tr5 bati anadolu bÖlgesİ¶lge master...arpa pazarlama kanalları 132 4.7.1.1.2.4. arpa Üretimi ve...

I

T.C. TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI

S t r a t e j i G e l i ş t i r m e B a ş k a n l ı ğ ı

TR 5 BATI ANADOLU BÖLGESİ TARIM MASTER PLANI

2007

II

T . C .

T a r ım v e K ö y i ş l e r i B a k a n l ı ğ ı S t r a t e j i G e l i ş t i r m e B a şk a n l ı ğ ı

Vahdettin ÖZKAN

Başkan

Enver AKSOY Proje Yönetimi ve Mali Kontrol Daire Başkanı

Koordinatörler

Bilal ZEYTİN, Ertan ÜŞÜMÜŞ, Seher MUĞLA, Kadriye USLU, İhsan BİLİCİ Proje Yönetimi ve Mali Kontrol Daire Başkanlığı

ANKARA TARIM İL MÜDÜRLÜĞÜ

Mustafa İSLAMOĞLU İl Müdürü

KONYA TARIM İL MÜDÜRLÜĞÜ

İbrahim DOSTER İl Müdürü

KARAMAN TARIM İL MÜDÜRLÜĞÜ

Hikmet DOĞRU İl Müdürü

H A Z I R L A Y A N L A R

TR 51 ANKARA

Murat DURNALI, Gülcan ODABAŞI, Nalan GÜNDOĞUSU Muhittin DURSUN

Proje ve İstatistik Şube Müdürü

TR 521 KONYA Veysel KÜÇÜKKILIÇ

Bilal ÜNAL Proje ve İstatistik Şube Müdürü

TR 522 KARAMAN

Musa TÜRKÖZ, Mehmet KOÇAK Refik KİRAZ

Çiftçi Eğitim ve Yayım Şube Müdürü

III

İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1 – GİRİŞ 1.1. Proje Gelişimi 1 1.2. Amaç 1 1.3. Planlama Yöntemi 1 1.4. Planlama Yaklaşımı 2 1.5. Plan Kapsam 2 BÖLÜM 2 – BÖLGE TARIMINI ETKİLEYEN POLİTİKALAR 5 2.1. Ulusal Politikalar 5 2.1.1. Türk Tarım Politikasının Değişim Süreci 5 2.1.2. Tarım ve Destekleme Politikalarında Yeni Arayışlara Yol Açan Başlıca

Nedenler ve Destekleme Kapsamında Değişim 6

2.2. Uluslararası Tarım Politikasının Ulusal Tarım Politikalarına Etkileri 9 2.2.1. DTÖ Uruguay Turu Tarım Anlaşması 9 2.2.2. AB Gümrük Birliği Anlaşması 9 2.2.3. IMF – Dünya Bankası Anlaşmaları 10 2.2.4. Avrupa Birliği Süreci 13 2.2.4.1. Ulusal Program Hükümleri 13 2.2.4.2. İlerleme Raporu’nun Analizi 14 2.2.4.3. Dünya Ticaret Örgütü Cenevre Çerçeve Anlaşması ve Olası Etkileri

Etkileri 16

2.2.4.4. AB İle Türkiye İçin Müzakere Çerçeve Belgesi 19 2.2.4.5. Olası AB’ye Üyeliğin Türkiye Tarımına ve Dış Ticaretine Etkileri 25 2.3. Kalkınma Planı 28 2.3.1. Sekizinci Kalkınma Plan’da Kırsal Kalkınma ve Kırsal Yerleşmeye

Yönelik Düzenlemeler 29

2.3.2. Sekizinci Plan’da Tarım Sektörüne Yönelik Düzenlemeler 30 2.3.3. Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-20013) 31

BÖLÜM 3 - BÖLGENİN TEMEL ÖZELLİKLERİ VE MEVCUT DURUMU 33 3.1. Bölgenin Ana Özellikleri 33 3.1.1. Biyofiziksel Özellikler 33 3.1.1.1. Bölgenin Genel Tanımı 33 3.1.1.2. Alt Bölgeler 34 3.1.1.3. Topografya 35 3.1.1.3.1. Ovalar 35 3.1.1.3.2. Dağlar 36 3.1.1.3.3. Plato ve Yaylalar 37 3.1.1.3.4. Akarsular 38 3.1.1.3.5. Göller 39 3.1.1.4. İklim 40 3.1.1.5. Bitki Örtüsü 41 3.1.2. Sosyo-Ekonomik Yapı 42 3.1.2.1. Nüfus Yapısı 42 3.1.2.2. Sağlık 45 3.1.2.3. Eğitim 46 3.1.2.4. Ulaşım- Haberleşme 49

http://www.geocities.com/bolgemasterplan/bolum_3_1_2.htm

IV

3.1.2.5. Ana Ekonomik Sektörler ve Faaliyetler 50 3.1.2.5.1. Tarım 52 3.1.2.5.2. Sanayi 52 3.1.2.5.3. Hizmetler 53 3.1.2.6. Ekonomik ve Sosyal Kalkınma Göstergeleri 53 3.1.2.6.1. Gelişmişlik ve Büyüme 54 3.1.2.6.2. Kişi Başına Gelir 55 3.1.2.6.3. Sosyal Göstergeler 56 3.2. Doğal ve Tarımsal Kaynaklar 57 3.2.1. Doğal Enerji Kaynakları 57 3.2.2. Madenler 61 3.2.3. Su Kaynakları 64 3.2.4. Çayır Mera Alanları 65 3.2.5. Ormanlık ve Fundalık 66 3.3. İnsan Kaynakları 66 3.4. Fiziki Sermaye Kaynakları 68 BÖLÜM 4 - BÖLGENİN TARIMSAL DURUMU 69 4.1. Arazi Dağılımı 69 4.1.1. Arazinin Kullanım Biçimlerine Göre Dağılımı 69 4.1.2. Toprak Yapısı ve Arazinin Kullanım Kabiliyetlerine Göre Dağılımı 69 4.2. Sulama Potansiyeli 70 4.3. Tarımsal Yapı ve Üretim Sistemi 70 4.3.1. Örtü Altı Sera Alanları 76 4.4. Tarımsal Üretim 76 4.4.1. Bitkisel Üretim 76 4.4.1.1. Tarla Bitkileri Üretimi 77 4.4.1.2. Sebze Üretimi 80 4.4.1.3. Meyve Üretimi 84 4.4.1.4. Yem Bitkileri Üretimi 88 4.4.2. Hayvansal Üretim 89 4.4.3. Su Ürünleri Üretimi 91 4.4.4. Diğer Tarımsal Uygulamalar 92 4.4.4.1. Organik Tarım Uygulamaları 92 4.4.4.1.1. Dünya’da Organik Tarım 92 4.4.4.1.2. Türkiye Organik Tarımsal Üretiminin Gelişimi 93 4.4.4.1.2.1. Organik Tarımsal Üretim Verileri 94 4.4.4.1.2.2. Batı Anadolu Bölgesinde Organik Tarım 94 4.4.4.2. Kültür Mantarı Üretimi 95 4.4.4.3. İpek Böcekçiliği 95 4.4.4.4. Sebze Tohumluk Çalışmaları 95 4.5. Üretim Trendleri 96 4.5.1. Tarla Bitkileri Üretim Trendi 96 4.5.2. Sebze Üretim Trendi 1004.5.3. Meyve Üretim Trendi 1044.5.4. Yem Bitkileri Üretim Trendi 1104.5.5. Hayvansal Üretim Trendleri 1114.6. Tarım Ürünleri Üretim Değerleri 119

http://www.geocities.com/bolgemasterplan/bolum_3_2_1.htm

http://www.geocities.com/bolgemasterplan/bolum_3_3.htm

V

4.6.1. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Bitkisel Üretim Değerleri 1194.6.2. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Sebze Üretim Değerleri 1194.6.3. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Meyve Üretim Değerleri 1204.6.4. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Hayvansal Ürünler Üretim Değerleri 1214.7. Tarım Ürünleri Üretim Tüketim Analizi Ve Pazarlaması 1224.7.1. Tarla Bitkileri Sektöründe Pazarlama 1234.7.1.1. Tahıl ve Yemeklik Dane Baklagil Üretimi 1234.7.1.1.1. Dünya ve Türkiye’de Buğday Ekiliş, Üretim ve Verimi 1244.7.1.1.1.1. Türkiye’nin Yıllık Buğday Gereksinimi 1254.7.1.1.1.2. Türkiye’nin Buğday Dış Satımı ve Dış Alımı 1264.7.1.1.1.3. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Buğday Ekilişi, Üretimi ve

Verimi 126

4.7.1.1.1.4. Buğday Pazarlama Kanalları 1294.7.1.1.1.5. Buğday Üretimi ve Pazarlaması ( GZFT Analizi ) 1304.7.1.1.2. Dünya ve Türkiye’de Arpa Ekiliş, Üretim ve Verimi 1304.7.1.1.2.1. Türkiye’nin Yıllık Arpa Gereksinimi 1314.7.1.1.2.2.Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Arpa Ekilişi, Üretimi ve Verimi 1314.7.1.1.2.3. Arpa Pazarlama Kanalları 1324.7.1.1.2.4. Arpa Üretimi ve Pazarlaması ( GZFT Analizi ) 1334.7.1.1.3. Dünya ve Türkiye’de Mısır Ekiliş, Üretim ve Verimi 1334.7.1.1.3.1.Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesi Mısır (Dane) Ekilişi, Üretimi ve

Verimi 134

4.7.1.1.3.2. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Mısır(Dane) Pazarlama Kanalları 1354.7.1.1.3.3.Mısır (Dane) Üretimi ve Pazarlaması ( GZFTAnalizi ) 1354.7.1.2.1. Dünya ve Türkiye’de Şeker Pancarı Ekiliş, Üretim ve Verimi 1354.7.1.2.1.1. Şeker Pancarı Pazarlama Kanalları 1374.7.1.2.1.2. Şeker Pancarı Üretimi ve Pazarlaması ( GZFT Analizi ) 1384.7.1.3.1. Dünya ve Türkiye’de Kuru Fasulye ve Nohut Ekiliş, Üretim ve Verimi 1394.7.1.3.1.1. Kuru Fasulye ve Nohut Pazarlama Kanalları 1424.7.1.3.1.2. Nohut ve Kuru Fasulye Üretimi ve Pazarlaması ( GZFT Analizi ) 1424.7.2. Meyvecilik ve Sebzecilik Sektöründe Üretim ve Pazarlama 1434.7.2.1. Türkiye'de Meyve Ve Sebze Üretimi 1434.7.2.1.1. Türkiye'nin Meyve Ve Sebze Dış Ticareti 1454.7.2.1.1.1. Dünyadaki Elma Üretimi ve Türkiye’nin Yeri 1474.7.2.1.1.2. Türkiye’de ve TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Elma Üretimi 1474.7.2.1.1.3. Türkiye Elma İthalatı ve İhracatı 1484.7.2.1.1.4. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Elma Pazarlama Kanalları 1504.7.2.1.1.5. Elma Üretimi ve Pazarlaması (GZFT Analizi) 1514.7.2.1.2. Türkiye’de Kiraz Üretimi 1514.7.2.1.2.2. Dünyadaki Kiraz Üretiminde Türkiye’nin Yeri 1524.7.2.1.2.3. Türkiye’de Kiraz İthalatı ve İhracatı 1534.7.2.1.2.4. Kiraz Pazarlama Kanalları 1554.7.2.1.2.5. Kiraz Üretimi ve Pazarlanması (GZFT Analizi) 1564.7.2.1.3. Dünya Üzüm Üretimi ve Tüketimi 1564.7.2.1.3.1. Türkiye Üzüm Üretimi 1574.7.2.1.3.2. Üzüm Dış Ticaret 1584.7.2.1.3.3. Üzüm Pazarlaması 159

VI

4.7.2.1.3.4. Üzüm Pazarlama Kanalları 1604.7.2.1.3.4. Üzüm Üretimi ve Pazarlaması (GZFT Analizi) 161

4.7.2.2.4. Türkiye Havuç Üretimi 1624.7.2.2.4.1. Havuç Pazarlama Kanalları 1634.7.2.2.4.1. Havuç Üretimi ve Pazarlaması (GZFT Analizi) 1654.7.2.2.5. Türkiye Domates Üretimi 1654.7.2.2.5.1. Domates Pazarlama 1664.7.2.2.5.2. Domates Pazarlama Kanalları 1684.7.2.2.5.3. Domates Üretimi ve Pazarlaması (GZFT Analizi) 1694.7.3. Hayvancılık Sektöründe Üretim ve Pazarlama 1694.7.3.1. Dünyada ve Türkiye’de Et Üretimi 1714.7.3.1.1. Dünya Sığır Eti Üretimi 1714.7.3.1.2. Ette Dış Ticaret 1724.7.3.1.3. Et ve Et Ürünleri Pazarlaması 1734.7.3.1.4. Et Üretimi ve Pazarlanması (GZFT Analizi) 1744.7.3.2. Dünyada ve Türkiye’de Tavuk Eti Üretimi 1744.7.3.2.1. Tavuk Etinde Dış Ticaret 1754.7.3.2.2. Türkiye’de Beyaz Et Üretimi 1764.7.3.2.2.1. Türkiye'nin Beyaz Et Dış Ticareti 1774.7.3.2.3. Dünya Beyaz Et Ticareti 1804.7.3.3. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Etlik Piliç Yetiştiriciliği Ve Pazarlaması 1814.7.3.3.1. Beyaz Etin Üretimi ve Pazarlaması 1834.7.3.3.2. Beyaz Et Üretimi ve Pazarlanması (GZFT Analizi) 1844.7.3.4. Süt Üretimi 1844.7.3.4.1. Türkiye'de Süt Üretimi 1854.7.3.4.2. Türkiye'nin Dış Ticareti 1864.7.3.4.3. Dünya Ticareti 1884.7.3.4.4. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Süt ve Süt Mamulleri Pazarlama

Kanalları 195

4.7.3.4.5. Süt Üretim ve Pazarlaması (GZFT Analizi) 1964.7.3.5. Yumurta Üretimi 1964.7.3.5.1. Yumurta İhracatı 1984.7.3.5.2. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Yumurta Pazarlama Kanalları 1994.7.3.5.3. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Yumurta Üretim ve Pazarlaması (GZFT

Analizi) 199

4.7.3.6. Bal Üretimi 2004.7.3.6.1. Bal Pazarlama 2014.7.3.6.2. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Bal Pazarlama Kanalları 2024.7.3.6.3. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Bal Üretim ve Pazarlaması (GZFT Analizi) 2024.7.4. Türkiye'de Su Ürünleri Üretimi 2034.7.4.1. Su Ürünleri Dünya Ticareti 2054.7.4.2. Türkiye'nin Su Ürünleri Dış Ticareti 2054.7.4.3. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Su Ürünleri Pazarlama Kanalları 2124.7.4.4. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Su ürünleri Üretimi ve Pazarlaması (GZFT

Analizi) 212

4.7.5. Organik Tarım Ürünleri Pazarlaması 212

VII

4.7.5.1. Organik Tarım Ürünleri Türkiye'de Üretimi 2144.7.5.2. Türkiye'nin Organik Tarım Ürünleri Dış Ticareti 2154.7.5.3. Dünya Organik Tarım Ürünleri Ticareti 2164.7.6. İşlenmiş Tarımsal Ürün Pazarlaması 2174.8. Türkiye’nin Tarımsal Dış Ticareti 2194.8.1. Türkiye’nin Tarımsal İhracatı 2194.8.2. Türkiye’nin Tarımsal İthalatı 2244.9. Tarımsal Sanayi 2254.9.1. Türkiye’de Tarım ve Gıda Sanayi 2254.9.2. Tarımsal Sanayi İşletmelerinin Ülkemizde ve TR5 Batı Anadolu

Bölgesindeki Genel Durumu 227

4.10. Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesi Tarımında Örgütlenme 2294.10.1. Tarımda Kamusal Örgütlenme 2304.10.2. Tarımda Özel Örgütlenme 2314.10.2.1. Tarımda Meslek Örgütleri 2324.10.2.2. Diğer Özel Örgütler 2324.10.3. Tarımda Ekonomik ve Sosyal Amaçlı Örgütlenme 2324.10.3.1. Tarımda Ekonomik Örgütlenme 2324.10.3.1.1. Tarım Kooperatifleri 2324.10.3.1.2. Birlikler 2344.10.3.2. Tarımda Sosyal Amaçlı Örgütlenme 2364.10.3.2.1. Vakıflar 2364.10.3.2.2. Mahalli İdare Birlikleri 2364.11. Diğer Sektörlerle Etkileşim 2364.11.1. Tarım ve Çevre 2374.11.2. Tarım ve Sanayi 2384.11.3. Tarım ve Ulaşım 2384.11.4. Tarım ve Sağlık 2384.11.5. Tarım ve Eğitim 2384.11.6. Tarım ve Teknoloji 2394.11.7. Turizm 2394.12. Tarımın Bölge Ekonomisine Katkısı 242BÖLÜM 5 - BÖLGE PROBLEMLERİNİN VE POTANSİYELLERİNİN

ANALİZİ 244

5.1. Problemlerin ve Kısıtların Tespiti 2445.1.1. Sosyo-Ekonomik Problemler 2445.1.2. Doğal Kaynak ve Çevre Problemleri 2455.1.3. Tarım Sektörünün Problemleri 2465.1.3.1. Bitkisel Üretim Problemleri 2465.1.3.2. Hayvansal Üretim Problemleri 2485.1.4. Pazarlama Problemleri 2505.2. Potansiyellerin ve Fırsatların Tespiti 250BÖLÜM 6 - TARIMSAL KALKINMADA AMAÇ VE STRATEJİLERİN

OLUŞTURULMASI 252

6.1. Master Plan Amaçlarının Belirlenmesi 2526.1.1. Sürdürülebilirlik İlkesi Çerçevesinde Kaliteye Dayalı Üretim İle Gıda

Güvenliği Ve Güvencesinin Sağlanması 253

VIII

6.1.2. Tarımsal İşletmelerin Rekabet Gücünün Arttırılması 2536.1.3. Tarımsal Pazarlama Altyapısının Güçlendirilmesi 2536.1.4. Kırsal Gelirlerin Arttırılması 2536.1.5. Üretici Örgütlerinin Geliştirilmesi 2536.2. Tarımsal Kalkınma Stratejilerinin Belirlenmesi 2536.2.1.Gıda Güvenliği ve Gıda Güvencesinin Sağlanması 2546.2.2 Tarımsal İşletmelerin Rekabet Güvencesinin Arttırılması 2546.2.3. Tarım-Sanayi Entegrasyonunun Sağlanması 2546.2.4.Kırsal Toplumun Yaşam Şartlarının İyileştirilmesi 2546.2.5. Üretici Örgütlerinin Geliştirilmesi 254BÖLÜM 7 - BÖLGE PROGRAM VE PROJE ALANLARININ

BELİRLENMESİ 260

BÖLÜM 8 – EKLER 2698.1. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi İllerine Ait Doğal Kaynak Envanterleri 2698.1.1. TR 510 Batı Anadolu Bölgesi Ankara İline Ait Doğal Kaynak Envanteri 2698.1.2. TR 521 Batı Anadolu Bölgesi Konya İline Ait Doğal Kaynak Envanteri 2758.1.3. TR 522 Batı Anadolu Bölgesi Karaman İline Ait Doğal Kaynak Envanteri 2798.2. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi İlleri Yeraltı ve Yerüstü Su Kaynakları İle Su

Yüzeyleri 282

8.2.1. Su Kaynakları Potansiyeli 2828.2.2. Su Yüzeyleri 2838.2.2.1. TR510 Batı Anadolu Bölgesi Ankara İli Su Yüzeyleri 2838.2.2.2. TR510 Batı Anadolu Bölgesi Konya İli Su Yüzeyleri 2848.2.2.3. TR510 Batı Anadolu Bölgesi Karaman İli Su Yüzeyleri 2858.3. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Jeotermal Enerji Kaynakları 2868.4. TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde Yer Alan İllere Ait Organik Tarım Üretim

Verileri 287

8.5. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Tarımsal Hizmetler ve Organizasyonları 2898.5.1. TR 510 Batı Anadolu Bölgesi Ankara İli Tarımsal Hizmetler ve

Organizasyonları 289

8.5.2. TR 521 Batı Anadolu Bölgesi Konya İli Tarımsal Hizmetler ve Organizasyonları

290

8.5.3. TR 522 Batı Anadolu Bölgesi Karaman İli Tarımsal Hizmetler ve Organizasyonları

291

8.6. Türkiye İller Bazında Tarımsal Üretim Değerleri (2000) 2928.7. Haritalar 294

IX

TABLOLAR

Tablo 1.Ulusal Tarım Stratejisi Destekleme Araçları ve Destekleme Bütçesindeki Payları Tablo 2. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi İllerinin Alt Bölgeler Bazında Dağılımı Tablo 3.TR 5 Batı Anadolu Bölgesi İllerinin Koordinatları ve Yüzölçümleri Tablo 4. TR 5 Batı Anadolu Bölgesinin Büyüklük Bakımından Önde Gelen Ovaları Tablo 5. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Uzun Yıllar İklim Verileri Tablo 6. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Nüfus Verileri Tablo 7. TR 5 Batı Anadolu Bölgesinin Şehir ve Köy Nüfusu ile Yıllık Nüfus Artış Hızı Tablo 8. Bölgede 1990-2000 Yılı Nüfusuna Göre Bazı Nüfus Projeksiyonları Tablo 9. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Bazı Sağlık Verileri Tablo 10. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Sağlık Kuruluşlarında Çalışan Personel

Verileri Tablo 11. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi İlleri Yerleşim Yeri ve Eğitim Seviyesine

Göre Okul Öncesi ve İlköğretimde Okul,Şube,Öğrenci ve Öğretmen Sayısı Tablo 12. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi İlleri Yerleşim Yeri ve Eğitim Seviyesine

Göre Orta Öğretimde Genel ve Mesleki ve Teknik Okul,Şube,Öğrenci ve Öğretmen Sayısı Tablo 13. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi İlleri Yerleşim Yeri ve Eğitim Seviyesine

Göre Toplam Okul,Şube,Öğrenci ve Öğretmen Sayısı Tablo 14. Yükseköğretimde Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi İllerinde Yeni

kayıt,Toplam Öğrenci, Mezun Olan Öğrenci ve Öğretim elemanı Sayısı Tablo 15. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Yol Durumu Tablo 16. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi İllerinin GSYİH sı , İllerin Payı ve

Gelişme Hızları Tablo 17. Türkiye veTR 5 Batı Anadolu Bölgesi İlleri İtibariyle Kişi Başına GSYİH Tablo 18. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Bazı Tarımsal Göstergeleri Tablo 19. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Bazı Sanayi Göstergeleri Tablo 20. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi İlleri Konaklayan Turist Sayıları ve Tesislerin

Doluluk Oranları Tablo 21. Türkiye Geneli İşteki Durum ve Ekonomik Faaliyet Tablo 22. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi İllerinin GSYİH Katkısı Bakımından Türkiye

Sıralamasındaki Yerleri Tablo 23. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi İllerini Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Tablo 24. TR 5 Batı Anadolu Alt Bölgesi İllerinde Bazı Hizmetlerin Gelişmişlik

Sıralaması Tablo 25. TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde Kişi Başına Milli Gelir Tablo 26. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Demografik Göstergelerin

Karşılaştırılması Tablo 27. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Eğitim Göstergelerinin Karşılaştırılması Tablo 28. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Sağlık Göstergelerinin Karşılaştırılması Tablo 29. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi ne ait 30 Yıllık Ortalama Rüzgar Hızları (m/sn) Tablo 30. Türkiye’nin yıllık Toplam Güneş Enerjisi Potansiyelinin Bölgelere Göre

Dağılımı Tablo 31. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Güneşlenme Gün sayısı ,Güneşlenme Süresi ve

Güneşlenme Şiddeti Tablo 32. TR 51 Alt Bölgesinde Maden Rezervleri Tablo 33. TR 52 Alt Bölgesinde Maden Rezervleri

X

Tablo 34. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Yerüstü Suyu Potansiyeli Tablo 35. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Yeraltı Suyu Potansiyeli Tablo 36. TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde Çayır ve Mera Alanları Tablo 37. TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde Orman ve Fundalık Alanları Tablo 38. Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesinde İnsan Kaynakları Tablo 39. Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Sektörler Bazında Kadın-Erkek

Oranı Tablo 40. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Bazı Tarım Alet ve Makine Varlığı Tablo 41. Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Arazilerin Kullanım Biçimlerine

Göre Dağılımı Tablo 42. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Kullanım Kabiliyeti ve Toprak Sınıflarına Göre

Arazi Dağılımı Tablo 43. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Alt Bölgeleri Bazında Sulanabilme

Durumlarının Karşılaştırılması Tablo 44. TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde Tarımsal Üretim ve Arazi Durumu Tablo 45. TR 51 Batı Anadolu Alt Bölgesi Ankara İlinde Tarımsal Üretim ve Arazi

Durumu Tablo 46. TR 521 Batı Anadolu Alt Bölgesi Konya İlinde Tarımsal Üretim ve Arazi

Durumu Tablo 47. Batı Anadolu Alt Bölgesi Karaman İlinde Tarımsal Üretim ve Arazi Durumu Tablo 48. TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde Tarımsal Üretim ve Arazi Durumu ve Türkiye

Kıyaslaması Tablo 49. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi ve Türkiye’de Yıllar İtibariyle ÖrtüAltı Alanların

Dağılımı Tablo 50. TR 5 Batı Anadolu İlleri Bazında Örtü- Altı Sebze Ekiliş Alanları ve Üretimleri Tablo 51. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Tarım Arazilerinin Dağılımı Tablo 52. Türkiye’de AB Ülkelerinde ve Dünyada Önemli Bazı Tarla Bitkilerinin Ekiliş

Alanlarının Kıyaslanması Tablo 53. Türkiye’de AB Ülkelerinde ve Dünyada Önemli Bazı Tarla Bitkilerinin Üretim

Miktarlarının Kıyaslanması Tablo 54. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi ve Türkiye Tarla Bitlileri Ekiliş Alanları Tablo 55. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi ve Türkiye Tarla Bitlileri Üretim Miktarları Tablo 56. TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde Öncelikli Tarla Ürünleri Ekiliş Alanları Tablo 57. TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde Öncelikli Tarla Ürünleri Üretim Miktarları Tablo 58. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Tarla Bitkileri Üretim Projeksiyonu Tablo 59. Dünya Sebze Üretimi Sıralamasında Ülkeler ve Payları Tablo 60. Türkiye’de, AB Ülkelerinde ve Dünyada Önemli Bazı Sebzelerin Üretim

Miktarlarının Kıyaslanması Tablo 61. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Ve Sebze Ekiliş Alanları Tablo 62. TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde Öncelikli Sebzelerin Üretim Miktarları Tablo 63. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Sebze Üretim Projeksiyonu Tablo 64. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi ve Türkiye Meyve Ağaç Sayıları ve Üretim

Miktarları Tablo 65. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Meyve Üretim Projeksiyonu Tablo 66. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi ve Türkiye Yem Bitkileri Ekiliş Alanları Tablo 67. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Yem Bitkileri Üretimi Tablo 68. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Yem Bitkileri Üretim Projeksiyonu Tablo 69. Türkiye’de, AB Ülkelerinde ve Dünyada Hayvan Sayıları Tablo 70. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi ve Türkiye Hayvansal Ürünler Üretim Miktarları

XI

Mukayesesi Tablo 71. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Hayvansal Üretim Projeksiyonu Tablo 72. TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde Su Ürünleri Kültür Üretimi Tablo 73. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Su Ürünleri Potansiyeli Tablo 74. Türkiye’de Organik Tarım Verileri Tablo 75. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Bitkisel Organik Tarım Verileri Tablo 76. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Mantar Üretim Alanları ve Üretim Miktarları Tablo 77. Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesi İpekböceği Yetiştiriciliği ve Üretim

Miktarları Tablo 78. Yıllar İtibarıyla TR 51 Batı Anadolu Alt Bölgesi Ankara İli İçin Önemli

Görülen Tarla Ürünleri Üretim Miktarları Tablo 79. Yıllar İtibarıyla TR 521 Batı Anadolu Alt Bölgesi Konya İli İçin Önemli

Görülen Tarla Ürünleri Üretim Miktarları Tablo 80. Yıllar İtibarıyla TR 521 Batı Anadolu Alt Bölgesi Ksrsman İli İçin Önemli

Görülen Tarla Ürünleri Üretim Miktarları Tablo 81. Yıllar İtibarıyla TR 52 Batı Anadolu Alt Bölgesi İçin Önemli Görülen Tarla

Ürünleri Üretim Miktarları Tablo 82. Yıllar İtibarıyla TR 5 Batı Anadolu Bölgesi İçin Önemli Görülen Tarla

Ürünleri Üretim Miktarları Tablo 83. Yıllar İtibarıyla TR 51 Batı Anadolu Alt Bölgesi Ankara İli İçin Önemli

Görülen Sebzelerin Üretim Miktarları Tablo 84. Yıllar İtibarıyla TR 521 Batı Anadolu Alt Bölgesi Konya İli İçin Önemli

Görülen Sebzelerin Üretim Miktarları Tablo 85. Yıllar İtibarıyla TR 522 Batı Anadolu Alt Bölgesi Karaman İli İçin Önemli

Görülen Sebzelerin Üretim Miktarları Tablo 86. Yıllar İtibarıyla TR 52 Batı Anadolu Alt Bölgesi İçin Önemli Görülen

Sebzelerin Üretim Miktarları Tablo 87. Yıllar İtibarıyla TR 5 Batı Anadolu Bölgesi İçin Önemli Görülen Sebzelerin

Üretim Miktarları Tablo 88. Yıllar İtibarıyla TR 51 Batı Anadolu Alt Bölgesi Ankara İli İçin Önemli

Görülen Meyvelerin Üretim Miktarları Tablo 89. Yıllar İtibarıyla TR 521 Batı Anadolu Alt Bölgesi Konya İli İçin Önemli

Görülen Meyvelerin Üretim Miktarları Tablo 90. Yıllar İtibarıyla TR 522 Batı Anadolu Alt Bölgesi Karaman İli İçin Önemli

Görülen Meyvelerin Üretim Miktarları Tablo 91. Yıllar İtibarıyla TR 52 Batı Anadolu Alt Bölgesi İçin Önemli Görülen

Meyvelerin Üretim Miktarları Tablo 92. Yıllar İtibarıyla TR 5 Batı Anadolu Bölgesi İçin Önemli Görülen Meyvelerin

Üretim Miktarları Tablo 93. Yıllar İtibarıyla TR 51 Batı Anadolu Bölgesi Ankara İli Yem Bitkileri Üretim

Miktarları Tablo 94. Yıllar İtibarıyla TR 521 Batı Anadolu Bölgesi Konya İli Yem Bitkileri Üretim

Miktarları Tablo 95. Yıllar İtibarıyla TR 522 Batı Anadolu Bölgesi Karaman İli Yem Bitkileri

Üretim Miktarları Tablo 96. Yıllar İtibariyle TR 51 Batı Anadolu Alt Bölgesi Ankara İli Hayvan Sayıları Tablo 97. Yıllar İtibariyle TR 51 Batı Anadolu Alt Bölgesi Ankara İli Hayvansal Ürün

Üretim Miktarları Tablo 98. Yıllar İtibariyle TR 521 Batı Anadolu Alt Bölgesi Konya İli Hayvan Sayıları

XII

Tablo 99. Yıllar İtibariyle TR 521 Batı Anadolu Alt Bölgesi Konya İli Hayvansal Ürün

Üretim Miktarları Tablo 100. Yıllar İtibariyle TR 522 Batı Anadolu Alt Bölgesi Karaman İli Hayvan

Sayıları Tablo 101. Yıllar İtibariyle TR 522 Batı Anadolu Alt Bölgesi Karaman İli Hayvansal

Ürün Üretim Miktarları Tablo 102. Yıllar İtibariyle TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Hayvan Sayıları Tablo 103. Yıllar İtibariyle TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Hayvansal Ürünler Tablo 104. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Tarla Bitkileri Üretim Değerleri Tablo 105. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Sebze Üretim Değerleri Tablo 106. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Meyve Üretim Değerleri Tablo 107. TR 5 Batı Anadolu Hayvansal Ürünler Üretim Değerleri Tablo 108. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Tarımsal Üretim Değerleri Sıralaması Tablo 109. Yıllara Göre Dünya Ve Türkiye Buğday Ekiliş,Üretim,Verimi Tablo 110. Türkiye’de Kişi Başına Yıllık 175, 200 225 Kg. Tüketim Düzeylerine Göre

Beslenme, Tohumluk Ve Stoklar İçin Yılda Gerekli Buğday(Milyon Ton) Miktarı Tablo 111. Yıllara Göre Türkiye Buğday Dışalımı, Satımı Ve Farkları İle Bunların

Parasal Değerleri Tablo 112. Yıllar İtibarıyla Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesine Ait Buğday

İstatistikleri Tablo 113. Yıllar İtibarıyla Ankara, Konya Ve Karaman İline Ait Buğday İstatistikleri Tablo 114.Yıllar İtibarıyla Türkiye, TR5 Batı Anadolu İlleri Ankara, Konya Ve

Karaman İline Ait Buğday Ekilişleri Kıyaslaması Tablo 115.Yıllar İtibarıyla Türkiye, TR5 Batı Anadolu Bölgesi İlleri Ankara, Konya Ve

Karaman İline Ait Buğday Üretimi Kıyaslaması Tablo 116. Yıllar İtibarıyla Türkiye, TR5 Batı Anadolu İlleri Ankara, Konya Ve

Karaman İline Ait Buğday Verimi Kıyaslaması Tablo 117. Yıllara Göre Dünya Ve Türkiye Arpa Ekiliş, Üretim, Verimi Tablo 118. Kişi Başına Ortalama 75 Ve 100 Kg. Kullanım Düzeylerine Göre Tüketim,

Tohumluk Ve Stok İçin Arpa Gereksinimi Tablo 119. Yıllar İtibarıyla Türkiye, TR5 Batı Anadolu Bölgesine Ait Arpa İstatistikleri Tablo 120. Dünya Ve Türkiye’de Mısır Ekiliş, Üretim Ve Verimi Tablo 121. Yıllar İtibarıyla Türkiye, TR5 Batı Anadolu Bölgesi Dane Mısır İstatistikleri Tablo 122. Yıllara Göre Dünya Ve Türkiye Şekerpancarı Ekiliş, Üretim Ve Verimi Tablo 123. Türkiye ve Batı Anadolu Bölgesi Şekerpancarı Ekiliş, Üretim ve Verimi Tablo 124. Dünya Ve Türkiye Kuru Fasulye Ve Nohut Ekiliş, Üretim, Verimi Tablo 125. Ankara, Konya ve Karaman İllerine ait Kuru Fasulye ve Nohut İstatistikleri Tablo 126. Yıllar İtibariyle Türkiye Yaş Meyve ve Sebze Üretimi Tablo 127. Yıllar İtibarıyla Dünya Yaş Meyve Üretimi Tablo 128.Yıllar İtibariyle Dünya Yaş Sebze Üretimi Tablo 129. Yıllar İtibarıyla Türkiye Yaş Sebze ve Meyve İhracatı Tablo 130. Ülkeler İtibarıyla Türkiye’nin Yaş Meyve ve Sebze İhracatı Tablo 131. Yıllar İtibarıyla Türkiye Yaş Meyve İthalatı Tablo 132: Dünya Elma Üretimi ve Üretim Alanı Tablo 133: TR5 ve Türkiye Elma Üretim Miktarları Tablo 134: Türkiye’nin Yıllar İtibariyle Elma İhracat ve İthalatı Tablo 135: Çeşitli Ülkelerin Elma İhracatı ve Değeri Tablo 136: Çeşitli Ülkelerin Elma İthalatı ve Değeri

XIII

Tablo 137. Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesi İlleri Kiraz Ağacı (Adet) ve Kiraz

Üretim Miktarları Tablo138. Dünya Kiraz Üretimi (bin ton), Ekim Alanı (bin ha) ve Verim Tablo 139. Türkiye’nin Yıllar İtibariyle Kiraz İhracat ve İthalatı Tablo 140. Dünya Kiraz İhracatı ve Değeri Tablo 141. Dünya Kiraz İthalatı ve Değeri Tablo 142. Dünya Üzüm Üretim Alanı ve Üretim Miktarı Tablo 143 . Ülkelere Göre Üzüm Üretim Miktarları Tablo 144. Dünya Kuru Üzüm Üretimi Tablo 145. Yıllar İtibarı ile Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesi İlleri Yaş Üzüm

Üretimi Tablo 146. Türkiye 1990-1999 Yıllarında Kuru Üzüm Üretimi, İhracatı, Değeri ve

Ortalama Fiyatı Tablo 147. 2003 Yılı İtibarıyla Yaş ve Kuru Üzümde İthalat ve İhracat Miktarları Tablo 148. Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesi Havuç üretim miktarları Tablo 149. Havuç Üretim Değerleri Tablo 150. Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Ege Bölgesi Yıllara göre Domates üretim

miktarları Tablo 151. Yıllara Göre Türkiye’nin Domates Üretim Ve İhracatı, Salça İhracatı Tablo 152. Dünyada Başlıca Sığır Eti Üretimi Yapan Ülkeler ve Üretimleri (ton) Tablo 153. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde Yıllar İtibarı İle Et Üretimi (ton) Tablo 154. Dünya Et İhracatında Söz Sahibi Olan Ülkeler Ve İhracat Değerleri(1000 $) Tablo 155. Dünya Et İthalatında Önde Gelen Ülkeler ve İthalat Değerleri (1000 $) Tablo 156. Dünyada Başlıca Tavuk Eti Üretimi Yapan Ülkeler ve Üretimleri (ton) Tablo 157. Dünya Tavuk Eti İhracatında Önde Gelen Ülkeler ve İhracat Değerleri (1000

$) Tablo 158. Dünya Tavuk Eti İthalatında Önde Gelen Ülkeler ve İthalat Değerleri (1000 $) Tablo 159. Türkiye’nin Kanatlı Et Üretimi Tablo 160. Türkiye'nin Yıllar İtibariyle Beyaz Et İhracatı Tablo 161. Türkiye’nin Ülkeler İtibariyle Beyaz Et İhracatı (Değer:$) Tablo 162. Türkiye’nin Beyaz Et ve Ürünleri İthalatı Tablo 163. Dünya Tavuk Eti Üretimi ( Ton ) Tablo 164. Dünya İhracatında Önde Gelen Ülkeler ve İhracat Değerleri (1000 $) Tablo 165. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde Yıllar İtibarı İle Etlik Tavuk

Varlığı Tablo 166. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde Yıllar İtibarı İle Beyaz Et Üretimi

(ton) Tablo 167. Yıllar İtibariyle Türkiye'de Süt Ve Süt Ürünleri Üretimi (1000 Ton) Tablo 168. Türkiye'nin Süt Ürünleri İthalatı Tablo 169. Dünya Başlıca Süt Ürünleri Üretimi (Ton) Tablo 170. Dünya Başlıca Süt Ürünleri İhracatı (Ton) Tablo 171. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Süt Üretim Miktarları (ton) Tablo 172. Türkiye’de Sağılan Hayvan Sayısı (1000 Adet) Tablo 173. Türkiye'de Süt Üretimindeki Değişim (1995-2004) (1000 ton) Tablo 174. Türkiye’de Süt Üretiminin Türlere Göre Yüzde Dağılımı (2004 Tablo 175. Türkiye’de Sağılan Sığır Sayısı, Süt Üretimi ve Verimde Genotiplerin Payı

(2004) Tablo 176. Bazı Süt Ürünlerinin Yıllar İtibariyle Toptan Fiyatları ( TL/Kg) ve Değişim

XIV

Oranları Tablo 177 . Türkiye, AB ve Bazı AB Ülkeleri Arasında Üretilen Çiğ Süt ve Sanayiye

Aktarılan Süt Oranları Tablo 178. Süt ve Süt Ürünleri İşyeri Sayısı, Kurulu Kapasite, Üretim ve Kapasite

Kullanım Oranları Tablo 179. Türkiye ve Bazı Ülkelerde Kişi Başına Süt ve Süt Ürünleri Tüketimi (kg/yıl) Tablo 180. Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Yumurta Üretim Miktarı ve

Yumurta Tavuğu Sayıları Tablo 181. Batı Anadolu Bölgesi İlleri Yumurta Tavuğu (Adet) ve Yumurta Üretim

Miktarları (Ton) Tablo 182. Türkiye'nin Ülkeler İtibariyle Yumurta İhracatı (Değer: $) Tablo 183. Dünyada 2004 Yılı İtibarıyla Başlıca Bal Üretimi (ton) ve Değeri ($)

Sıralaması

Tablo 184. Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesi Bal Üretiminin Yıllara Göre Değişimi Tablo 185. Türkiye Bal İhracatının Yıllara Göre Değişimi Tablo 186. Türkiye’nin Su Ürünleri İhracatı Tablo 187. Türkiye'nin Ülkelere Göre Su Ürünleri İhracatı Tablo 188. Türkiye'nin Ülkelere Göre Su Ürünleri İthalatı Tablo 189.Türkiye'nin Su Ürünleri İthalatı Tablo 190. Yıllara Göre Türkiye Su Ürünleri Üretimi (ton) ve Yüzdesi Tablo 191. Türkiye Su Ürünleri Üretim Miktar Dağılımı (ton) Tablo 192. Türkiye Kültür Balıkları Üretimi (ton) Tablo 193. TR5 Batı Anadolu Bölgesi ve Türkiye'de Bazı Kültür Su Ürünleri Üretim

Miktarları Tablo 194. Türkiye Organik Tarımsal Ürünler Üretimi (ton) Tablo 195. Türkiye Organik Hayvansal Ürünler Üretimi Tablo 196. Yıllar İtibarıyla Türkiye’nin Organik Ürün İhracatı Tablo 197. Dünya'da Organik Gıda Satışları 1996-2000 (Milyon $) Tablo 198. Türkiye Yıllar İtibariyle Konserve Meyve ve Sebze İhracat Değerleri (1000$) Tablo 199. Türkiye Tarımında Dış Ticaretin Değişimi (2003) (Milyon $) Tablo 200. DTÖ Tanımına Göre Sektörel İhracat İstatistikleri (Milyon $) Tablo 201. DTÖ Tanımına Göre Sektörel İthalat İstatistikleri (Milyon $) Tablo 202. Türkiye’de Fasıllara Göre İhracat (Değer : 000 $) Tablo 203 İhracatçı Firmaların İllere Göre Dağılımı Tablo 204. Türkiye’de Fasıllara Göre İthalat (Değer : 000 $) Tablo 205. İthalatçı Firmaların İllere Göre Dağılımı Tablo 206. Türkiye’den En Fazla İhraç Edilen Tarım Ürünleri ($) Tablo 207. Türkiye’ye En Fazla İthal Edilen Tarım Ürünleri ($) Tablo 208. Türkiye’de Tarım Nüfusunun Gelişim Seyri Tablo 209. Türkiye’de İstihdamın Sektörel Dağılımı (1000 Kişi ve 12 Yaş Üstü) Tablo 210. GSMH İçerisinde sektörlerin Aldığı Paylar (%) Tablo 211. Gıda İşletmelerinin TR5 Batı Anadolu Bölgesinde ve Türkiye Genelinde İllere

ve Sektörlere Göre Dağılımı Tablo 212. TR5 Batı Anadolu Bölgesi 2005 Yılı Tarımsal Gıda Sanayi İşletmeleri Tablo 213. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Tarımda Mesleki Örgütlenme Durumu Tablo 214. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde Bulunan Tarım Kooperatiflerinin

Çeşitleri ve Sayıları Tablo 215. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde Tarım Kooperatiflerinin Sınıflarına

Göre Ortak Sayıları

XV

Tablo 216. TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde Birliklerin Durumu Tablo 217. TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde Bulunan Sosyal Amaçlı Tarımsal Örgütler Tablo 218. Türkiye’de Belgeli Tesislerin Yıllara Göre Dağılımı Tablo 219. Türkiye’de Yıllara Göre Tesislere Geliş Ve Geceleme Sayıları, Ortalama Kalış

Süresi Ve Doluluk Oranlarının Dağılımı Tablo 220. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Ankara ve Konya İllerinde Konaklayan Kişi,

Geceleme Sayısı, Ortalama Kalış Süresi Ve Doluluk Oranlarının Tesis Cins Ve Sınıflarına Göre Dağılımı

Tablo 221. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Belgeli Konaklama Tesisi Sayısı Tablo 222. Türkiye Bölgeler İtibari İle Tarım Sektörü Yıllık Ortalama Büyüme Hızları Tablo 223. TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde Tarımsal Üretim Değerinin GSYİH İçindeki

Payı Tablo 224. Sosyo-Ekonomik Problemler, Nedenleri ve Çözüm Önerilerinin Analizi Tablo 225. Bitkisel Üretimde Alt Sektör Problemleri, Nedenleri ve Çözüm Önerileri

Analizi Matrisi Tablo 226. Hayvancılık Alt Sektör Problemleri, Nedenleri ve Çözüm Önerileri Analizi

Matrisi Tablo 227. Su Ürünleri Alt Sektör Problemleri, Nedenleri ve Çözüm Önerileri Analizi

Matrisi Tablo 228. Tarımsal Potansiyellerin ve Fırsatların Tespiti ve Gelişme Potansiyelinin

Analizi Tablo 229. Master Plan Stratejilerinin GZFT Analizi Tablo 230. TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde Devam Eden Projeler Tablo 231. TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde Uygulanması Önerilen Yeni Projeler

XVI

KISALTMALAR AB : Avrupa Birliği ABBB : Ankara Büyükşehir Belediye Başkanlığı ABD : Amerika Birleşik Devletleri ARIP : Tarım Reformu Uygulama Programı BESDBİR : Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçılar Birliği BYKP : Beş Yıllık Kalkınma Planı CARPE : Common Agricultural and Rural Policy for Europe CAP : Common Agricultural Policy CBS : Coğrafi Bilgi Sistemleri ÇATAK : Çevre Amaçlı Tarımsal Ürünlerin Korunması ÇKS : Çiftçi Kayıt Sistemi DFİF : Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu DGD : Doğrudan Gelir Desteği DSİ : Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü DSİGM : Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü DPT : Devlet Planlama Teşkilatı DTÖ : Dünya Ticaret Örgütü DHMİGM : Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü DMİGM : Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü EBK : Et ve Balık Kurumu ETO : Ekolojik Tarım Organizasyonu Derneği FAO : Gıda ve Tarım Örgütü GAP : Güneydoğu Anadolu Projesi GATT : Ticaret ve Gümrük Tarifeleri Genel Anlaşması GDO : Genetiği Değiştirilmiş Organizma GIS : Geograhic Information Systems GPS : Global Positioning Systems GSYİH : Gayri Safi Yurt İçi Hasıla GSMH : Gayri Safi Milli Hasıla GZFT : Güçlü Zayıf Fayda Tehdit Analizi HES : Hidroelektrik Santral HS : Hayvancılık Stratejisi IFAOM : Uluslararası Organik Tarım Hareketleri Federasyonu IMF : Uluslararası Para Fonu ITO : Uluslararası Ticaret Örgütü IUCN : Uluslararası Doğa Koruma Birliği İBBS :İstatistiki Bölge Birimi Sistemi İGSAŞ : İstanbul Gübre Sanayi Anonim Şirketi İÖİ : İl Özel İdaresi KİT : Kamu İktisadi Teşekkülü KHGB : Köylere Hizmet Götürme Birliği KHK : Kanun Hükmünde Kararname KOB : Katılım Ortaklığı Belgesi KOBİ : Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler KYHM : Köye Yönelik Hizmetler Müdürlüğü MDAÜ : Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkesi MİGM : Maden İşleri Genel Müdürlüğü

XVII

MTA : Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü NAD : Nadas Alanlarının Daraltılması OTP : Ortak Tarım Politikası SAPARD : Tarım ve Kırsal Kalkınma için Özel Katılım Programları SYDV : Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı TİGEM : Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü TKB : Tarım ve Köyişleri Bakanlığı TKK : Tarım Kredi Kooperatifi TMO : Toprak Mahsulleri Ofisi TŞFAŞ : Türkiye Şeker Fabrikaları Anonim Şirketi TSK : Tarım Satış Kooperatifleri TSKB : Tarım Satış Kooperatifleri Birlikleri TÜBİTAK : Türkiye Bilimsel Ve Teknolojik Araştırma Kurumu TÜGSAŞ : Türkiye Gübre Sanayi Anonim Şirketi TZOB : Türkiye Ziraat Odaları Birliği UKKS : Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi VRA : Variable Rate Application VRT : Değişken Oranlı Uygulama Teknolojisi TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu YÖK : Yüksek Öğretim Kurulu

XVIII

SUNUŞ

Ülkemizde tarım sektörü, insanların beslenmesi, istihdamı, ekonomiye katkısı ve

ihracat potansiyeli bakımından büyük önem taşımaktadır. Özellikle Avrupa Birliği’ne uyum sürecinde, kırsal alandaki sorunların tespiti ve bu

sorunlara kalıcı çözümler bulunması öncelikli bir konudur.

Çiftçilerimizin; iç ve dış pazarlar için üretim yapar hale gelmeleri, daha iyi gelir düzeyine kavuşabilmeleri için üretim kaynaklarını daha etkin kullanmaları gerekmektedir.

Ülkemiz için; sahip olduğu tarımsal kaynakların tespiti, geliştirilmesi, amacına uygun

kullanılması ve bu çalışmaların,kaynakları kullananlarla beraber planlanması önem arz eden bir husustur.

Dolayısıyla, il ve bölge Tarım Master Planlarının hazırlanması; tarımsal kaynakların

ve problemlerin belirlenmesi, kaynakve potansiyelin değerlendirilerek verimliliğin ve çiftçi gelirlerinin artırılması, tarımın çevre, sanayi, turizm gibi diğer sektörlerle ilişkilerinin değerlendirilmesi, doğal kaynakların ve çevrenin korunması açısından önem taşımaktadır.

Tarım Master Planlarının hazırlanmasının amacı; sürdürülebilir kalkınmanın

sağlanması için, bölgenin mevcut kaynaklarının, fırsatlarının ve kısıtlarının analiz edilmesi suretiyle ihtiyaçlarının belirlenmesi ve potansiyelin verimli birşekilde kullanılmasına yönelik stratejiler geliştirerek, bölgeye uygun tarımsal program ve proje alanlarının belirlenmesidir.

Bu bağlamda, master planlar; yerel kurum ve kuruluşlar ile üniversite, sivil toplum

örgütleri ve özel sektör temsilcilerinin katılımları sağlanarak, tarımın kısa, orta ve uzun vadeli kalkınma faaliyetlerinin planlanmasına, problemlerin çözüm yollarının yerinden ve doğru bir şekilde ortaya konulmasına ve uygulanmasına rehberlik etmektedir.

Tarım sektörünün temsilcileri olarak görevimiz; sektörün yapısal sorunlarını çözecek

politikaları belirlemek ve bunları en kısa sürede hep birlikte uygulamaya koymaktır. Bu çerçevede, yöre halkının yaşam standardını yükseltmeye yönelik ihtiyaçların tespit

edilmesi, bunların en kısa yoldan çözüme kavuşturulması için gerekli çalışmaların yapılmasına ışık tutması amacıyla hazırlanan ve tarımsal planlamanın yerelleşmesi anlamına gelen Tarım Master Planlarının, kamu ve özel sektör girişimcilerine yol gösterici ve faydalı olmasını temenni ederim.

Mehmet Mehdi EKER Bakan

- 1 -

BÖLÜM 1 1. GİRİŞ 1.1. Proje Gelişimi Türkiye’de tarımsal planlama Ulusal Beş Yıllık Kalkınma Planları (BYKP)

kapsamında yapılmaktadır ve bu çerçevede günümüze kadar yapılan tarımsal planlamalar merkezi planlama şeklinde olmuştur. Ancak, 7. Beş Yıllık Kalkınma Planında (1996-2000), bir strateji değişikliğine gidilerek yerinden planlama yaklaşımının ve yerel kurumlar ile il idarelerinin güçlendirilmesinin önemi vurgulanmıştır. 8. Beş Yıllık Kalkınma Planında (2001-2005) ise bölgesel kalkınma girişimlerine verilen önem daha da artmış, bunun yanısıra kırsal kalkınma proje alanlarının yerel gruplar tarafından belirlenmesinin gerekliliği belirtilmiştir.

Bu kapsamda, Bakanlığımız ve FAO işbirliğiyle 1999 yılında “TCP/TUR/8924 İl Tarım ve Kırsal Kalkınma Master Planlarının Hazırlanmasına Destek Projesi" çalışmalarına başlanmış ve 81 ilin İl Tarım Master Planları 2003 yılı içerisinde tamamlanmıştır. Bu planlar, hizmetleriyle tarım sektörünü dolaylı veya doğrudan etkileyen yerel kurumların ve ayrıca yöre halkının kendi sorunlarını tanımlamaları, bu sorunlara karşılık çözüm önerilerini belirlemeleri ve dolayısıyla bölgesel kalkınmalarına yönelik vizyonlarını planlama sürecine yansıtmaları için bir fırsat sağlamıştır.

Ön Ulusal Kalkınma Planında, Türkiye’nin orta vadeli stratejileri ve amaçları arasında “bölgeler arası gelişmişlik farklarının azaltılması, kırsal kalkınmanın sağlanması, fakirlik ve gelir eşitsizliği nedeniyle ortaya çıkan sosyal dengesizliklerin azaltılması amaçlanmış olup, 4. gelişme ekseni olan “bölgelerin ekonomik gücünün artırılması, bölgeler arasındaki gelişmişlik farklarının azaltılması ve kırsal kalkınmanın hızlandırılması” kapsamındaki faaliyetlere önem verilmiştir. Hazırlanan Bölgesel Tarım Master Planlarından yararlanılarak geliştirilmesi hedeflenen Ulusal Tarım Master Planı ile Türkiye'nin genel olarak tarımsal potansiyelinin, kısıtlarının, fırsatlarının ve diğer ülkelere göre tarımsal üretimdeki karşılaştırmalı üstünlüklerinin belirlenmesi ve bunlara dayanılarak geleceğe yönelik tarımsal stratejilerin ve planların oluşturulması amaçlanmaktadır ve bu amaçlar, Ön Ulusal Kalkınma Planı ve 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı hedefleri ile örtüşmektedir.

1.2. Amaç Batı Anadolu Bölge Tarım Master Planının amacı, sürdürülebilir kalkınmanın

sağlanması için bölgenin mevcut kaynaklarının (doğal, fiziki sermaye, işgücü ve finans kaynakları), fırsatlarının ve kısıtlarının analiz edilmesi suretiyle kalkınma ihtiyaçlarının belirlenmesi ve bölge potansiyelinin optimal düzeyde kullanılmasına yönelik amaç ve stratejiler geliştirerek, bölgeye uygun tarımsal program ve proje alanlarının ortaya konmasıdır.

1.3. Planlama Yöntemi Batı Anadolu Bölge Tarım Master Planı; Tarım ve Köyişleri Bakanlığımızı Strateji

Geliştirme Başkanlığı, Proje Yönetimi ve Mali Kontrol Daire Başkanlığı organizasyonuyla, Ankara ili koordinatörlüğünde, Konya ve Karaman Tarım İl Müdürlükleri personeli tarafından hazırlanmıştır.

- 2 -

Bölge Tarım Master Planları için, 22 Eylül 2002 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak kabul edilen ve iller arasındaki fonksiyonel ilişkileri, coğrafi koşulları, istatistik toplama ve plan yapma amacına uygunluğu da dikkate alınarak hazırlanan İstatistiki Bölge Birimi Sınıflandırmasına (İBBS) göre belirlenen 12 bölge (Düzey 1) esas alınmıştır.

Planın hazırlanmasında Tarım ve Köyişleri Bakanlığı koordinasyonunda özellikle tarımsal üretim, pazarlama, eğitim-yayım, çevre ve doğal kaynakları koruma ile yatırımlar üzerinde doğrudan veya dolaylı etkisi bulunan kamu kurum/kuruluşları, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları ve diğer kuruluşlarla yakın işbirliği ve bilgi alışverişi yapılmıştır.

1.4. Planlama Yaklaşımı TR5 Batı Anadolu Bölgesi içerisinde kalan her ilin Tarım İl Müdürleri, Proje ve

İstatistik Şube Müdürleri ve il tarım master planlarının hazırlanmasında görev almış Teknik Personele yönelik olarak Ankara Tarım İl Müdürlüğümüzde başlangıç olarak bir bilgilendirme ve iş programı belirleme toplantısı yapılmıştır. Ayrıca, İl Müdürlüğü teknik personelinin bölgesel planlamaya yönelik eğitim ihtiyacı belirlenerek, değişik zamanlarda eğitim programları düzenlenmiştir.

Bölge illeri arasındaki koordinasyonun ve çalışmaların kolaylaştırılması amacıyla TR5 Batı Anadolu Bölgesi kendi içerisinde IBBS Düzey 2’ye göre 2 alt bölgeye ayrılmış ve bölge master planı hazırlama çalışmasının yürütülmesi amacıyla koordinatör ilde üç, diğer illerde ise ikişer veya üçer kişilik görevli ekipler oluşturulmuştur.

Katılımcılığı sağlayacak paydaş toplantıları (diğer kamu kurum ve kuruluşları, özel sektör, STK vb. katılımıyla) bu alt bölgeler bazında her ilde yapılmış ve yerel yönetimler, yapılan planlama çalışmaları konusunda bilgilendirilerek, planlama çalışmalarına katılımları sağlanmıştır.

Bölgede tarımın mevcut durumunun ve bölgenin tarımsal kalkınmasına yönelik potansiyellerinin, stratejilerin ve önceliklerinin belirlenmesi amacıyla, koordinatör ilde ve diğer illerde üç veya beş gün süreli grup çalışmaları düzenlenmiş; bölgenin problemlerinin, potansiyellerinin, fırsatlarının ve kısıtlarının değerlendirilmesinde GZFT, Düşünce Fırtınası ve Eşlenik Sıralaması gibi analiz yöntemlerinden faydalanılmış ve ayrıca değişik zamanlarda bölge illerinden paydaşların katılımıyla çalıştaylar düzenlenmiştir. Ayrıca, çalışmanın yürütülmesi sırasında bilgi akışı ve haberleşmenin etkin olarak temini için, mail ve web sayfası yoluyla Internet iletişim imkânlarından azami düzeyde yararlanılmıştır.

1.5. Plan Kapsamı Bölgesel Master Planın hazırlanmasında rasyonel bir süreç takip edilmiştir ve bu

planın hazırlanmasında uygulanan yöntem aşağıda açıklanmıştır.

2. bölümde, yürürlükte olan “ulusal ve uluslararası politikalar” ile bunların bölgedeki tarımsal faaliyetler üzerindeki etkileri geniş biçimde irdelenmiştir ve bu etkiler, planlama çalışmasının her aşamasında gözetilmiştir. Bu bölüm içerisinde, Bölge tarımını direkt etkileyen Türkiye tarım politikaları konusu, yaşanan değişim sürecinin nedenleri yanısıra izlenen tarım politikaları ve stratejiler, Dünya Ticaret Örgütü kararlarının Türkiye açısından değerlendirilmesi ve Ortak Tarım Politikası’na uyum sorunu ile bunun Türkiye tarımına olası etkileri önemli konu başlıkları altında bilgilere kısa ve öz şekilde yer verilmiştir.

- 3 -

3. bölümde biyofiziksel ve sosyo-ekonomik yapısı itibariyle “Bölgenin Özellikleri”

ortaya konmuş; ardından bölgenin doğal ve tarımsal kaynakları, insan kaynakları, fiziki sermaye kaynakları ve finans kaynakları itibariyle mevcut durumu irdelenmiştir. Bu bölümde ayrıca bölgedeki sektörel faaliyetler ile bölgenin ekonomik - sosyal kalkınma göstergelerine de yer verilmiştir. Dolayısıyla, 3. bölümde bölgenin temel özellikleri ve mevcut durumu itibariyle “Kaynakları” ortaya konmuştur.

4. Bölümde ise, bu kaynakların bölgede tarımsal açıdan kullanım durumu (toprak yapısı, arazi kullanımı ile arazilerin sulanma durumu) incelenmiş, daha sonra “Bölgenin Tarımsal Üretim Sistemi” belirli alt başlıklar halinde ortaya konmuştur. 4. bölümün önemli kısmını oluşturan “Tarımsal Üretim Sistemi” içerisinde, bölgedeki bitkisel, hayvansal ve su ürünleri üretiminin yanısıra “İyi Tarım” ve “Organik Tarım” gibi yeni uygulamalara ve ardından “Tarımsal Pazarlama Sistemlerine” yer verilmiştir. Tarımsal pazarlama sistemi irdelenirken gerek görülen ve bölgede önem arz eden ürünler ile ürün grupları bazında şemalar kullanılmıştır. “Bölgede Tarımın Ve Tarımsal Faaliyetlerin Performansının” irdelendiği 4. bölümde, “Bölgenin Tarımsal Üretim Ve Pazarlama Sistemi” sonrasında, bölgede “Tarımsal Sanayi” ve “Tarımsal Örgütlenme” faaliyetlerine yer verilmiş ve dört gruptaki bu bilgilerin tamamı (tarımsal üretim, pazarlama, sanayi ve örgütlenme) daha sonra alt sektörler bazında GZFT tablolarında analiz edilmiştir.

Buraya kadar “Bölgenin Kaynakları, Bu Kaynakların Kullanım Durumu Ve Yapılan Tarımsal Faaliyetler” irdelenmiş olduğundan, 5. bölümde, bu bilgiler ışığında “Bölgenin Tarımsal Problemleri” ile “Problemleri Doğuran Nedenler - Kısıtlar” ortaya konmuş ve ardından, planlama sürecinin önemli bir ayağı olan “Problemler Ve Kısıtlara Karşılık Çözüm Önerileri” bir matriste analiz edilmiştir.

5. bölümde ayrıca bölge için “Potansiyellerin Analizi Ve Kullanma Stratejileri” incelenmiştir. Bölgenin potansiyelini belirlerken, daha kapsamlı ve etkin kullanılabilme olanağına sahip ancak optimal biçimde kullanılmayan mevcut kaynaklar esas alınmıştır. Bu kısımda, ürünler bazında mevcut potansiyellerin doğru tespitine ve bu potansiyellere işlerlik kazandıracak doğru tercih ve stratejilerin belirlenmesine önem verilmiştir. 5. bölümdeki sorun ve çözüm önerileri ile potansiyellerin analizi çok önemli bilgileri içermekle birlikte, planlama süreci gereği bunlar henüz “Tespit” düzeyinde olup, bu tespitler ışığında öngörülen proje fikirleri ise, daha spesifik açıklamalarla 7. bölümde ortaya konmuştur. Bununla birlikte, çözüm önerileri ve potansiyellerin kullanılma stratejileri analizleriyle ortaya konan bu tespitler, 7. bölümde şekillenen proje alanlarının neler olması gerektiği konusunda belirleyici olmuşlardır.

Takibeden 6. bölümde ise, buraya kadar tespit edilen durum ışığında ortaya çıkan “İhtiyaçlara” göre “Master Plan Amaçları Ve Stratejileri” geliştirilmiştir. Bu amaç ve stratejilerin GZFT analizine de aynı bölümde yer verilmiştir.

Planlama çalışmamızın son bölümünü teşkil eden 7. bölümde, önceki bölümlerde yer alan tespitler ve analizler doğrultusunda oluşan “Proje Alanlarına (fikirlerine)” yer verilmiştir. Bölgenin tarımsal kalkınması için gerekliliği ortaya çıkan ve planlamanın hitap ettiği zamana kadar gerçekleştirilmesi öngörülen bu proje konuları sistematik şekilde sıralanmıştır. Ayrıca, bu projelerden halen yürütülmekte olanlar ayıklanarak bölümün öncesine, geliştirilmesine gerek duyulan proje fikirleri ise bölümün nihayetine konmuştur. Master Planın formatı gereği 7. bölümde yer verilen projeksiyonlar, proje alanlarını gösterir fikir düzeyinde önerilerdir.

- 4 -

Ancak, bu proje fikirleri sadece isim olarak değil, geliştirilecek proje çalışmalarına ışık tutacak açıklamalar ile birlikte yer almaktadır.

Bölgenin kaynakları, bu kaynakların tarımda kullanım durumu, sorunları, kısıtları ve kullanılmaya elverişli potansiyelleri dikkate alınarak hazırlanan ve stratejik bir çalışma olan bu plan, yerel ve ulusal kaynakları harekete geçirebilecek, gerçekçi proje fikirleri içermektedir. Hazırlanan bu bölgesel plan ile; bölgenin tarım alanındaki gerçek ihtiyaçları ve bunların çözüm yolları ortaya konmuş ve sınırlı kaynakların etkin ve verimli kullanılabileceği alanlar belirlenmiştir. Sadece bölgesel değil, ulusal refah açısından da önemli olan bu proje fikirlerinin, yapılacak yatırımların ve görülecek hizmetlerin planlanması aşamasında dikkate alınması büyük önem taşımaktadır.

Bölgenin farklılıklarına göre ihtiyaç duyduğu öncelikli proje ve faaliyet alanlarına ışık tutan bu çalışma, kaynakların daha etkin ve verimli kullanılmasına ve gerek bölgesel, gerekse ülkesel değişimin istenilen yönde gelişmesine katkı sağlayacaktır. Ayrıca, katılımcılık ve yerellik ilkesi dikkate alınarak hazırlanan bölge tarım master planları, Ülkesel Tarım Master Planının hazırlanmasında önemli bir kaynak teşkil edecektir.

- 5 -

BÖLÜM 2 – BÖLGE TARIMINI ETKİLEYEN POLİTİKALAR

2.1. Ulusal Politikalar

2.1.1. Türk Tarım Politikasının Değişim Süreci

Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren tarımsal sorunları aşmak ve tarımı geliştirebilmek için çeşitli programlar uygulanmıştır. Tarıma ilişkin geniş çaplı kurumsallaşmanın gerçekleştirilmesinin yanında, fiyat politikaları ve dış ticaret koruması yoluyla tarım desteklenmiştir.

1963 yılında planlı döneme geçilmesiyle birlikte, tarıma yönelik politikalar kalkınma planları çerçevesinde belirlenmeye başlamıştır.

Geçmişten günümüze ülkemizdeki tarımsal politikalar incelendiğinde; destekleme alımları, girdi destekleri, zirai kredi faiz sübvansiyonları, doğal afet ödemeleri, süt teşvik primi ödemeleri, destekleme primleri ve ekim alanlarının sınırlandırılması; araştırma, eğitim, yayım ve denetim gibi kamu hizmetleri, tarımsal alt yapı yatırımları, yatırım teşvikleri, ihracat iadesi ödemeleri , ithalat korumaları ve vergi politikaları gibi araçlarla tarımın desteklendiği ve yönlendirildiği görülmektedir. Ancak, mevcut politika uygulamalarının en önemlilerinden biri olan destekleme alımları zamanla, üretimin pazar koşullarına uygun olarak gelişmesini engellemiş ,üretici gelirlerinde istikrarsızlık yaratmış ve bazı ürünlerin iç ve dış pazarlarda değerlendirilmesini zorlaştıracak şekilde aşırı stokların oluşmasına neden olmuştur.

Uygulanan tarım politikalarında, diğer sektörlerde olduğu gibi tarım sektöründe de dünyadaki pek çok ülkede, çeşitli iç kaynaklı nedenler yanında, küreselleşme akımının da etkisiyle bir değişim süreci yaşanmaktadır. Bu süreç, Türkiye’de de, yenilenme, yeni arayışlara yönelme ve gelişmeyi yakalama şeklinde kendisini göstermektedir.

Ülke genelinde sürdürülmüş olan eski uygulamalara alternatif olabilecek çok kapsamlı yeni arayışlar ve özellikle son yıllarda destekleme politikaları konusunda değişim yaşanmıştır.

Türkiye’de tarım politikaları ve bu kapsamda destekleme politikalarında yeni arayışlara yol açan sürecin başlaması; ülke içi koşullara bağlı içsel nedenler yanında çeşitli dışsal nedenlere de dayanmaktadır.

Bunlardan içsel nedenlerin başında, “Tarımdaki Yapısal Sorunlar” gelmektedir. Bunlar, mevcut destekleme sisteminin sağlıklı yürütülmesi ve yönlendirilmesini engellemekte veya bunlara olumsuz etki yapmaktadır. Yapısal sorunların başında; parçalı ve küçük tarım işletmesi varlığı, yetersiz üretici örgütlenmesi, tarım nüfusunun fazlalığı, çiftçi kayıt sisteminin yetersizliği, ürün piyasaları altyapısının zayıflığı, tarım hizmetlerinin çok çeşitli kurum ve kuruluş tarafından yürütülmesi, tapu ve kadastro işlemlerinin henüz ülke genelinde tamamlanamamış olması ve üretici eğitim düzeyinin yetersizliği gibi konular gelmektedir. Bunların bir kısmının çözümünde önemli mesafeler alınmış olmasına karşın halen büyük bir bölümüne ilişkin çözüm arayışları devam etmektedir.

Bir diğer iç kaynaklı neden, yapısal sorunların çözümsüzlüğü ile ortaya çıkmış olan “Desteklemelerin Devlete Olan Mali Yükü Arttırdığı” ve bunun da büyük çoğunlukla “Destekleme Alımlarıyla” oluştuğudur. Tarımsal desteklemelerin mali yük olması yanısıra

- 6 -

enflasyonist etkiye sahip olduğu ve tarıma aktarılan kaynakların bütçe açıklarına yol açtığı yönünde görüşler de bulunmaktadır.

Söz konusu yapısal sorunlar, destekleme uygulamalarının amaçlanan ve önceden belirlenmiş hedeflere ulaşmasını engellemektedir. Örneğin, küçük işletmelerin toplam içerisinde ki sayısı daha fazla olmasına karşın uygulanan desteklemelerin büyük çoğunluğu, tarım alanı bakımından payı daha fazla olan büyük üreticilere ödenmektedir. Böylece, devlet desteğine daha çok ihtiyacı olan küçük işletmeler mevcut uygulamalardan daha az yararlanmaktadır. Bu da gelir ve mülkiyet dağılımındaki dengesizliği daha da artırmaktadır.

İçsel nedenler yanında, çeşitli uluslararası yükümlülükler ve dünya tarım ürünleri piyasalarındaki rekabete hazırlanma düşüncesi dışsal nedenler olarak değişim sürecinde önemli bir etkiye sahiptir. DTÖ’nün belirlemiş olduğu uluslararası ticaret kuralları ve bu kapsamda Gümrük Tarifeleri Ticaret Genel Anlaşması (GATT) kapsamındaki Tarım Anlaşması’na uyum, AB Ortak Tarım Politikası (OTP)’na uyum çalışmaları ve Uluslararası Para Fonu (IMF) anlaşmalı ekonomik istikrar programına uyum Türkiye’nin başlıca uluslararası sorumluluklarındandır.

2.1.2. Tarım ve Destekleme Politikalarında Yeni Arayışlara Yol Açan Başlıca Nedenler ve Destekleme Kapsamında Değişim

Dünya ülkelerinin hemen tümünde, tarım alanına kamusal müdahalede bulunulmakta ve tarım sektörü çeşitli biçimlerde desteklenmektedir. Tüm bu değişik destekleme modelleri, amaç konusunda ortaklaşmaktadırlar: Tarımsal üretimin sürekliliğini sağlayarak ülkenin gıda güvenliğini korumak, tarım üreticilerinin ve tüketicilerin yaşam düzeylerini yükseltmek, sektör üretiminin ulusal ekonomiye katkı oluşturması ve dış ticarette rekabet üstünlüğü elde etmesidir.

Bu genel amaçların kapsamı içinde, ülke sosyo – ekonomik yapısına göre birçok tamamlayıcı hedefler de gözetilerek tarımsal destekleme politikaları oluşturulmakta ve çeşitli araçlar kullanılarak yaşama geçirilmektedir. “Kamusal müdahale” temelinde ortaya çıkan tarımsal desteklemeler ekonominin doğal dengeleri üzerinde çeşitli değişimler ortaya çıkarmakta; kamu bütçesi, üretici ve tüketici refahı, kaynak kullanım seçimlerini etkilemekte ve son tahlilde ulusal gelir ve refah üzerinde, seçilen politikalar doğrultusunda belirleyici etkiler oluşturmaktadırlar.

Ekonominin genelinde ve toplumun hemen tüm sınıfları üzerinde farklı etkiler yaratan, çok sayıda araçla yürütülen tarımsal destekleme politikalarının sınıflandırılmaları kolay değildir.

Bununla birlikte, genel özellikleri bakımından politika araçları, ekonomideki etkileri göz önüne alınarak başlıca dört grup altında toplanabilir; pazar fiyat desteği, doğrudan gelir desteği, dolaylı gelir desteği ve genel hizmetler olarakda tanımlanabilecek olan diğer destekleri araçlarıdır.

Bu destekleme biçimlerinden ilkinin finansmanı tüketiciler tarafından karşılanırken; diğer üç destek aracı kamu bütçesi tarafından finanse edilir. Bu bağlamda; birinci destekleme biçimi tüketici fiyatları düzeyini, diğer üç destekleme biçimi ise vergi düzeyini yükseltmek gibi yan etkilere sahiptir.

- 7 -

Pazar fiyatı destekleri üretici odaklı destekleme biçimidir. Tarımsal üretimi, üretici gelirlerini ve tüm kesimlerin gelir dağılımını düzenlemede oldukça etkili bir araçtır. Taban fiyat ve fiyat primleri üreticinin ürününe bağlı olarak ödenir. Bunların yanında, iç pazarı korumak amacıyla uygulanan sınır önlemleri de (dışsatım teşvikleri ve dışalım kısıtları) bu kapsamda değerlendirilebilir.

Pazar fiyat desteklerinin en önemli olumsuzluğu, tüketici fiyatlarının artmasına olan etkisidir. Temel tarım ürünlerine talebin, içlerinde tarım üreticilerinin ve kent yoksullarının da bulunduğu toplumun dar gelirli kesimlerinde en yüksek olduğu dikkate alındığında; bu destekleme biçiminin kullanımında dikkatli olunması gerektiği ortaya çıkar.

Doğrudan gelir destekleri, üreticilere yapılan ödemelerle üretici gelirlerini artırmayı amaçlayan bir diğer destekleme aracıdır. Kullanımının giderek artmasının temelinde, piyasa dengelerini bozucu etkisinin en az oluşu gösterilir. Bununla birlikte, tarımsal altyapı sorunlarını çözmüş ekonomilerde olumlu etkilerini kolayca gösterebilmekte, tersine durumlarda üretim üzerinde beklenenin dışında sonuçlar ortaya koyabilmektedir. Başlıcaları, birim alan veya hayvan başına yapılan ödemeler, doğal afet ve zarar ödemeleri, depolama yardımlarıdır.

Dolaylı gelir destekleri, genel olarak üretim masraflarını azaltıcı etkiye sahip önlemlerdir. Tarımsal üretim girdilerine (tarım makinaları, gübre, tarımsal mücadele ilaçları, tohumluk vb.) uygulanan sübvansiyonlar, finansman kolaylıkları (piyasa faiz oranlarının altında tarımsal üretim kredi faizleri, sermaye bağışları vb.) ürün sigortalamasına verilen devlet destekleri bu başlık altında değerlendirilebilir. Sözü edilen desteklerin, uygulanan politika aracına göre değişmek üzere, üreticiye ulaşması konusunda önemli eksikliklerin yaşandığı gözlenmiştir.

Tarıma sağlanan genel hizmetler ise, diğer destekler olarak sınıflandırılabilir. Tarımsal altyapı hizmetleri, eğitim – araştırma ve yayım hizmetleri, tarım sektörüne tanınan vergi kolaylıkları, taşımacılıkta tanınan ayrıcalıklar gibi genel hizmetler, uzun dönemde tarım sektörü üzerinde maliyetleri azaltıcı etki yaratmaktadır.

Türkiye’de uzun yıllardan beri en yaygın olarak başvurulan destekleme aracı, pazar fiyatı desteklemeleri idi. Bu yöntemde hükümetler, hangi ürünleri hangi fiyattan satın alacağını belirleyerek alım yapacak kuruluşu görevlendirmekte idiler. İlk pazar fiyat desteği uygulaması olan buğday destekleme alımlarına 1932 yılında T.C.Ziraat Bankası aracılığıyla başlanmış, 1938 yılında TMO’nun kurulması ile bu görev TMO’ne devredilmiştir. TŞFAŞ, Çay Kur, Tekel, Kooperatifler, devlet destekleme alımında görev alan diğer bazı kamu kuruluşlarıdır.

1960 yılında devlet destekleme alımı kapsamına alınmış ürün sayısı 6 iken (buğday, arpa, çavdar, tütün, çay, şeker pancarı), bu sayı 1970 sonlarında 24’e çıkarılmıştır. Bu ürünler; buğday, arpa, çavdar, yulaf, pamuk, tütün, yaş çay yaprağı, şeker pancarı, soya, ayçiçeği, fındık, Antep fıstığı, kuru incir, çekirdeksiz kuru üzüm, çekirdekli kuru üzüm, zeytin, haşhaş, gül çiçeği, yer fıstığı, kolza, zeytinyağı, tiftik, yapağı, yaş ipek kozasıdır. 24 Ocak kararlarından sonra ürün sayısında tekrar azalma olmuş ve 1990 yılında destekleme kapsamındaki ürün sayısı 10’a düşmüştür (buğday, arpa, çavdar, mısır, çeltik, yulaf, tütün, şekerpancarı, haşhaş, nohut). Aynı sayı 1991 yılında 24’e, 1992 yılında ise 26’ya yükselmiştir. 5 Nisan 1994 kararlarıyla birlikte kapsama alınan ürün sayısı 9’a (hububat ürünleri, şekerpancarı, haşhaş ve tütün) düşürülmüş ve bu sayıda 2000’li yıllara kadar önemli

- 8 -

bir değişiklik olmamıştır. 2000’li yıllarda ise, mevcut destekleme sisteminin tümüyle elemine edilerek, doğrudan gelir desteği (DGD) sistemine geçilmesi amaçlanmıştır.

