TRIET HOC PHirONG TAY

MOT THANH TO CUA NEN

VAN HOC HIEN DAI VIET NAM

PGS. BUI D A N G D U Y *

Triet hpe phudng Tay da eo mat d nude ta hdn mot the ky.

Theo Nietzsche trong moi nen van hoa c6 ba thanh to cct ban.

Do la khoa hpe, triet hpe, niem tin ton giao.

Khoi phai noi, khoa hpe til phUdng Tay vao nUde ta da lam

cho nen van hoa Viet Nam bien doi to Idn den miic ngay nay;

su phat trien khoa hpe da trd thanh mot quoe sach hang d^u.

Ton giao tit phUdng Tay nhu Cong giao, Tin lanh du nhap

v^o Viet Nam va phat trien chua titng c6 d nUde ta. Ne'u xem

x6t mot thanh to chua dUde eac nha triet hpe Du(c cho la cd

ban nhu vkn hpe nghe thuat thi ngUdi ta ciing thay dUdng

nhu khong mot trang nao cua bat cii mot bp lieh su van hpe

nko ma thieu dau an eua van hpe phUdng Tay. Ne'u di vao

linh vue nghe thuat, ngUdi ta thay gan nhu khong eo mot

trUdng phai nghe thuat nao d phUdng Tay nhu chu nghia an

tUdng, chu nghia hinh tUdng, chu nghia sieu thue, ehu nghIa

Iftp the... lai khong c6 mat cl nUde ta. Chiing mpe len khong

*Ph6 giao su triet hoc.

393

nhu cay nam doc sSc s3 mk nhU nhCtng doa hoa trong vudn

van hoa Viet Nam hien dai nhieu hudng nhieu s^c.

Trong tinh hinh doi mdi do. triet hoc phUdng Tay d Vi^

Nam van rdi vao quen lang trong qua khU, ho^c hi coi nhu vat thita v6 ich, tham chi nhu mot cai gi la xau xa. 1̂ phan

dpng. Trong cuon Lude khao triet hpe phUdng Tay hien dai,

eac tac gia c6 doi ba trang viet ve triet hpe phUdng Tay hien

dai d Viet Nam nhung no van chi xuat hien dudi bp mat "ben

len" ehua dang hoang dude coi la mot thanh to cua nen vfin

hoa hien dai,

Vi vay, de tra lai cho triet hpe phudng Tay hien dai bp mM dich thUe eiia n6 trong nen vSn hoa Viet Nam thi khong the diJng lai d viec thu thap eac di san do eon vUdng van khip ndi ma phai thuc hien mot sU tien quyet la doi mdi tu duy, \k

"mot tiep can" mdi doi vdi su hien dien eua triet hpe phUdng Tay d Viet Nam.

Bai phat bieu nho ciia toi trong hoi thao n^y 1̂ men theo

eon dUdng da lua chpn do ngo h^u tim lai nhQng gia tri chan

thUc eua mot ddng triet hpe iix phUdng Tay xa xoi da dam

choi nay Ipc d manh dat Viet Nam n^y ma c6 ngUdi vi nhu

mot bao Idn nhin ra Thai Binh Dud»g de don nhkn lis bon

phudng trdi mpi ngpn gio nhOng gia tri cua nen v^n minh.

Toi xin dua ra ba luan de sau day:

Tr ie t hoc m a n g t i nh pho q u a t (universel)

Triet hpe thudng chi dUde nhan manh mot chieu d tfnh giai cap: xa hoi ma coi nhe tinh pho quat cua no. Day mdi chinh la mot dac trUng cd ban cua triet hpe. Cho tdi nay. ngUdi ta chua thay mot nha nghien ciiu triet hoc phUdng Tay

394

n^o chi ra dUde mot trao luu triet hpe, mot nha triet hpe lam

dky td cho chinh tri. Khi noi ve van de nay, ngUdi ta chi c6

the k§ ra trUdng hdp eua Gentile (1875-1944) nha triet hpe

cua chu nghia phat xft Hitler va Mussolini da tang hoc rang

do la "siic manh than thanh". Kh6 tim dUde mot nha triet hoc

thtl hai.

