Türk Islam Edebiyati 3. Sinif Ders Notlari Final Meliha Yıldıran Sarıkaya

Yunus EmreYunus Emre’nin şiirinin genel özellikleri:

- Şiirleri genelde Gazel 1türüdür- Bu gazellerde işlenilen konular: Hak teala’ya, Rasulullah’a,

Tasavvuf, Tarikat, insan vs- İlahî tarzdadır (Allah’la ilgili)

SENSİZ YOLA GİRER İSEM

Sensiz yola girer isem, çare yok adım atmaya,Gövdemde kuvvetim sensin, başım götürüp gitmeye.

Gönlüm, canım, aklım, bilüm senin ile karar eder,Can kanadı sevi gerek uçuban dosta gitmeye.

Kendiliğinden geçeni doğan ednir maşuku,Ördeğe, kekliğe çözer suda yüzeni tutmaya.

Bin Hamza'ca kuvvet vermiş Ganî Cebbâr aşk erine,Dağları yerinden ırdı, yol eyler dosta gitmeye.

Yüz bin Ferhat külüng almış, kazar dağlar bünyâdını,Kayalar kesip yol eğler, âb-ı hayat akıtmaya.

Âb-ı hayatın çeşmesi âşıkların visâlidir,Kadehi dolu yürütür susamışları yakmaya.

Yedi veylin tamusunu kül eyler âşıklar ahı,Kasdeder sekiz uçmağı, nûr edip nûra katmaya.

Âşık mı diyen ben ona? Tanrı'ın uçmağını seve,Uçmak dahi bir tuzaktır, müminler canın tutmaya.

Âşık olan miskin olur, Hak yoluna teslim olur,Her ne dersen boyun tutar, çare yok gönül yıkmaya.

Bildin gelenler geçtiler, gördün konalar göçtüler,Aşk şarabın içen canlar, uymaz geçmeye, konmaya.

Tutulmadı Yunus canı, geçti tamudan uçmaktan,Yola düşüp dosta gider, hem aslını uyakmaya.

Şerhi:

1 Gazel: beyit sayısı 5-12 arasında değişir. Ilk beit musarra (kendiArasında kafiyeli) olur. Beyit bütünlüğüne dayalı bir nazım şekline dayanır.

www.ti-entertainment.com 1

YUNUS EMRE

1240- 1321

Anadolu’da türş.e şiirin öncüsü, mutasavvuf

Tekke Edebiyatı’nın en büyük isimidir. Dünya

çapında ün yapmıştır. Nerede ne zaman

yaşadığına dair kesin bir bilgi yoktur. Eskişehir-

Sivrihisar, Karaman dolaylarında yaşadığı kabul

edilir. Eskişehir-Sarıköy’de Yunus’a ait olduğu

kesine yakın bilinen bir mezar vardır. “Halka halk

diliyle seslenerek, halkın şairi olmayı bilmiştir.

“İlahileri yüzyıllardır. Hem halkın belleğinde hem

de ele çoğaltılan divanlarında yaşamış,

günümüzde düzenli basımları yapılmıştır.

Tasavvuf terimlerinin dışındaki kullanımları sade

halkdiliyledir. Genellikle hece ölçüsünü, bazen de

aruzu kullanmıştır. Beyit birimiyle yazılmış şiirleri,

dize ortalarına yerleştirilen iç kafiyeler dolayısıyla

dörtlükler haline getirilmeye de uygundur. Duygulu

ve coşkun bir dille ilahi aşkı ve tasavvuf

inançlarını işlemiştir. İslam inançlarından

kaynaklanan bir hümanizm (insanseverlik)

düşüncesine sahiptir. Şiirleri “Yunus Emre Divan”

adıyla bir araya getirilip yayımlanmıştır.

Risaletü’n-Nushiyye (Öğütler Kitabı) adlı öğretici

eseri, mesnevi biçiminde, aruzla yazılmıştır.

