transportna funkcija

CEROVAC SLAVIŠA TRANSPORTNA FUNKCIJA

S A D R Ž A J

1. U V O D.................................................................................................

................ 2

2. POJAM I ZNAČAJ TRANSPORTA............................................................................3

3. ZADACI TRANSPORTA...............................................................................

............4

4. PLANIRANJE RADA TRANSPORTA.........................................................................5

5. KORIŠĆENJE SOPSTVENOG VOZNOG PARKA.....................................................5

6. KORIŠĆENJE TUĐIH USLUGA- eksterni (spoljni) transport -................................6

6.1. TRANSPORT ROBE ŽELJEZNICOM ; 6.2. PREVOZ ROBE KAMIONIMA (drumski teretni

saobraćaj); 6.3. PREVOZ ROBE RIJEČNIM BRODOVIMA ; 6.4. PREVOZ ROBE MORSKIM BRODOVIMA; 6.5. PREVOZ ROBE AVIONIMA ; 6.6. PREVOZ ROBE NA DRUGE NAČINE;

7. TRANSPORT U SKLADIŠTU- interni (unutrašnji) transport -..................................12

8. POJAM I VRSTA TRANSPORTNOG OSIGURANJA...............................................13

9. UGOVARANJE OSIGURANJA.............................................................................14

10. REOSIGURANJE.............................................................................

.....................15

11. NADOKNADA IZ OSIGURANJA.........................................................................15

12. DOKUMENTACIJA I EVIDENCIJA U TRANSPORTU............................................16

- 1 -


13. ANALIZA TRANSPORTNE FUNKCIJE...................................................................17

13.1. ANALIZA KORIŠĆENJA NOSIVOSTI VOZILA ; 13.2. ANALIZA VREMENSKE ANGAŽOVANOSTI

VOZILA; 13.3. ANALIZA TROŠKOVA VOZNOG PARKA ;

14. ZAKLJUČAK..................................................................................

......................19

15. .LITERATURA .......................................................................................................20

U V O D

Transport je važna poslovna funkcija koja na nekoliko načina utiče na ekonomiju preduzeća. Bez obzira o kome vidu transporta je riječ, on uzrokuje određene transportne troškove koji u strukturi cijene proizvoda mogu biti veoma visoki.Osim toga, od brzine i efikasnosti transporta često zavisi kontinuitet proizvodnje u proizvodnom preduzeću.Naime, loše organizovana transportna funkcija zbog ne blagovremenog prevoza sirovina i materijala može biti uzrok zastoja u proizvodnji, koji ozbiljno ugrožava finansijske rezultate preduzeća.

Sa stanovišta marketinga transport ima najvažniju funkciju, a to je blagovremen i kvalitetan prevoz gotovih proizvoda u proizvodnom ili trgovinske robe do kupca u trgovinskom preduzeću, kako ne bi došlo do nestašica.Brži i efikasniji transport može veoma značajno da utiče na smanjenje gubitaka na robi.

Na narednim stranama pokazaćemo značenje i ulogu transportne funkcije u preduzeću, njene zadatke, oblike korištenja, načine funkcionisanja itd.

- 2 -


2.POJAM I ZNAČAJ TRANSPORTA

Transport je dio saobraćaja kao privredne djelatnosti.

Saobraćaj je djelatnost koja savlađivanjem prostora i vremena vrši prenos robe ljudi i vijesti.

Transport, kao uži pojam saobraćaja, obuhvata samo prenos robe i ljudi.Transportom se rješava pitanje dopreme nabavljenih materijalnih dobara

potrebnih za obavljanje privredne djelatnosti, zatim njihov prenos unutar preduzeća i, najzad, otprema prodate robe do mjesta njenog opredjeljenja, odnosno mjesta potrošnje.

Skup svih poslova vezan sa dopremom nabavljene i otpremom prodate robe naziva se transportnim poslovanjem.

Kad obim poslova to zahtijeva preduzeća formiraju posebnu organizacionu jedinicu za transport.

Značaj transportnog poslovanja je prvenstveno u tome što se njime obezbjeđuje normalno odvijanje privredne djelatnosti preduzeća i doprinosi ekonomičnosti poslovanja preduzeća.

Ekonomičnost u transportu se postiže : a) izborom najkraćeg puta prevozab) izborom najekonomičnijeg načina transporta,c) minimiziranjem troškova manipulacije s robom na putu,d) maksimalnim korišćenjem kapaciteta angažovanih sredstava,e) kao i raznim drugim uštedama u troškovima u vezi sa transportom robe.

Najkraći put je, po pravilu, i najekonomičniji, zato se pri organizaciji svakog pojedinačnog transporta izrađuje plan kretanja, tzv. maršrut , od polaznog mjesta robe do mjesta njenog odredišta.

Od ovog principa se odstupa kada je zaobilazni put ekonomičniji ili kada priroda robe diktira određeni način transporta, a on se ne može najkraćim putem ostvariti, a ako

- 3 -

CEROVAC SLAVIŠA TRANSPORTNA FUNKCIJAprevoz robe ne diktira nikakva hitnost, odnosno ako priroda robe ne zahteva poseban tretman u putu, transportna služba bira onaj koji je najekonomičniji.