Ürün destekleri konusunda bir başka gelişme de, Türkiye’de uygulanacak destekleme fiyatları düzeyinin IMF ile yapılan Standby Anlaşması çerçevesinde verilen niyet mektuplarına konu olmasıdır. Bu bağlamda hububat, tütün, şeker fiyatları, genellikle “Dünya Fiyatlarına” endekslenerek istikrar programı metinlerine “Yapısal Kriter” olarak konulmakta ve fiyatlar bu doğrultuda ilan edilmektedir.

Pazar fiyatı desteği yanında Türkiye’de girdi desteği (gübre, tohum, su, tarımsal mücadele ilaçları, tarımsal kredi) uygulamaları da yapılmakta idi. Ancak yine “İstikrar Programları” çerçevesinde, tüm girdi destekleri kaldırılmıştır.

Türkiye’de tarım alanında verilen genel hizmetler olan araştırma – eğitim ve yayım hizmetleri, denetim ve kontrol hizmetleri, hastalık ve zararlılara karşı yapılan kamu mücadelesi ve altyapı hizmetleri ise geçmişle kıyaslandığında, etkinliğini yitirmesine rağmen halen sürdürülmektedir.

Altyapısı sorunlu, dışsal ve içsel etkilerle tarım politikaları liberalize edilen ve destek düzeyi giderek azaltılan tarım sektörü, çiftçi kayıtının da bulunmadığı ortamda, hedef kitleye yönelik politika ve strateji seçeneklerinin geliştirilemediği bu temel yapı içerisinde 21. yüzyılın eşiğine gelmiştir.

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı “Tarım Stratejisi 2006-2010” belgesini hazırlamış ve Yüksek Planlama Kurulu’nun 30.10.2004 tarih ve 2004/92 sayılı kararı ile kabul edilmiştir. Söz konusu strateji belgesi ile gerçekleştirilmesi planlanan amaçlar şunlardır:

Sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde kaliteye dayalı üretim artışı ile gıda güvenliği ve

gıda güvencesinin sağlanması, Tarımsal işletmelerin rekabet gücünün arttırılması, Tarımsal pazarlama altyapısının güçlendirilmesi ve tarım-sanayi entegrasyonunun

sağlanması, Üretici örgütlenmesinin geliştirilmesi, Kırsal gelirlerin arttırılması ve kırsal toplum yaşam şartlarının iyileştirilmesi.

Strateji Belgesi kapsamında 2006-2010 dönemi boyunca uygulanacak destekleme

araçları ve bunların toplam tarımsal destekleme bütçesinden alacakları paylar da belirtilmiş olup bunlar Tablo’da verilmiştir. DGD’nin toplamdaki payı 2005 yılı itibariyle %79 ile en yüksek oranda olmasına karşın, dönem sonuna kadar bu oranın %45 düzeyine çekilmesi ve Tabloda belirtilmiş olan diğer destek araçlarının paylarının da arttırılması yaklaşımı benimsenmiştir. Bunlardan özellikle 2005 bütçesinde %6 dolayında olan hayvancılık destekleme oranları yıl sonuna gelmeden %12 düzeyine çıkarılmıştır. Ayrıca, fark ödemeleri ve kırsal kalkınma desteklerine planlananın üzerinde destekleme verilmesi yoluna gidilmiştir. Sonuç olarak, tarımsal destekleme ödemelerinin olanaklar dahilinde Türkiye bütçesinin %1’inin altına düşürülmemesine özen gösterilmeye çalışılmıştır.

- 9 -

Tablo 1. Ulusal Tarım Stratejisi Destekleme Araçları ve Destekleme Bütçesindeki Payları(2006-2010)

Araçlar Pay (%) DGD ödemeleri 45 Fark ödeme uygulaması (prim) 13 Hayvancılık destekleri 12 Kırsal kalkınma destekleri (istihdam, kadın, genç, eğitim, yayım ..) 10 Telafi edici ödemeler (alternatif ürün; tütün, fındık) 5 Ürün sigortası ödemeleri 5 ÇATAK programı destekleri (erozyon, ağaçlandırma, organik tarım) 5 Diğer Destekler (girdi, kredi, teşvik vd.) 5 Toplam 100

Daha sonra, Strateji Belgesi’ne bağlı olarak, 2005/8629 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı

02.04.2005 tarih ve 25774 sayılı Resmi Gazete’de ilan edilmiştir. Kararın hemen ardından patatese alternatif ürün desteği, DGD, sulama suyu için kullanılan elektrik enerjisi desteği gibi destek uygulamaları yürürlüğe girmiştir. Aynı karardan hareketle; mazot desteği ve tarımda kullanılan kimyasal gübreye ilişkin desteklemeler de gündeme gelmiş bulunmaktadır.

2. 2. Uluslararası Tarım Politikasının Ulusal Tarım Politikalarına Etkileri

2.2.1. DTÖ Uruguay Turu Tarım Anlaşması

1 Ocak 1994 tarihinde yürürlüğe giren Uruguay Turu Tarım Anlaşması, tarım sektöründe serbestleşmeyi dünya genelinde uygulamaya sokan ve DTÖ’ne üye ülkelerin imza koyduğu bir uluslararası anlaşmadır.

1986 yılında başlayan ve iki yıl içerisinde bitirilmesi amaçlanan Uruguay Turu (UT) görüşmeleri, ABD ve AB’nin anlaşamaması nedeniyle 1994 yılı başına kadar sarkmıştır. O tarihe kadar birbirlerinin pazarı olarak nitelenebilen bölgelere (Avrupa Birliği Güney Amerika’ya, ABD Kuzey Afrika’ya) dışsatım sübvansiyonları ile maliyetinin altında satış yaparak dış pazar kapma yarışına giren bu iki ülke/ülke grubu, sürecin kendileri açısından daha avantajlı bir şekle dönüştürülebilmesi için, uzun bir “uzlaşı arama” zamanı yaşamışlardır.

7 yıl süren görüşmelerden sonra imzalanan UT Sonuç Anlaşmasının, genel olarak ülkelerin tarım sektörüne verdikleri iç desteklerin indirgenmesi, sübvansiyonlu dışsatım miktarının azaltılması, iç pazarları koruyucu önlemler kapsamında, tarife dışı önlemlerin tarife eşdeğerlerine çevrilmesi ve düzeyinin indirgenmesi, sağlık ve bitki sağlığı önlemlerinin dünya genelinde uyumlaştırılması başlıkları altında getirdiği düzenlemeler, az gelişmiş / gelişmekte olan ülke grubunun tarımlarında bağımlı yapılar oluşturmakta ve dışsatımda rekabet üstünlüğü olan ülkelerin dünya pazarlarındaki etkinliklerini artırmaktadır.

2.2.2. AB Gümrük Birliği Anlaşması

1 Ocak 1996 tarihinde yürürlüğe giren AB Gümrük Birliği (GB) Anlaşması’nda, temel olarak tarım ürünleri kapsam dışında bırakılmış olmakla birlikte, içeriğinde süt – tahıl ve şeker bulunan işlenmiş tarım ürünleri kapsama alınmıştır. Sözü edilen kapsam belirleme,

- 10 -

Türkiye’nin rekabet üstünlüğü olan salça – meyve suyu gibi çeşitli alanları dışlamıştır. Bu yapı altında AB ile yapılan işlenmiş tarım ürünleri dış ticaretine ilişkin veriler, GB Anlaşması’nın mevcut ticaret dengelerini hızla AB lehine bozduğunu göstermektedir.

Genel olarak Türkiye, işlenmiş tarım ürünlerinde Avrupa Topluluğu(AT) tanımlamasına göre dışsatımcı bir ülke olmasına ve dışalımının 7 ila 10 katı dışsatım gerçekleştirmesine karşın, AT ile yapılan işlenmiş tarım ürünü ticaretinde dışalımcı konumdadır. Yıllara ve ürün gruplarına göre değişmekle birlikte, Türkiye’nin işlenmiş tarım ürünleri dışalımının, yaklaşık % 90’ı AT’dan yapılmaktadır.

1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı (OKK) sonrasında, AT’dan yapılan işlenmiş tarım ürünleri dışalımı önemli ölçüde artmıştır. AT’dan yapılan birçok işlenmiş tarım ürünü dışalımı, 1/95 sayılı OKK sonrasında başlamıştır.

Bu konuda ortaya çıkan diğer önemli bir gelişme, sözü edilen OKK sonrası AT dışındaki ülkelerden yapılan işlenmiş ürün dışalımının, AT’dan yapılan dışalımdan daha hızlı bir artış göstermesidir. Bu durum, uygulamaya giren yeni rejimin, diğer ülkeler için de avantajlı sonuçlar doğurmasıyla açıklanabilir.

1/95 sayılı OKK’nın Türkiye’ye değil, daha çok AT’ye yeni bir takım tavizler getirmesi nedeniyle, karar sonrası Türkiye’nin işlenmiş tarım ürünleri dışsatımında önemli bir etki oluşmamıştır.

Dünya Ticaret Örgütü UT Anlaşması, tarım ürünlerine verilen iç destek, sağlanan dış koruma ve sübvansiyonlu dışsatımın yıllar içinde, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler açısından farklı oranlarda azaltılmasını kurallaştırdığından, tarım politikaları açısından dışsal bir belirleyici niteliği kazanmıştır. UT’un çevre ülkeler açısından etkisi ise genel olarak, daha az desteklenen ve daha az korunan tarım sektörü olarak ortaya çıkmakta ve kırsal – tarımsal altyapı sorunlarının dahi aşılamamış olduğu yapılarda, artan tarımsal dışalım ile kendisini göstermektedir.

2.2.3. IMF – Dünya Bankası Anlaşmaları

1999 yılı sonunda Uluslararası Para Fonu ile imzalanan Standby Anlaşması ve bu kapsamda verilen niyet mektupları, uygulanmakta olan tarım politikalarında önemli değişiklikler öngörmektedir. Bunlar, aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir;

Öncelikle destekleme fiyatlarının “Dünya Fiyatları” düzeyine çekilmesi, ardından girdi ve çıktıya dayalı destekleme sisteminin tümüyle kaldırılarak Doğrudan Gelir Desteği sistemine geçilmesi, TSKB, TCZB’nın yeniden yapılandırılması, TZDK, İGSAŞ, TÜGSAŞ, TŞFAŞ, ÇAYKUR, TEKEL’in özelleştirilmesi, Şeker, tütün ve TSKB alanlarında kurulların oluşturulmasıdır.

IMF ile yapılan Anlaşma hükümleri, kamu bütçesi açıklarından tarımsal desteklemeleri sorumlu tutan anlayışın bir görünümü niteliğinde ortaya çıkmış ve sektörel harcamaları kısıtlama amacına odaklanmıştır. Dönemin destekleme sistemi üzerindeki etkileri şöyle açıklanabilir:

1980’li yıllardan beri süren tartışmaların istikrar programına bir yansıması niteliğinde olmak üzere, yerel fiyatların dünya fiyatlarının çok üzerinde olduğu, tarımın rekabet

- 11 -

edebilmesi için yerel fiyatların indirgenmesi gerektiği ileri sürülmüş ve dünya fiyatı göstergesi olarak ABD tarımsal ürün borsalarının fiyatları temel alınmıştır.

Bu yaklaşımın sonuca odaklı olduğu, sorunu kavrayıp çözüm üretme düşüncesine dayanmadığı söylenebilir.

Türkiye’de tarımsal üretim maliyetlerinin yüksek olmasında, tarımın altyapı sorunları ve girdi fiyatlarının pahalılığı etken olmaktadır. Ortalama işletme genişlikleri küçük, sulama olanakları kısıtlı, teknolojiyi benimsememiş tarım sektörü, yaşanan yüksek enflasyon ortamında her geçen gün daha da pahalılaşan gübre – tohum – tarım ilacı vb. kullanmakta olup, tüm bu etkenler, üretim maliyetlerinin aşağıya çekilmesine engel olmaktadır. Tarımda yaşanan genel verimlilik düşüklüğü bu tabloda önemli bir unsur olmakla birlikte, AB ve ABD ile aynı verim değerleri ile üretim yapılan ürün gruplarında dahi aynı sorunun yaşanıyor olması, altyapı sorunları ve girdi kullanım maliyetlerinin baskın konumuna işaret etmektedir.

İşte bu tablo içerisinde, (a) ABD Borsa fiyatlarının, uygulanan sübvansiyonlar bağlamında Amerika’lı üreticinin eline geçen fiyatların altında bir fiyat düzeyini yansıtması ve (b) çıktı fiyatında yerel – dünya fiyatları karşılaştırması yapılırken, aynı karşılaştırmanın girdi fiyatlarında yapılmaması, başka bir deyişle dünya fiyatlarından yüksek yerel girdi fiyatları ile üretim yapılıyor olmasının görmezden gelinmesi, tarımsal üretim yapıları üzerinde olumsuz etki yapmıştır. Açıklanan destekleme fiyatları bazı yörelerde üretim maliyetlerinin altında kalmış ve özellikle nadas zorunluluğu ile üretim yapılan alanlarda, üretimden vazgeçmeler gözlenmiştir.

IMF “Reformlarının” Dünya Bankası Yapısal Uyum kredileri ile destekleneceği hükmü doğrultusunda, Dünya Bankası ile 2001 yılında “Tarım Reformu Uygulama Projesi (TRUP)” imzalanmıştır.

Dünya Bankası, dünya genelinde toplam kredi hacminin yaklaşık % 20’sini tarım sektörüne ayırmaktadır. 1950 yılından bu yana Dünya Bankası ile 163 Kredi Anlaşması imzalayan Türkiye’de de 31 Kredi Anlaşmasına konu edilen tarım sektörü, % 19.02 pay ile birinci sıradadır.

Dünya Bankası Anlaşmalarının iki belirgin özelliğinin bulunduğu söylenebilir; (a) Ulusal plan ve programların hedef ve stratejilerini yönlendirme özelliği, (b) Doğrudan kamu sektörü ve kamu yönetiminin örgütlenmesi, çalışma ilişkileri, istihdam biçimleri ve işlevlerini değiştirme etkisi.

Bu bağlamda, Dünya Bankası ile imzalanan TRUP, 4 alt projeden oluşmaktadır;

Doğrudan Gelir Desteği, Çiftçi Geçiş Programı (Alternatif Ürün Projesi), Tarım Satış Kooperatiflerinin Yeniden Yapılandırılması, Proje Destek Hizmetleri

Bu başlıklardan DGD, Türkiye’de uygulanan destekleme sisteminin tümüyle

değiştirilmesine odaklanmaktadır.

- 12 -

DTÖ Uruguay Turu Sonuç Anlaşması hükümlerine göre üretimden bağımsız (de coupled) doğrudan ödemeler Toplam Destek Ölçütü’nden muaf olup indirgenmeye konu olmazlar.

Doğrudan gelir ödemelerinin “Üretimden Bağımsız” olmasının anlamı, devlet tarafından üreticilere yapılan ödemelerin üreticinin ürettiği ürün çeşidi ya da miktarı ile bağlantısı olmaması demektir. DTÖ’nün uygulatmak istediği DGD çeşidi budur. Halen Avrupa Birliği’nin uyguladığı ve üretimle belli bir derecede bağımlı doğrudan gelir ödemeleri ise, hedeflenen gruplara bazı koşullara bağlı olarak yapılan telafi edici ödemeler (compensatory payments) ile piyasa fiyatı ile üreticinin eline geçmesi arzulanan fiyat arasındaki farkın “Fark Ödemeleri” (defıciency payments) adı altında yapılmaktadır.

DGD sistemi gelişmiş ülkeler için ticarette rekabet üstünlüğü sağlayıcı bir politika aracı iken; yapısal sorunları bulunan az gelişmiş / gelişmekte olan ülke gruplarında, uygulanan DGD sistemi, tarımsal üretim yapılarında olumsuz sonuçlar doğurabilmektedir.

Bunlara ana başlıkları ile bakmakta yarar vardır:

(a) Tarımsal üretimin en önemli gereklerinden olan finans, DGD sistemi ile tarımdan daha da uzaklaşmaktadır. Özellikle girdi desteği (gübre-tohum-tarım ilacı vb.), kaynağın tarımda kalmasını sağlar. Oysa DGD ödemelerinin tarıma geri dönüş oranı, her geçen gün biraz daha düşmektedir.

(b) Üretimden bağımsız DGD sistemi ile Türkiye’nin çok gereksinim duyduğu üretim planlamasını gerçekleştirmek olanaksızdır.

(c) Mevcut DGD sistemi, işleyiş itibariyle, araziyi işleyeni değil mülk sahibini desteklemektedir. Anadolu’da kira ilişkilerinde mülk sahipleri, DGD ödemelerini kendilerinin almalarını koşul olarak dayatmaktadırlar. Bu bağlamda kentlerde yaşayan ve toprakla hiç ilgileri olmayan mülk sahiplerinin tarımsal desteklerden yararlandırılmaları söz konusu olmaktadır.

(d) Mevcut sistem varsıl köylüyü desteklemektedir. Halen 500 dekara kadar arazisi olanlara dekar başına 16 milyon TL ödeme yapılmaktadır. Bu çerçevede çok daha geniş araziye sahip olanlar arazilerini noter sözleşmeleri ile 500’er dekarlık bölümlere ayırıp akrabaları üzerine göstererek ödemelerden geniş oranda yararlanmaktadırlar. Buna karşılık küçük arazi sahipleri, ödemeleri almak için yerine getirmek zorunda oldukları çeşitli işlemler (belge ücreti, noter ve başvuru masrafları – yol giderleri vb..) karşılığında yapacakları masrafların alacakları ödemeleri geçmesi nedeniyle, başvuru dahi yapamamaktadırlar. Nitekim 4.1 milyon tarım işletmesinden halen 2.7 milyonunun DGD ödemelerinden yararlanmak için kayıt yaptırmış durumda olmaları bunun bir göstergesidir.

(e) Tüm girdilerin hızla pahalılaştığı bir ortamda, DGD ödemeleri neredeyse sabit tutulmakta, bu bağlamda, dolaylı da olsa tarımsal üretimi destekleme etkisi giderek zayıflamaktadır.

(f) Başvuru sayısında ve ödeme miktarındaki göreli artışlara karşın, bütçeden DGD için ayrılan kaynaklar yeterli olmamaktadır.

- 13 -

(g) Nihayet DGD sistemi, DB TRUP Anlaşması gereğince 5 yıllık bir süre için uygulanmaktadır, bu nedenle de geçici bir yardımdır.

2.2.4. Avrupa Birliği Süreci

Yeniden Yapılanma arayışları içinde, bir başka önemli gelişme, 1999 Aralık Ayı’nda Helsinki’de gerçekleştirilen Zirve sonrasında Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne “Aday Ülke” statüsü kazanması sonrasında ortaya çıkmıştır. Türkiye AB ilişkilerinde son gelinen noktada Ekim 2005 tarihi itibariyle Müzakerelere başlanılmış ve müzakere çerçeve belgesi yayınlanmıştır. Bununla beraber belirlenen fasıllarda tarama süreci başlamıştır.

2.2.4.1. Ulusal Program Hükümleri

1999 yılının Aralık Ayı’nda Helsinki Zirvesi’nde Avrupa Birliği tarafından Türkiye’ye aday ülke statüsü tanınmasının ardından, AB tarafından bir Katılım Ortaklığı Belgesi yayımlanmış olup, burada belirtilen programın ülke taahhüdü haline getirilmesi ve zaman programlamasının yapılması çerçevesinde, Türkiye tarafından ilk Ulusal Program (UP), 24 Mart 2001 tarihinde yayımlanmıştır. Ardından, bu Programın revizesi niteliğinde olmak üzere, ikinci UP yayımlanmıştır.

İkinci UP’ın “Tarım” bölümünde, ilk UP’dan sonra yayımlanan bazı kanunlara atıf yapılmakta ve bunlardan 4634 sayılı Şeker Kanunu1 ile pancar üretiminde sözleşmeli sisteme, şeker üretiminde de kota sistemine geçildiği, 4733 Sayılı Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol İşletmeleri Genel Müdürlüğünün Yeniden Yapılandırılması ile Tütün ve Tütün Mamullerinin Üretimine, İç ve Dış Alım ve Satımına, 4046 Sayılı Kanunda ve 233 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun2 ile de tütün satışlarının açık artırma usulü, üretimin ise sözleşmeli olarak gerçekleştirilmesinin öngörüldüğü belirtilmektedir.

UP, AB Müktesebatına Uyum Açısından bir öncelikler listesi ve bunlara ilişkin ana unsurları da içermektedir. Liste, aşağıdaki gibidir:

1 - Yatay Konulara İlişkin Düzenlemelere Uyum Entegre İdare ve Kontrol Sisteminin (IACS) Temel Unsurlarının Oluşturulması Çiftlik Muhasebe Veri Ağının (FADN) Kurulması Avrupa Tarımsal Yönlendirme ve Garanti Fonuna (EAGGF) Yönelik İdari Yapıların Oluşturulması Organik Tarım

2 - Veterinerlik Mevzuatına Uyum Veterinerlik Çerçeve Kanununun Çıkarılması ve Bunun Uygulanmasına Yönelik AB

ile Uyumlu İdari Yapılanmanın Oluşturulması Sınır Kontrol Noktaları Veterinerlik Bilgi Sistemi Hayvan Hastalıklarının Kontrolü ve İzlenmesi ile Acil Eylem Planları Hayvan Refahı Veteriner Halk Sağlığı Yem

1 19 Nisan 2001 tarih ve 24378 sayılı Resmi Gazete 2 9 Ocak 2002 tarih ve 24635 sayılı Resmi Gazete

- 14 -

3 - Bitki Sağlığı Mevzuatına Uyum ve Gerekli Kurumsal Kapasitenin Oluşturulması Bitki Pasaportu Uygulamaları ve Sınır Kontrol Noktaları Dahil Zararlı Organizmalar Bitki Koruma Ürünleri (Pestisitler) Bitki Çeşidi Hakları Tohum ve Fide Kalitesi

4 - Ulusal Kırsal Kalkınma ve Ormancılık Stratejilerinin Oluşturulması Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisinin ve Programının Oluşturulması Ulusal Ormancılık Stratejisinin Oluşturulması

5 - Gıda Güvenliği ve Kontrolü Bitkisel Kökenli Gıda Maddelerinde Gıda Güvenliği Süt ve Süt Ürünlerinde Gıda Güvenliği Et ve Et Ürünlerinde Gıda Güvenliği Diğer Tarımsal Ürünlerde Gıda Güvenliği Alkollü İçkilerde Gıda Güvenliği Dikey Mevzuat

6 Ortak Piyasa Düzenlerinin Kurulması ve Tarım Piyasalarının Etkin Biçimde

İzlenmesine Yönelik Yasal Dayanak, İdari Yapılar ve Uygulama Mekanizmalarının Oluşturulması

Hububat ve Çeltik Sığır ve Dana Eti Süt ve Süt Ürünleri Taze Meyve ve Sebze İşlenmiş Meyve ve Sebze Zeytinyağı Şarap Şeker Tütün

2.2.4.2. İlerleme Raporu’nun Analizi

Avrupa Birliği İlerleme Raporu, 6 Ekim 2004 tarihinde yayımlandı.

İlerleme Raporunun Tarım, Hayvan ve Bitki Sağlığı, Balıkçılık başlıklı bölümü; tarım

sektörü ve kırsal alan konularında 25 üyeli AB ile Türkiye arasında karşılaştırma yapmaktadır. Rapor verilerine göre; Türkiye’nin katılımı AB tarımsal alanlarına 39 milyon hektar daha ilave edecek ve bu, 25 üyeli AB’nin tarımsal alanının % 23’ü anlamına gelecektir. Türkiye’nin tarımsal işletme yapısı, Bulgaristan ve Romanya ile benzerlikler taşımaktadır. AB’nin 25 ülkenin 13 milyon tarım işletmesine karşılık, Türkiye’nin 3 milyon tarım işletmesi bulunmakta olup; ortalama işletme genişliği AB’de 13 hektar iken Türkiye’de 6 hektardır.

Yine Türkiye’nin katılımı ile AB 25’in 452 milyon tüketicisine 80 milyon daha tüketici katılacaktır.

Rapor, 2000’den bu yana sürdürülen “tarım reformu” çalışmalarına karşın liberalizasyonun tam olarak sağlanamadığını ifade ederek eleştiri getirilmektedir. Buna göre,

- 15 -

müdahale alımları, girdi yardımları ve üretimle bağlantılı yardımlar gibi bütçeden finanse edilen destekler “halen” sürdürülmekte olup, ayrıca birçok tarımsal ürününde gümrük tarifesi AB düzeyinin üstünde bulunmakta, bazı ürünlerde yasaklar vardır. AB düzeyinin altında olmakla birlikte, dışsatım sübvansiyonları söz konusudur, tarımsal KİT’lerin özelleştirilmesi tamamlanamamıştır vb. eleştiriler mevcuttur.

Raporun bu bölümünde yer alan ifadelerin irdelenmesinde yarar bulunmaktadır. Öncelikle, Dünya Bankası raporunda da belirtildiği gibi, “reform” sonrasında, Türkiye’de girdi yardımı kalmamış, müdahale alımlarının düzeyi önemli oranda indirgenmiştir. Gümrük tarifelerimiz, Dünya Ticaret Örgütü taahhütleri ile uyumlu olup, üyelik öncesi AB ile aynı düzeyde gümrük vergisi uygulama zorunluluğumuz bulunmamaktadır. Üretimle bağlantılı yardımlar yalnızca beş ürüne uygulanan düşük miktarlı primler olarak sürdürülmektedir. Dünyada uygulanan dışsatım sübvansiyonlarının neredeyse tamamının AB ve ABD tarafından kullanıldığı bilinmekte iken “Rapor” parasal anlamı olmayan Türkiye uygulamalarından söz etmektedir. Hepsinden önemlisi, EBK, SEK, YEMSAN gibi kuruluşların yokluğu hala doldurulamamış iken, kar eden ve piyasayı düzenleyen TEKEL, Şeker Fabrikaları, Gübre Fabrikaları, Çaykur’un bir an evvel özelleştirilmesine vurgu yapılmaktadır.

Rapor, kullanılan 400 milyon doların üzerindeki ticaret bozucu dışsatım kredileri nedeniyle, ABD’den başta pamuk, sigara, tütün, buğday, arpa, soya ve mısır olmak üzere birçok tarımsal ürün dışalımının yapıldığını ve tarımsal ürün ticaretinde 600 milyon Avro düzeyinde ticaret açığı verildiğini, buna karşılık AB ile yapılan tarımsal ticarette Türkiye’nin ticaret fazlası verdiğinin altını çizmektedir.

Raporda, her zaman olduğu gibi, kamu ve hayvan sağlığı sorunları nedeniyle Türkiye’nin uyguladığı canlı hayvan dışalım yasağı da eleştirilmektedir.

Raporun belki de en ilginç bölümü ise, “Türkiye’nin üyeliğinin etkileri” bölümünde yapılıyor. Buna göre, ilerideki bir tarihte gerçekleştirilebilecek üyeliğin etkilerini şimdiden kestirmek zor. Ancak meyve – sebze, fındık, bakliyat ve koyun eti gibi rekabet şansı olan ürünler dışında, Türkiye’nin işinin zor olduğu ve rekabetçi bir yapı için daha fazla liberalizasyon gerektiği söyleniliyor. Olası bir üyelikte, tercihli ticaret avantajları sona erecek olan Türkiye’nin tarımsal dışsatımının azalacağı, buna karşılık kısıtlamaların kalkması nedeniyle AB’nin dışsatımının artacağı belirtiliyor. Bu noktada “Rapor” çok ilginç bir öneri geliştiriyor; “üyelik anındaki şoktan korunmak için, üye olmadan, geçiş sürecindeyken, AB’ye yönelik ticari kısıtlamalarınızı tümüyle kaldırın” gibi öneri getirmektedir.

Raporun bir diğer önemli saptaması ise, halen AB’de uygulanan OTP’nin Türkiye’de uygulanması halinde, AB bütçesine getireceği finansal yük ile ilgili. Buna göre, Doğrudan Gelir Desteği için 8 milyar Avro, Pazar önlemleri için 1 milyar Avro gerekiyor. Oysa 10 yeni ülkenin tümüne, bu alanda toplam 7 milyar Avro ödeniyor. Ayrıca, kırsal kalkınma önlemleri için de 2.3 milyar Avro’ya gereksinim duyuluyor. Rapor, geçiş süresinin 2025’i aşması durumunda, hesabın değişeceğini de eklemeyi unutmuyor.

Şu kısa notu belirtmekte yarar var ki, Türkiye, 2004 yılında tarımına toplam 2.5 milyar dolar düzeyinde bir kaynak aktarıyor. Bu veri, Türkiye’de tarımın, belirtilen kalemler açısından, AB’nin 1/6’sı kadar desteklendiğinin net bir açıklaması niteliğindedir.

Diğer taraftan Rapor, tarımdaki istihdam fazlasının, sosyal açıdan önemli bir sorun oluşturduğunu belirttikten sonra, Türkiye’nin tamamlamış olduğu tarama (screening)

- 16 -

sürecinin yeniden başlayacağını dolaylı olarak belirtiyor, Türkiye için özel geçiş süreci ve derogasyonlardan söz etmektedir.

Sonuç olarak, müzakere sürecinde bir dosya kapanmadan diğerine geçmeyecek olan AB’nin, bu koşullarda tarım dosyasını kapatmasının güç olduğu ortadadır. Bu durum, AB üyeliğinin önünde engel olarak tarımın ve üreticinin gösterilmesi gibi tehlikeli bir sürece işaret etmektedir.

2.2.4.3. Dünya Ticaret Örgütü Cenevre Çerçeve Anlaşması ve Olası Etkileri

27 – 31 Temmuz 2004 tarihleri arasında Cenevre’de yapılan Dünya Ticaret Örgütü görüşmelerinden sonra, tarım alanında ortaya çıkan Çerçeve Anlaşma (Framework for Establishing Modalities in Agriculture), çoğu zaman yetersiz bir tartışma düzlemi yaratmış; daha da önemlisi Anlaşma’nın Türkiye’ye ve gelişme yolundaki ülke (GYÜ) – en az gelişmiş ülke (EAGÜ) gruplarına gelecekteki etkileri konusunda yanlış değerlendirmeler ortaya çıkmıştır.

DTÖ terminolojisinin egemen olduğu Çerçeve Anlaşma metninin anlaşılabilmesi, ancak Cenevre sürecini önceleyen gelişmelerin sağlıklı değerlendirilebilmesi ile olanaklıdır. Çünkü Cenevre, asıl olarak, Uruguay Turu sonrasında imzalanan Tarım Anlaşması hükümleri uyarınca, GYÜ taahhütlerinin son bulacağı 2004 yılında ortaya çıkan sıkışmışlığın bir sonucudur. Küresel güç merkezleri açısından Doha ve Cancun’da alınan başarısız sonuçlar onları, Cenevre’de bir “Çözüm” üretmeye ve bir anlamda taviz vermeye zorlamıştır. Ancak “Verilen Taviz – Karşılığında Alınan Ödün” analizinin sağlıklı yapılması, görünenin altında yatan genel eğilimi olanca açıklığı ile ortaya koymaktadır.

Tarım ticaretinin liberalizasyonu, II. Dünya Savaşı sonrası kurulan Bretton Woods sistemi içinde, diğer sektörlerin aksine çok taraflı uluslararası anlaşmalara konu olamamış, bunun yerine ürünler bazında yapılan ya da ikili anlaşmalarla daha dar “çözümlemeler” yaratılmaya çalışılmıştır.

GATT’ın Dünya Ticaret Örgütü’ne dönüştüğü süreçte, 1986 yılında başlayan ve çetin müzakereler sonucunda ancak 1994 yılında bitirilebilen DTÖ Uruguay Turu sonrasında imzalanan Sonuç Anlaşması (Final Act), tarım ticaretini geniş oranda liberalize eden ilk uluslararası anlaşma olarak nitelenebilir.

Uruguay Turu (UT); iç desteklerin azaltılması, pazara girişin kolaylaştırılması ve dışsatım sübvansiyonlarının indirgenmesi esaslarına dayanmaktadır. GÜ’ler açısından 6 yıllık indirim süreci 1995 – 2000 yılları arasında, GYÜ’ler için ise 10 yıllık indirim süreci 1995 – 2004 yılları arasında uygulanmıştır.

Türkiye, UT Tarım Anlaşması’nın iç desteklerin azaltılması taahhüdü kapsamına, GYÜ’ler için geçerli olan de minimis koşulları gereğince girmemiş, yüksek kote edilen gümrük vergileri nedeniyle, birkaç ürün dışında, genel olarak pazara giriş hükümlerinden ve bütçe zorlukları nedeniyle zaten kullanamadığı dışsatım sübvansiyonlarının indirgenmesi hükümlerinden olumsuz etkilenmemiştir.

İzleyen süreçte, 2000 yılı başından beri yoğun bir şekilde yürütülmekte olan resmi ve gayriresmi toplantıların devamında 2001 yılı Kasım ayında Katar’ın Doha kentinde

- 17 -

düzenlenen Bakanlar Konferansı Tarım alanında liberalizasyon yapılabilmesine yönelik irade beyanı dışında somut bir sonuç üretemeden dağılmıştır.

2003 yılının Eylül ayında Meksika’nın Cancun şehrinde yapılan Bakanlar Konferansı ise GÜ’ler için adeta felaketin habercisi idi. Cancun’a kadar ABD ve Avrupa’nın ve zaman zaman onlara eklenen CAIRNS grubunun pazarlıklarını izlemekle yetinen ve geniş anlamda kaybeden azgelişmiş dünya, Hindistan ve Malezya’nın öncülüğünde kendi istemlerini dile getirmiştir. Özellikle ABD’nin, bir avuç pamuk üreticisine yılda 12.5 milyar dolar destek verirken, GYÜ ve EAGÜ’lerden pazara giriş kısıtlarını kaldırmasını istemesinin adil olmadığı, Cancun’dan akıllarda kalan bir temel sav olarak öne çıkmıştır. Bu koşullarda Cancun tam bir fiyasko ile sonuçlanmıştır...

Cancun süreci, şu gerçeğin altını çizmiştir; ya GÜ’ler dışsatım sübvansiyonlarını korumak konusundaki ısrarlarından vazgeçecekler, ya da süreç çoktaraflı bir anlaşma açısından tümüyle tıkanacak ve yeniden mal bazında ikili anlaşmalar dönemine girilecektir...

İşte bu ortamda, “İleri Tarım Müzeakereleri” olarak adlandırılan sürecin son halkası, 27 - 31 Temmuz 2004 tarihlerinde Cenevre’de yapılan DTÖ görüşmelerinin ardından ortaya çıkan Çerçeve Anlaşma olmuştur.

UT’nun devamı niteliğinde, Cenevre’de de Anlaşma pazara giriş, iç destekler ve dışsatım sübvansiyonları olmak üzere üç temel esasa oturtulmuştur.

Pazara giriş, korunan iç pazarların kilidini açmaya yönelik bir düzenlemedir. Cenevre’de, bu alanda, bir bant uygulaması belirlenmiştir. Bant sayısı, her bant aralığına giren tarife sayısı ve her bant aralığı için uygulanacak olan indirim yöntemi bu sistemin can alıcı noktalarıdır. İsviçre formülü, lineer formül ya da karma formül, gümrük vergilerinin indirgenme hız ve oranını belirleyecektir.

Anlaşmalarda İsviçre formülünün benimsenmesi, Türkiye’nin yüksek gümrük vergileri ile koruduğu sektörler (hayvansal ürünler, endüstri bitkileri, tahıllar vb) için gümrük vergilerinin hızla düşeceği anlamına geliyor. DTÖ’nün, tarife dışı engel denetimlerini yoğunlaştıracağı ve izin belgesi gibi dışalımı engellemek için kullanılan yöntemlere yaptırım uygulayacağını öngörmek te hiç zor değil...

Dünya Ticaret Örgütü’ne kote edilen değerler üzerinden 10 yıl boyunca (1995 – 2004) yapılan indirimler sonrası, Türkiye, GTİP’lerine göre değişmek üzere, hayvansal ürünlerde % 136.5 ila % 227.5, tereyağında % 100, peynirde % 111, muzda % 147, çayda % 145, şekerde % 136.5, hububat ürünlerinde % 180 gümrük vergisi uygulama hakkına sahiptir.

Çerçeve Anlaşma, bant usulü indirimden söz ediyor. Bunun Türkçesi, yüksek gümrük vergilerinden yüksek indirimdir. Büyük olasılıkla, % 120’nin üzerindeki bant en yüksek bant olarak değerlendirilecek ve en yüksek indirime bu oranın üzerindeki gümrük vergisine sahip ürünler muhatap olacaklar.

Bu demektir ki, Türkiye açısından en hassas olan hayvansal ürünler, hububat, şeker, çay ve muzda durum giderek kötüleşecek.

- 18 -

Türkiye gibi tarımına yeterli finansal destek sağlayamayan ülkelerde, gümrük vergileri, iç piyasayı korumak ve üretimin sürdürülebilirliğini sağlamak açısından son derecede önemli araçlardır.

İç desteklerde bir indirim uygulaması da, GÜ-GYÜ-EAGÜ grupları için farklı sonuçlar üretebilecek nitelikte. DTÖ’nün ticareti bozucu olarak niteleyerek yasakladığı kırmızı kutu destekler (pazar fiyatı destekleri – girdi destekleri vb), aslında başta ABD ve AB’nin, en az yarım yüzyıldır büyük finansman kaynakları kullanarak üreticisine verdiği desteklerdir. Bu ülkelerde, bu destek politikalarının sonrasında oluşan sağlam tarımsal yapı, bu desteklerin üretimle bağlantısız (de coupled) olarak üreticiye yönlendirilmesine olanak tanımakta, başka bir deyişle sakınca yaratmamaktadır. Bu çerçevede, doğrudan gelir desteği gibi üretimle bağlantısız formlarda GÜ’ler, desteklerini yeniden formüle etmekte ve izin verilen Mavi Kutu destekler içinde toplamaktadır. Buna karşılık GYÜ’ler ve EAGÜ’ler, tarımsal yapı bozuklukları – yönetim sorunları ve bütçe kısıtları nedeniyle, tarımlarını yeterince destekleyememekte, desteklerini dönüştürmekte zorlanmakta, yeni destek formları da tarımın finansman açığını daha da derinleştirmektedir.

Türkiye, Anlaşma’nın de minimis hükmü uyarınca, bir destek indirgeme taahhüdü altında olmamasına karşın, krizler sonrası dönemde tarım desteklerini önemli oranda indirgemiş ve tarım sektörüne 1.2 milyar $ ila 2.5 milyar $ düzeyinde yıllık destek uygulayabilmiştir. Üstelik desteklerin büyük çoğunluğu, arazi mülkiyetine dayalı DGD uygulamaları çerçevesinde üreticiye ulaşmamış ve tarım dışı kanallara akmıştır. Tarım desteğinin AB’de yıllık 50 milyar $ düzeyinde olması, Bush yönetiminin mevcut desteklere ilaveten ABD tarımı için 85 milyar $ daha ayırması, GÜ’ler ile GYÜ’ler ve EAGÜ’lerin kaynak kullanma adaletsizliğini çarpıcı bir şekilde ortaya koymaktadır. DTÖ Anlaşması’nda bulunan “Yoksul Üreticiye Girdi Desteği Serbestisi” ise, 1999 yılından bu yana, yine Türkiye tarafından kullanılmamaktadır. Anlaşma ile % 10 olan “de minimis” sınırının GYÜ’ler için indirgenmesi, Türkiye’nin zaten sağlayamadığı iç destekler açısından daha da vahim bir durum yaratacaktır.

Çerçeve Anlaşma’nın üçüncü ayağı ise, dışsatım sübvansiyonları alanındadır. GÜ’ler, dışsatım sübvansiyonlarının azaltılması ve süreç içinde tümüyle kaldırılmasını benimsemiş görünmektedirler.

GÜ’lerin tıkanan görüşme sürecini aşmak için kullandıkları ve dünya kamuoyuna “büyük taviz” diye sunulan bu yaklaşım, dikkatli bir analizde, verdiği görüntüyle tamamen zıt bir sonuç üretmektedir.

ABD ve AB’nin dışsatım sübvansiyonuna ayırdığı kaynak miktarı, yıllık 15 milyar $ düzeyindedir. GÜ’lerin yılda 300 milyar $ düzeyinde iç destek için kaynak kullandığı düşünüldüğünde, toplam destekler içinde dışsatım sübvansiyonlarının görece daha az önemli olduğu açıktır. İşte ABD ve AB, bu noktadan verdikleri sözde tavizlerle, paraza giriş ve iç destekler gibi iki büyük alanda, kendileri için yaşamsal önem taşıyan “ilerlemeler” sağlayacaklardır.

Bütçe olanakları yeterli olmayan GYÜ ve EAGÜ’ler, tarımlarını ancak gümrük vergileri ile koruyabilmektedirler. Çerçeve Anlaşma ile açılan süreçte, gümrük vergilerindeki hızlı indirim, yoksul ülkelerin yoksul üreticileri için, yıkıcı sonuçlar üretecektir.

- 19 -

Oysa GÜ’ler, bu alanda da kendi çıkarlarına bir düzenlemeyi, Anlaşma koşulu haline dönüştürmüşlerdir. Buna göre, GÜ’ler tarifelerini düşük tutmak suretiyle, Özel Korunma Önlemleri uygulama hakkı kazanmışlardır. Böylece GÜ’ler, bir malın dışalım fiyatının o ürünün üretilebilirliğini tehdit edecek ölçüde düşük bir fiyatla pazara girmesi durumunda, dışalıma ek vergi koyma ve hatta birtakım kısıtlamalar getirme olanağına kavuşmuşlardır. Gıda yardımlarının bile ticaret aracı haline dönüştürüldüğü dünyada, bu “olanak” amacı dışında kullanılmaktadır. Buna karşılık, içlerinde Türkiye’nin de bulunduğu GYÜ’ler, Anlaşma’nın bu koruma hükmünden yararlanamamaktadırlar.

Önümüzdeki süreçte, Çerçeve Anlaşma’nın içinin doldurulmasına yönelik görüşmeler başlayacaktır. Bu süreç, tüm ülkeler için olduğu gibi, Türkiye için de yaşamsal önem taşımaktadır.

Bu sürece yönelik olarak, Türkiye kamu yönetiminin, demokratik kitle örgütleri, çiftçi örgütleri ve akademisyenlerin katkısı ile görüşme pozisyonunu hazırlaması gerekmektedir.

Daha da önemlisi, Türkiye, pazara giriş koşullarının iç piyasayı koruyamayacak duruma gerileyeceği yakın gelecek için, hem tarımın geneli, hem de ürün bazında bir planlama çalışması yapması ve bunu süratle yaşama geçirmesi gerekmektedir.

Hızlı bir tarımsal yatırım planlaması ile sulanabilir alanlarını iki katına çıkartan, arazi kullanım planlamasından üretim deseni seçimine kadar rasyonel tercihler ortaya koyan, üretici örgütlenmesinden girdi temini ve ürün pazarlamasına kadar sürecin tüm aşamalarında üretimden ve üretici – tüketici lehine çözümlerden yana olan, bilgi ve teknolojiyi tarla ile buluşturan, üretim maliyetlerini azaltıp verim değerlerini yükselten, bu çerçevede rekabet gücü yüksek bir tarım sektörü kurgulaması, süreç içindeki kalıcı çözümdür.

2.2.4.4. AB İle Türkiye İçin Müzakere Çerçeve Belgesi

Müzakerelere İlişkin İlkeler

1. Müzakereler Türkiye’nin kendi başarısına dayanır ve müzakerelerin hızını Türkiye’nin üyelik koşullarını yerine getirmede kaydettiği ilerleme belirler. Konseyin durumu düzenli olarak izleyebilmesi için, Dönem Başkanlığı veya Komisyon, gerektiğinde Konseyi ayrıntılı bir şekilde bilgilendirir. Birlik, uygun zamanda, müzakerelerin sonuçlandırılması için gerekli koşulların yerine getirilip getirilmediğine karar verir. Bu, Komisyon tarafından hazırlanacak olan ve 6 numaralı paragrafta listelenen koşulların Türkiye tarafından yerine getirildiğini teyit eden bir rapora dayanarak yapılır.

2. Aralık 2004 tarihli Zirvede kararlaştırıldığı gibi, bu müzakereler Avrupa Birliği Antlaşmasının 49'uncu maddesine dayanmaktadır. Müzakerelerin ortak hedefi üyeliktir. Bu müzakereler, sonucu önceden garanti edilemeyen ucu açık bir süreçtir. Birliğin absorbe etme kapasitesi de dahil, tüm Kopenhag kriterleri göz önünde bulundurularak, Türkiye’nin üyelik yükümlülüklerini tam olarak üstlenecek durumda olmaması halinde Avrupa yapılarına mümkün olan en güçlü bağlarla kenetlenmesi sağlanmalıdır.

3. Genişleme, Birliğin ve üye devletlerin angaje olduğu sürekli gelişme ve bütünleşme sürecini güçlendirmelidir. Birliğin uyumunu ve etkililiğini korumak için her türlü çaba gösterilmelidir. 1993 Kopenhag Zirvesinin Sonuç Bildirgesi uyarınca, Birliğin, Avrupa bütünleşmesine ilişkin ivmesini koruyarak Türkiye’yi absorbe etme kapasitesi, hem Birliğin,

- 20 -

hem de Türkiye’nin genel çıkarı açısından önemli bir mülahazadır. Komisyon, müzakere sürecinde bu kapasiteyi, bu üyelik koşulunun gerçekleşip gerçekleşmediğine ilişkin Konsey tarafından yapılacak değerlendirmeye esas teşkil etmek üzere, Ekim 2004 tarihli Türkiye’nin Üyelik Perspektifinden Kaynaklanan Hususlar Hakkında Raporda (Etki Raporu) ortaya konan tüm konuları kapsayacak şekilde izler.

4. Müzakereler, Türkiye’nin, 1993 Kopenhag Zirvesinde belirlenen, daha sonra büyük bir bölümü Avrupa Birliği Antlaşmasının 6(1)’ncı maddesine dercedilen ve Temel Haklar Şartında beyan edilen siyasi kriterleri yeterli derecede karşılamasına dayanarak başlatılır. Birlik, Türkiye’den, reform sürecini sürdürmesini ve Avrupa içtihat hukuku da dahil olmak üzere, özgürlük, demokrasi, hukukun üstünlüğü, insan hakları ve temel özgürlüklere saygı gibi ilkeler bakımından daha fazla gelişme kaydetme yönünde çaba sarf etmesini; özellikle işkence ve kötü muamele ile mücadelede sıfır tolerans politikalarına ve ifade özgürlüğü, din özgürlüğü, kadın hakları, sendikal haklar da dahil ILO standartları ve azınlık hakları ile ilgili hükümlerin uygulanmasına ilişkin mevzuatı ve uygulama tedbirlerini konsolide etmesini ve genişletmesini beklemektedir. Birlik ve Türkiye, yoğun siyasi diyaloglarını sürdürecektir. Söz konusu alanlarda kaydedilen ilerlemenin geri dönülmezliğini ve bu ilerlemenin özellikle temel özgürlüklere ve insan haklarına tam saygı gösterilmesi bakımından eksiksiz ve etkili bir şekilde uygulanmasını sağlamak amacıyla, kaydedilen ilerleme, bu konuda Konseye düzenli rapor sunmaya davet edilen Komisyon tarafından, 2004 tarihli Etki Raporu, Tavsiye Metni ve İlerleme Raporunda işaret edilen sorunlu hususların tümüne yer vermek suretiyle yakından izlenmeye devam edilir.

5. Türkiye’de, Birliğin temelini oluşturan özgürlük, demokrasi, insan haklarına ve temel özgürlüklere saygı ve hukukun üstünlüğü ilkelerinin ciddi ve sürekli olarak ihlal edilmesi durumunda, Komisyon kendi inisiyatifiyle veya üye devletlerin üçte birinin talebi üzerine müzakerelerin askıya alınmasını tavsiye eder ve müzakerelerin tekrar başlatılması için gerekli koşulları önerir. Konsey, böyle bir tavsiye üzerine, Türkiye’yi de dinledikten sonra, nitelikli çoğunlukla, müzakerelerin askıya alınıp alınmamasını ve tekrar başlatılması için gerekli koşulları karara bağlar. Üye devletler, Hükümetlerarası Konferansta, oybirliği genel kuralına helal gelmeksizin, Konsey kararı doğrultusunda hareket eder. Avrupa Parlamentosu bilgilendirilir.

6. Müzakerelerin ilerlemesini, ekonomik ve sosyal yakınsama ve Komisyonun 2'nci paragrafta belirtilen raporları çerçevesinde, Türkiye’nin katılıma hazırlık yönünde kaydettiği gelişme yönlendirir. Bu ilerleme, özellikle aşağıdaki koşullara göre ölçülür:

- Üyelik koşullarını ortaya koyan aşağıda belirtilen Kopenhag Kriterleri:

* Demokrasiyi, hukukun üstünlüğünü, insan haklarını, azınlıklara saygı gösterilmesini ve azınlıkların korunmasını teminat altına alan kurumların istikrarı,

* İşleyen bir piyasa ekonomisinin varlığı ve Birlik içindeki rekabet baskısı ve piyasa güçleriyle baş edebilme kapasitesi,

* Siyasi, ekonomik ve parasal birliğin amaçlarına bağlılık da dahil, üyelikten kaynaklanan yükümlülükleri üstlenme kapasitesi ve müktesebatı etkili bir şekilde uygulayacak ve yürütecek idari kapasite,

- Türkiye’nin iyi komşuluk ilişkilerine koşulsuz bağlılığı ve mevcut sınır anlaşmazlıklarını, gerektiğinde Uluslararası Adalet Divanının yargılama yetkisi de dahil

- 21 -

olmak üzere, Birleşmiş Milletler Şartı uyarınca ihtilafların barışçıl yollardan halli ilkesine uygun olarak çözme taahhüdü,

- Türkiye’nin, kapsamlı bir çözüm için elverişli bir ortamın yaratılmasına katkıda bulunmak üzere atılacak adımlar da dahil olmak üzere, Kıbrıs sorununa Birleşmiş Milletler çerçevesinde ve Birliğin dayandığı ilkeler doğrultusunda kapsamlı bir çözüm bulunması yönündeki çabalara destek vermeye devam etmesi ve Türkiye ile Kıbrıs Cumhuriyeti de dahil tüm AB üyesi devletler arasındaki ikili ilişkilerin normalleştirilmesi yönünde ilerleme kaydedilmesi;

- Türkiye’nin, Ortaklık Anlaşmasından ve bu Anlaşmayı tüm yeni AB üyesi devletlere teşmil eden Ek Protokolden kaynaklanan yükümlülüklerini (özellikle AB-Türkiye gümrük birliği ile ilgili olanlar) yerine getirmesi ve düzenli bir şekilde gözden geçirilen Katılım Ortaklığı Belgesinin uygulanması.

7. Katılım sürecinde, Türkiye’nin üçüncü ülkelere karşı uyguladığı politikaları ve uluslararası kuruluşlardaki tutumlarını (bu kuruluşlara ve düzenlemelere tüm AB üyesi devletlerin taraf olması ile ilgili olanlar da dahil), Birlik ve üye devletler tarafından kabul edilen politikalar ve tutumlar ile aşamalı olarak uyumlaştırması gerekmektedir.

8. Katılım müzakerelerine paralel olarak, Birlik, Türkiye ile yoğun bir siyasi diyalog ve sivil toplum diyaloğu içine girer. Kapsayıcı sivil toplum diyaloğunun amacı, özellikle Avrupa vatandaşlarının katılım sürecine desteğini temin etmek üzere, insanları bir araya getirerek karşılıklı anlayışı geliştirmektir.

9. Türkiye, diğer katılım müzakerelerinin sonuçlarını, Birliğe katıldığı tarihteki mevcut halleriyle kabul etmek zorundadır.

10. Katılım, Birlik müktesebatı olarak bilinen, Birlik sistemine ve Birliğin kurumsal çerçevesine bağlanan hak ve yükümlülüklerin kabulünü gerektirir. Türkiye bu müktesebatı, katılım tarihindeki haliyle uygulamak zorundadır. Ayrıca, katılım mevzuat uyumuna ilaveten, müktesebatın zamanında ve etkili olarak uygulanmasını da gerektirir. Müktesebat sürekli olarak gelişmekte olup, aşağıdakileri içermektedir:

- Birliğin temelini oluşturan Antlaşmaların içeriği, ilkeleri ve siyasi hedefleri; - Antlaşmalar uyarınca kabul edilen mevzuat ve kararlar ve Avrupa Toplulukları

Adalet Divanının kararları; - Birlik çerçevesinde kabul edilen hukuken bağlayıcı olan veya olmayan diğer işlemler

(örneğin, kurumlararası anlaşmalar, ilke kararları, bildirimler, tavsiyeler, kılavuzlar); - Ortak güvenlik ve dış politikası çerçevesinde kabul edilen ortak eylemler, ortak

tutumlar, deklarasyonlar, sonuç bildirgeleri ve diğer işlemler; - Adalet ve içişleri çerçevesinde kabul edilen ortak eylemler, ortak tutumlar,

imzalanan sözleşmeler, ilke kararları, bildirimler ve diğer işlemler; - Topluluklar tarafından veya Topluluklar ve üye devletler tarafından birlikte

akdedilen uluslararası anlaşmalar ve üye devletlerin Birlik faaliyetlerine ilişkin olarak

- 22 -

aralarında akdettikleri uluslararası anlaşmalar. Türkiye’nin, katılımından uygun bir zaman önce müktesebatın Türkçe'ye tercüme edilmesi ve katılımıyla birlikte AB kurumlarının gerektiği gibi işlemesi için ihtiyaç duyulan yeterli sayıda tercüman ve mütercim yetiştirmesi gerekmektedir.

11. Türkiye’nin bir üye devlet olmasının getireceği tüm hak ve yükümlülükler, Türkiye ve Topluluklar arasındaki mevcut tüm ikili anlaşmaların ve Türkiye tarafından akdedilmiş üyelik yükümlülükleriyle bağdaşmayan tüm diğer uluslararası anlaşmaların sona erdirilmesini gerektirir. Ortaklık Anlaşmasının müktesebattan farklılık gösteren hükümleri, katılım müzakerelerinde emsal teşkil etmez.

12. Müktesebattan kaynaklanan hak ve yükümlülüklerin Türkiye tarafından üstlenilmesi, müktesebatta spesifik uyarlamalar yapılmasını gerektirebilir ve istisnai olarak, katılım müzakereleri sırasında belirlenmesi gereken geçici tedbirlerin alınmasına neden olabilir. Gerekli hallerde, müktesebatta yapılacak spesifik uyarlamalar, üye devletlerin söz konusu müktesebatı kabul ederken uyguladıkları o müktesebata özgü ilkeler, kriterler ve parametreler temelinde ve Türkiye’nin özellikleri de dikkate alınarak kararlaştırılır. Birlik, Türkiye tarafından yapılan geçiş düzenlemesi taleplerini, bunların süre ve kapsam bakımından sınırlı olması ve müktesebatın uygulanması için açıkça belirlenmiş aşamaları içeren bir planla desteklenmesi kaydıyla kabul edebilir. İç pazarın genişletilmesiyle bağlantılı alanlarda, düzenleyici tedbirler hızlı bir biçimde uygulanmaya konmalı ve geçiş süreleri kısa ve az olmalıdır. Büyük mali harcamalar yapılması da dahil, önemli çaba gerektiren kayda değer uyarlamaların gerektiği durumlarda, uyuma yönelik süregelen, ayrıntılı ve bütçelendirilmiş bir planın parçası olarak uygun geçiş düzenlemeleri öngörülebilir. Her halükarda, geçiş düzenlemeleri Birliğin kurallarına ve politikalarına değişiklik getirmemeli, bunların düzgün işleyişini aksatmamalı ve rekabetin önemli ölçüde bozulmasına neden olmamalıdır. Bu bağlamda, Birliğin ve Türkiye’nin çıkarları dikkate alınmalıdır.

Uzun geçiş süreleri, derogasyonlar, spesifik düzenlemeler veya daimi korunma hükümleri (yani, korunma tedbirlerinin alınmasına dayanak teşkil eden, daimi surette ileri sürülebilecek hükümler) öngörülebilir. Komisyon, gerektiğinde bu hükümleri, kişilerin serbest dolaşımı, yapısal politikalar veya tarım gibi alanlarda hazırlayacağı önerilere dahil eder. Ayrıca, kişilerin serbest dolaşımının nihai olarak gerçekleştirilmesine ilişkin karar alma süreci, üye devletlere azami rol verilmesine imkan sağlamalıdır. Geçiş düzenlemeleri veya korunma hükümleri, rekabete ve iç pazarın işleyişine olan etkilerine göre gözden geçirilmelidir. Müktesebatta yapılması gereken ayrıntılı teknik uyarlamaların katılım müzakereleri sırasında belirlenmesi gerekmemektedir. Bunlar, Türkiye ile işbirliği halinde hazırlanır ve katılım tarihinde yürürlüğe girmeleri amacıyla Birlik kurumları tarafından uygun bir zamanda kabul edilir.

13. Türkiye’nin katılımının mali veçheleri, ilgili Mali Çerçeve kapsamında ele alınmalıdır. Bunun sonucu olarak, Türkiye’nin katılımı önemli mali sonuçlar yaratabileceğinden, müzakereler, bu konuda gerek duyulabilecek mali reformlarla birlikte ancak 2014 yılından sonraki dönemi kapsayan Mali Çerçevenin oluşturulmasından sonra tamamlanabilecektir. Yapılacak düzenlemeler, mali yüklerin tüm üye devletler arasında adil biçimde paylaşılmasını temin etmelidir.

14. Türkiye, katılımdan itibaren, derogasyon almış bir üye devlet olarak ekonomik ve parasal birliğe iştirak eder ve gerekli koşulları yerine getirdiğine ilişkin bir değerlendirme

- 23 -

temelinde alınacak Konsey kararını takiben Euro’yu ulusal para birimi olarak kabul eder. Bu alandaki müktesebatın geri kalanı, katılımdan itibaren tam olarak uygulanır.

15. Özgürlük, adalet ve güvenlik alanına ilişkin olarak, AB üyeliği, Türkiye’nin katılımla birlikte, Schengen müktesebatı da dahil, bu alandaki müktesebatı tümüyle üstlenmesini gerektirmektedir. Bununla birlikte, bu müktesebatın bir bölümü, Türkiye’de ancak, Türkiye’nin hazır olma durumu hakkında yapılacak ilgili Schengen değerlendirmesi temelinde, iç sınırlarda kişilere uygulanan kontrollerin kaldırılmasına yönelik olarak alınacak bir Konsey kararından sonra uygulanır.

16. AB, nükleer güvenliğin tüm veçheleri de dahil olmak üzere, yüksek seviyede bir çevre korumasının önemine dikkat çeker.

17. Müktesebatın tüm alanlarında, Türkiye, müktesebatı etkili bir şekilde uygulamak veya duruma göre katılımdan makul bir süre önce etkili bir şekilde uygulayabilmek amacıyla, kurumlarını, yönetim kapasitesini, idari ve yargısal sistemlerini, hem ulusal hem de bölgesel düzeyde, Birlik standartlarına yükseltmelidir. Daha genel anlamda, bu, etkin ve tarafsız bir kamu hizmeti üzerine kurulmuş iyi işleyen ve istikrarlı bir kamu yönetimini ve bağımsız ve etkin bir yargı sistemini gerektirmektedir.

Müzakere Usulleri

18. Müzakerelerin esası, tüm üye devletlerin ve aday ülkenin katıldığı bir Hükümetlerarası Konferansta ele alınır.

19. Komisyon, Türk makamlarına müktesebatı açıklamak, spesifik alanlarda müzakerelerin açılması için Türkiye’nin hazırlık durumunu değerlendirmek ve müzakerelerde gündeme gelme ihtimali yüksek konulara ilişkin ön verileri elde etmek üzere, tarama olarak adlandırılan, müktesebatın incelenmesine ilişkin resmi bir süreç başlatır.

20. Müktesebat, tarama ve müteakip müzakereler için, her biri spesifik bir politika alanını kapsayan belli sayıda başlıklara bölünür. Bu başlıkların bir listesi Ek’te yer almaktadır. Spesifik müzakere başlıklarından birinde Türkiye veya AB tarafından belirtilen herhangi bir görüş, hiçbir surette diğer başlıklara ilişkin olarak benimsenebilecek pozisyonları etkilemez. Ayrıca, müzakerelerin seyri sırasında spesifik müzakere başlıklarında varılan anlaşmalar, kısmi bile olsalar, bütün müzakere başlıkları için genel bir anlaşmaya varılıncaya kadar, nihai olarak değerlendirilemez.

21. Komisyonun Türkiye için hazırladığı İlerleme Raporlarına ve özellikle tarama sırasında elde ettiği bilgilere dayanarak, Konsey, Komisyonun önerisi üzerine oybirliğiyle hareket ederek, her bir başlığın geçici olarak kapanması ve gerektiğinde açılması için performans kriterler belirler. Birlik bu kriterleri Türkiye’ye bildirir. Bu kriterler, müzakere başlığına bağlı olarak, özellikle, işleyen bir piyasa ekonomisinin varlığına, müktesebata uyum sağlanmasına ve müktesebatın kilit unsurlarının uygulanmasında yeterli bir idari ve yargısal kapasitenin varlığını ortaya koyacak şekilde tatmin edici bir başarı kaydedilmesine ilişkin olacaktır. Söz konusu kriterler, ilgili hallerde, Ortaklık Anlaşması kapsamındaki taahhütlerin, AB-Türkiye gümrük birliğine ilişkin olanlar ve müktesebat kapsamındaki yükümlülükleri yansıtanlar başta olmak üzere, yerine getirilmesini de içerecektir. Müzakerelerin uzun bir süreye yayılması veya yeni unsurları (yeni müktesebat gibi) kapsama almak için müzakere başlıklarından birine yeniden dönülmesi durumunda, mevcut kriterler güncellenebilir.

- 24 -

22. Türkiye’den, müktesebata ilişkin pozisyonunu belirtmesi ve kriterleri karşılamada kaydettiği ilerlemeyi bildirmesi talep edilir. Uygun idari ve yargısal yapılar vasıtasıyla etkili ve verimli uygulama da dahil olmak üzere, Türkiye’nin müktesebatı doğru biçimde iç hukuka aktarması ve uygulaması müzakerelerin ilerleme hızını belirler.

23. Bu amaca yönelik olarak, Komisyon, kendisi tarafından veya kendi adına uzmanlarca yerinde yapılan incelemeler de dahil olmak üzere mevcut bütün araçları kullanarak, Türkiye’nin tüm alanlarda kaydettiği ilerlemeyi yakından izler. Komisyon taslak AB Ortak Pozisyon Belgelerini Konseye sunarken, ilgili alanda Türkiye’nin kaydettiği ilerleme konusunda da bilgi verir. Konsey, söz konusu başlıktaki müzakerelere ilişkin daha sonraki adımlar hakkında karar verirken bu değerlendirmeyi dikkate alır. AB’nin her bir başlıktaki müzakerelere ilişkin olarak ihtiyaç duyacağı ve Konferansa Türkiye tarafından sağlanacak bilgiye ilave olarak, Türkiye’den, bir başlığın geçici olarak kapatılmasından sonra bile, müktesebata uyum ve uygulamadaki ilerlemeye ilişkin olarak düzenli biçimde ayrıntılı yazılı bilgi vermeye devam etmesi istenir. Geçici olarak kapatılmış müzakere başlıklarına ilişkin olarak, Türkiye’nin önemli performans kriterlerini karşılamada veya taahhütlerini yerine getirmede başarısız olması durumunda, Komisyon müzakerelerin yeniden açılmasını önerebilir.

Müzakere Başlıklarının Ön Gösterge Niteliğindeki Listesi

(Not: Bu liste hiçbir şekilde, müzakerelerin uygun bir aşamasında, konuların hangi sıraya göre ele alınacağına ilişkin olarak verilecek kararları etkilemez.)

1. Malların serbest dolaşımı 2. İşçilerin serbest dolaşımı 3. İş kurma hakkı ve hizmet sunumu serbestisi 4. Sermayenin serbest dolaşımı 5. Kamu ihaleleri 6. Şirketler hukuku 7. Fikri mülkiyet hukuku 8. Rekabet politikası 9. Mali hizmetler 10. Bilgi toplumu ve medya 11. Tarım ve kırsal kalkınma 12. Gıda güvenliği, hayvan ve bitki sağlığı politikası 13. Balıkçılık 14. Ulaştırma politikası 15. Enerji 16. Vergilendirme 17. Ekonomik ve parasal politika 18. İstatistik 19. Sosyal politika ve istihdam 20. Girişimcilik ve sanayi politikası 21. Trans-Avrupa ağları 22. Bölgesel politika ve yapısal araçların koordinasyonu 23. Yargı ve temel haklar 24. Adalet, özgürlük ve güvenlik 25. Bilim ve araştırma 26. Eğitim ve kültür

- 25 -

27. Çevre 28. Tüketici ve sağlığın korunması 29. Gümrük birliği 30. Dış ilişkiler 31. Dış politika, güvenlik ve savunma politikası 32. Mali kontrol 33. Mali ve bütçesel hükümler 34. Kurumlar 35. Diğer hususlar

2.2.4.5. Olası AB’ye Üyeliğin Türkiye Tarımına ve Dış Ticaretine Etkileri

Türkiye’nin AB’ye üyeliğinin tarıma etkilerinin değerlendirilmesinde, AB tarım

politikalarının yanında, Dünya piyasalarındaki gelişmeler, DTÖ-tarım müzakereleri ve ulusal tarım politikalarının yönü etkili olacaktır. Görüşmeler sırasında ve hatta üyelik gerçekleştiğinde AB’den gelebilme ihtimali olan her türlü fonlara odaklı bir yaklaşımın verimli olmayacağı açıktır. AB’den gelebilecek yardımların hemen hepsi proje bazında ve ulusal katılımı gerektirecek şekilde kullanılabilmektedir.

Topluluk veya her genişleme dalgasında en sıkı pazarlıklar tarım sektöründe yoğunlaşmıştır. Ancak, tarımın Birliğe üyeliği önlediği bir durum henüz söz konusu değildir. Türkiye'nin bütünleşme sürecindeki genel düzeyde sorunlar aşıldığında, tarım sektörü pazarlıkları kaçınılmaz şekilde öne çıkacaktır. Politikaların yönetimindeki zorluklar ve Birlik bütçesine yükü nedeniyle, tarımda pazarlıklar diğer sektörlere oranla daha sıkı geçmektedir. Kilit kelime tarım veya yapısı değil pazarlıktır. Tarım tek başına Türkiye'nin AB'yle bütünleşmesini engellemeyecektir, fakat sektörle ilgili varolan pazarlık yapabilme yeteneği bütünleşmeyi geciktirebilir.

Tarım politikalarından beklenen etkilerin elde edilebilmesi için gerekli kurumsal altyapının tam anlamıyla işler veya işleyebilecek nitelikte olması gerekmektedir. Hayli karmaşık AB tarım politikalarının işlerlik kazanabilmesi bu gereği fazlasıyla artırmaktadır. Bu nedenle AB, aday ülkelerin kurumsal gelişmişlik düzeylerine öncelik vermektedir. Yapılması gerekenler bellidir. Adaylık sürecinde yol almak isteniyorsa, Türkiye'nin de kurumsal altyapısını ve insangücü kapasitesini geliştirmesi kaçınılmazdır. Bu tür gelişmelerin AB'nin de çıkarına olması, gereken ciddiyet gösterildiğinde, AB kaynaklarından destek alınabilmektedir.

Avrupa Birliği Bakanlar Konseyi'nden 17 Aralık 2004 tarihinde olumlu karar çıktığı takdirde, tarım sektörünün Birlik'le bütünleşmesi yönünde pazarlıklara başlayacaktır. Pazarlıkların hakça sonuçlanabilmesi için her türlü bilginin sistematik analizi ve kullanılabilir hale getirilmesi gerekmektedir. Bu kısımda, üretim, tüketim ve iktisadi değişkenlerin etkileşimlerini dikkate alan bir tarım sektör modeli çerçevesinde Türkiye'nin AB üyeliğinin tarıma etkileri tartışılmaktadır.

Doğrusal olmayan programlama tekniğinin kullanıldığı, Türkiye Bölgesel Tarım Sektör Modeli (TASM-AB), model sektörde üretim ve ithalattan oluşan toplam ulusal arz ile iç talep ve ihracattan oluşan toplam ulusal talebi yansıtmaktadır (Çakmak ve Kasnakoğlu, 2003). Modelin üretim tarafı dört coğrafi bölgeye bölünmüştür. Talep tarafında ise tüketici davranışları fiyata bağımlıdır ve denge fiyatları modelden elde edilmektedir.

- 26 -

Temel dönem için kalibre edilen model kullanılarak 2005 yılında AB'ye üye olunmadığı ve olunduğu durumları aksettiren iki tip senaryonun sonuçları incelenmiştir. AB tarım politikalarının Gündem 2000 sonrası belli bir istikrara kavuşacak olması 2005 yılının seçiminin tercih sebebi olmuştur. Her iki senaryo çözümü için nüfus ve gelir büyümesi, teknolojik gelişme, dünya fiyatlarına bağlı olarak sınır fiyatları ve tarım politikalarındaki olası gelişmeler dikkate alınarak modelin tüm parametreleri 2005 yılına getirilmiştir. AB'ye üye olunduğunda AB fiyatları ve politikaları Türkiye için geçerli olmaktadır.

AB'ye üyelik üç alternatif simülasyonla incelenmektedir. İlki, AB'ye üyelik sonrası, çiftçilere alan telafi ödemesi yapmadan Ortak Tarım Politikasının geçerli olduğu durumdur. Yeni genişleme döneminde AB'nin aday ülkelerle yaptığı pazarlıklarda öne çıkmıştır ve olasılığı hayli yükselmiştir. İkincisi, AB'ye üyeliğin alan telafi ödemelerini de içerdiği simülasyondur. Üçüncüsü ise Türkiye'nin tarım politikasında değişiklik olacağını ve üye olana kadar hayvancılık alt-sektöründe verimlilik iyileşmesi olacağını varsaymaktadır.

Modelden, değişen politikalar, dünya fiyatları ve büyüme tahminleri durumunda yeni sonuçlar elde edilebilir. Ancak, modelin yapısını geliştirmek ve veri tabanını genişletmek mümkündür. Örneğin, modelde hayvancılık üretimi ulusal düzeyde ve yem girdileri enerji eşdeğerinde yer almaktadır. Çeşitli tür hayvan sayısı (AB'deki sınıflandırmaya uygun) ve beslenme ihtiyacı verilerinin kısıtlılığı böyle bir çözümü yapılabilir kılmıştır. Veriler elde edildiğinde hayvancılık modülünü geliştirmek mümkündür. Ancak, ne kadar gelişkin olursa olsun sonuçlar, ismi üstünde, "model"den elde edilmektedir ve gözlenenle örtüşmeyebilir. Daha önce belirtildiği gibi, model sonuçları çeşitli politika alternatiflerinin etkilerini belirleyerek en iyisini seçmeye yardımcı olur. Model karar vermez.

Üyelik öncesi veya sonrası sektörde meydana gelebilecek değişiklikleri olumlu veya olumsuz olarak nitelemek doğru olmaz. AB dışı değişlikler ve üyeliğin etkisi üretim, tüketim ve dış ticaret gibi değerlendirme kriterlerine ve bakış açısına göre farklılık gösterebilir.

Modelden elde edilen çeşitli durumlarda AB üyeliği etkileri aşağıdaki şekilde özetlenebilir:

Üyelik bitkisel ürün fiyatları yükseltmektedir. Ancak, hayvancılık ürünlerindeki düşüşün daha fazla olması genel fiyat seviyesini aşağıya çekmektedir.

Üreticilere etkisi ürününe göre değişmektedir; genelde olumsuz gibi görünen etki

teknolojik gelişme ve telafi ödemelerinin etkisiyle üreticilere yararlı hale gelmektedir. Artan tüketim miktarını daha düşük harcama ile gerçekleştirmek mümkün olmaktadır. Tüketicilerin temel gıda harcamaları azalmaktadır. Hayvancılık ürünleri AB fiyatlarında bile rekabet edemeyecek durumdadır. Hayvan

sürü genişliği büyük oranda daralmakta ve net ithalat patlamaktadır. Bitkisel ürünlerde net ihracat artışı, hayvancılık ürünlerindeki ithalat artışını

karşılamaktan uzaktır.

- 27 -

Hayvancılık ürünleri ithalatının tümü AB'den yapılmaktadır. Bitkisel ürünlerde AB dışı ülkelere yapılan ihracat artış göstermekte, ancak dış ticaretin kaynağı ve adresi büyük oranda AB olmaktadır.

Arpa, pamuk, baklagiller, sebze ve meyve üyelikle oluşan fiyat düzeyinde rekabet

edebilecek ürün ve ürün grupları olarak belirmektedir. Alan telafi ödemelerinden yararlanmak için üretimden çekilen alanın üretim miktarına

etkisi sınırlıdır; ancak ödemeler üretici hasılatını yüksek oranda artırmaktadır. Hayvancılılık verimliliğinde küçük oranlı bir gelişme bile, hayvancılık ürünlerinde

Türkiye'nin AB'ye karşı direncini artırmaktadır.

Tarımı Türkiye'ye benzer ülkelerin yer aldığı Orta ve Doğu Avrupa ülkeleriyle üyelik görüşmelerinin başladığı dönemdeki pazarlık konularıyla, günümüzdeki pazarlık konuları farklılık göstermektedir. AB, Orta ve Doğu Avrupa ülkelerini bütünleşmeye hazırlamak için her biriyle tarım mallarında karşılıklı-sıfırlama (double-zero) anlaşmaları yapmıştır. Türkiye'nin AB'yle yaptığı Gümrük Birliği anlaşmasına benzer şekilde, her ülke için mal listeleri oluşturulmuştur. Gümrük tarifeleri ve ihracat sübvansiyonları malların çoğunda karşılıklı olarak sıfırlanmıştır.

Türkiye üyelik görüşmelerine 2005 yılında başlayabilirse, yeni genişleme dönemi pazarlıklarındaki gelişmeler ve model sonuçları beraberce dikkate alındığında tarım sektörü pazarlıklarında aşağıdaki unsurların öne çıkması beklenebilir:

Geçiş dönemi uygulaması kaçınılmaz gibi görünmektedir. Ancak, bu geçiş döneminin üye olana kadar işlerin eskisi gibi sürdürülmesi olarak algılanmamasında yarar vardır. Geçiş döneminde, tarım sektöründe, özellikle hayvancılık ve hayvancılığa girdi sağlayan bitkisel üretimde, teknolojik gelişme sağlayacak şekilde değerlendirilmesi gerekmektedir.

Teknolojik gelişme, sadece alan veya hayvan başına verimde artışla değil, verimliliği artırmakla sağlanabilir ve kaynak gerektirir. AB ve iç kaynaklardan sağlanabilecek miktarın yanında, kaynakların rekabet şansı yüksek alt-sektörlerden başlayarak öncelik sırasına göre dağılımı teknolojik gelişmeyi kalıcı hale getirebilir.

Sadece alt sektörlerin belirlenmesi de yeterli değildir. Gelişme sağlanması gereken

noktaların da belirlenmesi gerekmektedir. AB fiyatlarında sebze ve meyvede rekabet imkanı sürmektedir. Bu ürünlerde kalite ve standartların önemli rol oynadığı bilinmektedir ve sağlanmadığı durumda rekabet avantajından yararlanmak mümkün değildir. Diğer bitkisel ürünlerde benzer sorunlar yaşanabilir.

Üyelik geciktikçe, önemli ürünlerde Türkiye-AB ve AB-dünya fiyatları arasındaki fark

küçülmektedir. Üyelik görüşmeleri başladığında, AB'de oluşacak fiyat seti bu çalışmada varsayılandan farklı olabilir. Pazarlıklarda, geçmiş politikalar yerine, politikalardaki olası değişiklikler ve etkileri öne çıkmalıdır.

Aynı durum, üyelik öncesi yapılması muhtemel olan karşılıklı sıfırlama (double-zero) anlaşmaları için de geçerlidir. İkili tercihli ticaret anlaşmalarındaki gibi statik yaklaşım sorunlar yaratabilir. İki tür anlaşma arasındaki fark, anlaşmanın üyelik görüşmeleri sürdürülen AB ile yapılmış olmasıdır ve tamamen uygulanması gerekir.

- 28 -

Tarımda rekabet şansının devam etmesi, üyelik durumunda Türkiye'nin önüne iki seçenek koymaktadır. İlki süregelen şartları olduğu gibi kabullenmektir. İkinci seçenek kazanç-kazanç alternatifi olarak nitelenebilir. Pazarlıklar başladıktan sonra ve geçiş döneminde, Türkiye, her alanda (üretim, pazarlama gibi) verimliliği artırıcı, AB şartlarına uygun projeler ile AB'den alabileceği mali kaynağı mümkün olan en yüksek seviyede gerçekleştirir ve ulusal kaynakları da aynı yönde kullanırsa, üretim etkileri asgariye indirilebilir.