Türk Islam Edebiyati 3. Sinif Ders Notlari Final Meliha Yıldıran Sarıkaya

„Yola girmek“= yola yürümek, yolu bulmak, aramak, kesmek. Bir işe başlamak, takat-güç, bir işe başlamak, başlarken Allah’ın adıyla başlamak. Sadece lafzî olarak besmele ile değil, manen Allah’ın adıyla başlamak. BU BAŞLANGİÇ, İLK BEYTİN ŞİİRİNDE BESMELESİ! Bir başka anlamı da tarikî yol olabilir, seyr-I sülûk

Eğer bu yolculuğa seyr-I sülûk ile dersek (ilk beytteki “yola”) Allah’dan bahsetmiyoruz. Bilmediğimiz yoldan gidiyorsak bir kılavuza ihtiyacımız var.Yorulmamak, dağılmamak için kuvvet veren bir MÜRŞİD-İ KAMİL lazım. Bundan yola çıkarak ilk beytte Şeyh’de kastedilmiş olabilir. Birkaç mana kastedilmiş olunabilir

= Yunus’un şiirleri böyledir. Kolay gözükür ama derin ve farklı (kapalı) manalar taşır. Yunus’un genel olarak değeri bilinmemiş. TEZKİRE-İ ŞUARA (Şairler Ansiklopedisi gibi) Osmanlıda Şairlerin hakkında bilgileri ihtiva eder. Şuarâ Tezkiresi, Klasik Türk edebiyatında şairlerin biyografilerini, eserlerini ve edebi kişiliklerini anlatan eserlerdir. 20 civarında Tezkire-i Şuara vardır ve yalnızca sadece birtanesinde Yunus Emre zikredilir. Sadece Âşık Çelebi zikreder Yunus’u. Yunus Emre kale alınmamış (

يكن لم .gibi davranılmıştır (كأن

„Gönlüm, canım, aklım, bilüm senin ile karar eder“ = bilüm, bişme yeteneği. Isim olarak kullanılıyor. Şimdiki zamanda kullanımı „aklım-fikrim“ tarzındadır. Genel olarak burda sayılanlar insan nefsindeki farklı farklı noktaları (unsurları) ifade eder. Özel ve derunî manalar ihtiva eder. Mesela „Gönül“ kelimesinin Batılı dinlerinde bir karşılığı yoktur. Farsça’da karşılığı DİL’dir.

Can kanadı sevi gerek uçuban dosta gitmeye = uçuben, türkçe zarf fiili, zaman/hal zarfı. Koşarak- uçarak geldim anlamında kullanılır.

Sadeleştirilmiş: „benim gönlüm, ruhum, aklım ancak seninle karar bulur, uçarakta dosta gitmek için can kanadını açman gerek“

Belirli olgunluğa erişmek için „kanatlara“ ihityaç var. Yani o kabiliyet ve istek olmalı. Burada „dost“ kelimesi Allah için kullanılmıştır, yani nihai hedef, vuslat yeri Allah’dır. Seyr ilallah!

Kur’an’da Allah’u teala şöyle buyurmaktadır:

وا فثم وجه الله إن الله واسع ولله المشرق والمغرب فأينما تولعليم

„Doğu da, Batı da (tüm yeryüzü) Allah’ındır. Nereye dönerseniz Allah’ın yüzü işte oradadır. Şüphesiz Allah, lütfu geniş olandır, hakkıyla bilendir.“ Bakara 115

ولقد خلقنا اإلنسان ونعلم ما توسوس به نفسه ونحن أقرب إليه من حبل الوريد„Andolsun, insanı biz yarattık ve nefsinin ona verdiği vesveseyi de biz biliriz. Çünkü biz, ona şah damarından daha yakınız.“ Kaf 16

ذين آمنوا وتطمئن قلوبهم بذكر الله أال بذكر الله التطمئن القلوب

„Bunlar, iman edenler ve gönülleri Allah'ın zikriyle sükûnete erenlerdir. Bilesiniz ki, kalpler ancak Allah'ı anmakla huzur bulur.“ Ra’d 28