U toku puta neminovne su dvije manipulacije -utovar i istovar- čiji se troškovi korišćenjem mehanizacije mogu znatno smanjiti.

Posebno se vodi računa o tome da se prevoz organizuje tako da se izbegnu pretovari na putu.

Zakupom vagona ili kamiona korisnik plaća njihovu punu nosivost, bez obzira na to koliko stvarno prevozi robe, zato se pri planiranju prevoza vodi računa o što boljem korišćenju kapaciteta vozila.

3. ZADACI TRANSPORTA

Da bismo nabrojali sve važnije poslove kojima se preduzeće bavi, treba poći od pretpostavke da je riječ o preduzeću koje za poslove dopreme-otpreme robe koristi pored sopstvenog voznog parka i tuđe transportne usluge. U prilog ovome govori i činjenica što ni preduzeća koja posjeduju sopstveni vozni park velikih kapaciteta ne mogu izbjeći korišćenje tuđih transportnih sredstava.

Transportna jedinica preduzeća mora stalno da bude informisana o ponudi na tržištu transportnih usluga, da bi se u svakom momentu znalo na koje usluge i pod kojim uslovima se može računati.

Na osnovu plana nabavki i plana prodaje preduzeća transportna jedinica izrađuje godišnji plan transporta, kao i operativne planove mjesečnih transportnih zadataka. Bez ovih planova ne bi se mogao blagovremeno obaviti sav potreban transport robe uz maksimalno angažovanje sopstvenih sredstava i racionalno korišćenje tuđih usluga.

Saradnjom sa skladištem transportna jedinica obezbjeđuje da roba bude blagovremeno spremna za otpremu, odnosno da blagovremeno bude obezbjeđen prostor za smještaj dopremljene robe.

Transportna jedinica je ovlaštena za sklapanje ugovora o prevozu sa željezničkim transportnim preduzećima, preduzećima drumskog transporta, preduzećima rječnog i pomorskog transporta i njihovim agencijama, vazduhoplovnim preduzećima i drugim prevoznicima.

Izrada transportnih dokumenata je takođe zadatak transportne jedinice.

Robu na putu prate razni rizici. Da bi se zaštitila od nastajanja mogućih šteta, transportna služba osigurava robu na putu.

Kada roba na putu mijenja transportna sredstva, a ne može da se obezbjedi direktan pretovar, neizbježan je njen privremeni smještaj u skladište. Zadatak je transportne jedinice da za tu svrhu blagovremeno obezbjedi prostor u javnim skladištima.

Transportna jedinica vodi sve potrebne evidencije, kako o radu sopstvenog voznog

- 4 -

CEROVAC SLAVIŠA TRANSPORTNA FUNKCIJAparka, tako i o krišćenju tuđih usluga. Na osnovu njih ona vrši kalkulaciju cijena transporta za interne obračune u okviru preduzeća.

Jedan od važnijih zadataka transportne jedinice je i kontrola rada sopstvenog voznog parka.

4. PLANIRANJE RADA TRANSPORTA

Na osnovu plana nabavki i plana prodaje svoga preduzeća transportna služba izrađuje godišnji plan transporta, kao i operativne planove mjesečnih transportnih zadataka. Bez ovih planova ne bi se mogao obaviti sav potreban transport robe uz maksimalno angažovanje sopstvenih sredstava i racionalno korišćenje tuđih usluga.

Transportne zadatke koji se pred nju postavljaju transportna služba može da obavi angažovanjem sopstvenog voznog parka ili angažovanjem tuđih transportnih usluga.

Da bi se ostvarila primjena principa ekonomičnosti, rad transportne službe mora biti podvrgnut strogom predviđanju i planiranju. Ovdje se prije svega, misli na planiranje i evidentiranje ostvarenih troškova transporta, kako izborom transportnih sredstava, tako i izborom najkraćih transportnih puteva, kao i na druge načine.

Troškovi transporta znatno utiču na cijenu koštanja robe. To obavezuje da se o njima strogo vodi računa. S druge strane oni pružaju značajne mogućnosti za sniženje cijene koštanja bilo da je riječ o nabavnoj cijeni, odnosno troškovima i prodajnoj cijeni robe.

Pri planiranju prevoza vodi se računa o što boljem korišćenju kapaciteta vozila.

5. KORIŠĆENJE SOPSTVENOG VOZNOG PARKA

Za izvršenje transportnih zadataka u međumjesnom prometu vozač kamiona dobija za svaku vožnju poseban "putni nalog za teretno vozilo ".

Za vožnje van mjesta, ali na istoj relaciji, koje će u toku jednog radnog dana ponoviti dva ili više puta, izdaje se samo jedan putni nalog sa oznakom broja vožnji, kao i vrijeme početne vožnje i završetka poslednje.

Putni nalog sadrži sledeće podatke: naziv i bliže oznake vozila; ime vozača i sprovodnika (pratioca) robe; vrstu robe, količinu (težina), način pakovanja i broj koleta, u odlasku i u

- 5 -


povratku; relaciju vožnje (polazno i odredišno mjesto); kome se roba predaje u odlasku, odnosno ko je prima u povratku; vrijeme polaska i vrijeme povratka i drugo.