AB'nin üyelik görüşmelerine aday ülkelerin tarımda yapısal sorunlarıyla (işletme büyüklüğü, tarımsal istihdam gibi) başlaması doğaldır. Garip olan adayların da bu pozisyonu kabul eder görünmesidir. Pazarlıkların başlamasıyla beraber adaylar taviz verme pozisyonuna itilmektedir. Üye ülkeler incelendiğinde ise üyelik öncesi ve azalsa da, hala süregelen yapısal farklılıklar vardır. "Avrupa Tarımı" diye adlandırılan model çok-işlevliliği öne çıkarmaktadır. Çok-işlevlilik tanımı genişletilmesi düşünülebilir. Ölçek sorunu ise, teoride ve uygulamada en azından tarımın bazı alt-sektörleri için tartışmaya açık bir konudur. Ayrıca, üretim ölçeği, başka önemli etkileri bir yana, AB'nin önde gelen çevre ve kırdaki sorunlarının kaynağıdır. Üyelik görüşmelerinde yapılan pazarlıklarda karşılıklı taviz vermek doğaldır. Önemli olan tavizin verildiği veya alındığı şartlarda beklenen getirisinin negatif olmamasıdır. Bu amaca ulaşmak için bilgiye ve bilginin amaç için kullanılabilir hale getirilmesi gerekmektedir. Pazarlık pozisyonunu güçlendirebilmek için, her türlü tarımsal ve ekonomik teknik bilginin sistematik analizi kaçınılmazdır.

Üyelik görüşmelerine başlandığı takdirde Türkiye’nin müktesebata uyum süreci dışında kısa-orta dönemde önem vermesi gereken konular aşağıdaki şekilde belirlenebilir:

AB uygulamaları için gereken idari yapıların gelecekte işleyebilecek şekilde ortaya çıkarılması gerekmektedir.

Türkiye’nin tarımda ikili yapısı, bölgesel farkları ve yapısal sorunları dikkate alındığında bölgesel, kırsal ve tarımsal politikaları arasındaki ilişkileri açıkça ortaya koyması kaçınılmazdır. Bu politikaların tasarım ve uygulama düzeyleri farklıdır. Kaynağına bakmaksızın, Türkiye’nin projelerin seçimi ve uygulamasında bilgili ve aktif şekilde katılması gerekmektedir. İsraf edilecek her liranın Türkiye’nin tarım ve kırsal gelirini misliyle ifade edilebilecek faydadan mahrum edeceğini dikkate almakta yarar vardır.

Tarım ve kırsal alan istatistiklerine daha özenli yaklaşmakta yarar vardır. Örnek olarak, kaynağına göre tarımsal alanlardaki kabul edilemez farklılıklar ile et üretim miktarı verilebilir. Tarımsal Bilgi Sistemine temel istatistiklerin tutarlı bir şekilde sokulmasıyla başlanabilir. Tarım ve kır istatistikleri müzakere konusu olmaktan çıkarılmalıdır.

2.3. Kalkınma Planı

Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Beş Yıllık (2001-2005) Kalkınma Planı, kırsal alan -yerleşme ve tarım sektörüne ilişkin saptamalar yapmaktadır. Ayrıca, 2006 yılında dokuzuncu beş yıllık kalkınma planı hazırlıkları başlatılmış ve çalışmalar devam etmektedir.

- 29 -

2.3.1. Sekizinci Kalkınma Plan’ında Kırsal Kalkınma ve Kırsal Yerleşmeye Yönelik Düzenlemeler

Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda kırsal kalkınma ve kırsal yerleşmeye yönelik düzenlemeler, üç farklı bölümde yapılmıştır. Bunlardan ilki, Plan’ın Yedinci Bölüm’ünde yer alan “V.Kırsal Kalkınma” başlığı, ikincisi Sekizinci Bölüm’ünde yer alan “XII. Kentsel ve Kırsal Altyapı” başlıklı alt bölümün “Kırsal Altyapı” alt başlığı ve “VIII.Beş Yıllık Kalkınma Planı’nın Temel Amaç, İlke ve Politikaları (2001 – 2005)” bölümünün “Yerleşme, Kentleşme, Kentsel ve Kırsal Altyapı” bölümleridir.

Plan’ın Yedinci Bölüm’ünde yer alan “V.Kırsal Kalkınma” başlığı kapsamında, Türkiye’de uygulanmakta olan veya etüd safhasında olan;

Bingöl, Muş ve Yozgat Kırsal Kalkınma Projesi, Ordu – Giresun Kırsal Kalkınma Projesi, Sivas – Erzincan Kırsal Kalkınma Projesi, Gümüşhane – Bayburt - Rize Kırsal Kalkınma Projesi,

Kapsamında yapılan işlere değinilmiş, ayrıca kırsal kalkınmanın yaygınlaştırılarak

hızlandırılmasını sağlayacak olan kırsal alandaki idari örgütlenmelerin henüz istenilen düzeye getirilemediğinin altı çizilmiştir. “Sürdürülebilir Kalkınma İlkesi Çerçevesinde Yerel Potansiyellerin Harekete Geçirilerek Gelir Ve İstihdamın Artırılması”, kırsal kalkınmanın temel amacı olarak belirtildikten sonra, 580 inci maddede; “Kırsal Alanda İstihdamın Artırılması, Kırsal Nüfusun Gelirini Artırıcı Ekonomik Faaliyetlerin Desteklenmesi, Yaşam Kalitesinin İyileştirilmesi, Etkili Örgütlenme Ve Her Düzeyde Katılımcılığın Önem Taşıdığı”, 581 inci maddede; “Kırsal Altyapı Hizmetlerinin Yaygınlaştırılması Ve Etkinliğinin Artırılmasında Merkezi Kamu Kuruluşları, Yerel Yönetimler Ve Sivil Toplum Örgütlerinin Eşgüdüm İçinde Çalışmalarının Sağlanacağı”, 584 üncü maddede ise; “Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde terörün yok edilmesine yönelik çabalar paralelinde, bu yörelerde köylerini terk etmek zorunda kalan yurttaşlarımızdan, dönüş yapmak isteyenler için ekonomik ve sosyal alt yapının sağlanmasına önem verileceği” söylenmektedir.

Plan’ın Sekizinci Bölüm’ünde yer alan “XII. Kentsel ve Kırsal Altyapı” başlıklı alt bölümün de, “Kırsal Altyapı” başlığı altında mevcut durum anlatılırken; “Kırsal altyapının oluşturulması kapsamında, toprak ve su kaynaklarının geliştirilmesine yönelik tarımsal altyapının yaygınlaştırılması, kaynakların yönetimi ve etkin kullanımına dair çalışmaların yapılmasının önemini koruduğu” belirtildikten sonra, su ve toprak kaynaklarının korunarak geliştirilmesi kapsamında yapılan işler sıralanmaktadır.

Kırsal altyapı hizmetlerine yönelik amaçlar, ilkeler, politikalar bölümünde, “tarımsal politikalar doğrultusunda dengeli, sürdürülebilir ve çevreyle uyumlu tarımsal kalkınmanın sağlanmasına yönelik tarımsal altyapının, katılımcı bir yaklaşımla geliştirilmesi” temel amaç olarak belirtilmektedir.

“VIII.Beş Yıllık Kalkınma Planı’nın Temel Amaç, İlke ve Politikaları (2001 – 2005)” bölümünde “Yerleşme, Kentleşme, Kentsel ve Kırsal Altyapı” başlığı altında “yaşam kalitesinin yükseltilmesi amacı doğrultusunda kentsel ve kırsal altyapı yeni ve bütüncül bir yaklaşımla geliştirilecek, kentlerin karakteristik kültür dokuları korunacaktır” denilmektedir.

- 30 -

2.3.2. Sekizinci Plan’da Tarım Sektörüne Yönelik Düzenlemeler

Sekizinci Plan’da, tarım sektörü ile ilgili saptamalar, “genel tarım politikaları”, “bitkisel üretim”, “hayvancılık” ve “su ürünleri” başlıkları altında yapılmıştır. Aşağıda, bu saptamalar ana hatları ile verilmektedir;

Genel Tarım Politikaları

“Mevcut Durum” başlıklı ilk bölümde, tarıma ilişkin makro göstergelere yer verilmiş, destekleme sistemindeki olumsuzlukları kısmen gidermek üzere 2000 yılında Çiftçilere Yönelik Doğrudan Gelir Desteği uygulamasına yönelik pilot projenin başlatıldığı belirtilmiş, çıkartılan ve çıkartılamayan yasalardan söz edilmiştir. VII. Plan Dönemi’nde çıkarılan genel düzenleyici işlemler, Plan’ın 1276 ıncı maddesinde sayılmıştır; Mera Kanunu, Tarımda Yeniden Yapılandırma ve Destekleme Kurulu (TYYDK), Ürün borsalarının vadeli işlemler yapabilmesine olanak sağlayan düzenlemeler, Yaş Sebze ve Meyve Ticaretinin Düzenlenmesi ve Toptancı Halleri Hakkında KHK, Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri Hakkında Kanun. VII. Plan Dönemi’nde çıkarılamayan genel düzenleyici işlemler ise, Plan’ın 1277 inci maddesinde sayılmıştır; Tütün Tarımının Yeniden Düzenlenmesi, Ürün Sigortası, Türkiye Ziraat Odaları Birliği, TKİB’nın Yeniden Organizasyonu, Üretici Birlikleri ve benzeri...

“Amaçlar, İlkeler ve Politikalar” başlıklı ikinci bölümde, tarım politikalarının esaslarının Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Tarım Anlaşması, Avrupa Birliği Ortak Tarım Politikası (AB OTP) ve uluslararası ticaretteki gelişmeler çerçevesinde belirleneceği belirtilmekte, gıda güvenliği ilkesi çerçevesinde artan nüfusun dengeli ve yeterli beslenmesini esas alan ‘sürdürülebilir’ bir tarım sektörünün amaçlandığı ifade edilmekte, bunun için devlet müdahalesinden uzaklaşılacağı söylenmektedir. Ayrıca doğrudan üreticilere finansman sağlayan kırsal kalkınma projeleri uygulanacak, kırsal alanda tarım dışı sektörlere destek verilecek, sözleşmeli üretim desteklenerek yaygınlaştırılacak, TMO – ÇAYKUR ve TŞFAŞ faaliyet alanları sınırlandırılacaktır. Doğal kaynak kullanımında havza bazında katılımcı projeler planlanacak, detaylı toprak etüdleri ve haritalarının yapılması ile toprak kullanım ve korunmasına ilişkin yasa çıkartılacak, bölgelere göre optimum işletme büyüklükleri saptanarak özendirilecek, hayvansal üretim ve su ürünleri üretimi desteklenecek, doğal hayat korunacaktır.

“Hukuki ve Kurumsal Düzenlemeler” başlıklı üçüncü bölümde, Çerçeve Tarım Kanunu, Üretici Birlikleri Kanunu ve Tarımsal Ürün Sigortaları Kanunu’nun çıkarılacağı, Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB)’nın etkin olarak faaliyetlerini sürdürmeleri ve geliştirmeleri yönünde düzenlemeler yapılacağı, tarımsal KİT’lerin yeniden yapılandırılacağı ve TYYDK’nun yapısının özel sektör ve çiftçi örgütleri katılımıyla genişletileceği belirtilmektedir.

Bitkisel Üretim

“Mevcut Durum” başlıklı ilk bölümde, bitkisel üretimin tarım sektörü içerisinde % 65’lik paya sahip bulunduğu, özel sektör tohumculuğunun teşvik edilmesi sonucunda tohumluk üretiminde özel sektörün payının arttığı, nadas alanlarının daraldığı, ikinci ürün ekim alanlarının arttığı, bitki hastalık ve zararlılarına karşı kamu mücadelesinin yürütüldüğü belirtilmektedir.

- 31 -

“Amaçlar, İlkeler ve Politikalar” başlıklı ikinci bölümde, tohumculuk alanında özel sektörün ar-ge alanlarında daha etkin rol almasının özendirileceği, çevre duyarlılığı bağlamında gübre ve ilaç desteğinin azaltılarak zaman içinde kaldırılacağı, şeker pancarı üretiminde kota uygulamasına devam edileceği ve ekim nöbeti süresinin uzatılacağı belirtilmektedir.

Hukuki ve Kurumsal Düzenlemeler” başlıklı üçüncü bölümde, Tütün Tekeli Kanunu ve Ekici Tütün Satış Piyasalarının Düzenlenmesine Dair Kanun’ların günün şartlarına uygun hale getirileceği, Şeker Kanunu’nda gerekli düzenlemelerin yapılacağı belirtilmektedir.

Hayvancılık

“Mevcut Durum” başlıklı ilk bölümde, sığır populasyonunun % 41.7’sinin, koyun populasyonunun ise % 97’sinin düşük verimli yerli ırklardan oluştuğu, hayvan ıslahı amacıyla 1999 yılında 1.2 milyon baş sığırın suni tohumlama metoduyla tohumlandığı, 1987-1999 yılları arasında 342.608 baş damızlık sığırın ithal edilerek üreticilere dağıtıldığı, 1997 yılından bu yana kasaplık sığır dışalımı yapılmadığı belirtilmektedir.

“Amaçlar, İlkeler ve Politikalar” başlıklı ikinci bölümde, hayvancılıkta temel amacın halkın yeterli ve dengeli beslenmesini sağlamak için üretimi artırmak olduğu, damızlıkçı işletmelerin yaygınlaştırılacağı, sözleşmeli yetiştiriciliğin teşvik edileceği, gereksinimlerin yurtiçinden karşılanmasına öncelik verileceği, gerekli hallerde öncelikle damızlık boğa, sperma, embriyo veya damızlık düve dışalımına gidileceği, çoban eğitimine önem verileceği, kaliteli kaba yem üretim alanlarının artırılacağı belirtilmektedir.

Su Ürünleri

“Mevcut Durum” başlıklı ilk bölümde, ülkemizde yeterince değerlendirilemeyen bir su ürünleri potansiyelinin bulunduğu, 1998 yılı su ürünleri üretiminin 544 bin ton olduğu, ekolojik değişmelerin denizlerdeki kıyı balıkçılığı üretimini azaltıcı boyutlara ulaştığı, ülke iç su kaynaklarının % 17’sini oluşturacak GAP Bölgesinde sektörel alt yapının tamamlanmaya çalışıldığı, toplam dışsatımımızsa % 80’lik paya sahip AB’nin, hijyenik koşulların yetersizliği nedeni ile 1998 yılında yasakladığı taze balık ve çift kabuklu yumuşakçaların dışsatımına, yapılan iyileştirmeler sonucunda 1999’da yeniden başlandığı belirtilmektedir.

“Amaçlar, İlkeler ve Politikalar” başlıklı ikinci bölümde, su kaynaklarının korunarak sürdürülebilir kullanım ilkesi çerçevesinde su ürünleri üretiminin artırılacağı, Karadeniz’de balıkçılığın korunması ve geliştirilmesi için Türkiye koordinatörlüğünde sürdürülen çalışmaların sonuçlandırılacağı, içsu kaynaklarının rasyonel olarak kullanılması amacıyla ekolojik ve limnolojik özellikler belirlenerek uygun balıklandırma faaliyetlerinin yönlendirileceği, denizlerde görülen üretim azalmasının önlenebilmesi için, stok büyüklükleri ve yıllık avlanabilir miktarların belirleneceği, pazarlama altyapı eksikliklerinin giderileceği, AB Ortak Balıkçılık Politikası’na uyumun esas alınacağı belirtilmektedir.

2.3.3. Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-20013)

Dokuzuncu Kalkınma Planı, 2007-2013 dönemine ilişkin uluslararası gelişmeler ve temel eğilimler doğrultusunda, Türkiye ekonomisine ilişkin geçmiş donemdeki gelişmeler ile mevcut ekonomik ve sosyal gelişmeler dikkate alınarak "istikrar içinde büyüyen, gelirini daha adil paylaşan, küresel ölçekte rekabet gücüne sahip, bilgi toplumuna dönüşen ve AB'ye üyelik

- 32 -

için uyum sürecini tamamlamış bir Türkiye" vizyonu ve Uzun Vadeli Strateji çerçevesinde hazırlıklanmıştır.

Dünyada ve ülkemizde değişen ekonomik ve sosyal koşullar çerçevesinde kalkınma planları geçmişte olduğundan çok daha önemli bir araç haline gelmiş ve yine bu koşulların bir gereği olarak planların yeniden tasarlanması da kaçınılmaz olmuştur. Bu bağlamda, devletin ekonomideki rolünün yeniden tanımlanmasının da bir sonucu olarak, Dokuzuncu Kalkınma Planı ile her alanı detaylı düzenlemeye dayanan bir plan hazırlama anlayışından, belirlenen kalkınma vizyonu çerçevesinde makro dengeleri gözeterek, öngörülebilirliği artıran, piyasaların daha etkin işleyişine imkân verecek kurumsal ve yapısal düzenlemeleri öne çıkaran, sorunları önceliklendiren, temel amaç ve önceliklere yoğunlaşan bir stratejik yaklaşıma geçilmektedir. Bu yeni anlayış çerçevesinde, öngörülen stratejik amaç ve önceliklerin gerçekleştirilmesi sürecinde, uygulamada etkinlik ve şeffaflığın sağlanması ve hesap verebilirliğe zemin oluşturulması amacıyla, Planda etkili bir izleme ve değerlendirme mekanizmasına yer verilmiştir.

Dokuzuncu Kalkınma Planı, Katılım Öncesi Ekonomik Program ve Uyum için Stratejik çerçeve gibi AB'ye üyelik sürecinin gerektirdiği dokümanların yanında, başta Orta Vadeli Program olmak üzere diğer ulusal ve bölgesel plan ve programlar ile sektörel ve kurumsal strateji belgelerinin dayanağını oluşturmaktadır. Plan farklı işlevlere sahip söz konusu dokümanların uyumlaştırılmasını sağlayarak tüm planlama çalışmalarını yönlendirici bir işlev görecektir. Böylece, kurumlar arası ortak anlayış ve hedef birliği sağlayacak olan Plan, yasal ve kurumsal değişimler ve plan-program-bütçe bağlantısının güçlendirilmesi suretiyle ülke potansiyelinin üst seviyede kullanılmasına zemin teşkil edecektir.

Plan sadece kamu kesimi için değil, toplumun geneli için de uzun vadeli bir perspektif ve hedef birliği sağlamaya hizmet edecektir. Bu çerçevede, kamu kesimi ile özel kesim ve sivil toplum arasında iletişime ve ortak hedeflere dönük işbirliğine katkıda bulunacaktır. Böylece, tüm kesimlerin sahiplenmesiyle, toplumsal potansiyelimizin tamamının harekete geçirildiği bir ortamda, ekonomik ve sosyal gelişme hızlandırılacak, kapsayıcı bir kalkınma süreci çerçevesinde halkımızın yaşam kalitesi artırılacaktır.

Dokuzuncu Kalkınma Planı döneminde ekonomik büyümenin ve sosyal kalkınmanın istikrarlı bir yapıda sürdürülmesi ve plan vizyonunun gerçekleşmesi yolunda aşağıda yer alan stratejik amaçlar, gelişme eksenleri olarak belirlenmiştir:

1-Rekabet Gücünün Artırılması, 2-İstihdamın Artırılması, 3-Beşeri Gelişme ve Sosyal Dayanışmanın Güçlendirilmesi, 4-Bölgesel Gelişmenin Sağlanması, 5-Kamu Hizmetlerinde Kalitenin ve Etkinliğin Artırılması.

Sektörel ve tematik politikalar ve öncelikler bu eksenlerin altında ele alınmış ve aynı

stratejik amaca hizmet edecek şekilde ilişkilendirilmişlerdir.

Bu anlayışla hazırlanan 2007-2013 dönemini kapsayan Dokuzuncu Kalkınma Planı, AB’ye üyelik sürecine katkı sağlayacaktır.

- 33 -

BÖLÜM 3

3. BÖLGENİN TEMEL ÖZELLİKLERİ VE MEVCUT DURUMU

3.1. Bölgenin Ana Özellikleri

3.1.1. Biyofiziksel Özellikler

3.1.1.1. Bölgenin Genel Tanımı TR5 Batı Anadolu Bölgesi, TR51 Alt Bölgesinde bulunan Ankara, TR52 Alt Bölgesinde bulunan Konya ve Karaman illerini kapsamaktadır. Bölgenin kuzeyinde Bolu ve Çankırı İlleri, Güneyinde Mersin ve Antalya İlleri, Doğusunda Kırıkkale, Kırşehir, Aksaray ve Niğde İlleri, Batısında Isparta, Afyonkarahisar ve Eskişehir İlleri bulunmaktadır. Bölgenin yüzölçümü 76.793 km2 olup Türkiye yüzölçümünün % 9, 8’ini teşkil eder.

TR51 alt bölgesinde yer alan Ankara, İç Anadolu Bölgesi'nin kuzeybatısında TR5 Batı Anadolu Bölgesinin kuzeyinde bulunmaktadır. Yerküre üzerinde ise Ankara ili 38043’- 40041’ kuzey enlemleri ile 30051’- 34005’ doğu boylamları arasında yer almaktadır Yüzölçümü 25.706 km2 dir. Ortalama olarak deniz seviyesinden yüksekliği 890 metredir. Doğuda Kırşehir ve Kırıkkale, batıda Eskişehir; kuzeyde Çankırı, kuzeybatıda Bolu ve güneyde Konya ve Aksaray illeri ile çevrilidir. Ankara, Orta Anadolu'nun kuzeybatısında bulunan Kızılırmak ve Sakarya Nehirleri’nin kollarının oluşturduğu ovalarla kaplı bir bölgededir. Türkiye'nin nüfus bakımından ikinci büyük ili durumundaki Ankara ilinde 8 Merkez ilçe olmak üzere 24 ilçe 42 belde 883 köy vardır. Akyurt, Altındağ, Ayaş, Bala, Beypazarı, Çamlıdere, Çankaya, Çubuk, Elmadağ, Etimesgut, Evren, Gölbaşı, Güdül, Haymana, Kalecik, Kazan, Keçiören, Kızılcahamam, Mamak, Nallıhan, Polatlı, Sincan, Şereflikoçhisar, Yenimahalle olmak üzere 24 ilçesi vardır. Bugünkü anlamda belediye yönetimine 1924 yılında kavuşan şehir merkezinde 1984 yılından sonra büyüyen ölçekteki sorunlarla uğraşmak üzere Ankara Büyükşehir Belediyesi ve bunun sınırları içinde Çankaya, Altındağ, Yenimahalle, Mamak, Keçiören, Sincan, Etimesgut ve Gölbaşı olmak üzere 8 ilçe belediyesi kurulmuştur.

TR52 alt bölgesinde yer alan Konya (TR521) İli İç Anadolu Bölgesi'nin güneyinde, TR5 Batı Anadolu Bölgesinin ortasında yer almaktadır. Konya İli topraklarının büyük bir bölümü, İç Anadolu'nun yüksek düzlükleri üzerine rastlar. Güney ve güneybatı kesimleri Akdeniz bölgesine dahildir. Konya, coğrafi olarak 36041' ve 39016' kuzey enlemleri ile 31014' ve 34026' doğu boylamları arasında yer alır. Yüzölçümü 41.694 km2 dir. Bu alanı ile Türkiye'nin en büyük yüzölçümüne sahip olan ilidir. Ortalama yükseltisi 1016 m'dir. Konya ili, doğal açıdan kuzeyinde Haymana platosu, kuzeydoğuda Cihanbeyli Platosu ve Tuz Gölü'ne, batısında Beyşehir Gölü'ne ve Akşehir Gölü'ne, güneyinde Sultan Dağları'ndan başlayan Karaman ilinin güneyine kadar devam eden, Toros yayının iç yamaçları önünde bir fay hattı boyunca oluşmuş volkanik dağlara, doğusunda ise Obruk platosuna kadar uzanır. İlin uç noktalarını kuzeyinde Kulu'nun Köşkler Köyü, batısında Akşehir'in Değirmen Köyü, güneyinde Taşkent'in Beyreli Köyü, doğusunda ise Halkapınar'ın Delimahmutlu Köyü uç noktalarını oluşturmaktadır. Konya ilinde en fazla alana sahip yeryüzü şekli ova ve platolardır. Ovaların tabanlarında yer alan çukur kısımlarında kapalı havzalar oluşmuştur. Yükseltiler az yer tutar, genellikle ilin güneyinde toplanmıştır. Ovalar, platolarla birbirinden ayrılmıştır. Platolar akarsular tarafından fazla derin parçalanmamıştır. Açık havza kısımları da vardır. Konya’nın; Ahırlı, Akören, Akşehir, Altınekin, Beyşehir, Bozkır, Cihanbeyli, Çeltik, Çumra, Derbent, Derebucak, Doğanhisar, Emirgazi, Ereğli, Güneysınır, Hadim, Halkapınar, Hüyük, Ilgın, Kadınhanı, Karapınar, Kulu, Sarayönü, Seydişehir, Taşkent, Tuzlukçu,

- 34 -

Yalıhüyük ve Yunak olmak üzere 28 ilçesi vardır. Konya Büyükşehir Belediyesi sınırları içerisinde Karatay, Meram ve Selçuklu ilçeleri olmak üzere toplam 31 ilçeyle birlikte; 174 belde 611 köyü mevcuttur.

TR 52 alt bölgesinde yer alan Karaman (TR522) İli İç Anadolu Bölgesi’nin güneyinde TR5 Batı Anadolu Bölgesinin de güneyinde yer almaktadır. İlin güney kesimleri Akdeniz Bölgesinde Kuzey kesimleri ise İç Anadolu Bölgesinde bulunur. İl sınırları 32o27’- 34o09’ doğu boylamları ile 36o26’-33o39’ kuzey enlemleri arasındayer alır. İl merkezi ise 37o11’ kuzey enlemi, 33o13’ doğu boylamlarında yer almaktadır. 1989 Yılında il olan Karaman, bir Merkez İlçe olmak üzere toplam 6 ilçe 10 belde ve 160 köyden oluşmaktadır. Bu köylerden 107 tanesi orman köyüdür. Merkez ilçe ile birlikte Karaman’a bağlı olan ilçeler Ayrancı, Başyayla, Ermenek, Kazımkarabekir ve Sarıveliler’dir. Güneyinde Mersin ve Antalya, Batı, Kuzey ve Doğusunda Konya ili ile çevrilidir. İlin yüzölçümü 9.393 km², ortalama yüksekliği 1.033 m’dir. Karaman il sınırları içerisinde bulunan arazinin üçte ikisi dağlıktır. İlin en yüksek dağı Sarıveliler ilçesinde bulunan Orta Toroslardaki Yunt Dağıdır ve yüksekliği 3.227 metredir. Karaman ilinin iki önemli ovası bulunmaktadır. İl merkezinden Konya ve Ereğliye doğru deniz seviyesinden 1000-1050 m yükseklikte verimli “Karaman Ovası” yer almaktadır. Diğer bir ova ise Ayrancı ovasıdır. Ovanın genişliği 375 km; deniz seviyesinden yüksekliği ise 1010-1026 m’dir. İlin belli başlı akarsuları içinde en büyüğü ve önemlisi Göksu Nehri’ dir. Yerköprü Santrali mevkisinden çıkan nehir, Yünalanı mevkiinde Akdeniz’e dökülür. Uzunluğu 296 km. olan nehrin, il sınırları içindeki uzunluğu ise 47 km’dir. İl içinde doğan akarsulardan en önemlisi, Gödet Çayı’dır. 81 km. uzunluğundaki bu çay, Yüzlük Dağı’dan doğup; Gödet Barajında son bulmaktadır.

3.1.1.2. Alt Bölgeler

DPT İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırmasına göre TR5 Batı Anadolu Bölgesi, aşağıdaki tablodan da izlenebileceği üzere, Ankara ilini kapsayan TR51 Alt Bölgesi, Konya ve Karaman illerini kapsayan, TR52 Alt Bölgesi olmak üzere iki alt bölgeden oluşmaktadır.

Tablo 2. TR 5 Batı Anadolu Bölgesinin Alt Bölgeler Bazında Dağılımı TR51 TR52 TR510 Ankara

TR521 Konya TR522 Karaman

Kaynak:TÜİK TR 5 Batı Anadolu Bölgesi illerinin koordinatları ve yüzölçümleri incelendiğinde aşağıdaki tabloda da görüleceği üzere Bölge yüzölçümünde Konya ili %5,32’lik payla birinci sırada Ankara ili %3,28’lik payla ikinci sırada ve Karaman ili %1,19’lik payla üçüncü sırada yer alır. TR 5 Batı Anadolu Bölgesinin Türkiye yüzölçümünde payı % 9,8’dur. Diğer bir ifadeyle bölgenin yüzölçümü, Türkiye yüzölçümününün onda birine tekabül eder.

- 35 -

Tablo 3. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi İllerinin Koordinatları ve Yüzölçümleri

İstatistiki Bölge Birimleri Enlem Boylamlar

Yüzölçümü(ha)

Türkiye Yüzölçümü İçindeki Payı

(%) TR51 TR510 Ankara 39:56 K

32:52 D2.570.600 3,28

TR521 Konya 37:52 K 32:31 D

4.169.400 5,32

TR5 Batı Anadolu TR52

TR522 Karaman 37:11 K 33:14 D

939.327 1,19

TR 5 Batı Anadolu* 7.679.327 9,80Türkiye** 78.356.238 100

Kaynak : * İl Müdürlükleri Çalışma Raporları **Türkiye İstatistik Yıllığı-2004 (TUİK)

3.1.1.3. Topografya

TR5 Batı Anadolu Bölgesinin topografik yapısı içerisinde ovaların ve platoların büyük bir ağırlığı olmakla birlikte dağlar, yaylalar, akarsular ve göller de önemli bir yer tutar.

3.1.1.3.1. Ovalar

Ankara, Orta Anadolu'nun kuzeybatısında bulunan Kızılırmak ve Sakarya Nehirleri’nin kollarının oluşturduğu ovalarla kaplı bir bölgededir. Bu bölgede orman alanları ile step ve bozkır alanlarını bir arada görmek mümkündür. İlin güney kısmında Tuz Gölü Çanağı, Kepez Ovaları ve Hacıbekirözü gibi düzlükler bulunur. İlin ovaları Perli, Ayaş, İlhan, Yassıkaya, Çubuk, Haymana, Akıncı, Polatlı, Şereflikoçhisar, Galagira ve Çıkınağıl ovalarıdır.

Konya İl sınırları içerisinde ovalar platolardan sonra en fazla alanı kaplar. Buradaki ovalar, genel olarak buraya yerleşen bir gölün ortadan kalkması ve göl tabanında alüvyonların depolanması ile ortaya çıkmıştır.

Konya ve Ereğli ovaları yörenin en geniş ovalarıdır. Bu ovalar Konya ve Ereğli arasında geniş düzlükler şeklinde uzanırlar. Konya ili bu ovaların batı ucunda kurulmuştur. Bu dizi içerisinde, Çumra Ovası ve Karapınar'ın bulunduğu Karapınar ovasında eski Konya Gölü tabanının kum depoları rüzgar erozyonuna da imkan vermiştir. Bozdağların kuzeyinde Altınekin, Sarayönü ve Kadınhanı ovaları bulunur. Ilgın (Çavuşçu) gölü ve Akşehir gölünün yerleştiği çanakta bir çöküntü hendeğidir. Ilgın ve Akşehir ovaları, bu çöküntü hendeği içerisinde oluşmuş ovalardır. Bu ovalar dışında; Beyşehir ovası, Seydişehir ovası, Doğanhisar ovası ile Yukarı Sakarya ovalarının güney ucunu oluşturan Yunak ve Akgöl ovalarıdır.

Karaman ilinin iki önemli ovası bulunmaktadır. İl merkezinden Konya ve Ereğliye doğru deniz seviyesinden 1000-1050 m yükseklikte verimli “Karaman Ovası” yer almaktadır. Alanı 600 km2 olan ovada, tarıma engel olmayacak şekilde hafif dalgalanmalar ve insan eliyle oluşturulmuş hüyükler bulunmaktadır. Diğer bir ova ise Ayrancı ovasıdır. Ovanın genişliği 375 km2, deniz seviyesinden yüksekliği ise 1010-1026 m’dir.

Bölgede yer alan ve nispeten büyük olan ovalar yüzölçümleriyle birlikte aşağıdaki tablodan görülebilir.

- 36 -

Tablo 4. TR5 Batı Anadolu Bölgesinin Büyüklük Bakımından Önde Gelen Ovaları

Alt Bölge İl Adı Ova İsmi Yüzölçümü (km2)

Polatlı Ovası 3789Çubuk Ovası 1500Haymana Ovası 297,6TR51 Ankara

Şereflikoçhisar Ovası 133Cihanbeyli-Kulu Ovası 4350Çumra Ovası 4000Ereğli Ovası 2200Kadınhanı-Kolukısa-Sarayönü Ovaları 1600Ağabeyli Ovası 1200Akşehir Ovası 940Seydişehir Ovası 650Beyşehir Ovası 600Yunak-Akgöl Ovası 500Ilgın Çavuşcu Ovaları 400Karapınar Ovası 300

Konya

Doğanhisar Ovası 100Karaman 600

TR52

Karaman Ayrancı 375Kaynak :Tarım İl Müdürlükleri

3.1.1.3.2. Dağlar

TR510 Ankara İlinin orta kesimlerden kuzeye doğru yaklaştıkça Haymana-Balâ

hattının kuzeyinde Kuzey Anadolu Sıradağları ile irtibatları bulunan dağ sıraları belirir. Bunların arasında İdris ve Elmadağları yükselir. Güney-Batı Kuzey-Doğu doğrultusunda Güre, Elma, Idris, Karyağdı-Mire-Aydos-Çile, Ayaş ve Hıdır dağ sıraları bulunur. Sakarya ve Kızılırmak nehir kolları arasındaki çukurlarda münferit olarak yükselen sıradağları görmek mümkündür. Kuzeyde, Çubuk ve Kızılcahamam ilçelerinde yer yer sarp görünüşlü Yıldırım, Işık ve Yakut Dağları, batıda Ayaş, Beypazarı ve Nallıhan ilçelerinin kuzey sınırları, Karakiriş, Kartal ve Manastır Dağları ile çevrilmiştir. Güney bölgedeki dağlar tatlı meyilli, yuvarlak sırtlı ve üzerleri düzdür. Bu alanda yükseklikler 1050 - 1500 m arasındadır.

TR521 Konya İlinin kuzey kısmında yer alan yükseltiler genel olarak doğu-batı doğrultusunda uzanır. En önemlisi Bozdağlardır. Bozdağlar üzerinde yer yer tepeler yükselir, bu tepelerin en yükseği Bozdağlar'ın batısındaki Karadağ Tepe'dir. (1919 m). Bu tepeler arasında da geçitler yer alır.

Konya'nın batısında yer alan sıra dağlar kuzeyden güneye doğru uzanırlar. En kuzeyinde Sultan Dağları (2169), Aladağlar (2339), Loras (2040), Eşenler (1951) yer almaktadır. Konya’nın güney kısmı Toros dağlarıyla sınırlanmıştır. Bu kuşakta ise Geyik (3130), Bolkar dağları (3134), Aydos dağları (3240) yer almaktadır. Bu alanda volkanik kütlelerin ve arazilerin önemli bir yeri vardır. Karapınar Ovası'nın güneyinde yer alan Karacadağ (2025), Konya'nın güney batısındaki Erenler Dağı (2319) batısında Takkeli Dağ (1400) yer almaktadır. Belirtilen volkanik dağların dışında Karapınar yakınlarında kül konilerine rastlanır. Bunlar genç volkanik faaliyetler sonucunda oluşturulmuş küçük konilerden ibarettir. İl sınırları içinde yer alan volkanik dağlar İç Anadolu Bölgesinin diğer volkanik dağları ile karşılaştırıldığında yükselti ve alanlarının daha az olduğu görülür.

- 37 -

Konya'nın ormanları ve su kaynaklarının büyük bölümü buradaki yükseltilerde yer

almaktadır. Bölgenin güneyindeki kireç taşlarından oluşmuş yükseltilerin bulunduğu yerlerde mağaralar oluşmuştur. Bunlardan Çamlık mağaralar ve Seydişehir'de bulunan Tınaztepe mağarası, milli park olmaya namzet mağaralarımız.

TR522 Karaman il arazisinin üçte ikisi dağlıktır. İlin en yüksek dağı Sarıveliler ilçesinde bulunan Orta Toroslardaki Yunt Dağıdır ve yüksekliği 3.227 metredir. Ayrıca, il merkezinin 20 km. kuzeyinde bulunan Karadağ 2.271 metre yüksekliğinde olup, sönmüş volkanik bir dağdır. Karadağ esas itibariyle büyük bir koni görünümünde ise de, aslında üç koninin birbirleriyle kaynaşmasından meydana gelmiştir. Bu üç koni, Karadağın en yüksek noktası Mihaliç tepe; bunun kuzeyindeki Baştepe ve doğusundaki Kızıltepe konileridir. Baş tepenin üzerinde, çapı 150 m olan bir krater bulunmaktadır. Karadağ’da yer alan kraterlerin en büyüğü, büyük bir kısmı tahrip olan Mihaliç konisi üzerindedir. Bu kraterin uzun ekseni 500 m ve genişliği 600 m’dir. Bu konilerin yaşları da aynı değildir. En yenisi Baştepe konisidir.

İl Merkezi Karaman Ovasında yerleşiktir. Karaman; İl’in güneyinde yer alan merkez Toroslar üzerinde önemli bir geçit olan Sertavul Beli (Geçidi) ile İç Anadolu’yu Akdenize bağlayan önemli geçitlerden biri konumundadır. İl’in güney-güney batı yönünde yer alan görkemli Orta Torosların üzerinde, Ermenek, Başyayla, Sarıveliler ilçeleri yer almaktadır. İl’in kuzey yönünde bulunan Kazımkarabekir ilçesinden batı-güneybatı istikametine gidildiğinde, yine Toroslara ulaşılır. Kazımkarabekir İlçesinin en yüksek dağı Hacıbaba dağı ile doğusunda yer alan Musa, Yülek ve Çavdarlı tepeleri; daha güneyde Toroslara dahil Geyik ve Bolkar dağları yer alır. İl’in kuzeydoğu ucunda yer alan Ayrancı İlçesini kuşatan dağlar; Bolkar, Bozoğlan, Musa, Meke ve Çakırdağ silsileleridir. Toroslara dahil bu dağların arasındaki “Tarihi Mara Yolu” ndan İçel iline ulaşma olanağı mevcuttur.

3.1.1.3.3. Plato ve Yaylalar

TR510 Ankara İlinin güneyine inildikçe dalgalı görünüşte Haymana Yaylası basık çanaklar (Tuz Gölü) görülür. Vadiler tarafından, derince yarılmış olan Haymana Yaylası’nın yüksekliği 1000-1250 m arasında değişir. Cihanbeyli platosunun devamı özelliğindeki Haymana düzlüğü genellikle ova ve yer yer yayla yapısı ortaya koyar. Çubuk Ovası, Kuzeybatıdaki Beypazarı ile Güneybatıdaki Polatlı Ovaları ile Haymana Yaylası ve Tuz Gölü kapalı havzaları, ilin büyük tarım alanlarını oluşturmaktadır. İlde Balaban Deresi, Kızılırmak ve Sakarya Irmağı vadileri bulunmaktadır.

TR521 Konyada, Yöredeki Obruk ve Cihanbeyli Platoları ortalama 1000 m. yükseltiye sahip geniş düzlüklerden oluşurlar. Tuz gölünün batısında Cihanbeyli platosu, güneyinde ise Obruk platosu yer alır. Obruk platosu üzerinde kireç taşı tabakaları üzerinde gelişmiş karstik şekillerden olan obruklara rastlandığından bu isim verilmiştir. Bunların en büyüğü Kızören obruğudur. Konya'nın kuzeydoğusunda yer alan bu obruk kireç taşlarının çözülmesi ile oluşmuş yaklaşık 300 m. çapında 145 m. derinliğindedir. Obruk içerisine suların dolması ile aynı ismi alan bir de göl oluşmuştur. Göl tabanından fazla suları boşalttığından suları tatlıdır. Obruk platosu yörenin en çukur yeri olan Tuz Gölü ile Konya ve Ereğli ovalarını birbirinden ayıran bir eşik görünümündedir. İlin kuzeyini kaplayan Cihanbeyli Platosu genel olarak kireçtaşı tabakaları ile kaplıdır. Bu plato akarsular tarafından az parçalanmış dalgalı bir yüzeye sahiptir.

- 38 -

Zengin bozkırlarla kaplı olan bu platolar, bölge hayvancılığı ve tarımı açısından önemlidir.

3.1.1.3.4. Akarsular Türkiye'nin en büyük akarsuyu olan Kızılırmak, Ankara topraklarının bir bölümünü

geçerek Karadeniz'e doğru yol alır. Sakarya nehri ise Ankara - Eskişehir sınırının önemli bir bölümünü oluşturur. Sakarya'ya karışan Ankara Çayı, bu çayı oluşturan Çubuk, İncesu ve Hatip çayları, yine Sakarya'ya karışan Kirmir Suyu, Pınarbaşı, Nal Deresi ve Sofulu Çayı Ankara topraklarına hayat veren akarsulardan önemlileridir.

Konya ili sınırları içerisinde daha çok mevsimlik ve sel rejimli akarsular yer alır. Buradaki akarsuların boyları kısadır. Konya ilinin geniş sahaları, kapalı havza olması sebebiyle akarsular ova tabanlarındaki bataklıklarda kaybolur. Bölgedeki akarsular kar ve yağmur suları ile beslenirler. Konya'daki yağış rejimi düzensiz olduğu için bu akarsuların rejimi de düzensizdir. Bir çoğu, yaz aylarında kururlar; ancak ilkbahar ve yaz aylarında kısa süreli sağanak yağışlar ile sel baskınlarına sebep olabilmektedir.

Konya'da yer alan en büyük ve en önemli akarsu Çarşamba Suyu'dur. Kaynağını Bozkır ilçesindeki yükseltilerden alır. Beyşehir Gölü'nün ayağı ile birleşerek Çumra Ovası sulama şebekesini oluşturur. Çarşamba Suyu üzerinde kurulan Apa Barajı hem selleri önlemek hem de Konya Ovasının bir bölümünde sulama yapmak için kurulmuştur.

Konya'da akarsuların su toplama havzaları farklı yönlere akış gösterirler. Bunlardan

Yukarı Sakarya Nehri'ne ulaşan Gökpınar Deresi ile Karadeniz'e, Göksu Nehri'nin kuzey kolu olan Hadim Çayı, Manavgat Nehri'nin yukarı havzası çevresindeki dere ve çaylar açık havza niteliğinde olup sularını Akdenize ulaştırırlar. Tuz Gölü, Çavuşçu Gölü, Beyşehir Gölü, Ereğli Ovasındaki Akgöl, Hotamış Bataklığı çevresindeki yükseltilerden kaynağını alan dereler ise kapalı havza şeklindeki bu alanlara akış gösterirler.

Konya ilinde Meram Çayı, Sille Deresi, May Deresi, İvriz, Bolasan, Çiğil, Doğanhisar İnsuyu, Göksu, Adıyan, Engilli, Çavuşköy, Karasu Çayları da önemli akarsulardandır. Şehrin içme ve kullanma suyu olarak kullanılan Hatıp, Çayırbağı, Mukbil ve Dutlu Suyu ve Hotamış Bataklığı çevresindeki çeşitli kaynaklar da önemlidir.

Karaman İlinin belli başlı akarsuları içinde en büyüğü ve önemlisi Göksu Nehridir. Yerköprü Santrali mevkisinden çıkan nehir, Yünalanı mevkiinde Akdeniz’e dökülür. Uzunluğu 296 km. olan nehrin, il sınırları içindeki uzunluğu ise 47 km’dir.

İl içinde doğan akarsulardan en önemlisi, Gödet Çayı’dır. 81 km. uzunluğundaki bu çay, Yüzlük Dağı’dan doğup; Gödet Barajında son bulmaktadır.

Ayrancı Barajını dolduran Berendi Çayı, Göztaşı Tepesinden doğup büyük bir vadi

oluşturduktan sonra Sudurağı, Aşıran, Kılbasan, Akçaşehir ve Canhasan ovalarında kaybolmaktadır. 80 km. uzunluğundaki İbrala Deresi 2,7 m3 /sn debiye sahiptir.

Ermenek çayı, 112 km. uzunluğundadır. Göksu nehrinin bir kolu olup, 56 km’si, Karaman sınırları içinde bulunmaktadır. Mut yakınlarında Suçatı denilen yerde Pirinçsuyu ile Göksu nehrine birleşir. Ermenek çayını; Göktepe yakınlarında Mençek suyu, Ermenek

- 39 -

içinden akan Maraspoli suyu, Muz vadide Bahçegözü suyu, Nadire değirmenleri suyu, Balkusan çayı ve Zeyve çayı beslemektedir.

Diğer akarsular ise, sel rejimli özellliğe sahip Deliçay, Eskiçay ve Kocaderedir.

3.1.1.3.5. Göller

Bozkırda olmasına rağmen Ankara akarsular ve göller bakımından da oldukça iyi bir konuma sahiptir. Güneydoğu toprakları Tuz Gölü'yle sınırlıdır. Karagöl, Mogan, Eymir Gölleri Ankaralıların gezme, dinlenme ve mesire yerleridir.

TR521 Konya ili sınırları içerisinde pek çok tabii göl ve bataklık bulunmaktadır. Bunların kimilerinin suları acı ve tuzlu, bazılarının da suları tatlıdır. Oluşum yönünden de birbirinden farklılıklar gösterirler.

Tuz Gölü Tuz Gölü kapalı havzasının merkezinde Tuz Gölü oluşmuştur. Ankara, Konya,

Aksaray sınırlarının kesiştiği yerde olup bir kısmı Konya ili sınırları içerisinde yer almaktadır. Tuz Gölü Türkiye'nin yüzölçüm olarak ikinci büyük gölüdür. Derinliği 12 m. civarındadır. Yaz mevsiminde buharlaşmanın etkisi ile alanı oldukça küçülür. Kuruyan kesimlerde tuz tortulları meydana gelir. Türkiye'nin tuz ihtiyacının bir kısmı buradan temin edilir. Sulama ve su ürünleri için kullanılamaz.

Beyşehir Gölü Konya ilinin batısında Konya-Isparta sınırı üzerinde yer almaktadır. Beyşehir Gölü,

yurdumuzun 3. büyük gölüdür. Aynı zamanda en büyük tatlı su gölüdür. Tektonik-Karstik olaylarla meydana gelmiştir. Aynı zamanda Türkiye'nin en önemli milli parklarından biridir. Milli park alanı içerisinde aynı anda su sporları, dağ sporları ve av sporları yapmak imkanı vardır. Su ürünleri açısından ekonomik değeri yüksektir. Gölün iki plajı, 22 adası ve pek çok kayalığı bulunmaktadır. Göl Ornitolojik bakımdan önemli bir kuş üreme, barınma, beslenme ve konaklama merkezidir. Bu yönü ile de turizm açısından önem taşımaktadır. Gölde son yıllarda su seviyesinin düşmesi nedeniyle ek tedbirler alınma çalışmaları başlamıştır.

Akşehir Gölü

Konya ilinin kuzey batısında Konya-Afyonkarahisar il sınırında yer alır. Suyu tatlıdır. Tektonik olaylarla meydana gelmiştir. Su ürünleri açısından ekonomik değer gösterir. Sulama suyu olarak kullanılmakta olup kamış üretimi de yapılmaktadır. Sulama suyu ve sondajlar son yıllarda gölün hızla kurumasına neden olmuştur. Gölü kurtarmak için yapılan toplantı ve çalışmalar henüz sonuç vermemiştir.

Suğla Gölü

Konya ilinin güneybatısında yer alır. Oluşumu tektoniktir. Yağışlı yıllarda alanı iyice

genişlemekte kurak yıllarda ise göl kurumakta ve alüvyonlu göl tabanı ortaya çıkarak, iyi bir tarım alanı oluşturmaktadır. Suları tatlıdır. Su ürünleri ve sulama açısından önemi büyüktür.

- 40 -

Ilgın (Çavuşçu) Gölü

Konya ilinin kuzeybatısında yer alır. Oluşumu tektoniktir. Suları tatlıdır. Su ürünleri açısından önemlidir. Ayrıca bir ayağı ile Atlantı ovaları sulanmaktadır.

Akgöl Doğa harikası bir göl olan Akgöl, Konya’nın Ereğli ilçesi ile Karaman’nın Ayrancı

ilçe sınırlarında bulunmaktadır. Yüzölçümü 29,8 km2’dir. En derin noktası 2 m’dir. Tatlı sulara sahiptir. İvriz deresinden gelen sularla beslenir. Denizden yüksekliği 990 m. olan bu göle Ereğli ilçesinin tahliye sularının karışması sonucu göl bir bataklık haline gelmiştir. Doğal bir kuş cenneti olan gölde, 300’e yakın kuş türü olduğu saptanmıştır. Doğal özelliklerini yitirme tehlikesiyle karşı karşıya kalan göl, Karaman valiliğinin girişimleri sonucunda, Bakanlar Kurulunca koruma altına alınmıştır. Av yasağı getirilen göl 1995 yılında “Milli Park” kapsamına alınmıştır.

Yunak Akgöl

Yunak ilçesi yakınlarında küçük bir göldür. Suyu tatlıdır. Çoğu yeri bataklık halindedir. Göl Gökpınar Deresi ile Sakarya Nehrine boşalmaktadır.

Obruk ve Diğer Göller Bunların dışında Konya ilinin karstik sahalarında, karstik şekillerden olan obrukların

sularla dolması ile çok ufak göller meydana gelmiştir. Bunlar Kızören obruğu, Timraş obruğu, Obruk gölü, Çiralı gölü, Meyil gölü de vardır. Obruk göllerden bazıları sulama amaçlı kullanılırken bazı obruk gölleri de turistik değer taşır.

Volkanik olaylarla da göller meydana gelmiştir. Volkan konilerinin çevresinde volkanizmanın etkisi ile daire şeklinde çanaklar oluşmuştur. Bu çanaklara suların dolması ile küçük göller meydana gelmiştir. Bunlar Konya’da bulunan Acıgöl ve Meke Gölü'dür. Karapınar ilçesi sınırları içerisinde bulunan bu krater göllerinin içerisinde magnezyum sülfat çözeltileri vardır. Bu nedenle suyu çok acıdır. İçinde canlı yaşamaz. Oluşumdan kaynaklanan özellikler nedeniyle Meke Gölü etrafındaki volkanik malzeme biriket yapımı ve benzer amaçlarla büyük ölçüde tahrip edilmiştir. Meke Gölü, Kültür Bakanlığı, Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından "1. Derece Doğal Sit Alanı" ilan edilmiştir.

Yeraltı Suları Konya ilinde Çumra, Ereğli, Cihanbeyli, Akşehir, Yunak ovalarında yaklaşık 20 ila

100 m. arasında zengin yeraltı suyu bulunmaktadır. Bazı yerlerde bu su artezyen yapmaktadır. Bunun yanında binlerce adi kuyu kazılmıştır. Genellikle tarım amaçlı olarak pek çok sondaj kuyusu da açılmıştır. Konya çevresinde genellikle paleozoik mermerler, mesozoik kalkerler, neojen kalkerleri ve Alüvyonlar su taşıyan formasyonlardır.

3.1.1.4. İklim

TR5 Batı Anadolu Bölgesinin genelinde karasal iklim hüküm sürmekle birlikte Ankara İlinin kuzey kısımlarında Karadeniz İklimine, Konya ve Karaman İllerinin güney kısımlarında ise Akdeniz İklimine de rastanmaktadır. Karasal iklim özelliği gösteren kısımlarında yıllık

- 41 -

ortalama sıcaklık 11,6°C’dir. Sıcaklık değerleri -28,2 ile 40,8 arasında çok farklılık göstermektedir. Ortalama yağış 351,5 mm., ortalama nispi nem ise %60,3’tür.

TR51 Alt Bölgesinde rüzgârlar genellikle Kuzey ve Doğu yönlerinden esmektedir. Rüzgâr hızı kış aylarında yüksek değerlere ulaşmaktadır. TR51 Alt Bölgesinde uzun yıllar nem ortalaması güneyde %51 - %70 arasında değişmekte olup, ortalama olarak % 60’tır.

Ilıman iklim kuşağındaki Ankara'da kışları yağışlı ve soğuk, yazları ise sıcak ve kurak kara iklimi görülür. Yağışlar en çok kış mevsimindedir. Gece ile gündüz, yaz ile kış mevsimi arasında önemli sıcaklık farkları bulunur. Bununla beraber, Ankara dört mevsiminde de insanı rahatsız etmeyen bir iklime sahiptir. En sıcak aylar Temmuz (ortalama 23.1) ve Ağustos (ortalama 23.3°), en soğuk aylar ise Ocak (ortalama 0.3°) ve Şubat (ortalama 1°) olarak belirlenmiştir. Kırkbeş yılın nisbi nem ortalaması % 60'tır.

TR52 Alt Bölgesinde yer alan Konya İlinde (TR521) yıllık yağış toplamının 294.9 mm (Karapınar) ile 764.0 mm (Seydişehir) arasında büyük bir değişim gösterdiği anlaşılır. İl genelinde yağışların büyük bir kısmı sonbahar ve özellikle kış aylarında düşmektedir. Bitki büyüme ve gelişimi açısından büyük öneme sahip olan, Nisan-Mayıs- Haziran aylarındaki yağışın toplam yağışa oranı il geneli ortalaması olarak ancak % 27,3 tür. Bu değerler il genelinde nadaslı tarım sisteminin hakim olmasının nedenini ve sulamanın önemini net olarak ortaya koymaktadır. İl’ de meteorolojik verilerin alındığı ilçelerin ortalaması olarak, nispi nem % 61,2 , sıcaklık ortalaması 10,9 0C , ve ortalama sıcaklığın 10 0C yi geçtiği gün sayısı 198,4 gün olmuştur.

TR 52 Alt Bölgesinin diğer ili Karaman (TR522) karasal iklimin özellikleri yaygın

olarak görülmektedir, yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve yağışlıdır. Yağışlar genelde kış ve ilkbaharda düşmektedir.Yıllık yağış ortalaması 332,5 mm ve ortalama nisbi nem %60 olup, ortalama sıcaklık ise 11,7 0C dir. İlin daha çok karasal iklim özelliği gösteren kuzey ve doğu kısımları daha az yağış alırken, akdeniz iklim özelliği gösteren güney kısımlarında ise akdeniz iklim özelliği görülür. Tablo 5. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Uzun Yıllar İklim Verileri

İstatistiki Bölge Birimleri

OrtalamaSıcaklık

(oC)

MaksimumSıcaklık

(oC)

MinimumSıcaklık

(oC)

Ort. Güneşli

Gün Sayısı

Ort. Donlu Gün

Sayısı

ToplamYağış (mm)

Ort. Nispi Nem (%)

TR51 TR510 Ankara 11,8 40,8 - 21,5 91,0 94,3 401,2 60TR521 Konya 11,4 40,6 - 28,2 125,9 100,9 320,9 61TR52 TR522 Karaman 11,7 40,4 - 28,0 140,5 91,3 332,5 60

Ortalama/Maks./Min. 11,6 40,8 - 28,2 119,1 95,5 351,5 60,3Kaynak:Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü

3.1.1.5. Bitki Örtüsü

TR5 Batı Anadolu Bölgesinin bitki örtüsü iklim ve topoğrafik özelliklerle paralel olarak dağılmaktadır. İklimin bölgenin kuzeyinde ve güneyinde daha ılıman olması, yüzey şekillerinin de dağlık olması nedeniyle orman alanları sıklaşmaktadır. Bunun dışında kalan ve bölgenin büyük bölümünü oluşturan ova tabanında ise bozkır bitki topluluğu özellikleri hakimdir. Ovalardaki tarım sahalarında kültür bitkileri geniş yer tutmaktadır. Bunların en önemlileri ise tahıllar, baklagiller, meyvelikler ve şeker pancarıdır.

- 42 -

Kara iklimine uygun biçimde Ankara'da bozkır ve orman olmak üzere iki tür bitki örtüsü gelişmiştir.. Bozkır; az yağış alan çukur alanlarda ve bazı platolarda görülür. Şehrin kuzeybatısında ormanlar geniş alanlar kaplar. Beynam, Kızılcahamam, Çamlıdere ormanlarında hakim ağaç türleri karaçam, ardıç ve meşedir. Tabii ormanlara ek olarak ağaçlandırma yoluyla Ankara'nın çevresi ve baraj göllerinin kıyıları ormanlaştırılmıştır. Bu sayede Ankara, dünya başkentleri içinde en çok yeşil alana sahip şehirlerden biri haline gelmiştir. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde bitki örtüsü, bozkırlar, meşelik ve ormanlar, çayır-meralar, otsu bitkilerden oluşmaktadır. Konya ilinde özellikle güney ve batısında yer alan Toroslar ve Sultan dağlarında yoğun orman alanları yer alırken, doğusunda Tuz Gölüne yaklaştıkça geniş bozkır düzlükleri yer alır. İlkbahar yağışları ile yeşillenen ova sarararak tipik bozkır özelliğine bürünür. Ülkemizin en geniş ovalarının yer aldığı bu bölgelerde hububat, yetiştirilirken yer altı suyu ile sulanabilen bölgelerde şekerpancarı, havuç, ayçiçeği, yem bitkisi ve baklagil yetiştiriciliği yapılmaktadır. Ormanlardaki hakim ağaç türleri ise sedir, karaçam, ardıç ve meşedir. Bu bölgede tarımsal alanlar küçülürken engebesi ve meyili artış gösterir. Tarımı yapılan alanlarda ise yine hububat başta olmak üzere haşhaş, yem bitkileri, çilek, kiraz, vişne ve elma üretimi yapılmaktadır. Karaman ilinin güneyinde yer alan Toroslara yaklaşırken ormanlık alanlar artarken kuzeye doğru geniş ovalar yer almaktadır. Bu ovalarda hububat, şekerpancarı, nohut ve fasülye yetiştirciliği yanında son yıllarda elma yetiştirciliği önem kazanmıştır. Dağlık bölgeye doğru gidildikçe kiraz, zeytin ve bağ üretiminin arttığı gözlenir.

3.1.2. Sosyo-Ekonomik Yapı

TR5 Batı Anadolu Bölgesinin sosyo-ekonomik yapısı içerisinde nüfus, sağlık, ulaşım, eğitim, ekonomi, alt yapı, ticaret ve yürütülen yatırımlar konuları incelenmiştir.

3.1.2.1. Nüfus Yapısı Ankara’nın 1927 yılı nüfus sayımına göre toplam nüfusu 404.581 iken, son 73 yılda

10 kat artarak 2000 yılında 4.007.860’a yükselmiştir. Aynı dönemde ülke nüfusu 5 kat artmıştır. 1927-1935 döneminde Ankara’nın yıllık nüfus artış hızı %o 34.7 iken, 1990-2000 döneminde %o 24.4’e düşmüştür. 1927 yılında Ankara İli, ülke nüfusu içinde % 3.2’lik bir paya sahip iken, 2000 yılında yaklaşık %6’lık bir paya ulaşmıştır.

Ankara ili ortalama hane halkı büyüklüğü azalış eğilimindedir. 1955 yılında 7 olan

ortalama hane halkı büyüklüğü, 2000 yılında 3.8 kişiye düşmüştür.

Türkiye toplam nüfusunun %9,5’i TR5 Batı Anadolu Bölgesinde yaşamaktadır. Bu oran köylerde % 6 ile daha düşük, şehirlerde ise daha fazladır. Dolayısıyla, TR5 Batı Anadolu bölgesinin köylerde yaşayan nüfusu Türkiye ortalamasına göre daha azdır.

Bölge, Türkiye yüzölçümünün %9,8’luk bir kısmını kaplarken, ülke nüfusunun %9,5’ini barındırmaktadır. Türkiye’de km2’ye düşen nüfus 88 kişi iken, TR5 Batı Anadolu bölgesinde km2’ye 84 kişi düştüğü hesaplanmıştır. Türkiye’nin nüfus yoğunluğu bakımından en az olan Tuz Gölü bu bölgede yer almaktadır.

- 43 -

Tablo 6. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Nüfus Verileri (2000)

İstatistiki Bölge Birimleri Köy Sayısı

Köy Nüfusu

Toplam Nüfus

Yüzölçümü (km2)

Nüfus Yoğunluğu

(km2) TR51 TR510 Ankara 925 467338 4007860 25706 156

TR521 Konya 611 897349 2192166 41694 57TR52 TR522 Karaman 158 103298 243210 9393 27TR52 Alt Bölgesi 769 1000647 2435376 51087 48TR5 Batı Anadolu Bölgesi 1694 1467985 6443236 76793 84TR5 / TR (%) 6 6 9.5 9.8 -Türkiye 32266 23797653 67803927 769604 88

Kaynak:TÜİK

- 44 -

Ülke nüfusu 1990 ve 2000 yıllarında sırasıyla 56.473.035 ve 67.803.927 olarak hesaplanmıştır. Nüfus artış hızı buna göre sırasıyla %0,2171 ve %0,1828 olarak gerçekleşmiştir.

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde, Ülkemize göre nüfus artış hızının özellikle şehirlerde daha yüksek olduğu görülmektedir. 1990-2000 yılları arasında artış hızları toplam nüfusta %0,2380 şehir nüfusunda %0,2737 olarak gerçekleşmiştir.

Bölge nüfusu 1990 yılında Türkiye nüfusunun %9’luk kısmını oluştururken 2000 yılında %9,5’na yükselmiştir. Türkiye nüfusunda bölge şehir nüfusunun payı %12 iken köy nüfusunun payı %6’dır. Tablo 7. TR5 Batı Anadolu Bölgesinin Şehir ve Köy Nüfusu ile Yıllık Nüfus Artış Hızı

1990 Yılı Nüfusu 2000 Yılı Nüfusu Nüfus artış hızı ‰ İstatistiki Bölge Birimleri Toplam Şehir Köy Toplam Şehir Köy Toplam Şehir Köy

Ankara 3236378 2836802 399576 4007860 3540522 467338 21.37 22.15 15.66 TR51 Alt Bölgesi 3236378 2836802 399576 4007860 3540522 467338 21.37 22.15 15.66 Konya 1752658 963128 789530 2192166 1294817 897349 22,37 29,59 12,8 Karaman 215181 106051 109130 243210 139912 103298 12.24 27.70 -5.49 TR52 Alt Bölgesi 1967839 1069179 898660 2435376 1434729 1000647 23.75 34.18 11.34 TR5 Batı Anadolu 5204217 3905981 1298236 6443236 4975251 1467985 23.80 27.37 13.07 TR5/ TR 9 12 6 9,5 12 6 T ü r k i y e 56473035 33656275 22816760 67803927 44006274 23797653 18,28 26,81 4,21 Kaynak:TÜİK

- 45 -

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde nüfus projeksiyonuna göre 2010 yılında nüfusun tahminen 7.540.173 kişi Türkiyenin ise 81.403.650 kişi olması beklenmektedir. Ankara’nın 2010 yılında 4.652.000 kişiye, Konya’nın 2.615.000 kişi ve Karaman’ın 273.173 kişi tahmin edilmektedir.

Tablo 8. Bölgede 1990-2000 Yılı Nüfusuna Göre Bazı Nüfus Projeksiyonları Yılı Nüfusu TR51 TR521 TR522 TR5 Batı

Anadolu T ü r k i y e

1990 3236378 1752658 217536 5206572 564730352000 4007860 2192166 243210 6443236 678039272005 4319000 2399000 258191 6976191 742932512010 4652000 2615000 273173 7540173 81403650Kaynak:TÜİK

3.1.2.2. Sağlık

TR5 Batı Anadolu Bölgesi sağlık hizmetleri tablolarda görüleceği gibi, Bölgede toplam 105 adet sağlık kurumu hizmet vermesine karşılık, çarpık kentleşme ve hızlı nüfus artışlarından dolayı kişiye ve çevreye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri, ilk yardım ve acil müdahale, birinci basamak tedavi hizmetleri, hasta takibi, laboratuar hizmetleri, kayıt bildirimi ve istatistik işlemlerin yürütülmesi gibi konularda sağlık hizmetlerinin güçlendirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır.

Tablo 9. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Bazı Sağlık Verileri (2004)

Kamu Özel Toplam İstatistiki Bölge Birimleri Hastane

Sayısı Yatak Sayısı

Hastane Sayısı

Yatak Sayısı

Hastane Sayısı

Yatak Sayısı

Ankara 51 15.268 15 845 66 16113TR51 Alt Bölgesi 51 15268 15 845 66 16113Konya 31 3388 5 149 36 3537Karaman 3 415 0 0 3 415TR52 Alt Bölgesi 34 3803 5 149 39 3952TR5 Batı Anadolu 85 19071 20 994 105 20065T ü r k i y e 929 158845 261 12775 1190 171620Kaynak:İl Sağlık Müdürlükleri ve TÜİK

Türkiye ortalaması olarak 56.978 kişiye bir hastane, 395 kişiye bir yatak düşmekte iken, TR5 Batı Anadolu Bölgesinde 66.440 kişiye bir hastane, 348 kişiye bir yatak düşmektedir. 2000 nüfus sayımı verilerine göre TR5 Batı Anadolu Bölgesi, kişi başına düşen yatak sayısı bakımından Türkiye ortalamasının üstünde iken hastane sayısı bakımından düşük olması bölgede büyük hastanelerin varlığını göstermektedir.

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde sağlık kuruluşlarında çalışan personele ait veriler, iller bazında ve toplam olarak aşağıda verilmiştir.

- 46 -

Tablo 10. Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesi Sağlık Kuruluşlarında Çalışan Personel Verileri (2004)

Düzey İller/Bölgeler Uzman Hekim

Pratisyen Hekim Diş Hekimi Hemşire Sağlık

Memuru Ebe

Ankara 5786 6105 2359 8463 5073 2580TR51 Alt Bölgesi 5786 6105 2359 8463 5073 2580Konya 803 1211 447 1520 1180 974Karaman 56 110 14 182 153 145TR52 Alt Bölgesi 859 1321 461 1702 1333 1119TR5 Batı Anadolu 6645 7426 2820 10165 6406 3699T ü r k i y e 43660 51530 17108 79059 49324 41513Kaynak:İl Sağlık Müdürlükleri ve TÜİK Türkiye’de 43.660 uzman hekim çalışırken, TR5 Batı Anadolu Bölgesinde 6.645 uzman hekim çalışmaktadır. Türkiye’de 1.553 kişiye bir uzman hekim düşerken Bölgede 1.050 kişiye bir uzman hekim ile Türkiye ortalamsının çok üzerinde yer almaktadır. Aynı oranlar 3.963 kişiye bir Diş Hekimi düşerken, bölgede ise 2.474 kişiye bir Diş Hekimi ile gözlemlenmektedir. Türkiye’de 1.633 kişiye bir ebe düşerken, TR5 Batı Anadolu Bölgesinde 1.886 kişiye bir ebe düşmektedir.

3.1.2.3. Eğitim Türkiye’de okulöncesi öğrenci 434.771 iken TR5 Batı Anadolu Bölgesinde 43.451

öğrencidir. Ülke ortalaması 20 okul öncesi öğrenciye bir öğretmen düşerken bölgede 13’tür. Tablo 11. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi İlleri Yerleşim Yeri ve Eğitim Seviyesine

Göre Okul Öncesi ve İlköğretimde Okul, Şube, Öğrenci ve Öğretmen Sayısı Okul öncesi eğitim İlköğretim İller

Okul Şube Öğrenci Öğretmen Okul Şube Öğrenci Öğretmen

Toplam 909 2 237 31 472 2 959 981 18 294 580 975 26 393Şehir 817 1 974 29 777 2 889 621 15 788 532 588 24 775Ankara Köy 92 263 1 695 70 360 2 506 48 387 1 618Toplam 460 705 10 211 514 974 10 756 301 081 12 281Şehir 296 422 7 928 486 357 6 760 221 440 8 984Konya Köy 164 283 2 283 28 617 3 996 79 641 3 297Toplam 86 128 1 768 77 175 1 527 35 307 1 509Şehir 39 68 1 220 70 46 755 24 440 1 022Karaman Köy 47 60 548 7 129 772 10 867 487Toplam 15978 31547 434771 22152 35611 380126 10565389 401288Şehir 10565 20583 336919 20392 10349 220816 7804601 298380Türkiye Köy 5413 10964 97852 1760 25262 159310 2760788 102908

Kaynak:TÜİK Ayrıca Türkiye’de 26 ilköğretim öğrencisine bir öğretmen düşerken bölgede 23

öğrencidir. Bölgede bir okula 431 öğrenci düşerken, Türkiye’de ise 297 öğrenci düşmektedir. Türkiye’de 28 öğrenciye bir sınıf düşerken, bölgede ise 30 öğrenciye bir sınıf düşmektedir. Türkiye’de şehir merkezlerindeki sınıflarda ortalama 35 öğrenci öğrenim görürken bölgede, ortalama 33 öğrenci öğretim görmektedir.

- 47 -

Tablo 12. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi İlleri Yerleşim Yeri Ve Eğitim Seviyesine Göre Ortaöğretimde Genel, Mesleki ve Teknik Okul, Şube, Öğrenci ve Öğretmen Sayısı

Genel Mesleki ve teknik İller Okul Şube Öğrenci Öğretmen Okul Şube Öğrenci Öğretmen

Toplam 179 4210 150388 8162 245 2851 75895 6705Şehir 161 4034 147724 8097 229 2730 73718 6651

Ankara

Köy 18 176 2664 65 16 121 2177 54Toplam 99 1514 50049 2574 131 1195 28174 2223Şehir 72 1366 46696 2358 117 1117 26855 2033

Konya

Köy 27 148 3353 216 14 78 1319 190Toplam 21 308 6847 414 15 134 2772 270Şehir 14 216 6370 358 15 134 2772 270

Karaman

Köy 7 92 477 56 Toplam 2939 55512 1937055 93209 3877 40700 1102394 74405Şehir 2529 51907 1860498 88386 3527 37889 1041085 70477

Türkiye

Köy 410 3605 76557 4823 350 2811 61309 4148Kaynak:TÜİK Türkiye’de genel liselerdeki bir okula 659 öğrenci ve bir öğretmene de 21 öğrenci düşmektedir. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde bir okula 693 öğrenci ve bir öğretmene de 19 öğrenci düşmektedir. Türkiye ve bölgede bir şubeye 34 öğrenci düşmektedir. Türkiye’de Mesleki ve teknik liselerde bir okula 284 öğrenci düşerken TR5 Batı Anadolu Bölgesinde 273 öğrenci düşmektedir. Tablo 13. Türkiye Ve TR 5 Batı Anadolu İlleri Yerleşim Yeri Ve Eğitim Seviyesine

Göre Toplam Okul, Şube, Öğrenci Ve Öğretmen Sayısı Toplam İller Okul Şube Öğrenci Öğretmen

Ankara Toplam 2 314 27 592 838 730 44 219 Şehir 1 828 24 526 783 807 42 412 Köy 486 3 066 54 923 1 807Konya Toplam 1 664 14 170 389 515 17 592 Şehir 842 9 665 302 919 13 861 Köy 822 4 505 86 596 3 731Karaman Toplam 297 2 097 46 694 2 270 Şehir 114 1 173 34 802 1 720 Köy 183 924 11 892 550Türkiye Toplam 58 405 507 885 14 039 609 591 054 Şehir 26 970 331 195 11 043 103 477 635 Köy 31 435 176 690 2 996 506 113 639Kaynak: TÜİK, 2004/2005

Tabloda Türkiye ve bölgenin okul, şube, öğrenci ve öğretmen sayıları incelendiğinde

bölgede okullaşmanın ve öğrenci sayısının yüksek olduğu görülür.

- 48 -

Tablo 14. Yükseköğretimde Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi İllerinde yeni kayıt, toplam öğrenci, mezun olan öğrenci ve öğretim elemanı sayısı

Öğretim elemanı

Önlisans ve lisans Lisansüstü Tıpta ihtisas İller Birim sayısı

Cinsiyet

D E F D E F D E F Kendi biriminde

Diğer birimlerden

175 A 34 118 145 967 24 549 6 940 21 485 4 276 1 141 3 906 762 17 859 1 689 B 17 966 78 852 11 934 3 742 11 776 2 131 607 2 164 447 9 753 1 019 Ankara

C 16 152 67 115 12 615 3 198 9 709 2 145 534 1 742 315 8 106 670 42 A 16 647 55 963 12 743 1 827 4 590 1 227 99 338 59 1 681 16

B 9 216 31 537 7 051 1 153 2 968 697 49 212 39 1 329 14 Konya C 7 431 24 426 5 692 674 1 622 530 50 126 20 352 2

6 A 1 373 4 112 1 021 - - - - - - 47 - B 787 2 382 612 - - - - - - 38 - Karaman C 586 1 730 409 - - - - - - 9 -

1552 A 543 035 1 969 086 296 113 36 738 92 862 21 850 4 810 17 010 2 939 82 096 9 376 B 312 494 1 145 161 169 448 20 440 53 151 11 442 2 605 9 678 1 728 50 662 6 612 Türkiye C 230 541 823 925 126 665 16 298 39 711 10 408 2 205 7 332 1 211 31 434 2 764

A. Toplam B. Erkek C. Kadın D. Yeni kayıt E. Toplam öğrenci F. Mezun Kaynak: Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi, Yükseköğretim İstatistikleri, 2003/04

Tabloda Türkiye ve Bölgenin yüksek öğrenim durumu görülmektedir. Bölge yüksek öğretiminde önemli paya sahiptir. Bölgede Ankara ve Konya

İllerinde birer adet Ziraat ve Veteriner Fakültesi bulunmaktadır. Tarıma yönelik eğitim veren çok sayıda yüksek okul mevcuttur.

49

3.1.2.4. Ulaşım -Haberleşme

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde tüm illerin bağlantısı kara yolu ile, bunun yanı sıra bazılarının hava ve demir yolları ile bağlantısı sağlanabilmektedir.

Karayolları

TR51 Alt Bölgesinin Ankara-İstanbul, Ankara-Eskişehir, Ankara-Aksaray, Ankara-Samsun, Ankara-Konya, Konya-Karaman, Konya-Afyon, Konya-Aksaray, Konya-Adana, Konya-Antalya, Karaman-İçel, Karaman-Adana gibi önemli karayolları diğer bölgelere bağlayan yollarıdır.

Havayolları

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Ankara Esenboğa Havaalanı sivil ve Ankara Etimesgut ve Konya Askeri havaalanları, sivil ve askeri hava taşımacılığına hizmet vermektedirler. Ankara Esenboğa uluslararası taşımacılıkta önemli bir yere sahiptir.

Demir yolları

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Ankara-Eskişehir, Ankara-Kırıkkale, Konya – Adana, Konya-Afyon İllerinin demiryolu bağlantısı bulunmakta, ancak Karaman iline demiryolu bağlantısı yoktur. Ayrıca Konya – Ankara arasında hızlı tren projesinin alt yapı çalışmalarına başlanmış olup, 2008 yılında bitmesi hedeflendiği belirtilmiştir. Ankara-İstanbul hızlı tren projesinin çalışması da hızla devam etmektedir.

TR51 Alt Bölgesi hali hazırda pek çok kente demir yoluyla bağlanmış durumdadır. Ayrıca Ankara Metropol Belediye sınırları içerisinde Sincan-Kayaş (Mamak) hattında banliyö tren seferleriyle yolcu taşımacılığı yapılmaktadır. Hafifraylı sistemi olan ankaray ve metro Ankara şehir içi ulaşımına büyük katkısı bulunmaktadır.

Köy yolları

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde yolu olmayan köy yoktur. Köy yollarını %61 gibi

önemli bir kısmı asfaltlanmıştır. Ancak % 7’si gibi çok az bir kısmı düşük kalite yol durumundar.

Tablo 15. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Yol Durumu (2004)

Alt Bölge Asfalt (km) Stabilize (km) Tesviyeli ve Ham Yol (km)

Toplam (km)

Ankara 5496 2062 363 7921TR51 5496 2062 363 7921Konya 5430 3394 797 9621Karaman 1379 856 246 2481TR52 6809 4250 1043 12102TR5 Batı Anadolu 12305 6312 1406 20023* Kaynak:Karayolları Genel Müdürlüğü ve Köye Yönelik Hizmetler Müdürlükleri

50

Haberleşme

TR5 Batı Anadolu bölgesinde şehirlerde ve kırsal alanlarda gerek kablolu ve gerekse kablosuz iletişim imkanlarından yaygın olarak faydalanılmaktadır.