= „Seninle“= Allah’ın zikriyle= „Karar“= tatmin oldu, huzur buldu

- „Karar“ kelimesinde kesinlik var. Bazen birşeye kalbimiz meyil eder ama akıl ve mantığımız buna kaarşı çıkar veya aklımız onaylar ama kalbimiz huzurlu olmaz. Burada „Seninle karar eder“ deki anlam= SAHİP OLDUĞUMUZ BÜTÜN MANEVÎ MELEKELER ALLAH’LA OLDU, ONDAN KARAR KILDI

www.ti-entertainment.com 2

Türk Islam Edebiyati 3. Sinif Ders Notlari Final Meliha Yıldıran Sarıkaya

Can kanadı sevi gerek uçuban dosta gitmeye. = birinci beitteki yola girmek, hak yoluna, tarikatin çizdiği yola girmen, yani YATAY anlamda. Düz, yatay yol demek, her türlü meşakketi gözüne alarak, taş, dağ, yaz-kış.. Bu beyitte ise UÇMAK zikredilir, yani DİKEY yol, doğrudan Allah’a (dost’a) uçmak. Daha güvenli, daha hızlı ve kestirme yol UÇMAK. Ancak uçmak için belirli şartlar gerekir. Uçabilmek için kendini hazırlaması gerekir. Kendini fazla yükteni günahlarda, ağırlıklardan, dünyalıklardan kurtarması lazım uçmak isteğen. Tamamen Allah’a odaklanması lazımç herşeyi Allah için olmalı, hafif olmalı ki uçabilesin.

Insan nefsinin çeşitli kademleri var

(1) Nefsi Emmare: Kötülüğü emreden ve bundan zevk alan nefistir.(2) Nefsi Levvame: Kötülük yaptığında bundan pişman olup af dileyen nefistir.(3) Nefsi Mülhime: Allah'tan ilham alan nefs.(4) Nefsi Mutmainne: Tatmin olmuş nefistir.(5) Nefsi Radiyye: Allah'tan razı olmuş nefistir.(6) Nefsi Marziyye: Allah'ın razı olduğu nefistir.(7) Nefsi Tezkiye: Bu kademede nefs temizlenmiştir.(8) Nefsi Kamile: Olgunluğa ermiş nefistir. Mürşidi Kamillerin nefsinin karşılığıdır.

1- Tabiat, 2- Nefis, 3- Kalp, 4- Ruh, 5- Sır, 6- Hafi (gizli), 7- Ahfa (en gizli olan)

Kendiliğinden geçeni doğan ednir maşuku,Ördeğe, kekliğe çözer suda yüzeni tutmaya.

- Doğan= yırtıcı kuş. Doğan eğitildiğinde sahibi için hizmet eder, ava çıkar, bir sürüye saldırsa en lezzetlisini bulur ve kendisi yemeden sahibine ulaştırır. Doğan terbiye edilmesi için kendinden geçmeli

- Maşuka) Hakk teala olabilir: yırtıcı vasıflara sahip olan insanda kendisinden geçerek kendini Allah’a

verirse, kendini Allah’da bulursa, o doğan gibi sahibi Hakk teala’ya itaat eder ve kendisi ozaman başkaları için rehberlik yapacak konuma gelir

b) Mürşid-i kamil olabilir: mürşid insana kendisini eğitmede, kendinden geçip, kendisini Allah’a vermede yardımcı olur

- Keklik ve ördek doğanın zaaflerindendir, insanında en büyük zaafı nefsidir, eğer bu zaaflarda kurtulursa bir insan, Allah’a verebilir kendini

Bin Hamza'ca kuvvet vermiş Kadir Çaleb aşk erine,Dağları yerinden ırdı, yol eyler dosta gitmeye

- Çaleb= tanrı, ilah. Bu Yunus’un kavramlarındandır. Bir başka şiirinde şöyle der: „ Gönül Calab'ın tahtı, Calap gönüle baktı İki cihan bedbahtı, kim gönül yıkar ise“

- Aşk eri çok müşkil bir yolda yürür, o yüzden bin Hamza kuvvetine ihityaç duyar. Hakk teala’nın yardımıyla bu yolun yolcusu her türlü engeli aşar

(Şiirin devamı işlenmeyecek)

