Goumlstergeleri Arasındaki İlişkinin Karşılaştırmalı Analizirdquo Sosyal Politika Ccedilalışmaları Dergisi 7(30)

Uumllger İrfan Kaya (2016) ldquoThe European Unions Role in Turkeys Social TransformationTuumlrkiyenin Toplumsal Degisiminde Avrupa Birliginin Roluumlrdquo Bilig 78 73-93

Verter Nahanga (2016) ldquoAnalysis of Some External Influences on Agricultural Performance in Nigeriardquo Acta Universitatis Agriculturae et Silviculturae Mendelianae Brunensis 64(5) 1805ndash1821

732

Viner Jacob (1950) The Customs Union Issue New York Carnegie Endowment for International Peace

Yamazawa Ippei (1971) ldquoStructural Changes in World Trade Flowsrdquo Hitotsubashi Journal of Economics 11(2) 11-21

Yıldırım Ertuğrul amp Cihan Dura (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Tuumlrkiye Ekonomisi Uumlzerindeki Etkileri Konusundaki Literatuumlre Bir Bakışrdquo Erciyes Uumlniversitesi İktisadi ve idari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 28 Ocak-Haziran

Diğer Kaynaklar Other Sources

TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 10052017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg [Erişim 10052017]

wwwabgovtr [Erişim Tarihi 20092017]

Wordbank httpwwwworldbankorg [Erişim Tarihi 20092017]

WTO httpstatwtoorg [Erişim Tarihi 20092017]

MFA wwwmfagovtr [Erişim Tarihi 20092017]

727

2011 0771390 0520440

2012 0770946 0512378

2013 0778343 0514661

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

Tablo 7rsquode ticaret tamamlayıcılık endeksi ne kadar yuumlksek ise o uumllke uumllke grubu veya ekonomik teşkilatın ihracat ve ithalatı birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin 1996 yılındaki endeks değeri 2013 yılına kadar neredeyse her yıl azalırken İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise 1996 yılından 2013 yılına gelindiğinde Guumlmruumlk Birliğirsquonin tersine bir artış eğilimindedir Guumlmruumlk Birliğirsquonin azalan endeks değeri Tuumlrkiye iccedilin dış ticarette Guumlmruumlk Birliğirsquonin etkinliğinin azaldığının goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise tersi durum geccedilerlidir 1996 yılındaki endeks değerinden 2013 yılına gelindiğinde endeks değerindeki artış İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın dış ticarette etkinliğinin arttığının bir goumlstergesidir

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan başka bir endeks de ihracatın ithalatı karşılama endeksidir İhracatın ithalatı karşılama endeksi ihracat endeksinin ithalat endeksine oranıdır Bu endeks uumllkenin ihracat guumlcuumlnuumln gelişimini ortaya koymaktadır Endeksin 100rsquoden buumlyuumlk ccedilıkması ihracattaki artış hızının ithalat artış hızından yuumlksek olduğu bu durum uumllke lehine ticaretin artması anlamına gelmektedir 100rsquoden uzaklaşması ise uumllke aleyhine ticaretin yani ihracatın azalması anlamına gelmektedir İhracat yerine ithalata bağımlılığın olduğu durumun ortaya ccedilıkmasıdır Tablo 8rsquode yıllar itibariyle Guumlmruumlk Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın ihracatın ithalatı karşılama endeks değerleri verilmiştir

Tablo 8 İhracatın İthalatı Karşılama Endeksi

Yıllar GB İİT Yıllar GB İİT

1996 100 100 2007 1095495 106753453

1997 9971024 1086867311 2008 9637733 126307699

1998 1137580 128573224 2009 9754931 144981862

1999 1169104 9373924042 2010 8765857 682426173

2000 8012989 5819870968 2011 9360798 812300029

2001 1612227 1340076023 2012 9899637 146665812

2002 8986797 1663511558 2013 1006201 883391201

2003 9818354 1054354484 2014 1131822 108529969

2004 9755117 1082939292 2015 1054021 114174351

2005 1032008 9318754189 2016 1096298 941212434

2006 1029289 8176370603 - - -

Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistiklerinden Faydalanılarak Oluşturulmuştur [Erişim 20092017]

728

Tablo 8rsquode ihracatın ithalatı karşıladığı yıllar olan uumllke lehine dış ticaretin gerccedilekleştiği yıl sayıları İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda 12 yıl iken Guumlmruumlk Birliğirsquonde 10 yıldır

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan son endeks ticari uzmanlık endeksidir Ticari uzmanlık endeksi -1 ile +1 arasında değer alır Endeksin pozitif değeri bir ekonominin net ihracat yaptığını goumlsterir Bu durum belirli uumlruumlnuumln uumlretiminde uumllkenin uzmanlaştığının goumlstergesidir Tersi durum ise negatif bir değer olduğunda endeks ihracattan fazla ithalat olduğunu ve o uumllkede uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir (Verter 20161806)

Tablo 9 Ticari Uzmanlık Endeksi

Yıllar GB

İİT

1996 0014968190 0033274934

1997 0016693782 0024628289

1998 0010062938 -0021530050

1999 0000739123 0065925909

2000 -0011319737 0138450557

2001 -0000270600 0104795892

2002 0005685947 0100317881

2003 0001145708 0110969964

2004 0000622166 0110028312

2005 -0009049451 0139843674

2006 -0017962732 0161770699

2007 -0015873554 0141097563

2008 -0021735355 0142154574

2009 -0005765018 0075201500

2010 -0010152277 0105070443

2011 -0008517414 0146972358

2012 -0002326726 0140772189

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

729

Tablo 9rsquoda Guumlmruumlk Birliğirsquonin ticari uzmanlık endeks değerleri 2000 2001 2005 ve sonraki buumltuumln yıllar iccedilin negatif değer almıştır Guumlmruumlk Birliğinin endeks değerleri genel olarak sadece 7 yıl pozitif değer alıyorken 10 yıl negatif değer almıştır Bu durum ihracattan fazla ithalat olduğunu ve Tuumlrkiyersquode uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise sadece 1998 yılı endeks değeri negatiftir Diğer buumltuumln yıllarda pozitif değer almış ve Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile net ihracata sahiptir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın endeks değerlerinde sadece 1 yıl negatif değer alıyorken 16 yıl pozitif değer almıştır Guumlmruumlk Birliği ile olan endeks değerlerinden 2000 ve 2001 yılı değerleri kriz yıllarıdır Bu yuumlzden negatif değer almıştır Fakat 2005 ve sonrası yıllara baktığımızda alınan negatif değerler Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquoyle olan dış ticaretinde net ihracat yerine tuumlketimin soumlz konusu olduğunun bir goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın pozitif endeks değerleri ise Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif arayışlarında zamanla İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemli bir pazar haline geleceğini destekler niteliktedir

6 SONUCcedil

Tuumlrkiye kendi boumllgesindeki buumltuumlnleşmelerle bir guumln sorun yaşayabileceğini duumlşuumlnerek duumlnya konjonktuumlruumlndeki ekonomik kuruluşlarla iletişim halinde olmalıdır Alternatiflerin bulunması ccedilok youmlnluuml bir ekonomi iccedilin gereklidir Ccedilok youmlnluuml bir ekonomi ekonomik ccedilıkarların maksimize edildiği bir ekonomidir Kuumlreselleşmeyle birlikte duumlnyada artan rekabet ortamı 2008 kuumlresel ekonomik krizinden sonra duumlnya uumllkelerini uumllkeler ve boumllgeler arası işbirliğine doğru youmlneltmiştir Kuumlreselleşme suumlrecinde dış ticarette rekabetin her geccedilen guumln zorlaştığı bir doumlnemde buguumln uumllkeler dış ticareti gerccedilekleştirmek iccedilin en oumlnemli seccedilenekleri olan uumllkeler ve boumllgesel arası ekonomik buumltuumlnleşmeleri kullanmaktadırlar Yeni yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelerle dış ticareti arttırmak iccedilin alternatifler oluşturma duumlşuumlncesi Tuumlrkiye iccedilin oumlnemli hale gelmektedir Uumllkeler kuumlresel rekabet ortamında mevcut ve yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelere dahil olmak zorundadır 2000 sonrası doumlnemde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği oumlnemli paylara sahipken 2008 krizinden sonra Tuumlrkiyersquonin dış ticaret ekseninde Avruparsquodan İslam uumllkelerine doğru bir kayma yaşanmıştır Bu kayma hareketinde İslam İşbirliği Teşkilatı oumlnemli paya sahiptir Tuumlrkiye 2000 sonrası doumlnemde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği ile azalan dış ticaret hareketlerinin tersine İslam İşbirliği Teşkilatı ile artış trendine girmiştir Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif aramasının nedeni Avrupa ve Amerika merkezli ekonomik kuruluşlarda finansal uumlretim etkinken Tuumlrkiyersquonin aktif bir şekilde finansal uumlretim araccedillarını etkin kullanamamasını da duumlşuumlnuumlluumlrse Asya ve Avrasya merkezli uluslararası ekonomi kuruluşların ise hem finansal hem de reel uumlretim merkezli işlemler gerccedilekleştirmeleri Tuumlrkiyersquonin bu uluslararası ekonomik kuruluşlarla daha aktif bir dış ticaret suumlreci yaşaması iccedilin bir fırsat oluşturmaktadır Guumlnuumlmuumlzde uluslararası ticaretin merkezi Avruparsquodan Asyarsquoya doğru kaymaktadır Bu kaymanın nedenleri Asyarsquonın en buumlyuumlk pazar olması duumlnya nuumlfusunun buumlyuumlk bir kısmının Asyarsquoda olması ve nuumlfusla ilişkili olarak uumlretim ve tuumlketim harcamalarının da yine Asya da bulunmasıdır Duumlnya enerji kaynaklarından fosil yakıtların kıt olması ve enerjiye bağımlılığın her geccedilen guumln artması petrol ve doğalgaz rezervlerinin oumlnemli miktarının Avrasya boumllgesinde bulunması da Tuumlrkiye ve diğer duumlnya uumllkelerini Avrasya uumllkeleriyle olan dış ticaretine youmlnelmesindeki en oumlnemli etkenlerdendir

Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile oluşturduğu uluslararası ekonomik buumltuumlnleşmeye 2008 kuumlresel finansal krizinden sonra ağırlık vermiştir Avrupa Birliğirsquoyle yaklaşık yarım yuumlzyıl suumlren ekonomik buumltuumlnleşmeye bakılırsa Tuumlrkiye Avrupa ve Guumlmruumlk Birliğirsquonden oumlğrendiği tecruumlbeleri yeni bir boumllgesel buumltuumlnleşme olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda kullanıp avantajlı duruma gelebilir Duumlnya ticaretinin youmlnuumlnuumln Avruparsquodan Asyarsquoya kaydığı goumlz oumlnuumlnde tutulursa Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ilerleyen doumlnemlerde Guumlmruumlk Birliğirsquone iyi bir alternatif olabilir mi sorusunun cevabı iccedilin oumlnem kazanmıştır Tuumlrkiyersquonin coğrafi konumunu olsun dini olsun potansiyeli olsun her tuumlrluuml avantajını kullanarak dış ticarette kar maksimizasyonu sağlamak iccedilin fırsatlarını değerlendirmelidir Tuumlrkiyersquonin kurucu uumlye olduğu İslam işbirliği Teşkilatırsquoyla olan dış

730

ticaretine baktığımızda yıllar itibariyle ticaret fazlası verdiği goumlruumllmektedir Bu ticaret fazlası verme durumu iyi kullanılarak kaynakların katma değeri yuumlksek teknolojik uumlruumlnlere doğru youmlnlendirilmesi sağlanmalıdır

İslam İşbirliği Teşkilatırsquondaki uumllkeler ihracat potansiyelleri ve kişi başına duumlşen milli gelirlerine goumlre az gelişmiş petrol zengini ve kısmen sanayileşmiş uumllkeler olarak farklı potansiyeli olan uumllkelerden oluşmaktadır Bu uumllkeler teknoloji yoğun uumlretim gerccedilekleştirememektedirler Teknoloji yoğun uumlretimi gelişmiş uumllkeler gerccedilekleştirmektedirler Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatı duumlnya ticaretinde soumlz sahibi olmak istiyorlarsa sahip oldukları potansiyeli lehine bir şekilde kullanıp yuumlksek katma değer yaratan uumlruumlnler uumlretmelidirler Fakat bu uumlretim zaman alıcı bir suumlreccediltir Bu suumlreccedil eğer gerccedilekleşirse Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler iccedilin hammadde ticaretine bağlı ihracat yapısı uzun vadede değişir Bu değişim uumlye uumllkeler iccedilin gelir arttırıcı ve ekonominin yapısını guumlccedillendirici etki yapar Bu guumlccedilluuml etki yaşanacak kuumlresel krizlerin etkilerini minimize etmekte yardımcı olacaktır Sahip olunan potansiyelin dezavantajlı bir durumu da bulunmaktadır Coğrafi olarak duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinden oluşan bu ekonomik buumltuumlnleşme uumllkeler arasındaki guumlccedilluuml işbirliğini zorlaştırmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler oldukccedila zengin bir potansiyele sahip olmalarına rağmen bu potansiyellerini yeterince kullanamamaktadırlar Uumllkelerdeki alt yapı yetersizliği ve yatırımlar iccedilin guumlvenli ortamın sağlanamaması da ekonomik işbirliğinin geliştirilememesindeki etkili faktoumlrlerdendir

Bu ccedilalışma Tuumlrkiyersquonin ekonomik buumltuumlnleşmelerinden biri olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar olabilir mi sorusuna cevap aramaktadır Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin performans analizi değerlendirildiğinde 2008 sonrası yıllarda Tuumlrkiyersquonin dış ticaret yapısının İslam İşbirliği Teşkilatırsquona doğru kaydığı goumlruumllmektedir Fakat Tuumlrkiyersquonin dış ticaret faaliyetlerini gerccedilekleştirmek iccedilin gerekli hammaddeyi ithal etmesi Tuumlrkiyersquoyi dış ticarette dışa bağımlı hale getirmektedir Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin uyum analizini değerlendirildiğinde Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ve İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin de Tuumlrkiyersquonin oumlnemi yıllar itibariyle artmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatı ve Tuumlrkiyersquonin dış ticaret işlemlerinde konsantrasyon ccedileşitlendirme yoğunlaşma benzerlik tamamlayıcılık ihracatın ithalatı karşılama ve ticari uzmanlık endeksleri dış ticarette ccedileşitliliğin yoğunlaşmanın ve etkinliğin sağlandığını goumlstermektedir Yıllar itibariyle artan dış ticaret hacimleri ve ekonomik kuruluşların makro ekonomik yapıları dikkate alındığında Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı zamanla Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar oluşturabilir

Kaynakccedila References

Akal Mustafa amp Ahmet Yağmur Ersoy (2015) ldquoOsmanlı 45 Uumllkelerinin Tuumlrkiye ile dış ticaret yoğunlukları gelişimi ve Yeni Osmanlılıkrdquo International Journal of Human Sciences 12(1) 1244-1262

Akguumll Mehmet Serhat (2013) ldquoCcedilekim Modeli Bulguları Işığında Tuumlrkiyenin İslam İşbirliği Teşkilatı İle İlişkileri ve Ticari Potansiyelirdquo Adam Academy Journal of Social SciencesAdam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 3(2)

Aktakas Başak Guumll vd (2014) ldquoBilgi Toplumunda Verimliliğin Belirleyicileri İslami İşbirliği Teşkilatı Uumlyesi Seccedilili Uumllkeler Uumlzerine Ampirik Bir Ccedilalışmardquo Bilgi Ekonomisi ve Youmlnetimi Dergisi 9(1)

Arslan Kahraman (2014) ldquoİslam Uumllkeleri Arasında İşbirliğine Giden Yolda Yeni Arayışlarrdquo Uluslararası Youmlnetim İktisat ve İşletme Dergisi 10(21) 179-198

731

Bakkalcı Ahmet Can (2002) ldquoAvrupa Birliği ile Tuumlrkiye Arasında Gerccedilekleştirilen Guumlmruumlk Birliğinin Kaynak Dağılımı Uumlzerine Etkilerirdquo Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 17(2)

Balassa Bela (1976) ldquoTypes of Economic Integrationrdquo Economic Integration Worldwide Regional Sectoral (der) Fritz Machlup Londra The Macmillan Press Ltd Chow Peter ve Mitchell Kelman Yochanan (1999) ldquoA Test of the Linder Hypothesis in Pacific NIC Trade 19651990rdquoApplied Economics 312 175-182

Ccedilak Demet amp Murat Ccedilak (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Getirdikleri ve Goumltuumlrduumlkleri Dış Ticaret Vergileri ve İhracat Gelirleri Analizirdquo İstanbul Ticaret Odası Yayınları No 2007-68

Dura Cihan amp Hayriye Atik (2007) Avrupa Birliği Guumlmruumlk Birliği ve Tuumlrkiye (3 Basım) Ankara Nobel Yayın Dağıtım

Erhan Ccedilağrı amp Erhan Akdemir (2016) ldquoTuumlrkiye-Avrupa Birligi Muumlzakere Suumlrecinde Ilk 10 Yılın Muhasebesi (2005-2015)rdquo Bilig 78 7-35