Za prevoz robe u mjestu (lokalu) izdaje se "dnevni putni nalog za teretno vozilo" u koji se unose sve vožnje koje se obave u toku jednog radnog dana.

6. KORIŠĆENJE TUĐIH USLUGA- eksterni (spoljni) transport -

6.1. TRANSPORT ROBE ŽELJEZNICOM;

Željeznički prevoz robe obavljaju željeznička transportna preduzeća u smislu propisa koji se odnose na:a) brzinu, sigurnost i kvalitet

prevoza;b) naznačavanje vagona;c) predaju robe;

d) pakovanje, mjerenje, utovar i brojanje;

e) veličinu pošiljke;

-Pošiljke-

Pakovanje željezničkih pošiljki takođe je regulisano željezničkim propisima. Željeznica može odbiti da primi na prevoz nepodešenu ili nepropisno upakovanu robu. Utovar robe u vagone može obaviti sam pošiljalac ili željeznica, a njena predaja na utovar može trajati najduže 24h. Na robu ne utovarenu u tom roku plaća se ležarina.

Pošiljalac robe može od željezničke transportne jedinice zakupiti jedan ili više vagona za prevoz svoje robe. Vagoni se naručuju pomoću dokumenta koji se naziva kolska narudžbenica i u kome se navodi vrsta potrebnih vagona, vrijeme i polazna željeznička stanica. Tada je riječ o vagonskim (kolskim) pošiljkama. Vagonske pošiljke obično važe pošiljalac.

Željeznica prima i manje pošiljke takozvane zbirne vagone, one ne smiju da pređu težinu od 5000 kg. , a nazivaju se komadnim (denčanim) pošiljkama. Komadne pošiljke, kao i pošiljke za inostranstvo, utovara sama željeznica, koja obavlja i njihovo vaganje.

Prema brzini prevoza na željeznici razlikujemo: a) sporovozne,b) brzovozne,

c) ubrzane-brzovozne i d) ekspresne pošiljke

-Tovarni list-

Ugovor između željeznice i preduzeća (pošiljaoca) o prevozu robe naziva se tovarni list.

- 6 -

CEROVAC SLAVIŠA TRANSPORTNA FUNKCIJAPravno se smatra da je ugovor zaključen time što je željeznica primila robu na prevoz putem tovarnog lista, koji prati robu od utovara na otpremnoj do istovara na odredišnoj željezničkoj stanici.

Pored funkcije pisanog dokumenta o sklopljenom ugovoru o prevozu, tovarni list je prateći robni dokument koji se predaje primaocu, a istovremeno služi i kao potvrda o uplaćenoj vozarini i drugim dadžbinama.

Tovarni list sadrži:a) podatke o izdavanju tovarnog lista, mjesto i datum, podatke o odredišnoj

stanici i o primaocu robe (njegov pun naziv i adresa);b) podatke o robi-oznaku vrste i težine prema željezničkoj tarifi;c) podatke o pošiljaocu-naziv i njegovu adresu sa potpisom i pečatom.

Tovarni list se sastoji od četiri kopije: a) original (prvi primjerak) prati robu do primaoca;b) triplikat (drugi primjerak) prati robu takođe do istovarne stanice ,koja ga

zadržava;c) treći primjerak zadržava utovarna stanica;d) duplikat (četvrti primjerak) predaje se pošiljaocu robe; Postoje posebni obrasci tovarnih listova za sporovozne , brzovozne i

ekspresne pošiljke.

-Rok isporuke-

Pod rokom isporuke željezničke pošiljke podrazumjeva se vrijeme koje je potrebno željeznici da neku pošiljku primi, preveze i preda primaocu.

Na osnovu datih elemenata razlikuju se tri roka: a) otpremni rok, koji označava vrijeme potrebno željeznici da utovari i otpremi

pošiljku;b) prevozni rok koji traje zavisno od dužine puta;c) dopunski rokovi koji se određuju u posebnim slučajevima (za pošiljke koje se

upućuju pomorskim ili riječnim putevima, koji se mogu tretirati kao nastavak željezničke pruge, u slučaju vanrednih prilika . . . )

Željeznica mora prevesti robu najkasnije u roku od 24 časa.

-Željeznička vozarina (tarifa)-

Vozarinu željeznica određuje na osnovu tarifa, propisanih za željezničke usluge, kao i skupa propisa koji se odnose na uslove i način prevoza.

Tarife se djele na : a) putničke-koje se odnose na prevoz putnika ekspresnih i prtljažnih pošiljkib) robne-koje se odnose na prevoz robe

Robne tarife se određuju prema klasifikaciji robe i razredima na kojima se primjenjuje ista tarifna stavka. To razvrstavanje se bazira na vrijednosti i važnosti robe.Postoji deset razreda, od kojih je prvi najskuplji, a deseti najjeftiniji.

- 7 -


Vozarina se određuje na osnovu: a) težine robe; b) udaljenosti odredišne i

utovarne stanice;

c) vozarinske stavke po tarifama;

d) tarifnog razreda;e) klasifikacije robe.