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

www.ti-entertainment.com 3

Türk Islam Edebiyati 3. Sinif Ders Notlari Final Meliha Yıldıran Sarıkaya

AŞIK PAŞA

Âşık Paşa(1272-1333), Türk şair, mutasavvıf. Kırşehir'de, 1272 yılında doğmuştur. Mutasavvıf bir aile geleneğinde yetişmiştir. Eserlerinde tasavvufun etkisi büyüktür. Dindar birisidir ve bu nedenle eserlerindeki tasavvufi yönün yanı sıra yoğun biçimde dini motifler mevcuttur. Eserlerinin ve düşüncelerinin önemli bir yönü de o dönemde Türkçeye verdiği önemdir. Zira o dönemlerde Türkçeden çok Arapça ve Farsça'ya değer verilmektedir, şair bunu kınar ve eserlerini Türkçe kaleme alır. Kırşehir'de, 1333 yılında vefat etmiştir. Mezarı üzerine türbe yapılmıştır ve ziyaretgâh hâline gelmiştir. En ünlü eseri Garibnâme isimli mesnevisidir. Aşık Paşa'nın Türk dili ve edebiyatı açısında en önemli ve eseri Garib-name'dir. 12.000 Beyit dolayında olan Garib-name dini-tasavvufi konulu bir Mersiye olup halka tasavvufu öğretmek amacıyla yazılmıştır. Bir bakıma Aşık Paşa, Mevlana Celaleddin Rumi'nın mesnevi'sinde yaptığını Türkçe olarak 2Garibname'de yapmıştır.

Garipname'sini öz Türkçe ile yazışı ve:

Gerçi kim söylendi bunda Türk dilliİlle masum oldu mani menziliÇün bulasın cümle yol menzillerinYirme gel pes Türk ve Tacik dillerin

Kamu dilde var idi zabt-u usulBunlara düşmüş idi cümle ukulTürk diline kimesne bakmaz idiTürklere her giz gönül akmaz idi

Türk dahi bilmez idi ol dilleriİnce yolu ol ulu menzilleriBu kitap anunçin geldi dileKim bu ehli dahi mani bile

Türk dilinde yeni manalar bulalarTürk-Tacik cümle yoldaş olalarYol içinde birbirini yirmiyeDile bakıp maniyi hor görmiye

Yunus’dan hemen sonra Aşıkpaşa gelir. Yunus’dan daha kapsamlı, mesnevî tazyda yazmıştır

GÜLŞEHRÎ

14.yy’da yaşamış bir başka Edebiyatcıdır. Arapça ve farscası olan bir mutesavvıftır Şair Ferîdüddîn-i Attâr, Mevlâna Celaleddin Rumî ve Senâî gibi mutasavvıf yazarlardan

etkilenmiştir. Nitekim ünlü eserlerinden biri Attâr'ın ünlü mesnevisi Mantıku't Tayr`ı temel alan aynı adlı mesnevidir. Çoğunlukla bu eserinin Attâr'ın eserinin tercümesi olduğu sanılsa da aslında, Gülşehrî'nin de bizzat belirttiği gibi, eser aynı adı ve temel hikâyeyi barındırmakla birlikte bir tercüme değildir ve orijinal Mantık et-Tayr'ın içeriği eserde yoğun biçimde değiştirilmiş ve farklı kaynaklardan yeni içerikler eklenmiştir; örneğin Rumî'nin Mesnevi'si ve

2 Vikipedia

www.ti-entertainment.com 4

Türk Islam Edebiyati 3. Sinif Ders Notlari Final Meliha Yıldıran Sarıkaya

ünlü Hint klasiği Kelile ve Dimne gibi. Bunun dışında Feleknâme isimli ünlü bir eseri daha vardır. Feleknâme`yi İlhanlı hükümdarlarından Gazan Han'a sunmuştur.Ayrıca Aruz-ı Gülşehri ve Kuduri Tercümesi adlı başka eserleride vardır