Feshari Majid (2016) The Effective Factors on Survival Duration of Economic Expansion in Selected Countries of Islamic Cooperation Organization (Survival Analysis Approach) 97-120

Haberler Gottfried (1970) Dış Ticaret Teorisine Genel Bir Bakış (Ccedilev Mumcu Necati) İstanbul Uumlniversitesi Yayın No 1503

Hill Hal (1985) ldquoAustralia - Philippine Trade Relationsrdquo Journal of Philippine Development 8(2) 253 ndash 273

Işık Nihat vd (2016) ldquoTeroumlruumln Kamu Harcamalarına Etkisi İslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkeler Uumlzerine Bir İncelemerdquo Mehmet Akif Ersoy Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(16) 46-60

Kesgingoumlz Hayrettin (2017) Uluslararası Ekonomik Kuruluşlarının Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretine Etkisi Ankara Detay Yayıncılık

Maksimova Margarita (1976) Comment on Papers Types of Economic Integration by B Balassa in Econoic Integration Worldwide Regional Sector London Macmillon pp32-36

Mikic Mia (1998) International Trade London Macmillan Press

Mohamad Nordin Haji amp Fatimah Binti Said (2011) ldquoComparing Macroeconomic Performance of İİT Member Countriesrdquo International Journal of Economics and Management Sciences 1(3) 90-104

Sevgin Hakan amp Atalay Ccedilağlar (2017) ldquoİslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkelerin Veri Zarflama Analizi ve TOPSIS Youmlntemiyle Karşılaştırılmasırdquo DUumlSOBİAD 221

Temiz Dilek (2009) Guumlmruumlk Birliği ile Birlikte Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretinde Yapısal Değişimler Oldu Mu Ankara Avrupa Ccedilalışmaları Dergisi Cilt 8 No 1 ss115-138

Tinbergen Jan (1965) İnternational Economic İntegration Amsterdam Elsevier Publishing Co

Tireli Muumlnir vd (2013) ldquoİİT Uumllkeleri Ve Tuumlrkiyersquoye Ait Sosyal Goumlstergeler ile İnsani Gelişim Goumlstergeleri Arasındaki İlişkinin Karşılaştırmalı Analizirdquo Sosyal Politika Ccedilalışmaları Dergisi 7(30)

Uumllger İrfan Kaya (2016) ldquoThe European Unions Role in Turkeys Social TransformationTuumlrkiyenin Toplumsal Degisiminde Avrupa Birliginin Roluumlrdquo Bilig 78 73-93

Verter Nahanga (2016) ldquoAnalysis of Some External Influences on Agricultural Performance in Nigeriardquo Acta Universitatis Agriculturae et Silviculturae Mendelianae Brunensis 64(5) 1805ndash1821

732

Viner Jacob (1950) The Customs Union Issue New York Carnegie Endowment for International Peace

Yamazawa Ippei (1971) ldquoStructural Changes in World Trade Flowsrdquo Hitotsubashi Journal of Economics 11(2) 11-21

Yıldırım Ertuğrul amp Cihan Dura (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Tuumlrkiye Ekonomisi Uumlzerindeki Etkileri Konusundaki Literatuumlre Bir Bakışrdquo Erciyes Uumlniversitesi İktisadi ve idari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 28 Ocak-Haziran

Diğer Kaynaklar Other Sources

TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 10052017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg [Erişim 10052017]

wwwabgovtr [Erişim Tarihi 20092017]

Wordbank httpwwwworldbankorg [Erişim Tarihi 20092017]

WTO httpstatwtoorg [Erişim Tarihi 20092017]

MFA wwwmfagovtr [Erişim Tarihi 20092017]

728

Tablo 8rsquode ihracatın ithalatı karşıladığı yıllar olan uumllke lehine dış ticaretin gerccedilekleştiği yıl sayıları İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda 12 yıl iken Guumlmruumlk Birliğirsquonde 10 yıldır

Dış ticaretin uyum analizinde kullanılan son endeks ticari uzmanlık endeksidir Ticari uzmanlık endeksi -1 ile +1 arasında değer alır Endeksin pozitif değeri bir ekonominin net ihracat yaptığını goumlsterir Bu durum belirli uumlruumlnuumln uumlretiminde uumllkenin uzmanlaştığının goumlstergesidir Tersi durum ise negatif bir değer olduğunda endeks ihracattan fazla ithalat olduğunu ve o uumllkede uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir (Verter 20161806)

Tablo 9 Ticari Uzmanlık Endeksi

Yıllar GB

İİT

1996 0014968190 0033274934

1997 0016693782 0024628289

1998 0010062938 -0021530050

1999 0000739123 0065925909

2000 -0011319737 0138450557

2001 -0000270600 0104795892

2002 0005685947 0100317881

2003 0001145708 0110969964

2004 0000622166 0110028312

2005 -0009049451 0139843674

2006 -0017962732 0161770699

2007 -0015873554 0141097563

2008 -0021735355 0142154574

2009 -0005765018 0075201500

2010 -0010152277 0105070443

2011 -0008517414 0146972358

2012 -0002326726 0140772189

Kaynak httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistiklerinden Oluşturulmuştur [Erişim10052017]

729

Tablo 9rsquoda Guumlmruumlk Birliğirsquonin ticari uzmanlık endeks değerleri 2000 2001 2005 ve sonraki buumltuumln yıllar iccedilin negatif değer almıştır Guumlmruumlk Birliğinin endeks değerleri genel olarak sadece 7 yıl pozitif değer alıyorken 10 yıl negatif değer almıştır Bu durum ihracattan fazla ithalat olduğunu ve Tuumlrkiyersquode uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise sadece 1998 yılı endeks değeri negatiftir Diğer buumltuumln yıllarda pozitif değer almış ve Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile net ihracata sahiptir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın endeks değerlerinde sadece 1 yıl negatif değer alıyorken 16 yıl pozitif değer almıştır Guumlmruumlk Birliği ile olan endeks değerlerinden 2000 ve 2001 yılı değerleri kriz yıllarıdır Bu yuumlzden negatif değer almıştır Fakat 2005 ve sonrası yıllara baktığımızda alınan negatif değerler Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquoyle olan dış ticaretinde net ihracat yerine tuumlketimin soumlz konusu olduğunun bir goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın pozitif endeks değerleri ise Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif arayışlarında zamanla İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemli bir pazar haline geleceğini destekler niteliktedir

6 SONUCcedil

Tuumlrkiye kendi boumllgesindeki buumltuumlnleşmelerle bir guumln sorun yaşayabileceğini duumlşuumlnerek duumlnya konjonktuumlruumlndeki ekonomik kuruluşlarla iletişim halinde olmalıdır Alternatiflerin bulunması ccedilok youmlnluuml bir ekonomi iccedilin gereklidir Ccedilok youmlnluuml bir ekonomi ekonomik ccedilıkarların maksimize edildiği bir ekonomidir Kuumlreselleşmeyle birlikte duumlnyada artan rekabet ortamı 2008 kuumlresel ekonomik krizinden sonra duumlnya uumllkelerini uumllkeler ve boumllgeler arası işbirliğine doğru youmlneltmiştir Kuumlreselleşme suumlrecinde dış ticarette rekabetin her geccedilen guumln zorlaştığı bir doumlnemde buguumln uumllkeler dış ticareti gerccedilekleştirmek iccedilin en oumlnemli seccedilenekleri olan uumllkeler ve boumllgesel arası ekonomik buumltuumlnleşmeleri kullanmaktadırlar Yeni yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelerle dış ticareti arttırmak iccedilin alternatifler oluşturma duumlşuumlncesi Tuumlrkiye iccedilin oumlnemli hale gelmektedir Uumllkeler kuumlresel rekabet ortamında mevcut ve yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelere dahil olmak zorundadır 2000 sonrası doumlnemde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği oumlnemli paylara sahipken 2008 krizinden sonra Tuumlrkiyersquonin dış ticaret ekseninde Avruparsquodan İslam uumllkelerine doğru bir kayma yaşanmıştır Bu kayma hareketinde İslam İşbirliği Teşkilatı oumlnemli paya sahiptir Tuumlrkiye 2000 sonrası doumlnemde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği ile azalan dış ticaret hareketlerinin tersine İslam İşbirliği Teşkilatı ile artış trendine girmiştir Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif aramasının nedeni Avrupa ve Amerika merkezli ekonomik kuruluşlarda finansal uumlretim etkinken Tuumlrkiyersquonin aktif bir şekilde finansal uumlretim araccedillarını etkin kullanamamasını da duumlşuumlnuumlluumlrse Asya ve Avrasya merkezli uluslararası ekonomi kuruluşların ise hem finansal hem de reel uumlretim merkezli işlemler gerccedilekleştirmeleri Tuumlrkiyersquonin bu uluslararası ekonomik kuruluşlarla daha aktif bir dış ticaret suumlreci yaşaması iccedilin bir fırsat oluşturmaktadır Guumlnuumlmuumlzde uluslararası ticaretin merkezi Avruparsquodan Asyarsquoya doğru kaymaktadır Bu kaymanın nedenleri Asyarsquonın en buumlyuumlk pazar olması duumlnya nuumlfusunun buumlyuumlk bir kısmının Asyarsquoda olması ve nuumlfusla ilişkili olarak uumlretim ve tuumlketim harcamalarının da yine Asya da bulunmasıdır Duumlnya enerji kaynaklarından fosil yakıtların kıt olması ve enerjiye bağımlılığın her geccedilen guumln artması petrol ve doğalgaz rezervlerinin oumlnemli miktarının Avrasya boumllgesinde bulunması da Tuumlrkiye ve diğer duumlnya uumllkelerini Avrasya uumllkeleriyle olan dış ticaretine youmlnelmesindeki en oumlnemli etkenlerdendir

Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile oluşturduğu uluslararası ekonomik buumltuumlnleşmeye 2008 kuumlresel finansal krizinden sonra ağırlık vermiştir Avrupa Birliğirsquoyle yaklaşık yarım yuumlzyıl suumlren ekonomik buumltuumlnleşmeye bakılırsa Tuumlrkiye Avrupa ve Guumlmruumlk Birliğirsquonden oumlğrendiği tecruumlbeleri yeni bir boumllgesel buumltuumlnleşme olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda kullanıp avantajlı duruma gelebilir Duumlnya ticaretinin youmlnuumlnuumln Avruparsquodan Asyarsquoya kaydığı goumlz oumlnuumlnde tutulursa Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ilerleyen doumlnemlerde Guumlmruumlk Birliğirsquone iyi bir alternatif olabilir mi sorusunun cevabı iccedilin oumlnem kazanmıştır Tuumlrkiyersquonin coğrafi konumunu olsun dini olsun potansiyeli olsun her tuumlrluuml avantajını kullanarak dış ticarette kar maksimizasyonu sağlamak iccedilin fırsatlarını değerlendirmelidir Tuumlrkiyersquonin kurucu uumlye olduğu İslam işbirliği Teşkilatırsquoyla olan dış

730

ticaretine baktığımızda yıllar itibariyle ticaret fazlası verdiği goumlruumllmektedir Bu ticaret fazlası verme durumu iyi kullanılarak kaynakların katma değeri yuumlksek teknolojik uumlruumlnlere doğru youmlnlendirilmesi sağlanmalıdır

İslam İşbirliği Teşkilatırsquondaki uumllkeler ihracat potansiyelleri ve kişi başına duumlşen milli gelirlerine goumlre az gelişmiş petrol zengini ve kısmen sanayileşmiş uumllkeler olarak farklı potansiyeli olan uumllkelerden oluşmaktadır Bu uumllkeler teknoloji yoğun uumlretim gerccedilekleştirememektedirler Teknoloji yoğun uumlretimi gelişmiş uumllkeler gerccedilekleştirmektedirler Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatı duumlnya ticaretinde soumlz sahibi olmak istiyorlarsa sahip oldukları potansiyeli lehine bir şekilde kullanıp yuumlksek katma değer yaratan uumlruumlnler uumlretmelidirler Fakat bu uumlretim zaman alıcı bir suumlreccediltir Bu suumlreccedil eğer gerccedilekleşirse Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler iccedilin hammadde ticaretine bağlı ihracat yapısı uzun vadede değişir Bu değişim uumlye uumllkeler iccedilin gelir arttırıcı ve ekonominin yapısını guumlccedillendirici etki yapar Bu guumlccedilluuml etki yaşanacak kuumlresel krizlerin etkilerini minimize etmekte yardımcı olacaktır Sahip olunan potansiyelin dezavantajlı bir durumu da bulunmaktadır Coğrafi olarak duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinden oluşan bu ekonomik buumltuumlnleşme uumllkeler arasındaki guumlccedilluuml işbirliğini zorlaştırmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler oldukccedila zengin bir potansiyele sahip olmalarına rağmen bu potansiyellerini yeterince kullanamamaktadırlar Uumllkelerdeki alt yapı yetersizliği ve yatırımlar iccedilin guumlvenli ortamın sağlanamaması da ekonomik işbirliğinin geliştirilememesindeki etkili faktoumlrlerdendir

Bu ccedilalışma Tuumlrkiyersquonin ekonomik buumltuumlnleşmelerinden biri olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar olabilir mi sorusuna cevap aramaktadır Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin performans analizi değerlendirildiğinde 2008 sonrası yıllarda Tuumlrkiyersquonin dış ticaret yapısının İslam İşbirliği Teşkilatırsquona doğru kaydığı goumlruumllmektedir Fakat Tuumlrkiyersquonin dış ticaret faaliyetlerini gerccedilekleştirmek iccedilin gerekli hammaddeyi ithal etmesi Tuumlrkiyersquoyi dış ticarette dışa bağımlı hale getirmektedir Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin uyum analizini değerlendirildiğinde Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ve İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin de Tuumlrkiyersquonin oumlnemi yıllar itibariyle artmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatı ve Tuumlrkiyersquonin dış ticaret işlemlerinde konsantrasyon ccedileşitlendirme yoğunlaşma benzerlik tamamlayıcılık ihracatın ithalatı karşılama ve ticari uzmanlık endeksleri dış ticarette ccedileşitliliğin yoğunlaşmanın ve etkinliğin sağlandığını goumlstermektedir Yıllar itibariyle artan dış ticaret hacimleri ve ekonomik kuruluşların makro ekonomik yapıları dikkate alındığında Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı zamanla Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar oluşturabilir

Kaynakccedila References

Akal Mustafa amp Ahmet Yağmur Ersoy (2015) ldquoOsmanlı 45 Uumllkelerinin Tuumlrkiye ile dış ticaret yoğunlukları gelişimi ve Yeni Osmanlılıkrdquo International Journal of Human Sciences 12(1) 1244-1262

Akguumll Mehmet Serhat (2013) ldquoCcedilekim Modeli Bulguları Işığında Tuumlrkiyenin İslam İşbirliği Teşkilatı İle İlişkileri ve Ticari Potansiyelirdquo Adam Academy Journal of Social SciencesAdam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 3(2)

Aktakas Başak Guumll vd (2014) ldquoBilgi Toplumunda Verimliliğin Belirleyicileri İslami İşbirliği Teşkilatı Uumlyesi Seccedilili Uumllkeler Uumlzerine Ampirik Bir Ccedilalışmardquo Bilgi Ekonomisi ve Youmlnetimi Dergisi 9(1)

Arslan Kahraman (2014) ldquoİslam Uumllkeleri Arasında İşbirliğine Giden Yolda Yeni Arayışlarrdquo Uluslararası Youmlnetim İktisat ve İşletme Dergisi 10(21) 179-198

731

Bakkalcı Ahmet Can (2002) ldquoAvrupa Birliği ile Tuumlrkiye Arasında Gerccedilekleştirilen Guumlmruumlk Birliğinin Kaynak Dağılımı Uumlzerine Etkilerirdquo Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 17(2)

Balassa Bela (1976) ldquoTypes of Economic Integrationrdquo Economic Integration Worldwide Regional Sectoral (der) Fritz Machlup Londra The Macmillan Press Ltd Chow Peter ve Mitchell Kelman Yochanan (1999) ldquoA Test of the Linder Hypothesis in Pacific NIC Trade 19651990rdquoApplied Economics 312 175-182

Ccedilak Demet amp Murat Ccedilak (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Getirdikleri ve Goumltuumlrduumlkleri Dış Ticaret Vergileri ve İhracat Gelirleri Analizirdquo İstanbul Ticaret Odası Yayınları No 2007-68

Dura Cihan amp Hayriye Atik (2007) Avrupa Birliği Guumlmruumlk Birliği ve Tuumlrkiye (3 Basım) Ankara Nobel Yayın Dağıtım

Erhan Ccedilağrı amp Erhan Akdemir (2016) ldquoTuumlrkiye-Avrupa Birligi Muumlzakere Suumlrecinde Ilk 10 Yılın Muhasebesi (2005-2015)rdquo Bilig 78 7-35

Feshari Majid (2016) The Effective Factors on Survival Duration of Economic Expansion in Selected Countries of Islamic Cooperation Organization (Survival Analysis Approach) 97-120

Haberler Gottfried (1970) Dış Ticaret Teorisine Genel Bir Bakış (Ccedilev Mumcu Necati) İstanbul Uumlniversitesi Yayın No 1503

Hill Hal (1985) ldquoAustralia - Philippine Trade Relationsrdquo Journal of Philippine Development 8(2) 253 ndash 273