Cijena prevoza je niža što je kapacitet vagona veći (10 tona, 15 tona, 20 tona). Što je zahtjevana isporuka robe brža to je i tarifa prevoza skuplja.

Tarifa za prevoz komadnih pošiljki po jedinici mjere robe (težina,površina i zapremina zapremljenog prostora) je viša od tarife za vagonske pošiljke.Za prevoz robe na međunarodnim relacijama koristi se međunarodna željeznička tarifa.

6.2. PREVOZ ROBE KAMIONIMA (drumski teretni saobraćaj);

Saobraćajna preduzeća u oblasti drumskog transporta obavljaju linijski i prevoz robe od slučaja do slučaja .

Linijski prevoz je stalan i obavlja se po unaprijed poznatom voznom redu, a naplata prevoznih usluga se obavlja prema utvrđenoj tarifi po t/km prevezene robe.

Prevoz robe od slučaja do slučaja naplaćuje se na osnovu ugovora.

-Tarifa-

Pod tarifom se podrazumjeva sistem cijena transportnih usluga, te raznih komercijalnih načela, na osnovu kojih se prevozi roba u drumskom saobraćaju.

Tarifama u drumskom saobraćaju, koje se objavljuju kako bi korisnici bili upoznati sa njima, određuje se vozarina.

- 8 -


Slika br:1Prevoznica (račun) u drumskom saobraćaju

-Transport -

Prevoz kamionima vrše transportne organizacije za javni drumski teretni saobraćaj. Razlikuju se takođe komadne(do 5t) i kolske (preko 5t) pošiljke. Pošiljalac robe sklapa sa prevoznikom ugovor o prevozu na posebnom obrascu (prevoznika). Svaka auto-transportna organizacija ima svoju tarifu, tako da se ne može govoriti o nekoj jedinstvenoj cijeni u transportu robe kamionima.Ako se ne dogovori da prevoznik pošiljaocu robe dostavi poseban izvještaj o izvršenom prevozu, onda faktura prevoznika ima tu ulogu.

Konačni obračun prevoznih troškova se obavlja po završetku prevoza, i to na osnovu dokumenta pod nazivom putni nalog koga izdaje autotransportno preduzeće. U taj dokument se unose podaci o vozaču, vozilu, relacijama, vremenu prevoza, prevezenoj robi ...

Slika br:2Kamionski tovarni list

- 9 -

CEROVAC SLAVIŠA TRANSPORTNA FUNKCIJA6.3. PREVOZ ROBE RIJEČNIM BRODOVIMA;

Transport robe rijekama obavljaju brodske organizacije. Njihovo poslovanje se odvija preko brodskih agencija čija se sjedišta nalaze u većim riječnim pristaništima.

Ovde razlikujemo komadne pošiljke i pošiljke koje angažuju cijelo transportno sredstvo (šlepovske pošiljke).

Ugovor o prevozu naziva se zaključnica i sklapa se prije nego što se roba preda na prevoz.

Kada se denčana roba preda na utovar, odnosno šlepovska utovari, popunjava se tzv. tovarni list koji, pored već datih podataka i zaključnica, sadrži i naznaku primaoca robe, način pakovanja i iznos obračunate vozarine.

Pri popunjavanju tovarnog lista treba posebno voditi računa o deklarisanju vrste robe, pošto cijena prevoza, kao i kod željeznice, zavisi od robne klasifikacije u tarifi riječnog brodarstva.

6.4. PREVOZ ROBE MORSKIM BRODOVIMA;

Prevoz robe brodom obavlja se na osnovu ugovora o pomorskom transportu, koji sklapaju brodovlasnik i pošiljalac.

Ugovor o pomorskom transportu sadrži: a) podatke o strankama koje

sklapaju ugovor;b) ime i veličinu broda;c) luku utovara i luku istovara;

d) vrstu i težinu tereta;e) brodarinu;f) jedinicu obračuna;g) trajanje utovara i istovara;

h) izgubljeno vrijeme u lukama...

Utovar robe u brodove obavlja se pomoću, dizalica i drugih uređaja na samom brodu ili luci. Današnji pomorski prevoz je nezamisliv bez kontejnera.

U pomorskom prevozu postoje: a) slobodna plovidba

- koristi brodove za masovne terete; - oni plove od luke do luke po cijelom svijetu; - ovaj način plovidbe je siguran i jeftin, ali spor i neredovan;

b) linijska plovidba - brodovi se pridržavaju utvrđenog reda plovidbe;

- to su redovne i brze linije, ali zato skupe.

Brodarina - je naknada za troškove prevoza u pomorskom saobraćaju. Njena visina se utvrđuje po jedinici težine ili jedinici prostora.

Da bi se roba otpremila morskim brodom popunjava se otpremni list koji se predaje pomorskoj agenciji.

- 10 -

CEROVAC SLAVIŠA TRANSPORTNA FUNKCIJA U njega se unose podaci o :

a) pošiljaocu i primaocu;b) vrsti;c) količini robe;

d) broju koleta i njihovim oznakama i drugo.