Not (ekstra)Mantıku’tayr: ÖZET:“… Günlerden bir gün, dünyadaki bütün kuslar bir araya gelirler. Toplanan kuslarin arasinda hüthüt, kumru, dudu, keklik, bülbül, sülün, üveyk, sahin ve digerleri vardir. Amaçlari, padisahsiz hiç bir ülke olmadigi düsüncesiyle, kendilerini yönetmek üzere bir padisah seçmektir.Hüthüt söze baslar ve Hz.Süleyman’in postacisi oldugunu belirttikten sonra; kuslarin Simurg adinda bir padisahlari oldugunu söyler. Ama, hiç bir kusun haberlerinin olmadigini, herkesin padisahinin daima Simurg oldugunu belirtir. Ancak, binlerce nur ve zulmet perdelerinin arkasinda gizli oldugu için bilinmedigini ve onun “bize bizden yakin, bizimse uzak” oldugumuzu anlatir. Simurg’u arayip bulmalari için kendilerine kilavuzluk edecegini ilave edince; kuslarin hepsi de hüthütün pesine takilip onu aramak için yollara düserler. Kuslarin hepsi de Simurg’un sözü üzerine yola revan olurlar…Ama, yol çok uzun ve menzil uzak oldugundan; kuslar yorulup hastalanirlar. Hepsi de, Simurg’u görmek istemelerine ragmen, hüthütün yanina varinca “kendilerince geçerli çesitli mazeretler söylemeye” baslarlar. Çünkü, kuslarin gönüllerinde yatan asil hedefleri çok daha basit ve dünyevî’dir (!) Örnek olarak, bülbülün istegi gül; dudu kusunun arzuladigi abihayat;tavuskusunun amaci cennet; kazin mazereti su; kekligin aradigi mücevher; hümânin nefsi kibir ve gurur; doganin sevdasi mevki ve iktidar; üveykin ihtirasi deniz; puhu kusunun aradigi viranelerdeki define; kuyruksalanin mazereti zaafiyeti dolayisiyla aradigi kuyudaki Yûsuf; bütün digerlerinin de baska baska özür ve bahanelerdir. Bu mazeretleri dinleyen hüthüt, hepsine ayri ayri, dogru,inandirici ve ikna edici cevaplar verir. Simurg’un olaganüstü özelliklerini ve güzelliklerini anlatir. Hüthüt söz alir ve sunlari söyler. Söyledikleri, ayna ve gönül açisindan ilginçtir:Simurg, apaçik meydanda olmasaydi hiç gölgesi olur muydu? Simurg gizli olsaydi hiç âleme gölgesi vurur muydu?Burada gölgesi görünen her sey, önce orada meydana çikar görünür.Simurg’u görecek gözün yoksa, gönlün ayna gibi aydin degil demektir.Kimsede o güzelligi görecek göz yok; güzelliginden sabrimiz, takatimiz kalmadi.Onun güzelligiyle ask oyununa girismek mümkün degil.O, yüce lûtfuyla bir ayna icad etti.O ayna gönüldür; gönüle bak da, onun yüzünü gönülde gör!

Seyyid Nesimi

Divan edebiyatının ilk temsilcilerinden sayılabilir Günümüze sadece Divanı ulaşmıştır Halife onu öldürtmüştür. Kabahati: yaşadığı devirde batinî hareketi olan HURUFÎ tarikatine

uymuştur. Fazlullah Cavidname adlı eserinde „Kur’an harflerinin 28 olduğunu, insanında yüzünde 28 kıl olduğundan dolayı insan yüzünün kutsal olduğunu ve tapabilecek olduğunu söyler. Nesimi’nin bu görüşe katıldığı için Halife tarafından derisi yüzüldüğü söylenir.

15.ASIR

I. Süleyman Çelebi "Vesîletü'n Necât"

Süleyman Çelebi bu eserini 1409’da kaleme almıştır. MEVLİT. Mesnevi türü bir eserdir

Mevlid Yunus şiiri gibidir, daha istikrarlıdır. Yunus her nefis tabakasından yazdığı için karıştırılmıştır, rehbersiz okunmaması lazım. Süleyman Çelebi’nin eseri karar kılmış nefis seviyesinde yazılmıştır

Süleyman Çelebi’nin İmamet görevi vardır,Bursa Ulucamii’nde hatibdir

Bir gün Cuma vaazında biri „peygamberler arasında seviye farkı yoktur der. Delil olarak şu ayeti gösterir: ال نفرق بين أحد من رسله- Süleyman Çelebi bu olaydan yola çıkarak Hz. Peygamber’in faziletini ve üstünlüğünü göstermek için Mevlid’i yazar

www.ti-entertainment.com 5

Türk Islam Edebiyati 3. Sinif Ders Notlari Final Meliha Yıldıran Sarıkaya

II. Yazıcıoğlu Mehmet

„Muhammediyye“3

Çanakkaleli iki kardeşdirler: Ahmet ile Mehmet öyle bir eser yazıyor ki, temel eserlerden biri olur