3.1.2.5. Ana Ekonomik Sektörler ve Faaliyetler

Aşağıdaki tabloda Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi illerinin gayri safi yurtiçi hasılası ile illerin payı ve gelişme hızları yıllar

bazında verilmiştir. TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde Gayri Safi Yurtiçi Hasılaya enyüksek katkıyı 11.175 milyon dolarla Ankara ili yaparken 3.498 milyon dolarla Konya ili ikinci sırada ve 493 milyon dolarla da Karaman ili yapmaktadır. 2001 yılında Ankara ilinin Gayri Safi Yurtiçi Hasıladaki payı %7.6 olurken, Konya’nın %2.4 ve Karaman’nın %0.3’ tür. Tablo 16. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi İllerinin Gayri Safi Yurtiçi Hasılası ($), İllerin Payı ve Gelişme Hızları

Ankara Konya Karaman Türkiye

Yıllar İllerin Payı %

Gelişme Hızı %

Cari Fiyatlarla milyon $

İllerinPayı %

Gelişme Hızı %


İllerinPayı %

Gelişme Hızı %

Cari Fiyatlarlamilyon $

Gelişme Hızı %


1992 8,3 79,3 13017 2,4 66,0 3755 81,9 508 73,5 156656 1993 8,7 89,3 15388 2,3 76,3 4135 87,4 594 81,3 177332 1994 8,4 89,7 11099 2,3 90,1 2989 109,0 473 95,2 131639 1995 8,4 99,5 14089 2,3 101,6 3835 106,3 620 100,7 168080 1996 7,9 78,7 14250 2,3 94,2 4216 124,1 787 90,3 181077 1997 6,8 69,6 12905 2,4 102,4 4558 92,0 807 95,2 188735 1998 7,3 92,3 14631 2,5 87,9 5050 0,4 74,7 831 81,1 201561 1999 7,9 62,1 14543 2,5 48,0 4584 0,4 37,4 700 48,2 183214 2000 8,3 68,8 16516 2,5 60,0 4935 0,3 44,0 679 60,9 198389 2001 7,6 30,5 11175 2,4 36,7 3498 0,3 40,2 493 43,2 147285 Kaynak:TÜİK

51

Tablo 17. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi İlleri İtibariyle Kişi Başına Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (1992-2001) Ankara Konya Karaman Türkiye

Yıllar

TL

Gelişme hızı % $ TL



Gelişme hızı % $

1992 27.162.280 76,0 z3.892 14.449.172 62,6 2.070 16.146.417 81,1 2.313 18.721.735 70,3 2.682 1993 50.498.356 85,9 4.518 24.977.057 72,9 2.235 30.143.590 86,7 2.697 33.313.730 77,9 2.981 1994 94.095.914 86,3 3.202 46.561.850 86,4 1.584 62.806.763 108,4 2.137 63.860.757 91,7 2.173 1995 184.549.045 96,1 3.996 92.147.732 97,9 1.995 129.265.186 105,8 2.799 125.923.952 97,2 2.727 1996 324.398.894 75,8 3.976 175.571.112 90,5 2.152 291.686.991 125,7 3.575 235.611.113 87,1 2.888 1997 537.967.232 65,8 3.521 362.521.281 106,5 2.373 550.906.925 88,9 3.606 461.522.054 95,9 3.021 1998 1.015.022.502 88,7 3 917 671 640 974 85 2 592 956 578 708 74 3 692 822 976 986 78 3 176 1999 1.617.680.663 59,4 3 828 982 117 428 46,2 2 324 1 309 186 025 36,9 3 098 1 203 124 428 46,2 2 847 2000 2.605.011.401 61,0 4 148 1 407 506 713 43,3 2 241 1 757 545 948 34,2 2 799 1.846.747.873 53,5 2 941 2001 3.333.151.710 28,0 2 752 1 882 690 420 33,8 1 554 2 437 569 320 38,7 2 012 2.600.082.172 40,8 2 146

Kaynak:TÜİK

Yukarıdaki tabloda Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi illerin kişi başına gayri safi yurtiçi hasılası yıllar bazında verilmiştir. TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde kişi başına gayri safi yurtiçi hasıla 2.752 dolarla Ankara birinci sırada yer alırken onu 2.012 dolar ile Karaman ve 1.554 dolarla Konya takip etmektedir. Ankara ili Türkiye ortamasının üzerinde yer alırken, Karaman ve Konya illeri Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır.

52

3.1.2.5.1. Tarım TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Bazı Tarımsal göstergeleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Kırsal nüfus başına Tarımsal üretim değeri 3.123 YTL ile ilk sırada Karaman ili yer alırken Türkiye’de ikinci sıradadır. Bölgede TR 52 Alt Bölgesinde yer alan Konya ili tarımsal üretim değerinin Türkiye içindeki payı ile ilk sırayı almıştır. Ankara ise bölge içerisinde ikinci sırayı ülke içerisindeki sıralamada ise sekizincidir. Tablo 18. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Bazı Tarımsal Göstergeleri

Sırası Sırası


Kırsal Nüfus Başına

Tarımsal Üretim Değeri (YTL)

Bölge İçinde

Ülke İçinde

Tarımsal Üretimin Değerinin Türkiye İçindeki Payı (%)

Bölge İçinde

Ülke İçinde

TR51 TR510 Ankara 1.641 2 15 2,87 2 8TR521 Konya 1.407 3 25 4,72 1 1

TR52 TR522 Karaman 3.123 1 2 1,21 3 33TR5 Batı Anadolu 2.057 8,80 Türkiye 1.124 100 Kaynak: DPT- Sosyo- Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması ( 2003 )

3.1.2.5.2. Sanayi TR 5 Batı Anadolu Bölgesinin bazı sanayi göstergeleri incelendiğinde imalat

sanayiinde Ankara ili Ülke içinde 6 ncı sırada yer almaktadır.Onu Konya ve Karaman illeri takip etmektedir.İmalat Sanayiinde yer alan iş yerlerinin % 10,2 TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde yer almaktadır.

Organize Sanayi Bölgeleri son yıllarda hızla gelişmiş olup, oluşturulan sanayi

parsellerinin % 50 si bu bölgede yer almaktadır.Bölgede ise % 92 si Ankara ili sınırları dahilindedir.Genel Gelişmişlikte Ankara ili tüm Ülkede 2 nci sırada yer almaktadır.

Tablo 19. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Bazı Sanayi Göstergeleri

İmalat sanayi Gelişmişlik

Sırası

Genel Gelişmişlik

sırası İstatistiki Bölge Birimleri

Organize Sanayi Bölgesi Parsel Sayısı

İmalat Sanayi İşyeri Sayısı

Fert Başına İmalat Sanayi Katma Değeri (YTL)

Bölge İçinde

Ülke İçinde Ülke İçinde

TR51 TR510 Ankara 13.041 850 264 1 6 2TR521 Konya 903 264 127 2 11 26

TR5 TR52 TR522 Karaman 207 23 142 3 36 35TR 5 Batı Anadolu Bölgesi 14.151 1.137 3 3Türkiye 28.726 11.118 350

Kaynak: İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralamaları 2003,DPT

53

3.1.2.5.3. Hizmetler Turizm sektörü çalışanı ve misafiriyle birlikte düşünüldüğünde, tüketici potansiyeli

olarak tarım sektörüne artı değer kazandırmak gibi bir etkiye sahiptir. Bunun yanında, tarımda atıl kalan iş gücünün değerlendirilmesi açısından da önem arzeder. Ancak, turizm tesislerinin ilde yaygınlaşmasıyla gelişen bu sektöre işgücü talebi, zaman zaman tarım sektöründe işgücü temini noktasında zorluklarla karşılaşılmasına da sebep olmaktadır.

Başka bir açıdan bakıldığında, kırsaldan turizme geçen işgücünün nitelikli işgücü olmaması durumu, sosyal yapıda bazı problemlerin oluşmasına neden olmaktadır. Tablo 20. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi İlleri Konaklayan Turist Sayıları ve Tesislerin

Doluluk Oranları

İstatistiki Bölge Birimleri Yabancı Turist Sayısı

Yerli Turist Sayısı

Toplam Turist Sayısı

Doluluk Oranı

TR51 TR510 Ankara 206.295 868.918 1.075.213 34,96TR521 Konya 35.665 156.665 192.330 31,64

TR52 TR522 Karaman 185 8.025 8.210 24,48TR5 TR52 35.850 164.690 200.540 Batı Anadolu 242.145 1.033.608 1.275.753 Türkiye 8.991.456 8.429.868 17.421.324 47

Kaynak : Turizm Bakanlığı 2003

3.1.2.6. Ekonomik ve Sosyal Kalkınma Göstergeleri TR5 Batı Anadolu Bölgesi, Türkiye geneli ile kıyaslandığında iller arasında

gelişmişlik farkı nispeten az olup, Karaman ili yeni kurulmuş olduğundan ekonomik göstergeleri hızla yükselmektedir.

Potansiyelinin zenginliği ve ekolojik koşulların uygunluğu sebebiyle TR5 Batı

Anadolu Bölgesinde tarım, bölge ekonomisinin temel sektörü olma niteliğini taşımaktadır. Özellikle son yirmi yılda her alanda yaşanan hızlı gelişmelere paralel olarak, tarım da kendi yapısında önemli değişimlere ve gelişimlere sahne olmuştur.

Bölgenin gayri safi hasılası içerisinde tarımın payı, aktif nüfus içersinde tarımda istihdam edilen nüfusun yeri ve dış ticarette tarımsal ürünlerin ağırlığı nedenleriyle tarım, bölgede önemli bir sektör olarak yerini korumaktadır. Dünyadaki gelişmeler, tarımsal üretim biçimleri ve kültür yapısı üzerinde önemli değişimlere sebep olmuştur. Bunun sonucu olarak tarımsal üretimde entansif yöntemlerin kullanımı hızlanmış ve talepteki gelişmelere bağlı olarak ürün desenlerinde çeşitlilik artmıştır.

54

Tablo 21. Türkiye Geneli İşteki Durum ve Ekonomik Faaliyet, (2004 (15+ Yaş) Bin) Ekonomik Faaliyetler

Toplam

Tarım, Avcılık,

Ormancılık ve Balıkçılık

Tarım Dışı Faaliyetler Toplam Tarım Sanayi İnşaat Hizmetler

TR Türkiye 21791 7400 14391 21791 7400 3988 1029 9374 Düzey 1 (Bölgeler) TR1 İstanbul 3318 26 3291 3318 26 1236 176 1880TR2 Batı Marmara 1137 480 657 1137 480 194 41 422TR3 Ege 3304 1245 2059 3304 1245 656 147 1256TR4 Doğu Marmara 1952 445 1507 1952 445 614 98 794TR5 Batı Anadolu 1973 444 1529 1973 444 311 112 1106TR6 Akdeniz 2654 870 1784 2654 870 359 144 1281TR7 Orta Anadolu 1130 550 580 1130 550 134 46 400TR8 Batı Karadeniz 1743 926 817 1743 926 184 62 571TR9 Doğu Karadeniz 1468 929 538 1468 929 67 54 417TRA Kuzeydoğu Anadolu 788 519 269 788 519 20 15 234TRB Ortadoğu Anadolu 869 393 475 869 393 56 41 378TRC Güneydoğu Anadolu 1456 572 884 1456 572 157 92 635 Not. 1) Rakamlar yuvarlamadan dolayı toplamı vermeyebilir. 2) 2 bin kişiden az değerlerde örnek büyüklüğü güvenilir tahminler için yeterli değildir. Kaynak: TÜİK

3.1.2.6.1 Gelişmişlik ve Büyüme GSYİH katkısı bakımından Türkiye sıralamasında, TR51 Alt Bölgesi Ankara ili 2.

sırada, TR521 Konya ili 9. sırada ve TR522 Karaman ili 57. sıradadır. Tablo 22. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi İllerinin GSYİH Katkısı Bakımından Türkiye

Sıralamasındaki Yerleri (2000) İller ve Alt Bölgeler Sıra Değer İlin payı Gelişme hızı TR51 Ankara 2. 13536639054 7.6 30.5

Konya 9. 4237395803 2.4 36.7 TR52 Karaman 57. 597389739 0.3 40.2 Kaynak:TÜİK

Aşağıdaki tabloda Batı Anadolu Bölgesine ait illerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik

Sıralaması verilmiş olup, ilk sırayı Ankara alırken, bu ili sırasıyla Konya ve Karaman takip etmektedir.

55

Tablo 23. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi İlleri Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması 1996 Yılı Araştırması 2003 Yılı Araştırması

İstatistiki Bölge Birimleri İndeks Ülke

İçindeki Sırası

İndeks Ülke

İçindeki Sırası

Bölge İçindeki

Sırası

TR51 TR510 Ankara 3,32447 2 3,31483 2 1 TR521 Konya 0,22007 24 0,25254 26 2

TR5 TR52

TR522 Karaman -0,22525 40 -0,09852 35 3 Kaynak : İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralamaları 2003,DPT

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde kırsal asfalt ve TCK asfalt yol oranları ile içme suyu gibi başlıca alt yapı hizmetlerinin gerçekleşme oranları ülke ortalamasının üzerinde yer almaktadır.

Tablo 24. TR5 Batı Anadolu Bölgesi İllerinde Bazı Hizmetlerin Gelişmişlik Sıralaması

Altyapı Göstergeleri İnşaat Göstergeleri

İstatistiki Bölge Birimleri Kırsal Yerleşmelerde Asfalt Yol Oranı (%)

Yeterli İçme Suyu Götürülen Nüfus Oranı (%)

Devlet ve İl Yolları Asfalt Yol Oranı (%)

Daire Sayısı

TR51 TR510 Ankara 65,43 98,54 97,43 1128625TR521 Konya 70,34 91,92 96,86 469894TR52 TR522 Karaman 77,1 92,44 97,07 55882

TR52 73,72 92,18 96,965 525776TR5 Batı Anadolu 69,575 95,36 97,1975 1654401T ü r k i y e 45,23 84,98 91,28 16235830Kaynak:TÜİK

3.1.2.6.2 Kişi Başına Gelir

Ekonomik performans ve gelir düzeyini yansıtan temel gösterge niteliğinde olan

GSYİH değerlerine bakıldığında, Ülkemizde kişi başına ortalama gelir 1997-2001 yılları arasında 3021 Dolardan 2146 Dolara düşüş göstermiş, bununla birlikte, TR5 Batı Anadolu Bölgesindeki aynı yıllar arasında 3.145 Dolar olan kişi başına GSYİH miktarı daha az oranda bir düşüş göstererek 2.313 Dolar düzeyine inmiştir. Tablo 25. TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde Kişi Başına Gelir $ (GSYİH)

İstatistiki Bölge Birimleri 1997 1998 1999 2000 2001TR51 TR510 Ankara 3.521 3.917 3.828 4.148 2.752

TR521 Konya 2.373 2.592 2.324 2.241 1.554TR52 TR522 Karaman 3.606 3.692 3.098 2.799 2.012

TR5

TR52 2.501 2.706 2.404 2.297 1.599Batı Anadolu 3.145 3.472 3.306 3.444 2.313Türkiye 3.021 3.176 2.847 2.941 2.146Kaynak : TUİK

56

3.1.2.6.3. Sosyal Göstergeler TR5 Batı Anadolu Bölgesi sosyal göstergeler bakımından genel olarak ülke

ortalamalarına yakın değerlere sahiptir. Tablo 26. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Demografik Göstergelerin

Karşılaştırması Demografik Göstergeler

İstatistiki Bölge Birimleri Şehirleşme Oranı(%)

Doğurganlık Hızı(%)

Ortalama Hane Halkı

Büyüklüğü (kişi)

Nüfus Yoğunluğu (kişi/km2)

TR51 TR510 Ankara 88,34 1,90 3,82 163,45TR521 Konya 59,07 3,00 4,97 56,39

TR52 TR522 Karaman 57,53 2,77 4,34 27,00TR5 TR52 58,3 2,88 4,65 41,69 Batı Anadolu 73,32 2,39 4,23 102,57 Türkiye 64,90 2,53 4,50 88,00

Kaynak : İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralamaları 2003,DPT

Demoğrafik göstergeler incelendiğinde Bölgede şehirleşme oranı % 73,32 ile ülke ortalamasının üzerindedir.Doğurganlık hızı ise 2,39 ile ülke ortalamasının altındadır.Özellikle Ankara ilinde 1,9 doğurganlık hızı ile en düşük değerdedir.Nüfus yoğunluğunda ise 102,57 kişi/km2 ile ülke ortalamasının üzerinde yer alırken , bölgede ise en yoğun yerleşim 163,45 kişi/km2 ile Ankarada görülmektedir.

Tablo 27. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Eğitim Göstergeleri Karşılaştırması

Eğitim Göstergeleri

İstatistiki Bölge Birimleri Okur Yazar Nüfus

Oranı(%)

Okur Yazar Kadın / Kadın

Nüfusu(%)

İlköğretim okullaşma Oranı (%)

Liseler Okullaşma Oranı (%)

TR51 TR510 Ankara 93,26 89,32 98,19 59,91TR521 Konya 90,07 84,74 80,35 29,77TR52 TR522 Karaman 89,72 84,95 89,36 33,49

TR5

TR52 89,89 84,84 84,85 31,63Batı Anadolu 91,02 86,34 89,3 41,06Türkiye 87,30 80,62 98,01 36,92


Yukarıdaki tabloda bölgeye ait Eğitim göstergeleri yer almaktadır.Özellikle okur-yazar nüfus oranı % 91,02 ile ülke ortalamasının üzerinde yer alırken, kadınların okur-yazar oranıda aynı şekilde ülke ortalamasının üzerindedir.

Aşağıdaki tabloda ise bölgeye ait Sağlık göstergeleri incelendiğinde bebek ölüm oranı

39,67 ile ülke ortalamasını altındadır.

57

Tablo 28. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Sağlık Göstergeleri Karşılaştırması

Sağlık Göstergeleri

İstatistiki Bölge Birimleri Bebek Ölüm Oranı(binde)

Onbin Kişiye Düşen

Hekim Sayısı

Onbin Kişiye Düşen Eczane

Sayısı

Onbin Kişiye Düşen

Hastane Yatak Sayısı

TR51 TR510 Ankara 36 32 4,50 38TR521 Konya 35 8 3 15

TR52 TR522 Karaman 48 9 3 12TR5 TR52 41,5 8,5 3 13,5 Batı Anadolu 39,67 16,33 3,50 21,67Türkiye 43 12,70 2,94 23,04


3.2. Doğal ve Tarımsal Kaynaklar

Topraklar, ormanlar, akarsular, göller, güneş enerjisi, denizaltı zenginlikleri gibi

başlıca kaynaklar doğal kaynaklar olarak tanımlanmaktadır. Doğal kaynaklardan su ve toprak diğerlerinden farklı özellikler taşımakta, yaşamın sürdürülebilmesi için alternatifi olmayan, yeniden üretilemeyen, çoğaltılamaz nitelikleriyle ekonomik olarak kıt, politik olarak gıda ve kullanım bakımından stratejik konumda bulunmaktadır. Ülkemizin doğal kaynak potansiyeli su ve toprak - yerüstü, yeraltı suyu, deniz, göl, akarsu, sulak alanlar, orman, çayır, mera, yayla, maden rezervleri ve buna bağımlı tarım, enerji ve çevre; sektörel ve kaynak olarak ciddi tehlike boyutunda yok edilmektedir.

3.2.1. Doğal Enerji Kaynakları

Yenilenebilir Enerji olarak da ifade edilen Doğal Enerji Kaynakları, Canlıların ve Dünyanın yaşam haklarına saygılı olması nedeniyle de Evrensel Bir Kimlik kazanmaktadır.

Yenilenebilir enerji, "doğanın kendi evrimi içinde, bir sonraki gün aynen mevcut olabilen enerji kaynağı" olarak tanımlanıyor. Bugün yaygın olarak kullanılan fosil yakıtlar, yakılınca biten ve yenilenmeyen enerji kaynakları. Oysa hidrolik (su), güneş, rüzgar ve jeotermal gibi doğal kaynaklar yenilenebilir olmalarının yanı sıra temiz enerji kaynakları olarak karşımıza çıkıyor.

Yenilenebilir enerji kaynakları dünyada olduğu kadar Türkiye’de de enerji konusunun en önemli başlıklarından birini oluşturuyor. Enerji maliyetlerinin gittikçe yükselmesi karşısında yenilenebilir enerji kaynakları Türkiye gibi enerji ihtiyacını büyük ölçüde dışardan sağlayan ülkeler için daha da önem kazanıyor.

Günümüzde Yaşam için gerekli olan enerji kaynakları büyük bir oranda insanlar tarafından tüketilmiş ve artık azda da olsa Doğanın Hareket Dinamiğinden faydalanılarak elde edilen bir takım enerji kaynakları kullanılmaya başlanmıştır. Doğal Enerji Kaynaklarının temelini oluşturan güneş ve rüzgar enerjileri hem doğayı tüketmemekte hem de kirletmemektedir. Bu nedenle Temiz Enerjiler olarak da adlandırılmaktadırlar.

58

Ülkemizde enerji üretiminde kullanılan enerji santralleri; Hidrolik, Jeo-termal ve Termik olarak üç ayrı grupta toplanmaktadır. 1994 yılından itibaren bu santrallere doğalgaz çevrim santralleri de eklenirken rüzgâr enerjisinden ve güneş enerjisinden elektrik enerjisi üretimi ile ilgili çalışmalar hız kazanmıştır. 2000’li yılların başında enerji açığının kapatılması için yurt dışından Sinop sahiline getiren petrol enerjisini elektrik enerjisine çeviren yüzer elektrik santrali de ülkemizde enerji üretimi literatürüne girmiştir.

Güneş

Yer yüzeyinin gerek duyduğu enerjinin tümü güneşten gelmektedir. Bu nedenle güneş enerjisi en önemli enerji kaynaklarımızın başında gelmektedir. Güneşten enerji elde etmek, güneşin doğuşundan batışına kadar atmosferin içine verdiği ısı ve ışığı, insanların ihtiyaç duyduğu elektrik ve sıcak su ve buhar gibi ihtiyacıyla buluşturup yararlanmakla mümkün olmaktadır. Burada asıl kaynak güneş ve her gün yenilenebilen bir yapıya sahiptir. Güneşin ulaştığı yere bir düz depolayıcı koyulduğunda bunun ısısıyla 70-80 derece su elde etmek mümkün. Bugün bu sistem, Türkiye’de yaygın ancak verimsiz kullanılmaktadır.

Türkiye ve özellikle güney bölgelerimiz, Güneş enerjisinden iyi yararlanabilecek bir konuma sahiptir. Bu enerjiden, en çok su ısıtmada faydalanılır. Ayrıca, sera ısıtmasında, su pompası çalıştırılmasında, bazı elektronik aletlerin çalıştırılmasında, vs. Güneş enerjisi kullanılmaktadır.

Rüzgar

Binlerce yıldır insanlığın hizmetinde bulunan rüzgar enerjisinden elektrik üretimi ilk olarak 1891 yılında Danimarka'da gerçekleştirilmiştir. Bundan kısa bir süre sonra da Amerika Birleşik Devletleri'nde yel değirmenlerinin küçük güçteki rüzgar türbinlerine dönüştüğü ve elektrik enerjisi ürettiği bilinmektedir. Fosil yakıtların ucuzluğu nedeniyle yeterli seviyede benimsenmeyen rüzgar enerjisi, 1970'li yıllardaki petrol krizi nedeniyle yeniden hatırlanmış ve bundan sonra, rüzgar türbinlerinin seri üretimine geçilmesi ile, bu alandaki yatırımlar gittikçe artan oranlarda gelişmiş ve rüzgar enerjisi santralleri oluşturulmaya başlanmıştır. Önceleri kara parçaları üzerinde oluşturulan bu santraller kıyı açıklarına yani deniz üzerine de kurulmaya başlamıştır.

Rüzgar gücü insanlık tarafından binlerce yıldır yaygın olarak kullanılmaktadır. Dünyada toplam 300000 den fazla yel değirmeni olduğu bilinmektedir. Bunun dışında, yelkenlilerde ve su pompalama sistemlerinde de rüzgar kullanılmıştır.

Dünya enerji ihtiyacının büyük bir oranını sağlayan fosil yakıtların yakın ve orta gelecekte tükenecek olması gerçeği, ülkeleri enerji kaynaklarını çeşitlendirmeye ve mevcut kaynaklarını daha verimli kullanmaya zorlamaktadır.

Devlet Planlama Teşkilatı 8. Beş Yıllık Plan Enerji Özel İhtisas Komisyonu, Yenilenebilir Enerji Kaynaklarından Elektrik Üretimi Alt Komisyonu’nun hazırladığı raporlar, 2005 yılına kadar ülkemizde rüzgar güç santralleriyle 5 bin megavat kapasitede elektrik üretiminin mümkün olduğunu ortaya koyuyor. Bu; Türkiye’nin toplam elektrik ihtiyacının yüzde 7’sinin rüzgardan sağlanabileceği anlamına geliyor.

2020 yılında dünyada üretilen elektriğin yüzde 50’sinin yenilenebilir kaynaklardan olması planlanıyor. 2010 yılında kullanılacak elektrik enerjisinin yüzde 10’u ise rüzgardan

59

sağlanacak. Bunun dışında dünyada pek yaygın olmayan başka yenilenebilir enerji kaynakları da bulunuyor. Türkiye’nin rüzgar enerjisi açısından yaklaşık 400 milyar kWh/yıl brüt ve 120 milyar kWh/yıl teknik potansiyele sahip olduğu tahmin edilmektedir.

İnsanoğlu yüzyıllardır rüzgar enerjisinden yararlanmaktadır. Ancak pahalı olmayan, günes enerjisinden daha ucuza mal olan ve ülkemizin hemen hemen her yerinde kullanılabilecek bir enerji türü olan rüzgar enerjisinden TR5 bölgesi faydalanamamaktadır.

TR51 Bölgede ortalama rüzgar hızı 1,9 m/sn dir. Rüzgarlar genel olarak kuzey ve güney yönlerinden esmektedir.

TR52 alt bölgesi yıllık ortalama rüzgar hızı 2,2 m/s güneybatı, kuzeybatı yönünden esmektedir. En yüksek rüzgar hızı 2,8 m/s’Karaman’da Nisan ayında ölçülmüştür.

Tablo 29. TR 5 Batı Anadolu Bölgesine Ait 30 Yıllık Ortalama Rüzgar Hızları (m/sn)

Aylar İstatistiki Bölge Birimleri Oc Şub Ma Nis May Haz Tem Ağs Eyl Ek Kas Ar Yıllık

TR51 TR510 Ankara 1.8 1.9 2.0 2.0 2.0 2.0 2.3 2.2 1.8 1.7 1.6 1.7 1.9TR521 Konya 1.8 2.3 2.5 2.3 2.1 2.4 2.6 2.4 2.0 1.7 1.7 1.8 2.1

TR5 TR52

TR522 Karaman 2.2 2.5 2.6 2.8 2.3 2.2 2.5 2.2 2.0 1.9 2.1 2.2 2.3Kaynak: Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü

60

Tablo 30. Türkiye'nin Yıllık Toplam Güneş Enerjisi Potansiyelinin Bölgelere Göre

Dağılımı

Bölgeler Toplam Güneş Enerjisi (Kwh/M2-Yıl)

Güneşlenme Süresi (Saat/Yıl)

G.Doğu Anadolu 1460 2993 Akdeniz 1390 2956 Doğu Anadolu 1365 2664 İç Anadolu 1314 2628 Ege 1304 2738 Marmara 1168 2409 Karadeniz 1120 1971 Kaynak: EİE Genel Müdürlüğü Tablo 31. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Güneşlenme Gün Sayısı, Güneşlenme Süresi ve Güneşlenme Şiddeti

İstatistiki Bölge Birimleri Rasat Süresi (yıl)

Açık Gün

Sayısı

Bulutlu Gün

Sayısı

Kapalı Gün

Sayısı

Günlük Ortalama

güneşlenme Süresi

(Saat,Dakika)

Günlük Ortalama

güneşlenme Şiddeti

(cal/cm2,dk)TR51 TR510 Ankara 31 91.0 184.7 89.8 6 saat 53' 343.69

TR521 Konya 31 125.9 193.7 45.6 7 saat 15' 376.13 TR5 TR52 TR522 Karaman 31 142.9 173.9 48.4 8 saat 1' 408.19 Kaynak : Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü

Jeotermal

Ülkemiz için önemli bir yenilenebilir kaynak olan ve insan sağlığı, tarım, sanayi, elektrik ve ısıtmaya kadar geniş kullanım alanına sahip, içerisinde erimiş halde mineraller bulunduran Jeotermal Enerji Kaynağı, yeraltında magmada artan sıcaklıkla yeraltı sularının ısınıp yeryüzüne çıkması ile oluşmaktadır. Elektrik üretimi de jeotermal buharın gücüyle yapılmaktadır. Türkiye’nin bazı bölgelerinde jeotermal enerji kaynaklarından konut ısıtma ve elektrik üretimi gerçekleştirilebiliyor.

Halen Türkiye’de jeotermal enerji kaynaklarından 20 Megavat elektrik üretilmektedir. Bu kaynaktan Türkiye’de 2010 yılında 500 Megavat, 2020 yılında 1000 Megavat elektrik kapasitesi kurulabilecek. 2000’de 51 bin 600 konut ısıtılırken, 2010 yılında 500 bin, 2020 yılında ise 1 milyon 250 bin konut ısıtılabileceği düşünülmektedir.

Türkiye’deki jeotermal enerji kullanımı halen şehir, konut, termal tesis, sera vb. uygulamalardaki toplam 665 MWt’lık 61.000 konut eşdeğeri merkezi ısıtma, 327 MWt’lık 195 adet kaplıca kullanımı olmak üzere toplam 992 MWt doğrudan ısı kullanımı ve 17.5 MWT’lık elektrik üretimi şeklindedir.

Ülkemiz jeotermal kaynak bakımından dünyada yedinci sırada yer almaktadır. Yüzey sıcaklığı 40 derecenin üzerinde olan 140 civarında kaynak mevcuttur.

61

Odun Eski zamanlardan günümüze kadar odun sürekli yakacak olarak değerlendirilmiştir.

Ancak bugün Avrupa ülkelerinin çoğunda odundan sadece yakacak enerjisi olarak değil elektrik enerjisi olarak da yararlanılmaktadır. Hatta 2003 yılında, 2002 yılına göre % 6 olarak artığı tespit edilmiştir. Avrupa ülkeleri arasında kullanım açısından büyük farklılıklar olmasına rağmen, fosil yakıtlarla karşılaştırıldığında odunun gittikçe daha fazla rekabetçi konuma yükselmeye başladığı belirtilmektedir.

Odun yakıtlarının, miktar konusunda kaçınılmaz bazı güçlükleri olmasına rağmen toplam temel enerjinin yaklaşık % 6sını karşıladığı tahmin edilmektedir. Odun yakıtlarının payı, hidro ve diğer yenilenebilir kaynaklarınkinden daha büyük fakat, nükleer kaynaklarınkinden daha küçüktür. Odun yakıtlarının yeniden değerlendirmesi, önemli bir miktarın orman dışı kaynaklardan geldiğini göstermiştir. Odun yakıtları gelişmekte olan ülkelerin kırsal kesimlerinde geleneksel biçimde kullanılmaya devam etmekte, kadın ve çocukların üstünde bir yük olarak, eksik ve yetersiz yakma sebebiyle de sağlığa zararlı olmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerin gelir seviyeleri ve şehirleşme durumu arttıkça onların tüm enerji kullanımlarında odun yakıtlarının payının azaldığı görülmektedir.

TR5 bölgesinde de odun, özellikle kırsal veya orman köylerinde yakacak olarak değerlendirilmektedir.

Su

Türkiye, yenilenebilir enerji kaynaklarından olan su gücünden enerji üretimini hidroelektrik santrallerinde gerçekleştiriyor. Ancak büyük ölçekli hidrolik santrallerin sürdürülebilirliği de tartışmalıdır.

Yapılan barajlarla oluşan baraj göllerinin doğal kaynakları olduğu kadar kültürel zenginliği yok etme tehlikesi üzerinde durulmalıdır.

Su enerjisi enerji kaynaklarının önemi elbette ki tartışılamaz ama su kaynaklarından enerji yönünden faydalanma hususunun ayrı bir özelliği vardır. Bölgedeki akarsuların akış hareketlerinden faydalanarak elektrik enerjisi elde edebilmek ve mikro hidroelektrik santralleri 2 kW ve 300 kW arasında elektrik enerjisi sağlamak mümkündür.

Ülkemizdeki akarsuların hidroelektrik potansiyelinin geliştirilmesi maksadıyla 566 adet hidroelektrik santral (HES) projesinin geliştirilmesi planlanmış bulunmaktadır. Bu çalışmalar sonucunda ülkemizin akarsularının toplam kurulu gücü 35,540 MW, hidroelektrik enerji potansiyeli ise 126,109 GWh olarak hesaplanmıştır. 2003 yılı başı itibariyle geliştirilerek işletmeye açılan 130 adet HES projesinin toplam kurulu gücü 12,251 MW olup, enerji üretim kapasitesi yılda ortalama 44 388 GWh'tir. Bu ise toplam hidroelektrik potansiyelin ancak % 35'inin geliştirildiğini göstermektedir. Halen inşaatı devam etmekte olan 31 adet HES projesinin toplam kurulu gücü 3, 338 MW, üreteceği enerji miktarı ise 10 845 GWh'dır.

62

3.2.2. Madenler

Madenlerimiz, sanayinin temel girdilerini sağlayacak, kaynak yaratacak ve üzerleri ne yeni sanayi tesisleri kurulacak yeraltı servetleridir. Madenlerin bir diğer önemli özelliği de tükenebilir olmalarıdır. Oluşumu için milyonlarca yıl ve olağanüstü doğal koşulların gerekli olduğu madenlerimizin üretim ve tüketiminde toplumsal faydanın önde tutulması bilimsel ve teknik bir zorunluluktur.

Madencilik sektörüne genel olarak bakıldığında Cumhuriyet’in ilanını izleyen dönemde sağlanan önemli ilerlemelere rağmen, Türkiye; hiçbir zaman bir madencilik ülkesi olarak tanımlanabilecek konumda olmamış ve madenciliğin ülke ekonomisi içindeki yeri sınırlı düzeyde kalmıştır.

Ülkemiz, bor, linyit, mermer, trona, barit, krom, manyezit gibi madenler açısından dikkate değer rezervlere sahip ve mevcut demir cevherinin büyük çoğunluğunun düşük tenörlü oluşundan dolayı değerlendirilememektedir.

Halen ülkede 50’nin üzerinde madenin üretimi yapılmakta ancak en önemli kalem linyittir. En önemli ihracat kalemlerimiz bor tuzları, mermer, krom, manyezit, feldspat ve bakırdır.

TR5 bölgesinin maden potansiyeli alt bölgeler bazında şöyledir.

63

Tablo 32. TR 51 Alt Bölgesinde Maden Rezervleri Madenin Adı Yeri veya Sahası Rezervi Altın Gicik/Çubuk - Kurşun-Çinko-Antimuan

Işıkdağ-Güvem Kızılcahamam 30 ton

Bentonit Hancılı/Kalecik 11 700000 ton Bitümlü Şist Beypazarı 327684 000 ton

Lodumlu/Elmadağ 10 milyon ton kireçtaşı Güvenç/Sincan 70 milyon ton kireçtaşı Kınık-Karalar/Kazan 265 830383 ton kireçtaşı,

48726042 ton Marn Sinanlı/Ayaş 15 milyon ton kireçtaşı

Çimento

Hacılar/Hasanoğlan/Elmadağ 25 milyon ton kireçtaşı Demir Kesikköprü/Bala 13602000 ton Feldispat Oymaağaç/Beypazarı 500-650 ton Jeotermal Alan Ayaş, Beypazarı, Haymana, Kızılcahamam, Tesislerde ve kaplıcalarda Jips Şereflikoçhisar, Nallıhan, Beypazarı 150 milyon ton Kaya Tuzu Şereflikoçhisar 211 milyon ton kireçtaşı Kireçtaşı Nallıhan, Yenimahalle 77 600 000 ton görünür

Ziryurtçu/Polatlı Yol inşaatı için uygundur. Karaağaç-Cimşit/Sincan 650000 m3 Ardıçdoruk/Cimşit/Sincan 612500 m3 Saraycık/Sincan 52520 m3

Kum-Çakıl

Kepir Gölü/Sincan 1500000 m3 Linyit Beypazarı, Gölbaşı ve Şereflikoçhisar Toplam 444586000 ton

Çayırlı/Haymana 150000 ton Kılıçlar/Elmadağ 59000 ton Manganez Boyamlı/Kalecik 2000 ton

Manyezit Edige/Elmadağ 57087 ton görünür Mermer Haymana/Yenimahalle, Çubuk, Polatlı Rezervleri belirlenmemiştir.

Susuz/Çubuk 2 milyon ton Emirler/Çubuk 4 milyon ton Karadana/Çubuk 1 milyon ton Saraycık/Çubuk 20 milyon ton Boyalı/Güdül 1 610000 ton Ayvacık/Kızılcahamam 14 milyon ton Seyhamam/Kızılcaham 1 milyon ton Ağsak/Kızılcaham 9 milyon ton

Perlit

Korkmazlar/Kızılcaham 1200 000 ton Pomza Güzelköy ve Merkez/Güdül 2878000 ton

Türktaciri/Polatlı 198532 ton Sepiyolit Uşakgöl/Beypazarı 410 ton Sodyum Sülfat Çayırhan/Beypazarı 192 453 777 ton Trona Beypazarı 235797624 ton Kaynak: MTA

TR51 alt bölgesinde mevcut olan başlıca madenler arasında; Alüminyum (Al), Bakır (Cu), Kurşun (Pb), Çinko (Zn), Demir (Fe), Grafit (Grf), Krom (Cr), Kuvars (Q), Kuvarsit (Qz), Manganez (Mn), Manyezit (Mag), Barit, Linyit, Fosfat, Dolomit bulunmaktadır.

64

Tablo 33. TR 52 Alt bölgesinde Maden Rezervleri Bulunduğu Yer Madenin Adı Konya Karaman

Barit Akşehir(Cankurtaran),Hüyük(Aladağ) Karaman Alüminyum Seydişehir Ayrancı Magnezit Konya(Merkez) Çinko Bozkır(Üçpınar) Sarıveliler Manganez Bozkır(Yelbeği-Işıklar),Hadim(Aladağ) Karaman Krom Beyşehir(Gencek) Linyit Ilgın Karaman, Ermenek, Sarıveliler Kükürt Karapınar Mermer Akşehir Sodyum Sülfat Cihanbeyli(Tersakan-Bolluk gölleri) Kurşun Sarıveliler Demir Ayrancı, Ermenek,

Endüstriyel Hammaddeler: Kum-çakıl, tuz; yaklaşık 7,5 milyar ton rezerv, çimento ve kireç, kireç taşı, kil taşı, alçı taşı ve pomza mineralleri yönünden oldukça zengindir.

Kömür: TR51 ve TR52 alt bölgesi kömür üretimi yönünden bazı ilçelerinde orta ölçekli ( ton) üretimler yapılmaktadır.

3.2.3. Su Kaynakları

Yeryüzündeki tüm canlılar için yaşamın temel kaynağı olan su tüm canlılar için vazgeçilmezdir. Dünyamızın %70’i sularla kaplı olmasına rağmen, tatlı su kaynakları bunun yalnızca %2,5’idir. Bugün yeryüzü nüfusunun beşte biri su kaynaklarının yanlış kullanımı, kirlilik, alan kaybı gibi nedenlerden dolayı sağlıklı, temiz ve içilebilir suya sahip değil. Günümüzde yaklaşık 1,3 milyar kişi su sıkıntısı çekmekte. Gelecek 25 yılda bu sayının 2 katına çıkacağı tahmin ediliyor.

Su talebinin son 25 yıl içinde %60 arttığı, bir ülkenin su zengini olabilmesi için kişi başına düşen yıllık ortalama su miktarının en az 10000m³ olması gerekirken, bu miktar Türkiye’de 1430 m³. Bu rakam, bilinenin aksine Türkiye’nin su zengini olmadığını gözler önüne seriyor.

Türkiye’de su kaynaklarının korunması ve sürdürülebilir kullanımı yönünde çalışmalar yürütmelidir.

Ülkemizde ve dünyada gelişmekte olan pek çok ülkede, su tasarrufu sağlanmasında, sulama projelerinin işletme-bakım faaliyetlerinin finansmanı ve sulama suyunun rasyonel kullanımı büyük önem taşımaktadır. Bu doğrultuda ülkemizde kamu sulama projelerinin işletme-bakım faaliyetlerinin finansmanı ve su dağıtımı konusunda sorumluluğun devredilerek çiftçilerin sulama tesislerine sahip çıkmaları ve su yönetimini devir alarak daha etkin bir su kullanımı gerçekleştirilmesi doğrultusunda "Su Kullanıcı Birlikleri" kurulmuştur.

Türkiye’deki akarsuların büyük bölümü, ülke sınırları içinde doğar ve sona erer. Başta ülkenin en uzun akarsuyu Kızılırmak olmak üzere Yeşilırmak, Sakarya, Gediz, B. Menderes, K. Menderes, Seyhan ve Ceyhan Irmakları Türkiye’de doğar ve denize dökülür.

65

Türkiye’de, sulama, içme-kullanma ve endüstri suyu temini, hidroelektrik enerji üretilmesi ve taşkın koruma gayesiyle DSİ tarafından 730 adet baraj ve çok sayıda gölet yapılması planlanmıştır. 2003 yılı başı itibariyle 206 adet baraj ve 378 adet gölet inşa edilerek işletmeye açılmıştır. 93 adet barajın ve 129 adet göletin inşaatı ise halen devam etmektedir. Ayrıca, 3637 adet taşkın kontrol tesisi inşa edilmiştir. Halen programda yer alan projelerde ise çalışmalar çeşitli aşamalarda sürdürülmektedir.

Türkiye'de bugün için kişi başına düşen kullanılabilir su potansiyeli, 1642 m3/yıl civarındadır. Türkiye'nin kişi başına kullanılabilir su varlığı, diğer bazı ülkeler ve dünya ortalaması ile karşılaştırıldığında su zengini olmayan ülkeler arasında yer aldığı görülmektedir. 2020 yılında nüfusumuzun 95 milyona ulaşacağı tahmininden hareketle kişi başına düşen kullanılabilir su miktarının 2020 yılında 1150 m3/yıl olacağı söylenebilir. Dünyadaki bazı ülkelerde kişi başına düşen yıllık su miktarı tabloda verilmiştir.

1053 sayılı kanun kapsamında Bakanlar Kurulu kararları ile yetkilendirilmiş olan DSİ Genel Müdürlüğü nüfusu 100000'i aşan şehirlerin içme, kullanma ve endüstri suyu temini projeleri çerçevesinde çalışmalarını sürdürmüş ve 2002 yılı sonu itibarıyle 15 ilde yaşayan yaklaşık 20 milyon insana içme suyu standartlarına uygun kalitede 2026 milyar m3 su sağlamıştır. DSİ tarafından temin edilen suyun yaklaşık olarak 1884 milyar m3/yıl'ı arıtma işleminden geçirildikten sonra tüketicilerin hizmetine sunulmuştur. Tablo 34. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Yerüstü Suyu Potansiyeli (2005)

İstatistiki Bölge Birimleri Doğal Göller (ha)

Baraj Rez.

Yüzeyleri (ha)

Gölet Rez. (ha)

Akarsu Yüzeyleri

(ha)

Sedddemeli Rezervuar Yüzeyleri

(ha)

Toplam

TR51 TR510 Ankara 50.516,70 18.347 187 4.384,50 - 73.435,20TR521 Konya 167.640 2.752 632 71 6.797 177.892

TR5 TR52

TR522 Karaman 3.601 920 10 103 - 4.634TR5 221.757,7 22.019,0 829,0 4.558,5 6.797,0 255.961,2

Kaynak: DSİ Tablo 35. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Yeraltı Suyu Potansiyeli (2005)

İstatistiki Bölge Birimleri Emniyetli Olarak

Kullanılabilir Yıllık Su (hm3/yıl)

Fiili Tüketilen Su (hm3/yıl)

Toplam (hm3/yıl)

TR51 TR510 Ankara 196,00 176,27 372,27TR521 Konya 1.150,00 1.250,00 2.400,00

TR5 TR52

TR522 Karaman 182,00 350,00 532,00TR5 1.528,0 1.776,27 3.304,27Kaynak: DSİ

3.2.4. Çayır ve Mera Alanları

TR52 alt bölgesi, TR5 içerisinde en fazla çayır ve mera alanına sahiptir. Toplam mera alanlarının yaklaşık %70,’ine sahiptir. Ancak çayır ve meralarda verimler düşüktür.

66

Tablo 36. TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde Çayır ve Mera Alanları (2004) İstatistiki Bölge Birimleri Çayır Mera Alanları (ha) TR51 TR510 Ankara 430777

TR521 Konya 709894TR52 TR522 Karaman 319190

TR52 1030666TR5 Batı Anadolu Bölge Toplamı 1020884Türkiye Toplamı 21505168Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü

3.2.5. Ormanlık ve Fundalık Aşağıdaki tabloda Batı Anadolu Bölgesine ait illerdeki orman ve fundalık alanlar

hektar bazında verilmiştir. Bölge illerinden Konya orman varlığıyla birinci Ankara ikinci ve Karaman üçüncü sırada yer alır. Türkiye orman alanlarının %4.62’si Bölgede bulunmaktadır. Tablo 37. TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde Orman ve Fundalık Alanları (2004) İstatistiki Bölge Birimleri Orman Alanları (ha) TR51 TR510 Ankara 357961

TR521 Konya 506426 TR522 Karaman 209292

TR52 715718TR5 Batı Anadolu Bölgesi 1073679Türkiye 23227975

3.3. İnsan Kaynakları TR5 Batı Anadolu Bölgesi insan kaynakları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. İnsan

kaynaklarını en yoğun olduğu bölge ili Ankara’dır ve %49.42 kadın-ve %50.58 erkek oranına sahiptir.

Tablo 38. Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesinde İnsan Kaynakları (2000)

İstatistiki Bölge Birimleri Toplam Erkek Kadın

TR51 TR510 Ankara 4.007.860 2.027.105 1.980.755TR521 Konya 820.932 512.856 308.076

TR5 TR52

TR522 Karaman 82.402 43.648 38.754TR52 903.334 556.504 346.830TR5 4.911.194 2.583.609 2.327.585Türkiye 67.803.927 34.346.735 33.457.192Kaynak: TÜİK

67

Tablo 39. Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Sektörler Bazında Kadın-Erkek Oranı

TR51 Bölgesi

TR52 Bölgesi Sektörler C

Ankara Konya Karaman

TR52 Alt Bölge Toplamı

TR5 Batı Anadolu Bölgesi

TR5/TR %

Türkiye

E 97734 232834 29272 262106 359840 6,61 5443771 Ziraat, Avcılık, Ormancılık ve Balıkçılık K 125754 279617 33735 313352 439106 6,16 7133056

E 4396 1389 1057 2446 6842 7,33 93336 Madencilik ve Taş Ocakçılığı

K 510 14 2 16 526 19,49 2699

E 145483 66267 7260 73527 219010 8,26 2651993 İmalat Sanayii

K 20320 4103 2262 6365 26685 4,28 624180

E 11991 2459 211 2670 14661 16,33 89771 Elektrik, Gaz ve Su

K 2197 67 8 75 2272 27,11 8381

E 84687 31405 3356 34761 119448 10,15 1176827 İnşaat

K 2987 192 14 206 3193 16,44 19419

E 159174 53595 4813 58408 217582 10,04 2167839 Toptan ve Perakende Ticaret Lokanta ve Oteller K 31166 2816 415 3231 34397 9,97 344938

E 64537 18261 1642 19903 84440 10,69 790131Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama K 8 211 641 53 694 8905 14,11 63124

E 82202 13115 1133 14248 96450 17,72 544226 Mali Kurumlar,Sigorta Taşınmaz Mallara Ait İşler ve Kurumları,Yardımcı İş Hizmetleri K

38971 2487 249 2736 41707 15,80 263900

E 357312 93195 9398 102593 459905 12,84 3581234 Toplum Hizmetleri, Sosyal ve Kişisel Hizmetler K 137389 18105 2007 20112 157501 16,33 964301

E 2960 336 26 362 3322 11,75 28277İyi Tanımlanmamış Faaliyetler

K 718 34 9 43 761 13,26 5738Kaynak: TÜİK Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Sektörler Bazında Kadın-Erkek Oranı incelendiğinde ise; Türkiye, ziraat, avcılık, ormancılık ve balıkçılık sektörünün %6.61 erkek ve %6.16 kadın oranında bölgede istihdam edilmektedir.

68

3.4. Fiziki Sermaye Kaynakları

Bölge fiziki sermaye kaynaklarından tarım alet ve makinaları mevcudu aşağıdaki tablodadır. Bölgede tarım alet ve makine sanayi gelişmiş durumdadır. Başlıca aletler; sulama ve drenaj amaçlı tarla içi şebekeler, süt sağma makineleri, kombine biçer döverler, tarımsal işlemler için gerekli tarımsal makineler, traktörler, ürün toplama-soğutma ve işleme tesisleri v.b’dir.

Tablo 40. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Bazı Tarım Alet ve Makine Varlığı (2004)

Tarım Alet ve Makineleri Ankara Konya Karaman TR5

Toplam Traktörler 28836 45206 10307 84349

Kulaklı Traktör Pulluğu 29157 36976 13729 79862

Kulaklı Anız Pulluğu 1037 2120 3157

Biçerdöver 792 1013 189 1994

Diskli Tırmık 4474 5978 10452

Taş Toplama Makinası 9 42 51

Toprak Tesviye Makinası 267 747 1014

Set Yapma Makinası 8 2817 2825

Kimyevi Gübresi Dağıtma Makinası 16449 27013 2539 46001

Fide Dikim Makinası 12 1 13

Sap Döver ve Harman Makinası 8941 12865 21806

Pancar sökme mak 263 1759 957 2979

Ürün Kurutma Makinası 4 10 14

Mısır Silaj Makinası 116 224 12 352

Ot Silaj Makinası 63 20 83

Mısır Hasat Makinası 11 11

Yem Hazırlama Makinası 906 661 96 1663

Sap Parçalama Makinası 14 111 125

Sırt Pulverizatörü 4083 20016 24099

Yağmurlama Tesisi 5832 23719 5705 35256

Damla Sulama Tesisi 550 156 706

Süt Sağım Tesisi (Sabit) 375 75 450

Seyyar Süt Sağım Makinası 2469 5502 7971

Tarım Arabası (Römork) 29529 52876 11782 94187

Su Tankeri 7341 4268 987 12596

Toplam 141527 244186 46303 432016Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü

BÖLÜM 4

69

4. BÖLGENİN TARIMSAL DURUMU

4.1. Arazi Dağılımı 4.1.1. Arazinin Kullanım Biçimlerine Göre Dağılımı

Tablo 41. Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Arazilerin Kullanım Biçimlerine Göre Dağılımı (2004)

Tarım Çayır Orman Tarım Dışı Alanı Mera Fundalık Alan

Toplam Yüzölçümü İstatistiki Bölge

Birimleri ha % ha % ha % ha % ha % TR510 Ankara 1284000 49,95 430777 16,76 357961 13,93 497862 19,36 2570600 100,00TR521 Konya 2659890 63,80 709894 17,03 506426 12,14 293190 7,03 4169400 100,00TR522 Karaman 345552 36,79 310990 33,11 209292 22,28 73493 7,82 939327 100,00TR52 Alt Bölgesi 3005442 58,83 1020884 19,98 715718 14,01 366683 7,18 5108727 100,00TR5Batı Anadolu 4289442 55,86 1451661 18,90 1073679 13,98 864545 11,26 7679327 100,00TR5/TR (%) 15,29 6,75 4,62 16,91 9,86Türkiye 28053507 36,01 21505168 27,61 23227975 29,82 5113050 6,56 77899700 100,00

Kaynak: TUİK-Tarım İl Müdürlüğü

TR5 Batı Anadolu Bölgesi, Türkiye yüzölçümünün %’9,86 sını oluşturmaktadır. Türkiye tarım alanlarının %15,29’u, çayır-mera alanlarının %6,75, orman alanlarının %4,62’si ve tarım dışı alanlarının %16,91’i Batı Anadolu Bölgesi bölgesinde bulunmaktadır.

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde, bölge toplam yüzölçümünün %55,86’sını tarım alanları

teşkil etmekte olup, Türkiye ortalamasının (%36,01) oldukça üzerindedir. Bu dağılım bölgede tarımın önemli bir potansiyel oluşturduğunu göstermektedir. TR51 alt bölgesi %49,95’ini,TR52 alt bölgesi ise %58,83’ünü teşkil etmekte olup en fazla tarım alanı %63,80 ile Konya iline aittir.

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde %18,90 olan çayır mera alanları, Türkiye ortalamasından

(%27,61) düşüktür. Bölgede toplam çayır mera alanı içinde en zengin il Karaman (%33,11) dır. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde %13,98 olan orman ve fundalık alanları, Türkiye

ortalamasından (%29,82) düşüktür. Bölgede toplam orman ve fundalık alanı içinde en zengin il Karaman (%22,28) dır.

TR5 Batı Anadolu Bölgesi arazi dağılımı oransal olarak incelendiğinde, tarım alanı

Türkiye ortalamasına göre yüksek, çayır mera ve orman fundalık alanı ise düşüktür.

4.1.2. Toprak Yapısı ve Arazinin Kullanım Kabiliyetlerine Göre Dağılımı

Ana madde, iklim, topografya, bitki örtüsü ve zamanın etkisi ile çeşitli büyük toprak grupları oluşmuştur. Büyük toprak gruplarının yanı sıra toprak örtüsünden ve profil gelişmesinden yoksun bazı arazi tipleri de görülmektedir.

Tablo 42. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Kullanım Kabiliyeti ve Toprak Sınıflarına Göre Arazi Dağılımı (ha)

70

Toprak Sınıfı İstatistiki Bölge Birimleri I II III IV V VI VII VIII TR51 183860 321226 397589 251289 31715 84612 13710 550941TR52 663515 476799 610308 498298 15300 518664 1529579 459596TR5 847375 798025 1007897 749587 47015 603276 1543289 459596TR5/TR(%) 17 12 14 10 37 6 4 0,49Türkiye 4987705 6663877 7193839 7364506 125967 10752602 35698154 93340671Kaynak : KHGM

4.2. Sulama Potansiyeli (Tarım Arazilerinin Sulanabilirlik Durumu)

Sulanan alanın sulanabilir alana oranı %28,85’dir. Sulanabilir alanın 1.424.649 ha sulanmamaktadır. Tablo 43. Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesi Alt Bölgeleri Bazında Sulanabilme

Durumlarının Karşılaştırılması (2004) Devlet Sulaması (ha)

Tarım Arazisi (ha)


Sulanabilir Arazi (ha) KHGM DSİ

Halk Sulaması (ha)

Toplam Sulanan Arazi (ha)

Sulanabilir arazinin sulama oranı (%)

TR51 TR510 Ankara 1284000 193837 25204 29200 38736 93140 48,05TR521 Konya 2659890 1648152 90059 197680 53464 341203 20,70

TR52 TR522 Karaman 345552 160508 27505 51000 65000 143505 89,41

TR52 Alt Bölgesi 3005442 1808660 117564 248680 118464 484708 26,80

TR5 Batı Anadolu 4289442 2002497 142768 277880 157200 577848 28,86Türkiye 28053507 8500000 1100000 2800000 1000000 4900000 57,65Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde ekonomik olarak toplam sulanabilir alan 2.002.497 ha. olup, bunun ancak %28,86’sı sulanmaktadır. Alt bölgeler itibariyle sulanabilir arazisi en fazla sulanan Karaman ili olup, sulanabilir arazisinin %89,41’i sulanmaktadır.

4.3. Tarımsal Yapı ve Üretim Sistemi

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde tarımsal üretim sistemleri konusu içerisinde tarımsal

işletmeler, faaliyet alanlarına, arazi kullanım durumlarına, işletme büyüklüklerine ve arazi tasarruf şekillerine göre incelenmiştir.

71

Tablo 44. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Tarımsal Üretim ve Arazi Durumu (2001) Toplam Bitkisel ve Hayvansal

Üretim Yapan Yalnız Bitkisel Üretim Yapan

Yalnız Hayvansal Üretim Yapan

Hayvan Sayısı Arazi Büyüklüğü (da)

İşletme Sayısı

Arazi Miktarı (da)

İşletme Sayısı

Arazi Miktarı (da)

İşletme Sayısı

Arazi Miktarı (da)

İşletme Sayısı

Arazi Miktarı (da)

Küçükbaş Büyükbaş

Arazisi Olmayan 3943 0 0 0 0 0 3943 0 337543 9489

<5 4032 9828 2301 5441 1730 4387 16154 3893 5-9 5238 33182 2378 15139 2825 17844 36 199 20351 8091

10-19 12357 174525 7665 109404 4548 63681 144 1437 146611 27016 20-49 29026 978573 18215 597007 10665 375102 146 6465 236703 63534 50-99 29546 2101136 18158 1276933 11388 824202 0 0 361735 68752

100-199 43497 6114385 28064 3873399 15399 2236933 34 4053 690496 151714 200-499 28646 7743207 18215 4777304 10429 2965903 0 0 749528 108437 500-999 3763 2535826 1964 1267919 1799 1267908 0 0 71305 19296

1000-2499 460 533312 401 442624 60 90688 0 0 85110 5050 5000< 5 811944 5 811944 0 0 0 0 27475 2613

Toplam 160513 21035918 97366 13177114 58843 7846648 4303 12154 2743011 467885 Kaynak: TÜİK

2001 Genel Tarım Sayımı Tarımsal İşletmeler (hane halkı) Anketi sonucuna göre Türkiye’de toplam 3.076.650 adet tarımsal işletmenin %67,42'sinde hem bitkisel üretim hem de hayvan yetiştiriciliği, %30,22'sinde yalnız bitkisel üretim, %2,36'sında ise yalnız hayvan yetiştiriciliği yapılmaktadır. Mevcut işletmelerin büyük çoğunluğu, ekonomik işletmecilikten uzak, orta ölçekli veya küçük aile işletmeciliği tarzındadır. Verim kontrolleri ve kayıt işlemleri genelde yapılmadığından ıslah faaliyetleri ve üretim planlamaları yapılamamaktadır. Çok sayıdaki küçük aile işletmeleri eğitim ve teknik elemandan yoksundur ve de kaliteli üretim yapılamamaktadır. Bu işletmeler, devletin işletmelere hizmet etkinliğini düşürmektedir. Bölgesel bazda optimum işletme büyüklükleri tespit edilmelidir. Bu ölçü yetiştirici birliklerine üye olma ile devletin teşvik, kredi ve damızlık dağıtımında kriter olarak kullanılmalıdır.

Bölgede tarımsal işletmelerin büyük bir bölümü 100-199 dekar arası işletmeler şeklinde faaliyetlerini sürdürmektedirler. Tablo 44’de

görüldüğü gibi TR5 Batı Anadolu Bölgesinde 100-199 dekar arası arazi büyüklüğüne sahip işletme sayısı 43.497 adet olup, bu işletmelere ait toplam arazi miktarı 6.114.385 dekardır. TR5Batı Anadolu Bölgesindeki işletme başına düşen arazi büyüklüğü 131 dekardır. 2001 yılı Genel Tarım Sayımında Türkiye’de işletme başına düşen arazi varlığı 61 dekar olup bölge yaklaşık olarak işletme başına düşen arazi büyüklüğü

72

bakımından Türkiye ortalamasının iki katından fazla bir miktara sahiptir. Avrupa Birliğinde ise işletme başına düşen arazi büyüklüğü 197 dekar olup Türkiye ortalamasından yaklaşık 3,2 kat daha büyüktür.

Bölgede toplam işletmelerin % 60,66’sında bitkisel ve hayvansal üretim birlikte yapılmakta olup %36,66’sında yalnız bitkisel üretim, %2,68’inde ise sadece hayvansal üretim yapan işletmeler bulunmaktadır. Tablo 45.TR 51 Batı Anadolu Alt Bölgesi Ankara İlinde Tarımsal Üretim ve Arazi Durumu (2001)

Toplam Bitkisel ve Hayvansal Üretim Yapan

Yalnız Bitkisel Üretim Yapan

Yalnız Hayvansal Üretim Yapan Hayvan Sayısı Arazi

Büyüklüğü (da) İşletme

Sayısı

Arazi Miktarı

(da)

İşletme Sayısı

Arazi Miktarı

(da)

İşletme Sayısı

Arazi Miktarı

(da)

İşletme Sayısı

Arazi Miktarı

(da) Küçükbaş Büyükbaş

Arazisi Olmayan 2515 0 0 0 0 0 2515 0 278467 6197

<5 131 466 90 326 41 140 0 0 0 427 5-9 446 2540 383 2161 28 180 36 199 2138 2513

10-19 3514 54826 2801 45587 695 9057 18 181 29559 17606 20-49 4152 145342 2510 88113 1622 56291 20 937 8435 16366 50-99 7946 582635 4900 354562 3047 228073 0 0 101570 26340

100-199 13901 2029062 9149 1320167 4752 708895 0 0 106533 83147 200-499 9005 2462606 6456 1751768 2548 710839 0 0 260528 35908 500-999 1503 908822 1027 611780 476 297043 0 0 12078 11892

1000-2499 285 357111 226 266423 60 90688 0 0 9009 3502 5000> 2 157461 2 157461 0 0 0 0 8064 1101


TR51 Ankara alt bölgesinde tarımsal işletmelerin büyük bir bölümü 100-199 dekar arası işletmeler şeklinde faaliyetlerini sürdürmektedirler. Tablo 45’de görüldüğü gibi TR51 Ankara alt bölgesinde 100-199 dekar arası arazi büyüklüğüne sahip işletme sayısı 13.901 adet olup, bu işletmelere ait toplam arazi miktarı 2.029.062 dekardır. İşletme başına düşen arazi büyüklüğü 154 dekardır.

TR51 Ankara alt bölgesinde toplam işletmelerin % 63,46’sında bitkisel ve hayvansal üretim birlikte yapılmakta olup %30,57’sinda yalnız bitkisel üretim, %5,9’unda ise sadece hayvansal üretim yapan işletmeler bulunmaktadır.

73

Tablo 46.TR521 Batı Anadolu Alt Bölgesi Konya İlinde Tarımsal Üretim ve Arazi Durumu (2001)



Yalnız Hayvansal Üretim Yapan Hayvan Sayısı Arazi


Sayısı

Arazi Miktarı

(da)

İşletme Sayısı

Arazi Miktarı

(da)

İşletme Sayısı

Arazi Miktarı

(da)

İşletme Sayısı

Arazi Miktarı


Arazisi Olmayan 969 0 0 0 0 0 969 0 13722 2549

<5 3367 7917 1993 4614 1373 3303 0 0 2503 3466 5-9 3448 21816 1194 8056 2255 13760 0 0 5882 5015

10-19 6802 94165 3337 44958 3339 47950 126 1256 82755 8045 20-49 19102 645691 11740 379734 7236 260430 126 5528 121196 40199 50-99 18524 1306012 11414 791399 7110 514612 0 0 194338 36475

100-199 26722 3682115 17050 2292161 9637 1385901 34 4053 455208 64152 200-499 18271 4880462 11079 2834192 7192 2046270 0 0 457817 65375 500-999 2153 1567991 937 656139 1216 911852 0 0 59227 7404

1000-2499 175 176201 175 176201 0 0 0 0 76101 1548 5000> 3 654483 3 654483 0 0 0 0 19411 1512


TR521 Konya alt bölgesinde tarımsal işletmelerin büyük bir bölümü 100-199 dekar arası işletmeler şeklinde faaliyetlerini sürdürmektedirler. Tablo 53 ’de görüldüğü gibi TR521’deki 100-199 dekar arası arazi büyüklüğüne sahip işletme sayısı 26.722 adet olup, bu işletmelere ait toplam arazi miktarı 3.682.115 dekardır.İşletme başına düşen arazi büyüklüğü 131 dekardır.

TR521 Konya alt bölgesinde toplam işletmelerin % 59,19’unda bitkisel ve hayvansal üretim birlikte yapılmakta olup %39,54’ünda yalnız bitkisel üretim, %1,27’sinde ise sadece hayvansal üretim yapan işletmeler bulunmaktadır.

74

Tablo 47. TR522 Batı Anadolu Alt Bölgesi Karaman İlinde Tarımsal Üretim ve Arazi Durumu (2001)



Yalnız Hayvansal

Üretim Yapan

Hayvan Sayısı Arazi


Sayısı

Arazi Miktarı

(da)

İşletme Sayısı

Arazi Miktarı

(da)

İşletme Sayısı

Arazi Miktarı

(da)

İşletme Sayısı Küçükbaş Büyükbaş

Arazisi Olmayan 459 0 0 0 0 0 459 45354 743

<5 534 1445 218 501 316 944 0 13651 5-9 1344 8826 801 4922 542 3904 0 12331 563

10-19 2041 25534 1527 18859 514 6674 0 34297 1365 20-49 5772 187540 3965 129160 1807 58381 0 107072 6969 50-99 3076 212489 1844 130972 1231 81517 0 65827 5937 100-199 2874 403208 1865 261071 1010 142137 0 128755 4415

200-499 1370 400139 680 191344 689 208794 0 31183 7154

500-999 107 59013 0 0 107 59013 0 0 0

Toplam 17577 1298194 10900 736829 6216 561364 459 438470 27146 Kaynak: TÜİK

TR522 Karaman alt bölgesinde işletmelerin büyük bir bölümü 20-49 dekar arası işletmeler şeklinde faaliyetlerini sürdürmektedirler. Tablo 47 ’de görüldüğü gibi 20-49 dekar arası arazi büyüklüğüne sahip işletme sayısı 5.772 adet olup, bu işletmelere ait toplam arazi miktarı 187.540 dekardır. TR522 Karaman alt bölgesinde işletme başına düşen arazi büyüklüğü 74 dekardır.

TR522 Karaman alt bölgesinde toplam işletmelerin % 62,01’inda bitkisel ve hayvansal üretim birlikte yapılmakta olup %35,37’sinde yalnız bitkisel üretim, %2,62’sında ise sadece hayvansal üretim yapan işletmeler bulunmaktadır.

75

Tablo 48. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Tarımsal Üretim ve Arazi Durumu ve Türkiye Kıyaslaması (2001)



Yalnız Hayvansal

Üretim Yapan Hayvan Sayısı

İstatistiki Bölge Birimleri İşletme Sayısı

Arazi Miktarı

(da)

İşletme Sayısı

Arazi Miktarı

(da)

İşletme Sayısı

Arazi Miktarı

(da)

İşletme Sayısı

Arazi Miktarı


TR51 TR510 Ankara 43400 6700871 27544 4598348 13269 2101206 2589 1317 816381 204999 TR521 Konya 99536 13036853 58922 7841937 39358 5184078 1255 10837 1488160 235740

TR52 TR522 Karaman 17577 1298194 10900 736829 6216 561364 459 0 438470 27146 TR52 117113 14335047 69822 8578766 45574 5745442 1714 10837 1926630 262886 TR5 160513 21035918 97366 13177114 58843 7846648 4303 12154 2743011 467885 TR5/TR % 5,22 11,41 4,69 9,88 6,33 15,54 5,92 2,81 9,96 4,20 Türkiye 3076650 184348232 2074439 133438277 929582 50477939 72629 432014 27551003 11147438 Kaynak: TÜİK

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde toplam 160.513 işletmenin 43.400’ü Ankara’da, 99.536’sı Konya’da, 17.577’side Karaman’da bulunmaktadır. Bölgede 97.366 işletmede Bitkisel ve Hayvansal Üretim birlikte yapılmakta olup buda %60,66’ya tekabül etmektedir. Türkiye’deki işletmelerin %5,22’si, arazinin ise %11,41’i bölgededir. Bitkisel ve hayvansal üretimi birlikte yapan işletmelerin %4,69’u, yalnız bitkisel üretim yapan işletmelerin %6,33’ü ve yalnız hayvansal üretim yapan işletmelerin %5,92’si TR5 Batı Anadolu Bölgesinde bulunmaktadır.

Küçükbaş hayvan sayısının 29,76’sı büyükbaş hayvanın %43,81’i TR51 alt bölgesinde, küçükbaş hayvan sayısının 70,23’ü büyükbaş hayvanın %56,19’i TR52 alt bölgesinde yetiştirilmektedir.

Türkiye küçükbaş hayvan varlığının %9,96’sı büyükbaş hayvan varlığının ise %4,20’si bölgede yetiştirilmektedir.

76

4.3.1. Örtü Altı Sera Alanları Bölgenin seracılık ve örtü altı yetiştiricilik potansiyeli aşağıdaki tabloda görüldüğü

gibi bölgedeki örtü-altı alanı 336,251 dekardır. Tablo 49. TR5 Batı Anadolu Bölgesi ve Türkiye’de Yıllar İtibariyle Örtü-Altı

Alanların Dağılımı (da - 2004) Cam Sera

Plastik Sera

Yüksek Plastik

Alçak Plastik

Toplam Kapalı İstatistiki Bölge Birimleri

Alanı Alanı Tünel Alanı Tünel Alanı Alan TR51 TR510 Ankara 0 135,887 20,964 5 161,851

TR521 Konya 0 90,1 53,3 31 174,4TR52 TR522 Karaman - - - - -

TR52 90,1 53,3 31 174,4TR5 Batı Anadolu Bölgesi 225,987 74,264 36 336,251T ü r k i y e 71604 178763 62179 184113 496659

Kaynak:Tarım İl Müdürlükleri Tablo 50. TR5 Batı Anadolu İlleri Bazında Örtü-Altı Sebze Ekiliş Alanları ve

Üretimleri (2004) Meyvesi Yenen Sebzeler

Yaprağı Yenen Sebzeler

Baklagil Sebzeleri

Toplam

Ekiliş Alanı

Üretim Ekiliş Alanı

Üretim Ekiliş Alanı

Ekiliş Alanı

Üretim


(da) (ton) (da) (ton) (da)

Üretim (ton)

(da) (ton) TR51 TR510 Ankara 141,62 1300,75 19,23 50,25 1 3 161,851 1354

Konya 146,2 1427,5 23,5 127,535 4,7 6,9 174,4 1561,935TR52 Karaman - - - - - - - -

TR52 146,2 1427,5 23,5 127,535 4,7 6,9 174,4 1561,935TR5 Batı Anadolu Bölgesi 287,82 2728,25 42,73 177,785 5,7 9,9 336,251 2915,935

Kaynak:Tarım İl Müdürlükleri

Buradan anlaşılacağı üzere TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde meyvesi yenen sebzelerin üretim miktarı 2728,25 ton, yaprağı yenen sebzelerin üretimi 177,785 ton ve Baklagil sebzelerinin üretim miktarı ise 9,9 tondur.

4.4. Tarımsal Üretim

4.4.1. Bitkisel Üretim

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde üretilen tarla bitkileri, sebze, meyve, yem bitkileri ve süs bitkileri üretimleri incelenmiştir.

77

Tablo 51. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Tarım Arazilerinin Dağılımı (ha) (2004) İşlenen Tarla Alanı İstatistiki Bölge Birimleri Toplam

Tarım Alanı Ekilen Nadas Sebzelikler Meyvelikler

TR51 TR510 Ankara 1284000 890269 320801 45873 27057TR521 Konya 2659890 1377835 1215975 22952 43128TR52

TR522 Karaman 344672 263397 32231 9298 39746TR52 3004562 1641232 1248206 32250 82874TR5 Batı Anadolu Bölgesi 2531500 1569007 78123 109931TR5/TR (%) 16 14 32 10 7T ü r k i y e 26367255 18103934 4956378 805237 1557706

TR 5 Batı Anadolu Bölgesi, Türkiye toplam tarım alanının %16’sını, ekilen alanlarının %14’ünün, nadas alanlarının %32’sini, sebze alanlarının %10’unu ve meyve alanlarının %7’sini oluşturur.

4.4.1.1. Tarla Bitkileri Üretimi Ülkemizde tarla bitkileri tarımı oldukça geniş değişik bir biyolojik yapıya sahiptir. Her

ülkede bu kadar geniş çeşitlilik gösteren tarla kültürünü bulabilmek mümkün değildir. Tablo 52. Türkiye'de, AB Ülkelerinde ve Dünyada Önemli Bazı Tarla Bitkilerinin

Ekiliş Alanlarının Kıyaslaması (2003)

Tarla Bitkileri Türkiye * AB ** Dünya ** TR/AB (%)

TR/Dünya (%)

Arpa 3.400.000 10.623.856 57.237.857 32,0 5,9 Buğday 9.100.000 17.132.983 208.765.010 53,1 4,4 Mısır (dane) 560.000 4.397.737 142.685.295 12,7 0,4 Yulaf 130.000 2.066.305 12.553.292 6,3 1,0

Tahıllar Ekiliş Alanları (ha)

Çavdar 140.000 872.014 6.932.622 16,1 2,0 Bakla 17.000 240.282 2.632.353 7,1 0,6 Nohut 630.000 87.194 10.374.133 722,5 6,1

Baklagiller Ekiliş Alanları (ha) Fasulye 162.000 48.032 27.148.787 337,3 0,6

Pamuk (Çiğit) 637.000 441.900 32.167.954 144,2 2,0 Tütün 183.610 124.126 3.938.073 147,9 4,7

End. Bitkileri Ekiliş Alanları (ha) Şeker Pancarı 315.303 1.777.990 85.864.776 17,7 0,4

Ayçiçeği 545.000 1.747.839 22.332.614 31,2 2,4 Susam 44.000 280 6.565.524 15.714,3 0,7

Yağlı Tohumlar Ekiliş Alanları (ha) Yerfıstığı 28.000 740 26.462.857 3.783,8 0,1

Soğan 82.000 103.717 3.011.081 79,1 2,7 Sarımsak 11.500 32.898 1.142.052 35,0 1,0

Yumrulu Bit. Ekiliş Alanları (ha) Patates 195.000 1.237.635 18.896.832 15,8 1,0 Kaynak:* TÜİK ve ** Tarım ve Köyişleri Bakanlığı

Türkiye, AB ve Dünya ile karşılaştırıldığında tarla bitkileri ekilişinin önemli bir yeri olduğu ortaya çıkmaktadır. Özellikle nohut, fasulye, pamuk, tütün, susam ve yerfıstığı ekiliş alanımız AB toplamından bile daha fazladır. Bununla birlikte, toplam tahıl ve yağlı tohumlu bitkiler ekilişimiz AB ekilişinin 1/3’ü iken toplam baklagiller ekiliş alanımız AB toplam ekiliş

78

alanının 3 katıdır. Yumrulu bitkilerde ise 1/5’i nispetindedir. Toplamda AB üretiminin %40’ı düzeyinde olan tarla bitkileri ekiliş alanımız dünya üretiminin %2,6’sını teşkil etmektedir.

Tablo 53. Türkiye'de, AB Ülkelerinde ve Dünyada Önemli Bazı Tarla Bitkilerinin

Üretim Miktarlarının Kıyaslaması (2003)

Tarla Bitkileri Türkiye * AB ** Dünya ** TR/AB (%)

TR/Dünya

(%) Arpa 8.100.000 46.512.099 141.503.090 17,4 5,7 Buğday 19.000.000 91.099.082 556.348.627 20,9 3,4 Mısır (dane) 2.800.000 33.667.379 638.043.432 8,3 0,4 Yulaf 270.000 6.703.039 26.268.713 4,0 1,0

Tahıllar Üretim Miktarları (ton)

Çavdar 240.000 3.190.384 14.850.509 7,5 1,6 Bakla 33.000 566.959 4.033.346 5,8 0,8 Nohut 600.000 73.534 7.122.650 815,9 8,4

Baklagiller Üretim Miktarları (ton) Fasulye 250.000 76.326 19.038.458 327,5 1,3

Pamuk (Çiğit) 637.000 1.593.600 56.097.090 40,0 1,1 Tütün 183.610 314.244 6.194.666 58,4 3,0

End. Bitkileri Üretim Miktarlrı (ton) Şeker Pancarı 315.303 105.744.868 233.487.073 0,3 0,1

Açiçeği 800.000 2.689.122 27.740.270 29,7 2,9 Susam 22.000 1.786 2.942.494 1.231,8 0,7

Yağlı Tohumlar Üretim Miktarları (ton) Yerfıstığı 85.000 2.112 35.658.427 4.024,6 0,2

Soğan 1.750.000 3.781.487 52.546.545 46,3 3,3 Sarımsak 98.000 268.334 13.696.311 36,5 0,7

Yumrulu Bit. Üretim Miktarları (ton) Patates 5.300.000 41.506.825 310.810.336 12,8 1,7

Kaynak:* TÜİK ve ** Tarım ve Köyişleri Bakanlığı

Ekiliş alanı olarak AB karşılaştırmalarında dikkat çeken yüksek oranlar, ne yazık ki üretim de buna paralel seyretmemekte ve tablodan da izlenebileceği üzere yarıya yakın oranlarda düşüş göstermektedir. Dünya geneli ile karşılaştırıldığında önemli bir farklılık görülmese de, kalkınmış ülkelere nazaran Ülkemizde tarla bitkileri üretiminde verim düzeyinin düşüklüğü, bu değerlerden açıkça görülebilmektedir. Tablo 54. TR5 Batı Anadolu Bölgesi ve Türkiye Tarla Bitkileri Ekiliş Alanları (ha) (2004)

İLLER Tahıllar Baklagiller EndüstriBitkileri

Yağlı Tohumlar

Yumrulu Bitkiler Toplam

Ankara 807579 19020 9594,3 21250 1066 858509,3TR51 807579 19020 9594,3 21250 1066 858509,3Konya 1194980 78305 62596 10761 6633 1353275Karaman 214771 27537 5831 1890 1682 251711TR52 1409751 105842 68427 12691 13821 1610532TR5 Batı Anadolu Bölgesi 2217330 124862 78021,3 33941 14887 2469041TR5/TR (%) 16,03 9,41 6,30 5,35 5,47 14,27T ü r k i y e 13832585 1326350 1238352 634865 272140 17304292

Kaynak: TÜİK

TR 5 Batı Anadolu Bölgesi, Türkiye tahıl ekiliş alanının %16,03’ü, baklagil ekiliş alanının %9,41’ini, endüstri bitkileri ekiliş alanının %6,30’unu, yağlı tohumlar ekiliş alanının %5,35’ini ve yumrulu bitkiler ekiliş alanının %5,47’sini oluşturur.

http://www.tarim.gov.tr/

79

Tablo 55. TR5 Batı Anadolu Bölgesi ve Türkiye Tarla Bitkileri Üretim Miktarları (ton) (2004)

İstatistiki Bölge Birimleri Tahıllar Baklagiller Endüstri Bitkileri

Yağlı Tohumlar

Yumrulu Bitkiler Toplam

TR51 TR510 Ankara 1999239 16975 419237 16328 20989 2472768TR521 Konya 3076407 98615 2665906 14167 150910 6006005TR52

TR522 Karaman 620432 54571 267316 3255 43136 988710TR52 5696078 170161 3352459 33750 215035 9467483TR5 Batı Anadolu Bölgesi 5696078 170161 3352459 33750 215035 9467483TR5/TR (%) 16,30 10,38 22,86 1,35 3,04 15,83T ü r k i y e 33957910 1583800 14667728 2501419 7084000 59794857

Kaynak: TÜİK ve Tarım İl Müdürlüğü

TR 5 Batı Anadolu Bölgesi, Türkiye tahıl üretiminin %16,30’unu, baklagil üretiminin %10,38’ini, endüstri bitkileri üretiminin %22,86’sını, yağlı tohumlar üretiminin %1,35’ini ve yumrulu bitkiler üretiminin %3,04’ünü oluşturur. Tablo 56. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Öncelikli Tarla Ürünleri Ekiliş Alanları (ha)

(2004)

İstatistiki Bölge Birimleri Buğday Arpa Mısır Nohut Fasulye Şeker Pancarı

TR51 TR510 Ankara 529365 268395 2574 11732 2353 8905TR521 Konya 743175 391516 14389 50532 14323 53909TR52

TR522 Karaman 120595 87628 1283 15440 10717 5546TR52 863770 479144 15672 65972 25040 59455TR5 Batı Anadolu Bölgesi 2256905 1226683 33918 143676 52433 127815TR5/TR (%) 24,27 34,07 6,22 23,71 33,83 40,53T ü r k i y e 9300000 3600000 545000 606000 155000 315344Kaynak: TÜİK ve Tarım İl Müdürlüğü

TR 5 Batı Anadolu Bölgesi, Türkiye buğday ekiliş alanının % 24,27’sin, arpa ekiliş

alanının % 34,07’sini, şeker pancarı ekiliş alanının % 40,53’ününi ve fasülye ekiliş alanının % 33,83’ü gibi büyük bir yer tutar. Mısır ekiliş alanı bölgede artmakla birlikte % 6,22’sini karşılar. Tablo 57. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Öncelikli Tarla Ürünleri Üretim Miktarları

(ton) (2004) İstatistiki Bölge Birimleri Buğday Arpa Mısır Nohut Fasulye Şeker PancarıTR51 TR510 Ankara 1035230 659014 2247 9995 2954 446534

TR521 Konya 1497569 939957 76547 53906 29681 2754248 TR52 TR522 Karaman 274260 191285 3327 17317 35685 236202 TR52 1771829 1131242 79874 71223 65366 2990450 TR5 Batı Anadolu Bölgesi 2807059 1790256 82121 81218 68320 3436984 TR5/TR (%) 13,37 19,89 2,74 13,09 27,32 25,43 T ü r k i y e 21000000 9000000 3000000 620000 250000 13517241

Kaynak: TÜİK ve Tarım İl Müdürlüğü

80

TR 5 Batı Anadolu Bölgesi, Türkiye buğday üretiminin %13.37’sinin, arpa üretiminin %19,89’unun, şeker pancarı üretiminin %25,43’ünü ve fasulye üretiminin %27,32’si gibi büyük bir miktarını karşılamaktadır. Mısır üretimi bölgede artmakla birlikte %2,74’ünü karşılar. Aşağıdaki tabloda öncelikli tarla bitkileri üretim projeksiyonu verilmiştir. Yapılan projeksiyona göre bölgede önümüzdeki yılllarda buğday, dane mısır, şeker pancarı ve kuru fasülye üretim miktarı azalırken arpa ve nohut üretim miktarı azalmıştır. Tablo 58. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Tarla Bitkileri Üretim Projeksiyonu (ton) Yıllar

Buğday Arpa Mısır (Dane) Şeker Pancarı Fasulye (Kuru) Nohut

1995 3443911 1977394 2779 3004152 35250 872301996 3044027 2304857 2355 3528445 35334 951911997 3191071 2741274 2648 4134916 32150 921141998 3723822 2841335 2827 4789710 40007 838151999 2774824 1835803 2505 4051615 42322 734282000 3687133 2229145 16459 4156420 43547 606922001 2336932 1297049 14397 3508243 49297 557952002 2849378 1851651 15054 4356144 81318 1062962003 2795112 1666664 45211 3237065 77154 799272004 2807059 1790256 82121 3436984 68320 812182005 3633863 1874414 133042 3558582 47963 776882006 4217461 2234361 124883 4460743 43180 714292007 3813579 1835174 125945 3840259 70589 728942008 3874484 1793775 138881 3846432 73531 717362009 3935389 1752377 151817 3852604 76474 705782010 3996294 1710978 164753 3858777 79416 69420

4.4.1.2. Sebze Üretimi

Ülkemizin uluslararası sebze üretimindeki diğer ülkelere göre avantajlı konumuna rağmen üretilen sebzenin ne yazık ki çok az bir bölümü (%1-2) dış ticaret gelirlerimize katkıda bulunmaktadır. Uluslararası ticari veriler incelendiğinde, tarımsal üretim potansiyeli son derece yüksek olan Ülkemizin sebze üretimine karşılık ihracatta arzu edilen düzeylere ulaşamadığı gerçeği ortaya çıkmaktadır.