Teilhard de Chardin, nha triet hpe Phap khi dUa ra ly

lu^n ve tien hoa eua via tru tiit sinh quyen ehuyen sang tri

quyen (noosphere) phai chang da ehdm nd su pho quat cua

vSn hoa cua triet hpe.

Y tUdng ve tinh pho quat eua triet hpe khong phai do ai de

xUdng ma chinh la K.Marx khi ong noi r^ng, eac nha triet

hoc khong mpe ra tit dat nhU nhijtng cay nam, "hp la san

ph^m cua thdi dai cua hp, cua nhan dan hp". Triet hpe Mac la

mot chiing minh ve tinh pho quat eua triet hpe, vi c6 thdi no

1̂ chan ly eua hang ty con ngUdi.

Se 1̂ v6 ly neu ngUdi ta thtCa nhan van hpe c6 tinh pho

quat ma lai khong thay dieu do d triet hpe, trong khi triet hpe

dudc ke ra la nhan to'ed ban trong mot nen van hoa.

Td Nam phong eiia Pham Quynh lau nay thudng hi coi la

tieng noi eiia tay sai de quo'c vi dUdng lo'i cai lUdng chii nghia

cua no ve chinh tri. Kho ai bien bach cho mot so' sai lam eiia

td bao nay trUdc dudng lo'i each mang cua Dang Cong san

Viet Nam. NhUng ve sU phat trien cua khoa hpe, triet hpe,

ngUdi ta kho be bo qua nhung dong gop quan trpng cua no.

Un d^u tien d nude ta, td Nam Phong da gidi thieu nhieu

trao luu triet hoc nhieu thanh tuu khoa hpe d phUdng Tay.

Chi vai nSm sau, nam 1936, tinh hinh trong nudc va quoe

te c6 nhiing thay doi Idn. Phong trao chong chu nghia phat

395

xit noi len tren the gidi keo theo cupc dau tranh cho dan chu. 6 Phap, Mat tran nhan dan ra ddi, d nudc ta cung xuat hi^n phong trao Dai hoi Dong Dudng dan tdi viec thanh lap M$t tran dan chu. Trong khung canh md cUa do, l^n d^u tien d nUdc ta mot loat tac pham nghien ciiu ve triet hpe phudng Tay khong chi dirng d nhQng bai viet ngin, ma 1̂ nhQng tac ph^m hoan chinh ve tQng nha triet hpe phUdng Tay. til Aristoteles, Descartes, Bacon, Kant den Freud, Bergson. Nietzsche... Cong lao nay ciia nha xu£kt ban Tan Viet cin dudc ghi lai trong lieh sU tU tUdng triet hpe cua nUdc ta.

DUng ve mat ngon ngii hpe thi td Nam Phong vk eac tac ph^m triet hpe noi tren l^n d^u tien trong lieh sU ciia nUdc ta da dua vlio ngon ngii Viet Nam mot v^n phong khoa hpe, mpt van phong triet hpe mdi. De mot th^p ky sau, khi each mang th^nh cong chiing ta dang hoang giang day khoa hpe v^ triet hoc b^ng tieng me de ke ca d c '̂p dai hpe (trong khi nhieu nUdc von la thu(}c dia cua Phap van phai dung F*hap ngQ). NhOng dong gop lieh su tren van con c6 the cAn b^n cai. NhUng nhOng nh^ triet hpe dUdc coi 1̂ tien bp thi tinh phd' quat ciia no dUde de dang tiep nhan, toi muon noi den cdc nha Khai sang Phap.

Trong tac pham Di/cfng each menh ngay tir nhiing nkm 20

eiia the ky trUdc, Ho Chi Minh da noi den eac nha triet hoc

Phap nhu Voltaire, Rousseau, Montesquieu da "tuyen truyen

chu nghia tU do, binh dang" cua cupc each mang 1789 cua

Phap. Co the noi tu day khong c6 mot cupc van dong chinh

tri hay van hoa d nudc nao ma khong ton vinh eac nha triet

hpe Khai sang Phap.