Işık Nihat vd (2016) ldquoTeroumlruumln Kamu Harcamalarına Etkisi İslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkeler Uumlzerine Bir İncelemerdquo Mehmet Akif Ersoy Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(16) 46-60

Kesgingoumlz Hayrettin (2017) Uluslararası Ekonomik Kuruluşlarının Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretine Etkisi Ankara Detay Yayıncılık

Maksimova Margarita (1976) Comment on Papers Types of Economic Integration by B Balassa in Econoic Integration Worldwide Regional Sector London Macmillon pp32-36

Mikic Mia (1998) International Trade London Macmillan Press

Mohamad Nordin Haji amp Fatimah Binti Said (2011) ldquoComparing Macroeconomic Performance of İİT Member Countriesrdquo International Journal of Economics and Management Sciences 1(3) 90-104

Sevgin Hakan amp Atalay Ccedilağlar (2017) ldquoİslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkelerin Veri Zarflama Analizi ve TOPSIS Youmlntemiyle Karşılaştırılmasırdquo DUumlSOBİAD 221

Temiz Dilek (2009) Guumlmruumlk Birliği ile Birlikte Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretinde Yapısal Değişimler Oldu Mu Ankara Avrupa Ccedilalışmaları Dergisi Cilt 8 No 1 ss115-138

Tinbergen Jan (1965) İnternational Economic İntegration Amsterdam Elsevier Publishing Co

Tireli Muumlnir vd (2013) ldquoİİT Uumllkeleri Ve Tuumlrkiyersquoye Ait Sosyal Goumlstergeler ile İnsani Gelişim Goumlstergeleri Arasındaki İlişkinin Karşılaştırmalı Analizirdquo Sosyal Politika Ccedilalışmaları Dergisi 7(30)

Uumllger İrfan Kaya (2016) ldquoThe European Unions Role in Turkeys Social TransformationTuumlrkiyenin Toplumsal Degisiminde Avrupa Birliginin Roluumlrdquo Bilig 78 73-93

Verter Nahanga (2016) ldquoAnalysis of Some External Influences on Agricultural Performance in Nigeriardquo Acta Universitatis Agriculturae et Silviculturae Mendelianae Brunensis 64(5) 1805ndash1821

732

Viner Jacob (1950) The Customs Union Issue New York Carnegie Endowment for International Peace

Yamazawa Ippei (1971) ldquoStructural Changes in World Trade Flowsrdquo Hitotsubashi Journal of Economics 11(2) 11-21

Yıldırım Ertuğrul amp Cihan Dura (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Tuumlrkiye Ekonomisi Uumlzerindeki Etkileri Konusundaki Literatuumlre Bir Bakışrdquo Erciyes Uumlniversitesi İktisadi ve idari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 28 Ocak-Haziran

Diğer Kaynaklar Other Sources

TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 10052017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg [Erişim 10052017]

wwwabgovtr [Erişim Tarihi 20092017]

Wordbank httpwwwworldbankorg [Erişim Tarihi 20092017]

WTO httpstatwtoorg [Erişim Tarihi 20092017]

MFA wwwmfagovtr [Erişim Tarihi 20092017]

729

Tablo 9rsquoda Guumlmruumlk Birliğirsquonin ticari uzmanlık endeks değerleri 2000 2001 2005 ve sonraki buumltuumln yıllar iccedilin negatif değer almıştır Guumlmruumlk Birliğinin endeks değerleri genel olarak sadece 7 yıl pozitif değer alıyorken 10 yıl negatif değer almıştır Bu durum ihracattan fazla ithalat olduğunu ve Tuumlrkiyersquode uzmanlaşma yerine tuumlketimin olduğunun goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin ise sadece 1998 yılı endeks değeri negatiftir Diğer buumltuumln yıllarda pozitif değer almış ve Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile net ihracata sahiptir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın endeks değerlerinde sadece 1 yıl negatif değer alıyorken 16 yıl pozitif değer almıştır Guumlmruumlk Birliği ile olan endeks değerlerinden 2000 ve 2001 yılı değerleri kriz yıllarıdır Bu yuumlzden negatif değer almıştır Fakat 2005 ve sonrası yıllara baktığımızda alınan negatif değerler Tuumlrkiyersquonin Guumlmruumlk Birliğirsquoyle olan dış ticaretinde net ihracat yerine tuumlketimin soumlz konusu olduğunun bir goumlstergesidir İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın pozitif endeks değerleri ise Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif arayışlarında zamanla İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın oumlnemli bir pazar haline geleceğini destekler niteliktedir

6 SONUCcedil

Tuumlrkiye kendi boumllgesindeki buumltuumlnleşmelerle bir guumln sorun yaşayabileceğini duumlşuumlnerek duumlnya konjonktuumlruumlndeki ekonomik kuruluşlarla iletişim halinde olmalıdır Alternatiflerin bulunması ccedilok youmlnluuml bir ekonomi iccedilin gereklidir Ccedilok youmlnluuml bir ekonomi ekonomik ccedilıkarların maksimize edildiği bir ekonomidir Kuumlreselleşmeyle birlikte duumlnyada artan rekabet ortamı 2008 kuumlresel ekonomik krizinden sonra duumlnya uumllkelerini uumllkeler ve boumllgeler arası işbirliğine doğru youmlneltmiştir Kuumlreselleşme suumlrecinde dış ticarette rekabetin her geccedilen guumln zorlaştığı bir doumlnemde buguumln uumllkeler dış ticareti gerccedilekleştirmek iccedilin en oumlnemli seccedilenekleri olan uumllkeler ve boumllgesel arası ekonomik buumltuumlnleşmeleri kullanmaktadırlar Yeni yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelerle dış ticareti arttırmak iccedilin alternatifler oluşturma duumlşuumlncesi Tuumlrkiye iccedilin oumlnemli hale gelmektedir Uumllkeler kuumlresel rekabet ortamında mevcut ve yeni boumllgesel ekonomik buumltuumlnleşmelere dahil olmak zorundadır 2000 sonrası doumlnemde Tuumlrkiyersquonin dış ticaretinde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği oumlnemli paylara sahipken 2008 krizinden sonra Tuumlrkiyersquonin dış ticaret ekseninde Avruparsquodan İslam uumllkelerine doğru bir kayma yaşanmıştır Bu kayma hareketinde İslam İşbirliği Teşkilatı oumlnemli paya sahiptir Tuumlrkiye 2000 sonrası doumlnemde G-20 OECD ve Guumlmruumlk Birliği ile azalan dış ticaret hareketlerinin tersine İslam İşbirliği Teşkilatı ile artış trendine girmiştir Tuumlrkiyersquonin dış ticarette alternatif aramasının nedeni Avrupa ve Amerika merkezli ekonomik kuruluşlarda finansal uumlretim etkinken Tuumlrkiyersquonin aktif bir şekilde finansal uumlretim araccedillarını etkin kullanamamasını da duumlşuumlnuumlluumlrse Asya ve Avrasya merkezli uluslararası ekonomi kuruluşların ise hem finansal hem de reel uumlretim merkezli işlemler gerccedilekleştirmeleri Tuumlrkiyersquonin bu uluslararası ekonomik kuruluşlarla daha aktif bir dış ticaret suumlreci yaşaması iccedilin bir fırsat oluşturmaktadır Guumlnuumlmuumlzde uluslararası ticaretin merkezi Avruparsquodan Asyarsquoya doğru kaymaktadır Bu kaymanın nedenleri Asyarsquonın en buumlyuumlk pazar olması duumlnya nuumlfusunun buumlyuumlk bir kısmının Asyarsquoda olması ve nuumlfusla ilişkili olarak uumlretim ve tuumlketim harcamalarının da yine Asya da bulunmasıdır Duumlnya enerji kaynaklarından fosil yakıtların kıt olması ve enerjiye bağımlılığın her geccedilen guumln artması petrol ve doğalgaz rezervlerinin oumlnemli miktarının Avrasya boumllgesinde bulunması da Tuumlrkiye ve diğer duumlnya uumllkelerini Avrasya uumllkeleriyle olan dış ticaretine youmlnelmesindeki en oumlnemli etkenlerdendir

Tuumlrkiye İslam İşbirliği Teşkilatı ile oluşturduğu uluslararası ekonomik buumltuumlnleşmeye 2008 kuumlresel finansal krizinden sonra ağırlık vermiştir Avrupa Birliğirsquoyle yaklaşık yarım yuumlzyıl suumlren ekonomik buumltuumlnleşmeye bakılırsa Tuumlrkiye Avrupa ve Guumlmruumlk Birliğirsquonden oumlğrendiği tecruumlbeleri yeni bir boumllgesel buumltuumlnleşme olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonda kullanıp avantajlı duruma gelebilir Duumlnya ticaretinin youmlnuumlnuumln Avruparsquodan Asyarsquoya kaydığı goumlz oumlnuumlnde tutulursa Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ilerleyen doumlnemlerde Guumlmruumlk Birliğirsquone iyi bir alternatif olabilir mi sorusunun cevabı iccedilin oumlnem kazanmıştır Tuumlrkiyersquonin coğrafi konumunu olsun dini olsun potansiyeli olsun her tuumlrluuml avantajını kullanarak dış ticarette kar maksimizasyonu sağlamak iccedilin fırsatlarını değerlendirmelidir Tuumlrkiyersquonin kurucu uumlye olduğu İslam işbirliği Teşkilatırsquoyla olan dış