Bu duruma pek çok faktör etken olup bunların arasında üretimin ithalatçı ülkelerin isteklerine uygun kalite ve miktarda olmaması, standardizasyon eksikliği ve sürekliliğe ulaşamaması, ambalajlama konusunda, ulaşım konusunda karşılaşılan sıkıntılar, uluslararası pazarların iyi tanınmaması önde gelmektedir.

Tüm bu veriler incelendiğinde, sebze yetiştiriciliği yönünden önemli ekolojik avantajlara sahip olan Türkiye’de, bu potansiyelden yeteri kadar yararlanılamadığı anlaşılmaktadır.

81

Tablo 59. Dünya Sebze Üretimi Sıralamasında Ülkeler ve Payları (ton) (2000) Ülkeler Miktar (ton) Pay (%) Çin 368600000 47,0Hindistan 68100000 8,6A.B.D 35500000 4,5Türkiye 24800000 3,2Diğerleri 290363000 36,7Toplam Üretim 787363000 100Kaynak:FAO

Sebze üretim miktarları bakımından Türkiye, AB ve Dünya üretimiyle karşılaştırıldığında, %8’lik bir oranla Türkiye’nin, toplam domates üretiminde dünyada önemli bir yeri olduğu görülmektedir. Bunu sırasıyla, %5 ile yeşil soğan ve karpuz, %4 ile hıyar ve %3 ile patlıcan izlemektedir. Hıyar, patlıcan, yeşil soğan ve karpuzda Türkiye üretimi, toplam AB üretiminden fazladır. Tablo 60. Türkiye'de, AB Ülkelerinde ve Dünyada Önemli Bazı Sebzelerin Üretim

Miktarlarının Kıyaslaması Sebze Üretim

Miktarları (ton) Türkiye * AB ** Dünya ** TR/AB (%)

TR/Dünya (%)

Lahana 721.000 2.808.451 65.956.162 25,7 1,1 Marul 340.000 3.004.187 20.810.400 11,3 1,6 Ispanak 220.000 466.821 11.862.060 47,1 1,9

Yaprağı Yenen Sebzeler

Enginar 28.000 728.566 1.170.543 3,8 2,4 Fasulye 545.000 779.081 5.933.264 70,0 9,2 Baklagiller

Sebzeleri Bezelye 54.000 1.235.860 8.913.904 4,4 0,6 Domates 9.820.000 15.100.193 113.308.298 65,0 8,7 Hıyar 1.780.000 1.649.586 39.598.853 107,9 4,5 Patlıcan 935.000 680.854 28.993.563 137,3 3,2 Kavun 1.735.000 1.886.810 19.441.209 92,0 8,9

Meyvesi Yenen Sebzeler

Karpuz 4.215.000 1.901.133 91.790.226 221,7 4,6 Havuç 405.000 3.543.376 1.051.680 11,4 38,5 Soğansı,

Yumru, Kök Sebzeler Y.Soğan 220.000 146.746 4.423.653 149,9 5,0 Diğer Karnabahar 108.000 1.686.649 15.948.166 6,4 0,7

Kaynak:* TÜİK ve ** Tarım ve Köyişleri Bakanlığı 2003

Ekolojik yapısının uygunluğu nedeniyle önemli bir tarımsal potansiyele sahip olan Türkiye’de 26,57 milyon hektarlık tarım alanının %9,72’sinde meyvecilik, zeytincilik, bağcılık ve çay yetiştirmeye ayrılan alanlar bulunurken, %3,17’sinde sebzecilik faaliyeti sürdürülmekte olup; yılda yaklaşık 35,8 milyon ton yaş meyve ve sebze üretilmektedir.

Sebze üretimi Türkiye’nin hemen her bölgesine yayılmakla birlikte, her bölgenin ekolojik yapısına ve büyüklüğüne bağlı olarak toplam üretim içindeki oranı değişmektedir.

Ege, Akdeniz ve Marmara Bölgeleri, tür ve çeşit yönünden en zengin ve üretimin en fazla yapıldığı bölgelerdir. Akdeniz Bölgesi örtü-altı sebze yetiştiriciliği yönünden; Ege ve Marmara bölgeleri ise açıkta sebze yetiştiriciliği açısından önemlidir. Batı Anadolu bölgesinde bahar ve yaz döneminde geniş alanlarda sebze tarımı yapılmaktadır. Aşağıdaki tabloda görüldüğü gibi toplam 83291 hektar sebze alanının 8105 hektarı yaprağı yenen

82

sebzeler, 3867 hektarı Baklagil sebzeler, 52319 hektarı meyvesi yenen sebzeler ve 19000 hektar ise soğansı, yumru ve kök sebzeler oluşturmaktadır. Tablo 61. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi ve Türkiye Sebze Ekiliş Alanları (ha) (2004)

İstatistiki Bölge Birimleri Toplam Ekiliş Alanı (ha)

Yaprağı Yenen Baklagil Meyvesi

Yenen

Soğansı, Yumru, Kök

TR51 TR510 Ankara 45873 2807 982 32119 9965TR521 Konya 20942 1647 1805 13071 4419TR52

TR522 Karaman 16476 3651 1080 7129 4616TR52 37418 5298 2885 20200 9035TR5 Batı Anadolu Bölgesi 83291 8105 3867 52319 19000Kaynak:Tarım İl Müdürlüğü

83

Tablo 62. TR5 Batı Anadolu Bölgesi'nde Öncelikli Sebzelerin Üretim Miktarları (ton) (2004) İstatistiki Bölge Birimleri Marul Maydanoz Fasulye

(taze) Bamya Karpuz Kabak

(sakız)Hıyar Patlıcan Domates Biber Havuç Turp

TR51 TR510 Ankara 45503 82 7952 37 90048 9345 25707 1333 163485 5325 108931 5741 TR521 Konya 1718 764 9311 198 42940 8742 22885 3808 240078 6170 229192 2285 TR52

TR522 Karaman 7975 6675 11060 106 49450 6592 25002 4591 57065 8478 2345 2029 TR52 Toplamı 9693 7439 20371 304 92391 15334 47887 8399 297143 14648 231537 4314 TR5 Batı Anadolu 55196 7521 28323 341 182438 24679 73594 9732 460628 19973 340468 10055 Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü ve TÜİK

TR5 Batı Anadolu Bölgesi öncelikli sebze üretiminde 460628 ton ile domates gelmektedir. Bunu sırasıyla 340468 ton ile havuç, 182438 ton ile karpuz takip etmektedir. Bölge tarımında sebze üretiminin önemli bir yeri vardır. Havuç üretiminde Türkiye havuç üretiminin yaklaşık olarak %70’i bölgede üretilmektedir.

84

Aşağıdaki tabloda öncelikli sebzelerin üretim projeksiyonu verilmiştir. Buna projeksiyona göre bölgede 2010 yılında domatesin 560517 ton, havucun 381173 ton, karpuzun ise 177777 ton olacağı hesaplanmştır.

Tablo 63. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Sebze Üretim Projeksiyonu(ton) Yıllar Domates Havuç Karpuz Hıyar Marul 1995 402176 138806 211308 78688 364921996 404044 144048 213103 72329 374931997 371802 141022 218348 70705 478581998 434875 133207 228576 77182 486421999 429647 144777 194280 82437 499312000 414725 147269 207044 71268 508232001 361379 139443 176486 65305 510052002 415563 142527 209239 64746 512922003 565000 320775 220832 75871 528922004 460628 340468 182438 73594 551962005 495976 301270 188807 78012 897902006 545052 297244 186913 69452 930002007 523008 323720 185779 71121 816572008 535511 342871 183112 70786 857162009 548014 362022 180444 70451 897762010 560517 381173 177777 70116 93835

4.4.1.3. Meyve Üretimi

Türkiye birçok meyve türünün ana vatanı ve meyvecilik kültürünün beşiğidir. Bugün

meyvecilikte önem kazanmış elma, armut, ayva, erik, kiraz, vişne, fındık, antepfıstığı, badem, ceviz, kestane, zeytin, incir, nar, üzüm vb. birçok tür hep bu topraklarda ortaya çıkmış ve evrimini burada tamamlamıştır.

Ayrıca, Yurdumuzun gerek göç yollarının üzerinde bulunması, gerek tarih boyunca bir çok medeniyetin yaşadığı bir ülke olması ve gerekse sahip olduğu iklim koşulları nedeniyle bugün dünyadaki bahçe bitkileri üreticisi ülkeler içerisinde önemli bir konuma sahiptir. Söz konusu bu husus, ülkemizde yetişen farklı meyve türlerinin varlığı ile de doğrulanmaktadır.

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) 2002 yılı istatistik verilerine göre; Dünyada 471.4 milyon ton olan meyve üretiminde 68.4 milyon tonla birinci olan Çin’i, 48.6 milyon tonla Hindistan, 34.5 milyon tonla Brezilya takip etmektedir. Türkiye yaklaşık 11 milyon tonluk üretimle 11’nci sırada yer almaktadır. En fazla üretilen meyveleri, üzüm, narenciye, elma, armut, şeftali ve erik olarak sıralamak mümkündür.

85

Ülkemizin uluslararası meyve üretimindeki önemli konumuna rağmen üretilen pek çok meyve ve sebzenin ne yazık ki sadece az bir bölümü dış ticaret gelirlerimize katkıda bulunmaktadır. Cumhuriyet döneminden başlayıp 1970 yılına kadar olan süre içerisinde Ülkemizden Avrupa, Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkelerine çeşitli sebze ve meyve ihracatı yapılmıştır. Ancak söz konusu bu ihracat sınırlı türlerde ve çok az miktarlarda gerçekleşebilmiştir. Meyve-sebze ihracatındaki ciddi anlamdaki artışlar ise 1980 yılından sonra olmuştur. 2002 yılı verilerine göre ihracı yapılan yaş meyve ürünleri içerisinde ilk sırayı mandarin almaktadır, bunu limon ve portakalın izlediği anlaşılmaktadır. Toplam yaş meyve ihracatımız 990 ton olup, 376.000.000 $ gelir sağlanmıştır. 2002 yılı meyve ihracatımızın değer olarak yaklaşık 22’si Rusya Federasyonu’na, 12’si Almanya’ya, 10’u Suudi Arabistan’a, 8’i Ukrayna’ya gerçekleşmiştir.

Uluslararası ticari veriler incelendiğinde, tarımsal üretim potansiyeli son derece yüksek olan ülkemizin ihracatta arzu edilen düzeylere ulaşamadığı görülmektedir. Söz konusu bu olumsuz sonuçların alınmasında pek çok faktör etken olup, bunların arasında ülkemizde üretilen ürünlerin ithalatçı ülkelerin isteklerine uygun kalite ve miktarda olmaması ve üretimde belli standartların yakalanamamış olması ilk sıraları almaktadır. Son yıllarda ambalajlama konusunda önemli gelişmeler olmasına rağmen özellikle standardizasyonda olması gereken düzeylere ve sürekliliğe ulaşılamadığı açık bir gerçektir. Diğer taraftan ulaşım olanaklarındaki çeşitli sıkıntıların varlığı ve ayrıca fiyatların ve taleplerin üst düzeyde olduğu dönemlerde uluslararası pazarlara girmekte gecikilmesi gibi sebeplerden dolayı da ihracat miktarlarında ve gelirlerinde beklenilen düzeylere ulaşılamamaktadır. Halbuki yukarıda da ifade edildiği gibi ülkemizin meyve üretimi yönünden büyük potansiyellere sahip olduğu bilinen bir gerçektir. Nitekim ülkemiz özellikle fındık, üzüm, incir, kayısı ve antepfıstığı gibi bahçe ürünlerinde ciddi ihracat değerlerine ulaşabilecek ender ülkeler arasında yer almaktadır.

Türkiye Cumhuriyetin kuruluşundan bugüne kadar bahçe bitkileri yetiştiriciliğinde

önemli gelişmeler gösterdiği ancak pek çok ülkede bulunmayan ekolojik koşullara sahip olmamıza rağmen yeteri kadar yararlanamadığımız da bir gerçektir.

86

Tablo 64. TR5 Batı Anadolu Bölgesi ve Türkiye Meyve Ağaç Sayıları ve Üretim Miktarları (2004) Ağaç Ankara TR51

Alt BölgeKonya Karaman TR52 Alt Bölge TR5 Batı

Anadolu Türkiye TR5/TR

(%)

Meyve Veren(adet) 1451545 1451545 3257532 5203195 8460727 9912272 49586200 19,99 Meyve Vermeyen(adet) 366512 366512 362529 416199 778728 1145240 9226800 12,41 Yumuşak

Çekirdekli Üretim (ton) 57922 57922 74974 91045 166019 223941 2513450 8,91 Meyve veren(adet) 1117949 1117949 1815672 730055 2545727 3663676 144455000 2,54 Meyve Vermeyen(adet) 368198 368198 684226 198110 882336 1250534 23875000 5,24 Taş

Çekirdekli Üretim (ton) 35320 35320 49398 22227 71625 106945 2931900 3,65 Meyve veren(adet) 110888 110888 308994 245042 554036 664924 361040000 0,18 Meyve Vermeyen(adet) 59680 59680 105320 82157 187477 247157 39175000 0,63 Sert Kabuklu Üretim (ton) 2784 2784 5070 6575 11645 14429 592000 2,44 Meyve veren(adet) 78114 78114 37755 90115 127870 205984 16177545 1,27 Meyve Vermeyen(adet) 25225 25225 1260 19171 20431 45656 2906500 1,57 Üzümsü Üretim (ton) 22918 22918 57891 2401 60292 83210 4220600 1,97 Meyve Veren(adet) 2758496 2758496 5419953 6268407 11688360 14446856 571258745 2,53 Meyve Vermeyen(adet) 819615 819615 1155117 715637 1870754 2690369 75183300 3,58 Toplam Üretim (ton) 118944 118944 187333 122248 309581 428525 10257950 4,18

Kaynak: TÜİK

87

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde yumuşak çekirdekliler üretim oranı, ülke üretiminin yaklaşık %9’unu sağlaması nedeniyle önem kazanmaktadır. Yumuşak çekirdekliler içerisinde elma üretimi bölgede önem kazanmaktadır. Yoğun olarak Karaman ve Konya Ereğli ilçesinde özellikle Grannysmith gibi pazar değeri yüksek çeşitler üretilmektedir. Modern sistem olarak tesis edilen 500 dekar ve üzeri kapama bahçelerin kurulduğu görülmektedir. Bu durum ise tarımsal üretimde yeni bir çığır açmaktadır.Ankara bölgede ise armut üretimi önemli bir yer tutmaktadır.

Taş çekirdekli üretiminde %3,65’ini üretmesine rağmen bölgede özellikle Ankara ve

Konya’da vişnecilik yoğun olarak yapılmakta ve ülke üretiminde ilk 5 sırada yer almaktadır. Kiraz üretimi son turfanda olarak Toros ve Sultan dağları eteklerinde bulunan bölgelerinde son yıllarda önemli ihraç ürünü olarak bilinmektedir. Yine kiraz ihracatında Akşehir ve Ereğli bölgesine has tescillenmiş çeşitleriyle önem kazanmıştır. Üzüm üretiminde Ankara bölgesinde Kalecik Karası şaraplık üzüm üretimi ile öne çıkmaktadır. Aşağıdaki tabloda bölgenin öncelikli meyvelerinin üretim projeksiyonu verilmiştir. Projeksiyona göre önümüzdeki yıllarda üzüm, armut ve elmanın üretimi azalırken vişne ve kiraz üretiminin artacağı hesaplanmıştır. Tablo 65.TR5 Batı Anadolu Bölgesi Meyve Üretim Projeksiyonu(ton) Yıllar Elma Üzüm Vişne Kiraz Armut 1995 447172 358276 25222 16344 554971996 394319 341143 30355 20070 589011997 429794 335228 33527 21301 545401998 447770 263980 26174 20521 518411999 497260 283090 31904 29171 527282000 460947 230168 29004 22812 474822001 455481 196059 29205 25926 485332002 308193 190809 27575 22765 406702003 605610 264838 40895 35500 501202004 178057 284982 36996 24299 370772005 370320 202438 36291 30430 393462006 360840 189271 37238 31622 374572007 351361 176104 38184 32815 355672008 341881 162937 39131 34008 336782009 332401 149770 40077 35200 317882010 322921 136603 41024 36393 29899

88

4.4.1.4. Yem Bitkileri

Aşağıdaki tablo bölgedeki illere ait yem bitkileri ekiliş alanları verilmiştir. Tabloya göre mısır 12392 hektar, fiğ 29457 hektar, yonca 24198 hektar ve korunga 2166 hektar olmak üzere toplam 68213 hektar yem ekilişi bölgede yapılmaktadır. Tablo 66. TR5 Batı Anadolu Bölgesi ve Türkiye Yem Bitkileri Ekiliş Alanları

(ha) (2004) İstatistiki Bölge Birimleri Mısır Fiğ Yonca Korunga Toplam TR51 TR510 Ankara 2595 25434 3626 555 32210

TR521 Konya 6061 2256 15540 690 24547TR52 TR522 Karaman 3736 1767 5032 921 11456TR52 9797 4023 20572 1611 36003TR5 Batı Anadolu Bölgesi 12392 29457 24198 2166 68213T ü r k i y e 369054 233204 260000 99000 961258Kaynak:TÜİK Aşağıdaki tabloda ise yem bitkileri üretim miktarları verilmiştir. Bölgede toplam yem bitkisi üretimi silaj 440745 ton, yeşil ot üretimi 547404 ton ve kuru ot üretimi ise 40679 tondur.

Tablo 67. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Yem Bitkileri Üretimi (2004)ton

Mısır Fiğ Yonca Korunga Toplam İstatistiki Bölge Birimleri

Silaj Yeşil Ot

Kuru Ot

Yeşil Ot

Kuru Ot

Yeşil Ot

Kuru Ot

Silaj Yeşil Ot

Kuru Ot

TR51 TR510 Ankara 94851 13834 6085 16725 10970 3588 1259 94851 34147 18314TR521 Konya 258464 16428 0 448094 0 5266 0 258464 469788 0TR52

TR522 Karaman 87430 8830 6250 30863 14867 3776 1248 87430 43469 22365TR52 345894 25258 6250 478957 14867 9042 1248 345894 513257 22365TR5 Batı Anadolu 440745 39092 12335 495682 25837 12630 2507 440745 547404 40679

Kaynak:Tarım İl Müdürlükleri

Yem bitkileri üretimini incelediğimizde TR5 Batı Anadolu Bölgesinin payının arttığını görmekteyiz. Geçmiş yılların fiğ ağırlıklı yem bitkileri üretimi hızla silajlık mısır ve yonca ekim alanı olarak artarken, aynı zamanda tarla bitkileri ekiliş alanındaki oranı artış göstermektedir. Hayvancılığın gelişmiş olduğu ülkelerde yem bitkileri üretim alanı yaklaşık %25 olduğu göz önüne alındığında bu gelişiminde yetersiz kaldığı görülmektir.

Aşağıdaki tabloda yem bitkileri üretim projeksiyonu verilmiştir. Yem bitkileri

projeksiyonuna göre önümüzdeki yıllarda doğrusal olarak yem bitkileri üretimi artacaktır. Buna göre 2010 yılında silajlık mısır üretimi bölgede 769.187 tona ulaşacaktır.

89

Tablo 68. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Yem Bitkileri Üretim Projeksiyonu(ton) YILLAR Mısır

(hasıl+silaj) Fiğ (yeşil+kuru ot)

Yonca (yeşil+kuru ot)

Korunga (yeşil+kuru ot)

1995 14470 20212 444412 89591996 18200 22557 402427 93241997 37564 14062 431877 76751998 70328 22866 429804 114611999 87815 29774 446490 90602000 130015 34604 504164 133762001 200720 41391 421187 123242002 265041 38937 462807 142292003 288227 33881 459873 103422004 440745 51427 493824 151372005 535809 55572 565048 413742006 717046 86708 484134 98352007 597958 62827 514711 207592008 655034 67001 522960 219152009 712111 71175 531210 230702010 769187 75350 539460 24226

4.4.2. Hayvansal Üretim Aşağıdaki tabloda Türkiye’de ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde 2004 yılında mevcut

hayvan sayıları verilmiştir.

Tablo 69. TR5 Batı Anadolu Bölgesi ve Türkiye Hayvan Sayıları (2004)

Hayvan Sayısı

Ank

ara

TR

51

Kon

ya

Kar

aman

TR

52

TR

5 B

atı

Ana

dolu

B

ölge

si

Tür

kiye

Koyun 535.621 535.621 1.332.073 369.444 1.701.517 2.237.138 25.000.000Keçi 122.880 122.880 138.888 79.903 218.791 341.671 6.700.000

Kültür 28.960 28.960 132.598 9.940 142.538 171.498 2.109.393K.Melezi 86.887 86.887 159.369 10.380 169.749 256.636 4.395.090Yerli 103.045 103.045 49.603 1.284 50.887 153.932 3.564.863Sığır

Toplam 219.792 219.792 341.570 21.604 363174 582.966 10.069.346Manda 900 900 579 0 579 1.479 103.900

T. Etçi 4.990.000 4.990.000 5.248.800 69.110 5.317.910 10.307.910 238.101.895T.Yum. 2.037.655 2.037.655 6.307.975 3.011.470 9.319.445 11.357.100 58.774.172Hindi 38.440 38.440 78.566 106.003 184.569 223.009 3.902.346Ördek 36.735 36.735 14.568 17.813 32.381 69.116 770.436Kaz 9.109 9.109 30.269 17.820 48.089 57.198 1.250.634

Kanatlı

Toplam 7.081.942 7.081.942 11.680.178 3.222.216 14.902.394 21.984.336 302.799.803Arı Kovanı 56882 56882 69898 37901 107799 164.681 4.399.725Kaynak:TUİK ve Tarım İl Müdürlükleri

90

TR5 Batı Anadolu bölgesi; koyun yetiştiriciliğinde önemli paya sahip olup, ülkemizin toplam koyun varlığının %9’unu teşkil etmektedir.Bölgede koyundan sonra küçükbaş hayvan mevcudu olarak 2. sırada yer alan keçi, ülke keçi varlığının %5’ine sahiptir. Özellikle Ankara’da Tiftik Keçisi, Karaman’da Kıl Keçisi ve Konya’da koyun yetiştiriciliği yoğunlaşmaktadır.

Sığır yetiştiriciliğinde TR5 Batı Anadolu Bölgesi ağırlıklı olarak kültür ırkı %8.1 ini, kültür melezi %5.8’ini ve yerli ırk ise %4.3’ünü oluşturmaktadır. TR5 bölgesinde sığır yetiştiriciliği daha çok aile işletmeciliği şeklinde yapılmaktadır. Manda yetiştiriciliği ise bir önem arz etmemektedir.

Kanatlı mevcudu bakımından TR5 Batı Anadolu Bölgesi’nde, Türkiye yumurta tavuğunun %19,3 ‘ünü ve özellikle Konya ve Karaman öne çıkarken, et tavuğunda %4,3 üretim payı ile yer alırken bölgede ise Konya ve Ankara öne çıkmaktadır. Önemli bir diğer kanatlı olan Hindi %5,7 iken Ördek %9 ile yer almaktadır.

İpek böcekçiliği TR5 Batı Anadolu Bölgesi’nde sadece Ankara ilinde yapılmaktadır. İstatistiki verilere göre Ankara’nın, ülkemizde yapılan yetiştiricilikte %6,9 oranında paya sahiptir. Tablo 70. TR5 Batı Anadolu Bölgesi ve Türkiye Hayvansal Ürünler Üretim

Miktarları Mukayesesi (2004)

Hayvansal Ürünler

Ank

ara

TR

51

Kon

ya

Kar

aman

TR

52

TR

5 B

atı A

nado

lu

Böl

gesi

Tür

kiye

Süt (ton) 184787 184787 436196 35653 471849 656636 10679407Kırmızı Et (ton) 17529 17529 37675 1228 38903 56432 447153Beyaz Et (ton) 16180 16180 7873 0 7873 24053 914458Yumurta (ton) 29898 29898 92854 23252 116106 146004 690972Bal (ton) 676 676 1038 566 1604 2280 73929Balmumu (ton) 18 18 48 61 109 127 3471Yapağı (ton) 1161 1161 2223 730 2953 4114 45972Tiftik 123 123 11 11 22 145 304Kıl (ton) 13 13 65 22 87 100 2715Deri (adet) 208754 208754 435838 33544 469382 678136 6884746İpek Kozası 10 10 0 0 0 10 143

Ülkemizde büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığının TR5 Batı Anadolu bölgesinde

bulunmasına karşın, süt üretiminin ’ü bu bölgede gerçekleşmektedir.

Ülkemizdeki keçi varlığının TR5 Batı Anadolu Bölgesi’nde bulunmasından dolayı bu durumun söz konusu ortalamayı aşağı çektiği dikkate alınırsa; kültür ve kültür melezlerinden oluşan sığır popülasyonundaki ineklerin ortalama veriminin, Türkiye ortalamasının iki katına yakın olduğu görülmektedir.

91

Aşağıdaki tabloda hayvansal üretim projeksiyonu verilmiştir. Bölgede projeksiyona göre süt, yumurta, bal üretimi önümüzdeki yıllarda azalacaktır. Kırmızı et üretimi ise artacaktır.

Tablo 71. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Hayvansal Üretim Projeksiyonu(ton) Yıllar Süt (ton) Kırmızı Et (ton) Beyaz Et (ton) Yumurta (ton) Bal (ton)

1995 1029172 43520 21053 72552 2454

1996 1044348 36372 18113 67877 2780

1997 1033867 47415 76617 91636 2188

1998 1036518 45810 33647 175482 2517

1999 1009610 44194 46389 190167 2177

2000 858901 59717 41048 188456 2852

2001 995553 46837 23993 113524 1901

2002 734888 47865 23687 151165 2434

2003 745108 46580 20959 180610 2364

2004 656636 56432 24053 146004 2280

2005 788476 52385 20963 164904 2776

2006 705293 55850 21507 190174 2410

2007 670701 57127 19791 198501 2406

2008 636110 58404 18075 206827 2403

2009 601518 59682 16359 215154 2400

2010 566926 60959 14643 223480 2397

4.4.3. Su Ürünleri Üretimi Türkiye’de 2004 yılı itibariyle toplam kültür balıkları üretimi 94010 tondur. Bunun

44115 tonu iç sularda yetiştiriciliği yapılan alabalık ve aynalı sazan balığı üretimidir. Geriye kalan 49895 tonluk kısmı denizde yetiştiriciliği yapılan alabalık, çipura, levrek, midye ve karides yetiştiriciliği oluşturur. Tablo 72. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Su Ürünleri Kültür Üretimi (ton) (2004) İstatistiki Bölge Birimleri Alabalık Sazan Toplam TR510 TR510 Ankara 275 60 335

TR521 Konya 269 0 269TR52 TR522 Karaman - - -

TR52 269 0 269TR5 Batı Anadolu Bölgesi 544 60 604TR5/TR (%) 1,25 8,78 1,37T ü r k i y e 43432 683 44115Kaynak:TÜİK ve Tarım İl Müdürlükleri

92

Tablo 73. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Su Ürünleri Potansiyeli (ton) (2004)

İstatistiki Bölge Birimleri Proje Kapasitesi (ton/yıl)

Üretim Durumu (ton/yıl)

Yapılış durumu Kara,Göl

TR51 TR510 Ankara 750 335 İçsu, havuzTR521 Konya 881 269 İçsu, havuzTR52 TR522 Karaman 307 1,5 İçsu, havuz

TR52 881 269 İçsu, havuzTR5 1938 605,5 İçsu, havuz

Su ürünleri proje kapasiteleri ve üretim durumu incelendiğinde TR5 Batı Anadolu Bölgesi kapasitesini 1/3 oranında değerlendirildiği görülmektedir. Su ürünleri bölgede alternatif üretim olarak dikkate almak gerekir.

4.4.4. Diğer Tarımsal Uygulamalar 4.4.4.1. Organik Tarım Uygulamaları Organik tarım üretimde kimyasal girdi ve ilaç kullanmadan yönetmelikler

çerçevesinde izin verilen girdilerin kullanımı ile yapılan, üretimden tüketime kadar her aşaması kontrollü ve sertifikalı tarımsal üretim sistemidir.

Organik Tarım, ekolojik sistemde hatalı uygulamalar sonucu kaybolan doğal dengeyi yeniden kurmaya yönelik, insana ve çevreye dost üretim sistemlerini içermekte olup, esas olarak sentetik kimyasal tarım ilaçları, hormonlar ve mineral gübrelerin kullanımını yasaklaması yanında, organik ve yeşil gübreleme, münavebe, toprağın muhafazası, bitkinin direncini artırma, doğal düşmanlardan faydalanmayı tavsiye eden, bütün bu olanakların kapalı bir sistemde oluşturulmasını öneren, üretimde sadece miktar artışının değil aynı zamanda ürün kalitesinin de yükselmesini amaçlayan bir üretim şeklidir.

Tarımsal üretimde kullanılan zirai mücadele ilaçları sentetik hormonların ve kimyasal gübrelerin insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerin ortaya çıkması, bunun yanında yine tarımsal faaliyette kullanılan bu tarz girdilerin toprağa, havaya, suya verdiği zararların da ortaya çıkarak sürdürülebilir üretimin tehlikeye girmesi, çevre koruma bilincinin gelişmesi ile organik tarım, bir üretim tarzı olarak ortaya çıkmıştır.

Ülkemizde organik tarım 1985–1986 yıllarında Dünya’ da organik tarımın gelişimine ve yurtdışından gelen organik ürün talebine bağlı olarak başlamış ve sağlıklı gıdaların tüketimine yönelik dünyadaki değişmelere paralel olarak gelişmiştir.

4.4.4.1.1. Dünya’da Organik Tarım Tüm dünyada hızla artan organik tarımsal ürünler arasında; genellikle ülkelerin

geleneksel ürünleri örneğin Hindistan'da çay, Danimarka'da süt ve süt ürünleri, Arjantin'de et ve et ürünleri, orta Amerika ve Afrika ülkelerinde muz, Tunus'ta hurma, zeytin yağı, Türkiye'de kurutulmuş ve sert kabuklu meyveler organik olarak üretilen ürün olarak ilk sırayı almıştır.

93

Günümüzde, Dünya’da 110 ülkede organik tarım yapılmaktadır. Dünya organik tarım alanlarının toplam genişliği 26,5 milyon hektar civarındadır. Avustralya 11,3 milyon hektarla en geniş alana sahiptir. Latin Amerika ülkeleri de dünya üzerinde 6,2 milyon ha alan ile organik tarım alanı bakımından önemli bir paya sahiptir. Avrupa ülkeleri ise 6,3 milyon ha alan ve 170.000 işletme ile organik tarım bakımından önemli ülke grubunu oluşturmaktadır.

Dünya’da organik tarım ticaretinin parasal boyutu da hızla büyümekte olup, 2003 yılı verileri ile 25 milyar ABD doları olan organik gıda satışlarının 10 yıl içerisinde 100 milyar ABD doları seviyelerine çıkması tahmin edilmektedir. 4.4.4.1.2. Türkiye Organik Tarımsal Üretiminin Gelişimi

Türkiye'de organik tarım yapılan alan toplam tarımsal alan içerisinde henüz %0,8 seviyelerinde bir paya sahip bulunmaktadır. Ancak, dünyada ve özellikle Avrupa'da organik ürün tüketimindeki artıştan ülkemizin iyi bir pazar payı elde etme fırsatı bulunmaktadır.

Son zamanlarda süt ürünleri, et ve et ürünleri, hazır yemekler dahil olmak üzere işlenmiş diğer gıdalar, bebek mamaları, çikolata gibi ürünler önem kazanmakla birlikte Batı Avrupa pazarında organik yaş meyve- sebze sektörü hala büyük bir paya sahiptir. Bu bağlamda konvansiyonel yaş meyve ve sebze sektörünün yanı sıra organik yaş meyve-sebze sektörü açısından da ülkemiz önemli potansiyele sahiptir.

Başlangıçta sadece 1985 yılında 8 ürüne yönelik yapılan üretim günümüzde 174 ürüne ulaşmıştır. Fındık, ceviz, antepfıstığı, kuru incir, kuru kayısı, kuru üzüm, baklagiller, tıbbi aromatik bitkiler, pamuk, üzümsü meyveler ile yaş meyve sebzenin organik tarım metotlarına uygun olarak üretimi yapılmaktadır.

Ülkemizde organik tarım yapılan alanlar 2004 yılı bölgeler bazında incelendiğinde; Akdeniz bölgesi başta olmak üzere sırasıyla Ege Bölgesi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi ilk üç sırada yer almaktadır. Burada gözden kaçırılmaması gereken husus Akdeniz Bölgesinde doğadan toplama alanlarının geniş olmasından dolayı ilk sırayı almış olmasıdır. Sebze, meyve ve tahıl üretim alanları dikkate alındığında sıralamanın Ege Bölgesi başta olmak üzere sırasıyla, Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz bölgesi olarak sıralanacağıdır. Ekonomik gelişmede dezavantajlı bölgelerden olan Karadeniz şeridi, İçanadolu, Doğuanadolu Bölgesi gibi bölgeler organik tarımda avantajlı bölgeler olarak değerlendirilmektedir.

Ülkemizde organik üretim yapan üretici sayısı üretim miktarı, üretim alanları ve ürün çeşitliliği yıllar içinde artış göstermiştir. 1996 yılında 1947 olan organik ve geçiş sürecindeki üretici sayısı 2003 yılında 14.798, 2004 yılında ise 12.806 lara ulaşmıştır. Bu oranla 1996 yılına göre üretici sayısındaki artış % 558 olmuştur. Üretim alanları itibarı ile 1996 yılında 6.789 ha olan üretim alanı 2003 yılında 113.621 ha alana, 2004 yılında 209.573 hektara yükselmiştir. Bu oranla 1996 yılına göre alandaki artış % 2987, 2003 yılına göre de %84 olmuştur. Toplam ürün çeşidi 1996 yılında 26 iken 2004 yılında 174 ürüne çıkmıştır. Genel olarak organik tarım artış göstermektedir. Üretici sayısındaki düşüş ise yapılan çalışma ve denetimler neticesinde sistemde faaliyeti olmayan atıl haldeki üreticilerin çıkarılmasından kaynaklanmaktadır.

94

Tablo 74. Türkiyede Organik Tarım Verileri Yıllar Ürün Sayısı Çiftçi sayısı Üretim Alanı(ha) Üretim Miktarı(ton) 2003 179 14.798 113.621 323.981 2004 174 12.806 209.573 378.803

Kaynak:Tarım ve Köyişleri Bakanlığı 4.4.4.1.2.1. Organik Tarımsal Üretim Verileri Organik tarımsal üretimde ülkemiz, kültüre alınan bitkilerin yanı sıra doğada

kendiliğinden yetişen kuşburnu, böğürtlen, ahududu, kekik gibi ürünlerin toplanması ve organik olarak değerlendirilmesi açısından büyük potansiyele sahiptir.

Organik tarım ürünleri ihracat rakamlarımızı incelediğimizde 1996 yılında 3678 ton olan ihracat miktarının 2003 yılında 21.083 tona, 2004 yılında ise16.093 tona ulaştığı görülmektedir. İhracat değeri ise 2003 yılında 36 932 995 $, 2004 yılında da 33.076.319$ olarak gerçekleşmiştir. Bu rakamlarla dolar bazında bir değerlendirme yapılırsa 2001 yılına göre %21, 2002 yılına göre %7 artış, 2003 yılına göre de % 10 luk bir düşüş görülmektedir.

İhracat ürünlerimiz konvansiyonel ihraç ürünlerinde de başı çeken geleneksel ürünlerimiz olup, başta kuru kayısı, kuru üzüm, fındık, kuru incir ve pamuk yer almaktadır. Bunları meyve suları ve dondurulmuş meyveler, tıbbi aromatik bitkiler ve baklagiller takip etmektedir.

4.4.4.1.2.2. Batı Anadolu Bölgesinde Organik Tarım

Konvansiyonel tarımın yoğun olarak yapıldığı bölgede son yıllarda organik tarım

felsefesi hızla yayılmaya başlamıştır. Bölgede girdi kullanımının yoğunlaşması insan ve çevre sağlığını tehdit eder duruma gelmiştir. Başta örtü-altı yetiştiriciliği olmak üzere tüm bitkisel üretimde yoğun girdinin kontrol altına alınabilmesi önem taşımaktadır. Organik tarımsal üretimin talep ettiği çevre dostu girdilerin belli yörelere girmesi konvansiyonel tarım sistemini sürdüren üreticilerinde o girdileri kullanmasına katkı yapacak, böylece sürdürülebilirlik sağlanmış olacaktır. Organik tarımın yaygınlaştırılması amacıyla, son zamanlarda süt ürünleri, et ve et ürünleri, hazır yemekler dahil olmak üzere işlenmiş diğer gıdalar, çocuk mamaları, çikolata gibi ürünler önem kazanmakla birlikte batı Avrupa pazarında organik yaş meyve-sebze sektörü hala büyük bir paya sahiptir.Bu bağlamda konvansiyonel yaş meyve sektörünün yanında organik yaş meyve-sebze sektörü açısından da önemli potansiyele sahip olan bölgede, bu durumun değerlendirilebilmesi için Avrupa Birliği ülkelerinde yaşanan gelişmelerin izlenmesi gerekir.

Tablo 75. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Bitkisel Organik Tarım Verileri (2004) İstatistiki Bölge Birimleri Çiftçi sayısı Üretim alanı

(ha) Üretim miktarı

(ton) TR51 TR510 Ankara 17 199,56 933,18

TR521 Konya 779 2276,63 8528,69TR52 TR522 Karaman 1 27,50 38,00

TR52 780 2304,13 8567,69TR5 Batı Anadolu 797 2503,29 9499,87TR 5 / TR (%) 8,56 1,54 3,40Türkiye 9314 162192,74 279663,16Kaynak: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı

95

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde bitkisel organik tarım verileri incelendiğinde Türkiye çiftçisinin %8.56’sı, üretim alanının %1.54’ü ve üretim miktarının %3.4’ünün bölgede gerçekleştiği görülmektedir.

4.4.4.2. Kültür Mantarı Üretimi

Türkiye’ de kültür mantarı tarımıyla ilgili istatistiki veriler 1998 yılından itibaren

toplanmaya başlanmıştır. Aşağıdaki tabloda TR 5 Batı Anadolu Bölgesinin yıllar itibariyle mantar üretim ve

alanları görülmektedir.

Tablo 76. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Mantar Üretim Alanları ve Üretim Miktarları (2004)

İstatistiki Bölge Birimleri Alan (m2) Üretim (ton)

TR51 TR510 Ankara 614 8TR521 Konya 47645 582TR52

TR522 Karaman 200 2TR52 47845 584TR5 Batı Anadolu 48459 592Kaynak :Tarım İl Müdürlüğü

4.4.4.3. İpek Böcekçiliği TR 5 Batı Anadolu Bölgesi üreticilere eğitim-yayım çalışması yapılarak, hibe yoluyla

dut fidanı dağıtmak ve başka yollarla ipekböcekçiliği desteklenerek yörede ipekböcekçiliğinin yapılması sağlanabilir. Tablo 77. Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesi İpek böceği Yetiştiriciliği ve Üretim

Miktarları (2004) İstatistiki Bölge Birimleri

Köy Sayıs (Adet)

Hane Sayısı (Adet)

Acılan Kutu (Adet)

Yas Koza (Ton)

TR51 TR510 Ankara 21 158 324 10TR52 TR521 Konya 1 2 5 0,000TR5 Bat Anadolu 22 160 329 10Türkiye 504 5004 9341 143Kaynak: TÜİK Yukarıdaki tabloda Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesi ipek böceği yetiştiriciliği ve üretim miktarları görülmektedir. Özellikle Ankara ilinde yapılacak çalışmalarla ipek böcekçiliği ilde geliştirilebilir.

96

4.4.4.4. Sebze Tohumluk Çalışmaları

Bitkinin verim veya ürün kalitesi tohumun taşıdığı potansiyel ile yakından ilgilidir. Gübreleme, çapalama, sulama, ilaçlama vb. gibi bitki yetiştirme uygulamalarından hiç birisi üretimi artırmada tohum tarafından belirlenen genetik limitin ötesinde bir katkıda bulunmaz. 1980’li yılların başına kadar Türkiye’de uygulanan tohumluk politikaları çoğunlukla kamu ağırlıklı ve ülke tohumluk ihtiyacının yurtiçi üretimlerle karşılanması yönünde olmuştur. 1980’li yıllardan sonra uygulanmaya başlanılan serbest piyasa ekonomisi, 1983 yılında tohumluk fiyatlarının ve 1984’de de tohumluk ithalatının serbest bırakılması suretiyle tohumculuk sektörü üzerinde etkisini hissettirmiş ve izleyen yıllarda özel sektör tohumculuğu hızlı bir gelişme imkânı bulmuştur.

Ankara’da sebze üretimde kullanılan tohumluk çalışmalarına 1984 yılında hız verilmiştir. Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkezi Müdürlüğü’nün tohumluk çalışmalarının yanında özel sektör kuruluşları da araştırma, ıslah ve adaptasyon çalışmalarına başlamışlardır.

Sebze üretiminde ağırlıklı olarak hibrit tohum kullanılmakta olup; açık tarla üretiminde ise bir miktar standart tohum da kullanılmaktadır. Kullanılan hibrit sebze tohumluklarının çok önemli bir kısmı ithal yoluyla karşılanmaktadır. Bu sektörde çeşit yenileme veya çeşit değiştirme sürelerinin son derece kısa, yatırım masraflarının çok yüksek olması ve ıslah çalışmalarının uzun yıllar sürmesi özel sektör kuruluşlarının yurtiçi üretimini kısıtlamaktadır. Bugüne kadar ülkemizde ıslahçı haklarını garanti altına alan Çeşit Koruma Kanunu’nun olmayışı, çeşit sahibi yurtdışı kuruluşlarının özellikle hibrit çeşitlerde üretim lisansı verme yerine daha çok her yıl F1 hibrit tohum satmayı tercih etmelerine fırsat vermektedir. Ancak 2004 yılında Çeşit Koruma Kanununun çıkması dolayısıyla bundan sonraki çalışmalarda Özel Sektör Kuruluşları Patent hakkını satın alarak üretime ağırlık vermelidirler.

Ankara’da sebze tohumluk üretimi, ithalatı ve ihracatı ile uğraşan özel kuruluş mevcuttur. Bu kuruluşlar 312 dekar örtü-altı ve 528 dekar açık tarlada ıslah ve deneme çalışmaları yaparak tohumluk üretimini gerçekleştirmektedirler.

4.5. Üretim Trendleri Bölge üretiminde yıllar itibarıyla tarımsal üretim trendleri değerlendirilmiştir. 4.5.1. Tarla Bitkileri Üretim Trendleri Aşağıdaki tabloda tarla bitkileri üretim trendleri görülmektedir.

97

Tablo 78. Yıllar İtibariyle TR51 Batı Anadolu Alt Bölgesi Ankara İli İçin Önemli Görülen Tarla Ürünleri Üretim Miktarları (ton)

Yıllar (ton) Ürünler

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Buğday 1270897 1231609 1163953 1483667 1083570 1371743 1079175 1190939 11084161035230

Arpa 595202 800385 842606 1001343 691805 831895 550987 742556 646607 659014Çavdar 14964 17122 5912 5915 4738 7983 6394 7556 6594 6172Mısır (Dane) 36 49 57 71 54 127 123 242 1655 2247Şeker Pancarı 374310 527945 588455 621140 573753 569945 516451 609024 475995 446534Yulaf 13629 13760 11117 12308 11013 11756 10888 13443 13802 12696Kimyon 3016 3670 3485 3712 2792 2698 2595 5408 4545 5778

Ayçiçeği 8579 6768 7316 7.692 9.617 14.490 11296 17691 11505 15464Nohut 17126 18045 16042 15.868 9.896 9.974 7853 12665 10934 9995Fasulye (Kuru) 3944 3606 3356 3619 3434 4127 3015 2610 2930 2954Patates 33933 36829 46249 41730 43419 41324 39409 39040 32449 21069Mercimek 8900 9220 7759 8048 6618 6769 7046 5249 5112 4022

Fiğ (Dane) 24774 28724 17756 18247 16539 17368 12797 16471 13705 16396

Fiğ (YO) 15 70 142 5.292 5.004 7140 5972 7408 15355 13834

Fiğ (KO) 4024 1412 3100 3300 2500 3175 6465 6334 5029 6085

Çeltik 360 1801 1456 960 692 390 385 324 1060 1360

(Pirinç) 2450 320 360 0 0 0 0 0 600 675

Pamuk(Kütlü) 300 300 300 300 225 225 120 75 38 30

Soğan(Kuru) 358089 93280 169024 221408 353552 250286 247938

Sarımsak(Kuru) 406 398 448 304 175 170 210

Hayvan Pancarı 1860 1475 540 3080 2220 1950 1560 1400 1730 1730

Yonca(y.ot) 29961 32475 30498 30350 27060 48490 50408 53240 23540 16725

Yonca(k.ot) 30550 29305 37239 41045 35722 12390 12914 16766 8995 10970

Yonca(Tohum) 75 80 0 0 0 40 35 40 0 5

Korunga(Y.ot) 2931 3318 3310 3422 3310 3150 2887 2218 2643 3588

Korunga(K.ot) 1070 915 810 1045 1006 1086 1173 1453 2165 1259

Korunga(Tohum) 156 156 158 149 190 190 190 200 203 205

Mısır (Hasıl) 300 600 2274 10093 23970 22295 36850 3045 3915 750 Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü Yukarıdaki tabloda yıllar itibariyle TR51 Batı Anadolu Alt Bölgesi Ankara İli için önemli görülen tarla ürünleri üretim miktarları incelendiğinde buğday ve arpa üretimi artarken çavdar üretim azalmıştır.

98

Tablo 79. Yıllar İtibariyle TR521 Batı Anadolu Alt Bölgesi Konya İli İçin Önemli Görülen Tarla Ürünleri Üretim Miktarları (ton)

Tarla Ürünü

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Buğday 1995441 1639683 1825746 2017000 1489261 2055404 1093517 1413651 1406003 1497569Arpa 1154049 1282908 1691385 1636840 1017833 1196842 616838 891248 810469 939957Çavdar 32529 41751 32857 33707 30980 45201 26684 34413 32454 34099Mısır (Dane)

1602 1161 1207 1304 882 14269 12034 11959 39722 76547

Şeker Pancarı

2378752 2671045 3504647 3769060 3130674 3235810 2753222 3429488 2511961 2754248

Yulaf 55238 46709 48268 51615 40905 51821 31457 47004 42942 39312Kimyon 2723 2072 2288 4284 2184 1254 4798 0 3956 2152Ayçiçeği 4311 4941 7745 8506 9077 7880 6946 9242 8359 12627Nohut 59574 64565 62997 55387 52581 38522 34948 76359 52160 53906Fasülye (Kuru)

22356 22776 20367 25801 25311 26235 30502 53845 32683 29681

Patates 121407 105441 108638 130049 178562 126606 108844 112484 169208 134416Mercimek 19607 14811 13900 13380 12037 9149 6161 10008 9322 7270Fiğ (Dane)

5208 4735 3953 4178 3232 2471 1284 1871 2726 5131

Haşhaş (Kapsül)

2180 1710 24019 4223 3486 3194 2952 2938 5757 2107

Haşhaş (Tohum)

2374 2035 2531 4941 4062 3533 2917 3219 6293 2235

Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü TR521 Batı Anadolu Alt Bölgesi Konya İli için önemli görülen tarla ürünleri üretim miktarları yıllar itibarıyla incelendiğinde buğday ve arpa üretimi azalırken, mısır üretimi artmıştır. Tablo 80. Yıllar İtibariyle TR522 Batı Anadolu Alt Bölgesi Karaman İli İçin Önemli

Görülen Tarla Ürünleri Üretim Miktarları (ton) Tarla Ürünü

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Buğday 177573 172735 201372 223155 201993 259986 164240 244788 280693 274260Arpa 228143 221564 207283 203152 126165 200408 129224 217847 209588 191285Çavdar 3245 3795 3283 3310 2952 5337 2940 5901 5527 5491Yulaf 11394 14405 6514 6340 1384 1738 1540 3362 5025 5284Mısır 1141 1145 1384 1452 1569 2063 2240 2853 3834 3327Patates 23423 28833 26030 36718 32703 29535 31105 43116 50588 43086Y.Mercimek 264 319 373 450 619 678 416 1190 1016 1124K.Mercimek 126 102 152 178 287 217 304 400 405 450Nohut 10530 12581 13075 12560 10951 12196 12994 17272 16833 17317Fasulye 8950 8952 8427 10587 13577 13185 15780 24863 41541 35685Yerfıstığı 143 123 125 91 75 90 130 117 120 102Şekerpancarı 251090 329455 41814 399510 347188 350665 238570 317632 249109 236202Ayçiçeği 1540 1380 1680 1705 1539 1260 1400 1355 1005 2364Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü

99

TR522 Batı Anadolu Alt Bölgesi Karaman İli için önemli görülen tarla ürünleri üretim miktarları yıllar itibariyle incelendiğinde buğday, arpa ve çavdar üretiminde artış dikkati çekmektedir. Yulaf üretimi azalmıştır.

Tablo 81. Yıllar İtibariyle TR52 Batı Anadolu Alt Bölgesi İçin Önemli Görülen

Tarla Ürünleri Üretim Miktarları (ton) Tarla

Ürünü 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004Buğday 2173014 1812418 2027118 2240155 1691254 2315390 1257757 1658439 1686696 1771829Arpa 1382192 1504472 1898668 1839992 1143998 1397250 746062 1109095 1020057 1131242Çavdar 35774 45546 36140 37017 33932 50538 29624 40314 37981 39590Mısır (Dane)

2743 2306 2591 2756 2451 16332 14274 14812 43556 79874

Şeker Pancarı

2629842 3000500 3546461 4168570 3477862 3586475 2991792 3747120 2761070 2990450

Yulaf 66632 61114 54782 57955 42289 53559 32997 50366 47967 44596Ayçiçeği 5851 6321 9425 10211 10616 9140 8346 10597 9364 14991Nohut 70104 77146 76072 67947 63532 50718 47942 93631 68993 71223Fasülye (Kuru)

31306 31728 28794 36388 38888 39420 46282 78708 74224 65366

Patates 144830 134274 134668 166767 211265 156141 139949 155600 219796 177502Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü

Tabloda görüldüğü üzere TR52 Batı Anadolu alt bölgesinde tarla ürünleri üretim miktarının yıllar itibarıyla üretim seyri görülmektedir. Alt bölgede özellikle mısır üretimi yıllar itibarıyla artmıştır. Arpa üretimi azalırken buğday üretimi artmıştır. Tablo 82. Yıllar İtibariyle TR5 Batı Anadolu Bölgesi İçin Önemli Görülen Tarla

Ürünleri Üretim Miktarları (ton) Tarla

Ürünü 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004Buğday 3443911 3044027 3191071 3723822 2774824 3687133 2336932 2849378 2795112 2807059Arpa 1977394 2304857 2741274 2841335 1835803 2229145 1297049 1851651 1666664 1790256Çavdar 50738 62668 42052 42932 38670 58521 36018 47870 44575 45762Mısır (Dane)

2779 2355 2648 2827 2505 16459 14397 15054 45211 82121

Şeker Pancarı

3004152 3528445 4134916 4789710 4051615 4156420 3508243 4356144 3237065 3436984

Yulaf 80261 74874 65899 70263 53302 65315 43885 63809 61769 57292Ayçiçeği 14430 13089 16741 17903 20233 23630 19642 Nohut 87230 95191 92114 83815 73428 60692 55795 28288 20869 30455Fasülye (Kuru)

35250 35334 32150 40007 42322 43547 49297 106296 79927 81218

Patates 178763 171103 180917 208497 254684 197465 179358 81318 77154 68320Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü

100

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde buğday, mısır, şeker pancarı, ayçiçeği, fasülye ve patates üretimi artarken arpa, çavdar, yulaf ve nohut üretimi azalmıştır. Bölge üretiminde mısır üretimi yıllar itibarıyla dikkati çekecek oranda artmıştır.

4.5.2. Sebze Üretim Trendi Tablo 83. Yıllar İtibariyle TR51 Batı Anadolu Alt Bölgesi Ankara İli İçin Önemli

Görülen Sebzelerin Üretim Miktarları (ton) Ürünler 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Lahana(Beyaz) 3076 2865 2687 2683 2523 2572 2572 2464 2492 2368 Lahana(Kırmızı) 15 8 8 7 15 14 15 15 60 47 Marul 32959 33075 43121 43224 43767 43752 45161 45019 45236 45503 Ispanak 7970 6329 4863 4.959 4983 5345 5379 5308 5477 5195 Pırasa 746 700 748 747 755 770 635 665 662 607 Kabak(Sakız) 8843 9960 9989 9836 9220 9479 9289 9508 9391 9345 Hıyar 35618 34348 32644 36196 36505 34841 33056 27530 28017 25707 Patlıcan 1396 1401 1299 1272 1274 1370 1407 1227 1276 1333 Domates 151918 160977 156312 167116 180662 176732 158917 168272 182258 163485 Biber 5074 5192 6981 5837 5729 5901 5522 5411 5538 5325 Karpuz 126953 130600 119513 123047 98297 115813 98127 96287 101941 90048 Kavun 276945 324406 306746 263244 257979 302382 231363 231371 190287 203000 Fasulye (Taze) 11347 10433 10262 10276 10959 10603 9168 8743 8432 7952 Sarımsak(Taze) 3390 368 198 226 191 182 113 95 106 107 Soğan(Taze) 9557 10433 11138 10291 10530 10976 10983 10785 10939 10778 Havuç 109344 119564 120050 116119 116520 118601 114042 111292 110474 108931 Turp 4913 4276 4384 5074 5098 5495 5845 5843 5691 5742 Semizotu 128 53 0 0 0 0 0 0 1 0 Tere 129 104 4 8 8 8 7 10 11 11 Nane 6 9 10 7 10 11 10 7 7 7 Maydonoz 47 50 51 51 63 69 59 59 76 82 Barbunya Fasülye 188 135 133 144 139 142 112 108 106 87 Bamya 46 43 50 44 50 42 35 37 50 37 Balkabağı 2309 2263 2285 2189 2540 3106 3286 3260 3568 4044 Kaynak : Tarım İl Müdürlüğü Tabloda TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Ankara İli için önemli görülen sebzelerin üretim trendleri verilmiştir. Tabloda görüldüğü üzere Ankara ilinde sebze ürünleri çeşitliliği dikkati çekmektedir. Üretim genellikle açıkta tarla sebzeciliği şeklinde yapılmaktadır. Öncelikli üretim miktarına göre birinci sırada kavun üretim miktarı ikinci sırada domates üretimi üçüncü sırada havuç üretimi dikkati çeker.

101

Tablo 84. Yıllar İtibariyle TR521 Alt Bölgesi Konya İli İçin Önemli Görülen Sebzelerin Üretim Miktarları (ton) Sebzeler 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004Lahana 9321 8713 8336 8125 7633 7292 7673 6869 6327 6488 6959Marul 1756 1666 1556 1275 1326 1697 1984 1987 1041 1448 1718Ispanak 9360 5110 8338 7469 7838 7449 6370 6048 5856 6022 6133Pırasa 15102 14189 12830 12191 11867 11633 11137 9785 8770 9496 9598Kabak 14740 14367 12000 10228 9871 9933 8242 7261 8583 16297 8742Hıyar 39061 40098 32959 30023 33804 36157 22212 17475 17146 25727 22885Patlıcan 4089 3063 3012 2616 2632 2595 3027 3259 2300 3231 3808Domates 212261 227368 223997 190528 231897 223837 205469 174970 212801 337032 240078Biber 7065 7301 7537 10436 7171 6855 6951 5185 15346 7197 6170Karpuz 32253 44340 43895 54265 69484 59158 53011 42463 71882 73296 42940Kavun 61757 72326 70715 74123 92066 97541 93468 63022 73860,5 74684 54976Fasulye (Taze) 14255 13120 15239 14806 14187 15039,5 12370 9580 8844 10970 9311Sarımsak 1324 1428 1470 1590 2078 275 261 238 1395 1111 535Soğan 54473 90338 53067 50346 53612 3154 4307 2204 18476,3 14639 2296Havuç 25406 28102 23284 18706 15936 27222 27548 24226 29115 208211 229192Turp 1406 1414 1469 1479 1341 1264 2610 2764 2138 2230 2285

Kaynak : Tarım İl Müdürlüğü

Tabloda TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Konya İli için önemli görülen sebzelerin üretim trendleri verilmiştir. Tabloda görüldüğü üzere Konya ilinde sebze ürünleri çeşitliliği dikkati çekmektedir. Üretim genellikle açıkta tarla sebzeciliği şeklinde yapılmaktadır. Öncelikli üretim miktarına göre birinci sırada domates üretim miktarı ikinci sırada havuç üretimi üçüncü sırada kavun üretimi dikkati çeker.

102

Tablo 85. Yıllar İtibariyle TR522 Alt Bölgesi Karaman İli İçin Önemli Görülen Sebzelerin Üretim Miktarları (ton) Sebzeler 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Domates 22890 19070 24962 35862 25148 32524 27492 34490 45710 57065 Karpuz 40015 38608 44570 36045 32825 38220 35895 41070 45595 49450 Hıyar 2972 5022 8038 7182 9775 14215 14774 20070 22127 25002 Biber (sivri+dolmalık) 2403 2137 3259 4516 4406 4746 2096 5581 8647 8478 Patlıcan 3765 3490 2920 2495 3052 3016 3517 3790 4421 4591 Fasulye (taze) 3552 3285 3795 4830 4121 4720 4140 5986 11052 11060 Marul (göbekli+kıvırcık) 1867 2862 3462 4092 4467 5087 3857 5232 6208 7975 Kırmızı turp 330 1140 1312 1520 1580 1970 2180 1210 1210 1510 Kabak (sakız) 2158 2375 3112 2318 2558 3103 3358 4088 4646 6592 Havuç 1360 1200 2266 1152 1035 1120 1175 2120 2090 2345 Maydanoz 3351 3663 3850 4278 3163 4203 4498 5773 6478 6675 Bamya 11 10 10 11 11 11 - - 20 106 Kaynak:Tarım İl Müdürlüğü

Tabloda TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Karaman İli için önemli görülen sebzelerin üretim trendleri verilmiştir. Tabloda görüldüğü üzere

Karaman ilinde sebze ürünleri çeşitliliği dikkati çekmektedir. Üretim genellikle açıkta tarla sebzeciliği şeklinde yapılmaktadır. Öncelikli üretim miktarına göre birinci sırada domates üretim miktarı ikinci sırada karpuz üretimi üçüncü sırada hıyar üretimi dikkati çeker.

103

Tablo 86. Yıllar İtibariyle TR52 Batı Anadolu Alt Bölgesi İçin Önemli Görülen Sebzelerin Üretim Miktarları (ton) Sebzeler 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Marul 3533 4418 4737 5418 6164 7071 5844 6273 7656 9693 Kabak 16525 14375 13340 12189 12491 11345 10619 12671 20943 15334 Hıyar 43070 37981 38061 40986 45932 36427 32249 37216 47854 47887 Patlıcan 6828 6502 5536 5127 5647 6043 6776 6090 7652 8399 Domates 250258 243067 215490 267759 248985 237993 202462 247291 382742 297143 Biber 9704 9674 13695 11687 11261 11697 7281 20927 15844 14648 Karpuz 84355 82503 98835 105529 91983 91231 78358 112952 118891 92390 Fasulye (Taze) 16672 18524 18601 19017 19160,5 17090 13720 14830 22022 20371 Havuç 29462 24484 20972 17088 28257 28668 25401 31235 210301 231537 Kaynak : Tarım İl Müdürlüğü

TR52 Batı Anadolu Alt Bölgesi için önemli görülen sebzelerin üretim miktarları yukarıdaki tabloda yıllar bazında verilmiştir. Tabloya göre alt bölge sebzeciliğinde üretim miktarı açısından birinci sırayı domates almaktadır. Havuç ikinci sırada yer alır. Bölge sebzeciliğinde havucun ayrı bir yeri vardır.

104

Tablo 87. Yıllar İtibariyle TR5 Batı Anadolu Bölgesi İçin Önemli Görülen Sebzelerin Üretim Miktarları (ton) Sebzeler 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Marul 36492 37493 47858 48642 49931 50823 51005 51292 52892 55196 Kabak 25368 24335 23329 22025 21711 20824 19908 22179 30334 24679 Hıyar 78688 72329 70705 77182 82437 71268 65305 64746 75871 73594 Patlıcan 8224 7903 6835 6399 6921 7413 8183 7317 8928 9732 Domates 402176 404044 371802 434875 429647 414725 361379 415563 565000 460628 Biber 14778 14866 20676 17524 16990 17598 12803 26338 21382 19973 Karpuz 211308 213103 218348 228576 190280 207044 176485 209239 220832 182438 Fasulye (Taze) 28019 28957 28863 29293 30119,5 27693 22888 23573 30454 28323 Havuç 138806 144048 141022 133207 144777 147269 139443 142527 320775 340468 Kaynak : Tarım İl Müdürlüğü

Yıllar itibariyle TR5 Batı Anadolu Bölgesi için önemli görülen sebzelerin üretim miktarları incelendiğinde üretim miktarı açısından birinci sırayı domates almaktadır. İkinci sırada havuç, üçüncü sırada karpuz yer almaktadır.

4.5.3. Meyve Üretim Trendleri

Bölgenin yıllar itibarıyla önemli meyve ürünlerine ait üretim trendleri incelendiğinde meyveciliğin bölge tarımındaki yeri değerlendirilebilir. Aşağıdaki tabloda Ankara iline ait meyve üretim miktarları verilmiştir. Tablo incelendiğinde üretimi en fazla olan meyve elma olup bunu sırasıyla armut, üzüm ve vişne takip etmektedir.

105

Tablo 88. Yıllar İtibariyle TR51 Batı Anadolu Alt Bölgesi Ankara İli İçin Önemli Görülen Meyvelerin Üretim Miktarları (ton)

Yıllar 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Elma 35173 33693 33047 31732 30885 34075 30402 30985 31702 29955 Üzüm 20448 22116 19607 19076 20789 21760 18113 18447 18109 17718 Vişne 18752 19511,4 21843 13084 15784 15825 15872 15649 15829 15499 Kiraz 4511,7 5290 5137 5645 5705 5596 5567 5033 5103 5047 Armut 26458,5 27272 24401 23529 23486 23515 21138 21467 20020 20710 Erik (Tüm Çeşitler) 4477 4306 4277 4364 4372 4429 4021 3827 3884 3743 Ceviz 1594 1710 1848 1894 1909 1959 2107 2101 2246 2016 Kayısı (Zerdali Hariç) 9231 7095 7612 6927 7153 7495 7325 6934 6896 6754 Şeftali 619 595 606 620 670 724 711 648 633 589 Çilek 10 11 14 11 12 21 18 19 20 32 Badem 527 617 576 599 561 557 557 625 583 521 Ayva 4415 5648 5199 5015 5245 5260 5282 5188 5166 5113 Zerdali 2694 2435 2225 2278 2022 2137 2028 1896 1888 1599 İğde 1079 1089 906 981 951 957 707 741 732 666 Dut 4513 5182 4556 4788 4878 6237 4770 4610 4768 4349 Antep Fıstığı 164 130 47 44 51 75 31 31 31 14 Nar 154 154 78 65 47 30 23 15 15 15 Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü

Aşağıdaki tabloda Konya iline ait meyve üretim miktarları yıllar bazında verilmiştir. Tabloya göre Konya İlinde üretimi en fazla olan meyve elma olup bunu sırasıyla üzüm, vişne ve kiraz takip etmektedir. Konya İli meyvecilikte geç turfanda olarak yetiştirilen kiraz yüksek değerde pazarlanma imkanı bulmaktadır.

106

Tablo 89. Yıllar İtibariyle TR521 Batı Anadolu Alt Bölgesi Konya İçin Önemli Görülen Meyvelerin Üretim Miktarları (ton) Seçilmiş Meyveler 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Elma 95915 93009 86961 92020 104687 117045 85402 80590 95094 63274 Üzüm 184034 154660 159229 110261 111038 70658 74249 68832 54222 55528 Vişne 5708 10241 10394 11489 13232 9730 10638 9184 22073 19618 Kiraz 7803 9715 10639 9030 17273 11160 13718 11293 22290 15887 Armut 23745 23789 22915 22256 21600 16676 18141 12814 16985 10945 Erik (Tüm Çeşitler) 2893 5476 5246 5773 5528 6599 5655 4821 7268 5338 Ceviz 3272 2391 2539 2390 3195 2169 2162 2479 4004 4054 Kayısı (Zerdali Hariç) 1674 2307 6088 6344 2435 7011 5851 4986 6091 3800 Şeftali 1853 1627 1561 1811 1750 1936 2190 2136 4294 3613 Çilek 1695 1484 1332 1120 1616 1297 1792 1257 2256 1931 Badem 862 973 847 1064 1076 1245 1434 1409 1495 930 Ayva 747 697 678 607 762 711 677 651 633 690 Zerdali 756 1618 2123 2309 835 1507 1034 758 959 601 İğde 556 628 750 734 739 527 500 406 465 541 Dut 642 590 514 479 493 464 432 374 464 432 Antep Fıstığı 80 90 67 77 112 111 105 155 105 86 Muşmula (Dön.,Beşb.) 68 192 132 108 99 68 68 66 66 65 Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü

Aşağıdaki tabloda Karaman iline ait meyve üretim miktarları yıllar bazında verilmiştir. Tabloya göre Karaman İlinde üretimi en fazla olan meyve üzüm olup bunu sırasıyla elma, erik ve armut takip etmektedir. İlde elmacılık son yıllarda artma eğilimi göstermekte olup 2004 yılındaki kış donlarından dolayı üretimde çok önemli düşüş gözlemlenmektedir.

107

Tablo 90. Yıllar İtibariyle TR522 Batı Anadolu Alt Bölgesi Karaman İli İçin Önemli Görülen Meyvelerin Üretim Miktarları (ton) Meyveler 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Elma 316084 267617 309786 324018 361688 309827 339677 196618 478.814 84.828 Armut 5294 7840 7224 6056 7642 7291 9254 6389 13.115 5.422 Üzüm 153794 164367 156392 134643 151263 137750 103697 103530 192.507 211.736 Ayva 248 339 689 529 925 1071 631 687 1.157 795 Zeytin 4829 3934 4016 4049 5008 4119 3197 3197 5.286 3.892 Erik 2185 4693 5276 10386 8001 6099 6659 4396 8.020 7.574 Zerdali 166 509 620 1302 1230 1141 903 2613 1.711 494 Dut 363 349 505 782 1097 992 573 663 825 335 Şeftali 1358 1447 1697 2563 2796 2971 2850 2852 3.539 2.765 Kayısı 174 1844 2061 6982 5661 5545 4560 5820 9.690 1.925 Kiraz 4030 5065 5525 5846 6193 6056 6641 6439 8.107 3.365 İncir (Yaş) 505 501 429 530 489 493 602 611 821 1.091 Nar 1188 1571 1300 2384 1492 1148 1369 1720 1.394 975 Vişne 762 603 1290 1601 2888 3449 2695 2742 2.993 1.879 Badem 700 1499 1485 2656 2849 2382 1764 1923 1.954 1.509 Antepfıstığı 49 449 100 278 1108 616 191 150 1.335 248 Ceviz 1495 2671 3176 4978 6024 4783 4555 5040 7.119 4.818 İğde 329 330 383 483 376 411 34 417 619 333 Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü

TR52 Batı Anadolu Alt Bölgesi için önemli görülen meyvelerin üretim miktarları aşağıdaki tabloda yıllar bazında verilmiştir.

108

Tablo 91. Yıllar İtibariyle TR52 Batı Anadolu Alt Bölgesi İçin Önemli Görülen Meyvelerin Üretim Miktarları (ton) Seçilmiş Meyveler 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Elma 411999 360626 396747 416038 466375 426872 425079 277208 573908 148102 Üzüm 337828 319027 315621 244904 262301 208408 177946 172362 246729 267264 Vişne 6470 10844 11684 13090 16120 13179 13333 11926 25066 21497 Kiraz 11833 14780 16164 14876 23466 17216 20359 17732 30397 19252 Armut 29039 31629 30139 28312 29242 23967 27395 19203 30100 16367 Erik (Tüm Çeşitler) 5078 10169 10522 16159 13529 12698 12314 9217 15288 12912 Ceviz 4767 5062 5715 7368 9219 6952 6717 7519 11123 8872 Kayısı (Zerdali Hariç) 1848 4151 8149 13326 8096 12556 10411 10806 15781 5725 Şeftali 3211 3074 3258 4374 4546 4907 5040 4988 7833 6378 Badem 1562 2472 2332 3720 3925 3627 3198 3332 3449 2439 Ayva 995 1036 1367 1136 1687 1782 1308 1338 1790 1485 Zerdali 922 2127 2743 3611 2065 2648 1937 3371 2670 1095 İğde 885 958 1133 1217 1115 938 534 823 1084 874 Dut 1005 939 1019 1261 1590 1456 1005 1037 1289 767 Antep Fıstığı 129 539 167 355 1220 727 296 305 1440 334 Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü

TR5 Batı Anadolu Bölgesi için önemli görülen meyvelerin üretim miktarları yıllar bazında aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tabloya göre bölge meyveciliğinde üretim miktarı açısından en fazla olan meyve üzümdür. İkinci sırayı elma almaktadır.

109

Tablo 92. Yıllar İtibariyle TR5 Batı Anadolu Bölgesi İçin Önemli Görülen Meyvelerin Üretim Miktarları (ton) Seçilmiş Meyveler 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Elma 447172 394319 429794 447770 497260 460947 455481 308193 605610 178057

Üzüm 358276 341143 335228 263980 283090 230168 196059 190809 264838 284982

Vişne 25222 30355,4 33527 26174 31904 29004 29205 27575 40895 36996

Kiraz 16344,7 20070 21301 20521 29171 22812 25926 22765 35500 24299

Armut 55497,5 58901 54540 51841 52728 47482 48533 40670 50120 37077

Erik (Tüm Çeşitler) 9555 14475 14799 20523 17901 17127 16335 13044 19172 16655

Ceviz 6361 6772 7563 9262 11128 8911 8824 9620 13369 10888

Kayısı (Zerdali Hariç) 11079 11246 15761 20253 15249 20051 17736 17740 22677 12479

Şeftali 3830 3669 3864 4994 5216 5631 5751 5636 8466 6967

Badem 2089 3089 2908 4319 4486 4184 3755 3957 4032 2960

Ayva 5410 6684 6566 6151 6932 7042 6590 6526 6956 6598

Zerdali 3616 4562 4968 5889 4087 4785 3965 5267 4558 2694

İğde 1964 2047 2039 2198 2066 1895 1241 1564 1816 1540

Dut 5518 6121 5575 6049 6468 7693 5775 5647 6057 5116

Antep Fıstığı 293 669 214 399 1271 802 327 336 1471 348 Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü

110

4.5.4. Yem Bitkileri Üretim Trendleri Aşağıdaki tablolarda bölgenin yem bitkileri üretimim miktarları görülmektedir. Bu

tablolar ışığında bölgenin yem bitkileri üretimi değerlendirilebilir. Tablo 93. Yıllar İtibariyle TR51 Batı Anadolu Bölgesi Ankara İli Yem Bitkileri Üretim Miktarları (ton)

Yem Bitkileri Ekilişleri 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Mısır (hasıl+silaj) 300 600 2274 10093 23970 22265 36850 57628 118016 94851Fiğ (ot) 4040 4070 3242 8592 7504 10315 12437 13733 20384 19919Yonca (yeşil+kuru ot) 30625 61780 67737 71395 62782 60880 63322 70006 32535 20313Korunga (yeşil+kuru ot) 4001 4233 4120 4467 4316 4236 4060 3671 4808 4847

Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü

Tabloda Ankara ilinde yem bitkileri üretimi yıllar itibarıyla görülmektedir. Silajlık mısır üretiminin ilde artması yem bitkileri açığının kapatılmasında önemlidir. Fiğ üretimi ilde özellikle kıraç tarım arazilerinde önemi korumaktadır. Tablo 94. Yıllar İtibariyle TR521 Batı Anadolu Bölgesi Konya İli Yem Bitkileri Üretim Miktarları (ton)

Yem Bitkileri Ekilişleri 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Mısır (hasıl+silaj) 14170 17600 35290 57485 62790 92150 121270 204173 169588 258464Fiğ (ot) 16172 14886 6370 9274 10455 13866 10479 11179 12095 16428Yonca (yeşil+kuru ot) 342347 255068 274148 299851 323958 336129 316560 338933 422349 448094Korunga (yeşil+kuru ot) 3845 3012 3403 3767 4061 5090 3394 4097 4663 5266

Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü Konya ili yem bitkileri üretimi incelendiğinde yıllar itibarıyla yem bitkileri üretiminde artış dikkati çeker. Özellikle silajlık mısır ve yonca üretimindeki artış il hayvancılığı açısından önemlidir. Tablo 95. Yıllar İtibariyle TR522 Batı Anadolu Karaman İli Yem Bitkileri Üretim Miktarları (ton) (1995-2004) Yem Bitkileri Ekilişleri 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Mısır (hasıl+silaj) - - - 2750 1055 15600 42600 3240 623 87430Fiğ (yeşil+kuru ot) 3601 4450 5000 11815 10423 18475 14025 1.402 15080Yonca (yeşil+kuru ot) 71440 85579 89992 58558 59750 107155 41305 53868 4.989 45730Korunga(yeşil+kuruot) 1113 2079 152 3227 683 4050 4870 6461 871 5024Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü Karaman ili yem bitkileri üretimi yıllar itibarıyla incelendiğinde 1995 yılında tarım istatistiklerinde yer almayan silajlık mısır ve fiğin yıllar itibarıyla arttığı görülür. Özellikle silajlık mısır üretiminin artışı dikkati çeker.