Noi nhu tren khong c6 nghia la noi den tinh pho quat cua

396

triet hpe dxlOc chia deu tren hanh tinh nay d ndi triet hpe do

ra ddi va d ndi no diXng lai tren eon dUdng van dam ma no

giao luu. Tinh pho quat cua triet hpe khong tranh khoi tao

nen mot dp venh nao do. Cung nhu d chau luc khae, d Viet

Nam, chiing ta cung khong "diing" dUde triet hpe phudng

Tay, khong it ngUdi cho la kho hieu, rac roi, khong thieh hdp,

tham chi la "duy tam than bi". Xin dUa ra mot vi du, Ti/ lite

van dodn neu ton chi la "tU do ca nhan". Nguyen Van Trung

cho rkng do la dau hieu eiia mot nen van hpe "y thiie ve

minh" (conscience en soi), coi moi eon ngUdi nhu mot nhan vi

(personne). Day 1̂ mot chu nghia ca nhan ma nhieu trao luu

triet hpe deu khdi nguon tit do. Chii nghia ca nhan khong

phai do mot nha triet hpe nao cuong dai bia tac ra. No la san

ph '̂m ciia lieh sit de trd thanh mot gia tri tinh than eao nhat

trong xa hoi phUdng Tay. No cho rang chi can dUa vao chinh

minh la c6 the dat tdi mue tieu da dinh. NgUdi ta cho do la

mot "credo" (tin dieu) eua con ngUdi d xa hoi phUdng Tay.

Chinh Mac da ehi ra nguon goe cua chu nghia ca nhan do.

Trong cupc dau t ranh chong phong kien, giai cap tU san ra

ddi c^n giai phong ca nhan de tu do hanh dpng trong viec xac

lap sd hijtu tu nhan. Chi trong thdi dai, trong do, nhOng quan

he xa hoi mdi do ra ddi, thi mdi c6 chu nghia ea nhan. Con

trong eac xa hoi trUdc do, ngUdi ta song trong mot epng dong

ve ciia cai g^n vdi bp lac, bp toe thi khong eo cho cho ca nhan

ton tai.

Chu nghia ea nhan cua nen van minh phUdng Tay dUdc

Tu lUc van dodn lam loe len, no tiep tuc dUde dUa vao van

hoa Viet Nam. Tinh pho quat eiia nhijfng trao lUu triet hpe

la'y do lam ngpn nguon cua minh hien dien d Viet Nam khong

397

di dang. Den Nhat Ban la mot nUdc phat trien g^n gui vdi phUdng Tay ciing chi noi rang, can phai coi trpng chu nghia ca nhan. nhUng dat nUdc Mat trdi mpe nay chi nen c6 "chu nghia ca nhan mem" (c6 nghia la khong the "r^n", triet dk nhu phUdng Tay). 6 nudc ta so phan cua Chu nghia ca nhan phUdng Tay con kho khan hdn nhieu. Cho den nay khong hiem trUdng hdp chiing ta bat gap tren bao chi nhiing Idi phe phan rang do la mot chu nghia ea nhan, mot thu tu do cue doan. v6 chinh phu, tham chi ha no xuong hang la mot th6i ich ky hen ha.

Nhiing dieu noi tren ciing tam du cho chung ta thfty rftng

tinh pho quat ciia,triet hpe tU no khong lam cho eac dan tpc

de dang chap nhan nhU mot chan ly pho bien. Su khac bi^t

nhau van con ro rang. Day khong chi la su khac biet do

nhiJtng nen v^n hoa khu vUe tao nen, ma la su khac bi^t v^

trinh dp ciia nen \kn minh. Cae nude phUdng Tay hien nay di

trUdc chiing ta den mot the ky: mot dAng Viet Nam nSm 2020

mdi ve cd ban trd thanh mot nudc cong nghiep hien dai, con

mot d^ng eac nude phUdng Tay da bude v^o xa hoi h^u cong

nghiep, xa hoi thong tin tix thap ky 50 eua the ky trUdc. Bdi

v^y de lam chu dUde su hieu biet cua minh ve mot nen vAn

minh each kha xa nen van minh hien tai cua chiing ta, trong

do CO su hieu biet ve triet hpe, thi khong phai b^t eac nhk

khoa hpe noi nhu ta ma phai tU nang eao minh len ngang

tam thude vdi hp de cung doi thoai.