Sa potvrdom o utovarenoj robi, dobijenoj od kapetana broda, pošiljalac robe ponovo se obraća pomorskoj agenciji koja mu izdaje tovarni list koji se u pomorskom saobraćaju naziva teretnica ili konosman.

Postoje dvije vrste teretnica: a) teretnica o prijavljenoj robi za utovar ib) teretnica o utovarenoj robi.

Teretnica sadrži: a) podatke iz otpremnog lista,b) oznaku broda kojim će se izvršiti prevoz,c) standardne klauzule o međusobnim pravima i obavezama pošiljaoca i

prevoznika robe i dr.

6.5. PREVOZ ROBE AVIONIMA;

Prevozom robe u vazdušnom saobraćaju bave se : posebne robne čarter kompanije, koje, po osnovi zakupa, vrše prevoz na račun pošiljaoca robe, avionske kompanije sa redovnim teretnim linijama za prevoz robe, avionske kompanije koje na putničkim linijama primaju i teretne (robne) pošiljke.

Ugovor o prevozu naziva se vazduhoplovni teretni list. Njega pošiljalac predaje uz robu u tri primjerka. Jedan primjerak zadržava pošiljalac kao potvrdu o predaji robe na prevoz, drugi ostaje kod vazduhoplovne organizacije, treći prati robu da bi bio predat primaocu. Teretni list se predaje avioprevozniku istovremeno sa robom.

I ovaj tovarni list sadrži uobičajene podatke kao i ranije navedena prevozna dokumenta.

Vozarina u avioprevozu : se plaća unaprijed, obično je plaća pošiljalac, troškove prevoza može platiti i primalac, ali kada on to odbije pošiljalac je dužan da ih nadoknadi, računa se od jednog do drugog aerodroma i u nju, naravno nisu uključeni troškovi prevoza do aerodroma kao i od aerodroma.

Tarife mogu biti: a) opšte ib) specijalne.

6.6. PREVOZ ROBE NA DRUGE NAČINE;

- 11 -

CEROVAC SLAVIŠA TRANSPORTNA FUNKCIJAPostoje i drugi načini prevoza robe, a to su korišćenje usluga pošte, špeditera i sl.

-Pošta-

Poštom se mogu slati pošiljke do 20 kg težine, obično veće vrijednosti, koje preduzeće šalje kupcima.Ove pošiljke koriste se za prodaju putem kataloga kao i za isporuke robnih uzoraka. Svakako roba se može slati poštom i u drugim slučajevima.

To su najčešće: a) izdvojeno rukovanje tokom transporta, što mora biti označeno na paketu;b) pošiljke sa pouzećem, kada se paket ne može isporučiti dok primalac ne plati

njegovu vrijednost, koju pošta vraća pošiljaocu;c) hitne (ekspresne) isporuke kada se paket šalje prvim transportom i odmah po

prispeću u odredišnu poštu isporučuje primaocu;d) isporuka primaocu uz povratnicu, što znači da primalac mora na povratnici

potpisati da je primio paket, poslije čega se povratnica vraća pošiljaocu;e) otprema paketa avionom

Prilikom predaje paketa pošti popunjava se obrazac pod nazivom sprovodnica za paket.

Visina poštarine zavisi od: a) udaljenosti odredišnog

mjesta,b) težine paketa,

c) njegove vrijednosti,d) posebnog rukovanja.

-Špediter-

Angažovanje špeditera se ostvaruje na taj način što mu komintent izdaje nalog ili dispoziciju. Taj nalog sadrži podatke o:samoj robi (vrsta, količina, vrijednost, pakovanje), o primaocu i mjestu isporuke, o roku i načinu isporuke, o platiocu špediterskih usluga

Po obavljenom poslu špediter podnosi račun svih troškova, a to su vozarina prema računima vozara, troškovi utovara i istovara, pretovara, pakovanja, prepakivanja i signiranja koleta, PTT troškovi i troškovi drugih usluga tokom prevoza, provizija po ugovorenoj tarifi, osiguranje robe u transportu itd.

7. TRANSPORT U SKLADIŠTU- interni (unutrašnji) transport -

Interni ili unutrašnji transport podrazumjeva prevoz robe u samom preduzeću. U proizvodnom preduzeću to je prevoz robe od skladišta do pogona, od skladišta do skladišta, unutar i između pogona i od pogona do skladišta. U automatizovanim proizvodnim procesima unutrašnji transport je sastavni dio tih proizvodnih procesa. Unutrašnji transport robe u trgovinskom preduzeću je transport od skladišta do skladišta, od skladišta do prodavnice, od prodavnice do skladišta, od skladišta ili prodavnice do stana kupca.

Osnovna funkcija sredstava unutrašnjeg transporta jeste zamjena ljudskog rada

- 12 -

CEROVAC SLAVIŠA TRANSPORTNA FUNKCIJAsavremenim transportnim sredstvima.