111

4.5.5. Hayvansal Üretim Trendleri

Bölge hayvancılığının yıllar itibarıyla seyrinin değerlendirilmesi açısından hayvansal üretim trendlerinin incelemesi konunun anlaşılmasını sağlayacaktır.

Aşağıdaki tablolarda bölgenin hayvansal üretim trendleri verilmiştir.

Tablo 96. Yıllar İtibariyle TR51 Batı Anadolu Alt Bölgesi Ankara İli Hayvan Sayıları Hayvan Türü 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Koyun 842767 745055 785280 720357 687664 602324 528542 496439 522015 535621 Keçi 163054 195281 179174 158622 154634 99589 107188 115754 117463 122880

Kültür 44765 45058 39778 46708 47113 38900 34033 35648 35040 28960 K.Melezi 117251 101940 97222 89122 91018 84376 93383 84043 84566 86887 Yerli 111896 116757 118040 109630 111918 112208 106720 103052 100990 103045 Sığır

Toplam 273918 263755 255040 245460 250049 235484 234136 222743 220596 218892 Manda 5062 4434 4322 4148 1874 1776 1308 870 923 900

Tavuk – Etçi 2776200 2364500 4127820 6263500 7674500 9602700 3814250 4181200 2983586 4990000 Tavuk – Ymrt. 1158344 778800 905350 786300 120245 1229750 1265000 1202860 1538245 2037655 Hindi 70645 43700 56380 54900 63540 62050 58095 51904 52477 36735 Ördek 24670 21300 18090 17690 120557 16275 10281 10163 11508 8445 Kaz 16845 10400 14990 14010 87940 31780 12956 11561 11784 9109

Kanatlı

Toplam 4046704 3218700 5122630 7136400 914898 10942555 5160582 5457688 4597600 7081944 Arı Kovanı 41938 47461 47006 46801 49257 52541 56572 57530 56467 56802 İpek Böceği Kutusu 527 465 340 389 356 299 259 383 383 350 Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü Ankara İli hayvan sayıları yıllar itibarıyla incelendiğinde küçükbaş hayvan sayısının azaldığı görülür. İlin toplam sığır varlığı azalırken ilde kültür ırkı sığırların varlığı artarken yerli ırkların sayısı azalmıştır. Kanatlı hayvan sayısı toplamında artış olmuştur. Hindi, ördek ve kaz yetiştiriciliği kanatlı hayvan yetiştiriciliğinde sayısı azalmıştır. Yumurtacı ve etçi tavukların sayısı ise artmıştır.

112

Tablo 97. Yıllar İtibariyle TR51 Batı Anadolu Alt Bölgesi Ankara İli Hayvansal Ürün Üretim Miktarları

Hayvansal Ürünler (ton)

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Süt 241170 223305 209089 206862 208745 10902 162307 128175 203503 184787Kırmızı Et 24825 18960 27664 25413 22386 25017 14593 13498 11354 17529Beyaz Et 15586 10410 68466 25318 37533 24964 21183 20952 11255 16180Yumurta 13246 8118 10244 8711 15744 16098 12931 15236 20756 29898Bal 424 517 464 504 419 603 216 716 628 676Balmumu 49 46 40 30 30 27 24 23 19 18İpek Kozası 16 13 10 11 11 9 5 9 13 10Yapağı 1330 1216 1226 1127 1083 998 934 826 1158 1161Tiftik 210 259 238 197 198 113 127 124 128 123Kıl 10 7 6 8 6 6 7 10 9 13Deri (adet) 386360 263410 435782 459520 382065 339736 314913 285914 166080 208754


TR51 Batı Anadolu Alt Bölgesi Ankara ili hayvansal ürün üretim miktarları incelendiğinde süt, kırmızı et, beyaz et, balmumu, ipek kozası, yapağı, tiftik, kıl ve deri üretimi azalırken yumurta ve bal üretimi artmıştır.

113

Tablo 98. Yıllar İtibariyle TR521 Batı Anadolu Alt Bölgesi Konya İli Hayvan Sayıları Hayvan Türü 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Koyun 1849808 1838508 1825035 1834890 1743557 1614778 1517661 1370830 1322855 1332073 Keçi 324618 320368 304864 283866 269670 244388 216033 165541 148715 138888

Kültür 88526 97305 98044 110448 101340 110610 117687 119920 119692 132598 KMelezi 173734 175877 173303 165258 161099 198949 196819 150063 153329 159369 Yerli 104683 100891 103181 96717 88034 81294 69838 46349 47770 49603

Sığır Toplam 366943 374073 374528 372423 350473 390853 384344 316332 320791 341570 Manda 1525 1596 795 802 721 687 533 732 659 579

Tavuk – Etçi 3451600 4877400 4850400 4334900 5779250 5521100 1254488 1256650 5759647 5248800 Tavuk–Ymrt. 3748950 3838220 4453100 9125050 9526415 9208300 4139814 5069607 5933143 6307975 Hindi 152564 161960 136250 118200 121250 97703 81686 87660 83725 78566 Ördek 36510 38855 33900 34300 29400 20187 18087 17945 15690 14568 Kaz 62000 61400 59800 57025 52500 39780 33142 32805 31140 30269

Kanatlı Toplam 7451624 8977835 9533450 13669475 15508815 14887070 5527217 6464667 11823345 11680178 Arı Kovanı 89073 89922 72883 78592 79718 86522 76264 69559 75004 69898

Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü Konya ilinde hayvan sayıları incelendiğinde küçükbaş hayvan sayısında azalma dikkati çeker. Kültür ırkı sığırların sayısı artarken yerli ırkların yetiştiriciliği azalmıştır. Kanatlı yetiştiriciliğinde artışın olması ilin hayvansal üretiminde payını artırmıştır. Arı kovanı sayısı yıllar itibarıyla ilde azalmıştır.

114

Tablo 99. Yıllar İtibariyle TR51 Batı Anadolu Alt Bölgesi Konya İli Hayvansal Ürün Üretim Miktarları

Hayvansal Ürünler(ton) 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Süt 753592 787113 794222 801112 772067 792445 777181 564050 493997 436196Kırmızı Et 16710 16332 18535 17550 19241 32305 29969 29896 32629 37675Beyaz Et 5424 7291 6973 6408 7513 10879 1881 1885 8900 7873Yumurta 47197 51298 66122 142214 143946 136775 56277 71675 85103 92854Bal 1395 1559 1061 1403 1317 1391 798 1066 1174 1038Balmumu 72 75 44 61 58 57 25 46 44 48Yapağı 2805 1887 2766 2672 2649 2438 1851 1677 1617 2223Kıl 176 173 177 165 166 151 134 103 92 65Tiftik 88 96 52 47 32 28 25 18 17 11Deri (adet) 221344 237108 310176 378994 327984 379807 333431 303866 311828 435838Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü Konya İlinde yıllar itibarıyla hayvansal üretim miktarı görülmektedir. Süt üretim miktarı azalırken kırmızı et, beyaz et, yumurta ve deri üretimi artarken bal, balmumu, yapağı ve tiftik üretimi azalmıştır.

115

Tablo 100. Yıllar İtibariyle TR522 Batı Anadolu Alt Bölgesi Karaman İli Hayvan Sayıları Hayvan Türü 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Koyun 536285 531590 462728 407629 381354 358848 345948 361511 357318 369444 Keçi 176405 176076 163448 131421 112490 102181 96204 102052 94603 79903

Kültür 6024 5640 4964 5285 6133 7086 7535 6117 6330 9940 KMelezi 13405 13748 12164 9799 10394 8301 8339 8198 8154 10380 Yerli 11473 10428 8304 5094 3851 3546 2810 1350 1330 1284 Sığır

Toplam 30902 29816 25432 20178 20368 18933 18684 15665 15814 21604 Tavuk – Etçi - 18700 98000 88000 88000 1685000 673500 578110 69110 Tavuk – Ymrt

485404 702070 987783 1648840 1990475 2293100 2392328 3441914 4004380 3011470

Hindi 154835 81895 89195 117410 195330 109120 108906 104914 103042 106003 Ördek - - 6550 7600 6500 11930 13032 14400 17740 17813 Kaz - - 14920 22852 17152 25140 25910 29895 20112 17820

Kanatlı

Toplam 640239 702070 1117148 1894702 2297457 2527290 4225176 4264623 4723384 3222216 Arı Kovanı 35213 37740 37732 38884 36377 39632 36138 37128 37024 37901 Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü Karaman ilinde küçükbaş hayvan sayısında yıllar itibarıyla azalmıştır. Sığırcılıkta kültür ırkı sığırların sayısı istenen yönde artarken yerli ırkların sayısı azalmıştır. Yumurtacı tavuk sayısı artarken etçi piliç sayısında azalmıştır. Genel itibarıyla kanatlı sayısı artmıştır. İlde arı kovanı sayısı artmıştır.

116

Tablo 101. Yıllar İtibariyle TR522 Batı Anadolu Alt Bölgesi Karaman İli Hayvansal Ürün Üretim Miktarları

Hayvansal Ürünler (ton)

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Süt 34410 33930 30556 28544 28798 55554 56065 42663 47608 35653Kırmızı Et 1985 1080 1216 2847 2567 2395 2275 4471 2597 1228Beyaz Et 42 412 1178 1921 1343 5205 929 850 804 -Yumurta 12109 8461 15270 24557 30477 35583 44316 64254 74751 23252Bal 635 704 663 610 441 858 887 652 562 566Balmumu 37 83 108 68 101 155 89 58 58 61Yapağı 1075 928 599 768 712 692 715 708 730Kıl 29 70 69 83 44 83 300 45 42 22Deri (adet) 26082 80283 80818 61905 57922 100621 50505 33544


Karaman İlinde hayvansal üretiminin yıllar itibarıyla seyri görülmektedir. İlde süt üretimi üretim miktarı itibarıyla birinci sıradadır. Kırmızı et üretimi ilde yıllar itibarıyla azalmıştır. İlde yumurta üretimi artmıştır.

117

Tablo 102. Yıllar İtibariyle TR5 Batı Anadolu Bölgesi Hayvan Sayıları Hayvan Türü 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Koyun 3228860 3115153 3073043 2962876 2812575 2575950 2392151 2228780 2202188 2237138 Keçi 664077 691725 647486 573909 536794 446158 419425 383347 360781 341671

Kültür 139315 148003 142786 162441 154586 156596 159255 161685 161062 171498 K.Melezi 304390 291565 282689 264179 262511 291626 298541 242304 246049 256636 Yerli 228052 228076 229525 211441 203803 197048 179368 150751 150090 153932 Sığır

Toplam 671763 667644 655000 638061 620890 645270 637164 554740 557201 582066 Manda 6587 6030 5117 4950 2595 2463 1841 1602 1582 1479

Tavuk – Etçi 6713204 7241900 8996920 11578400 13541750 15211800 6753738 6111350 9321343 10307910 Tavuk – Ymrt. 4907294 5319090 6346233 11560190 11637135 12731150 7797142 9714381 11475768 11357100 Hindi 378034 287555 281825 290510 380120 268873 248687 244478 239244 221304 Ördek 61180 60155 58540 59590 156457 48392 41400 42508 44938 40826 Kaz 78845 71800 89710 93887 157592 96700 72008 74261 63036 57198

Kanatlı

Toplam 12138567 12898605 15773228 22700577 18721170 28356915 14912975 16186978 21144329 21984338 Arı Kovanı 166224 175123 157621 164277 165352 178695 168974 164217 168495 164601 İpek Böceği Kutusu 527 465 340 389 356 299 259 383 383 350 Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü Tablodan görüldüğü üzere bölge küçükbaş hayvan sayısında belirgin bir azalma vardır. Büyükbaş sığırlarda kültür ırklarının arttığı görülür. Kanatlı hayvan sayısıda bölgede artmıştır. Arı ve ipek böceği üretimi amaçlı yetiştiricilikte arı kovanı ve ipek böceği kutusunda kutusunda azalma olmuştur.

118

Tablo 103. Yıllar İtibariyle TR 5 Bölgesi Hayvansal Ürünler (ton)


Tablodan görüldüğü üzere TR5 Batı Anadolu Bölgesinde yıllar itibarıyla hayvansal ürünler üretimi verilmiştir. Süt, bal, balmumu, ipek kozası, tiftik ve kıl üretimi azalırken kırmızı et, beyaz et, yumurta ve deri üretimi artmıştır. Bölge ekonomisinde hayvansal ürünlerin önemi büyüktür. Süt, kırmızı et, beyaz et ve yumurta üretimi başlıca hayvansal gelir kaynağıdır.

Hayvansal Ürünler

(ton) 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Süt 1029172 1044348 1033867 1036518 1009610 858901 995553 734888 745108 656636Kırmızı Et 43520 36372 47415 45810 44194 59717 46837 47865 46580 56432Beyaz Et 21052 18113 76617 33647 46389 41048 23993 23687 20959 24053Yumurta 72552 67877 91636 175482 190167 188456 113524 151165 180610 146004Bal 2454 2780 2188 2517 2177 2852 1901 2434 2364 2280Balmumu 158 204 192 159 189 239 138 127 121 127İpek Kozası 16 13 10 11 11 9 5 9 13 10Yapağı 5210 3103 4920 4398 4500 4148 3477 3218 3483 4114Tiftik 386 432 415 362 364 264 261 227 220 145Kıl 127 173 127 138 82 117 332 73 68 100Deri (adet) 607704 500518 772040 918797 790867 781448 706266 690401 528413 678136

119

4.6. Tarım Ürünleri Üretim Değerleri 4.6.1. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Bitkisel Üretim Değerleri Bölge tarım ekonomisinde tarla bitkileri üretim değerleri incelendiğinde tarla bitkileri üretim

değeri %47,58’lik payla yüksek bir orana sahiptir. Tarla bitkileri üretim değeri içerisinde tahıllar %29,92’lik payla birinciendüstri bitkileri %7,08’lik payla ikinci ve yumrulu bitkileri %4,96’lık payla üçüncü sırayı alır.

Tablo 104. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Tarla Bitkileri Üretim Değerleri (2004) Tarla Bitkileri Ekiliş Alanı

(Ha) Üretim (Ton)

Üretim Değeri (YTL)

Üretim Değeri(%)

Toplam 2.444.791 9.160.565 2.493.635.089 47,58Tahıllar 2.141.555 4.782.490 1.568.066.340 29,92Buğday 1.329.661 2.807.059 982.470.650,00 18,75Arpa 738.256 1 790 256 519.174.240 9,91Çavdar 26.196 45 762 12.355.740 0,24Yulaf 34.524 57 292 15.468.840 0,30Mısır (Dane) 12.918 82 121 38.596.870 0,74Endüstri Bitkileri 70.362 3.436.984 371.194.272 7,08Şeker pancarı 70.362 3.436.984 371.194.272 7,08Yağlı Tohumlular 32.480 30.455 32.647.760 0,62Ayçiçeği 32.480 30.455 32.647.760 0,62Baklagiller 142.895 184.651 216.983.821 4,14Nohut 77.660 81 218 82.355.052 1,57Fasulye 27330 68 320 108.013.920 2,06Mercimek(Yeşil) 13.097 10 995 13.550.145 0,26Fiğ (dane) 24.808 24 118 13.064.704 0,25Yumrulu Bitkiler 19.773 606.065 260.127.409 4,96Soğan 10.520 399.542 162.589.986 3,10Sarımsak 981 7.952 19.499.020 0,37Patates 8.272 198.571 78.038.403 1,49Yem Bitkileri 37.726 119.920 44.615.487 0,85Mısır(Hasıl-Silaj) 12 918 82 121 29.059.932 0,55Fiğ 24 808 24 118 13.064.704 0,25Hayvan Pancarı 285 13681 2490851 0,05

Kaynak: TÜİK

4.6.2. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Sebze Üretim Değerleri (2004)

Bölgenin sebze üretim değerleri incelendiğinde meyvesi yenen sebzelerin payı %9,57, soğansı kök ve yumruların payı %3,82 ve yaprağı yenen sebzelerin payı ise %1,82’dir. Sebze üretim değerlerinin bölge tarım ekonomisinde %15,75’lik paya sahip olduğu görülür.

120

Tablo 105. TR5 Batı Anadolu Sebze Üretim Değerleri (2004) Sebzeler

Ekiliş Alanı (Ha)

Üretim (Ton)

Üretim Değeri (YTL

Üretim Değeri(%)

Toplam 72009 1591995 825487341 15,75Yaprağı Yenen Sebzeler 8105 136638 95455668 1,82Lahana 1137 29262 14806572 0,28Marul 2625 55196 40734648 0,78Ispanak 2707 23066 17253368 0,33Pırasa 1143 21440 15608320 0,30Maydanoz 457 7521 6926841 0,13Diğer(Roka-Nane vb.) 36 153 125919 0,00Baklagil Sebzeleri 3645 28323 28323000 0,54Fasulye 3645 28323 28323000 0,54Meyvesi Yenen Sebzeler 51698 1053927 501308283 9,57Bamya 83 341 770660 0,01Kavun 24690 269996 121768196 2,32Karpuz 7134 182438 63488424 1,21Kabak(sakız) 1808 24679 11130229 0,21Kabak(Bal) 555 11448 6765768 0,13Acur 54 1098 647820 0,01Hıyar 3291 73594 44745152 0,85Patlıcan 1106 9732 6354996 0,12Domates 10507 460628 231695884 4,42Biber 2470 19973 13941154 0,27Soğansı ,Yumru ve Kök Sebzeler 8561 373107 200400390 3,82Sarımsak 72 908 1043292 0,02Soğan 1497 21676 16863928 0,32Turp 464 10055 5449810 0,10Havuç 6528 340468 177043360 3,38Diğer Sebzeler 2668 2312 2207960 0,04

Kaynak: TÜİK

4.6.3. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Meyve Üretim Değerleri (2004) Bölgenin meyve üretim değerleri incelendiğinde üzümsü meyvelerin %4,91’lik payla birinci sırada yumuşak çekirdekjli meyvelerin %3,13’lük payla ikinci sırada ve taş çekirdeklilerin %2,47’lik payla üçüncü sırada yer aldığı görülür. Bölge tarım ekonomisinde Meyve üretiminin payı %11,61’dir.

121

Tablo 106. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Meyve Üretim Değerleri (2004) Meyveler Meyve

Veren Ağaç ( Adet )

Üretim (Ton)

Üretim Değeri (YTL)

Üretim Değeri (%)

Toplam 14.183.092 627.656 608.687.305 11,61Yumuşak Çekirdekliler 9.809.999 221.732 163.973.477 3,13Armut 1.287.826 37.077 37.596.078 0,72Ayva 176.952 6.598 6.188.924 0,12Elma 8.345.221 178.057 120.188.475 2,29Taş Çekirdekliler 3.520.224 101.630 129.203.570 2,47Erik 493.600 16.655 14.439.885 0,28İğde 83.905 1.540 2.200.660 0,04Kayısı 503.593 12.479 12.429.084 0,24Zerdali 128.270 2.694 2.297.982 0,04Kiraz 847.942 24.299 40.093.350 0,77Vişne 1.178.783 36.996 49.500.648 0,94Şeftali 284.131 6.967 8.241.961 0,16Üzümsü Meyveler 182.785 290.098 257.379.258 4,91Dut 139.934 5.116 5.740.152 0,11Üzüm (ha.) 42.851 284.982 251.639.106 4,80Sert Kabuklular 670.084 14.196 58.131.000 1,11Badem 294.621 2.960 8.507.040 0,16Ceviz 253.713 10.888 47.460.792 0,91Antep Fıstığı 121.750 348 2.163.168 0,04

Kaynak: TÜİK

4.6.4. TR 5 Batı Anadolu Hayvansal Ürünler Üretim Değerleri Hayvansal ürünleri üretim değeri incelendiğinde kırmızı etin %9,01’lik payla birinci sırada

süt %7,86’lık oranla ikinci sırada ve beyaz et %6,32’lik payla üçüncüsıradadır. Bölge tarım ekonomisinde hayvansal üretiminin payı %25,05’dir.

Tablo 107.TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Hayvansal Ürünler Üretim Değerleri (2004)

Üretim Üretim Değeri Üretim Değeri Hayvansal Ürünler (Ton) (YTL) (%)

Toplam 1.568.027 1.312.880.999 25,05 Süt 656636 411.710.772 7,86 Kırmızı Et 56432 471.940.816 9,01 Deri (Adet) 678136 10.172.040 0,19 Yapağı 4114 7.495.708 0,14 Tiftik 145 411.800 0,01 Kıl 100 119.900 0,00 Beyaz Et 24053 55.081.370 1,05 Yumurta 146004 330.991.068 6,32 Bal 2280 23.987.880 0,46 Bal Mumu 127 969.645 0,02

Kaynak: TÜİK

122

Bölgenin tarımsal üretim değerleri sıralaması incelendiğinde buğdayın %18,75’lik payla birinci sırada yer aldığı görülür. Bu durum bölge tarım ekonomisinde buğdayın önemine işaret eder. İkinci sırayı %9,91’lik payla arpa almaktadır. Sıralamanın bu şekilde olması bölge tarımının ağırlıklı olarak kuru tarıma dayandığı anlamıyla da yorumlanabilir. Üçüncü sırayı %9,01’lik oranla kırmızı et üretimi almaktadır. Tablo 108. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Tarımsal Üretim Değerleri Sıralaması

Sıra Ürün % 1 Buğday 18,75 2 Arpa 9,91 3 Kırmızı et 9,01 4 Süt 7,86 5 Şekerpancarı 7,08 6 Yumurta 6,32 7 Üzüm 4,80 8 Domates 4,42 9 Havuç 3,38 10 Soğan(Kuru) 3,10 11 Kavun 2,32 12 Elma 2,29 13 Elma 2,29 14 Fasulye(Kuru 2,06 15 Nohut 1,57 16 Karpuz 1,21 17 Patates 1,19 18 Beyaz et 1,05 19 Vişne 0,94 20 Ceviz 0,91 21 Hıyar 0,85 22 Armut 0,72

4.7. Tarım Ürünleri Üretim Tüketim Analizi Ve Pazarlaması Dünyada çeşitli ülkelerde adları farklı olmakla beraber hukuki statüleri, yönetim şekilleri,

fonksiyonları ve yetkileri büyük ölçüde benzerlik gösteren tarım ürünleri iç ve dış pazarlama organizasyonları bulunmaktadır. Ülkede güçlü bir tarım ürünleri pazarlama yapısı oluşturmak amacı doğrultusunda kurulan bu organizasyonların ana görevleri üreticinin ekonomik durumunu geliştirmek ve bunu gerçekleştirmek için organizasyona tabi tüm ürünleri dünya çapında pazarlayarak üreticilerin dışsatım gelirlerini artırmaktır.

Türkiye, sahip olduğu ekolojik zenginlik, pek çok üründe verim ve üretim potansiyeline sahip bulunmaktadır. Mevcut potansiyelin daha iyi değerlendirilmesiyle artacak tarımsal üretim artışının yanı sıra, tarım ürünlerinin iyi bir pazarlama organizasyonuyla iç ve dış pazarlarda etkin bir şekilde pazarlanması büyük önem arz etmektedir. Böylece ürün kayıplarının azalması, bölgeler arası arz-talep dengesinin kurulması, üretici gelirlerinin artması ve ihracat gelirlerinin yükselmesi olanaklı olacak ve tarımın ulusal ekonomiye katkısı artırılabilecektir.

Türkiye'de tarımsal ürünlerin pazarlanmasında doğrudan ve dolaylı olarak çok fazla sayıda kişi, kurum ve kuruluş faaliyette bulunmaktadır. Bunlar arasında Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, İGEME, Ticaret ve Sanayi Odaları ve Borsalar Birliği, Ziraat Odaları,

123

Türkiye Şeker Fabrikalar A.Ş., Ticaret Borsaları, semt pazarları, toptancı ve perakendeci meyve ve sebze halleri, Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri, Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri ile Su Ürünleri Kooperatifleri, TMO, Çaykur, Tekel ve özel girişimciler sayılabilir. Bu yapı içinde görev ve yetkiler, aralarında yeterli işbirliği ve eşgüdüm bulunmayan çok sayıda kurum ve kuruluşa dağıtılmakta ve pazarlamacıların sayısal çokluğu ve dağınık yapıları, pazarlama organizasyonunun etkinliğini azaltmaktadır.

Ürünler, pazarlama kanalları içerisinde çeşitli aşamalarda ve pazarlarda farklı işlemler görmektedir. Geleneksel pazarlama sisteminde bu aşamalar ya da pazarlar üretici, toptancı ve perakendeci şeklinde üç temel grupta toplanabilir.

Pazarlama kanalları, herhangi bir ürünün pazarında yer alan üretici ve aracıların yanı sıra genel ekonomik yapı açısından da oldukça önemlidir. Tarım kesiminde faaliyet gösteren üreticiler genellikle pazarlama imkanları kısıtlı olan küçük işletmelerdir. Pazarlama kanallarının eksikliği sayesinde bu kısıtlı imkanlar ortadan kalkabilmekte, üreticiler yerel pazarlar dışındaki pazarlara ve pazar bilgilerine kolaylıkla ulaşabilmektedir.

Bugünkü global ekonomi koşullarında aracılar gerek yurtiçi gerekse yurtdışı piyasalarında faaliyet gösterebilirler. Dolayısıyla pazarlama kanalları da sadece yurtiçi piyasalardaki değil, aynı zamanda uluslararası piyasadaki tüketici ya da alıcılara da ürün sağlayabilecek şekilde yapılandırılabilmelidir. Böylece herhangi bir ürünün pazar alanı genişletilerek pazarlama imkanları da arttırılabilir.

4.7.1. Tarla Bitkileri Sektöründe Pazarlama

Türkiye’de üretim alanı açısından büyük bir yer tutan tarla ürünleri üretiminin pazarlanması endüstri bitkileri, meyve ve sebze pazarlamasına göre farklılıklar göstermektedir. Tahıllar pazara 3 ayrı yolla ulaşmaktadır. Bunların pazarlanması Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO), Tüccarlar ve özel sektör kuruluşları tarafından gerçekleşmektedir.

TMO vasıtasıyla yapılan alımlar ile özellikle buğday fiyatının alım fiyatının altına düşmesi önlenerek belli bir fiyat garantisi sağlanması amaçlanmaktadır. Bununla birlikte tarla ürünleri içerisinde baklagiller, tahıllardan sonra en önemli yeri tutmaktadır. Baklagiller genellikle üreticiler tarafından doğrudan tüketici veya toptancıya satılmaktadır.

TMO dışında ve borsaların dışında, tahıl ürünleri pazarlaması ülkemizde çoğunlukla tüccarlar vasıtasıyla yapılmaktadır. Bölge Master Planı çalışması kapsamında, bölgede üretim, iç ve dış ticaret bakımından bazı ürünlerin arz talep dengeleri ile yıllar itibarıyla göstermiş oldukları gelişmelerin yanı sıra pazarlama kanalları detaylı olarak ele alınmıştır.

4.7.1.1. Tahıl ve Yemeklik Dane Baklagil Üretimi Türkiye, toplam tahıl ve baklagil üretimi ve tüketimi bakımından dünyanın önde gelen ülkelerindendir. Yurdumuzda tahıllar ve baklagillere uygun ekolojiler varsa da; özellikle yağışa bağlı serin iklim tahılları (buğday, arpa, çavdar, yulaf) üretimi, yıldan yıla dalgalanmalar gösterir. Su isteği yüksek olan sıcak iklim tahıllarının (mısır, çeltik, koca darı)sulanan alanlarda ekilişleri çeşitli nedenle, yeterli değildir. Yemeklik dane baklagillerde de verim ve üretim yıldan yıla çok değişir. Verimin düşüklüğünde baş etmen su yetersizliği olduğundan; öteki girdiler yanında, özellikle suyun kullanım ve ekonomisi yaşamsal önem taşımaktadır. Hızlı nüfus artışıyla nüfus başına tüketim yüksekliği karşısında; verim ve üretim yükseltilerek, maliyeti düşürmek gerekmektedir.

124

Tarımımızda ekiliş ve üretim bakımından en geniş payı alan tahıllar ve baklagillerdeki verim düşüklüğünün nedenleri arasında; ekolojik koşulların ve tarımsal yapısal sorunlarımız yatmaktadır. Ancak, ülkemizin geniş üretim potansiyeline karşın; önceleri dışsatım yaptığı buğday, mısır, pirinç ve dane baklagillerde bugün dışalımcı konuma geçişinin temel nedeni; tarımımızın hedefli üretim plan ve program uygulamalarından yoksun oluşudur. İleriki yıllarda artacak olan nüfusun beslenme ve yaşam düzeyini yükseltmek için, tarımımızdaki yapısal sorunların çözümüyle, etkili üretim plan program uygulamalarına geçilmelidir. Bugünkü tarımsal yapısıyla AB üyeliğimiz; tarımda AB’nin açık pazarı olmamız riski taşımaktadır. Artan nüfusun temel besini, hayvancılık için gerekli yem ve tarıma dayalı sanayinin hammadde gereksiniminin karşılanması, pazar bağlantılarının güvenle yapılabilmesi; doğru ve tutarlı üretim tüketim projeksiyon ve planlarının zamanında hazırlanma ve uygulanmasıyla alakalıdır.

4.7.1.1.1. Dünya ve Türkiye’de Buğday Ekiliş, Üretim ve Verimi Buğdayın dünya ve Türkiye’de ekiliş, üretim ve verim değerleri aşağıdaki çizelgede yer almıştır. Çizelgede görüldüğü gibi, dünya ve ülkemizde buğday ekim alanlarında artış olmamışken; dünyanın üretim artışı, ülkemiz üretiminden daha belirgin olmuştur. Ülkemiz çeşit sayısındaki yüksekliğe karşın; buğday verim ve üretiminde belirgin artışlar sağlanamamaktadır. Ekim alanlarının tarla alanları üst sınırına ulaşması ve üretimin kurak koşullarda yapılması; verimi ve dolayısıyla üretimi düşürmektedir. Dünya buğday verimi 2450 -2910 kg/ha, Türkiye buğday verimi ise 1787-2258 kg/ha arasında değişmiştir. Normal yıllarda ülkemiz, buğday üretiminde kendine yeterli ise de; özellikle hava koşullarının elverişsiz olduğu yıllarda üretimde düşüşler olurken, bazı yıllar hastalıklar (özellikle sarı pas), süne ve kımıl zararları buğdayın kalitesini büyük oranda düşürdüğünden, kaliteli ürün gereksinimi dışalımla karşılanmaktadır. Dışalımın artmasındaki bir başka önemli etken de dışalım fiyatlarının göreceli düşüklüğüdür. Kaliteli ürün elde edilmesi için ise; ülkemizin belli yörelerinde nitelikli tohumluk, geliştirilmiş yetiştirme teknikleri ve yeterli girdi ve yöntemle desteklenmiş paket programlar uygulanmalıdır. Ayrıca, yağışları yetersiz olan, geniş alanlarda çoğunlukla kuru tarım uygulanan iç bölgelerimizde buğdayın yerini alabilecek kışlık ürün hemen hemen yoktur. Özellikle yağış azlığı, bu yörelerde buğday-nadas uygulamasını yaygınlaştırmıştır. Çoklu ürün tarımı yapılan yörelerde buğday veriminin yüksek olması, işçiliğin öteki ürünlere göre daha az ve en önemlisi de pazarlama güvencesinin olması gibi nedenler, üreticileri buğday yetiştirmeye yöneltmektedir.

125

Tablo 109. Yıllara Göre Dünya Ve Türkiye Buğday Ekiliş,Üretim,Verimi Dünya Türkiye

Yıllar Ekiliş (bin ha)

Üretim (bin ton)

Verim (kg/ ha)

Ekiliş (bin ha)

Üretim (bin ton)

Verim (kg/ ha)

1994 215131 527071 2450 9800 17514 17871995 216371 542664 2508 9400 18015 19161996 226857 585374 2580 9350 18515 19801997 226262 613381 2710 9340 18663 19981998 220110 593551 2696 9400 21011 22351999 213341 587662 2754 9380 18008 19192000 215474 586060 2719 9400 21008 22352001 214583 589766 2748 9350 19007 20322002 213830 574705 2687 9400 19508 20752003 207812 561064 2700 9100 19008 20882004 217353 632430 2910 9300 21000 22582005 219562 630557 2872 9300 21000 2258

Kaynak: FAO

4.7.1.1.1.1. Türkiye’nin Yıllık Buğday Gereksinimi Buğday, ülkemizde ve dünyada üretim ve tüketimi en yaygın olan tahıl cinsidir. Çeşitli yayınlarda, ülkemizde nüfus başına yıllık buğday tüketim verileri farklı olmakla birlikte; bildirilen değerler genellikle 200 kg/yıl dolayındadır. Nüfusun beslenmesi için gerekli buğday miktarı kişi başına yılda 175, 200, 225 kg. düzeylerindeki üç seçenek üzerinden hesaplanarak, aşağıdaki tabloda verilmiştir.Tablonun hazırlanmasında, buğday ekim alanlarıyla, gerekli tohumluk miktarının değişmeyeceği varsayılarak, bunlara stok artışı ve ürün kayıpları için yıllık üretimin % 3’ü eklenerek, ülkemizin yıllara göre buğday gereksinimi tahmin edilmeye çalışılmıştır. Tablo 110. Türkiye’de Kişi Başına Yıllık 175, 200 225 Kg. Tüketim Düzeylerine Göre

Beslenme, Tohumluk Ve Stoklar İçin Yılda Gerekli Buğday(Milyon Ton) Miktarı

Kişi Başına Tüketim Miktarına Göre Beslenme İçin Gereken

Genel Toplam Yıllar Nüfus (milyon)

175 kg.

200 kg.

225 kg.

Tohumluk (20kg/da)

175kg.’a göre

200kg.’a göre 225kg.’a göre

2000 68.28 11.49 13.65 15.36 1.86 13.75 15.97 17.73 2005 73.51 12.86 14.70 16.53 1.86 15.16 17.05 18.94 2010 79.19 13.85 15.83 17.81 1.86 16.12 18.22 20.26 2015 85.31 14.92 17.06 19.19 1.86 17.28 19.48 20.68 2020 91.86 16.07 18.37 20.66 1.86 18.46 20.83 23.19 Kaynak: TÜİK Tablo’da görüldüğü gibi, artan nüfusun beslenebilmesi için, kişi başına değişik tüketim düzeylerine göre 2010 yılında 16.12 – 20.26 milyon ton, 2015 yılında 17.28 – 20.68 milyon ton ve 2020 yılında 18.46 – 23.19 milyon ton buğdaya gereksinim olacağı hesaplanmaktadır. Türkiye’nin buğday üretimiyle kendi nüfusunu doyurduktan sonra, kararlı bir buğday dışsatımcısı olabilmesi için, yılda üretmesi gereken buğday miktarlarının, belirtilen bu düzeylerin çok üstünde olması gerekmektedir.

126

4.7.1.1.1.2. Türkiye’nin Buğday Dış Satımı ve Dış Alımı Buğday dış ticaretindeki bağlantı ve sözleşmeler, nedeniyle ülke, aynı yılda hem buğday dış satımı, hem de dış alımı yapabilir.Bununla birlikte, birkaç yıllık dönemler sonunda dışalım-dışsatım arasındaki farktan oluşan net dış ticaret miktar ya da değeri, ülkenin dış ticarette asıl konumunu belirler.Ülkenin buğday dış ticaret dengesi; üretimde kendine yeterlilik yada dışa bağımlılığın göstergesidir.Türkiye buğday dışsatım, dışalımları ile aradaki farkları ve bunların parasal değerleri ile farkları da aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 111. Yıllara Göre Türkiye Buğday Dışalımı, Satımı Ve Farkları İle Bunların Parasal

Değerleri 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Buğday Dışalım, Dışsatım Miktarları Ve Farkı (Ton) Dışsatım miktarı(ton) * 800026 1216795 1616854 2199618 2304748 1374717 357824

Dışalım miktarı(ton) 2147152 2552224 1721114 1613936 966517 346965 1097774

Fark (ton) -1347126 -1335429 -104260 585682 1338231 1027752 -739950Buğday Dışalım, Dışsatım Değerleri Ve Farkı ($)

Dışsatım değeri ($) * 177271 266454 262490 238643 266088 170355 51107

Dışalım değeri ($) 485170 457509 232191 186059 126484 49652 148012

Fark ($) ** -307899 -191055 30299 52584 139604 120703 -96905Kaynak :FAO (*) Buğday ve eşdeğer un bedeli olarak, (**) Dışalım bedeli ile dış satım bedeli arasındaki fark

Tablonun da incelenmesinden anlaşılacağı üzere, yıllık hava ve Pazar koşulları etkisiyle,

dışalım ve dışsatım dengeleri geniş çapta yıldan yıla farklılık göstermektedir. 4.7.1.1.1.3.Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Buğday Ekilişi, Üretimi ve Verimi

Buğdayın Türkiye ve Batı Anadolu Bölgesinde (TR5) ekiliş, üretim ve verim değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tabloda görüldüğü gibi, ülkemizde ekilen alanda önemli bir artış olmamasına karşın üretimde bir miktar artış dikkati çekmektedir. 1995-2004 yılları arasında ekiliş alanı 100.000 hektar azaldığı halde üretim 3.000.000 ton artmıştır. Başka bir ifadeyle verim 1915 kg/ha.dan 2258 kg/ha a yükselmiştir. Bu artışın önemli sebeplerinden biri son yıllarda sertifikalı tohumluk kullanımının yaygınlaşmasıdır. Batı Anadolu Bölgesinde ise ekilen alanlarda azalma olup, üretimde fazla bir değişiklik görülmemektedir. Bölge verim yönünden incelendiğinde ise bazı yıllar ülke verim ortalamasından yüksek, bazı yıllar ise düşüktür. Bunun sebebi ise buğday yetiştiriciliğinin genellikle kuru şartlarda yapılması ve buna bağlı olarak iklim şartlarındaki olumsuzluklardan etkilenmesi gösterilebilir. Bölgede ekilişin Türkiye geneline göre oranı en yüksek olan 1995 yılında % 16,6 iken bu oran en düşük 1997 yılında % 13,6 olarak gerçekleşmiştir. Üretimde ise bölge 2000 yılında en yüksek paya sahip olup ülke üretimine katkısı % 15,4 dür. 2001 yılında ise % 10,4 ile en düşük değere düşmüştür. Bunun sebebi 2001 yılında bölge genelinde yaşanan kuraklıktır.

127

Tablo 112. Yıllar İtibarıyla Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesine Ait Buğday İstatistikleri

Türkiye Batı Anadolu Bölgesi Yıll

ar

Ekiliş (ha.)

Üretim (Ton)

Verim (kg/ha)

Ekiliş (ha.)

Üretim (Ton)

Verim (kg/ha.)

TR5/TR Ekiliş (%)

TR5/TR Üretim

(%)

TR5/TRVerim

(%)

1995 9400000 18000000 1915 1562074 2751998 1762 16,6 15,3 92,01996 9350000 18500000 1979 1390994 2426187 1744 14,9 13,1 88,11997 9340000 18650000 1997 1273853 2611893 2050 13,6 14,0 102,71998 9400000 21000000 2234 1298625 3216894 2477 13,8 15,3 110,91999 9380000 18000000 1919 1346342 2317198 1721 14,4 12,9 89,72000 9400000 21000000 2234 1385863 3240831 2338 14,7 15,4 104,72001 9350000 19000000 2032 1367674 1967534 1439 14,6 10,4 70,82002 9300000 19508000 2075 1336452 2849378 2132 14,4 14,6 101,72003 9100000 19008000 2088 1343619 2795112 2080 14,8 14,7 99,62004 9300000 21000000 2258 1329661 2807059 2111 14,3 13,4 93,5

Kaynak :TÜİK

Aşağıdaki tabloda yıllar bazında Batı Anadolu Bölgesine ait illerin buğday ekiliş, üretim ve verim değerleri verilmektedir. Tablo incelendiğinde genel olarak ekiliş alanında Ankara ve Konya ilinde azalış, Karaman ilinde ise artış olduğu dikkat çekmektedir. 2001 yılında Konya ve Karaman illerinde yaşanan kuraklık nedeniyle en düşük verim olmuştur.

Tablo 113. Yıllar İtibarıyla Ankara, Konya Ve Karaman İline Ait Buğday İstatistikleri


Yıll

ar

Ekiliş (ha.)

Üretim (Ton)

Verim (kg/ha.)

Ekiliş (ha.)

Üretim (Ton)

Verim (kg/ha.)

Ekiliş (ha.)

Üretim (Ton)

Verim (kg/ha.)

1995 594646 1015361 1708 884017 1594770 1804 83411 141867 17011996 546756 981635 1795 762207 1306878 1715 82031 137674 16781997 496257 952697 1920 680399 1494373 2196 97197 164823 16961998 480347 1281695 2668 719932 1742423 2420 98346 192776 19601999 492524 904865 1837 752410 1243652 1653 101408 168681 16632000 478154 1205700 2522 795912 1806615 2270 111797 228516 20442001 508548 908589 1787 759012 920666 1213 100114 138279 13812002 513977 1190939 2317 712865 1413651 1983 109610 244788 22332003 511595 1108416 2167 720440 1406003 1952 111584 280693 25162004 511512 1035230 2024 705403 1497569 2123 112746 274260 2433Kaynak: TÜİK

Aşağıdaki tabloda Batı Anadolu Bölgesindeki illere ait Buğday ekiliş alanlarının Bölge ve Türkiye bazında oransal değerleri verilmiştir. Ankara ilinin bölge içerisindeki ekiliş oranı yaklaşık olarak aynı seviyede devam ederken, Konya ilinde ekiliş alanlarında azalma, Karaman ilinde ise artış olduğu dikkati çekmektedir.

128

Tablo 114. Yıllar İtibarıyla Türkiye, TR5 Batı Anadolu İlleri Ankara, Konya Ve Karaman İline Ait Buğday Ekilişleri Kıyaslaması

Ankara Konya Karaman Yıll

ar

Türkiye Ekiliş (ha.)

Batı Anadolu Bölgesi Ekilişi (ha.)

TR510 /TR5 (%)

TR510 /TR (%)

TR521 /TR5 (%)

TR521 /TR (%)

TR522 /TR5 (%)

TR522 /TR (%)

1995 9400000 1562074 38,07 6,33 56,59 9,40 5,34 0,891996 9350000 1390994 39,31 5,85 54,80 8,15 5,90 0,881997 9340000 1273853 38,96 5,31 53,41 7,28 7,63 1,041998 9400000 1298625 36,99 5,11 55,44 7,66 7,57 1,051999 9380000 1346342 36,58 5,25 55,89 8,02 7,53 1,082000 9400000 1385863 34,50 5,09 57,43 8,47 8,07 1,192001 9350000 1367674 37,18 5,44 55,50 8,12 7,32 1,072002 9300000 1336452 38,46 5,53 53,34 7,67 8,20 1,182003 9100000 1343619 38,08 5,62 53,62 7,92 8,30 1,232004 9300000 1329661 38,47 5,50 53,05 7,58 8,48 1,21Kaynak : TÜİK

Aşağıdaki tabloda Batı Anadolu Bölgesindeki illere ait Buğday üretim miktarlarının Bölge ve Türkiye bazında oransal değerleri verilmiştir. Ankara ilinin üretim miktarlarında bir değişiklik görülmezken, Konya ilinde kısmi bir düşüş ve Karaman ilinde ise kısmi bir artış dikkati çekmektedir.

Tablo 115. Yıllar İtibarıyla Türkiye, TR5 Batı Anadolu Bölgesi İlleri Ankara, Konya Ve

Karaman İline Ait Buğday Üretimi Kıyaslaması


Yıll

ar Türkiye

Üretim (ton)

Batı Anadolu Bölgesi Üretimi

(ton)

TR510/TR5 (%)

TR510/TR (%)

TR521 /TR5 (%)

TR521 /TR (%)

TR522 /TR5 (%)

TR522 /TR (%)

1995 18000000 2751998 36,90 5,64 57,95 8,86 5,16 0,791996 18500000 2426187 40,46 5,31 53,87 7,06 5,67 0,741997 18650000 2611893 36,48 5,11 57,21 8,01 6,31 0,881998 21000000 3216894 39,84 6,10 54,16 8,30 5,99 0,921999 18000000 2317198 39,05 5,03 53,67 6,91 7,28 0,942000 21000000 3240831 37,20 5,74 55,75 8,60 7,05 1,092001 19000000 1967534 46,18 4,78 46,79 4,85 7,03 0,732002 19508000 2849378 41,80 6,11 49,61 7,25 8,59 1,262003 19008000 2795112 39,66 5,83 50,30 7,40 10,04 1,482004 21000000 2807059 36,88 4,93 53,35 7,13 9,77 1,31

Kaynak : TÜİK

Aşağıdaki tabloda Batı Anadolu Bölgesindeki illere ait Buğday verim miktarlarının Bölge ve Türkiye bazında kıyaslamasına ait oransal değerleri verilmiştir. Ankara ilinde 1995-1997 ve 2004 yılları haricinde bölge ortalamasının üzerinde verim alınmış, Konya ilinde 1995-1997 ve 2004 yılları haricinde bölge ortalamasının altında verim alınmıştır. Karaman ilinde ise 2002 yılına kadar bölge ortalamasının altında verim alınırken son 3 yılda bölge ortalamasının üstünde verim elde edilmiştir.

129

Tablo 116. Yıllar İtibarıyla Türkiye, TR5 Batı Anadolu İlleri Ankara, Konya Ve Karaman İline Ait Buğday Verimi Kıyaslaması

Ankara Konya KaramanYıll

ar

Türkiye Verimi (kg/ha)

Batı Anadolu Bölgesi Verimi (kg/ha)

TR510 /TR5 (%)

TR510/TR (%)

TR521/TR5 (%)

TR521 /TR (%)

TR522 /TR5 (%)

TR522/TR (%)

1995 1915 1762 96,94 89,19 102,38 94,20 96,54 88,831996 1979 1744 102,92 90,70 98,34 86,66 96,22 84,791997 1997 2050 93,66 96,14 107,12 109,96 82,73 84,931998 2234 2477 107,71 119,43 97,70 108,33 79,13 87,741999 1919 1721 106,74 95,73 96,05 86,14 96,63 86,662000 2234 2338 107,87 112,89 97,09 101,61 87,43 91,502001 2032 1439 124,18 87,94 84,29 59,69 95,97 67,962002 2075 2132 108,68 110,49 93,01 94,56 104,74 106,492003 2088 2080 104,18 103,78 93,85 93,49 120,96 120,502004 2258 2111 95,88 89,64 100,57 94,02 115,25 107,75

Kaynak : TÜİK

4.7.1.1.1.4. Buğday Pazarlama Kanalları

Bölgede üretilen Buğday TMO, tüccar, özel alıcı, Ticaret Borsası ve sözleşmeli alıcılar tarafından alınmaktadır. Özel alıcıda toplanan tahıllar işlenerek (yem, un, bulgur, makarna vb.) tüketiciye mamul olarak ulaştırılmaktadır. Ayrıca sözleşmeli alıcı tarafından daha ekim aşamasında ihtiyacı olan tahılı çiftçi ile çeşitli şekillerde anlaşarak ektirmesiyle, hasat sonu elde edilen ürün sözleşmeli alıcı tarafından alınmaktadır. İhtiyaç fazlası da özel alıcılara ve elde edilen mamul tüketicilere arz edilmektedir.

TR5 Batı Anadolu Bölgesi Buğday Pazarlama Kanalları

Üretici

TMO Tüccar Ticaret Sözleşmeli

Özel Alıcı

Tüketici

130

4.7.1.1.1.5. Buğday Üretimi ve Pazarlaması ( GZFT Analizi ) Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler

-Ülkemizin tahıl ambarının bu bölgede olması - Münavebeli üretimde kullanılıyor olması -İşleme sanayisinin varlığı - Uygun ekoloji varlığı -Ziraat Fakültesi ve Araştırma Enstitüsünün varlığı ve yakınlığı - Bölgeye uygun sertifikalı tohumlukların tescil olması -Arazilerin düz ve geniş olması -Tohum çeşitlerinde soğuğa dayanıklılığının iyi olması -Çiftçinin bilgili ve tecrübeli olması -Ticaret Borsasının varlığı

-Sertifikalı tohumluk kullanımının yetersizliği -Kuru şartlarda verimin düşük olması -Maliyetin yüksekliği -Sulanan alanların yetersiz oluşu -Çiftçinin Yayım çalışmalarına önem vermeyişi -Etkin üretici örgütlerinin yokluğu -Eski alışkanlıklardan vazgeçilmemesi -Şiddetli rüzgar erozyonunun olması

-İhracat potansiyelinin mevcudiyeti - Sertifikalı tohumluk desteği -Buğdaya olan talebin yüksekliği -Buğday işleme tesislerinin bulunması -Bölgenin bütün yolların kesiştiği noktada olması -Bölgede sertifikalı tohumluk üreten devlet üretme çiftliklerinin bulunması

-Bazı yıllarda iklimin çok sert ve kurak geçmesi -İşlemeli tarım yapıldığından dolayı erozyon probleminin oluşması -Mera alanlarında işlemeli tarım yapılması -Mono kültür tarımın yaygınlığı -Sulama suyu potansiyelinin azalması

4.7.1.1.2. Dünya ve Türkiye’de Arpa Ekiliş, Üretim ve Verimi

Arpa ekilişi, dünyada yıllara göre belirgin düzeyde azalırken; ülkemizde belirgin bir değişim göstermemiştir. Ancak, ülkemizin arpa üretim ve veriminde yıldan yıla az da olsa sürekli bir artış olduğu görülmektedir. Arpa veriminde % 5 oranında bir artış bile, ülkemiz arpa üretimi için yeterli görünmektedir. Sulu tarım alanlarındaki toprak verimliliğinin sürdürülmesi için, tarla bitkileri ekim nöbeti içinde, tuza dayanıklı arpa çeşitlerinin yer alması gerektiğinden, yakın gelecekte bu yörelerin arpa üretiminde artış beklenebilir. Tablo 117.Yıllara Göre Dünya Ve Türkiye Arpa Ekiliş, Üretim, Verimi

Dünya Türkiye

Yıllar Ekiliş (bin

ha)

Üretim (bin

ton)

Verim(kg/

ha)

Ekiliş(bin

ha)

Üretim (bin

ton)

Verim(kg/

ha) 1994 72300 161285 2230 3500 7000 20001995 68135 140953 2069 3525 7500 21271996 65715 155319 2363 3650 8000 21911997 63463 154607 2436 3700 8200 22161998 56804 137674 2425 3750 9000 24001999 53322 128362 2405 3650 7700 21092000 54493 133117 2441 3629 8000 22042001 56201 144043 2561 3640 7500 20602002 55286 136758 2488 3600 8300 23052003 57707 142329 2472 3400 8100 23822004 57361 154561 2694 3600 9000 25002005 56091 139220 2482 3600 9000 2500

Kaynak : FAO

131

4.7.1.1.2.1. Türkiye’nin Yıllık Arpa Gereksinimi Arpanın doğrudan hayvan beslenmesiyle, yem ve malt endüstrisinde kullanılacak miktarlarının tahmininde; arpa ekilişlerinin kurak ve düşük verimli alanlarda azalırken, sulanan alanlarda artacağı beklenerek, toplam ekim alan ve ortalama ekim normunun (20 kg/da) değişmeyeceği varsayımıyla, stok artışları ve ürün kayıplarına gidecek miktarlar toplamı yıllık üretimin % 3’ü olarak hesaba katılmıştır. Arpa danesinin hayvansal besine dönüşüm değerleri ( 1 kg. canlı ağırlık için koyunlara 4-5, sığırlara 7-8 kg. arpa) ve hayvansal ürün tüketimleri göz önünde bulundurularak, kişi başına yıllık arpa miktarları için 75 kg. ve 100 kg. seçenekleri kullanılarak, ayrıca tohumluk stok artış ve ürün kayıpları da göz önünde tutularak; Türkiye’nin kendine yeterliliği sürdürmesi için bulunan miktarlar aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre, 2000 yılında 5,9-7,7 milyon ton, 2010 da 6,8-8,8 milyon ton, 2020 de ise 7,8-10,1 milyon ton arpa üretimi gereklidir. Tablo 118. Kişi Başına Ortalama 75 Ve 100 Kg. Kullanım Düzeylerine Göre Tüketim,

Tohumluk Ve Stok İçin Arpa Gereksinimi Kişi Başına

Tüketim Seçeneklerine Göre Yıllık Gereksinim

(mil.ton)

Seçenekli Genel Toplam (milyon ton) Yıllar Nüfus

(milyon)

75 kg/yıl

100 kg/yıl

Tohumluk (20 kg/da ) milyon ton

75 kg/yıl

100 kg/yıl

2000 68.28 5.12 6.82 0.7 5.99 7.74

2005 73.51 5.51 7.35 0.7 6.39 8.29

2010 79.19 5.93 7.91 0.7 6.82 8.86

2015 85.31 6.39 8.83 0.7 7.30 9.81

2020 91.86 6.88 9.18 0.7 7.80 10.17 Kaynak:ZMO

4.7.1.1.2.2.Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Arpa Ekilişi, Üretimi ve Verimi Arpanın Türkiye ve Batı Anadolu Bölgesinde (TR5) ekiliş, üretim ve verim değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tabloda görüldüğü gibi, ülkemizde ekilen alanda önemli bir artış olmamasına karşın üretimde bir miktar artış dikkati çekmektedir. Batı Anadolu Bölgesinde ise ekilen alanlarda çok az miktarda azalma olmasına karşılık, üretimde fazla bir değişiklik görülmemektedir. Ekiliş alanları bakımından Batı Anadolu Bölgesi Türkiye ekilişinin yaklaşık % 20,51-26,48 arasında değişen oranlarda bir bölümünü karşılamaktadır. En yüksek ekiliş oranı % 26,48 ile 1997 yılında olmuştur. En düşük ekiliş ise 2004 yılında % 20,51 olarak gerçekleşmiştir. Üretimde ise bölge 1997 yılında en yüksek paya sahip olup, ülke üretimine katkısı % 29,93 tür. En düşük üretim ise 2004 yılında % 19,89 olarak gerçekleşmiştir. Verim yönünden bölgei incelediğimizde ise 1995-1996-1997-1998-2000 ve 2002 yıllarında ülke üretim ortalamasından yüksek olup, diğer yıllar ise ülke ortalamasından düşük olmuştur. Bölge illeri arasında arpa ekilişini incelediğimiz zaman ise en fazla ekiliş Konya ilinde olmakta olup, bunu sırasıyla Ankara ve Karaman illeri takip etmektedir. Ekiliş alanının yaklaşık % 51,10-60,50 arası Konya ilinde, % 38,18-31,17 si Ankara ilinde ve % 10,72-8,33 arası ise Karaman ilinde olmaktadır. Ekilişe paralel olarak üretimde de ilk sırayı Konya ili almaktadır. Verim yönünden

132

baktığımız zaman ise bazı kurak geçen yıllar hariç (2001) diğer yıllar verimi ülke verimiyle hemen hemen aynıdır. Ayrıca Konya ili Ülkemiz arpa üretiminin yaklaşık % 18,46-7,59 arasında bir değeri üretmektedir. Bunu % 10,39-7,00 ile Ankara ve % 2,68-1,65 ile Karaman ili takip etmektedir. Tablo 119 Yıllar İtibarıyla Türkiye, TR5 Batı Anadolu Bölgesine Ait Arpa İstatistikleri

Türkiye Batı Anadolu Bölgesi

Yıll

ar

Ekiliş (ha.)

Üretim (ton)

Verim (kg/ha)

Ekiliş (ha.)

Üretim (ton)

Verim (kg/ha.)

TR5/TR Ekiliş (%)

TR5/TRÜretim

(%)

TR5/TRVerim

(%) 1995 3525000 7500000 2128 773895 1742305 2251 21,95 23,23 105,781996 3650000 8000000 2192 886621 2032625 2293 24,29 25,41 104,611997 3700000 8200000 2216 979745 2453934 2505 26,48 29,93 113,041998 3750000 9000000 2400 981883 2653891 2703 26,18 29,49 112,631999 3650000 7700000 2110 907905 1846762 2034 24,87 23,98 96,402000 3629000 8000000 2204 889012 2208951 2485 24,50 27,61 112,752001 3640000 7500000 2060 837593 1223762 1461 23,01 16,32 70,922002 3600000 8300000 2306 758265 1851651 2442 21,06 22,31 105,902003 3400000 8100000 2382 703934 1666664 2368 20,70 20,58 99,412004 3600000 9000000 2500 738256 1790256 2425 20,51 19,89 97,00

Kaynak : TÜİK 4.7.1.1.2.3. Arpa Pazarlama Kanalları Bölgede üretilen Arpa TMO , tüccar, özel alıcı, Ticaret Borsası ve sözleşmeli alıcılar

tarafından alınmaktadır. Özel alıcıda toplanan tahıllar işlenerek (yem,un , bulgur, makarna vb.) tüketiciye mamul olarak ulaştırılmaktadır. Ayrıca sözleşmeli alıcı tarafından daha ekim aşamasında ihtiyacı olan tahılı çiftçi ile çeşitli şekillerde anlaşarak ektirmesiyle, hasat sonu elde edilen ürün sözleşmeli alıcı tarafından alınmaktadır. İhtiyaç fazlası da özel alıcılara ve elde edilen mamul tüketicilere arz edilmektedir.

TR5 Batı Anadolu Bölgesi Arpa Pazarlama Kanalları

4.7.1.1.2.4. Arpa Üretimi ve Pazarlaması ( GZFT Analizi )

ÜRETİCİ

TMO Tüccar Ticaret Borsası Sözleşmeli Alıcı

Özel Alıcı

Tüketici

133

Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler -Ülkemizin tahıl ambarının bu bölgede olması - Münavebeli üretimde kullanılıyor olması -İşleme sanayisinin varlığı - Uygun ekolojinin varlığı -Ziraat Fakültesi ve Araştırma Enstitüsünün varlığı ve yakınlığı - Bölgeye özgü sertifikalı tohumlukların tescil olması -Arazilerin düz ve geniş olması -Çiftçinin bilgili ve tecrübeli olması -Ticaret Borsasının varlığı - Hayvan Beslemede yaygın kullanımı

-Sertifikalı tohumluk kullanımının yetersizliği -Kuru şartlarda verimin düşük olması -Maliyetin yüksekliği -Sulanan alanların yetersiz oluşu - Çiftçinin Yayım çalışmalarına önem vermeyişi -Etkin üretici örgütlerinin yokluğu -Eski alışkanlıklardan vazgeçilmemesi -Şiddetli rüzgar erozyonunun olması -Tohum çeşitlerinde soğuğa dayanıklılığının zayıf olması

-İhracat potansiyelinin mevcudiyeti - Sertifikalı tohumluk desteği -Pazar bulma şansının yüksekliği -Arpa işleme tesislerinin bulunması -Bölgenin bütün yolların kesiştiği noktada olması -Bölgede sertifikalı tohumluk üreten devlet üretme çiftliklerinin bulunması

-Bazı yıllarda iklimin çok sert ve kurak geçmesi -İşlemeli tarım yapıldığından dolayı erozyon probleminin oluşması -Mera alanlarında işlemeli tarım yapılması -Mono kültür tarımın yaygınlığı -Sulama suyu potansiyelinin azalması

4.7.1.1.3. Dünya ve Türkiye’de Mısır Ekiliş, Üretim ve Verimi

Mısır ekim alanı dünyada son on yılda 138 milyon hektardan 145 milyon hektara, buna bağlı olarak, üretim 569 milyon tondan 712 milyon tona, verim 4116 kg/ha’ dan 4900 kg/ha’a yükselirken, ülkemizde mısır ekim alanları 485 bin hektardan 800bin hektara, buna bağlı olarak üretim 1 850 000 tondan 3 500 000 tona, verim ise 3814 kg/ha’dan 4375 kg/ha’a çıkmıştır. Ülkemizde 1980 yılından sonra mısır ekim alanında önemli artış olmuştur. Bugün yaklaşık 60 ilimizde mısır tarımı yapılmaktadır. Bunun önemli nedenlerinden biri; kıyı bölgelerimizde, buğdaydan sonra ikinci ürün mısır yetiştiriciliğinin yaygınlaşmasıdır. Özellikle Çukurova bölgesinde ana ürün olan pamuk tarımında son yıllarda yaşanan işçi sıkıntısı yanı sıra, pahalı girdi, yüksek maliyet ve düşük taban fiyatı uygulamaları sonucu, buğday+mısır yetiştiriciliği pamuğa göre daha karlı duruma gelmiştir. Buğday ve mısır yetiştiriciliğinde pamuğa göre daha az işçi ve ilaç kullanılmakta olup, maliyeti pamuğa göre daha düşük olmaktadır. Ayrıca, bölgede buğday ve mısır tarımı çok iyi düzeyde makineleşmiş durumdadır. Bu nedenle, buğday ve mısır hasadında iş gücü sıkıntısı söz konusu değildir. Öte yandan, Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu bölgelerimizde de mısır ekim alanları genişlemiştir. Mısır ekimine özendiren nedenler; yüksek verimli çeşitlerin getirilmesi, suyla gübrenin etkin kullanımı, üretiminin makineleştirilmiş olması ve pazarlamasının kolaylığıdır. Tablo 120. Dünya Ve Türkiye’de Mısır Ekiliş, Üretim Ve Verimi

134

Dünya Türkiye Yıllar Ekiliş

(bin ha) Üretim (bin ton)

Verim (kg/ ha)

Ekiliş (bin ha)

Üretim (bin ton)

Verim (kg/ ha)

1994 137923 568549 4116 485 1850 38141995 136101 517142 3789 515 1900 36891996 139858 589326 4211 550 2000 36361997 141929 585818 4137 545 2080 38161998 140030 615073 4426 550 2300 41811999 139766 607794 4375 518 2297 44342000 139520 592993 4288 555 2300 41442001 138926 615532 4424 550 2200 40002002 137877 603649 4369 500 2100 42002003 142583 644811 4471 560 2800 50002004 145980 726505 4976 700 3000 42852005 145266 711762 4900 800 3500 4375

Kaynak : TÜİK

4.7.1.1.3.1.Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesi Mısır (Dane) Ekilişi, Üretimi ve Verimi Mısır’ın Türkiye ve Batı Anadolu Bölgesinde ekiliş, üretim ve verim değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.Tablodan da görüleceği üzere Türkiye’de 1995 yılında ekilen alan 515.000 ha. İken 2004 yılında ekilen alan 545.000 ha. çıkmıştır. Batı Anadolu Bölgesinde Mısır ekilişi 1995 yılından 2004 yılına kadar 34 kat artarak 82.121 ha.ulaşmıştır. Son yıllarda bölgede görülen artışın sebebi danelik mısıra uygulanan teşvik primidir. Tabloyu verim bakımından incelediğimizde ise Türkiye ortalaması 1995 yılında 3.689 kg/ha.iken bölgede ise 1.867 kg./ha dır. Bölgedeki verim durumu son yıllarda çok büyük artış göstererek 2004 yılında 6.357 kg./ha. olmuştur. Bölgedeki bu artışın sebebi çiftçimizin bilgi ve beceri düzeyinin artması, tarımla ilgili kuruluşların çiftçileri yönlendirmesi ve danelik mısıra olan talebin artması gibi sebeplerden kaynaklanmaktadır. Üretim yönünden tabloyu incelediğimiz zaman 1995 yılı Türkiye üretimi 1.900.000 ton iken 2004 yılında 3.000.000 tona yükselmiştir. Bölgede ise 1995 yılında 1.271 ton üretim yapılırken, 2004 yılında 12.918 ton üretim gerçekleşmiştir. Tablo 121. Yıllar İtibarıyla Türkiye, TR5 Batı Anadolu Bölgesi Dane Mısır İstatistikleri

Türkiye Batı Anadolu Bölgesi

Yıll

ar

Ekiliş (ha.)

Üretim (Ton)

Verim (kg/ha.)

Ekiliş (ha.)

Üretim (Ton)

Verim (kg/ha.)

TR5/TR Ekiliş (%)

TR5/TR Üretim

(%)

TR5/TR Verim

(%)

1995 515000 1900000 3689 2373 1271 1867 0,46 0,07 50,61 1996 550000 2000000 3636 1911 1175 1626 0,35 0,06 44,72 1997 545000 2080000 3817 2158 1258 1715 0,40 0,06 44,93 1998 550000 2300000 4182 2237 1651 1355 0,41 0,07 32,40 1999 518000 2297000 4434 2157 1618 1333 0,42 0,07 30,06 2000 555000 2300000 4144 14510 4557 3184 2,61 0,20 76,83 2001 550000 2200000 4000 11051 4563 2422 2,01 0,21 60,55 2002 500000 2100000 4200 15054 3925 3835 3,01 0,19 91,31 2003 560000 2800000 5000 45211 6849 6601 8,07 0,24 132,02 2004 545000 3000000 5505 82121 12918 6357 15,07 0,43 115,48 Kaynak:TÜİK 4.8.1.1.3.2. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Mısır(Dane) Pazarlama Kanalları

135

4.7.1.1.3.3. Mısır (Dane) Üretimi ve Pazarlaması ( GZFTAnalizi )

Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler -Düz ve Geniş arazi varlığı -Makine, alet ve ekipman varlığı -Ziraat Fakültesi ve Araştırma Enstitüsü varlığı -Yem fabrikalarının fazlalığı - Hibrit tohum kullanımının yaygın oluşu - Hibrit tohumlarının verim yüksekliği nedeniyle birim alandan gelirin yüksek oluşu - Birim alanda karlılığın yüksek oluşu

-Bölgeye uygun çeşit yetersizliği -Sulanan alan yetersizliği -Kurutma tesisi yetersizliği - Bölgenin iklim şartları nedeniyle kurutmaya ihtiyaç duyulması ve bunun maliyeti yükseltmesi

-Münavebede yer alması -Ulaşım ve Nakliye kolaylığı - Talebin yüksek oluşu

- Bazı yıllarda iklimin çok sert ve kurak geçmesi - Fiyatlarda yıllar itibari ile aşırı dalgalanma

4.7.1.2.1. Dünya ve Türkiye’de Şeker Pancarı Ekiliş, Üretim ve Verimi

Dünyada 120 ülkede üretilen şekerin yaklaşık %70’i şeker kamışından ve %30’u ise

şekerpancarından elde edilmektedir. Kamış şekeri üretiminin %40’ı Asya, %24’ü Güney Amerika, %19’u Kuzey ve Orta Amerika’da yapılmaktadır. Şekerpancarı tarımı ise dünyanın kuzey yarım küresine yayılmıştır. Genel olarak şekerpancarı yetiştiriciliğinin yapıldığı ülkeler Kuzey Amerika, Orta ve Kuzey Avrupa ve Orta Asya ülkeleri olup, dünya üretimin yaklaşık %80’i Avrupa kıtasında yapılmaktadır.

Dünyada şekerpancarı üretimi 1994-2000 döneminde ortalama 265.298 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Bu üretimde en önemli payı alan ülkeler sırasıyla %11,8’lik payı ile Fransa, %10,3

Üretici

TMO Tüccar Ticaret

Özel Alıcı

Tüketici

136

ile ABD, %10 ile Almanya, %6,5 ile Rusya Federasyonu ve %6,2 ile Türkiye’dir Şekerpancarının çok fazla ihracatı ve ithalatı yapılmamaktadır. Hollanda aynı zamanda en büyük ihracatçı ülke olup, Fransa ihracatta bu ülkeyi takip etmektedir .

Beslenmenin temel hammaddelerinden olan şeker, hammaddesi olan pancar ve kamışın

tarımsal üretime ve istihdama katkısı ile işleme sırasında ortaya çıkan yan ürünler nedeniyle tüm ülkelerde fazlasıyla korunan “oldukça politik bir üründür” (OECD, 1998b).

Aşağıdaki tabloda yıllar bazında Dünya’da ve Türkiye’de Şekerpancarının ekiliş, üretim ve

verim değerleri verilmiştir. Tablodan görüleceği üzere 1994 yılından 2005 yılına kadar geçen sürede Dünya ekiliş alanı 7.975.392 ha.dan 5.430.199 ha. düşmüştür. Bir başka ifade ile Dünya ekiliş alanı % 31,92 oranında azalmıştır. Türkiye’de ise ekiliş alanı 412.018 ha.dan 336.000 ha. düşmüş olup, buda % 18,46 lık bir azalmayı göstermektedir. Verim hem Dünya’da hem de Ülkemizde 10.000 kg./ha. artmıştır. 1994 yılında Türkiye’nin Şekerpancarı ekilişi, Dünya ekilişinin % 5,17 si iken 2005 yılında bu oran % 6,19 olarak gerçekleşmiş olup, bu süre içerisinde ekiliş % 1,02 oranında artmıştır. 1994 yılında Türkiye’nin Şekerpancarı üretimi, Dünya üretiminin % 5,07 si iken 2005 yılında bu oran % 5,49 olarak gerçekleşmiş olup, bu süre içerisinde üretim % 0,42 oranında artmıştır.

Tablo 122. Yıllara Göre Dünya Ve Türkiye Şekerpancarı Ekiliş, Üretim Ve Verimi

Dünya Türkiye Yıllar

Ekiliş (Ha)

Üretim (Ton)

Verim (Kg/ha)

Ekiliş (Ha)

Üretim (Ton)

Verim (Kg/ha)

Ekiliş Türkiye / Dünya (% )

Üretim Türkiye / Dünya (% )

1994 7.975.392 255.073.255 31.983 412.018 12.944.200 31.417 5,17 5,071995 7.852.701 264.746.837 33.714 312.251 11.170.600 35.774 3,98 4,221996 7.646.243 265.864.694 34.771 422.486 14.543.277 34.423 5,53 5,471997 7.041.854 268.043.427 38.064 472.689 18.400.734 38.928 6,71 6,861998 6.782.949 263.144.330 38.795 504.493 22.282.500 44.168 7,44 8,471999 6.608.137 260.673.185 39.447 423.234 17.102.300 40.409 6,40 6,562000 6.011.401 247.068.686 41.100 410.023 18.821.000 45.902 6,82 7,622001 6.027.049 228.057.636 37.839 358.763 12.632.520 35.211 5,95 5,542002 6.033.017 257.220.470 42.635 372.468 16.523.166 44.361 6,17 6,422003 5.668.194 229.812.579 40.544 315.303 12.622.900 40.034 5,56 5,492004 5.493.359 250.016.758 45.513 315.344 13.517.000 42.864 5,74 5,412005 5.430.199 251.289.226 46.276 336.000 13.800.000 41.071 6,19 5,49Kaynak : FAO

Ülkemiz için önemli bir tarım ürünü olan şekerpancarı, şeker sanayi inin hammaddesi olarak ekonomimizde önemli bir yer almaktadır. Şekerpancarı, bir tarım ürünü olarak tarım kesimindeki üreticileri, şeker ise zorunlu tüketim maddesi olarak tüketicileri ilgilendirmektedir. Bu nedenle şekerpancarına yönelik uygulanan politikalar, şekerpancarı yetiştiricilerinden, işleyici fabrikalarda çalışan kişilere ve nihayet son tüketiciye kadar insanlarımızın tümünü ilgilendirmekte ve ayrıca şekerpancarı gibi tarımsal sanayiye hammadde sağlayan bir ürün hakkında uygulanan politikalar, tarım-sanayi ikileminin entegrasyonunda büyük önem taşımaktadır.

Türkiye’de genel olarak şekerpancarı tarımı için belirlenen hedefler Kalkınma Planlarında

“Yurt içi şeker tüketimini karşılayacak düzeyde şekerpancarı üretimi yapılması” şeklindedir. Amaçlanan bu politika paralelinde, Türkiye’de şekerpancarı tarımı ve şeker sanayii ile ilgili tarımsal

137

politika; Kamu İktisadi Teşebbüsü statüsünde bir kurum olan TŞFAŞ tarafından yürütülmektedir. 1935 yılında kurulan kurumun temel politikası; “şekerpancarı tarımını geliştirmek suretiyle sanayinin hammadde ihtiyacını güvenceye almak ve böylece ülkenin tarım ekonomisine hizmet etmek” şeklinde özetlenmektedir.

Aşağıdaki tabloda Türkiye ve Batı Anadolu Bölgesinde yetiştirilen Şekerpancarına ait ekiliş

ve üretim istatistikleri verilmiştir. Batı Anadolu Bölgesi 1995–2004 yılları arasında Türkiye Şekerpancarı ekiliş alanının % 20,50- %22,31 arasında değişen oranlara sahiptir. Üretim bakımından ise bölge % 23,09 ile % 27,28 arasında bir paya sahiptir. Tablo verim yönünden incelendiğinde ise Batı Anadolu Bölgesi Şekerpancarı veriminin Türkiye verim ortalamasının üzerinde olduğu görülmektedir.

Tablo 123. Türkiye ve Batı Anadolu Bölgesi Şekerpancarı Ekiliş, Üretim ve Verimi

Türkiye Batı Anadolu Bölgesi Yıl Ekiliş

(ha) Üretim (Ton)

Verim (ha/kg)

Ekiliş (ha)

Üretim (Ton)

Verim (ha/kg)

TR5/TR Ekiliş (%)

TR5/TR Üretim

(%)

TR5/TR Verim

(%)

1995 312251 11170600 35774 64003 2598382 40598 20,50 23,26 113,48

1996 422486 14543277 34423 88260 3606547 40863 20,89 24,80 118,71

1997 472689 18400734 38928 101155 4566975 45148 21,40 24,82 115,98

1998 504493 22282500 44168 109534 6078298 55492 21,71 27,28 125,64

1999 423234 17102300 40409 88659 4361589 49195 20,95 25,50 121,74

2000 410023 18821000 45902 84757 4823825 56914 20,67 25,63 123,99

2001 358763 12632520 35211 76037 2916936 38362 21,19 23,09 108,95

2002 372468 16523166 44361 82420 4356144 52853 22,13 26,36 119,14

2003 315303 12622900 40034 67763 3237065 47770 21,49 25,64 119,32

2004 315344 13517000 42865 70362 3436984 48847 22,31 25,43 113,96Kaynak : TÜİK

4.7.1.2.1.1. Şeker Pancarı Pazarlama Kanalları

Şeker Pancarının tek alıcısı şeker fabrikalarıdır. Fabrika ,şeker pancarını işleyerek şeker

haline getirir. Şeker toptancı vasıtası ile perakendeciye , oradan da tüketiciye ulaşır. Şeker fabrikasında yan ürün olarak üretilen posa ve melas alıcılar tarafından alınarak sanayide ve hayvancılıkta kullanılmak üzere pazarlanırlar.

TR5 Batı Anadolu Bölgesi Şeker Pancarı Pazarlama Kanalları

138

4.7.1.2.1.2. Şeker Pancarı Üretimi ve Pazarlaması ( GZFT Analizi )

Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler -Düz ve Geniş arazi varlığı -Makine, alet ve ekipman varlığı -Ziraat Fakültesi ve Araştırma Enstitüsü varlığı -Şeker fabrikalarının varlığı -Satış değerinin yüksekliği -Birim alandan bölge için gelirin en yüksek olduğu ürün oluşu

-Su potansiyelimizin azlığı -Toprak yapısına bağlı çimlenme güçlüğü -Üretim kota ile sınırlandırılması - Bilinçsiz su kullanımı (salma sulama)

-Münavebede yer alması -Ulaşım ve Nakliye kolaylığı -Şeker işleme sanayinin varlığı -Yan ürünlerin bölgede kullanımının yaygın olması

- Bazı yıllarda iklimin çok sert ve kurak geçmesi -Gıda sanayinde tatlandırıcı kullanımı - Çapa işçiliğinin maliyetinin hızla artması -Suyun bölgede sorun teşkil etmeye başlaması - Küresel ısınma nedeniyle su kaynaklarının azalması-Tarım da suyun kullanımı kısıtlanması (dünya ile birlikte)

4.7.1.3.1. Dünya ve Türkiye’de Kuru Fasulye ve Nohut Ekiliş, Üretim ve Verimi

Günümüzde ülkemizde ve dünyada insan beslenmesi çoğunlukla bitkilere bağımlıdır.