Nha xa hoi hpe Phan Thi Dac trong cuon Situation de la personne au Vietnam (Hoan canh cua con ngUdi d Viet Nam) cho r^ng, eon ngUdi Viet Nam chi c6 the c6 dUdc mot quan niem phudng Tay nao do ve "cai toi" d mot thdi ky lieh si

398

nha't dinh. Do la mot tUdng lai xa xoi, khi do "hp se phai c6 nhiJtng dieu kien song nhu nhau, nhutng thiet ehe nhU nhau vk se phai chia se mot logic nhu nhau vdi ngUdi anh em phUdng Tay", tinh pho quat eiia triet hoc liie do se c6 dieu kien dUde thuc hien trpn ven.

2. Triet hoc mang t inh da dang, lam giau van hoa

Niia d^u the ky XX, khoa hpe phUdng Tay tham nhap

nude ta lam thay doi to Idn nen van hoa ciia Viet Nam va tao

nen mot nen triet hpe mdi chUa tifng eo trong lieh sii.

Chii nghia cong nghiep (khai niem ciia Saint Simon) doi

hoi phai e6 mot khoa hpe ciia nen van minh, coi do la thanh

tuu can thiet, ed ban dam bao cho sU phat trien Uu tien eua

tri thiic khoa hpe dUa lai nhiing kha nang to Idn eiia sU xuat

hien nhiing cupe each mang kl thuat, nhiing cd hoi de khoa

hoc trd thanh lUc lUdng san xuat true tiep va mot lUc lUdng

xa hoi ehi phoi nhieu qua trinh xa hoi. Tinh nang dpng lieh

sii ciia eac chtie nang noi tren ciia khoa hpe d phUdng Tay da

qua ro rang, bdi v> no chi eo the phat buy day dii trong mot

xa hoi CO nen khoa hpe phat trien. Con trong eac xa hoi

truyen thong, ehiie nang do it dUdc hoan thien, bdi vi van hoa

d day chUa tao ra dudc day dii nhiing tien de khoa hpe dat tdi

mot quy ehe khai niem tUdng doi doe lap de den lUdt minh

khoa hpe lai keo theo chiie nang khai niem ciia triet hpe.

Khoa hpe vao nUde ta niia dau the ky XX da lam cho Viet

Nam bat dau thoat khoi xa hoi truyen thong va gia nhap vao

cong dong eac nUdc tien tien hien dai.

Di doi vdi sU nay nci ciia khoa hpe, mot nen triet hoc mdi

cung chao ddi. Chiing ta se dudc chiing kien quang canh cua

399

su gap gd giiia khoa hpe va v^n hoa trong do triet hoc l^ yeu

to cd ban.

Khoa hpe xuift hien l^n d^u tien d nUde ta khong phai chi la mot hien tUdng khach quan vdi tU each la nhan thiic nhiing quy luat vat chat pho bien. ma con tim thA'y sU ton tai ciia n6 d ncti con ngUcfi vdi tu each la mot sinh vat c6 tU duy thupe mot cong dong nhat dinh. Chu the tU duy da nhan thiic va phat hien, da llnh hoi va xii ly khoa hpe do mot each dpc dao. Day chinh la tam diem lap lanh phat thanh anh sang van hoa.

Tri thiic CO tinh khach quan con vSn hoa c6 tinh chii quan. Nhin theo chieu canh do, van hoa trd thanh m^t chii quan ciia tri thiic hay la nhiing phudng tien, nhiing each thiic hoat dpng ciia con ngUdi de chinh phue tU nhien. Mat chii quan d6 lam cho vkn hoa trd nen giau c6, da dang nhieu m^u sic nhU mot kinh van hoa nhU't \k khi n6 ton tai dudi bp ao he tU tUdng trong do c6 nhiing phUdng tien Idi hai nhu triet hoc. dao diie ke ca ton giao. Lieh sii nudc ta tir trUdc tdi nay (tdi niia dau the ky XX) chUa bao gid phat trien phong phu nhU thdi ky nay: nhQng he tU tUdng ciia cupc van dpng vSn hoa mdi thap len nhiing anh sang triet hpe mdi tuy d tinh trang nhen nhiim, nhUng ngoan mue biet bao.

Co the ke ra day mot hien tUdng khoa hpe da lam khoa

hpe trd nen van hoa, da khdi nguon cho mot trao luu vSn hoc

mdi. Toi muon noi tdi phan tam hpe. Phan tam hoc la mot

khoa hpe ve phUdng phap dieu tri benh va ve he thong tam ly

hpe do S.Freud (1856-1939), mot triet gia ngUdi Ao de xUdng.

