8Türkçe

19

Türkçe Kazanım Defteri

Söz Sanatları

Tanım :

Benzetmenin dört ögesi vardır:

ÖRNEK Bu koy, cennet kadar güzelmiş.

Bu cümlede koy, güzellik bakımından cennete benzetilmiştir. Cümledeki benzetme ögelerini de bululım:

Benzeyen: koy

Kendisine benzetilen: cennet

Benzetme yönü: güzellik

Benzetme edatı: kadar

Benzetme

BenzetmeÖgeleri

Aşağıdaki cümlelerde hangi varlıklar arasında benzerlik ilgisi kurulduğunu yazın ve benzerlik ilgisi

kuran sözcüğü yuvarlak içine alın.

1. Eda’nın gözleri zümrüt gibi yemyeşildi.

Benzeyen:

Benzetilen:

2. Bulutlar, gökyüzünü sanki pamuk tarlasına çevirmişti.

Benzeyen:

Benzetilen:

3. Yeni taşındıkları ev, kutu gibi küçücüktü.

Benzeyen:

Benzetilen:

4. Ay, gökyüzünde bir ayna gibi parlıyordu.

Benzeyen:

Benzetilen:

5. Bebeğin yanakları elma gibi kıpkırmızıydı.

Benzeyen:

Benzetilen:

6. Kar taneleri kelebek misali uçuşuyordu karanlığın içinde.

Benzeyen:

Benzetilen:

7. Kedimizin tüyleri ipek kadar yumuşaktı.

Benzeyen:

Benzetilen:

DİKKAT !Benzetmede nitelik bakımından zayıf olan

varlık veya kavram, kuvvetli olana benzetilerek anlatılır.

1.

2.

3.

4.

Alınacak notlar için her sayfada

boş alanlar...

Konu ile ilgiliörnek

sorular...

Her kazanımı pekiştiren pratik

alıştırmalar...

Önemli noktalar...

Fiilimsiler

Fiilimsiler, cümle içindeki görevlerine ve aldıkları eklere göre üçe ayrılır:

1. İsim - Fiiller: Fiilin kök ve gövdelerine getirilen belirli eklerle fi ilin bir

isim gibi kullanılmasıdır.

İsim-fi il ekleri: -ma / -me; -mak / -mek; -ış / -iş; -uş / -üş

ÖRNEK

Aşağıdaki dizelerde geçen isim - fi illeri yuvarlak

içine alın.

Do re mi fa sol...

Kolay değil fl üt çalmak

Doğru üfl emek notaları

Doğru sesler çıkarmak...

Bir sevgi evreninde

Yürek atışı gibi müzik...

Seslere aktarmak duyguyu

Seslerle ulaşmak sevgiye...

Ayla ÇINAROĞLU (Kısaltılmıştır.)

Alıştırma

soru

Kitapta, beş duyumuzla tanıyıp hoşlandığımız şeylerden, verimli çalışmanın doyulmaz sevincinden ve

1

2

birbirimize duyduğumuz sevgiden söz eden şiirler bulunuyor.

3

4

Bu cümlede numaralandırılmış kelimelerden hangisi fiilimsidir?

A) 1 B) 2

C) 3 D) 4

(2014 TEOG - Kasım)

Çözüm:

Fiilimsi Çeşitleri

FiilimsiDİKK

AT !

İsim - fiil ekiyle türetilen

bazı sözcüklerde zamanla fiil

anlamı kaybolur, somut bir ad

oluşur. Böyle sözcükler artık

fiilimsi değil isimdir.

Annem, yemek yapıyor.

24

Türkçe Kazanım Defteri

Özet konuanlatımları...

Türkçe Kazanım DefteriTürkçe Kazanım DefteriBir BakıştaBir Bakışta

2 Türkçe Kazanım Defteri

Her konuyu pekiştiren farklı

soru tipleri içeren tekrar çalışması

sayfaları...