Kıyamet ahvalinden bahseder, cennet-vehennem tasvirleri Bu eser yazıldığı günden beri hep okunmuş ve benimsenmiştir. Türk halkın din-peygamber

tasavvurlarını oluşturmuştur Muhammediyye adlı eseri kardeşi Ahmed Bican şiir olmayan tarza çevirir (nesre) „Envârul

Aşikîn“ İkiside Hacı Bayramı Veli’nin müridleridir

14. asırda sonra dini olmayan edebî metinler oluşuyor. 15 yy’da Hacı Bayramı Veli şekillendirdiği dini anlayış hakimdir:

III. Eşrefoğlu Rumî

“Divan-I İlahiyyat” sufî şairdir. Hacı bayramı Veli’nin müridi ve damadıdır. 10 sene hela temizliği yaptıktan sonra

halifesi ve damadı olmuştur

3 Değişik konulardaki manzumelerden oluşan Muhammediyye üç bölümde incelenebilir. 1. Yaratılışla ilgili kısım (I-1413. beyitler). Mülemma bir tevhidin ardından bir na’t ile başlayan bu bölüm Hulefâ-yı Râşidîn’in övgüsü, sebeb-i te’lif ve içinde bir tevhidin yer aldığı “iftitâhu’l-kitâb” ile devam eder.2. Siyer-mevlid bölümü (1414-4756. beyitler). Burada Hz. Âdem’den itibaren bütün peygamberlerin bazı özellikleriyle tanıtılmasından sonra Hz. Muhammed’in doğumu, hayatı, savaşları, mûcizeleri, Ehl-i beyt’i ve halifeleri anlatılır. 285 beyitlik bir mi’râciyyeyi de içeren bu kısımda ayrıca Kur’an-ı Kerîm’in hususiyetleri, Fatihâ, İhlâs gibi sûrelerin tefsiri, hadis şerhleri gibi konular yer almaktadır. Muhammediyye’nin halk üzerinde en etkili kısmı olan “Vefât-ı Muhammed” bahsi de buradadır.3. “Fasl fî eşrâti’s-sâa” başlığından itibaren gelişen kısım (4757-8765. beyitler). Burada kıyamet alametleri, deccâlin çıkışı, nüzûl-i Îsâ gibi konular işlenmiştir

www.ti-entertainment.com 6

Edebiyat

Eserlerinde dini unsurun daha az

olduğuDİVAN EDEBİYATI

unsurların hakim olduğu

DİNİ-TASAVVUFÎ TÜRK İSLAM EDEBİYATI

Türk Islam Edebiyati 3. Sinif Ders Notlari Final Meliha Yıldıran Sarıkaya

16. Asır

Daha parlak bir devirdir. Artık şairler İran Edebiyatından kurtulmuş, hatta kendilerini onlardan daha büyük görmeye başlamışlardır

I. Fuzulî 4 Yunus’dan sonra türkçeyi bir üst seviyeye taşıyan şahısdır. Türkçeyi esnek hale getirir Taşra’dandır kendisi. İstanbul dıiından Mesleği türbedarlıktır DİVANI vardır- Divanının başına önsöz yazmıştır.5burada kendisinin şiir maceralarını ve bu eseri neden

yazdığını anlatır- Türkçe Divanı'nın önsözünde;

“ "İlimsiz şiir temelsiz duvar gibidir, temelsiz duvar da değersizdir"

Kendisinin en büyük korkusu, şiirlerini başka şairlerin çalmasıdır veya başka şiirlerle karışmasıdır. O yüzden kimsenin aklına gelmeyecek, ona has bir mahla olan FUZULÎ ismini kullanmıştır. FUZULÎ=boş, gereksiz demektir

Divanlarını belirli sıralamaya gore düzenlemiştir. Buna MÜRETTEB Divan denir. Divan’ın en büyük kısmı: Gazeliyyat kısmıdır. Bunlar kâfiyelere gore alfabetik sıralanır (Her harfe kafiyeli gazel yazmak büyük bir ustalıktır). Divanının sıralamsı tarihi değildir, nazım şekline göredir, o yüzden şiirlerinin yazılışlarının tarihi belirlenemiyor