NgUdi ta cho rang phan tam hpe la mot trong nhiing phat

minh khoa hpe Idn nhat the ky XX.

400

Phan tam hpe khong ehi diTng lai d tU each mot khoa hpe nhu y nghia ban d§u cua chinh ngUdi sang lap ra no ma ciing nkm thang no trd thanh mot trao luu triet hpe mang ten chu

nghia Freud. Triet hpe do lam nen tang cho nhieu trao luu triet hpe khac dUde van dung vao nhieu llnh vue khac dUde goi la phan tam hpe ting dung (nhu van hpe, nghe thuat, nhan hpe, xa hoi h p e . )

Trong niia dau the ky XX, ngUdi dUa phan tam hpe vao

nUde ta la nha nghien ciiu van hpe TrUdng Tiiu. Ong ling

dung phan tam hpe vao viec nghien ciiu van hpe. NgUdi tiep

noi ong c6 le eo the ke la Thanh Tam Tuyen.

Ke tif khi phan tam hpe, mon khoa hpe Idn eiia thdi dai

vao nude ta, no khong nhiing chi bi viit vao bong toi ma eon

ganh chiu bao don phe phan gay git de den ngay nay, sau

Doi mdi no mdi gianh lai dUde dia vi xiing dang ciia no. Toi

chi ke tdi nhiing tac pham nghien ciiu ve Freud da dang

hoang ra mat ban dpc d nude ta nhu Freud vd phan tam hpe

cua Pham Minh Lang; Phan tam hpe vd van hpe nghe thuat cua

Do Lai Thuy. DiXCng nhien con nhieu dieu e^n ban cai trong

nhiing cong trinh nghien eiiu noi tren ciing nhu su xuat hien

day do phan tam hpe tren nhieu sach bao trong nhieu nganh

0 nudc ta nhu trong y hpe, tam ly hpe. Nhung dii sao day

cQng la dau hieu tot noi len sU tra nd song phang ve gia tri

cupc each mang Freud da lam rung ehuyen khoa hpe triet hpe

ciia the ky va ciing lam cho van hoa Viet Nam d dau the ky

XX CO mot mau s^c chUa tirng c6 trong lieh sU nude nha.

Phan tam hpe eiia Freud thupe chii nghia kinh nghiem tUdng

doi. Khia canh kinh nghiem ehii nghia do tU no la mot budc

di tdi g^n vdi chii nghia phi duy ly. F.Nietzsche (1844-1900)

401

la nha triet hpe phi duy ly Idn nh^'t dudng thdi. Triet hoc ciia ong CO mat d nude ta ngay tit nua d^u the ky XX. Ngay nay mot the ky da troi qua nhung d phUdng Tay, ke ea d Phap, triet hpe cua Nietzsche van tiep tuc sUc song cua no. Co the ke ra nha triet hpe Phap nhU Gilles Deleuze (1925-) \k mpt trong nhiing nha triet hpe hien dai Phap nhiet tinh vdi trift hpe Nietzsche. NhU vay, sU xuat hien cua Nietzsche d Vi^t Nam vdi tac phslm Triet hpe cua Nietzsche eiia Nguyen Dinh Thi dau the ky XX cho den nay van la cuon sach viet v^ Nietzsche hay nhat va diing nhat. Sau khi Nguyen Dinh Thi ra di, tren Tap chi Triet hoc (so 4 thang 4 nam 2003), Nguyin Tien Diing da c6 mot bai gidi thieu trang trpng ve tac ph '̂m khong bao gid quen ciia Nguyen Dinh Thi. Dang luu y 1̂ tac gia tre tuoi va tai hoa nay da c6 mot du doan ve triet hoc Nietzsche gan lien vdi vi§n canh nen vSn hpe nude ta. Ong viet: "G^n day trong van chUdng Viet Nam ta cung th^'y bong mot vai tu tUdng eiia Nietzsche, da eo ngUdi muon tim d Nietzsche mot phUdng phap tU nang eao minh, mpt ly tUdng lam ngUdi, tU tUdng ciia Nietzsche da kn sau v^o vfin chUdng Viet Nam den dau ta chUa biet trUdc dudc, nhung ta c6 thi chae la Nietzsche se con lam n^y trong nUde ta nhieu tac ph^m niia, vi dpc Nietzsche ta thay lac vao trong mot the gidi tran d^y anh sang, tran d^y md mpng nhung thd mpng vila Cling coi Vila em dem".

