Lê Khưu Duy AnhTổ 9. Lớp Y2009Trường ĐHYK Phạm Ngọc Thạch

Triệu chứng lâm sàng và cận lâm sàngtrong tắc ruột cơ học

I. Khái niệm Tắc ruột là một trạng thái bệnh lý mà trong đó sự lưu thông các chất trong

lòng ruột bị bế tắc. Giới hạn của tắc ruột từ môn vị cho tới ống hậu môn.Tắc ruột có 2 loại là tắc ruột cơ năng và tắc ruột cơ học.Nếu sự bế tắc xảy

ra không hoàn toàn, chúng ta gọi là bán tắc ruột. o Tắc ruột cơ năng (TRCN) do ruột không co bóp được nên còn

được gọi là liệt ruột. o Tắc ruột cơ học (TRCH) là do một yếu tố thực thể làm cho lòng

ruột bị gián đoạn. TRCH được chia thành tắc ruột do thắt nghẹt và tắc ruột đơn thuần. Tắc ruột đơn thuần, chỉ có hiện tượng bế tắc lưu thông các chất trong lòng ruột. Tắc ruột do thắt nghẹt, lưu thông mạch máu nuôi thành ruột cũng bị bế tắc, dẫn đến hoại tử ruột.

II. Triệu chứng lâm sàng A. Triệu chứng cơ năng: có 3 triệu chứng cơ năng chính:1. Đau bụng:

Đau bụng bao giờ cũng là triệu chứng khởi phát của bệnh. Tính chất đau điển hình trong tắc ruột là đau thành cơn. Cơn đau có thể khởi phát từ từ hoặc đột ngột, dữ dội, bắt đầu ở vùng rốn hoặc mạn sườn và nhanh chóng lan toả khắp ổ bụng. Hỏi kỹ tính chất đau có thể giúp hướng tới căn nguyên gây tắc. Trong tắc ruột do bít tắc, đau bụng thường thành cơn điển hình, ngoài cơn thấy không đau hoặc đau nhẹ. Trong xoắn ruột, đau bụng khởi phát đột ngột, dữ dội như xoắn vặn, đau liên tục, không thành cơn lan ra sau lưng hoặc vùng thắt lưng. Người bệnh tìm đủ mọi tư thế để giảm đau nhưng không có hiệu quả.

- 1 -

Tắc ruột

Tắc ruột cơ năng (liệt ruột)

Tắc ruột cơ học

Tắc ruột do thắt nghẹt

Tắc ruột đơn thuần

 2. Nôn:

Nôn xuất hiện đồng thời với cơn đau nhưng không làm cho cơn đau giảm đi. Lúc đầu nôn ra thức ăn, sau nôn dịch mật, muộn hơn chất nôn có thể giống như phân. Tính chất nôn phụ thuộc chủ yếu vị trí tắc, nôn nhiều và sớm trong tắc ruột cao, nôn muộn hoặc chỉ buồn nôn trong tắc ruột thấp. 

3. Bí trung, đại tiện: Bí trung tiện có thể có ngay sau khi bệnh khởi phát vài giờ. Bí đại tiện nhiều khi không rõ ràng, trong trường hợp tắc cao có thể thấy còn đại tiện do đào thải chất bã và phân dưới chỗ tắc. Nhưng dù có đại tiện nhưng không làm hết đau hay giảm cơn đau bụng. 

B. Triệu chứng toàn thân:Tình trạng toàn thân phụ thuộc trước hết vào cơ chế tắc ruột, vị trí tắc và thời gian tắc. Nếu đến sớm dấu hiệu mất nước và rối loạn các chất điện giải thường không rõ.Nếu đến muộn và tắc càng cao thì dấu hiệu mất nước càng rõ rệt với các triệu chứng khát nước, mắt trũng, môi khô, da nhăn, nước tiểu ít, thậm chí là có dấu hiệu sốc do giảm khối lượng tuần hoàn.Trong xoắn ruột, sốc có thể xuất hiện ngay trong những giờ đầu của bệnh do nhiễm độc. 

C. Triệu chứng thực thể:1) Nhìn

Bụng chướng: Bụng không chướng ngay từ đầu và cũng rất thay đổi. Lúc đầu chỉ chướng ở giữa bụng hoặc ở mạng sườn, sau đó bụng chướng dần lên.Trong tắc hỗng tràng cao, sát góc Treitz, bụng không chướng, thậm chí là bụng xẹp.