730

ticaretine baktığımızda yıllar itibariyle ticaret fazlası verdiği goumlruumllmektedir Bu ticaret fazlası verme durumu iyi kullanılarak kaynakların katma değeri yuumlksek teknolojik uumlruumlnlere doğru youmlnlendirilmesi sağlanmalıdır

İslam İşbirliği Teşkilatırsquondaki uumllkeler ihracat potansiyelleri ve kişi başına duumlşen milli gelirlerine goumlre az gelişmiş petrol zengini ve kısmen sanayileşmiş uumllkeler olarak farklı potansiyeli olan uumllkelerden oluşmaktadır Bu uumllkeler teknoloji yoğun uumlretim gerccedilekleştirememektedirler Teknoloji yoğun uumlretimi gelişmiş uumllkeler gerccedilekleştirmektedirler Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatı duumlnya ticaretinde soumlz sahibi olmak istiyorlarsa sahip oldukları potansiyeli lehine bir şekilde kullanıp yuumlksek katma değer yaratan uumlruumlnler uumlretmelidirler Fakat bu uumlretim zaman alıcı bir suumlreccediltir Bu suumlreccedil eğer gerccedilekleşirse Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler iccedilin hammadde ticaretine bağlı ihracat yapısı uzun vadede değişir Bu değişim uumlye uumllkeler iccedilin gelir arttırıcı ve ekonominin yapısını guumlccedillendirici etki yapar Bu guumlccedilluuml etki yaşanacak kuumlresel krizlerin etkilerini minimize etmekte yardımcı olacaktır Sahip olunan potansiyelin dezavantajlı bir durumu da bulunmaktadır Coğrafi olarak duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinden oluşan bu ekonomik buumltuumlnleşme uumllkeler arasındaki guumlccedilluuml işbirliğini zorlaştırmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler oldukccedila zengin bir potansiyele sahip olmalarına rağmen bu potansiyellerini yeterince kullanamamaktadırlar Uumllkelerdeki alt yapı yetersizliği ve yatırımlar iccedilin guumlvenli ortamın sağlanamaması da ekonomik işbirliğinin geliştirilememesindeki etkili faktoumlrlerdendir

Bu ccedilalışma Tuumlrkiyersquonin ekonomik buumltuumlnleşmelerinden biri olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar olabilir mi sorusuna cevap aramaktadır Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin performans analizi değerlendirildiğinde 2008 sonrası yıllarda Tuumlrkiyersquonin dış ticaret yapısının İslam İşbirliği Teşkilatırsquona doğru kaydığı goumlruumllmektedir Fakat Tuumlrkiyersquonin dış ticaret faaliyetlerini gerccedilekleştirmek iccedilin gerekli hammaddeyi ithal etmesi Tuumlrkiyersquoyi dış ticarette dışa bağımlı hale getirmektedir Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin uyum analizini değerlendirildiğinde Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ve İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin de Tuumlrkiyersquonin oumlnemi yıllar itibariyle artmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatı ve Tuumlrkiyersquonin dış ticaret işlemlerinde konsantrasyon ccedileşitlendirme yoğunlaşma benzerlik tamamlayıcılık ihracatın ithalatı karşılama ve ticari uzmanlık endeksleri dış ticarette ccedileşitliliğin yoğunlaşmanın ve etkinliğin sağlandığını goumlstermektedir Yıllar itibariyle artan dış ticaret hacimleri ve ekonomik kuruluşların makro ekonomik yapıları dikkate alındığında Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı zamanla Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar oluşturabilir

Kaynakccedila References

Akal Mustafa amp Ahmet Yağmur Ersoy (2015) ldquoOsmanlı 45 Uumllkelerinin Tuumlrkiye ile dış ticaret yoğunlukları gelişimi ve Yeni Osmanlılıkrdquo International Journal of Human Sciences 12(1) 1244-1262

Akguumll Mehmet Serhat (2013) ldquoCcedilekim Modeli Bulguları Işığında Tuumlrkiyenin İslam İşbirliği Teşkilatı İle İlişkileri ve Ticari Potansiyelirdquo Adam Academy Journal of Social SciencesAdam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 3(2)

Aktakas Başak Guumll vd (2014) ldquoBilgi Toplumunda Verimliliğin Belirleyicileri İslami İşbirliği Teşkilatı Uumlyesi Seccedilili Uumllkeler Uumlzerine Ampirik Bir Ccedilalışmardquo Bilgi Ekonomisi ve Youmlnetimi Dergisi 9(1)

Arslan Kahraman (2014) ldquoİslam Uumllkeleri Arasında İşbirliğine Giden Yolda Yeni Arayışlarrdquo Uluslararası Youmlnetim İktisat ve İşletme Dergisi 10(21) 179-198

731

Bakkalcı Ahmet Can (2002) ldquoAvrupa Birliği ile Tuumlrkiye Arasında Gerccedilekleştirilen Guumlmruumlk Birliğinin Kaynak Dağılımı Uumlzerine Etkilerirdquo Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 17(2)

Balassa Bela (1976) ldquoTypes of Economic Integrationrdquo Economic Integration Worldwide Regional Sectoral (der) Fritz Machlup Londra The Macmillan Press Ltd Chow Peter ve Mitchell Kelman Yochanan (1999) ldquoA Test of the Linder Hypothesis in Pacific NIC Trade 19651990rdquoApplied Economics 312 175-182

Ccedilak Demet amp Murat Ccedilak (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Getirdikleri ve Goumltuumlrduumlkleri Dış Ticaret Vergileri ve İhracat Gelirleri Analizirdquo İstanbul Ticaret Odası Yayınları No 2007-68

Dura Cihan amp Hayriye Atik (2007) Avrupa Birliği Guumlmruumlk Birliği ve Tuumlrkiye (3 Basım) Ankara Nobel Yayın Dağıtım

Erhan Ccedilağrı amp Erhan Akdemir (2016) ldquoTuumlrkiye-Avrupa Birligi Muumlzakere Suumlrecinde Ilk 10 Yılın Muhasebesi (2005-2015)rdquo Bilig 78 7-35

Feshari Majid (2016) The Effective Factors on Survival Duration of Economic Expansion in Selected Countries of Islamic Cooperation Organization (Survival Analysis Approach) 97-120

Haberler Gottfried (1970) Dış Ticaret Teorisine Genel Bir Bakış (Ccedilev Mumcu Necati) İstanbul Uumlniversitesi Yayın No 1503

Hill Hal (1985) ldquoAustralia - Philippine Trade Relationsrdquo Journal of Philippine Development 8(2) 253 ndash 273

Işık Nihat vd (2016) ldquoTeroumlruumln Kamu Harcamalarına Etkisi İslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkeler Uumlzerine Bir İncelemerdquo Mehmet Akif Ersoy Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(16) 46-60

Kesgingoumlz Hayrettin (2017) Uluslararası Ekonomik Kuruluşlarının Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretine Etkisi Ankara Detay Yayıncılık

Maksimova Margarita (1976) Comment on Papers Types of Economic Integration by B Balassa in Econoic Integration Worldwide Regional Sector London Macmillon pp32-36

Mikic Mia (1998) International Trade London Macmillan Press

Mohamad Nordin Haji amp Fatimah Binti Said (2011) ldquoComparing Macroeconomic Performance of İİT Member Countriesrdquo International Journal of Economics and Management Sciences 1(3) 90-104

Sevgin Hakan amp Atalay Ccedilağlar (2017) ldquoİslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkelerin Veri Zarflama Analizi ve TOPSIS Youmlntemiyle Karşılaştırılmasırdquo DUumlSOBİAD 221

Temiz Dilek (2009) Guumlmruumlk Birliği ile Birlikte Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretinde Yapısal Değişimler Oldu Mu Ankara Avrupa Ccedilalışmaları Dergisi Cilt 8 No 1 ss115-138

Tinbergen Jan (1965) İnternational Economic İntegration Amsterdam Elsevier Publishing Co

Tireli Muumlnir vd (2013) ldquoİİT Uumllkeleri Ve Tuumlrkiyersquoye Ait Sosyal Goumlstergeler ile İnsani Gelişim Goumlstergeleri Arasındaki İlişkinin Karşılaştırmalı Analizirdquo Sosyal Politika Ccedilalışmaları Dergisi 7(30)