Üretici

Şeker Fabrikaları

Yan Ürün Alıcıları (Melas,Posa Vb.) Şeker Toptancısı

Şeker Perakendecisi

Tüketici

Sanayi

139

Besinlerimiz ya doğrudan bitkilerden ya da bitkilerle beslenen hayvanlardan sağlanan ürünlerden oluşmaktadır. Ayrıca bitkiler birçok giyecek, ilaç, yağ gereksinimlerimizin hammaddelerini de sağlamaktadır. Gelişmiş ülkeler dışındaki ülkelerin hemen tümünde, kalori ve protein yetersizliği sorunu önemlidir. İnsanlar, protein gereksinimlerini bitkisel ya da hayvansal kaynaklı proteinlerle karşılamaktadırlar. Hayvansal proteinlerin, iklim koşullarının uygun olmaması ya da dinsel yasaklamalar nedeniyle sağlanamadığı bölgelerde, gerekli proteinin tamamlanması amacıyla, bitkisel kaynaklara ve yemeklik baklagillere yönelinmektedir. Yemeklik baklagiller arasında, birim alanda temel aminoasit üretimi bakımından farklılıklar bulunduğu, yemeklik baklagillerin, birim alandan baklagil olmayan bitkiler ve hayvansal ürünlere göre daha fazla aminoasit ürettiği bildirilmektedir ki bu da; protein açığının giderilmesinde, yemeklik baklagillerin en önemli bitki grubu olduğunu göstermektedir. Dünyada insan beslenmesindeki bitkisel proteinlerin %22’sinin, karbonhidratların %7’sinin; hayvan beslenmesindeki proteinlerin ise %38’inin, karbonhidratların %5’inin yemeklik baklagillerden sağlandığı belirtilmektedir. Yemeklik baklagil danelerinin insan beslenmesinde kullanılması yanında, daneleri ve sapları hayvan beslenmesinde de kullanılmaktadır.1 ton buğdaygil yem bitkisinin sapında 70.5 kg,1 ton baklagil sapında ise 137.4 kg protein bulunmaktadır. Yemeklik baklagillerde dane / sap oranı 1:1.5, fasulyede 1:1’dir.2003 yılı verileri ve bu oranlara göre;1428 990 ton dane ile birlikte, 2 017350 ton yemeklik baklagil sapının hayvan beslenmesinde kullanıldığı anlaşılmaktadır Monokültür tarım yapılan alanlarda, ıslah edilmiş çeşitlerin ve uygun yetiştirme tekniklerinin kullanılmasına karşın, ürünlerin verimleri istenilen düzeyde artmamakta, hatta azalma bile görülebilmektedir. Baklagillerin ekim nöbetine alındığı alanlarda, bu olumsuzluğun önlenebildiği yapılan araştırmalar sonucunda savunulmaktadır. Baklagillerin ekili oldukları alanlara, simbiyotik yolla biriktirdiği azot miktarı 6.4- 21,6 kg/ha (sırasıyla fasulye ve baklada) arasında değişmektedir Böylece, ekim nöbetinde yer alan yemeklik baklagiller, kendinden sonraki ürüne azot ve kök organik maddesince zengin bir toprak bıraktığından, yeşil gübre olarak ta kullanılabilmektedir. Dünya ve Türkiye’de fasulye ve nohudun son yıllardaki ekiliş, üretim ve verimleri aşağıdaki çizelgede verilmiştir. 2005 yılı verilerine göre Dünyada fasulye 25,3 milyon ha. ekim alanı ve 18,1 milyon ton üretim ile ilk sırayı; nohut 10,6 milyon ha. ekim alanı ve 8,7milyon ton üretim ile ikinci sırayı almaktadır. 2005 yılında Türkiye’de fasulye ekim alanı 175 bin hektar, üretim 225 bin ton, Nohut da ise ekiliş 650 bin hektar, üretim 610 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Tablo 124. Dünya Ve Türkiye Kuru Fasulye Ve Nohut Ekiliş, Üretim, Verimi

Dünya Türkiye Yıllar Ekiliş Üretim Verim Ekiliş Üretim Verim

Ekiliş Türkiye

Üretim Türkiye

140

(bin ha) (bin ton) (kg/ ha) (bin ha) (bin ton) (kg/ ha) / Dünya

(%)

/ Dünya

(%) Kuru Fasulye

1995 25766 17341 673 170 225 1323 0,66 1,301996 25679 16754 652 172 230 1333 0,67 1,371997 25312 16068 634 175 235 1342 0,69 1,461998 24058 16174 672 172 236 1372 0,71 1,461999 23476 17157 730 174 237 1362 0,74 1,382000 23541 16878 716 176 230 1306 0,75 1,362001 23423 16816 717 175 225 1285 0,75 1,342002 25536 19373 758 180 250 1388 0,70 1,292003 24546 18629 758 162 250 1543 0,66 1,342004 24446 17951 734 155 250 1612 0,63 1,392005 25340 18143 715 175 225 1285 0,69 1,24

Nohut 1995 11399 9137 801 745 730 979 6,54 7,991996 11473 8087 704 780 732 938 6,80 9,051997 10808 8317 769 721 720 998 6,67 8,661998 11436 8870 775 665 625 939 5,81 7,051999 12164 9427 774 625 560 896 5,14 5,942000 10116 7958 786 636 548 861 6,29 6,892001 9447 6903 730 645 535 829 6,83 7,752002 10426 8277 793 660 650 984 6,33 7,852003 9751 7039 721 630 600 952 6,46 8,522004 10867 8492 781 660 620 939 6,07 7,302005 10644 8711 818 650 610 938 6,11 7,00

Kaynak : FAO Ülkelerin sıralanması bakımından, fasulye üretiminde ilk beş ülke; Brezilya 3,3 milyon ton (% 20.5), Hindistan 3 milyon ton (%15.8), Çin 1,9 milyon ton (%10), Myanmar 1,7 milyon ton (%8.5) ve Meksika 1,4 milyon ton (%7.4) olup dünya toplam fasulye üretiminin % 62.2’sini bu ülkeler karşılamaktadır. Nohut üretiminde ilk beş ülke Hindistan 4,1 milyon ton (% 58.0), Pakistan 671 bin ton (% 9.4), Türkiye 600 bin ton (% 8.4), İran 255 bin ton (% 3.6) ve Avustralya 199 bin ton (% 2.8) olup, toplam dünya nohut üretiminin % 82.2’sini bu ülkeler karşılamaktadır. Ülkelerin K.Fasulye ve Nohut üretimini kısaca gözden geçirmekte yarar vardır. 2002 yılı verilerine göre dünya sıralamasında; Kanada fasulyede 4. ,nohutta 3.; Avustralya fasulyede 8., nohutta 5; ABD fasulyede 3., nohutta7.,sırada bulunarak; son yıllarda özellikle nohut dışsatımında ülkemize rakip olan ülkelerdir. Kanada’da 1991 yılına kadar nohut ekilişi hiç yokken, 1992 yılında 2 bin hektarlık ekiliş alanı ve 3 bin tonluk üretimle nohut tarımına başlanmış, 2001 yılında ekim alanı 467 bin hektara, üretimi 455 bin tona ulaşmıştır. 2003 yılında nohut ekim alanı 63 bin ha, üretimi 68 bin tondur. Avustralya’da 1986 yılı nohut ekim alanı 68 bin ha, üretimi 63 bin ton iken,1998 yılında 309 bin hektarla, ekim alanında en yüksek değere ulaşmıştır; 2003 yılı nohut ekim alanı 217 bin ha, üretimi 199 bin tondur. Günümüzde Türkiye K.Fasulye ve Nohut üretiminde güdülen politika ve onu gerçekleştirilmesine dönük strateji seçimi söz konusu değildir. Ancak, ülkemizde ekolojik uyumları elverişli olan, standardizasyon, dağıtım ve pazarlama sistemi hayli gelişmiş bulunan ve tüketimi çok yaygın olan dane baklagiller üretimi hedefsiz, desteksiz ve kendi haline bırakılmış bir ürün grubu olarak yine de ayaktadır. Ülkemizin nohut dışsatımında önder olduğu yıllarda nohut tarımı hemen hiç bulunmayan Kanada, Avustralya ve ABD, günümüzde nohut dışsatımcısı konumuna geçerlerken;

141

Türkiye’nin konumundaki gerilemeye karşı gerekli önlemler alınmalıdır. 2005 yılı rakamlarına göre Dünya Kuru Fasulye üretiminin % 1,24 ü, Nohut’un % 7,00 si Türkiye tarafından üretilmektedir. Ekiliş alanı bakımından ise bu oran Kuru Fasulyede % 0,69, Nohut’ta ise % 6,11 dir. TÜİK 2002 verilerine göre, ülkemizde 75 ilde fasulye, 65 ilde nohut, tarımı yapılmaktadır. Ülkemizin hemen her bölgesinde fasulye ve nohut tarımı yapılmaktadır Fasulyede en fazla ekiliş alanı bulunan 10 ilimiz; Konya, Samsun, Kahramanmaraş, Erzincan, Karaman, Niğde, Kayseri, Kırşehir, Aksaray ve Malatya olup ülkemiz toplam fasulye ekim alanımızın %61,2’sini, toplam fasulye üretimimizin % 66.2’sini karşılamaktadır. Nohutta en fazla ekim alanına sahip olan 10 ilimiz; Konya, Uşak, Yozgat, Diyarbakır, İçel, Çorum, Kütahya, Isparta, Antalya ve Kahramanmaraş olup toplam nohut ekim alanımızın %54.7’sini, toplam nohut üretimimizin % 53’ünü karşılamaktadır. Aşağıdaki tabloda ise bölgee ait illerdeki Kuru Fasulye ve Nohut’un ekilen alan, üretim ve verim değerleri verilmiştir. Tablo incelendiğinde en fazla ekiliş Konya ilinde olup, bunu sırasıyla Karaman ve Ankara İlleri takip etmektedir. Kuru Fasulye ve Nohut ekilişinde belli bir fiyat politikası olmadığından bazı yıllarda önemli artışlar, bazı yıllarda da dikkat çeken azalışlar gözlenmektedir. Tablo 125. Ankara, Konya ve Karaman İllerine ait Kuru Fasulye ve Nohut İstatistikleri

Kuru Fasülye Ankara Konya Karaman

Yıllar

Ekiliş (ha)

Üretim (ton)

Verim (kg/ha)

Ekiliş (ha)

Üretim (ton)

Verim (kg/ha)

Ekiliş (ha)

Üretim (ton)

Verim (kg/ha)

1995 2348 3944 1700 13660 22356 1637 5080 8950 17621996 2192 3606 1650 14797 22776 1539 4970 8952 18011997 2125 3356 1460 12814 20367 1589 5250 8427 16051998 2183 3619 1541 15023 25801 1717 6935 10587 15271999 2155 3434 1467 15709 25311 1611 6885 13577 19722000 280 4127 1370 16035 26235 1636 7400 13185 17822001 2767 3015 1100 18318 30502 1665 7100 15780 22232002 2477 3098 1099 30262 63949 2113 9570 29123 30432003 2577 3191 1108 16760 35609 2125 13122 45263 34492004 2343 2954 1110 14323 29665 2071 10717 35665 3328

Nohut 1995 21250 17126 850 57317 59574 1039 12525 10530 8411996 25632 18045 700 64162 64565 1006 13880 12581 9061997 20431 16042 840 60151 62997 1047 13325 13075 9811998 20894 15868 830 56811 55387 975 13025 12560 9641999 13433 9896 825 54787 52581 960 12420 10951 8822000 13948 9974 797 52039 38522 740 14370 12196 8492001 12921 7853 720 54691 34948 639 13480 12994 9642002 15699 12927 987 76107 75363 990 15170 17530 11562003 14437 11013 823 60023 52538 875 16015 16989 10612004 11732 10004 958 50532 53961 1068 15440 15440 1000Kaynak : Tarım İl Müdürlüğü

4.7.1.3.1.1. Kuru Fasulye ve Nohut Pazarlama Kanalları Bölgede üretilen Kuru Fasulye ve Nohut TMO, tüccar, Ticaret Borsası, özel alıcı ve

142

sözleşmeli alıcılar tarafından alınmaktadır. Özel alıcı her birimden ürün alarak işler veya paketleyerek tüketiciye ulaştırır. Ayrıca sözleşmeli alıcı işleyerek veya paketleyerek, TMO’da paketleyerek tüketiciye arz eder.

Kuru Fasulye ve Nohut Pazarlama Kanalları

4.7.1.3.1.2. Nohut ve Kuru Fasulye Üretimi ve Pazarlaması ( GZFT Analizi )

Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler - Münavebeli üretimde kullanılıyor olması -İşleme sanayisinin varlığı -Antraknoza dayanıklı tescilli çeşitlerin olması - Uygun ekololojinin varlığı - Entegre mücadelenin varlığı -Araştırma Enstitüsünün varlığı ve yakınlığı -Üretim bölgesinin Mersin serbest bölgesine yakınlığı - Bölgeye özgü sertifikalı tohumlukların tescil olması -Bölgede diğer yemeklik baklagillere nazaran tercih edilir olması

-Lisanslı Depoculuğun gelişmemiş olması -Sertifikalı tohumluk kullanımının yetersizliği - İşleme tesislerinin iptidai şartlarda (ev altlarında) olması - Marka oluşturulamaması -Su potansiyelimizin azlığı

-İhracat potansiyelinin mevcudiyeti - Sertifikalı tohumluk desteği -Bölgede organik tarımın gelişmekte olması -Ulaşım ve nakliye kolaylığı

-Nohut’ta Antraknoz hastalığı -Yem bitkilerine verilen desteklerin son yıllarda artması -Fiyat istikrarsızlığı

4.7.2. Meyvecilik ve Sebzecilik Sektöründe Üretim ve Pazarlama Kanalları

Üretici

TMO Tüccar Ticaret Borsası

Tüketici

G r a f i k 8 : B a k l a g i l P a z a r l a m a K a n a l l a r ı

Özel Alıcı Fabrika

143

Türkiye’de resmi istatistiklerde yer alan 35 meyve türünden yılda ortalama 13 milyon ton üretim gerçekleşmektedir. Üretimin amaca ulaşmasını sağlayan ise pazarlamadır.

Günümüz Türkiye’sinde, serbest pazar ekonomisi gün geçtikçe daha fazla yaygınlaşmakta ve

önemini hissettirmektedir. Bu nedenle pazarlama, ülkenin önemli alt sektörlerinden birini oluşturmaktadır.

Meyveler, çeşitli teknolojilerle işlenebilmekte veya dalından koparıldıktan sonra ya belirli süre depolanmakta ya da hemen tüketime sunulmaktadır. Çabuk bozulabilir nitelikteki bu ürünleri tüketicinin istediği tazelik, biçim ve zamanda, istediği yerde hazır bulundurmak gerekmektedir. En basit anlamı ile pazarlamanın, üreticinin ekonomik gücünü düşürmeden, ürünlerin üreticiden tüketiciye ulaştırılması ve bu arada meydana gelen olayların incelenmesi şeklinde tanımlanmasına en iyi örnek tarım sektörüdür.

Yaş meyveler türü ve çabuk bozulabilirlik derecesi, üretim bölgesi, işlenebilme özelliği ve üreticinin pazarlama sistemi alışkanlığı gibi bir dizi etmene bağlı olarak değişik kanallardan pazarlanmaktadır.

Üretici düzeyinde yapılan araştırmalar, yaş meyvelerin, türlere göre % 13 ila % 42’sini toptancı halleri aracılığı ile pazarlandığını ortaya koymuştur.

Depolanması gereken meyvelerin hasat edildiği gün en kısa sürede depoya ulaştırılmasına özen gösterilmeli depolanmayacak meyveler ise hasat edildiği gün satış yerine ulaştırılmalıdır. Bu satış yeri daha önce de belirtildiği gibi toptancı halleridir. Meyveler toptancı hallerinden çoğunluğu pazar ve manav esnafınca günün erken saatlerinde satın alınmakta ve tüketiciye sunulmaktadır.

Yaş meyvelere ilişkin yapılan bazı ekonomik araştırmalar üretici düzeyinde yaygın olan pazarlama kanallarının; Üretici-Toptancı-Toptancı Hali-Perakendeci-Tüketici şeklinde olduğunu ortaya koymuştur. Türlerine göre değişmekle birlikte meyve pazarlamasında toptancı hallerinin önemli bir yeri vardır. Burada hizmet verenler, büyük çoğunlukla komisyoncular, nadiren de üretici birlikleri ya da kooperatiflerdir. Alıcılar ise genellikle perakendeciler ve toplu tüketime yönelik hizmet veren kişi ya da kuruluşlardır.

Yaş meyve pazarlamasında işlenmiş meyveye günümüzde duyulan talebin sınırlı oluşu nedeni ile kurulu bulunan meyve işleme sanayinin düşük kapasite ile çalışma durumunda kalması, böylece yaş meyvelerin dalından koparıldığı gibi doğal hali ile pazarlanması zorunluluğudur. Bu durum binlerce üreticinin ürettiği aynı tür meyvenin bir anda pazara sunulması ve talebe göre arz fazlalığı nedeni ile fiyatın düşmesine neden olmaktadır.

Pazarlama üretimden tüketime kadar uzayan bir zincirdir. Bu zincirin birindeki aksaklık tüm pazarlama etkinliğin düşürmekte ve üretimin anlamını yok etmektedir. Bu nedenle yaş meyve pazarlamasında üreticisinden son tüketicisine ulaştıran perakendeciye kadar görev alan tüm birimlerin çok dikkatli ve hızlı hareket etmeleri gerekmektedir. Bu yapılmadığı taktirde üretilen meyvenin yaklaşık % 30’u pazarlama aşamasında ziyan olmaktadır.

4.7.2.1. Türkiye'de Meyve Ve Sebze Üretimi Türkiye 43 milyon ton yaş meyve ve sebze üretimi ile dünyanın önemli üretici ülkelerinden

birisi konumundadır. Ülkemiz rakamsal olarak önemli bir üretici ülke görünümünde olmakla birlikte, ihracatın üretime oranı % 3.7 civarındadır. Bu yapının en önemli nedenleri ürünlerin gıda sanayinde hammadde olarak kullanılması ve yurtiçinde tüketilmesi ile ihracata konu olan yaş meyve ve sebzelerin, uluslararası piyasalarda talep edilen miktar ve kaliteye uygun çeşitlerin olmamasıdır.

144

Tablo 126. Yıllar İtibariyle Türkiye Yaş Meyve ve Sebze Üretimi (Miktar: 1000 Ton) Ürünler 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Elma 2.100 2.200 2.550 2.450 2.500 2.400 2.450 2.200 2.600Kiraz 186 200 215 195 250 230 250 210 265Üzüm 3.550 3.700 3.700 3600 3.400 3600 3250 350 3650Domates 7.250 7.800 6.600 8.290 8.956 8.890 8.425 9.450 9.820Havuç 250 270 240 232 239 235 230 235 405Kaynak:TÜİK

Ülkemiz yaş meyve üretimi 4 ana grup altında incelenmektedir. 2003 yılı itibariyle yaklaşık 11.5 milyon ton meyve üretimi içinde üzümsü meyveler % 37 ile en önemli paya sahiptir. Sofralık üzüm bu grubun ticari önemi en fazla olan meyvesidir. İncir bu grubun gerek üretim gerekse ihracat açısından ikinci önemli ürünüdür. Yumuşak çekirdekli meyveler yaş meyve üretimimizin % 27'sini oluştururken elma bu grubun en önemli meyvesidir. Turunçgil meyveleri, yaş meyve üretiminden % 21 pay almaktadır. Taş çekirdekli meyve grubunun meyve üretimi içindeki payı % 14 olup kayısı, kiraz, erik ve şeftali bu grubu temsil eden meyveler olarak dikkat çekmektedir.

Soğan, patates, sarımsak gibi yumru bitkiler hariç tutulduğunda, ülkemiz sebzeler üretiminin % 47’si meyvesi yenen sebzelere ait olup domates, kavun, karpuz, patlıcan, hıyar ve biber ekonomik anlamda bu grubu temsil eden en önemli sebzelerdir. Dünyada üretici ülkeler sınıflandırması içinde yer alabilmek ihracatın ne ölçüde başarıyla gerçekleştirdiğine bağlıdır. Bu anlamda da üretim miktarı, endüstri kalitesi, altyapı ve kullanılan girdiler, finans ve pazar şartları olarak adlandırılan, dünyada kabul görmüş rekabet kriterleri doğrultusunda ülkemiz yaş meyve ve sebze sektörünün yapılandırılması gerekmektedir. Aksi durumda önemli üretici olmamız tek başına bir anlam ifade etmemektedir. Tablo 127. Yıllar İtibarıyla Dünya Yaş Meyve Üretimi (Miktar: 1000 Ton) Ürünler 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Elma 56.769 58.059 59.199 57.689 55.577 58.982 63.205 63.489 Kiraz 1.635 1.820 1.905 1.830 1.731 1.837 1.834 1.864 Üzüm 57.033 60.875 64.789 60.758 61.964 63.412 67.071 66.413 Kaynak: FAO

Muz, üzüm, portakal, elma, mandarin, armut, şeftali, nektarin, limon ve erik dünyada en fazla üretilen meyvelerdir. Dünya toplam portakal üretiminin % 2.2’si, elma üretiminin % 4.3’ü ve üzüm üretiminin % 6’sı ülkemiz tarafından karşılanmaktadır. Tablo 128.Yıllar İtibariyle Dünya Yaş Sebze Üretimi (Miktar: 1000 Ton) Ürünler 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Domates 95.633 108.675 108.449 106.572 114.377 117.348 124.119 125.016 Havuç 18.827 19.510 20.859 21.223 21.745 23.827 24.435 24.222 Kaynak: FAO

Patates, domates, karpuz, lahana, hıyar ve kornişon, kavun ve havuç dünyada en fazla yetiştirilen sebzelerdir. Dünya toplam domates üretiminin % 8.6'si, biber üretiminin % 7.5'i, kavun üretiminin % 6.3'ü, karpuz üretiminin % 4.6'sı, salatalık üretiminin % 4.4'ü, soğan üretiminin % 3.4'ü ve patates üretiminin % 1.7'si, ülkemiz tarafından karşılanmaktadır.

4.7.2.1.1. Türkiye'nin Meyve Ve Sebze Dış Ticareti

145

İhracat

Rusya Federasyonu, 2005 yılında 197.000.000 Dolarlık toplam yaş meyve ve sebze ihracatımızın % 25’inin yöneldiği en önemli ülke konumundadır. Rusya Federasyonu’nu % 14 ile Almanya, % 7 ile Suudi Arabistan ve Romanya, % 6 ile Ukrayna ve % 5 ile Hollanda takip etmektedir. Birleşik Krallık, Yunanistan ve Avusturya diğer önemli pazarlarımız görünümündedir.

2005 yılı itibarıyla yaş meyve ihracatımız 1.227.000 ton olarak gerçekleşmiştir. Turunçgiller toplam meyve ihracatımızın % 72’sini oluşturmaktadır. Mandarinler ise turunçgiller ihracatımızdaki en önemli kalemdir. Sofralık üzüm ihracatımız toplam meyve ihracatımızın % 13’ünü oluşturmakta olup, ihracatı yapılan en önemli çeşit Sultani Üzüm’dür.

2005 yılındaki yaş sebze ihracatımız ise 554.000 ton olup, domates miktar olarak toplam sebze ihracatının % 45’ini oluşturmaktadır. İhracatı yapılan diğer önemli sebzeler kuru soğan, patates, biber ve hıyar kornişon’dur.

Türkiye'de yaş meyve ve sebze üretimi miktar itibariyle önemli olmasına karşın, ihracatın üretime oranı çok düşüktür. İhracata konu olan meyve ve sebze çeşitlerinin uluslar arası piyasalarda talep edilen çeşitlere uygun olmayışı ve üretimden tüketime miktar ve kalite kayıplarının yüksekliği bu yapının en önemli nedenleri arasındadır. Tablo 129. Yıllar İtibarıyla Türkiye Yaş Sebze ve Meyve İhracatı (Miktar:1000Ton

Değer:1000 ABD Doları) 2002 2003 2004 2005 Ürünler M D M D M D M D

Elma 15 6.088 20 10.254 20 9.950 28 11.560 Kiraz 20 52.493 34 77.696 39 118.000 36 93.594 Sofralık Üzüm 81 34.681 99 51.233 159 81.747 156 91.324 Domates 253 70.001 228 88.651 235 109.563 247 144.294 Havuç 30 3.372 47 7.553 30 5.456 34 6.470 Kaynak: DTM Tablo 130. Ülkeler İtibarıyla Türkiye’nin Yaş Meyve ve Sebze İhracatı (Miktar: Ton Değer: 1000 ABD Doları)

146

Kaynak: DTM İthalat

Ülkemiz sahip olduğu üretim alanı ve ekolojik yapısı itibariyle yaş meyve ve sebze

üretiminde kendine yeterli ve ihracat şansına sahip şanslı ülkelerden birisidir. Bahsedilen nedenle ülkemiz yaş meyve ve sebze ithalatının yapısı aşağıdaki şekilde özetlenebilir.

Muz, hindistan cevizi, ananas, avokado armudu gibi ülkemizde yetiştiricilik imkanı kısıtlı

olan veya yetiştiriciliği mümkün olmayan meyveler ithal edilmektedir. Dahilde İşleme Rejimi kapsamında gıda işleme sanayinin ihtiyaç duyduğu çeşitlerin temini amacıyla ithalat yapılmaktadır (elma gibi). Sezon dışı talebi karşılamak amacıyla ithalat yapılmaktadır. Bazende reexport yapmak amacıyla yaş meyve ve sebze ithal edildiği görülmektedir.

Bu bağlamda, 2003 yılı ithalatı açısından 91.937 ton ile muz, 58.509 ton ile turuncgiller ve 7.859ton ile hurma ithal edilen en önemli meyveler olarak dikkati çekmektedir. Ayrıca sektör, meyve sebzelerin sınıflandırılması ve paketlenmesinde kullanılan alet ekipman, mumlama materyali, ambalaj materyali, soğuk muhafaza alet ve ekipmanı gibi girdileri ithal etmektedir. Ancak bu ithalat, teknolojilerin takibi, ülkemizde üretim kapasitelerinin yetersiz olduğu girdilerin teminine yönelik ithalat olarak kendini göstermektedir. Tablo 131. Yıllar İtibarıyla Türkiye Yaş Meyve İthalatı (Miktar: Ton Değer:1000 ABD Doları) Ürünler 2000 2001 2002 2003 2004 Elma 4.874.670 5.003.033 5.393.768 5.966.257 6.257.043 Kiraz 13.658 14.907 147.648 187.293 20.462 Üzüm 2.608.875 2.542.243 2.583.378 2.800.524 2.926.163 Kaynak : FAO

2002 2003 2004 2005 Ülkeler M D M D M D M D Rusya Fed. 403.402 117.771 409.999 146.940 455.719 189.157 487.621 239.840Almanya 97.942 73.375 111.020 101.508 115.879 130.924 134.422 133.364Romanya 116.154 29.352 127.246 36.227 123.443 46.179 156.844 66.841S.Arabistan 284.670 57.990 203.771 60.029 60.029 156.776 57.152 62.558Ukrayna 99.445 32.017 99.390 40.885 40.885 97.932 42.054 59.624Hollanda 45.856 27.824 41.757 36.614 36.614 45.716 47.416 45.980Birleşik Krallık 47.883 28.732 37.625 29.005 29.005 43.938 39.054 44.355

Mersin Serb. Böl. 75.711 21.652 66.097 31.265 44.056 21.533 49.317 29.084

Yunanistan 44.927 14.572 49.683 22.411 73.972 34.776 51.787 28.818Avusturya 38.427 23.336 32.616 23.013 22.221 17.893 28.951 23.851Polonya 26.282 7.923 23.699 9.476 23.787 10.826 38.431 21.107Fransa 13.737 8.434 18.410 16.712 15.291 13.055 17.799 16.768Toplam (Diğerleri Dahil)

1.591.000 533.000 1.611.000 672.000 1.595.000 790.000 1.782.000 952.000

147

4.7.2.1.1.1. Dünyadaki Elma Üretimi ve Türkiye’nin Yeri

2004 yılı FAO verilerine göre Dünya elma üretiminde hem alan olarak hem de üretim miktarı olarak Çin büyük bir farkla 1. sıradadır. Türkiye de Dünya elma üretiminde söz sahibi olan bir ülkedir. Tablo 132: Dünya Elma Üretimi ve Üretim Alanı

Ülkeler Üretim Alanı (1.000 Hektar)

Üretim Miktarı (1.000 Ton)

Çin 1877,32 18746,74 Rusya 386,00 2859,00 ABD 156,25 5367,00 İran 150,00 1967,00 Türkiye 108,90 1930,01 İtalya 61,74 1307,24 Fransa 57,93 1666,97 Kaynak : FAO

4.7.2.1.1.2.Türkiye’de ve TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Elma Üretimi

Elma; bir soğuk iklim meyvesidir. Elma ağacı, kışın durgun mevsimde -35,-40 C ve yıllık sürgünleri de -20 dereceye kadar dayanabilmektedir. Ayrıca elmanın kış soğuklama ihtiyacı diğer meyve türlerine göre uzundur. Elmanın bu genetik yapısı TR5 Batı Anadolu bölgesi için büyük bir avantajdır. Çünkü karasal iklimin hüküm sürdüğü bölge ile elmanın iklim istekleri tamamen örtüşmektedir.

Elmanın anavatanı içinde Anadolu da yer almaktadır. Elma kültürü Anadolu’da Etiler zamanında ileri bir düzeye ulaştırılmış, Anadolu’dan da Yunanlılar ve Romalılar vasıtasıyla Yunanistan ve İtalya’ya götürülerek buradan da Avrupa’ya yayılmıştır.

Bölgede ana tarımsal ürünlerden birisi de, elma yetiştiriciliğidir. Yalnız üretimi yapılan

elmanın, büyük bir kısmı Starking ve Golden çeşidinden oluşmaktadır. Bölge için Elma üretimini zorlaştıran en önemli etmenlerden birisi çiçekleme döneminde görülen ilkbahar son donlarıdır. Ayrıca bölgede zaman zaman pazarlama sorunları yaşanmaktadır. Bazı yıllar fiyatlar çiftçiyi memnun ederken bazı yıllar ise fiyatlar düşmekte ve üretici zor durumda kalmaktadır. Bununla birlikte üretilen elmanın pazarlanamayan kısmını depolayacak yeterli miktarda soğuk hava deposu bulunmamaktadır.

Ancak son yıllarda bazı ulusal firmalar büyük alanlarda kapama elma bahçeleri kurarak ihracata yönelik elma üretimine başlamıştır. Özellikle Karaman ilinde elma üretim potansiyelinin yüksek olması nedeniyle bu firmalar tam bodur, yarı bodur anaçlar üzerine aşılı ve Dünya pazarlarında rağbet gören çeşitlerle gerek üretim teknikleri ve gerekse değişik kültür çeşitleri ile kaliteli üretim çalışmaları bölge çiftçileri için örnek olmaktadır. Bölge çiftçilerinin de imkanları ölçüsünde pazar şansı düşük olan çeşitleri sökerek yerine bodur ve yarı bodur kültür çeşit elma çeşitleri ile yeni elma bahçeleri tesis etme çalışmaları hız kazanmıştır. Özellikle Karaman İlinde “Karaman Yeşili–Arjantin” ismiyle tanınan Granny Smith çeşidi üretimi oldukça yaygındır.

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde elmanın hem üretim alanı, hem de üretim miktarı bakımından Karaman ili birinci sıradadır. Ayrıca Karaman İli üretim miktarı bakımından uzun yıllar ortalaması dikkate alındığında Türkiye’de Isparta ilinden sonra 2. sıradadır.

.

148

Tabloda Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesinde elma üretim miktarları verilmiştir.

Tablo 133: TR5 ve Türkiye Elma Üretim Miktarları (2004) İstatistiki Bölge Birimleri

Meyve Veren Yaşta Elma Ağacı Sayısı (Adet)

Elma Üretim Miktarı(Ton)

TR51 TR510 Ankara 742.092 29.955TR521 Konya 2.718.985 63.274TR52

TR522 Karaman 4.966.125 84.828TR52 7.685.110 148.102TR5 Batı Anadolu Bölgesi 8.427.202 178.057TR5/TR (%) 23,7 8,5Türkiye 35.498.200 2.100.000 Kaynak:TÜİK

TR5 Batı Anadolu Bölgesi meyve üretimine baktığımızda, bölgenin elma üretiminde öneme sahip olduğunu görmekteyiz. 2004 Yılı verileri dikkate alındığında Türkiye toplam elma üretiminin yaklaşık % 8,5 bir miktarı bu bölgede gerçekleşmektedir.

Elma üretiminde Karaman, uzun yıllar ortalaması dikkate alındığında Türkiye üretiminin %10 – 15’ini karşılamaktadır. Ancak 2004 yılı ilkbaharında görülen ilkbahar geç donu nedeniyle Karaman’da elma üretimi zarar görmüş ortalama 350.000 ton iken 2004 yılında 84.828 ton olarak gerçekleşmiştir. Bölgede elma üretiminde ikinci sırayı Konya ili almaktadır.

4.7.2.1.1.3. Türkiye Elma İthalatı ve İhracatı

Türkiye’nin coğrafi yapısı ve iklim koşulları bir çok bölgede elma yetiştiriciliğine uygundur. Avrupa ülkeleri elma üretimi yönünden Türkiye’ye rakiptir. Uluslararası pazarda Türk elmalarına karşı talebin artmasının başlıca sebepleri elmanın kalitesi, aroması ve uzun hasat dönemidir.

Türkiye de üretilen elmanın büyük bir bölümü yurt içinde taze olarak tüketilmektedir.Elma ihracatı da esas olarak taze sofralık olarak yapılmaktadır. Tablo 134: Türkiye’nin Yıllar İtibariyle Elma İhracat ve İthalatı

İhracat İthalat Yıllar Miktar

(Ton) Değer

(1000 $) Miktar (Ton)

Değer (1000 $)

1998 303,58 111,70 4,08 2,991999 226,17 100,12 11,13 3,582000 183,59 70,52 7,83 3,132001 224,51 76,24 1,67 1,502002 165,11 62,18 3,82 2,292003 231,27 97,81 4,20 3,282004 189,58 105,46 5,85 4,03

Kaynak : FAO

Türkiye’de yıllar itibariyle elma ihracatına bakıldığında dalgalanmalar meydana geldiği gözlenmektedir.

149

Tablo 135: Çeşitli Ülkelerin Elma İhracatı ve Değeri (2004)

Ülkeler Miktar (1000 Ton) Değer (Milyon $) Çin 1483,63 837,50 İtalya 720,70 597,52 Fransa 705,54 753,11 ABD 647,76 511,32 Almanya 610,43 521,21 Hollanda 503,09 419,63 İran 194,29 40,51 Türkiye 189,58 105,46 İspanya 165,07 138,17 Kaynak : FAO Tablo 136: Çeşitli Ülkelerin Elma İthalatı ve Değeri (2004)

Ülkeler Miktar (1000 Ton) Değer (Milyon $) Almanya 1829,55 1422,95 ABD 1531,86 836,38 Rusya 923,60 323,72 Hollanda 544,41 435,29 Fransa 431,65 449,20 İtalya 165,60 189,53 Türkiye 5,85 4,083 Kaynak : FAO

Dünya elma üretiminin büyük bir bölümü, üretici ülkelerde taze olarak tüketilmekte veya

elma işleme sanayinde kullanılmaktadır.

Tabloda görüldüğü gibi elmanın en önemli ihracatçısı Çin olurken, en fazla ithalat yapan ülke ise Almanya’dır.

150

4.7.2.1.1.4. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Elma Pazarlama Kanalları

TR5 Batı Anadolu Bölgesi elma pazarlama kanalları aşağıda gösterilmiştir.

Elma Pazarlama Kanalları

Üretici

Semt Pazarlar

Meyve Suyu

Fabrikası

Pazarcı Tüccar Perakende Satış

Sebze Hali

İhracatcı İç Tüketici Dış Tüketici

151

4.7.2.1.1.5. Elma Üretimi ve Pazarlaması (GZFT Analizi) Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler -TR 5 Batı Anadolu Bölgesinin önemli elma üretim merkezlerinden olması -Elma üretim tekniği (budama, ilaçlama, bakım) konusunda bilgi ve beceri sahibi meraklı üreticilerin mevcut olması -Türkiye’nin elma üretiminde Dünyada önemli bir yere sahip olması -TR 5 Batı Anadolu Bölgesinin ekolojik yapısının (iklim, toprak ve yükselti) elma üretimine çok uygun olması - İhracata yönelik büyük alanlarda ulusal şirketler tarafından kapama elma bahçelerinin kurulmuş olması -Meyve suyu fabrikalarının bulunması -Yeterli olmasa da Organik tarımın uygulanmaya başlaması.

-Örgütlenmenin yetersiz olması nedeniyle üreticilerin fiyat belirleme şanslarının olmaması. -Yaşlı ve verimden düşmüş elma bahçelerinin varlığı -Elma işleme tesislerinin yetersiz olması -Elma depolama tesislerinin yetersiz olması -İklim şartlarından dolayı her yıl alınan ürün miktarının değişkenliği -Yüksek gelirli tam ve yarı bodur elma tesisine yüksek maliyetten dolayı henüz geçilememesi -İç tüketimin az olması -Yarı bodur ve tam bodur elma fidanı temininde yaşanan güçlükler.

-Elma ve Meyve Üreticileri birliğinin kurulmuş olması -Dış ülkelerde Türkiye’de üretilen elmalara aroması ve tadındaki lezzeti nedeniyle talebin yüksekliği ve buna paralel olarak ihraç olanaklarının her geçen yıl artması ve ihraç firmalarının elma ürününe ilgi göstermesi -Alım gücü yüksek Uzakdoğu ve Ortadoğu ülkeleri gibi yeni pazarlar yaratılabilmesi - Ambalajlama, boylama ve sınıflandırma imkanlarının gelişmeye başlaması - Soğuk hava depolarının sayılarının hızla artması

-Elma üretiminde bilinçsizce kimyasal ilaçlar kullanılması hem iç pazarda hem de dış pazarda elma tüketimini etkileyebilir. -Tam ve yarı bodur elma bahçesi kurulurken yapılan hatalar (anaç ve dölleyicilerin bahçeye belli bir düzen içinde yerleştirilmesi) üretimi olumsuz yönde etkileyebilir. – Çiçeklenme dönemine rastgelen ilkbahar geç donları

4.7.2.1.2.1. Türkiye’de Kiraz Üretimi

Kiraz, ılıman iklim meyveleri arasında en erken olgunlaşandır. Bu durum, kirazın genetik özelliğinden ileri gelmektedir. Kirazın anavatanı (Prunus Avium L.) Hazar Denizi ile Karadeniz arasındaki bölgedir. Geliştirilen çeşitlerle kiraz üretimi çok erkenden çok geçe kadar geniş bir yetiştirme dönemine sahiptir. Kirazların gösterişli, sevilerek yenilen bir meyve olması ve dış pazarlarda aranması, özellikle son yıllarda talebin artmasına neden olmuştur.

Kirazın anavatanı olan Türkiye, Dünya’daki belli başlı kiraz üretici ülkelerinden biridir.

Normalde artış eğiliminde olan kiraz üretimi yeni işleme tekniklerinin de devreye girmesiyle daha da

152

artış göstermektedir. Pazarlama sorunu bulunmayan ender ürünlerden birisi olması da bu duruma etki etmektedir. Yapılan incelemelerde “0900 Ziraat” olarak tanımlanan çeşidin 8-12 g arasında değişen irilik kazandığı saptanmıştır. Ancak, meyve iriliğinin iyi olmasına rağmen, meyve veriminin çok düşük olduğu gözlenmiştir. Bundan dolayı ülkemizde meyve kalitesi yüksek, , yüksek verimli ve iri yeni çeşitlere gereksinim vardır. Dünyada 1500 civarında kiraz çeşidi mevcuttur. Devam eden ıslah çalışmaları ile günden güne bu sayı artmaktadır.

Kiraz, ülkemiz ekonomisi için önemli bir meyvedir. Ege, Marmara ve İç Anadolu Bölgeleri

başta olmak üzere, ülkemizin hemen hemen bütün bölgelerinde yetiştirilmektedir. Türkiye’de iyi bir kiraz ekolojisi vardır. Birçok kiraz çeşidinin soğuklama gereksinimleri (+7.2 C’nin altında) 1000 saatten fazla olduğu için yaylalarda yada kışları soğuk geçen bölgelerde yetiştiricilik yoğunlaşmıştır.

Kiraz üretimi ülkemizin Orta Anadolu ve Göller Bölgesi, İç Ege ve Marmara bölgelerinde yoğunlaşmıştır. Üretimin fazla olduğu iller sırası ile İzmir (% 12,7), Amasya (% 8,8), Manisa (% 8,1), Afyonkarahisar (% 6,3), Isparta (% 6,1), Konya (% 5,4), Bursa (% 4,8), Sakarya (% 3,8), ve Kocaeli (% 3,2) dir. Bunun yanında, Denizli-Honaz, Malatya-Yeşilyurt dar üretim alanları olmalarına rağmen kaliteli, kirazın hakim olduğu bölgeler olarak dikkati çekmektedir. Tablo 137’de Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesinde kiraz ağacı sayısı ve üretim miktarları verilmiştir.

Tablo 137. Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesi İlleri Kiraz Ağacı (Adet) ve Kiraz Üretim Miktarları (Ton)

Kaynak: TÜİK – 2004 Türkiye Kiraz üretiminin % 9,92’ TR52 Batı Anadolu Bölgesinden karşılanmaktadır. Konya alt bölgesi 15.887 ton kiraz üretimiyle, % 6.5 oranla Türkiye’de, % 65.4 oranla da bölgede önemli bir üretim gerçekleştirmektedir. Üretim miktarlarına bakılırsa sırasıyla Konya, Ankara ve Karaman illerinin önemli bir üretim gerçekleştirdiği görülmektedir.

Türkiye’nin toplam kiraz üretim alanı ve üretim miktarında yıllara göre bir artış gözlenmektedir. 2001 yılı verilerine göre Türkiye’nin toplam kiraz üretim alanı 25.000 ha., üretimi ise 250.000 ton olarak gerçekleşmiştir. Ülkemizde bir ha alandan elde edilen verim 10 ton’dur.


Meyve Veren Yaşta Kiraz Ağacı (Adet)

Kiraz Miktarları (Ton)

TR51- TR510 Ankara 162.541 5.047Ankara 162.541 5.047

TR521 Konya 539.806 15.887TR52- TR522 Karaman 145.595 3.365

TR5 TR52 685.401 19.252Batı Anadolu Bölgesi 847.942 24.299TR 5 /TR (%) 9,7 9,92Türkiye 8.750.000 245.000

153

4.7.2.1.2.2. Dünyadaki Kiraz Üretiminde Türkiye’nin Yeri Dünya kiraz üretiminin tamamına yakın bölümü kuzey yarım kürede gerçekleşmekte ve

özellikle Avrupa Kıtası’nda yoğunlaşmaktadır. Üretimin yoğun olduğu ülkeler; A.B.D, Türkiye, İran, Almanya ve Rusya’dır.

Tablo138. Dünya Kiraz Üretim miktarı (2004 ) Ülkeler Üretim Miktarı( 1000 Ton) ABD 256,825Türkiye 245,000İran 224,000Almanya 120,000Rusya 100,000İtalya 95,169Ukrayna 85,300İspanya 62,800Fransa 58,859Kaynak:FAO

4.7.2.1.2.3. Türkiye’de Kiraz İthalatı ve İhracatı Türkiye’nin coğrafi yapısı ve iklim koşulları birçok bölgede kiraz yetiştiriciliğine uygundur.

Avrupa ülkeleri kiraz üretimi yönünden Türkiye’ye rakiptir. Özellikle; İtalya, İspanya ve Fransa diğer Avrupa ülkelerine kiraz ihraç eden güçlü rakiplerdir. Uluslararası pazarda Türk kirazına karşı talebin artmasının sebepleri; kirazın kalitesi, uzun hasat dönemi, rekabetçi fiyat oluşturulması, ürünün işlenmesi ve muhafazası ile ilgili yapının ihracatçılar tarafından oluşturulması ile nakliyede soğuk zincirin sağlanması, istikrarlı miktar ve kalitenin sağlanmış olmasıdır. Türkiye’de kiraz üretiminin büyük bölümü yurt içinde taze olarak ve özellikle bir kısmı da işleme sanayinde kullanılmakta, sadece % 9,8’i yurt dışı pazarlara satılmaktadır. Kiraz ihracatı esas olarak taze ve işlenmiş (konserve ve dondurulmuş) olarak gerçekleşmektedir. Kiraz ihracatının tamamına yakın bölümü Batı Avrupa ülkelerine yapılmaktadır. Kiraz ihraç ettiğimiz en önemli ülke Almanya ‘dır. Bu ülkeyi Hollanda, İngiltere, Belçika izlemektedir. Tablo 139’da, Türkiye’nin 1995 ve 2001 yılları arasındaki kiraz ihracat ve ithalat miktarları verilmiştir.

Tablo 139. Türkiye’nin Yıllar İtibariyle Kiraz İhracat ve İthalatı

İhracat İthalat Yıllar Miktar

(ton) Değer

(1000 $) Miktar (ton)

Değer (1000 $)

1995 13.126 22.667 115 26 1996 15.888 25.496 3 2 1997 17.771 28.323 63 41 1998 8.781 16.509 39 4 1999 26.564 38.390 18 22 2000 11.940 23.652 0 0 2001 24.553 48.702 0 0

Kaynak: FAO Türkiye’de yıllar itibari ile kiraz ihracatına bakıldığında, dalgalanmalar meydana geldiği

gözlenmektedir. 1995-1998 yılları arasında ihracat miktarında düzenli bir artış gözlenirken 1998 ve 2000 yıllarında üretim miktarındaki düşüşe bağlı olarak, ihracat miktarında azalma meydana gelmiştir. 2001 yılında kiraz ihracatı 24.553 ton, değer ise 48.702 dolar olarak gerçekleşmiştir.

154

İthalat, sadece bazı yıllarda ve sembolik miktarlarda yapılmıştır. Kiraz ithalatı, 1995 yılında 115 ton, 1996 yılında ise 3 ton olarak gerçekleşmiştir.

Tablo 140. Dünya Kiraz İhracatı ve Değeri (2001)

Ülkeler Miktar (ton)

Değer (1000 $)

ABD 38.879 152.093Türkiye 24.553 48.702Avusturya 9.685 27.546İspanya 9.147 15.571Suriye 9.108 34.620Şili 8.763 21.674Fransa 6.467 14.807Dünya 145.209 377.853 Kaynak : FAO

Tablo 141. Dünya Kiraz İthalatı ve Değeri(2001)

Ülkeler Miktar (ton)

Değer (1000 $)

Almanya 24.518 55.895Japonya 17.031 104.429İngiltere 13.220 33.327Avusturya 11.628 34.439Çin 10.799 27.027Kanada 10.058 23.903Hollanda 6.568 15.242Dünya 149.233 421.814Kaynak: FAO

Dünya kiraz üretiminin büyük bir bölümü, üretici ülkelerde taze olarak tüketilmekte veya

işleme sanayinde kullanılmaktadır. Üretimin çok az bir miktarı ise uluslar arası ticarete konu olmaktadır. Dünya kiraz ihracatı 2001 yılında 145.209 ton olarak gerçekleşmiştir. Bu ihracatın toplam değeri 377.8 milyon dolardır. En büyük ihracatçı ülke, dış satımın % 27’sini gerçekleştiren ABD’dir. Bu ülkeyi Türkiye, Avusturya, İspanya ve Suriye izlemektedir. 2001 yılı verilerine göre, Dünya kiraz ithalatı 149.233 ton civarında gerçekleşmiş olup değer olarak 421.814 milyon dolardır. Almanya ithalatın % 16,4’nü gerçekleştirerek birinci sırada yer almaktadır Almanya’yı satın alma gücü yüksek olan Japonya izlemektedir. Diğer önemli ithalatçı ülkeler; İngiltere, Avusturya, Çin ve Kanada’dır.

155

4.7.2.1.2.4. Kiraz Pazarlama Kanalları

Üretici

Mahalli Pazar

Pazarcı Tüccar Komisyoncu

Mahalli Toptancı

Parekende Satış

Noktaları

Sebze Hali

İhracatçı İç Tüketici Dış Tüketici

156

4.7.2.1.2.5. Kiraz Üretimi ve Pazarlanması (GZFT Analizi)

Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler -TR5 Batı Anadolu Bölgesinin önemli kiraz üretim potansiyeline sahip olması. - Kiraz üretiminde uzmanlaşmış üreticilerin bulunması. -Türkiye’nin Dünya’da üretimde ve verim miktarında 1. , ihracatta 2. sırada olması. - TR5 Batı Anadolu Bölgesinin çok çeşitli ekolojik yapısı nedeni ile geniş bir üretim periyoduna sahip olması -Kiraz ürününde Pazar bilgi sistemlerinin güçlü olması – Kiraz ihracatı ve pazarlaması ile uğraşan büyük ulusal firmaların bölgeden soğuk hava zincirine uygun olarak alım yapması

-Kirazın hasat ve tüketim süresinin kısa olması. -Kiraz işleme ve depolama tesislerinin yeterince olmaması. -Toprak yapısına uygun anaç seçimine yeterince dikkat edilmemesi. -Yüksek getirili tam bodur kiraz tesisine yüksek maliyetten dolayı geçilememesi. - Yanlış budama nedeniyle yüksek boylu kiraz ağaçlarının oluşturulması ve hasadının güçleşmesi - Kiraz Üreticileri Birliğinin olmaması - Sanayiye uygun çeşitlerin sayısı ve üretim miktarı azdır. -Sağlıklı fidan üretilmemesinden dolayı bahçelerin kalitesiz, hastalıklı,ve yanlış çeşit isimli fidanlarla kurulması

- Dış ülkelerde Türk Kirazına olan talebin yüksekliği ve buna paralel olarak ihraç olanaklarının her geçen yıl artması ve ihraç firmalarının gün geçtikçe ilgi göstermesi . -Avrupa Birliği Kaynaklı Meyve soğutma, standardizasyon ve paketleme projesinin hayata geçme olasılığı.- Üretilen kirazın standart olarak ihracata uygun olması.- Meyve üretici birliği ve Kiraz üreticileri birliklerinin kurulmuş olması - Dölleyici olarak kullanılan beyaz kirazın gıda sanayinde değerlendirilebilmesi, işleme sanayinin kurulması. -Alım gücü yüksek Uzakdoğu ve Ortadoğu ülkeleri gibi yeni pazarlar yaratılabilmesi. - Marka yaratma çalışmalarının olması -Yeterli olmasa da Organik tarımın uygulanmaya başlaması.

-Kiraz bahçesi tesisine olan aşırı ilginin bir üretim politikası çerçevesinde planlanmaması. - Bahçe kurulurken yapılan hataların üretimi olumsuz etkilemesi.

4.7.2.1.3. Dünya Üzüm Üretimi ve Tüketimi 2002 yılı verilerine göre dünyada 7,4 milyon hektar alanda 61 milyon ton üzüm

üretilmektedir.

157

Tablo 142. Dünya Üzüm Üretim Alanı ve Üretim Miktarı

Yıllar Üretim Alanı (1000 Ha.)

Üretim Miktarı (1000 ton)

Verim (kğ/ha.)

1998 7,264 57,022 7850 1999 7,305 60,954 8340 2000 7,448 64,435 8286 2001 7,381 61,167 8238 2002 7,406 61,018 8238

Kaynak : FAO Dünya üzüm üretiminin yarıdan fazlası Avrupa kıtasında gerçekleştirilmektedir. Dünya yaş üzüm üretiminde İtalya, Fransa, ABD, İspanya, Türkiye başlıca ülkelerdir. Tablo 143 . Ülkelere Göre Üzüm Üretim Miktarları 2002

Ülkeler Üretim Miktarı (1000 ton)

İtalya 7,872 ABD 6,479 Türkiye 3,600 İspanya 5,609 Fransa 6,793 Arjantin 2,460 Dünya 61,018

Kaynak: FAO Dünya üzüm üretiminin %64,3’ü şaraba işlenirken %7,6’sı kurutmalık ve %20,9’u sofralık

olarak değerlendirilmektedir. Dünyada üretilen üzümlerin her yıl yaklaşık 700-800 bin ton arasındaki miktarı kurutularak

değerlendirilmektedir. Üzümü kurutarak değerlendiren ABD, Türkiye, İran, Yunanistan, Güney Afrika , Şili ve Afganistan gibi ülkelerdir.

Tablo 144. Dünya Kuru Üzüm Üretimi(1000 ton)

Ülkeler 1998 1999 2000 2001 ABD 218 284 350 350 Türkiye 250 214 255 200 İran 102 120 112 102 Yunanistan 40 35 35 40 G.Afrika 34 38 29 35 Dünya 965 756 838 782

Kaynak: FAO Tabloda görüleceği üzere ABD ve Türkiye dünya kuru üzüm üretiminin %70’ ini

gerçekleştirmektedir. Dünya çekirdeksiz kuru üzüm tüketimi yaklaşık 750-850 bin ton civarındadır. Tüketimde 190-200 bin tonla ABD ilk sırayı alırken bunu 25-30 bin tonla Avustralya ve Türkiye izlemektedir. Diğer önemli tüketici ülkeler ise Afganistan, İran, G.Afrika ve Yunanistan’dır.

4.7.2.1.3.1. Türkiye Üzüm Üretimi

Türkiye; çekirdeksiz kuru üzüm üretiminde ABD’ den sonra dünyada ikinci üretici konumundadır. 2001 yılı itibarı ile dünya çekirdeksiz üzüm üretimi 838 bin ton olup, ABD üretimi 350 bin ton ve Türkiye üretimi 255 bin ton dur. Ülkemizde iç tüketim düşük iken ihracat oldukça

158

yüksektir. Türkiye’de bağcılığın gelişmesinde, Ziraat Bankasınca uygulanan uzun vadeli ve düşük faizli kredi sisteminin büyük rolü olmuş ve bağ alanları genişlemiştir. 1981 yılında 800.000 ha olan bağ alanından 3.700.000 ton olan yaş üzüm üretimi, 1991 yılında 586.000 ha olan bağ alanından 3.600.000 ton yaş üretimi, 2000 yılında ise 535.000 ha olan bağ alanından 3.600.000 ton yaş üzüm üretimi elde edilmiştir. Bağ alanlarının giderek azaldığı buna karşın sağlanan verim artışı nedeni ile üretimin aynı ölçüde azalmadığı görülmektedir.

Tablo 145.Yıllar İtibarı ile Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesi İlleri Yaş Üzüm Üretimi

(ton) İstatistiki Bölge Birimleri Ekim Alanı (ha) Üretim (ton)

TR51- TR510 Ankara 4.477 17.718 TR521 Konya 18.163 55.528TR52- TR522 Karaman 20.211 195.686

TR5-

TR52- 38.374 251.214TR5 Batı Anadolu Bölgesi 42.851 268.932 TR 5 /TR (%) 8.2 7.7Türkiye 520.000 3.500.000Kaynak: TÜİK

2004 yılı itibarı ile Türkiye’ deki toplam yaş üzüm üretiminin %7.7’si TR5 Batı Anadolu

Bölgesinden elde edilmektedir. TR5 Batı Anadolu Bölgesinin üretmiş olduğu yaş üzümün yaklaşık %73’ü TR522 Karaman alt bölgesinde üretilmektedir. Karaman 2004 yılında 195.686 ton yaş üzüm üreterek ülke üretimimin %5,6‘lık bölümünü karşılamaktadır. Türkiye’de üretilen kuru üzüm miktarı yıllara göre değişmekle birlikte 250.000 ton dolaylarındadır. Kuru üzüm üretimi daha çok TR522 Karaman alt bölgesine özgü Ekşikara çeşidi ile yapılmaktadır. Bunun yanında ekşikara çeşidi yerel tüketim için sofralık olarak ta tüketilmektedir. TR511 Ankara alt bölgesine özgü Kalecik Karası çeşidi de ülke çapında şaraplık olarak ün kazanmıştır. 1990’lı yıllardan sonra bölgede telli terbiye sistemiyle bağcılık yaygınlaşmaya başlamış bu nedenle son yıllarda omca başına verim ve üzüm kalitesinde artış meydana gelmiştir.

4.7.2.1.3.2. Üzüm Dış Ticaret Kuru Üzüm İhracatı: Türkiye’nin dünya ticaretine konu olan ve en fazla tanınan üzümü sultani

tip çekirdeksiz üzümdür. Türkiye’nin ihracatında 11. sırada yer alan kuru üzüm , tarım ürünleri ihracatında da üçüncü sırada yer almaktadır. 1986 yılından önce 100 bin tonun altında gerçekleşen kuru üzüm ihracatı, bu yıldan sonra hızla artmıştır.

Tablo 146. Türkiye 1990-1999 Yıllarında Kuru Üzüm Üretimi, İhracatı, Değeri ve Ortalama Fiyatı

Yıllar Üretim

(bin ton)

İhracat (bin ton) % Değer $ Ortalama ($/ton)

1990 160 123,1 100 150.685 1.224 1999 214 188,9 153 202.969 1.067

Kaynak: Ege İhracatçı Birlikleri ve TÜİK

159

2003 yılı itibarı ile yaş ve kuru üzümde ithalat ve ihracat miktarlarının dolar cinsinden değeri Tabloda verilmektedir.

Tablo 147. 2003 Yılı İtibarıyla Yaş ve Kuru Üzümde İthalat ve İhracat Miktarları

İthalat İhracat

Ürün Miktar

(Ton)

Değer

($)

Miktar

(Ton)

Değer

($)

Üzüm (Yaş) 42 33.199 99.319 51.245.370 Üzüm (Kuru) 2.021 2.156.357 195.995 183.959.749

Kaynak: TÜİK

Tabloda incelendiğinde üzüm ithalatının miktar bakımından %98’i kuru üzüm, ihracatının da %65,4’ü kuru üzümdür. Değer bakımından da üzüm ithalatın %98,5’i kuru üzümden, ihracatında %78,2’si kuru üzümden kaynaklanmaktadır.

Kuru üzüm ihracatının önemli bir bölümü Avrupa Birliği ülkelerine yapılmaktadır. Bu ülkeler içinde İngiltere, Hollanda, Almanya, İtalya ve Fransa’ ya yapılan ihracatımız toplam ihracatın %64’ünü oluşturmaktadır. AB’nin son yıllara kadar Yunanistan kuru üzümünü korumak amacıyla asgari ithal fiyatı uygulaması ve ürünlerdeki kurşun kalıntı miktarı ihracatta sorun yaratmaktadır. Çekirdeksiz kuru üzüm ihracatımızın, üretime oranı hayli yüksektir. 1999 yılında üretilen kuru üzümün %75,4’ü ihraç edilmiştir. 1999 yılında üretim 214 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Kuru üzüm sektörü pazar analiz çalışmasında, pazarlamada yaşanan sıkıntıların çoğunlukla ihracat aşamasında kaliteden kaynaklanan sorunlar nedeniyle olduğu görülmektedir. Kuru üzüm ihracatında son zamanlarda ağır metal kalıntısı problemi yaşanmaktadır. Son yıllarda İran’dan sınır ticareti yoluyla giren düşük kaliteli, pestisit miktarı yüksek ve ucuz fiyatlı kuru üzümler Türk üzümüyle karıştırılarak ihraç edilmiş, bu da dünya pazarlarında Türk kuru üzümünün kalite yönünden imajını olumsuz etkilemiştir. Bu olumsuz etkinin ortadan kalkması neticesinde kuru üzüm ihracatı artış trendine devam edecektir. İç pazarda kuru üzüm tüketimin arttırılması için de çalışma yapılması gerekmekte olup, pazar oluşumunun sağlanması yanında, dış pazarın çeşitlendirilmesi için özel sektör ve devlet işbirliğine devam edilmeli, Ortadoğu ülkeleri ve Japonya pazarı için ürün satımına yönelik politikalar üretilmelidir.

4.7.2.1.3.3. Üzüm Pazarlaması

Pazarlama açısından üzüm ele alındığında ülkemizde üretilen üzümlerin yaklaşık %30’unun sofralık %37’sinin kurutmalık, %30’unun pekmez, pestil, sucuk, şıra ve %3’ünün de şaraplık olarak değerlendirildiği görülmektedir. Sofralık üzüm pazarlamasında fazla alıcı ve satıcının bulunması nedeniyle çok sayıda el değiştirme söz konusudur. Şaraplık üzümlerde ise % 50 lik pazar payı ile TEKEL ilk sıradadır. Birkaç büyük şarap işletmesiyle birlikte alıcıların payı %80-90’a çıkmaktadır.

160

4.7.2.1.3.4. Üzüm Pazarlama Kanalları

İhracatçı Firmalar Toptancı

Perakendeci

İhracat Gıda Üreten İşletmeler

Semt Pazarları Suma Fabrikaları

Üreticiler Öz Tüketim

161

4.7.2.1.3.4. Üzüm Üretimi ve Pazarlaması (GZFT Analizi)

Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler

-Kuru üzüm üretiminde Dünya 2. sıradayız. -İhraç edilen Tarımsal ürünler içersinde kuru üzüm 3. sıradadır. -Arazi ve ekolojinin üzüm yetiştiriciliğine uygun olması -Tahmin ve erken uyarı istasyonlarının olması -Entegre mücadelenin yapılıyor olması -Üzüme dayalı tarımsal sanayinin varlığı -Analiz laboratuarlarının varlığı

-Kurutma ve ilaçlamadan kaynaklanan kalite ve kalıntı problemlerinin yaşanması -Bağ tesislerinde uygun terbiye sisteminin ve doğru anaç seçiminin uygulanmaması sonucu hastalık ve zararlıların görülmesi -Yaşlı ve verimden düşmüş bağ tesislerinin varlığı -Sertifikalı ve ismine doğru anaç ve aşılı fidan teminindeki zorluklar -İç tüketim miktarı çok düşük -Üzüm işleme ve depolama tesislerinin yetersiz olması -Standart çeşitlerde üretim yetersizliği – Üretici örgütlenmesinin olmaması

-Bağcılıkta desteklemelerin uygulanmaya başlanması -Şarapcılık Sanayinin Gelişiyor olması -Üretimde markalaşmaya başlanıyor olması - e-ticaretin gelişiyor olması -Dünyada ve Türkiyede organik ürünlere talebin artması -Bağcılık Kültürünün olması

-Sınır ticareti yoluyla Türkiye’ye giren kalitesiz üzümler ihracatta Türk üzümünün imajını olumsuz etkilemektedir. -Miras hukuku nedeni ile araziler giderek küçülmektedir. -Ağır metal kalıntısı kontrol edilmezse ihracatta problem olmaya devam edebilir. -Bilinçsiz girdi ve gübre kullanımı – Bölgede yaygınlaşan floksera zararlısı

162

4.7.2.2.4. Türkiye Havuç Üretimi

TR5 Batı Anadolu Bölgesinin 340.468 ton ile ülke üretiminin %77.7’sini karşılamaktadır. Havuç verimi AB ile karşılaştırıldığında TR5 Batı Anadolu Bölgesinin verimi Türkiye ve Dünya ortalamasının üzerinde olup AB ülkelerine oldukça yakındır. Üretilen havuç iç pazara ve ihracata yöneliktir. AB ülkeleri havuç ihtiyacının büyük bir kısmını Türkiye’den ithal etmektedir. Tablo 148. Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesi Havuç üretim miktarları (ton) İstatistiki Bölge Birimleri Üretim (ton)

TR51- TR510 Ankara 108.931Ankara 108.931

TR521 Konya 229.192TR52- TR522 Karaman 2.345

TR5

TR52 231.537TR5 Batı Anadolu Bölgesi 340.468TR 5 /TR (%) 77.7Türkiye 438.000Kaynak : TÜİK –Tarım İl Müdürlüğü 2004 Tablo 149. Havuç Üretim Değerleri İLLER 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004Ankara 109.344 119.564 120.050 116.119 116.520 118.601 114.042 111.292 110.474 108931Konya 28.102 23.284 18.706 15.936 27.222 27.548 24.226 29.115 208.211 229192Karaman 1.360 1.200 2.266 1.152 1.035 1.120 1.175 2.120 2.090 2.345TR5 138.806 144.048 141.022 133.207 144.777 147.269 139.443 142.527 320.775 340.468TR5/TR (%) 55,52 53,35 58,76 57,42 60,58 62,67 60,63 60,65 79,20 77,73Türkiye 250.000 270.000 240.000 232.000 239.000 235.000 230.000 235.000 405.000 438.000Kaynak : TÜİK – Tarım İl Md.

TR5 Batı Anadolu Bölgesinin havuç üretimindeki payı yıllara göre giderek artmıştır. Bunda kullanılan hibrit çeşitleri etkili olmuştur. Havuçta hibrit çeşitler standart çıkış, iyi gelişme ve kaliteli ürün vermektedir. Verim artışı ancak iri kök yapısı ile mümkündür. Bu da çok istenilen bir özellik değildir.

İyi özelliklere sahip standart bir çeşitle, F1 hibrit çeşit arasında ürünün kalitesi ve miktarı bakımından çok fark olmayabilir. Ama yinede şart olan iyi bakım ve uygun yetiştirme imkanlarının sağlanmasıdır. Hibrit veya standart çeşit hangisi olursa olsun yetiştirme tekniğini geliştirmemiş, bilinçli ve teknik yetiştiricilik yapmayan üretici kazançlı çıkmayacaktır.

Ülkemizdeki pazarlama problemleri, havuç pazarlamasında da ortaya çıkmaktadır. Pazarlama

aşamasındaki problemleri;

-Üreticilerin organizasyonsuzluğundan kaynaklanan problemler -Sebze halleriyle ilgili problemler olmak üzere iki bölümde ele almak gerekmektedir.

163

4.7.2.2.4.1. Havuç Pazarlama Kanalları

Üreticilerin Organizasyonsuzluğundan Kaynaklanan Problemler:

Üreticilerde belli bir paketleme organizasyonu olmadığı, birbirleri ile sağlıklı iletişim sağlayamadıkları ve de soğuk hava deposu yeterli olmadığı için, ürünü şartların müsait olduğu devrelerde elinden çıkarma gayretine girecekler, belli devrelerde kar vermeyecek fiyatla satma durumunda kalacaklardır. Halbuki ürünün bir elde toplanıp yıkama, ayıklama, tasnif ve paketleme işlemleri yapılabilse;

Belli boyda ve kalitede havuçlar aynı değerden gider, iyi mal, iyi para getirir.

Fiyatı aracı ayarlamaz, ürünün kendisi ayarlar.

Üreticinin ismine göre değil malın kalitesine göre fiyat biçilir.

Ayrıca organizasyonda oluşacak teknik idari kadro sayesinde; İç ve dış pazar önceden kontrol edilerek istenebilecek çeşit, miktar ve en karlı pazarlama zamanı tespit edilir. Ekimler ve üretimler bu bilgilere göre planlanır.

Üyeler ektikleri hangi çeşidi ne zaman, hangi pazara vereceklerini bilerek işe başlarlar. Ürünü nereye, nasıl satacağım endişesi yoktur.

Pazara ürün gönderme işi önceden tespit edilen plan dahilinde yapılır.

Üretici

Sebze Hali

Sanayici Yerel Pazarlar

İhracatçı

İç ve Dış Tüketici

Perakenteci

Toptancı

Komisyoncu

164

Bu arada bu sistem içinde oluşturulacak bir soğuk hava deposu ile pazara ürün gönderilmesi

denetlenerek ürün değerinin ayarlanmasının üretici elinde olması sağlanır.

Sebze Halleriyle İlgili Problemler:

Şahısların tek tek hallerle muhatap olması, tüccar, taşıyıcı, aracı sistemi üreticiye büyük problem getirmiştir. Plansız, hangi pazar için üretildiği bilinmeyen çeşitlerin üretilmesi çok uygun olmayan taşımalar sonunda, şahsi görüşlerine göre değerlendirme yapan kabzımalın vereceği fiyata razı olan üreticiler bazen mal olur fiyatının altında ürününü satmaktadır. Malının değeri üzerinde fikrini söyleme hakkı yoktur. Aracı ile malı yollar, para ürün satılınca gelir. Hallerde iyi ürün, iyi mal kazanmaz tanınan ürün kazanır. Bu durumun ortadan kalkması ancak bahsedilen planlı organizasyonla mümkündür. Ülkemizde bir havuç sektörü var diyebilmek için başından sonuna çiftçilerin birleşerek üretimin her kademesinde karşılaştıkları problemleri çözecek yapıya ve işleyişe sahip organizasyon kurmaları ile mümkündür. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde üreticiden tüketiciye ulaşırken izlediği pazarlama kanalları önem sırasıyla şöyledir.

Üretici → İhracatçı → Dış Alımcı → Perakendeci → Tüketici

Üretici → Tüccar → Komisyoncu → Perakendeci → Tüketici

Üretici → Komisyoncu → Perakendeci → Tüketici

Üretici → Perakendeci → Tüketici

Üretici → Tüketici

165

4.7.2.2.4.1.2. Havuç Üretimi ve Pazarlaması (GZFT Analizi)

Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler -Ülke üretiminin büyük bir kısmı TR5 Batı Anadolu Bölgesinde yapılmaktadır. -Havuç ekimi önemli bir istihdam sağlamaktadır. -Üretimde verimlilik yüksektir. -Tarımında mekanizasyon kullanma imkanı -Fiyat istikrarsızlığı olmakla birlikte muhafaza ve işleme imkanları yetiştiriciye avantaj sağlamaktadır. -Üretimin büyük bir bölümü iç piyasada tüketilen havucun, ihracatımızda da önemli bir yeri vardır. - Münavebeli üretimde kullanılıyor olması - İşleme sanayisinin varlığı - Uygun iklim ve toprak yapısının olması, -Üretim bölgesinin Mersin serbest bölgesine yakınlığı, -Bölgede yetiştirme kültürünün varolması

-Direk ihracat yapılamamaktadır. -Sebze halleriyle ilgili problemler var. -Lisanslı Depoculuğun gelişmemiş olması -Sertifikalı tohumluk kullanımının yetersizliği - İşleme tesislerinin iptidai şartlarda (ev altlarında) olması - Marka oluşturulamaması

-Havuç ve sebze üreticileri birliğinin kurulmuş olması -Yılda 2 kez ekimi yapılmakta ve pazara arzın bütün yıla yayılması -Ürünün Pazarlama periyodunun 5-6 ay gibi uzun zamana yayılması -Her geçen yıl havuç ihracatı artmaktadır. -İhracat potansiyelinin mevcudiyeti - Sertifikalı tohumluk desteği, -Bölgede organik tarımın gelişmekte olması - Bölgenin yöreye özgü şalgam üretimi ve tüketiminin yaygın olduğu Çukurova Bölgesine yakın oluşu, -Üretimin yoğun oluşu nedeniyle pazarlamanın kolaylığı,

-Hasat sonrasında uygun olmayan depolama koşulları nedeniyle büyük ürün kayıpları olmaktadır - Üretimin yoğun oluşu nedeniyle aynı toprağın üretimde kullanılmasının toprak yapısını bozması -Yem bitkilerine verilen desteklerin son yıllarda artması (havuç ekim alanlarını daraltmaktadır)

4.7.2.2.5. Türkiye Domates Üretimi

Domates, dünyada en çok üretilen, tüketilen ve ticarete konu olan tarım ürünlerinin basında gelmesi, insan beslenmesinde vazgeçilmez ürünlerden olması ve gıda sanayinde dondurulmuş, konserve, salça, ketçap, tursu gibi çok çeşitli kullanım alanlarına sahip olması nedeniyle önemli sebzelerin başında gelmektedir. Domates dünyada bir çok ülkede yetiştirilmekle birlikte, Türkiye uygun iklim koşulları nedeniyle dünya üretiminde önemli ülkelerden biridir. Gıda sanayi içinde en önemli hammaddelerden biri olan ve çok geniş bir kullanım alanı bulunan domates ile ilgili sanayi, meyve ve sebze isleme sanayi olmakla birlikte, bu sanayinin tüm alt dallarında da domates hammadde olarak kullanılmaktadır. Bunlar; meyve ve sebze konserveleri sanayi, salça sanayi, meyve

166

suyu sanayi, dondurulmuş meyve ve sebze sanayi, kurutulmuş sebze ve meyve sanayi ve diğer sanayilerdir.

Dünya domates üretimi 1992 yılında 74,6 milyon tondan 2003 yılında %48 artışla 110,5 milyon tona ulaşmıştır. Dünya’da önemli üretici ülkeler AB, Çin, ABD ve Türkiye’dir. Çin 2002/2003 döneminde dünya üretiminin %23,3’nü, ABD %11,3’ünü ve Türkiye %8,1’ini üretmiştir. AB ile birlikte dünya üretiminin %55,9’u bu ülkelerde üretilmektedir. Diğer önemli üretici ülkeler ise Hindistan, Mısır, Brezilya ve İran’dır. (www.aeri.org.tr).

Domates, Türkiye’de hem tarla sebzeciliğinde hem de örtü altı üretimde en fazla üretilen sebzelerin basında gelmektedir. Domates üretiminde bölgesel yoğunlaşmaya bağlı olarak, domates isleme sanayi de Marmara ve Ege Bölgelerinde yoğunlaşmıştır. TR5 Batı Anadolu Bölgesi tarla domatesi üretiminde, Akdeniz Bölgesi ise, daha çok taze tüketime yönelik sera tipi üretimde yoğunlaşmıştır. Tablo 150. Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Ege Bölgesi Yıllara göre Domates üretim

miktarları (ton) İstatistiki Bölge Birimleri

Üretim (ton)

TR51- TR510 Ankara 163.485Ankara 163.485

TR521 Konya 240.078TR52- TR522 Karaman 57.065

TR5 TR52 297.143Batı Anadolu Bölgesi 460.628TR 5 /TR (%) 4.8Türkiye 9.440.000Kaynak : TÜİK –Tarım İl Müdürlüğü 2004

Türkiye’de 2004 yılında üretilen domatesin % 80 ‘i açıkta tarla yetiştiriciliğinden elde edilmiştir. Türkiye’deki toplam domates üretiminin % 4.8’i, TR5 Batı Anadolu Bölgesinde üretilmektedir. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde sırasıyla Konya, Ankara ve Karaman illeri açıkta domates üretiminde öne çıkmaktadır.

4.7.2.2.5.1. Domates Pazarlama

Dünya’da ve ülkemizde en çok tüketilen sebze olan domates taze tüketiminin yanı sıra gıda sanayinin de önemli hammaddelerinde biridir. Gıda sanayinde islenen domatesin büyük bölümü ise, salça yapımında kullanılmaktadır.

Türkiye’de üretilen domatesin yaklaşık % 25-30’u işlenmekte, kalan miktar taze tüketime konu olmaktadır. İşlemeye alınan toplam miktarın % 80’i salça, % 15’i konserve domates, kalan kısım ise ketçap, domates suyu vb. domates ürünlerinin üretimi için kullanılmaktadır. Ülkemiz domates ve salça üretimi iç tüketimi fazlasıyla karşılamakta ve ihracata konu olmaktadır.

167

Tablo 151. Yıllara Göre Türkiye’nin Domates Üretim Ve İhracatı, Salça İhracatı Domates İhracatı Salça İhracatı

Yıllar Üretim (ton) Miktar

(ton) Değer (1000$)

Miktar (ton) Değer (1000$)

1999 8.956.000 100.019 18.902 171.825 123.963 2000 8.890.000 119.899 37.502 172.692 92.499 2001 8.425.000 190.768 48.914 123.353 74.933 2002 9.450.000 244.038 67.836 113.516 70.522 2003 9.820.000 227.400 88.110 149.790 100.228 2004 - 233.364 109.563 183.254 133.770 Kaynak :www.fao.org

FAO verilerine göre Türkiye; İtalya, Çin ve İspanya’dan sonra en çok domates salçası ihraç eden ülke konumundadır. 2003 yılında dünya’da 2.041.527 ton domates salçası ihraç edilmiş olup bunun % 7,3’ lük kısmını ülkemiz gerçekleştirmiştir. Ülkemizde 2003 yılında üretilen 270.000 ton salçanın yarısından fazlası ihraç edilmiştir.

Ülkemizin başlıca pazarları Avrupa Birliği ülkeleri, Uzakdoğu ve Ortadoğu ülkeleridir. Salça sektörü, üretimde modern teknoloji uygulanması, ucuz hammadde ve işgücü maliyetleri nedeniyle uluslararası piyasalarda etkin rekabet gücüne sahip bulunmaktadır. Avrupa Birliği ile domates salçası tarife kontenjanı müzakereleri sonuçlandırılmış olup, yıllık tarife kontenjanı miktarı 30,000 tona yükselmiştir.

Ancak, ülkemizce taviz listesinde bulunan et ithalatına izin verilmemesi sebebiyle, AB Komisyonu misilleme olarak domates salçası tarife kontenjanını askıya almıştır. Bu çerçevede, ihracatçılarımız 1998 Temmuz ayından beri domates salçası ihracatını % 15 vergi ödeyerek gerçekleştirmektedir.

TR5 Batı Anadolu Bölgesi illerinden Ankara ve Konya’da salça sanayi oldukça gelişmiş olup ülke üretiminde önemli paya sahiptir. Salçalık domates üretiminde son yıllarda sözleşmeli üretim modeli yaygınlaşmaya başlamışsa da sözleşmeli üretimin uygulanmasında her iki taraf içinde sorunlar çıkabilmektedir.

Türkiye’nin taze domates ihracatı Ekim- Temmuz aylarında örtü altı domates üretimi ile yapılmaktadır. Taze açıkta domates ihracat miktarları oldukça düşüktür. 2003 yılında dünya’da 4.562.869 ton domates ihraç edilmiş olup bunun % 5’lik kısmını ülkemiz gerçekleştirmiştir.2003 yılında İspanya, Meksika ve Hollanda’dan sonra en çok taze domates ihracatı yapan ülke Türkiye olmuştur.Türkiye taze domates ihracatında zaman zaman kalıntılar nedeniyle büyük sıkıntı yaşamaktadır. Ancak son yıllardaki ihracat rakamları dikkate alındığında ihracatta artış eğilimi olduğu görülmektedir. Türkiye’nin açıkta sofralık domates üretiminin tamamına yakını iç tüketime yönelik gerçekleştirmektedir. Üretilen ürünler haller vasıtasıyla perakende satış noktalarına ulaştırılmaktadır. Üreticilerin örgütlü olmamaları nedeni ile üretimin yoğun olduğu dönemlerde fiyatlar maliyetlerin bile altına düşebilmektedir. Ürünlerin depolama imkanlarının olmaması ve çabuk bozulabildiğinden dolayı kayıplar oluşmaktadır.

Domateste arz-talep esnekliğinin olmaması nedeni ile fiyatlar üretim dönemi içerisinde dalgalı bir seyir izlemektedir.

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde de son yıllarda salçalık ve sofralık domates fiyatlarındaki düşüşler yeni arayışlara neden olmuş ve kurutmalık domates üretimi artış göstermeye başlamıştır. Henüz çok yeni olan kurutmalık domates ihracat şansı olan bir üründür.

168

Domatesin çabuk bozulabilir bir ürün olması ve üreticilerin örgütlü olmaması nedeni ile pazarlama marjı oldukça yüksektir. Sektörde üreticilerin örgütlenerek üretim planlaması yapması ile pazarlamada yaşanan sıkıntılar aşılabilecektir.

4.7.2.2.5.2. Domates Pazarlama Kanalları

Üretici

Sebze Hali

Sanayici (Salça Fab.)