Tema ile ilgiliokuma parçaları

Okuduğunuanlama

çalışmaları...

14

Türkçe Kazanım Defteri

TEKRAR ÇALIŞMASI

14

Türkçe Kazanım Defteri

Sözcükler Arası Anlam İlişkisi

A. Aşağıdaki bulmacayı verilen sözcüklerin eş anlamlılarını yazarak çözün.

B. Aşağıdaki sözcüklerin zıt anlamlılarını yazın ve bunları birer cümlede kullanın.

1. Medeni

2. Vahşi

3. Dostça

4. İhtiyaç

5. Kaba

6. Davranış

7. Özgür

8. İmtihan

9. Mağlup

10. Ülke

11. Kabiliyet

12. Lüzum

13. Ehlî

14. Hüküm

15. Davranma

16. Güçlük

16

4

37

6

9

14

13

1

15

8

5

1112

10

2

SözcükZıt Anlamlısı

1. Galip

2. Yabani

3. Modern

4. Doldurmak

5. Seyrek

6. Sıkmak

7. Sonra

8. Yaramaz

9. Tatlı

10. Unutmak

Cümleler

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

28

Türkçe Kazanım Defteri

Okuduğunu Anlama

KİTAPLAR

İki alışveriş, (dostluk ve aşk) rastlantılara ve başkalarına bağlıdır; biri aramakla bulunmaz kolay kolay,

öteki yaşla solar gider. Onun için yaşamımı doldurup doyuramazdı onlar. Üçüncü alışveriş, kitaplarla kurdu-

ğumuz ilişkidir ki daha sağlam ve daha çok bizimdir. Ötekilerin başka üstünlükleri vardır ama bu üçüncüsü

daha sürekli ve daha kolayca yararlıdır.

Ömür boyu yanı başımda, her yerde elimin altındadır. Kitaplar yaşlılığımda ve yalnızlığımda avuturlar

beni. Sıkıntılı bir avareliğin baskısından kurtarır, hoşlanmadığım kişilerin havasından dilediğim zaman ayırı-

verirler beni.Fazla ağır basmadıkları, gücümü aşmadıkları zaman acılarımı törpülerler. Rahatımı kaçıran bir saplan-

tıyı başımdan atmak için kitaplara başvurmaktan iyisi yoktur, hemen beni kendilerine çeker, içimdekinden

uzaklaştırırlar. Öyleyken, onları yalnız daha gerçek, daha canlı, daha doğal rahatlıklar bulamadığım zaman

aramama hiç de kızmaz, her zaman aynı yüzle karşılarlar beni.

Atını yularından tutup ardından çekene yürümek kolay gelir, derler. Bizim Jacques, Napoli ve Sicilya kra-

lı, o genç, güzel, gürbüz adam, sedyeyle taşıtırmış kendini uzun yollarda, başı fukara işi bir yastığa dayalı,

boz kumaştan bir giysi ve takkeyle ama şahane bir alay gelirmiş ardından. Tahtırevanlar, yularından çekilen

türlü türlü binek atları, rütbeli cübbeli kodamanlar, görevliler... Bu ne perhiz, bu ne turşu dedirtecek gibi.

İyileşmek elinde olan bir hastaya acınmaz. Pek doğru olan bu atasözünü ben denemiş ve kullanmış olarak,

kitaplardan gördüğüm yarar için söyleyebilirim. Gerçekten ben kitapları, kitap nedir bilmeyenlerden fazla

kullanmam diyebilirim. Cimriler nasıl günün birinde kullanacağım diye hiç dokunmazlarsa defi nelerine, ben

de öyle saklarım kitaplarımı. Ruhum onların benim olmasıyla doyar, yetinir. Savaşta, barışta, kitapsız yola

çıktığımız olamaz; yine de hiç kitap açmadığım günler, aylar olur. Biraz sonra, yarın, canım istediği zaman

okurum derim. Zaman yürür gider beni dertlendirmeden çünkü kitaplarımın dilediğim zaman bana sevinç

verecekleri, yaşamama destek olacakları düşüncesi anlatabileceğimden daha büyük bir rahatlık verir bana.