Phai noi rang, dU doan do la diing, kho ai noi chinh xac hdn. Trong nhieu nam sau Doi mdi d nude ta, mot loat tac pham van hpe va nghe thuat ehuyen ehd nhiing gia tri nhan ban trong tu tUdng cua Nietzsche. Co nha van tuyen bo ding hoang rang "van hoc vUdng dao" ciia minh khdi nguon tif chu nghia phi duy ly eua Nietzsche dudc coi nhu mpt nhan hoc ve

402

cudc song tam linh cua con ngudi. Tir ngay Doi mdi, it nhat dS CO 2 lu£ln an eao hpe nghien ciiu ve Nietzsche. Ro rang tU trao ve chii nghia Freud, ve triet hpe Nietzsche da lam cho biic tranh van hoa d nUdc ta eo mpt bp mat vdi nhiing mau sSc mdi ehUa titng c6. Ben canh sU dam da von c6 eiia tinh dan toe, no eon chan ehiia tinh hien dai cua van hoa, van hpe the gidi ngay nay.

3. Ciing c h u n g song , c i ing p h a t t r i e n

Trong lieh sii Viet Nam nhieu trao lUu triet hpe nude

ngoai da du nhap vao nude ta. Trong thdi ky Trung dai, dang

chu y la Phat giao, Nho hpe, Lao hpe. Thdi nha Ly, Phat giao

da trd thanh g^n nhU quo'c giao. De phat trien dSi't nUde, Nho

giao, Lao giao cung trd thanh gan nhu triet hpe nha nude -

noi chung eac trao lUu do ciing ton tai trong the hdp tac va

dfl'u tranh. De khai thae nhiitng trao luu triet hpe nh^m phue

vu cho viec xay dung dat nudc va cho ca cong cupc chong xam

lUdc, cha ong chiing ta da dUa ra mpt Idi giai cho mpt bai

toan kho ve su thong nhat tinh than, tit do rut ra dUdc nhiing

Idi the phue vu cho sU cUdng thinh ciia quoe gia. Toi muon

noi tdi ly thuyet "Tam giao dong nguyen, tam giao dong ton".

Co the ndi r^ng no da lam thanh mot siic manh de xay dUng

nen van minh Dai Viet. Day la mpt kinh nghiem ve mot di

san quy gia ciia nen van hoa chiing ta.

Bude sang the ky XX, triet hpe phUdng Tay va triet hpe

Mac da c6 mat viing eh^c d nude ta. Hai trao lUu triet hpe do

CO Iiie gap nhau tren mpt trUdng dau. Toi muon noi den cupc

tranh luan ve "duy tam hay duy vat" do td Phu nii (8-8-1933)

khdi ngoi, va "nghe thuat vi nghe thuat hay vi nhan sinh"

(1935) do eac td Ddi mdi, Anh sang, Trung ky, Tien bo thuc

403

hien. Day la mpt cupc tranh luan ve triet hoc ve nghe thudt hiem hoi d nUde ta cho nen rsit dang luu y. Ket qua 1̂ cupc tranh luan do da lam giau cho nhau chii khong he don nhau vao cho thAt bai. la danh mot don chet tUdi. bdi vi sau cupc tranh luan do, chu nghia duy vat, ly luan ve nghe thuat vi nhan sinh cang tiep tuc phat trien manh me va ket tinh d D^ CUdng van hoa, nhat la khi no trd thanh nen tang cho mpt h^ tu tUdng ciia mpt chinh dang Idn.