Najvažnija sredstva unutrašnjeg transporta su : a) kolica,b) traktori i vozovi,c) viljuškari,d) prenosilice i dizalice,e) mehanizmi za dizanje tereta,f) gravitacioni transporteri,g) valjkasti, pločasti i trakasti

transporteri,h) lančani, grabuljasti i loptasti

transporteri,i) inercijalni, puzni i zavojni

transporteri,j) transporteri sa tečnošću,k) elevatori i konvejeri.

- 13 -


Izbor transportnog sredstva zavisi od svrhe i namjene skladišta, vrste i količine skladištene robe, skladišne opreme, načina transportovanja i sl.

Prilikom njegovog izbora moraju se poštovati sledeći ekonomski principi i mjerila:

lakoća i jednostavnost transporta, jednostavno i brzo manevrisanje i manipulisanje u procesu skladištenja, smanjenje troškova funkcionisanja transportne opreme, laka obuka skladišnog osoblja u rukovanju i radu transportnim sredstvima, cijena.

8. POJAM I VRSTA TRANSPORTNOG OSIGURANJA

Osiguranje je ekonomska institucija koju obrazuju sva lica (pravna ili fizička) koja mogu pretrpjeti štetu po osnovu istog rizika.

Sklapanjem ugovora sa osiguravajućim zavodom (osigurateljem), ova lica (osiguranici), pristupaju nekoj vrsti zajednice rizika.

Osiguranje protiv rizika koji mogu nastati za vrijeme transporta naziva se transportnim osiguranjem, a rizikom se naziva mogućnost nastajanja štete. Osnovna podjela transportnog osiguranja je na:

a) kasko osiguranje (osiguranje transportnih sredstava) ib) kargo osiguranje (osiguranje robe na putu)

Dalja podjela je u zavisnosti od izabranog načina transporta-za kopneno, plovidbeno i vazdušno osiguranje. Zatim podjela na obavezno i neobavezno osiguranje.

Obaveznim se naziva transportno osiguranje koje je zakonom propisano, a neobavezno ono koje se vrši dobrovoljno, odnosno zavisno od volje osiguranika. Neosigurana roba putuje na isključiv rizik njenog vlasnika.

U transportnom osiguranju kao osiguratelji se javljaju institucije koje se bave osiguranjem robe na putu, a kao osiguranici vlasnici transportnih sredstava i vlasnici robe koja se prevozi.Ekonomski motiv osiguranika je obezbjeđenje naknade vrijednosti eventualno nastalih šteta na robi u transportu, a privlačnost pristupanju zajednici osiguranja ovog rizika je u činjenici što se vrši uplata relativno malih iznosa novca u odnosu na vrijednost robe na putu.

9. UGOVARANJE OSIGURANJA

Ugovor o osiguranju je pravni posao u kome se osiguratelj obavezuje da osiguraniku u ugovorenom iznosu nadoknadi štetu, odnosno ekonomski gubitak nastao na robi na putu, a osiguranik se obavezuje da osiguratelju uplati unaprijed ili u ugovorenom roku

- 14 -

CEROVAC SLAVIŠA TRANSPORTNA FUNKCIJAodređeni iznos u novcu (premija).

Ugovor o osiguranju je pismena isprava data u određenoj formi, koja ima i odlike hartije od vrijednosti. Ona se naziva polisa osiguranja.

Imamo dvije vrste polisa osiguranja: a) specijalna polisa osiguranja ib) generalna polisa osiguranja.

Specijalna polisa se upotrebljava za pojedinačna osiguranja transporta, dok se generalnim polisama osiguravaju sve buduće pošiljke robe u određenom vremenskom periodu. Obično se važnost generalnih polisa proteže na jednu godinu, a plaćanja se vrše prema mjesečnom obračunu.

Polisa sadrži: a) predmet osiguranja (vrsta i količina robe),b) način prevoza,c) osigurani iznos,d) osigurane rizike,e) osiguranu relaciju i vrijeme transporta,f) visinu premije i dr.

Osigurani iznos - to znači da se osigurava tržišna vrijednost robe koja je uvećana za iznos transportnih troškova osiguranja.Osigurani rizici - pod rizikom podrazumjevaju se događaji koji mogu nastati u toku prevoza, koji rezultiraju štetom na robi, odnosno poslije kojih osiguranik moze tražiti naknadu pretrpljenog gubitka.

Da bi se neki događaj mogao tretirati kao rizik u transport , potrebno je da zadovoljava više uslova:

Sam događaj po sebi mora biti moguć, što znači da se isključuje osiguravanje od događaja čije je nastajanje u toku prevoza isključeno;

Nastajanje događaja mora biti nezavisno što znači da se može, ali i ne mora dogoditi;

Nastajanje događaja mora biti nezavisno od volje osiguranika, tako da je isključena svaka mogućnost osiguranja iz špekulativnih motiva;

Da bi neki događaj bio obuhvaćen osiguranjem, mora imati izvjesnu frekvenciju nastajanja u toku dužeg vremena. Prema tome, izolovani događaji koji se ne ponavljaju isključuju se kao mogući transportni rizici.

Osigurana relacija i vrijeme transporta - pod relacijom se podrazumjeva putni pravac između mjesta utovara i mjesta istovara robe na kome su transportni rizici pokriveni osiguranjem, a pod vremenom transporta se podrazumjeva period vremena u kome će transport biti izvršen.