İnsan yaşamı denen bu yolculukta benim bulduğum en iyi nevale kitaplardır ve ondan yoksun anlayışta in-

sanlara çok acırım.

(Montaigne - Denemeler)

Aşağıdaki soruları metne göre yanıtlayın.

1. Metinde yazarın bahsettiği üç alışveriş nelerdir? Yazar, bunları niçin alışveriş olarak görmüş olabilir?

2. Metinde geçen “acıları törpülemek” sözüyle anlatılmak istenen nedir?

3. Metinde geçen “İyileşmek elinde olan bir hastaya acınmaz.” sözü ne için söylenmiştir?

4. Metnin ana fi kri nedir?5. Metnin türü nedir, niçin?

3Türkçe Kazanım Defteri

4 Türkçe Kazanım Defteri

İÇİNDEKİLER1. TEMA – OKUMA KÜLTÜRÜSözcüğün Anlamı (Temel, Yan, Mecaz Anlam) ........................................... 6Terim Anlam ....................................................................9Tekrar Çalışması .......................................................... 10Sözcükler Arası Anlam İlişkisi ..................................... 11Tekrar Çalışması .......................................................... 14İkilemeler ..................................................................... 15Deyimler ....................................................................... 16Atasözleri ..................................................................... 17Söz Sanatları ................................................................ 18Tekrar Çalışması .......................................................... 22Fiilimsiler ...................................................................... 23Fiilimsi Çeşitleri ........................................................... 24Tekrar Çalışması-1....................................................... 26Tekrar Çalışması-2 ....................................................... 27Okuduğunu Anlama ..................................................... 28

2. TEMA – ATATÜRKNeden-Sonuç Cümleleri .............................................. 32Amaç-Sonuç Cümleleri ................................................ 33Koşul-Sonuç Cümleleri ................................................ 34Öznel ve Nesnel Cümleler ............................................ 35Çeşitli Duygu ve Düşünceleri BildirenCümleler ....................................................................... 37Doğrudan ve Dolaylı Anlatımlı Cümleler ....................................................................... 38Tekrar Çalışması .......................................................... 39Paragrafta Konu ........................................................... 40Paragrafta Ana Fikir ..................................................... 41Paragrafta Yardımcı Fikir ............................................. 42Paragrafta Başlık ......................................................... 43Tekrar Çalışması .......................................................... 44Paragrafta Yapı ............................................................ 45Paragrafta Anlatıcı ....................................................... 46Anlatım Biçimleri .......................................................... 47Düşünceyi Geliştirme Yolları ........................................ 50Tekrar Çalışması .......................................................... 51Okuduğunu Anlama ..................................................... 52

3. TEMA – MİLLÎ KÜLTÜRCümlenin Ögeleri ......................................................... 56Cümlenin Temel Ögeleri ............................................. 57Özne-Yüklem Uyumu ................................................... 60Tekrar Çalışması .......................................................... 61Cümlenin Yardımcı Ögeleri .......................................... 62Cümlenin Ögelerini Bulmada Önemli Noktalar ........................................................... 65Cümlede Vurgulanan Öge ............................................ 66Tekrar Çalışması .......................................................... 67Yazım Kuralları ............................................................. 68Tekrar Çalışması-1....................................................... 76Tekrar Çalışması-2 ....................................................... 77Okuduğunu Anlama ..................................................... 78

4. TEMA – KİŞİSEL GELİŞİMNoktalama İşaretleri .................................................... 82Tekrar Çalışması .......................................................... 95Metin Türleri ................................................................. 96Tekrar Çalışması ........................................................103Okuduğunu Anlama ...................................................104