Uumllger İrfan Kaya (2016) ldquoThe European Unions Role in Turkeys Social TransformationTuumlrkiyenin Toplumsal Degisiminde Avrupa Birliginin Roluumlrdquo Bilig 78 73-93

Verter Nahanga (2016) ldquoAnalysis of Some External Influences on Agricultural Performance in Nigeriardquo Acta Universitatis Agriculturae et Silviculturae Mendelianae Brunensis 64(5) 1805ndash1821

732

Viner Jacob (1950) The Customs Union Issue New York Carnegie Endowment for International Peace

Yamazawa Ippei (1971) ldquoStructural Changes in World Trade Flowsrdquo Hitotsubashi Journal of Economics 11(2) 11-21

Yıldırım Ertuğrul amp Cihan Dura (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Tuumlrkiye Ekonomisi Uumlzerindeki Etkileri Konusundaki Literatuumlre Bir Bakışrdquo Erciyes Uumlniversitesi İktisadi ve idari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 28 Ocak-Haziran

Diğer Kaynaklar Other Sources

TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 10052017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg [Erişim 10052017]

wwwabgovtr [Erişim Tarihi 20092017]

Wordbank httpwwwworldbankorg [Erişim Tarihi 20092017]

WTO httpstatwtoorg [Erişim Tarihi 20092017]

MFA wwwmfagovtr [Erişim Tarihi 20092017]

730

ticaretine baktığımızda yıllar itibariyle ticaret fazlası verdiği goumlruumllmektedir Bu ticaret fazlası verme durumu iyi kullanılarak kaynakların katma değeri yuumlksek teknolojik uumlruumlnlere doğru youmlnlendirilmesi sağlanmalıdır

İslam İşbirliği Teşkilatırsquondaki uumllkeler ihracat potansiyelleri ve kişi başına duumlşen milli gelirlerine goumlre az gelişmiş petrol zengini ve kısmen sanayileşmiş uumllkeler olarak farklı potansiyeli olan uumllkelerden oluşmaktadır Bu uumllkeler teknoloji yoğun uumlretim gerccedilekleştirememektedirler Teknoloji yoğun uumlretimi gelişmiş uumllkeler gerccedilekleştirmektedirler Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatı duumlnya ticaretinde soumlz sahibi olmak istiyorlarsa sahip oldukları potansiyeli lehine bir şekilde kullanıp yuumlksek katma değer yaratan uumlruumlnler uumlretmelidirler Fakat bu uumlretim zaman alıcı bir suumlreccediltir Bu suumlreccedil eğer gerccedilekleşirse Tuumlrkiye ve İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler iccedilin hammadde ticaretine bağlı ihracat yapısı uzun vadede değişir Bu değişim uumlye uumllkeler iccedilin gelir arttırıcı ve ekonominin yapısını guumlccedillendirici etki yapar Bu guumlccedilluuml etki yaşanacak kuumlresel krizlerin etkilerini minimize etmekte yardımcı olacaktır Sahip olunan potansiyelin dezavantajlı bir durumu da bulunmaktadır Coğrafi olarak duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinden oluşan bu ekonomik buumltuumlnleşme uumllkeler arasındaki guumlccedilluuml işbirliğini zorlaştırmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatırsquona uumlye uumllkeler oldukccedila zengin bir potansiyele sahip olmalarına rağmen bu potansiyellerini yeterince kullanamamaktadırlar Uumllkelerdeki alt yapı yetersizliği ve yatırımlar iccedilin guumlvenli ortamın sağlanamaması da ekonomik işbirliğinin geliştirilememesindeki etkili faktoumlrlerdendir

Bu ccedilalışma Tuumlrkiyersquonin ekonomik buumltuumlnleşmelerinden biri olan İslam İşbirliği Teşkilatırsquonın Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar olabilir mi sorusuna cevap aramaktadır Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin performans analizi değerlendirildiğinde 2008 sonrası yıllarda Tuumlrkiyersquonin dış ticaret yapısının İslam İşbirliği Teşkilatırsquona doğru kaydığı goumlruumllmektedir Fakat Tuumlrkiyersquonin dış ticaret faaliyetlerini gerccedilekleştirmek iccedilin gerekli hammaddeyi ithal etmesi Tuumlrkiyersquoyi dış ticarette dışa bağımlı hale getirmektedir Tuumlrkiye ile İslam İşbirliği Teşkilatı arasındaki dış ticaretin uyum analizini değerlendirildiğinde Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı ve İslam İşbirliği Teşkilatı iccedilin de Tuumlrkiyersquonin oumlnemi yıllar itibariyle artmaktadır İslam İşbirliği Teşkilatı ve Tuumlrkiyersquonin dış ticaret işlemlerinde konsantrasyon ccedileşitlendirme yoğunlaşma benzerlik tamamlayıcılık ihracatın ithalatı karşılama ve ticari uzmanlık endeksleri dış ticarette ccedileşitliliğin yoğunlaşmanın ve etkinliğin sağlandığını goumlstermektedir Yıllar itibariyle artan dış ticaret hacimleri ve ekonomik kuruluşların makro ekonomik yapıları dikkate alındığında Tuumlrkiye iccedilin İslam İşbirliği Teşkilatı zamanla Guumlmruumlk Birliğirsquone alternatif bir pazar oluşturabilir

Kaynakccedila References

Akal Mustafa amp Ahmet Yağmur Ersoy (2015) ldquoOsmanlı 45 Uumllkelerinin Tuumlrkiye ile dış ticaret yoğunlukları gelişimi ve Yeni Osmanlılıkrdquo International Journal of Human Sciences 12(1) 1244-1262

Akguumll Mehmet Serhat (2013) ldquoCcedilekim Modeli Bulguları Işığında Tuumlrkiyenin İslam İşbirliği Teşkilatı İle İlişkileri ve Ticari Potansiyelirdquo Adam Academy Journal of Social SciencesAdam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 3(2)

Aktakas Başak Guumll vd (2014) ldquoBilgi Toplumunda Verimliliğin Belirleyicileri İslami İşbirliği Teşkilatı Uumlyesi Seccedilili Uumllkeler Uumlzerine Ampirik Bir Ccedilalışmardquo Bilgi Ekonomisi ve Youmlnetimi Dergisi 9(1)

Arslan Kahraman (2014) ldquoİslam Uumllkeleri Arasında İşbirliğine Giden Yolda Yeni Arayışlarrdquo Uluslararası Youmlnetim İktisat ve İşletme Dergisi 10(21) 179-198

731

Bakkalcı Ahmet Can (2002) ldquoAvrupa Birliği ile Tuumlrkiye Arasında Gerccedilekleştirilen Guumlmruumlk Birliğinin Kaynak Dağılımı Uumlzerine Etkilerirdquo Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 17(2)

Balassa Bela (1976) ldquoTypes of Economic Integrationrdquo Economic Integration Worldwide Regional Sectoral (der) Fritz Machlup Londra The Macmillan Press Ltd Chow Peter ve Mitchell Kelman Yochanan (1999) ldquoA Test of the Linder Hypothesis in Pacific NIC Trade 19651990rdquoApplied Economics 312 175-182

Ccedilak Demet amp Murat Ccedilak (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Getirdikleri ve Goumltuumlrduumlkleri Dış Ticaret Vergileri ve İhracat Gelirleri Analizirdquo İstanbul Ticaret Odası Yayınları No 2007-68

Dura Cihan amp Hayriye Atik (2007) Avrupa Birliği Guumlmruumlk Birliği ve Tuumlrkiye (3 Basım) Ankara Nobel Yayın Dağıtım

Erhan Ccedilağrı amp Erhan Akdemir (2016) ldquoTuumlrkiye-Avrupa Birligi Muumlzakere Suumlrecinde Ilk 10 Yılın Muhasebesi (2005-2015)rdquo Bilig 78 7-35

Feshari Majid (2016) The Effective Factors on Survival Duration of Economic Expansion in Selected Countries of Islamic Cooperation Organization (Survival Analysis Approach) 97-120

Haberler Gottfried (1970) Dış Ticaret Teorisine Genel Bir Bakış (Ccedilev Mumcu Necati) İstanbul Uumlniversitesi Yayın No 1503

Hill Hal (1985) ldquoAustralia - Philippine Trade Relationsrdquo Journal of Philippine Development 8(2) 253 ndash 273

Işık Nihat vd (2016) ldquoTeroumlruumln Kamu Harcamalarına Etkisi İslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkeler Uumlzerine Bir İncelemerdquo Mehmet Akif Ersoy Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(16) 46-60

Kesgingoumlz Hayrettin (2017) Uluslararası Ekonomik Kuruluşlarının Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretine Etkisi Ankara Detay Yayıncılık