Con chii nghia duy tam, ly lu£in ve nghe thui)t vi ngh^

thu^t ciing phat trien khong kem ram rp trong sang tac vfln

hpe nghe thuat, trong phe binh va nghien eifu. Dang chii y su

xuat hien ciia Xudn thu nha tap. Nhom van hoc nghe thuAt

nay muon "chung ket vdi nhau" muon "tu" lai nhiing "n^t dep

rieng" cua v^n hoa phUdng Dong va nhiing "tan ky" ciia nhiitng

"he tu tUdng" ciia phUdng Tay, ciia "nam chau bon bien". H?

tu tUdng d day muon ehi vkn hpe he tu tudng (littelature

ideologique) "van hpe triet hpe" (litelature philosophique) cua

eac trUdng phai nhU chii nghia tUdng trung, chii nghia An

tUdng. ehii nghia sieu thUe va ca y tUdng sd khai v̂

hermeneutique (chii giai hpe). Co the noi r^ng, Xuan thu nha

tap da ciing eo kha manh mpt chile n^ng ed ban ma ngay nay

chiing ta gpi la ehUc nang th^m ml cixafivkn hpe. No ciing bao

trUdc su nd rp ciia eac trUdng phai nghe thu^t phUdng Tay

trong nen nghe thuat hien nay ciia chiing ta.

Noi ve sU tich hdp, sU dong ton van hoa "Dong" v^ vdn hoa

"Tay" CO phai da sa vao bay ciia chu nghia chiet trung, cua

cai gpi la Au h6a, Mi hoa chang?

Neu hieu chiet trung. mpt khai niem mUdn ciia G.W. Leibnitz (1646-1716) ma nhom Victor Counsin muon lap

404

thimh "mpt hinh thiic to chiic tri tue chung" nh^m vay mUdn ciia nhang he thong nhOng luan de de tao thanh mpt he thong duy nhat. Cach di tim chan ly theo kieu "bat nhao" do

xa la vdi tu duy hien dai eua chiing ta.

"Au hoa", "Ml hoa" 1̂ kinh nghiem ciia mot thdi da di

khong trd lai nfla roi. Ng^y nay cae dan toe da trUdng thanh

va chdi vdi nhau tren mpt san chdi chung ciia xu hudng hoi

nhap quo'c te, toan cau hoa da bo lai vinh viln thoi lay van

hoa, lo'i so'ng eiia mpt nudc, mpt chau luc manh de de nen, ap

biic hong thay the nhiing nen van minh khae ciing rue rd

khong kem bat cii nen van minh nao.

Toi xin nhanh chong ket thiie bai viet nho nay ciia toi ve

xu hudng cung chung song de cung phat trien giiia cae tr^o

lUu tu tUdng d nude ta trong do c6 triet hpe phUdng Tay bang

cau noi ciia Ho Chi Minh ma ai trong chiing ta ciing deu biet.

NgUdi viet: "Hpe thuyet ciia Khong tii eo uu diem la sU tu

dudng dao diic ca nhan. Ton giao ciia Giesu c6 uu diem la

long bac ai. Chii nghia eiia Ton Dat Tien c6 Uu diem la chinh

sach ciia n6 thich hdp vdi dieu kien ciia nude chiing toi.

Khong tii, Giesu, C.Mac, Ton Dat Tien ehing eo nhiing uu

diem chung do sao? Hp deu muon mUu eau hanh phiie cho

loai ngUdi, mUu phiic Idi cho xa hoi. Neu hp eon song tren ddi

nay la hpp lai mpt eh6, toi tin r^ng nhat dinh hp se chung

song vdi nhau rat hoan my nhu nhiing ngUdi ban than thiet.

Toi eo'ging lam hpe trd nho ciia cae vi ay"

Tong bi thu Nong Diie Manh ciing da noi tdi sU tiep thu

ciia chiing ta nhiing tinh hoa trong nen van hoa ciia loai

ngUdi. Ban chat tinh hoa ay, sU thong nhat ciia nhiing uu

diem chung ay la nhiitng gid tri nhan ban, bdi vi tat ea deu

405

"mUu c^u hanh phiie cho loai ngUdi, mUu phiie Ipi cho xa

hoi".

Trong chinh sach doi noi chiing ta. doan ket toan dan lam dpng luc ciia phat tri§n. Trong chinh sach doi ngoai trudc het doi vdi ASEAN chiing ta chu trUdng thong nhat trong da dang. Trong chinh sach van hoa chiing ta coi cae triet hpe c6 mat d nude ta, noi nhU ong cha ta, la "dong nguyen" cho nen la "dong ton", ndi nhU Ho Chi Minh la "chung song vdi nhau rat hoan my".

Triet hpe phUdng Tay d ntfa d^u the ky XX xiing dang gianh dia vi la thanh to eiia nen van hoa hien dai Viet Nam.

406