5. TEMA – TOPLUM HAYATIFiilde Çatı ...................................................................108Öznesine Göre Fiiller ..................................................109Nesnesine Göre Fiiller ................................................113Tekrar Çalışması ........................................................117Cümle Türleri .............................................................118Yükleminin Türüne Göre Cümleler ...........................119Yükleminin Yerine Göre Cümleler ............................121Anlamlarına Göre Cümleler ....................................... 123Yapısına Göre Cümleler .............................................127Tekrar Çalışması ........................................................ 135Okuduğunu Anlama ................................................... 136

6. TEMA – ZAMAN VE MEKÂNAnlatım Bozuklukları ..................................................140Tekrar Çalışması ........................................................157Okuduğunu Anlama ................................................... 158

OKUMA KÜLTÜRÜ1. TEMA

SÖZCÜKTE ANLAM

1. Konuşma kurallarını uygulama

6. Yabancı dillerden alınmış, dilimize henüz yerleşmemiş kelimelerin yerine Türkçelerini kullanır.

4.Söz varlığını zenginleştirme

2. Aynı kavram alanına giren kelimeleri, anlam farklılıklarını dikkate alarak kullanır.

4. Okuduklarından hareketle öğrendiği kelimelerden sözlük oluşturur.

SÖZCÜKLER ARASI ANLAM İLŞKİLERİ

4.Söz varlığını zenginleştirme

1. Kelimeler arasındaki anlam ilişkilerini kavrayarak birbiriyle anlamca ilişkili kelimelere örnek verir.

SÖZCÜK GRUPLARINDA ANLAM VE SÖZ SANATLARI

3. Okuduğu metinde geçen kelime, deyim ve atasözlerini cümle içinde kullanır.

2. Okuduğu metni anlama ve çözümleme

1. Metnin bağlamından hareketle kelime ve kelime gruplarının anlamlarını çıkarır.

18. Metindeki söz sanatlarının anlatıma olan katkısını fark eder.

2. Planlı yazma

6. Atasözü, deyim ve söz sanatlarını uygun durumlarda kullanarak anlatımını zenginleştirir.

5. Kendini yazılı olarak ifade etme alışkanlığı kazanma

2. Yeni öğrendiği kelime, kavram, atasözü ve deyimleri kullanır.

FİİLİMSİLER

1. Fiilimsiler ile ilgili bilgi ve kuralları kavrama ve uygulama

1. Fiilimsiyle, fiil ve isim soylu kelimeler arasındaki farkları kavrar.

2. Fiilimsilerin işlevlerini ve kullanım özelliklerini kavrar.

3. Fiilimsileri özelliklerine uygun biçimde kullanır.

4. Cümlede, fiilimsiye bağlı kelime veya kelime gruplarını bulur.

6 Türkçe Kazanım Defteri

“Çıkmak” sözcüğünün aşağıdaki cümlelerde

hangi anlamda kullanıldığını yazın.

1. Sabırsız adımlarla sınıftan çıktı.

2. Öğretmen çıktı ve hemen göreve başladı.

3. Dik yokuşu bir saatte çıktı.

4. Bu kumaştan istediğiniz örtüler çıkar mı bilmem.

5. Bu mevsimde kavun çıkmaz.

Alıştırma

soruAşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimelerden hangisi karşısında verilen anlama uygun kullanılmamıştır?

Cümle Anlam

Elimde eğitim konusuna dokunan bir yazı var. İlişkin, ilgili olmak, değinmek

Ben bir dostta önce güven ve saygı ararım. Önem verip istemek

Havanın kararmasıyla caddedeki kalabalık dağılmaya başladı. Birliği, beraberliği bozulmak

Teklifimi kabul etmeyeceğini daha o gün anlamıştım. Birinin duygularını, istek ve düşüncelerini sezebilmek

A)

B)

C)

D)

(2015 TEOG - Kasım)Çözüm:

Tanım : Tek başına anlamı olan ya da bir anlam taşımasa da cümlede anlam kazanarak cümle kuruluşuna

katkıda bulunan dil birimlerine sözcük (kelime) denir.