Fuzuli’nin Leyla ile Mecnun Mesnevîsi vardır (o bu hikayeye ayrı bir renk verir, farklı boyut katar ve bu hikaye’yi bir seyr-I sülük haline getirir). DİVAN-I LEYLA İLE MECNUN

Mensur bir eser olan HADİKÂTU’S-SUEDA: Hz. Adem’den itibaren bütün büyük Peygamberlerin başlarına gelen en büyük belaları vs edebî dille anlatır en son Hz. Hüseyin’in Kerbela olayına dayanır.

4 Türkçe manzum eserleri: Divan, Beng ü Bade ( باده و ) Beng ü Bâde);444 beyitlik Türkçe mesnevi, 1956 Leyla ile Mecnun ;بنگ و ليلى داستان;(Dâstân-ı Leylî vü Mecnûn ;مجنون3 bin 96 beyitlik mesnevi. Bir örnek;

منى آشنا قيل ايله عشق بالی رب یامنى جدا ايتمه عشقدن بالی دم بر

درددن اهل عنایتوکى ايلمه آزمنى مبتال قيل باللره چوح كه يعنى

Yâ Rab belâ-yı aşk ile kıl âşinâ meniBir dem belâ-yı aşkdan etme cüdâ meniAz eyleme inâyetüni ehl-i derddenYani ki çoh belâlara kıl mübtelâ meni[12]

Risale-i Muammeyat ( معميات ) Risâle-i Muammeyât);Kırk Hadis,Su kasidesiHz. Ali DivanıŞikâyetnâme ;رساله نامه (Şikâyetnâme ;شکايتkafiyeli nesir türündedir;Kanuni'nin Bağdat'ı fethinden sonra (1534) padişaha kasideler (Arapça: قصيدة, çoğul qasā'id, قــصــائـد; Farsça: قصیده) sunmuştur. Padişah tarafından beğenilen kasideler karşılığında 9 akçelik maaşla ödüllendirilmiştir. Maaşını alamayınca Şikâyetnâme'yi yazmıştır. Şikâyetnâme Fuzuli'nin en önemli eserlerinden biridir.Şikâyetnâmesinde Fuzuli şöyle der:

“ Selam verdim rüşvet değildir diye almadılar.Hüküm gösterdim faydasızdır diye mültefit olmadılar[13] ”

Türkçe mensur eserleri: Hadikatü's-Süeda ( السعداء Hadîkat üs-Süedâ); Kerbela olayını anlatan düzyazı, Mektuplar ;حديقةFarsça manzum eserleri:Divan, Enis'ül-Kalb ( القلب ) Anîs ol-qalb); Heft Cam (sâkinâme) ;انیس جام Haft Jâm); tasavvuf içerikli, 327 ;هفتbeyitlik Farsça mesnevi Resale-e Muammeyat ( معميات ) Resâle-e Muammeyât); Sehhat o Maraz ;رسال مرض و (Sehhat o Ma'ruz ;صحتFarsça mensur eserleri:Rind ü Zahid ( زاهد و Rend va Zâhed);Risale-i Muamma ;رند5 DİBACE= genel olara Divan’dan önce önsöz

www.ti-entertainment.com 7

Türk Islam Edebiyati 3. Sinif Ders Notlari Final Meliha Yıldıran Sarıkaya

Maktel= bu tarz acı ve keder ve sonunca ölüm olan olayları anlatmaya denir. Fuzulî bu HADİKÂTU’S-SUEDA adlı eser yüzünde şiilikle suçlanmıştır

II. BAKÎ

Kanuni döneminde yaşamıştır. Hatta FuzulÎ ile görüştüğünü söyleyenlerde vardır Şeyhu’l İslam olmak istemiştir. Rumeli Kazaskeri olmuş ancak ömrü Şeyhul’ İslam olmaya

kifayet etmemiştir Bakî’nin en büyük şiiri: MERSİYE’dir. Bunu Kanuni’ye yazmıştır (Kanun-I Mersiyesi)