Maksimova Margarita (1976) Comment on Papers Types of Economic Integration by B Balassa in Econoic Integration Worldwide Regional Sector London Macmillon pp32-36

Mikic Mia (1998) International Trade London Macmillan Press

Mohamad Nordin Haji amp Fatimah Binti Said (2011) ldquoComparing Macroeconomic Performance of İİT Member Countriesrdquo International Journal of Economics and Management Sciences 1(3) 90-104

Sevgin Hakan amp Atalay Ccedilağlar (2017) ldquoİslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkelerin Veri Zarflama Analizi ve TOPSIS Youmlntemiyle Karşılaştırılmasırdquo DUumlSOBİAD 221

Temiz Dilek (2009) Guumlmruumlk Birliği ile Birlikte Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretinde Yapısal Değişimler Oldu Mu Ankara Avrupa Ccedilalışmaları Dergisi Cilt 8 No 1 ss115-138

Tinbergen Jan (1965) İnternational Economic İntegration Amsterdam Elsevier Publishing Co

Tireli Muumlnir vd (2013) ldquoİİT Uumllkeleri Ve Tuumlrkiyersquoye Ait Sosyal Goumlstergeler ile İnsani Gelişim Goumlstergeleri Arasındaki İlişkinin Karşılaştırmalı Analizirdquo Sosyal Politika Ccedilalışmaları Dergisi 7(30)

Uumllger İrfan Kaya (2016) ldquoThe European Unions Role in Turkeys Social TransformationTuumlrkiyenin Toplumsal Degisiminde Avrupa Birliginin Roluumlrdquo Bilig 78 73-93

Verter Nahanga (2016) ldquoAnalysis of Some External Influences on Agricultural Performance in Nigeriardquo Acta Universitatis Agriculturae et Silviculturae Mendelianae Brunensis 64(5) 1805ndash1821

732

Viner Jacob (1950) The Customs Union Issue New York Carnegie Endowment for International Peace

Yamazawa Ippei (1971) ldquoStructural Changes in World Trade Flowsrdquo Hitotsubashi Journal of Economics 11(2) 11-21

Yıldırım Ertuğrul amp Cihan Dura (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Tuumlrkiye Ekonomisi Uumlzerindeki Etkileri Konusundaki Literatuumlre Bir Bakışrdquo Erciyes Uumlniversitesi İktisadi ve idari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 28 Ocak-Haziran

Diğer Kaynaklar Other Sources

TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 10052017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg [Erişim 10052017]

wwwabgovtr [Erişim Tarihi 20092017]

Wordbank httpwwwworldbankorg [Erişim Tarihi 20092017]

WTO httpstatwtoorg [Erişim Tarihi 20092017]

MFA wwwmfagovtr [Erişim Tarihi 20092017]

731

Bakkalcı Ahmet Can (2002) ldquoAvrupa Birliği ile Tuumlrkiye Arasında Gerccedilekleştirilen Guumlmruumlk Birliğinin Kaynak Dağılımı Uumlzerine Etkilerirdquo Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 17(2)

Balassa Bela (1976) ldquoTypes of Economic Integrationrdquo Economic Integration Worldwide Regional Sectoral (der) Fritz Machlup Londra The Macmillan Press Ltd Chow Peter ve Mitchell Kelman Yochanan (1999) ldquoA Test of the Linder Hypothesis in Pacific NIC Trade 19651990rdquoApplied Economics 312 175-182

Ccedilak Demet amp Murat Ccedilak (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Getirdikleri ve Goumltuumlrduumlkleri Dış Ticaret Vergileri ve İhracat Gelirleri Analizirdquo İstanbul Ticaret Odası Yayınları No 2007-68

Dura Cihan amp Hayriye Atik (2007) Avrupa Birliği Guumlmruumlk Birliği ve Tuumlrkiye (3 Basım) Ankara Nobel Yayın Dağıtım

Erhan Ccedilağrı amp Erhan Akdemir (2016) ldquoTuumlrkiye-Avrupa Birligi Muumlzakere Suumlrecinde Ilk 10 Yılın Muhasebesi (2005-2015)rdquo Bilig 78 7-35

Feshari Majid (2016) The Effective Factors on Survival Duration of Economic Expansion in Selected Countries of Islamic Cooperation Organization (Survival Analysis Approach) 97-120

Haberler Gottfried (1970) Dış Ticaret Teorisine Genel Bir Bakış (Ccedilev Mumcu Necati) İstanbul Uumlniversitesi Yayın No 1503

Hill Hal (1985) ldquoAustralia - Philippine Trade Relationsrdquo Journal of Philippine Development 8(2) 253 ndash 273

Işık Nihat vd (2016) ldquoTeroumlruumln Kamu Harcamalarına Etkisi İslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkeler Uumlzerine Bir İncelemerdquo Mehmet Akif Ersoy Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(16) 46-60

Kesgingoumlz Hayrettin (2017) Uluslararası Ekonomik Kuruluşlarının Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretine Etkisi Ankara Detay Yayıncılık

Maksimova Margarita (1976) Comment on Papers Types of Economic Integration by B Balassa in Econoic Integration Worldwide Regional Sector London Macmillon pp32-36

Mikic Mia (1998) International Trade London Macmillan Press

Mohamad Nordin Haji amp Fatimah Binti Said (2011) ldquoComparing Macroeconomic Performance of İİT Member Countriesrdquo International Journal of Economics and Management Sciences 1(3) 90-104

Sevgin Hakan amp Atalay Ccedilağlar (2017) ldquoİslam İşbirliği Teşkilatırsquona Uumlye Uumllkelerin Veri Zarflama Analizi ve TOPSIS Youmlntemiyle Karşılaştırılmasırdquo DUumlSOBİAD 221

Temiz Dilek (2009) Guumlmruumlk Birliği ile Birlikte Tuumlrkiyersquonin Dış Ticaretinde Yapısal Değişimler Oldu Mu Ankara Avrupa Ccedilalışmaları Dergisi Cilt 8 No 1 ss115-138

Tinbergen Jan (1965) İnternational Economic İntegration Amsterdam Elsevier Publishing Co

Tireli Muumlnir vd (2013) ldquoİİT Uumllkeleri Ve Tuumlrkiyersquoye Ait Sosyal Goumlstergeler ile İnsani Gelişim Goumlstergeleri Arasındaki İlişkinin Karşılaştırmalı Analizirdquo Sosyal Politika Ccedilalışmaları Dergisi 7(30)

Uumllger İrfan Kaya (2016) ldquoThe European Unions Role in Turkeys Social TransformationTuumlrkiyenin Toplumsal Degisiminde Avrupa Birliginin Roluumlrdquo Bilig 78 73-93

Verter Nahanga (2016) ldquoAnalysis of Some External Influences on Agricultural Performance in Nigeriardquo Acta Universitatis Agriculturae et Silviculturae Mendelianae Brunensis 64(5) 1805ndash1821

732

Viner Jacob (1950) The Customs Union Issue New York Carnegie Endowment for International Peace

Yamazawa Ippei (1971) ldquoStructural Changes in World Trade Flowsrdquo Hitotsubashi Journal of Economics 11(2) 11-21

Yıldırım Ertuğrul amp Cihan Dura (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Tuumlrkiye Ekonomisi Uumlzerindeki Etkileri Konusundaki Literatuumlre Bir Bakışrdquo Erciyes Uumlniversitesi İktisadi ve idari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 28 Ocak-Haziran

Diğer Kaynaklar Other Sources

TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 10052017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg [Erişim 10052017]

wwwabgovtr [Erişim Tarihi 20092017]

Wordbank httpwwwworldbankorg [Erişim Tarihi 20092017]

WTO httpstatwtoorg [Erişim Tarihi 20092017]

MFA wwwmfagovtr [Erişim Tarihi 20092017]

732

Viner Jacob (1950) The Customs Union Issue New York Carnegie Endowment for International Peace

Yamazawa Ippei (1971) ldquoStructural Changes in World Trade Flowsrdquo Hitotsubashi Journal of Economics 11(2) 11-21

Yıldırım Ertuğrul amp Cihan Dura (2007) ldquoGuumlmruumlk Birliğirsquonin Tuumlrkiye Ekonomisi Uumlzerindeki Etkileri Konusundaki Literatuumlre Bir Bakışrdquo Erciyes Uumlniversitesi İktisadi ve idari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi 28 Ocak-Haziran

Diğer Kaynaklar Other Sources

TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 20092017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg Dış Ticaret İstatistikleri [Erişim 10052017]

UNCTADSTAT httpunctadstatunctadorg [Erişim 10052017]

wwwabgovtr [Erişim Tarihi 20092017]

Wordbank httpwwwworldbankorg [Erişim Tarihi 20092017]

WTO httpstatwtoorg [Erişim Tarihi 20092017]

MFA wwwmfagovtr [Erişim Tarihi 20092017]