- 2 -

Bụng chướng nhiều trong tắc ruột muộn, chướng dọc khung đại tràng trong tắc đại - trực tràng thấp. Chướng đều trong tắc ruột do bít tắc. Chướng lệch trong xoắn ruột nghẹt. Dấu hiệu quai ruột nổi: Nhìn có thể thấy khối phồng trên thành bụng, sờ nắn có cảm giác căng, bờ rõ, gõ vang. Khi sờ thấy một quai ruột rất căng và đau, không di động (dấu hiệu VolWahl) là dấu hiệu rất có giá trị để chẩn đoán là tắc do xoắn, nghẹt ruột. Dấu hiệu rắn bò:Trong cơn đau thấy quai ruột nổi gồ và di chuyển trên thành bụng. Đây là dấu hiệu đặc trưng nhất của tắc ruột cơ học. Nhưng khi không có dấu hiệu này cũng không loại trừ được tắc ruột.Vết sẹo trên thành bụng: là triệu chứng gợi ý cho chẩn đoán tắc ruột sau mổ cũ.

2) SờKhi sờ nắn thành bụng, bụng thường mềm và BN chỉ có cảm giác đau vừa phải. Thành bụng ấn đau dữ dội, ấn có vùng đau khu trú, có đề kháng hay phản ứng phúc mạc là dấu hiệu của 1 trường hợp nghẹ ruột.Nếu sờ được một khối u rất có thể nguyên nhân gây tắc ruột là lồng ruột, u bướu hay viêm túi thừa đại tràng.

3) GõGõ thường nghe vang vì các quai ruột dãn trướng đầy hơi.

4) NgheThao tác quan trọng phân biệt giữa tắc ruột cơ năng và cơ học. trong tắc ruột trừ trường hợp tắc ruột đã diễn tiến nhiều ngày hoặc đã có biến chứng hoại tử gây viêm phúc mạc nghe sẽ thấy âm ruột xuất hiện thường xuyên hơn, cường độ lớn hơn và âm sắc cao hơn bình thường.

5) Thăm khám các vùng thường xảy ra thoát vịThoát vị bẹn/đùi nghẹt là nguyên nhân thường gặp của tắc ruột.

6) Thăm trực tràngĐộng tác thăm khám bắt buộc đối với 1 BN nhập viện với hội chứng tắc ruột.Điển hình: bóng trực tràng rỗngNếu sờ được phân cứng: có thể bị tắc ruột do phânSờ được u chồi xùi bít hẳn lòng trực tràng ở BN tắc ruột là dấu hiệu hầu như chắc chắn của tắc ruột do ung thư trực tràng.

III. Triệu chứng cận lâm sàng 1. X-quang bụng không sửa soạn

Năm dấu hiệu tắc ruột của chụp bụng không sửa soạn là: ruột non dãn>3cm, đại tràng xẹp, hình ảnh mục nước hơi, thành ruột dầy và chuỗi ngọc hay chuỗi tràng hạt.

- 3 -

2. X quang cản quangChụp X- quang với thuốc cản quang được chỉ định để: (1) chẩn đoán xác định tắc ruột cao, (2) chẩn đoán xác định tắc đại tràng, và (3) chẩn đoán phân biệt giữa tắc và bán tắc ruột non.

- 4 -

3. Siêu âm bụngSiêu âm có vai trò giới hạn trong chẩn đoán tắc ruột, một phần do tình trạng chướng hơi trong khoang bụng, một phần do kết quả siêu âm phụ thuộc nhiều vào chủ quan người đọc. Đối với tắc ruột non và ruột ít trướng hơi, siêu âm cho các hình ảnh sau: (1) các quai ruột dãn nằm kề các quai ruột xẹp, (2) dấu hiệu máy giặt, hình ảnh các mảnh chất bã trong lòng ruột bị nhào trộn khi quai ruột tăng co thắt.

4. CT scanDấu hiệu tắc ruột trên hình chụp CT-scan là: quai ruột dãn (có đường kính trên 2,5cm) nằm cạnh quai ruột xẹp, dấu hiệu mỏ chim ở vùng chuyển tiếp giữa quai ruột dãn và xẹp, hình ảnh chuỗi ngọc hay dấu phân trong ruột non.

Hình ảnh CT scan tắc ruột non do nguyên nhân cơ học, đại tràng phải (mũi tên đỏ) xẹp hoàn toàn.

- 5 -

- 6 -