III. RUHÎ (BağdadÎ) 16.yy şairleri arasında öne çıkan isim

IV. Şemseddin Sİvasî Tokattan Sivas’a beyin göçü yapar (oraya çağırılır) Sivasta kendisine Camii-Tekke yapar. Müderrislik vazifesini üstlenir Sivasın manevi sahibi haline gelmiştir Kendisine KARAŞEMS denmiştir bir Diva sahibidir: Divan-I İlahiyyat (bu dönemin özlliğidir bu

Divanlar. manevi ilhamla gelir ve irşad etmek içindir)

V. Hakanî Mehmet Bey: HİLYEYİ SAADET ‘I yazmıştır. Mesnevi şeklinde yazılmıştır. Kendisi yeni bir form ortaya

koymuştur. HİLYE= Hz. Peygamber’in fizikî ve şahsÎ öelliklerini ortaya koymak

www.ti-entertainment.com 8

Türk Islam Edebiyati 3. Sinif Ders Notlari Final Meliha Yıldıran Sarıkaya

Hilye rivayetleri islam sanatlarını etkiler: Hata sanatında bu rivayet muayyen bir istif ile tablo

haline getirilmiştir6

17.asır

Osmanlı’nın duraklamaya başladığı asır

6 Hilye, sözlük manasıyla süs ve ziynet olarak geçmektedir. İslam sanatlarında ise hilye, Hz. Muhammed’in ( S.A.V ) fiziksel özelliklerinin ve güzelliğinin anlatıldığı, sade bir dille yazılan eserlere verilen genel bir addır.Yüzyıllardır hilyeler ve şemailler, Hz. Muhammed’in aziz hatırasını yaşatmakta ve O’nun Müslümanlara ve tüm insanlığa örnek olan kişiliğini sonraki nesillere aktarma konusunda çok önemli bir işlev görmektedir. Hilye ve şemail bazen birbirleriyle karıştırılsa da aralarında temel bazı farklar vardır. Şemailler, Hz. Muhammed’in insani yönü, yaşama şekli ve kişisel hayatını tasvir eder. Yani kısaca şemail, kişisel portrelerdir ve hilyelerden daha geniş kapsamlıdır.

www.ti-entertainment.com 9

Türk Islam Edebiyati 3. Sinif Ders Notlari Final Meliha Yıldıran Sarıkaya

Edebiyat açısından en verimli dönem

Kasidelerde sıralama:

1. Tevhid2. Naat3. Çehar-I Yarı Güzin4. Nat-I Ali

5.

18.ASIR

I. Nedim : alkol mübtelasıdır. Müderrisdir

II. Şeyh Galib Dede : Divan edebiyatın en önemli şairlerindendir. HÜSNÜ AŞK adıyla bir mesnevi yazmıştır

www.ti-entertainment.com 10

1) DİVAN EDEBİYATI

NABİ: Sultan-ı Şuara lakabını almıştır (Bakid'den sonra bu lakabı taşıyan 2.kişidir). Şiirlere felsefeyi dahil etmiştir. Meşhur bir naat yazmıştır :"Sakın terk-i edebten kuy-ı Mahbub-i Huda'dır bu Nazargah-i ilahidir, Makam-ı Mustafadır bu "NEFÎ: Erzurumludur ancak İstanbul'da yaşamıştır. Kendisine HACCAV denirdi (hicv= alay etme, yerme). Fahriye bölümünde kendisini çok över. Hicivlerini "Siham-u Kaza" adlı eserinde kaleme almıştır. Bir gün 4. Murat onun bu eserini gece vakti okurken Saraya yıldırım düşmüş, Padişah bunu o eserin hayırlı olmadığına bir delalet olarak görmüş ve Nefî'yi uyarmıştır artık alay etmemesin diye. Ancak Nefî yinede devam etmiş ve bundan dolayı idam edilmiştir. Çok galiz küfürler kullanmıştırNAİLÎNEŞATÎ

2) DİNİ-TASAVVUFÎ TİE

AZİZ MAHMUD HÜDAİ: Divan-ı İlahiyyat sahibidir.EVLİYA ÇELEBİ: nesiri Edebiyatın bir parçası haline getirmiştir. Bundan dolayı ona büyük NASIR denirNİYAZİ MISRÎ: Malatyalıdır. 13 sene sürgüne gönderilmiştir