Visina premije - premijama osiguranika formira se fond osiguranja iz koga se vrše nadoknade onima (među njima) koji budu pretrpjeli štetu na robi. Iznos premije se obično izražava u procentima ili promilima od osiguranog iznosa.

- 15 -

CEROVAC SLAVIŠA TRANSPORTNA FUNKCIJA Visina premije zavisi od više faktora:

Što je mogućnost nastajanja nekog štetnog događaja veća, to je veća i premija osiguranja od takvog rizika;

Trajanje osiguranja ima isti uticaj što znači da će kada se vrši osiguranje od nastajanja nekog štetnog događaja u dužem vremenskom periodu, biti veća premija;

Visina premije se relativno smanjuje povećanjem broja osiguranika od istog rizika;

Pošto ustanove koje se bave osiguranjem prikupljena sredstva oročavaju kod banke ili investiraju u privredu, to je i visina kamate, na taj način naplaćena, djeluje na smanjenje visine kalkulisanih premija.

10. REOSIGURANJE

Kad je riječ o velikim rizicima kod kojih osiguratelj ne želi , ili ne smije, sam da snosi eventualne obaveze nadoknade štete, on pribjegava reosiguranju.

To znači da osiguratelj dalje osigurava kod drugog osiguravajućeg zavoda (po pravilu po kapitalu većeg od njega) i na taj način djeli rizik sa drugim.

Naravno da reosiguratelj za učešće u riziku učestvuje u pravima, pri tome se, prije svega, misli na dio premije.

11. NADOKNADA IZ OSIGURANJA

Nadoknada iz osiguranja je iznos kojim osiguravajući zavod obeštećuje osiguranika koji je pretrpjeo štetu na robi u toku transporta.

Potpunu nadoknadu štete vrši osiguravajući zavod jedino u slučaju kada je ona nastala usljed saobraćajnih nesreća, elementarnih nepogoda i nestanka pošiljke (krađa ili drugi uzroci). U svim drugim slučajevima osiguravajući zavod daje nadoknadu vrijednosti robe srazmjerno procentu njenog oštećenja. Za oštećenja koja se kreću do 2% od vrijednosti robe, osiguravajući zavod ne daje nikakvu nadoknadu.

Pravo na nadoknadu ima osiguranik ako izvrši svoje obaveze iz ugovora o osiguranju.

A to su prije svega:

da odmah po nastanku štete obavijesti osiguratelja i podnese oštetni zahtjev; da se pošiljkom robe preduzme sve kao da roba nije osigurana (posebno kod

pakovanja, utovara, pretovara i istovara robe); da pri nastanku štetnog događaja preduzme sve što je u njegovoj moći da se šteta

umanji.

12. DOKUMENTACIJA I EVIDENCIJA U TRANSPORTU

- 16 -


Među evidencijama koje transportna služba vodi u vezi sa postojanjem i radom svog voznog parka od većeg značaja su četiri evidencije. A to su:

a) evidencija vozila,b) evidencija vozača,c) evidencija pogonskog goriva i maziva,d) evidencija guma.

Evidencija vozila: bilježe se opšti podaci; u nju se bilježe manje, veće i generalne opravke, datumi bojenja i sl.; evidentira se radni učinak u raznim pokazateljima: pređeni put u kilometrima,

prevezeni teret u tonama, broj radnih dana u toku godine, odnosno radnih sati u lokalnom angazovanju.

Evidencija vozača: sardrži podatke o njihovoj stručnosti i radnoj sposobnosti, njihovim radnim

uspjesima, odnosu prema vozilu, uštedama u gorivu, mazivu i potrošnji guma; evidentiraju se i svi saobraćajni prekršaji.

Evidencija goriva i maziva : vrši se u globalu za cijeli vozni park (nabavke, potrošnja i stanje zaliha); vrši se i posebno po svakom vozilu potrošnja goriva i maziva i zalihe goriva u

vozilu.

Evidencija guma obuhvata sledeće podatke:- fabrička marka i broj gume;- vrsta gume;- na koji je kamion i kad montirana;- koliko je kilometara prešla;- nabavna vrijednost gume;- rok trajanja.

Za svaku spoljnu automobilsku gumu otvara se poseban evidentni karton.

Navedene i druge evidencije koje se vode u preduzećima koji imaju sopstveni vozni park služe za razne svrhe: obračun ličnih dohodaka, obračun troškova eksploatacije vozila, kontrolu potrošnje goriva, maziva, guma i dr.

13. ANALIZA TRANSPORTNE FUNKCIJE

Radi provjere ekonomičnosti, rentabilnosti i produktivnosti rada voznog parka, a na bazi navedenih drugih evidencija, vrše se sledeće analize:

korišćenje nosivosti vozila, vremenske angažovanosti vozila, troškova voznog parka.

13.1. ANALIZA KORIŠĆENJA NOSIVOSTI VOZILA

- 17 -


Računanja koja se vrše koriste se tona/kilometrima, a treba da prikažu u procentima koliko je jedno vozilo na jednom radnom zadatku, ili u toku nekog vremenskog perioda koristilo svoju nosivost.