Çok anlamlılık:

ÖRNEK

Sözcüğün Anlamı

Sözcükte Anlam

DİKKAT !Sözcüğün anlam özellikleri, cümle içindeki kullanımına göre belirlenir.

7Türkçe Kazanım Defteri

Tanım :

ÖRNEK “Kedi, kuyruğuyla oynuyordu.” cümlesindeki “kuyruk” söz-

cüğü, “hayvanların çoğunda gövdenin sonunda bulunan uzun ve esnek organ” anlamıyla temel anlamda

kullanılmıştır.

Tanım :

ÖRNEK “Baloda giydiği elbisenin uzun bir kuyruğu vardı.” cüm-

lesindeki “kuyruk” sözcüğü “hayvanlarda gövdenin sonunda bulunan organa

benzeyen uzantı” anlamıyla yan anlamda kullanılmıştır.

Temel Anlam

Yan Anlam

Sözcükte Anlam

Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin temel anlamda mı yoksa yan anlamda mı kullanıldığını

işaretleyin.

1. Çocuk, ağır adımlarla ilerledi sınav salonuna.

2. Meydandaki kalabalık yavaş yavaş dağılıyor.

3. Deniz kenarında balık tutanlar dikkatimizi çekti.

4. Okul ve ev, birbirine epey uzaktı.

5. Burcu işten çıkmış, haberin var mı?

6. Veda ederken söyledikleri hâlâ aklımda.

7. Havluların kenarı dantellerle süslenmişti.

8. Açık pencereden içeri taze hava giriyordu.

9. Yol açıktı, bu nedenle çabuk geldik buraya.

10. Başkasının aklıyla böyle davranıyor bize.

11. Ocaktaki yemeğe su ilave etti.

12. Elindeki ağır koliyle basamakları tırmandı.

13. Rüzgârdan saçları dağılmıştı.

Temel Anlam Yan Anlam

DİKKAT !Temel anlam ve temel anlama bağlı yan anlamlar, sözcüğün gerçek anlamını oluşturur.

DİKKAT !Bir sözcüğün yalnızcabir tane temel anlamıvardır ancak bir sözcüğün birden fazla yan anlamı olabilir.

Sözcükte Anlam

Tanım :

ÖRNEK “Üzerimde bir ağırlık var.” cümlesindeki “ağırlık”

sözcüğü, temel anlamından tamamen uzaklaşarak “uyuşukluk ve

gevşeklik durumu” anlamında yani mecaz anlamda kullanılmıştır.

Mecaz Anlam

Aşağıdaki cümlelerde mecaz anlada kullanılmış

sözcükleri yuvarlak içine alın.

1. Katıldığımız ihale istediğimiz gibi sonuçlanırsa

yaşadık.

2. Sürekli konuşup bir şeyler sorarak arkadaşını

açmak istiyordu.

3. Seminerde karşılaştığı başarılı arkadaşlarını

iltifata boğdu.

4. Sende bu çene varken daha çok tartışırsınız

ablanla.

5. Yaz tatilinde ne yapacağımız bizim için bir düğüm.

6. Zavallıcık, o kadar hasta ki günden güne eriyor!

7. Burçak, kardeşini eve postalayıp yanımıza gele-

cekmiş.

Alıştırma

soru1. Bahçedeki ham elmaları koparmamalısın.2. Rafineride ham petrol işleniyor.3. Ham vücutla ancak bu kadar koşabilirim.4. Ham adamlarla bu konuyu tartışmam.Numaralandırılmış cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük, mecaz anlamıyla kullanılmıştır?A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 (2013 TEOG - Kasım)

Çözüm:

8 Türkçe Kazanım Defteri

DİKKAT !Bir sözcüğün mecaz anlamı bulunurken çıkış noktası, sözcüğün temel anlamı olmalıdır. Temel anlamla yakın bir ilgi varsa yan anlam, çok uzak bir çağrışım varsa mecaz anlamdır.