Stavlja se u odnos proizvod pređenog puta (u kilometrima) i prevezenog tereta ( u tonama) i proizvod istog tog pređenog puta i nosivosti vozila (u tonama).Da bi se rezultat dobio u procentima prvi se rezultat mnozi sa 100.

Ako se kod svih ili većine vozila jednog voznog parka ustanovi nizak procenat korišćenja nosivosti, znak je da odgovorni u transportnoj službi ne vode računa o jednom od najznačajnijih pokazatelja ekonomičnosti, rentabilnosti i produktivnosti poslovanja voznog parka. Međutim, ako se ova pojava konstatuje kod jednog, ili par vozila, onda je to znak da njihova nosivost ne odgovara potrebama pa se zato manje koristi. Npr.vozilo je nosivosti 10 tona, a takvi tereti u planu su rjeđi.

13.2. ANALIZA VREMENSKE ANGAŽOVANOSTI VOZILA

Ova se analiza radi obično za proteklu poslovnu godinu, a može i za kraće periode unazad. Svrha joj je da se ustanovi kolika je bila vremenska angažovanost jednog vozila, drugim riječima, koliko je opravdano posjedovanje tog ili takvog vozila.

Za godišnju analizu angažovanosti vozila, potrebno je da raspolažemo podacima:

broj radnih dana u protekloj godini; broj dana koje je vozilo provelo u radu; broj radnih časova u godini; broj časova koje je vozilo provelo u radu u godini; broj radnih dana koliko je vozilo bilo u ispravnom stanju u toku godine;

Odnos realizovanog i mogućeg korišćenja vozila u toku jedne poslovne godine, izraženo u radnim danima, daje nam izvjestan pokazatelj opravdanosti postojanja nekog vozila u voznom parku.

13.3. ANALIZA TROŠKOVA VOZNOG PARKA

Iz strukture troškova voznog parka mogu se izdvojiti kao troškovi kojima treba posvetiti pažnju:

a) utrošak goriva i motornog ulja;b) amortizacija vozila;c) troškovi održavanja vozila;d) plate radnika u voznom parku;

Postavljanjem određenih normi utrošaka materijala i proporcija troškova prema efektu rada dobijaju se mjerila pomoću kojih se prati kretanje troškova i preduzimaju mjere

- 18 -

CEROVAC SLAVIŠA TRANSPORTNA FUNKCIJAza njihovo snižavanje.

Osnovni cilj ove analize je u ocjeni rentabilnosti poslovanja voznog parka preduzeća, a ona se prije svega ocjenjuje odnosom troškova u sopstvenoj režiji i cijene usluga specijalizovanih transportnih preduzeća. Zato se rade analize troškova voznog parka po jedinicama učinka, koje se inače služe i transportnim preduzećima za obračun i cijena usluga. To su kilometri, radni dani i radni časovi. Da bi se izračunala cijena koštanja po ovim pokazateljima, oni se stavljaju u odnos sa ukupnim troškovima voznog parka.

Raspolažući ovim i drugim podacima o cijeni koštanja prevoza sopstvenim vozilima, preduzeće vodi svoju transportnu politiku.

Ona se u osnovi sastoji u tome da preduzeće:

a) odlučuje u načelu da li će u transportu ići na osnivanje sopstvenog voznog parka ili će se u cijelini osloniti na tuđe usluge;

b) stalno prateći kretanje troškova i angažovanosti sopstvenih vozila, podešava njihovo korišćenje da bi bilo što rentabilnije;

c) u svakom konkretnom slučaju kalkuliše cijenu koštanja prevoza sopstvenim i tuđim transportnim i odlučuje se za ono što je ekonomičnije.

Z A K LJ U Č A K

Vidjeli smo da imamo različite vrste transporta tako da preduzeća planiranjem svog rada mogu da izaberu one najjeftinije, najefikasnije i njemu najpotrebnije. Preduzeće može imati sopstveni vozni park ili može koristiti tuđe usluge opet u zavisnosti od njegovih potreba, mogućnosti, visine troškova i raznih drugih faktora....

Dakle, na osnovu svega gore navedenog možemo zaključiti da je transport bitna i vrlo značajna funkcija u preduzeću zbog toga što utiče na normalno odvijanje privredne djelatnosti preduzeća i doprinosi ekonomičnosti poslovanja.

- 19 -


L I T E R A T U R A

1. POSLOVNA EKONOMIJAza II razred ekonomske škole

-Autori- Aleksandar JovanovićMr Svetlana KisićDr Vojislav Božič

-Izdavač- ZAVOD ZA UDŽBENIKE I NASTAVNA SREDSTVABeograd

2. SKLADIŠNO POSLOVANJEza I , II i III razred trgovinske škole

- 20 -

CEROVAC SLAVIŠA TRANSPORTNA FUNKCIJA-Autor- Mr Radovan Knežević

-Izdavači- ZAVOD ZA UDŽBENIKE I NASTAVNA SREDSTVABeogradZAVOD ZA ŠKOLSTVOPodgorica

- 21 -

transportna funkcija

Documents