Yerel Pazarlar

İhracatçı

Toptancı Perakendeci

Perakendeci

Toptancı

Tüketici

169

4.7.2.2.5.3. Domates Üretimi ve Pazarlaması (GZFT Analizi) Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler - Ülkemiz, dünya salça ve domates ihracatında önemli paya sahip olması - TR5 Batı Anadolu Bölgesi açıkta domates üretiminde önemli potansiyele sahip olması – TR5 Batı Anadolu Bölgesinin salça sanayisi açısından oldukça gelişmiş durumda olması

- Örgütlenmenin yetersiz olması nedeni ile üreticilerin fiyat belirleme şanslarının olmaması - Çabuk bozulabilir bir ürün olması ve üretim planlamasının olmaması nedeni ile fiyatlarda dalgalanmaların olması - AB’ye salça ihracatında vergi oranının yüksek olması - Özellikle tohum olmak üzere üretim girdilerinin yüksekliği - Tohumda dışa bağımlılığın olması

- Üretim çeşitliliği varlığı ve son yıllarda kurutmalık domates talebinin artması – Sözleşmeli üretim modelinin yaygınlaşmaya başlaması -Birim alandan elde edilen verimin yüksek olması

- Üretim maliyetleri düşük olan Çin’de üretimin artıyor olması salça ihracatında problemlere yol açabilir. - Domates ihracatında bilinçsiz kullanılan kimyasallar ihracatı etkileyebilir. -Sulama kuyularındaki su seviyesinin düşmesi

4.7.3. Hayvancılık Sektöründe Üretim ve Pazarlama

Hayvan ve hayvansal ürünlerin çağın değişen koşullarına uygun bir biçimde üretim ve kalitesinin artırılması, İlin ekonomisi açısından büyük önem taşımaktadır. Bunun başarılabilmesi büyük ölçüde pazarlama organizasyonu ve fonksiyonlarının etkin bir biçimde yerine getirilmesine bağlıdır.

Hayvansal üretimin yapıldığı işletmelerde; örneğin yetiştirme ve besi faaliyetlerinde başarıya ulaşılsa dahi, pazarlamada ortaya çıkan problemler çözülmedikçe, üretim ve kaliteyi yükseltmek çoğu zaman güç ve bazen de imkansızdır. Hayvansal ürünlerin pazarlanması, ürünlerin ham maddeden mamul halini alıp, tüketim aşamasına geçme anına kadar devam eder. Bu bakımdan pazarlama, hayvansal ürünlerin imalat safhalarını da kapsamaktadır.

Hayvan ve hayvansal ürünlerin çağın değişen koşullarına uygun bir biçimde üretim ve kalitesinin artırılması, pazarlamanın başarısı açısından büyük önem taşımaktadır. Bu ise, büyük ölçüde pazarlama organizasyon ve fonksiyonlarının etkin bir biçimde yerine getirilmesine bağlıdır.

Türkiye’deki işletmelerin büyük bir kısmının küçük ölçekli olması ve hayvansal üretimin genelde bitkisel üretimle birlikte sürdürülmesi nedeniyle elde edilen canlı hayvanlar işletme içinde ya da işletme çevresinde oluşan hayvan pazarında satılmaktadır. Bu işletmelerin ekonomik ve sosyal gelişimlerinin sağlanması, üreticilerin iyi örgütlenmesi ile mümkün olmaktadır. Türkiye'de üreticilerin en az örgütlendiği kesim hayvancılık sektörüdür. Ülkemizde etkin bir pazarlama sistemi ve organizasyonunun kurulamamış olması diğer tarımsal ürünlerde olduğu gibi hayvancılık sektörünü de olumsuz etkilemektedir. Türkiye’de, ulusal ve uluslararası pazarda tarımsal ürünlerin pazarlanmasında üreticilerin yeterince etkin olduğu bir pazarlama sistemi oluşturarak, üreticilere teknik bilgi ve hizmetler yanında tohum, damızlık ve fide dağıtma sistemini geliştiren, ürünün üretimi, hasat edilmesi, ambalajlanması, depolanması, taşınması, vb faaliyetlerin yanı sıra ürünün iç ve dış pazarlarda satışına kadar tüm hizmetlerin koordinasyonunu içeren bir organizasyona ihtiyaç vardır.

170

Yetiştiricilerin ve hayvan toptancılarının canlı hayvanları pazarlamak için götürdükleri pazarlama kuruluşları yerel hayvan pazarları, hayvan panayırları ve canlı hayvan borsalarıdır. Canlı hayvan pazarlanması gibi kırmızı et pazarlanmasında da fazla sayıda aracılar bulunmaktadır. Canlı hayvan ve kırmızı et ticaretinin iç içe olmasından dolayı aracıların birlikte incelenmesi gerekmektedir. Bu nedenle canlı hayvan pazarlamasında görülen sistemin aynısı görülebilmektedir.

Hayvansal üretimin yapıldığı işletmelerde; örneğin yetiştirme ve besi faaliyetlerinde başarıya ulaşılsa dahi, pazarlamada ortaya çıkan problemler çözülmedikçe, üretim ve kaliteyi yükseltmek çoğu zaman güç ve bazen de imkansızdır.

Hayvansal ürünlerin pazarlanması, ürünlerin ham maddeden mamul halini alıp, tüketim aşamasına geçme anına kadar devam eder. Bu bakımdan pazarlama, hayvansal ürünlerin imalat safhalarını da kapsamaktadır.

Hayvan ve et pazarlaması Türkiye’de çeşitli ölçekteki yerleşim yerleri itibariyle farklılıklar göstermektedir. Kırsal alanda kasaplık hayvan ve et pazarlamasında üretici-köy kasabı ve tüketiciden oluşan çok kısa bir zincir bulunduğu görülür. Ancak buna rağmen tüketici için etin fiyatı ucuz değildir. Bu nedenle pazarlama maliyeti yani perakendeci kasap marjı yüksektir. Bu kesimde maliyet azaltıcı bir faktör olan sakatat ekonomik şekilde değerlendirilememektedir.

Türkiye’de olduğu gibi TR5 Bölgesinde hayvancılık sektörünün istenilen düzeyde gelişmemesinin nedenleri arasında, hayvan populasyonunun bir kısmının düşük verimli ırklardan oluşması, yem üretiminin yetersizliği, karma yem fiyatları ile ürün fiyatları arasındaki dengesizlik, hastalıklarla mücadelenin tatminkar olmaması yanında, pazarlama sisteminin gelenekselliği ve pazarlama zincirinin uzunluğu, üreticilerin etkin bir biçimde örgütlenememesi önemli bir yer tutmaktadır.

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde hayvan işletmelerinin küçük ölçekli ve dağınık olması, ihtisaslaşmış büyük üretim işletmelerinin az olması, üreticilerin yeterince örgütlenememesi ve pazarlama zincirinin uzun olması, pazarlamada verimliliğin düşmesine ve dolayısıyla pazarlama maliyetlerinin yükselmesine neden olmaktadır. Hayvan üreticileri, tam rekabet şartlarına yakın bir tarzda kasaplık hayvanı arz etmelerine karşın aracılar eksik rekabet şartları altında malı satın alarak tüketicilere satmaktadırlar. Hayvan borsasına intikal eden kasaplık hayvan arzındaki azalma; genel olarak hayvan varlığında meydana gelen azalma ve kaçak kesimlerin artışıyla açıklanabilmektedir. Kasaplık hayvanların önemli bir bölümünün kesimi halen her türlü teknolojik olanaklardan ve sağlık kontrollerinden uzak, küçük kesim yerlerinde gerçekleştirilmektedir.

Hayvan ve hayvansal ürünlerin çağın değişen koşullarına uygun biçimde üretim ve kalitesinin artırılması, Bölge ekonomisi açısından büyük önem taşımaktadır. Bunun başarılabilmesi büyük ölçüde pazarlama organizasyonu ve fonksiyonlarının etkin bir biçimde yerine getirilmesine bağlıdır.

171

4.7.3.1. Dünyada ve Türkiye’de Et Üretimi

4.7.3.1.1. Dünya Sığır Eti Üretimi Tabloda başlıca sığır eti üretimi yapan ülkelerin 1995-2004 yılları arasındaki üretim

miktarları verilmiştir. Tablo 2004 yılı üretimleri dikkate alınarak sıralanmıştır. Tablo 152. Dünyada Başlıca Sığır Eti Üretimi Yapan Ülkeler ve Üretimleri (ton)

Yıllar Ülkeler 1995 2000 2001 2002 2003 2004

A.B.D. 11,166,220 11,990,000 11,635,000 11,815,000 11,755,000 11,100,000Brezilya 5,627,680 6,566,379 6,821,768 7,130,832 7,231,795 7,778,574Arjantin 2,766,280 2,719,735 2,460,350 2,493,080 2,657,959 3,024,386Avusturalya 1,939,071 2,156,000 2,273,000 2,207,000 2,217,000 2,138,000Rusya 2,726,405 1,894,783 1,872,034 1,956,011 1,990,114 1,950,894Fransa 1,887,700 1,769,000 1,784,000 1,907,000 1,897,000 1,778,000Meksika 1,603,000 1,486,000 1,505,000 1,476,000 1,575,000 1,630,000Kanada 1,270,720 1,460,700 1,567,600 1,694,600 1,314,700 1,492,200Hindistan 1,365,550 1,441,792 1,452,031 1,462,119 1,472,427 1,482,708Almanya 1,541,400 1,369,300 1,402,000 1,382,500 1,295,900 1,348,000İtalya 978,200 894,000 930,000 934,000 930,000 912,000Kolombiya 705,335 744,791 701,290 674,641 669,583 780,042İngiltere 998,000 701,000 634,000 682,000 686,000 706,000Yeni Zelanda 624,317 573,249 592,356 578,046 663,246 697,095İspanya 495,300 614,500 608,300 634,000 663,000 680,000Kaynak : FAO Tablo 153. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde Yıllar İtibarı İle Et Üretimi (ton)

Yıllar ve % Payları 2001 2002 2003 2004


Et üretimi

% Pay

Et üretimi

% Pay

Et üretimi

% Pay

Et üretimi

% Pay

TR510 Ankara 14593 3,3 16451 3,9 11354 3,09 17529 3,9TR51 14593 3,3 16451 3,9 11354 3,09 17529 3,9TR521 Konya 29895 6,9 33426 7,9 29917 8,15 37675 8,4TR522 Karaman 2657 0,6 3932 0,9 2698 0,7 1228 0,3

TR52 32552 7,5 37358 8,9 32615 8,9 38903 8,7TR5 47145 10,8 53809 12,8 43969 12,0 56432 12,6Türkiye 435778 100,0 420597 100,0 366962 100 447153 100Kaynak : TUİK- 2004

TR5 Batı Anadolu bölgesinde 2001-2004 yılları itibari ile et üretimi ve Türkiye et üretiminde bölgenin payı incelendiğinde 2001 yılında bölge et üretimi 47145 Ton iken 2004 yılında 56432 Tona yükselmiştir.Diğer bir ifade ile 2001 yılında bölge et üretiminin Türkiye’deki payı %10,8 iken 2004 yılında bu oran %12,6 ya yükselmiştir.Bölge et üretiminde ağırlıklı paya %6,9 luk oranla Konya ili sahiptir.

172

4.7.3.1.2. Etde Dış Ticaret

Dünya et ihracatında söz sahibi olan ülkeler ve ihracat değerleri 2004 yılı rakamlarına göre sıralanmıştır. Tablo 154. Dünya Et İhracatında Söz Sahibi Olan Ülkeler Ve İhracat Değerleri(1000 $)

Yıllar Ülkeler 1995 2000 2001 2002 2003 2004

Almanya 965688 445471 392481 500615 593138 697172Fransa 1024646 467392 230655 382467 539214 602237Hollanda 1038699 428182 250522 337819 512417 525422Belçika 201543 186000 231429 258759 288495İspanya 111360 203686 111958 148901 216687 244844İrlanda 250460 195330 115207 152545 170419 198478Avusturya 84504 103891 86084 94456 134118 155433Polonya 16711 27085 58332 40217 111372Ukrayna 185000 165000 154219 135481 128607 105443Avusturalya 127458 86249 62380 76314 75056 96400Danimarka 255718 89335 49874 68950 71249 92511Belarus 50000 25570 37392 50193 90360İtalya 115669 83372 22452 34930 60207 79826Yeni Zelanda 45619 22608 18249 22691 44911 78946Kanada 214118 282405 291942 259797 122288 51070

Kaynak: FAO Dünya et ithalatında söz sahibi olan ülkeler ve ithalat değerleri 2004 yılı rakamlarına göre

sıralanmıştır.

Tablo 155. Dünya Et İthalatında Önde Gelen Ülkeler ve İthalat Değerleri (1000 $) Yıllar Ülkeler 1995 2000 2001 2002 2003 2004

İtalya 1350601 928442 576256 823451 1072508 1181083Fransa 1166431 426279 245229 269421 328491 436849Yunanistan 375396 199418 90592 135678 220257 268614Rusya 380805 207312 252333 172498 138026 267213Hollanda 199279 149753 112013 134042 210907 251391İngiltere 118902 88946 132171 136251 192307 236693Kore 297437 381042 246330 385437 541852 166530Almanya 296383 90812 53742 63332 92143 151913Danimarka 115188 122149 63571 91284 103767 118995Portekiz 201420 130407 60180 87971 128413 116085İspanya 156565 56702 36578 59712 65925 81956A.B.D. 225507 247208 264205 225466 112457 67225Belçika 16771 12593 17216 32535 42822Avusturya 29546 19493 23306Tunus 21151

Kaynak: FAO

173

4.7.3.1.3. Et ve Et Ürünleri Pazarlaması

Kasaplık hayvan ve et pazarlamasında yer alan aracılar, yaptıkları masraflar ve hizmetler karşılığında bir ücret almaktadırlar. Bu ücretler pazarlama marjı olarak nitelendirilmektedir. Pazarlama marjı, aracıların karını ve masraflarını kapsamaktadır.

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde, pazarlama kanalında yer alan aracılar, canlı hayvan borsasında hizmet veren komisyoncu, toptancı ve perakendeci kasaplardır.

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde canlı hayvan ve et ürünleri pazarlamasında mevcut sorunların

giderilebilmesi için canlı hayvan pazarlarının altyapısı modernleştirilmeli, pazarda her gün arz-talep durumuna göre kalite bazında fiyat belirlenmelidir. Pazarda malını satan üretici parasını tahsil etmede problem yaşamamalıdır..

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Et ve Et Ürünleri Pazarlama Kanalları

TR5 Batı Anadolu bölgesinde et ve et ürünleri üreticiden tüketiciye ulaşıncaya kadar farklı kanallardan oluşan bir zincir sistematiği şeklinde bir dönüşüm arz etmektedir.Gıda güvencesi ve sağlığı açısından mezbahane,hayvan pazarı,hayvan tüccarı ve kasabında içinde bulunduğu pazarlama kanalı büyük önem arz eder.

Üretici

Hayvan Tüccarı

Tüketici

Mezbahane

Öz Tüketim

İmalathane

Market

Kasap

174

4.7.3.1.4. Et Üretimi ve Pazarlanması (GZFT Analizi) Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler İşletmelerin yaklaşık %80’i ileri teknolojiye sahip olup entegre tesis durumundadır. Kesimhane sayımız bütün AB ülkelerinden yüksektir. Üreticilerin Örgütlü olması. Sözleşmeli üretim modelinin yaygın olması. Bilinçli üreticilerin varlığı. Üretimde markalaşmanın olması. İşletme kapasitelerinin yüksekliği. Tavuk etinin, ikame ürünlere göre ucuz olması. Arzın talep esnekliğinin olması.

Üretim girdi maliyeti yüksektir. Damızlık, ilaç, serum ve yem katkı maddelerinde dışa bağımlılık Kırmızı ete verilen desteklemelerin beyaz et üreticilerine verilmemesi. Fason yetiştiricilik yapan işletmelerin kapasitelerinin düşük ve iptidai şartlarda yapılıyor olması. Kişi başına tüketim gelişmiş ülkelere göre düşük olması. İhracatın çok düşük olması.

Son zamanlarda beyaz ete yönelik tüketici bilincinin yükselmesi. Uluslararası akreditasyona sahip laboratuar kurma çalışmalarının başlaması. Uluslar arası normlara uygun üretimin yapılması. HACCP (Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktaları) , GMP (İyi Üretim Uygulaması) alt yapısı oluşturulmasına yönelik çalışmaların başlatılması. Beyaz et üretiminde işlenmiş ürünlerin çeşitliliğinin artıyor olması. Kümes ve kesimhanelerde atıl kapasitenin fazlalığı.

Yem katkı maddelerinde dışa bağımlı olunması. Broiler Yetiştiriciliğinde üretim periyodunun sürekli olarak kısaltılması. Kuş gribinin varlığı iç ve dış ticareti olumsuz etkilemektedir.

4.7.3.2. Dünyada ve Türkiye’de Tavuk Eti Üretimi

1995-2004 yılları arasındaki seçilmiş ülkelerin tavuk eti üretimleri ve dünya tavuk eti üretimi

tablo 156’da verilmektedir. Tablo 156. Dünyada Başlıca Tavuk Eti Üretimi Yapan Ülkeler ve Üretimleri (ton)

Yıllar Ülkeler 1995 2000 2001 2002 2003 2004

Amerika 11.486.000 13.944.000 14.182.000 14.623.800 14.854.700 15,516,000Brezilya 4.050.400 5.980.600 6.208.000 7.050.000 7.760.000 8,668,500Meksika 1.283.867 1.825.249 1.928.020 2.075.758 2.156.580 2,220,520İngiltere 1.077.000 1.214.800 1.262.730 1.252.380 1.294.900 1,295,000Japonya 1.251.658 1.194.524 1.261.416 1.229.089 1.218.000 1,239,777Fransa 1.232.000 1.242.000 1.230.100 1.148.000 1.130.000 1,155,000İspanya 904.315 965.000 1.008.531 1.020.000 1.020.000 1,266,000Rusya 859.000 754.985 861.843 937.560 1.033.887 1,138,278Kanada 720.390 903.580 952.950 955.850 938.000 946,000İran 637.000 803.000 885.300 792.400 810.000 827,004Malezya 660.737 720.000 730.000 757.204 765.035 876,428G.Arfika 600.000 816.859 812.785 820.000 820.000 906,889Polonya 326.600 550.000 651.000 737.400 700.000 925,000Türkiye 490.000 643.436 614.726 696.160 612.000 880,795İtalya 799.900 758.800 794.000 816.000 816.000 703,549 Kaynak : FAO

175

2004 yılı itibarı ile dünya tavuk eti üretimi 65.014.504 ton olup bu üretimin yaklaşık %60’ı ABD, Çin Halk Cumhuriyeti ve Güney Amerika Ülkeleri tarafından üretilmektedir. Türkiye’nin bu üretim içindeki payı %1’ler seviyesindedir ve 176 ülke içinde 18. sırada yer almaktadır.

4.7.3.2.1. Tavuk Etinde Dış Ticaret

Dünya tavuk eti ihracatında söz sahibi olan ülkeler ve ihracat değerleri dolar bazında 2004 yılı rakamlarına göre sıralı olarak tablo 157’de verilmektedir. Tablo 157. Dünya Tavuk Eti İhracatında Önde Gelen Ülkeler ve İhracat Değerleri (1000 $)

Yıllar Ülkeler 1995 2000 2001 2002 2003 2004

Brezilya 634031 805764 1291658 1335051 1709743 2493930A.B.D. 1679267 1565402 1816305 1359193 1517377 1765632Hollanda 775247 691874 791572 778413 931859 935975Fransa 708014 589107 584407 554536 615926 623238Belçika 350558 403594 392860 466267 580591Almanya 126042 150098 158690 225856 362764 331999İngiltere 136314 132758 150009 144060 201788 264103Danimarka 153898 146944 177847 174457 213667 261008Polanya 71608 128687 21147 69754 142164Çin 577255 541172 545731 368099 288913 123141Macaristan 146288 67837 83533 74330 86132 106010İtalya 45616 44686 65489 78734 91013 104421İspanya 40072 73211 76818 62472 82748 81495Kanada 30963 41256 57683 61898 59377 81237Şili 13832 28263 22410 30517 76350

Kaynak: FAO Dünya ticaretine taze/soğutulmuş tüm tavuk, but ve but parçaları, sakatat, hindi eti, kaz

karaciğeri, diğer dondurulmuş gıdalar ile tavuk ayağı konu olmaktadır.

2002 yılı itibariyle en büyük ithalatçı ülkeler Japonya, Almanya, İngiltere, Rusya Federasyonu, Hong Kong ve Çin'dir. Söz konusu bu ülkeler ithalatın yaklaşık yarısını gerçekleştirmektedirler. Beyaz et sektöründe maliyeti düşürücü önlemler alınarak, ihracat için gerekli olan fiyat uygunluğu yakalanarak, ekolojik koşulların uygunluğu ve pazarlara yakınlığımız sayesinde özellikle Ortadoğu pazarındaki payımızı artırmak mümkün olacaktır.

Dünya tavuk eti ithalatında önde gelen ülkeler ve dolar bazında ithalat değerleri tabloda verilmektedir.

176

Tablo 158. Dünya Tavuk Eti İthalatında Önde Gelen Ülkeler ve İthalat Değerleri (1000 $) Yıllar Ülkeler 1995 2000 2001 2002 2003 2004

İngiltere 389759 717654 736717 718437 924417 1186603Japonya 1251459 838652 827697 876870 741326 696646Rusya 696735 307998 665190 720288 630689 601804Almanya 585234 381823 490871 471513 513036 555382Suidi Arabistan 340478 300170 310250 285697 381624 456457Hollanda 164229 138773 185215 186040 360211 348529Fransa 167843 198402 222423 211760 281345 344367Kanada 88245 118200 134673 139448 144103 224439Meksika 88464 108069 131278 117864 158624 182319Belçika 88152 110928 114075 168413 171859Birleşik Arap Emirlikleri 131610 92900 147000 133154 145516 160035Çin 77159 453669 411699 379052 412121 150123İrlanda 73584 86201 84057 123084 141077Ukrayna 115416İsveç 44735 62966 67934 86158 113237

Kaynak: FAO

4.7.3.2.2. Türkiye’de Beyaz Et Üretimi Tavukçuluk, 1970'li yıllardan başlayarak ülkemiz hayvancılık sektörü içinde sürekli bir

gelişmeye sağlamaya başlamış , 1980 li yıllardan sonra sektör önemli bir yapısal değişim göstermiştir. Bu değişimin sonucunda kanatlı et sektörü üretim planlamasını yapabilen ve ülke ihtiyacını karşıyabilen önemli bir üretim dalı haline gelmiştir. Ülkemizde bugün üretilen beyaz etin yaklaşık %80'i son derece modern tesislerde gerçekleştirilmekte olup, tesislerin çoğu gelişmiş ülkelerdeki benzerlerinden 20 yıl daha gençtir. Sektörde dünyadaki son gelişmeler yakından izlenmekte ve bunun üretime yansıması çok hızlı olmaktadır. 2004 yılı FAO verileri itibari ile Türkiye, Dünya piliç eti üretiminde 207 ülke arasında 17. sırada yer almıştır.Tavukçuluk sektöründe yabancı sermaye yatırımlar da mevcuttur.

Tablo 159. Türkiye’nin Kanatlı Et Üretimi Yıllar Piliç Eti Üretimi (Ton) Toplam Kanatlı Et Üretimi (Ton) 1994 233. 510 311. 3471995 302. 256 424. 8051996 408. 675 546. 0431997 492. 427 616 .4011998 494. 244 619. 4101999 571. 482 673 .1602000 526. 665 670 .6172001 598.581 680.2062002 620.475 705.0852003 768.012 853.3452004 855.000 950.000Kaynak: BESDBİR

Ülkemizdeki etçi işletmelerin %72,6'sını 5000 adet/devre kapasiteli işletmelerden

oluşmaktadır.

177

Broiler üretiminde yaygınlaşan entegrasyon üretimin %8590'ını sözleşmeli sistem içinde gerçekleştirmekte ve modern kesimhanelerde kesilen piliçler, entegre çalışan firmalar aracılığı ile pazara sunulmaktadır.

Yurtiçi tavuk eti satışının %75'ini bütün tavuk, %25'ini parça tavuk eti oluşturmaktadır. Parça

tavuk eti satışının %73'ü but göğüs, %11'i taşlık, %6'sı boyun, %6'sı kanat ve %4'ü fileto şeklinde gerçekleşmektedir.

Diğer taraftan son yıllarda ülkemizde hindi eti de ekonomik olarak üretilmeye başlanmış olup

söz konusu ürün çeşitli şekillerde işlenip satışa sunulmaktadır. Hindi eti ülke içinde belli bir ölçüde tüketim alışkanlığı kazanmıştır.

4.7.3.2.2.1. Türkiye'nin Beyaz Et Dış Ticareti

İhracat 2002 yılında miktar ve değerce düşüş gösteren kanatlı et ihracatımız 2003 yılında 37.6 ve

2004 yılında ise bir önceki yıla göre %20 artış göstermiş ve son 10 yılın miktar ve değerce en yüksek ihracatı gerçekleştirilmiştir.

Tablo 160. Türkiye'nin Yıllar İtibariyle Beyaz Et İhracatı Yıllar Miktar (Kg.) Değer ($)

1994 12 603 356 12 677 607 1995 4 913 335 5 113 046 1996 9 520 285 8 849 291 1997 11 011 865 10 445 397 1998 12 481 088 11 178 191 1999 9 885 993 6 756 996 2000 10.576.178 6.215.375 2001 24.596.740 14.439.972 2002 20.392.727 12.156.207 2003 25.225.042 16.726.824 2004 29.275.775 20.072.931

Kaynak: DTM

Genel olarak Uzak Doğu, Ortadoğu , Kafkas ülkeleri , Balkanlar bu ürün grubunda ihracatımızın yoğunlaştığı bölgelerdir. 2004 yılı verilerine göre ihracatımızdaki ilk 15 ülkeye toplam kanatlı et ihracatımızın miktar ve değerce %98 oranındaki bölümü gerçekleştirilmiştir. 2004 yılı itibariyle en önemli pazarlarımız Çin Halk Cumhuriyeti, Makedonya, Azerbaycan , Hong Kong olmuştur. 2004 yılında toplam kanatlı ihracatının %28.4’lük kısmı sadece Çin Halk Cumhuriyeti’ne gerçekleştirilmiştir. İkinci sırayı ise %18.5’lik pay ile Makedonya almıştır. Miktar bazında ; 2004 yılı verileri 2003 yılı ile kıyaslandığında ihracatımızın Hong Kong’a %30; Azerbaycan’a % 62, KKTC’ye % 129 , Irak ‘a ise % 126 oranında artmış olduğu görülmektedir.Çin ‘e ağırlıklı olarak tavuk ayağı ihracatı yapılmaktadır.

178

Tablo 161. Türkiye’nin Ülkeler İtibariyle Beyaz Et İhracatı (Değer:$) 2000 2001 2002 2003 2004 Ülke Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer

Çin 7590724 2928791 8349050 3667957 9811900 3785547 12241620 5765094 12292000 5703350 Makedonya 1525 3532 1650569 1382512 839144 839703 2330918 2804951 2409636 3732913 Azerbaycan 1331468 1806790 3899306 3706921 3794331 3764714 1972569 2148171 3208731 2821838 Hongkong 1104840 418923 3563493 1415609 3579240 1327550 4751504 1868144 6171914 2565565 Irak 650837 744984 1472677 1787025 K.K.T.C. 265456 570431 3974246 1368498 246937 602450 226846 570818 518849 1068989 Türkmenistan 673 4971 54995 74061 60989 87632 604668 347890 Ege S.Bölge 15294 34044 33430 18049 30817 128757 283558 108238 289915 S.Arabistan 14000 8400 138731 345141 114569 280831 Ukrayna 538000 274774 Bulgaristan 1555341 1212101 661193 449584 459880 217505 700537 244854 Mersin S.Bölge 142 599 160000 193337 Kuveyt 6 36 597 3889 57165 119167 55790 175867 Özbekistan 167124 239146 255062 342004 238573 266892 469372 350170 528090 162523 Almanya 13 24 96 81 59700 129256 60024 135959 Ara Toplam 10477246 6007227 23294503 13151208 19244959 11145207 23489188 15305335 28883699 19649671 Toplam 6215375 14439972 12156207 16726824 20072931 Kaynak: DTM

179

Mevcut kanatlı et ihracatımız içinde en çok tavuk ayağı, %65'lik tüm tavuk (taze/soğutulmuş), but ve but parçaları, sakatat (karaciğer), %70'lik tüm tavuk ve dondurulmuş formlar ( ileri işlenmiş çeşitli tavuk / hindi et parçaları fast food ve hazır gıda olarak tüketime sunulan ) önemli kalemleri oluşturmaktadır. TS. 2409 tavuk gövde eti (karkas) ve TS 4018 hindi eti standartları yürürlükte olup ve ihracatta uygulaması zorunlu standartlardır.

İthalat 2004 yılı itibariyle ithalat 16000 dolar olarak gerçekleşmiştir.Bu son 6 yılın en düşük değeri

olmuştur.İthalata konu olan ürün grubu ise dondurulmuş tavuk olmuştur.

Ancak sektörün ithalat ile temel bağını girdi ithalatı oluşturmaktadır.Yem ve damızlıkların yenilenmesi amacı ile yumurta ve civciv ithalatı ,yem ve aşı sektörün temel ithal girdileridir. Tablo 162. Türkiye’nin Beyaz Et ve Ürünleri İthalatı

Yıllar Değer ($) 1995 92465 1996 160196 1997 515394 1998 74695 1999 18232 2000 824989 2001 182517 2002 32267 2003 64897 2004 16087

Kaynak: DTM

Yem fiyatlarında görülen artış maliyet artırıcı bir unsur olarak ortaya çıkmaktadır. Üretim maliyetinin %70'ini yem bedeli oluşturmaktadır. Yem içinde yer alan soya, mısır, balık unu ve premiksler büyük oranda ithalat yoluyla temin edilen hammaddelerdir. Kanatlı yemlerinde bulunan ithal hammadde oranı %85'lere çıkmaktadır. Ortalama ithal hammadde kullanımı broiler yeminde %70 oranına ulaşabilmektedir.

Sonuç olarak modern tesisleri ,ürün çeşitliliği ve uluslararası standartlara uygun üretim metotları ve ürünler göz önüne alındığında Türk kanatlı et sektörünün önümüzdeki yıllarda ihracatını değer olarak artırmasının yanı sıra ihraç pazarlarının sayısında da artış oluşturması beklenmektedir.

180

4.7.3.2.3. Dünya Beyaz Et Ticareti

Tavuk etinin, az yağlı, protein değerinin yüksek, vitamin ve mineraller açısından zengin olması ve kırmızı ete oranla fiyatının ucuzluğu sebebiyle dünya tüketimi giderek artan bir eğilim göstermektedir.

2004 yılında dünya tavuk eti üretiminde önenli paya sahip ülkeler içinde en yüksek artış %19’luk bir oranla Arjantin’in olmuştur. Arjantin, 2003 yılındaki 781.000 tonluk tavuk eti üretimini 2004 yılında 928.000 tona çıkarmayı başarmıştır. Arjantin’I %16 ile Hollanda ve %12 ile Brezilya takip etmiştir. Diğer önemli ülkeler ABD, Hindistan, İspanya, Rusya ve AB ülkeleridir.

Ülkemiz dünya beyaz et üretiminde 206 ülke içinde 19. sırada yer almasına karşın tüm dünya üretiminden aldığı pay ise %1.22'dir.

Tablo 163. Dünya Tavuk Eti Üretimi ( Ton )

Yıllar Tavuk Eti Üretimi (ton) 2000 2001 2002 2003 2004 Dünya 69.213.102 71.951.796 74.612.357 76.394.501 78.225.231 Kaynak : FAO

Türkiye dünya tavuk eti ihracatından %0.12 oranında pay almaktadır. Türkiye ihracatının

2004yılında üretime oranı %0.01 civarındadır.

Dünya tavuk eti ithalatının 1/3'i Ortadoğu ülkeleri, Rusya Federasyonu ve Türk Cumhuriyetlerince gerçekleştirilmektedir.

2003 yılı itibariyle ABD dünya tavuk eti ihracatının %15.1'ini, Hollanda %10.6’sını, Brezilya % 15.3'ünü, Çin % 6.2'sini, Tayland % 8.9'unu ve Fransa ise %10.6’sını karşılamaktadır.

Dünya ticaretine taze/soğutulmuş %65'lik tüm tavuk, but ve but parçaları, tüm tavuk %70'lik, sakatat, hindi eti, kaz karaciğeri, diğer dondurulmuş formlar ( ileri işlenmiş çeşitli tavuk / hindi parçaları fast food ve hazır gıda olarak kullanılmak üzere tüketime sunulan ) ile tavuk ayağı konu olmaktadır.

181

Tablo 164. Dünya İhracatında Önde Gelen Ülkeler ve İhracat Değerleri (1000 $) Ülkeler

2001 2002 2003

Brezilya 1.439.470 1.497.768 1.953.493 ABD 2.282.547 1.733.162 1.933.716 Hollanda 1.110.211 1.105.131 1.357.522 Fransa 1.291.247 1.203.443 1.356.636 Çin 1.463.989 1.292.219 1.180.880 Tayland 955.443 1.005.469 1.137.599 Almanya 334.699 427.756 638.611 Belçika 522.288 521.292 625.800 İngiltere 302.461 290.929 377.762 Macaristan 299.826 304.021 354.579 Danimarka 234.415 237.822 286.018 İrlanda 174.886 218.152 272.482 İtalya 217.903 242.371 242.058 Polonya 137.467 118.655 236.412 Kanada 106.943 116.519 123.743 İspanya 112.577 94.539 122.664 Avusturya 44.317 63.438 78.065 Şili 57.127 36.159 54.349 Kaynak: FAO

2003 yılı itibariyle en büyük ithalatçı ülkeler İngilter,Japonya, Almanya, Çin, Rusya Federasyonu ve Hollanda’dır. Sözkonusu bu ülkeler ithalatın yaklaşık yarısını gerçekleştirmektedirler.

Beyaz et sektöründe maliyeti düşürücü önlemler alınarak, ihracat için gerekli olan fiyat uygunluğu yakalanarak, ekolojik koşulların uygunluğu ve pazarlara yakınlığımız sayesinde özellikle Ortadoğu pazarındaki payımızı artırmak mümkün olacaktır.

4.7.3.3. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Etlik Piliç Yetiştiriciliği Ve Pazarlaması

Tavukçuluk; tarıma uygun olmayan arazilerin kullanılabilmesi, ağır iş gücü gerektirmemesi ve nispeten organize bir sektör olduğu için üreticinin teknik hizmetleri kolayca alabildiği bir üretim dalıdır. Ülkemizde tavukçuluk sektörü, gerek Trakya'da gerekse de Anadolu'da oldukça eskilere dayanmakta olup, bölgelerde bir çok lokal tavuk ırkı gelişmiş ancak zamanla yok olmuştur.

Türkiye'de modern tavukçuluğun temeli Cumhuriyetin kurulması ile atılmıştır. Bu alandaki ilk çalışmalar 1930 yılında Ankara Merkez Tavukçuluk Enstitüsünün kurulması ile başlamıştır. 1950'li yıllarda ise devlet çiftlikleri yardımı ile tavukçuluk ülkemizde özendirilmiştir. Endüstriyel tavukçuluk 1960'lı yıllarda yurtdışından teknoloji transferi yapılarak tavuk yetiştiriciliğini dikkati çekecek düzeylere getirmiştir. 1963 yılında yurtdışından getirilen anaçlar kullanılarak ticari yumurtacı ve etlik piliçler yoğun olarak üretilmeye başlanmıştır. 1985 yılında uygulamaya giren Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu (KKDF) teşvik ve desteği, özellikle piliç eti üretiminde modern tesislerin kurulmasında etkili olmuştur. Buna paralel olarak çoğalan modern kesimhaneler sağlıklı bir piliç eti pazarlama olanağını sağlamış ve tüketiciler de sağlıklı ürün tüketme imkanına kavuşmuştur.

Ülkemizde etlik piliç yetiştiriciliğinde kullanılan üretim teknolojisi oldukça üstün seviyededir. Halihazırda üretimin %80’i tam entegre tesislerde yapılmakta olup üretilen piliç ve tavuk etinin %70’i gelişmiş ülkelere göre daha yeni ve yüksek teknolojinin kullanıldığı tesislerde

182

gerçekleştirilmektedir. Bu tesislerin bazılarında piliç kesim kapasiteleri 6.000 ile 9.000 adet/saat, hatta bazı kesimhanelerde 15.000-17.000 adet/saate ulaşmaktadır.

Ülkemizdeki etçi işletmelerin %72,6'sını 5000 adet/devre kapasiteli işletmeler oluşturmaktadır. Etlik piliç yetiştiriciliğinin entansif olarak yapıldığı başlıca bölgeler; Bolu-Sakarya-İstanbul Bölgesi, Bandırma-Eskişehir Bölgesi, İzmir Bölgesi, Çukurova Bölgesi, Ankara Bölgesidir.

Türkiye’nin ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi ile bu bölgeyi oluşturan illerin son yıllar itibarı ile etlik tavuk varlığı ve tavuk eti üretim miktarları tablo 165’de verilmektedir. Tablo 165. Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Yıllar İtibarı İle Etlik Tavuk Varlığı

(adet) Yıllar ve % Payları 2001 2002 2003 2004


Etlik Tavuk Varlığı

% Pay


% Pay


% Pay


% Pay


TR52 2938500 1,8 1930150 1,0 6337757 2,9 5317910 2,2TR5 6752750 4,2 6111350 3,2 9321343 4,3 10307910 4,3Türkiye 161899442 100 188637066 100,0 217133076 100 238876067 100Kaynak : TÜİK

2001-2004 yılları arasında Türkiye’deki tavuk varlığı %48 oranında artış gösterirken TR5 Batı Anadolu bölgesinde bu oran %53 olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı itibarı ile Batı Anadolu bölgesi ülkedeki etlik tavuk varlığının %4,3’e sahiptir. TR5 Batı Anadolu bölgesindeki etlik tavuk varlığının alt bölgeler itibarı TR51 Ankara alt bölgesi %2,1, TR52 Konya ve Karaman alt bölgesi %2,2’lik paya sahiptir. Tablo 166. Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Yıllar İtibarı İle Beyaz Et Üretimi (ton)

Yıllar ve % Payları 2001 2002 2003 2004


Beyaz et üretimi

% Pay

Beyaz et üretimi

% Pay

Beyaz et üretimi

% Pay Beyaz et üretimi

% Pay


TR52 2507 0,4 2643 0,4 566 0,1 0 0,0TR5 23690 3,8 23379 3,2 11821 1,3 16180 1,8Türkiye 629832 100 726547 100,0 905251 100 914458 100Kaynak: TÜİK –Tarım İl Müdürlüğü,2004

183

2001-2004 yılları arasında Türkiye’de tavuk eti üretiminin %45 oranında arttığı, TR5 Batı Anadolu bölgesinde ise %24 oranında azalma olduğu görülmektedir. TR5 Batı Anadolu bölgesini oluşturan alt bölgelerin incelenmesinde TR51 Ankara alt bölgesinin bölge içindeki payının %100 iken, TR52 Konya ve Karaman alt bölgesinin bölge içindeki payının olmadığı görülmektedir.

4.7.3.3.1. Beyaz Etin Üretimi ve Pazarlaması

Üretici

-Şirket Bölge Müdürlüğü

Kesimhane (Pişirilmeye Hazır Piliç Eti)

Etlik Piliç Kümesleri (Piliç)

Perakende -Hipermarketler -Marketler -Kasaplar

Ana Bayiler

Tüketici

184

4.7.3.3.2. Beyaz Et Üretimi ve Pazarlanması (GZFT Analizi) Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler İşletmelerin yaklaşık %80’i ileri teknolojiye sahip olup entegre tesis durumundadır. Kesimhane sayımız bütün AB ülkelerinden yüksektir. Üreticilerin Örgütlü olması. Sözleşmeli üretim modelinin yaygın olması. Bilinçli üreticilerin varlığı. Üretimde markalaşmanın olması. İşletme kapasitelerinin yüksekliği. Tavuk etinin, ikame ürünlere göre ucuz olması. Arzın talep esnekliğinin olması.

Üretim girdi maliyeti yüksektir. Damızlık, ilaç, serum ve yem katkı maddelerinde dışa bağımlılık. Kırmızı ete verilen desteklemelerin beyaz et üreticilerine verilmemesi. Fason yetiştiricilik yapan işletmelerin kapasitelerinin düşük ve iptidai şartlarda yapılıyor olması. Kişi başına tüketim gelişmiş ülkelere göre düşük olması. Üretim içindeki ihracat payının çok düşük olması.

Son zamanlarda beyaz ete yönelik tüketici bilincinin yükselmesi. Uluslararası akreditasyona sahip laboratuar kurma çalışmalarının başlaması. Uluslararası normlara uygun üretimin yapılması. HACCP (Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktaları) , GMP (İyi Üretim Uygulaması) alt yapısı oluşturulmasına yönelik çalışmaların başlatılması. Beyaz et üretiminde işlenmiş ürünlerin çeşitliliğinin artıyor olması. Kümes ve kesimhanelerde kapasite fazlalığı.

Yem katkı maddelerinde dışa bağımlı olunması. Broiler Yetiştiriciliğinde üretim periyodunun sürekli olarak kısaltılması. Kuş gribi ile iç ve dış ticaret olumsuz etkilenmektedir.

4.7.3.4. Süt Üretimi

Hayvancılık; İnsanlarımızın sağlıklı ve dengeli beslenmesi, hayvancılığa bağlı sanayinin gelişmesi, kırsal alanda istihdam yaratılması, kalkınmada öncelikli yörelerin gelişmesi, tarımda verimliliğin artırılması, dış ticaret dengelerinin sağlanması ayrıca AB’ne girişte en kritik alt sektör olması nedeniyle ülkemiz için hayati öneme sahiptir.

Ülkemizde ağırlıklı olarak süt sığırcılığı yapıldığından süt denince akla direkt olarak büyükbaş yetiştiricilik gelmektedir. Süt sığırcılığı ekonomik ve sosyal açıdan çok büyük öneme sahiptir. Süt her gün üretildiği ve çok kısa vade de paraya dönüştürüldüğü için aile ekonomisine gelir sağlar.

Ülkemizde süt ve süt ürünleri sanayisi iç pazara yönelik kurulmuş olup, dış pazarlar bu sanayimiz için ikinci planda kalmaktadır. Süt ve süt ürünleri kolayca bozulabilen yapıda olmaları nedeniyle raf ömrü nispeten daha uzun, birim fiyatı yüksek ürünler ve damak tadı damak tadımıza uygun pazarlar öne çıkmaktadır. Bu nedenle ürün olarak peynir, tereyağı, dondurma vb. ürünler olarak pazara sunulmaktadır.

Türkiye’de Orta Doğu ülkeleri ile Türki Cumhuriyetler süt ve süt ürünleri ihracatı için pazar oluşturmaktadır. Başlıca ihraç pazarlarımız arasında komşularımız Azerbaycan, Orta Doğu ve Körfez ülkelerinden Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikler, Katar ve Suudi Arabistan ayrıca KKTC,

185

ABD, Makedonya ve Yugoslavya yer almaktadır. İthalat ise genelde AB ülkelerinden Ukrayna ve Polonya’dan yapılmaktadır.

4.7.3.4.1. Türkiye'de Süt Üretimi Sektörde üretim yapısının daha çok küçük aile işletmelerinden oluşmasına karşın son yıllarda

süt ve süt ürünleri konusunda yatırımlar hız kazanarak üretimde oldukça yüksek miktarlarda artışlar gözlenmiştir. Gelir artışı ve tüketicilerin beslenme konusunda daha bilinçli davranmaya başlamalarından dolayı geleneksel metotlarla üretilen süt ürünlerine yönelik talep azalmaya başlamış ve işlenme derecesi en azından pastörize düzeyinde olan sütlerden üretilen ürünler ağırlık kazanmaya başlamıştır.

Tablo 167. Yıllar İtibariyle Türkiye'de Süt Ve Süt Ürünleri Üretimi (1000 Ton) Ürün 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 İşlenmiş içme sütü 278 320 350 340 370 365 415 457 485 510Yoğurt 680 735 722 800 870 890 910 940 975 1010Beyaz peynir 179 190 200 200 220 224 230 240 250 265Kaşar peynir 44 47 50 52 55 53 55 65 72 80Tereyağı 122 122 124 124 133 132 134 143 150 158Kaynak: DPT

Ülkemizde süt ve süt ürünleri tüketiminin gelişmiş ülkelerin tüketimi ile karşılaştırıldığında oldukça düşük düzeyde bulunması, sektörde yabancı yatırımların yapılmasına neden olmuştur. Bu yatırımlar ağırlıklı olarak ortaklık düzeyinde gerçekleşmiştir. Bunun sebebinin yabancı firmaların iç pazara rahat girebilmek için yerli firmalar tarafından kurulan dağıtım ağlarından faydalanmayı tercih etmeleri olduğu düşünülmektedir.

Süt ve süt ürünleri işletmeleri ağırlıklı olarak Ege ve Marmara Bölgelerinde kurulmuş olup, hayvancılığa yapılan yatırımlara paralel olarak özellikle Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinin de gelecek yıllarda önemli üretim merkezleri haline geleceği düşünülmektedir.

Süt tüketim alışkanlığının daha da yaygın hale getirilmesine yönelik olarak üretici firmalar ArGe faaliyetlerine hız vererek iç pazara yeni ürünler ( laktoz şekeri içermeyen süt, belirli yaş gruplarının ihtiyaçlarına yönelik hazırlanmış süt vb. ) sunmaya başlamışlardır. Bu ürünlerin daha çok belirli tüketici gruplarına yönelik olarak üretildiği dikkat çekmektedir.

Ayrıca bu konuda gözlemlenen bir başka gelişme de geleneksel ürünlerimizin de (ayran, kaymak ve geleneksel peynir çeşitleri ) modern işleme yöntemleri ile işlenerek pazara sunulmalarıdır. Bunun yanı sıra batı ülkelerinde tüketimi yaygın halde bulunan süt ürünleri de günümüzde birçok firma tarafından ülkemizde de üretilmeye başlanmıştır. Bu ürünler arasından özellikle meyveli yoğurt ve mozerella peyniri yıllar itibariyle tüketim açısından giderek artan bir trend göstermektedir. Dondurma üretiminde ise yabancı sermayeli yatırımlar ağırlıkta olup, üretimin önemli kısmını gerçekleştirmektedirler. Pazarın doymamış olması sebebi ile yerli firmalar da bu konudaki yatırımlarını hızlandırmışlardır.

Bunun yanı sıra yerel çeşitlerde ( Maraş dondurması gibi ) pazara sunulmaktadır.

186

4.7.3.4.2. Türkiye'nin Dış Ticareti

Ülkemizde süt ve süt ürünleri sanayi iç pazara yönelik kurulmuş olup, dış pazarlar bu sanayimiz için ikinci planda kalmaktadır. Süt ve süt ürünleri kolayca bozulabilen yapıda olmaları nedeniyle ihracatta raf ömrü nispeten daha uzun, birim fiyatı yüksek ürünler ve damak tadımıza uygun pazarlar öne çıkmaktadır. Bu nedenle ürün olarak peynir, tereyağı ve son yıllarda dondurma ihracatımız önem kazanmıştır. İhraç pazarları olarak Orta Doğu ülkeleri ile Türk Cumhuriyetleri süt ürünlerimiz için pazar olmaktadır. Başlıca ihraç pazarlarımız arasında komşularımızdan Azerbeycan, Orta Doğu ve Körfez ülkelerinden Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri, Katar ve Suudi Arabistan ayrıca KKTC, ABD, Makedonya ve Yugoslavya yer almaktadır. İthalat ise genelde AB ülkeleri ile Ukrayna’dan gerçekleştirilmektedir.

187

Tablo 168. Türkiye'nin Süt Ürünleri İthalatı Ürün Adı Miktar

(Kg) 2001

Değer ($) 2001

Miktar (Kg) 2002

Değer ($) 2002

Miktar (Kg) 2003

Değer ($) 2003

Miktar (Kg) 2004

Değer ($) 2004

Miktar Kg) 2005

Değer ($) 2005

Süt ve Krema 2620781 5683252 5556450 8733361 12041020 20660425 11881684 25228819 9714759 23049305Yayıkaltı 28122 54543 324599 337589 325110 413769 338125 502368 259861 435125Yoğurt 2118 2123 308505 320535 283448 388784 334625 477909 256036 420858Tereyaği 1640507 2695473 3239054 4853811 5175685 8801906 4268681 10159756 6155403 14595873Peynir ve Lor 3716691 6394396 4436373 8648862 3290596 8996152 5366238 16517365 5176860 19853858Dondurma 473910 1394350 527120 1295108 231809 720355 431065 1150031 784413 1794863

Kaynak: DTM

Türkiye’nin süt ürünleri ithalatında süt ve krema ile peynir önde gelmekte olup, tereyağı ithalatı da önem arz etmektedir. İthalatımızda Ukrayna, Slovak Cumhuriyeti, Polonya, Almanya, Belçika, Danimarka, Fransa, Hollanda, İngiltere gibi ülkeler önem kazanmaktadır.

188

4.7.3.4.3. Dünya Ticareti

Dünya süt ürünleri üretimi son 30 yılda özellikle de 1980'li yılların ilk yarısından sonra bazı değişiklikler göstermiş, bu değişiklik dünya tüketimi ve ticaretini de etkilemiş dünya ticaretine konu olan ürün çeşiti artmıştır. 1980'li yıllara kadar süt ürünlerinin dünya ticaretinde tereyağı ve peynirin bir hakimiyeti söz konusu iken, son yıllarda süt, dondurma ve yoğurt gibi süt ve süt ürünlerinin de dünya ticaretinde giderek önem kazandığı görülmektedir. Peynir ve tereyağı dünya ticaretindeki önemlerini korumakla birlikte miktar olarak sütün gerisine düştükleri, tereyağının halen dünya ticaretinde önemli bir yere sahip olmakla birlikte diğer süt ürünlerine kıyasla çok daha düşük artış hızı gösterdiği, yoğurtun ise miktar olarak dünya ticaretinde halen çok küçük hacime sahip olmasına karşın 1970'li yıllardan bu yana çok hızlı bir gelişme gösterdiği görülmektedir. Tablo 169. Dünya Başlıca Süt Ürünleri Üretimi (Ton)

Ürün/Yıl 1970 1971 1972 2001 2002 2003 2004 2005 Peynir 7737067 809881 8514161 16837875 17284290 17571365 18235802 18482993Tereyağı 5725771 5712823 6047429 7640951 7950183 8181983 8302468 8206024Süttozu (İnek)

940 182

1035238 1132 05 3461678 3768388 3563789

3290649 3279886

Kaynak: FAO Tablo 170. Dünya Başlıca Süt Ürünleri İhracatı (Ton) Ürün/Yıl 1970 1971 1972 2001 2002 2003 2004 Süt 448062 796780 883089 6,119,984 5,976,405 6,569,060 7,428,102 İnek Sütü(Taze)

327565

523146

611007

4,461,568

4,278,938

4,727,903

5,350,314

Peynir Ve Lor

790901

831122

864068

3,439,885

3,457,949

3,796,342

4,073,946

Tereyağı 910863 842045 704255 1,311,508 1,357,724 1,467,858 1,513,029 Yoğurt 1118 947 3604 22,808 30,038 33,838 16,571 Kaynak: FAO

Süt ve süt ürünlerinin beslenmede taşıdıkları büyük önemin yanı sıra dünya genelinde refah düzeyinin artması, ulaştırma ve lojistik hizmetlerinin gelişmesi, çok uluslu şirketlerin süt sektöründeki yatırımları, önde gelen üretici ülkelerin stoklarını eritme çabaları dünya süt ve süt ürünleri ticaretine hız kazandıran başlıca hususlar olmuştur.

189

Tablo 171. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Süt Üretim Miktarları (ton) Hayvansal Ürünler 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 TR510 Ankara 241170 223305 209089 206862 208743 182956 162307 130293 203503 184787 TR51 241170 223305 209089 206862 208743 182956 162307 130293 203503 184787 TR521 Konya 393255 417330 419372 432052 403153 418381 412063 313368 423980 436196 TR522 Karaman 34410 33930 30556 28544 28798 29038 28639 25036 33869 35653 TR52 427665 451260 449928 460596 431951 447419 440702 338404 457849 471849 TR5 Batı Anadolu 668835 674565 659017 667458 640694 630375 603009 468697 661352 656636 TR5 / Türkiye % 6,3 6,3 6,5 6,7 6,4 6,4 6,4 5,6 6,2 6,1 Türkiye 10601550 10760915 10076526 9970531 10082010 9793962 9495550 8408566 10611011 10679407

Kaynak : Tarım İl Müdürlüğü ve TÜİK

190

Son 10 yılın Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesi süt üretim miktarları incelendiğinde üretim miktarlarında çok fazla bir değişim olmadığı yıllara göre düşük miktarlarda dalgalanmalar görüldüğü ve TR5 Batı Anadolu Bölgesinin ülkemiz süt üretiminde yıllara göre % 18 ile % 22 arasında paya sahip olduğu görülmektedir. 2004 yılı TR5 Batı Anadolu Bölgesi süt üretim miktarı incelendiğinde bir önceki yıla göre %9 oranında bir artış göstermiştir. Tablo 172. Türkiye’de Sağılan Hayvan Sayısı (1000 Adet)

Yıllar Cinsi 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004Sığır 5.886 5.968 5.594 5.489 5.538 5.280 5.086 4.393 5.040 3875Manda 122 114 92 85 80 70 65 52 57 39Koyun 19.263 18.890 17.169 16.776 16.473 15.920 14.847 13.637 12.477 9919Kıl Keçisi 4.545 4.379 4.111 3.989 3.843 3.605 3.590 3.412 2.999 2379Tiftik Keçisi 363 347 296 258 243 188 183 141 128 98Kaynak: TÜİK

Tabloda ülkemizde sağılan hayvan sayısındaki 1995-2004 yılları arasındaki değişim gösterilmiştir. Söz konusu dönemde sağılabilen inek sayısı 1995 yılında 5.886 bin baş iken 2004 yılında % 34,16 oranındaki düşüşle 3875’e gerilemiştir. Sağılabilen koyun sayısı 19.263 bin baş iken % 43 düşüşle 9919’a gerilemiştir. Tablo 173. Türkiye'de Süt Üretimindeki Değişim (1995-2004) (1000 ton)

Yıllar Cinsi 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Sığır 9.275 9.466 8.914 8.832 8.965 8.732 8.489 7.491 9.514 9.609 Manda 115 108 87 80 75 67 63 51 49 39Koyun 934 922 826 813 805 774 723 657 770 771Kıl Keçisi 270 258 243 240 231 216 216 206 274 255Tiftik Keçisi 8 7 6 5 5 4 4 3 4 3Toplam 10.602 10.761 10.076 9.970 10.081 9.793 9.495 8.408 10.611 10.679

Kaynak:TÜİK

Tablo’da anlaşılacağı gibi sağılabilen hayvan sayısındaki düşüşe karşın sağılan süt miktarı 1994-2004 yılları arasında inek sütünde %4,22 artmasına karşılık diğer hayvanlardan elde edilen süt miktarı azalmıştır. Bu dönemde toplam süt üretimi % 0,46 oranında artmıştır. Tablo 174. Türkiye’de Süt Üretiminin Türlere Göre Yüzde Dağılımı (2004) Cinsi Süt Üretimi % Sığır 9609325 89,98Manda 39279 0,37Koyun 771716 7,23Kıl Keçisi 255468 2,39Tiftik Keçisi 3619 0,03Toplam 10679407 100Kaynak: TÜİK

Tabloda görülebileceği gibi ülkemizdeki süt üretiminin % 89,9’u sığırdan, % 7,2’si koyundan, %2,4’ü kıl keçisinden, % 0,4’ü mandadan ve % 0,03’i tiftik keçisinden elde edilmiştir.

191

Tablo 175. Türkiye’de Sağılan Sığır Sayısı, Süt Üretimi ve Verimde Genotiplerin Payı (2004)

Genotipler Sağılan Hayvan Sayısı % Süt Üretimi % Verim

(Kg/Baş) Kültür 832711 21,49 3231461 33,63 3888Melez 1699804 43,86 4608293 47,96 2711Yerli 1343206 34,66 1769571 18,42 1317Toplam 3875721 100,00 9609325 100,00 2479

Kaynak : TÜİK

Tabloda görüldüğü gibi, birim hayvandan elde edilen süt verimi kültür ırkı hayvanda 3.108 kg/baş, kültür melezinde 2.042 kg/baş, yerli hayvanda 978 kg/baş ve ülke ortalaması ise 1.888 kg/baş dır. Kültür ırkı hayvanlarımızın verimi bile ortalama 5000 kg/baş olan Avrupa Birliği veriminin yarısı kadardır. Üretim rakamlarının artırma gerekliliği düşünüldüğünde eldeki materyallerin ne kadar yetersiz olduğu açıkça ortaya çıkmaktadır.

Ülkemizde sütte; yerleşim yerlerine göre değişmekle birlikte genelde çok karmaşık bir pazarlama ağı mevcuttur. Üreticiler bu karmaşık yapı içerisinde ürünlerini eder fiyata satamadıkları gibi tüketicide pahalıya tüketmek zorunda kalmaktadır.

TR5 Batı Anadolu Bölgesindeki toplam sığır varlığının son 10 yıldaki durumu incelendiğinde, 1995-2001 yılları arasında toplam sayının dalgalı bir seyir gösterdiği, bu yıldan sonra ise artma eğiliminde olduğu görülmektedir. 1995-2004 yılları arasındaki bu artış oranı ortalama %1-2’dır. Aynı dönem içinde Kültür melezi hayvan sayısında artış ve yerli hayvan sayısında azalışa karşın saf kültür ırkında %25 ‘lik bir artış gözlenmiştir. Hayvan sayısındaki dalgalı artış süt üretimine de yansımıştır. Özellikle 2000 senesinden sonra görülen bu artışın (süt üretimi ve hayvan varlığı) nedeni; 1996 yılından sonra canlı hayvan dış alımına getirilen sınırlamalara ek olarak uygulanan hayvancılık destekleme politikalarının yanı sıra TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Süt Sığırı Yetiştiricileri Birliğinin çalışmalarına hız verilmesi, ANAFİ Projesi çalışmaları çerçevesinde Saf Kültür ırkı yetiştiriciliğinin teşvik edilmesi ve suni tohumlama uygulamasında sağlanan yüksek başarıdır. Tüm bu faktörlerle beraber üretici, yerli ve melez ırklardan saf kültür ırklarına kaymış, dolayısıyla sektörden sağlanan ekonomik getiri de oldukça artış göstermiştir.

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde son 10 yıl itibariyle süt üretimi incelendiğinde; iller itibari ile süt üretiminin2004 yılında ulaştığı rakamlar; TR52 Konya Alt Bölgesi 712.427, TR51 Ankara Alt Bölgesinde 706.316 ton’dur. TR5 Batı Anadolu Bölgesindeki 8 ilin 1997-2001 yıllarında meydana gelen süt üretimindeki azalmalara karşın 2001 yılından sonra artan bir seyir gözlenmektedir. Söz konusu dönemdeki azalışın nedenleri; 1996’ya kadar yapılan canlı hayvan ithalatının iç piyasada yarattığı talep fazlası yüzünden üreticinin elde ettiği getirinin azalması ve kaliteli kaba yem ihtiyacının karşılanamayışı olarak sayılabilir. 1995-2004 yılları arasında hayvan sayısındaki artıştan daha fazla süt üretimi artışının olmasının yegane sebebi de daha önce de belirtildiği gibi saf kültür ırkı hayvan sayısındaki artış, mera ıslah çalışmalarına verilen hız ve yem bitkileri desteklemeleriyle beraber, bölgede kaliteli kaba yem ihtiyacının silajlık mısır ekilişlerindeki artışlarla kapatılmaya çalışılması olarak belirtilebilir. İyileşen bu faktörlerle 1995-2004 yılları arasında bölgein ortalama süt verimlerinin Türkiye geneli itibariyle bir karşılaştırması yapıldığında TR5 Batı Anadolu Bölgesinde bu değerlerin yaklaşık 2,5-3 kat fazla olduğu görülmektedir.

Süt üretimindeki bu olumlu gelişmeler beraberinde süt sektörüne büyük firmaların yatırım yapması, büyük çiftliklerin kurulması süt sektörünü popüler yatırım aracı haline getirmiştir. Sütün öneminin ve ekonomiye katkısının anlaşılmasıyla sütün değerlendirilmesi ve saklanmasıyla ilgili tedbirlerin kısa zamanda alınmasına da neden olmuştur. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde kamu ve özel sektör katkılarıyla süt üretiminin yoğun olduğu yerlerde süt soğutma tankları kurulmuş böylece yüksek standartta sütün iyi fiyattan satılarak ekonomiye katkısı sağlanmıştır.

192

Süt piyasasının oluşmasında Bakanlığımızın önderliğinde çeşitli birlik ve kooperatiflerin aktif çalışması ve üreticinin organize edilebilmesi; TR5 Batı Anadolu Bölgesinin süt konusunda ülke hayvancılığının sorunlarının çözümünde örnek model olarak tanımlanması sonucunu ortaya çıkarmıştır.

Kısaca önem sırasına göre; eğitim, ithalatın sınırlandırılması, birlikler ve kooperatifler, süt teşvik primi, suni tohumlama teşviki, kaliteli kaba yem üretimi ve teşviki, süt soğutma tankları piyasanın başarısını mutlak etkileyecek faktörlerdir.

Ülkemizde çiğ süt fiyatları arz ve talebe göre oluşmaktadır. Oysa çiğ sütün stoklanma kabiliyeti sınırlıdır ve hemen arz edilmesi gereklidir. Bu nedenle, çiğ süt fiyatları düşse bile üretici sütünü, gerileyen fiyattan satmak zorunda kalmaktadır. Ülkemizde ise üretici piyasa mekanizmasının insafına terk edilmiş olup, bir ay sonrasının süt fiyatını kestirmek bir yana, bir hafta sonra sütü satıp satamayacağını bile bilememektedir. Tablo 176. Bazı Süt Ürünlerinin Yıllar İtibariyle Toptan Fiyatları ( TL/Kg) ve Değişim

Oranları Yıllar Süt Yıllık

Değişim (%)

Pastörize Süt

Yıllık Değişim (%)

Sterilize Süt

Yıllık Değişim (%)

Sterilize Süt/Çiğ Süt

Pastörize Süt/Çiğ Süt

1995 12.411 110,0 24.744 90,7 27.248 73,1 2,2 2,0 1996 16.111 29,8 48.388 95,6 68.064 149,8 4,2 3,0 1997 27.901 73,2 93.804 93,9 134.718 98,0 4,8 3,4 1998 63.949 129,2 166.218 77,2 242.429 80,0 3,8 2,6 1999 104.949 64,1 241.039 45,0 361.016 49,0 3,4 2,3 2000 151.179 44,0 348.110 44,4 537.742 49,0 3,6 2,3 2001 184.483 22,0 471.109 35,3 678.894 26,2 3,7 2,6 2002 312.544 69,4 795.986 69,0 1.105.318 62,8 3,5 2,6 2003 405.481 29,7 962.702 20,9 1.251.969 13,3 3,1 2,4 2004 462.336 14,0 1.115.606 15,9 1.411.064 12,7 3,1 2,4

Kaynak: TÜİK Ülkemizdeki yıllara göre süt fiyatlarındaki değişim incelendiğinde, bir önceki yıla göre

sanayide işlenmiş süt fiyatlarının, çiğ süt fiyatlarına göre çoğu zaman daha fazla arttığı görülmektedir. Çiğ sütte en fazla artış 1998 (%129,2) ve 1995yılında (%110), en az artış ise 2004 yılında (%14) gerçekleşmiştir. Pastörize sütte en fazla artışlar 1995 (%90,7) ve 1996 yılında (%95,6) , en az artış ise 2004 yılında (% 15,9) gerçekleşmiştir. Sterilize sütte ise en fazla artışlar 1996 (%149,8) ve 1997 (%98) yıllarında , en az artış ise 2004 yılında (%12,7) gerçekleşmiştir. 1997 yılında, Pastörize süt/ çiğ süt fiyatı (%3,4) , sterilize süt/ çiğ süt fiyatı ( %4,8) oranları en yüksek değere ulaşmışken ,1995 yılında (%2,0 ve %2,2) en düşük değeri almıştır. Yıllar itibariyle incelendiğinde ise sterilize süt fiyatının çiğ fiyatlarının ortalama 3 katı, pastörize sütün ise 2,5 katı olduğu görülmektedir.

Ülkemizde yıllar itibariyle süt fiyatlarında bir önceki yıla göre en yüksek artışlar 1998 (%129,2) ve 2002 (%69,4) yıllarında ,en düşük artış ise 2004 yılında (%14,0) gerçekleşmiştir. Süt yeminde ise, en yüksek artışlar 2000 (%110,7) ve 2001 (%69,5) yıllarında, en düşük artış ise 2003 yılında (%14,3) gerçekleşmiştir.

Türkiye’de süt ve süt mamulleri sanayii; DPT tahmini rakamlarına göre 2004 yılı itibariyle (1998 yılı fiyatlarıyla) gıda sanayii talebinin %15,8’ini, gıda sanayii üretim değerinin %15,2’sini, gıda sanayii ihracat değerinin %2,0’sini ve gıda sanayii ithalat değerinin ise %2,8’ini

193

oluşturmaktadır. Sektörde; Üretim ve talepte yoğurt ve işlenmiş içme sütü, ihracatta peynirler, ithalatta ise süttozu miktar olarak ön sıralarda yer almaktadır.

Türkiye’de üretilen çiğ sütün %40’ının köy ekonomisi içinde kaldığı, %40’ının sayıları kimi dönemlerde 3000’lere ulaşan kayıtdışı, sağlık ve hijyen koşullarından uzak, ilkel koşullarda üretim yapan, mühendis istihdam etmeyen mandıralarda başta peynir ve yoğurt olmak üzere çeşitli süt ürünlerine işlendiği, geriye kalan %20’ye yakın bir kısmının ise sayısı sınırlı modern süt işletmelerinde değerlendirildiği bilinmektedir.

AB’de sanayiye giden süt oranı ortalama %94,8 iken bu oran ülkemizde ise %9’lar ile çok düşük seviyelerdedir. Tablo 177 . Türkiye, AB ve Bazı AB Ülkeleri Arasında Üretilen Çiğ Süt ve Sanayiye

Aktarılan Süt Oranları AB Türkiye Danimarka Almanya Yunanistan İnek Sütü Üretimi (1000 Ton) 120.445 9.970 4.668 28.500 740

Sanayiye Giden Süt 113.225 897 4.468 26.938 620 Sanayiye Giden Süt Oranı (%) 94,8 9,0 95,7 94,4 69,1 Kaynak: TZOB

Süt ve süt ürünlerine genel olarak bakacak olursak 1998 yılında 4.088 adet olan işyeri sayısı %30,6 oranında azalarak 2000 yılında 2.839 adet olmuştur. Kurulu kapasite 3.393.181 ton/yıl iken %40 oranında artarak 4.750.515 ton/yıl olmuş, üretim ise 1.108.030 ton iken %6,3 oranında azalarak 1.038.573 tona düşmüştür. KKO ise 1998 yılında %32,7 iken 2000 yılında %21,9’a düşmüştür.

Kapasite kullanım oranlarına (KKO) bakıldığında; 1998-2000 yılları arasında KKO sterilize sütte %73,9’dan %43,8’e, pastörize sütte %30,4’den %7,9’a , ayranda %40,7’den %35,5’e, tereyağında ise %77,2’den %50,8’e düşmüşken, yoğurtta %36,9’dan %37,8’e, beyaz peynirde %12,9’dan %20,9’a, kaşar peynirinde ise %14,2’den %18,0’a yükselmiştir. KKO genellikle düşük olmakla birlikte pastörize sütteki düşüş dikkat çekici niteliktedir.

194

Tablo 178. Süt ve Süt Ürünleri İşyeri Sayısı, Kurulu Kapasite, Üretim ve Kapasite Kullanım Oranları (1998-2000)

1998 2000

Ürün Adı İşyeri Sayısı (Adet)

Kurulu Kapasite (Ton/Yıl)

Üretim (Ton)

KKO

İşyeri Sayısı (Adet)

Kurulu Kapasite (Ton/Yıl)

Üretim (Ton) KKO

Sterilize Süt 15 299.783 221.635 73,9 10 415.372 181.821 43,8 Pastörize Süt 52 414.722 126.186 30,4 37 1.792.497 142.182 7,9 Aromalı Süt 1 2.240 5.500 245,5 1 3.055 3.529 115,5Yoğurt 800 622.109 229.570 36,9 860 826.868 312.667 37,8 Beyaz Peynir 860 1.174.332 151.686 12,9 803 1.108.697 231.602 20,9 Kaşar Peyniri 1767 392.872 55.946 14,2 478 327.333 58.865 18,0 Tulum Peyniri 75 20.559 2.464 12,0 94 15.104 3.614 23,9 Eritme Peynir 6 6.664 1.744 26,2 7 13.965 8.124 58,2 Ayran 100 82.547 33.615 40,7 167 142.068 50.480 35,5 Krema 28 181.164 160.183 88,4 35 3.135 1.527 48,7 Pey. Altı Suy. Tozu 3 5.773 1.337 23,2 4 12.836 3.926 30,6 Süzme Yoğurt 77 17.202 9.002 52,3 24 3.249 1.315 40,5 Süttozu 6 36.380 3.573 9,8 7 27.450 9.019 32,9 Tereyağı 298 136.834 105.589 77,2 312 58.886 29.902 50,8 Toplam 4.088 3.393.181 1.108.030 32,7 2.839 4.750.515 1.038.573 21,9

Kaynak: TKB, Gıda Sanayi Envanteri (1998-2000)

Süt ve Süt ürünleri sanayindeki talebe bakıldığında 2003 yılında %8,5’lik bir artış olmuşken, 2004 yılında da %6,8’lik bir artış olacağı tahmin edilmektedir. Üretimde ise 2003 yılında %7,9’luk artış olmuşken 2004 yılında %6,8’lik bir artış olacağı tahmin edilmektedir. Görüldüğü gibi genel itibariyle artış oranlarında 2004 yılında bir azalma söz konusudur. Üretimin talebi karşılama oranına bakıldığında ise, 2002 ve 2003 yılında karşılayamadığı, 2004 yılında da karşılayamayacağı görülmektedir.

DPT verilerine göre ülkemiz, süt ve süt ürünleri sanayi dış ticaretinde 2002 yılında ihracat değeri ithalattan fazla iken bu değer 2003 yılında ithalat lehine dönmüş, 2004 yılında da ithalat lehinde devam edeceği tahmin edilmektedir. Mevcut verilere göre ihracat- ithalat farkı 1998 yılı fiyatları ile 2002 yılında 1.050 milyar TL iken 2003 yılında 1.755 milyar TL olmuş, 2004 yılında da 772 milyar TL olacağı tahmin edilmektedir.

Süt ve süt ürünleri sanayi dış ticaretindeki artış oranlarına bakıldığında ise; 2003 yılında ihracatta %18,5’lik artış olmuşken ithalatta %55,5’lik bir artış olmuş, 2004 yılında ihracatta %22,2’lik, ithalatta ise %11,3’lük bir artış olacağı tahmin edilmektedir. 2003 yılında ihracatın yaklaşık 3 katı bir ithalat yapılmış olması dikkat çekicidir.

Süt ve Süt Ürünlerinde kendine yeterlilik durumuna bakıldığında, 2002 yılında %0,1’lik bir fazlalık durumu varken, 2003 yılında %0,2’lik bir yetersizliğin olduğu görülmekte , 2004 yılında ise %0,1’lik bir yetersizliğin olacağı tahmin edilmektedir.

Süt ve Süt mamulleri tüketimimizin düşük olduğu herkes tarafından bilinen bir gerçektir. Özellikle gelişmiş ülkelerdeki verilerle karşılaştırıldığında bu eksiklik daha net ortaya çıkmaktadır. Tablo 179’dan da görüldüğü gibi sokak sütü de dahil edilerek bulunan 30 kg’lık bir süt tüketim miktarı AB ve ABD gibi gelişmiş ülkelerin ancak 1/3’üne tekabül etmektedir. Bunun yanında tereyağı, peynir, yoğurt ve ayran gibi ürünlerde tüketimimizin diğer ülkelere göre genel itibarla yüksek veya yakın olduğu görülmektedir.

195

Tablo 179. Türkiye ve Bazı Ülkelerde Kişi Başına Süt ve Süt Ürünleri Tüketimi (kg/yıl) Ülkeler İçme Sütü Tereyağ Peynir Yoğurt/Ayran Süttozu Türkiye 30 1,3 12,5 335,0 0,5 AB 95,0 4,5 17,5 - 3,5 ABD 95,3 1,3 13,1 7,1 1,5 Rusya 94,4 3,5 3,6 - 1,3 Arjantin 61,4 1,6 10,9 6,2 3,5 Avustralya 108,4 3,2 8,8 6,0 3,4 Kaynak: TZOB

4.7.3.4.4. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Süt ve Süt Mamulleri Pazarlama Kanalları

ÜRETİCİ

Süt Toplayıcısı

Fabrikalara ait Süt Toplama Merkezi

Fabrika

Bakkal Süpermarket

Tüketici

Tarımsal Amaçlı Kooperatifler

Mandıralar

Süt Mamulleri Toptancısı - Bayiler

Üretici ve Yetiştirici Birlikleri

196

4.7.3.4.5. Süt Üretim ve Pazarlaması (GZFT Analizi) Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler

-Kesif yem üretim tesisleri mevcut. -Bölgede serbest veteriner hekim varlığının yeterli olması. -Süt ve süt ürünleri sanayinin gelişmiş olması. - Suni tohumlama uygulamalarının yaygın olması. -Kaliteli kaba yem üretiminin üreticiler tarafından benimsenmiş olması. -Kaba yem pazarının bölgede varlığı.

_Son yıllarda süt fiyatlarındaki gerileme. -Üretim planlamasının yapılmaması. -Zoonoz hastalıklardan Tüberkülozis ve Burucellozisin yaygın olarak görülmesi -Hayvancılık işletmelerin küçük ölçekli olması -Risk ve belirsizliğin fazla olması. -Süt tahlillerinin işletme bazında yapılmaması. -Süt tüketim alışkanlığının yerleşmiş olmaması, Avrupa ortalamasının altında olması.

-Gıda güvenliği bilincinin yerleşmeye başlaması. -Soğuk zincir ve süt toplama sisteminin oluşmaya başlaması. - İşletme fazlası damızlık Pazarının son yıllarda gelişmekte olması. – Kaliteli kaba yem ekilişinin hızla artması. -Hayvancılık desteklemelerinin artması.

-AB tam üyelik üyelik sürecindeki kota sisteminin getireceği kısıtlamalar. -Şap ve zoonoz hastalıklar yüzünden ürünlerin AB ülkelerine ihraç edilememesi ve bu konuda gelişmelerin çok yavaş seyretmesi. -Dış satımı olmadığında iç pazarda üretim fazlalığı fiyatlarda aşırı düşüşler meydana getirebilecektir. Bu durum gelişme trendine olumsuz etki eder.

4.7.3.5. Yumurta Üretimi

TR5 Batı Anadolu Bölgesi yıllık yaklaşık 202.000 tonluk yumurta üretimi ile Türkiye yumurta üretimi ve pazarlamasında önemli bir yere sahiptir. TR5 Batı Anadolu Bölgesindeki yumurta üretim miktarı, Türkiye yumurta fiyat oluşumunu direk olarak etkileyebilmektedir. Ülkemizde yumurtanın fiyatı üretim miktarına ve mevsimsel talebe göre büyük dalgalanmalar göstermektedir.

1996 yılında Kaynak Kullanımı Destekleme Primi sisteminin uygulanmaya başlaması ile Türkiye genelinde yumurta üretim tesisleri çoğalmış, buna bağlı olarakta yumurta üretim miktarında önemli artışlar olmuştur. Yumurta fiyatlarının çok dalgalı bir seyir izlemesi sonucu 1998 yılından itibaren kapasite kullanımında sürekli bir azalış görülmüştür. Yeni yatırımlar devam etmesine rağmen özellikle küçük işletmeler fiyatların düşük olduğu dönemlerde yüksek maliyetleri nedeniyle zarar etmiş ve işletmelerini boşaltmışlardır.

Türkiye’de kişi başına yıllık yumurta tüketimi 130 adet civarındadır. Bu miktar Almanya’da kişi başına 230 adet, Fransa’da 260 adet, A.B.D.’de 285 adettir. 10 adet yumurtanın protein miktarı yaklaşık 1 Kg. kırmızı etin protein miktarına eşittir. Alt gelir düzeyindeki insanlarımızın protein ihtiyaçlarını karşılamada yumurta tüketimi bu açıdan önemlidir. Yumurta tüketiminin artması atıl kapasitenin kullanımını sağlayacaktır.

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde 1998 yılına kadar talep artışına paralel olarak üretim miktarında artış gözlenmektedir. 1996 yılından itibaren Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde yatırım teşvikleriyle faaliyete geçen büyük işletmelerin üretimi ile arz fazlası oluşmuştur.

197

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde üretim dışı kalan küçük işletmelerin en büyük sorunu girdileri pahalıya mal etmeleri ve yumurta fiyatının düşük olduğu dönemlerde stok yapacak güçte olmamalarıdır. Bu tür işletmelerin bir kooperatif çatısı altında etkin şekilde örgütlenmeleri, girdi fiyatlarının düşürülmesinde ve pazarlama masrafları ile pazarlama etkinliğinin artırılmasında çözüm olabilecektir.

Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesinde 1995-2004 yılları arasındaki yumurta üretim miktarı ve yumurta tavuğu sayılarının değişimleri tablo 180 ’de verilmiştir. Tablo 180. Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Yumurta Üretim Miktarı ve Yumurta

Tavuğu Sayıları (2004) Batı Anadolu Bölgesi Türkiye Yıllar Yumurta Tavuğu (Adet)

Yumurta Miktarı(Ton)

Yumurta Tavuğu (Adet)

Yumurta Miktarı(Ton)

1995 5452578 66514 57.325.000 641.7911996 5332450 68064 53.883.000 611.7011997 5583850 91636 61.402.000 755.5831998 11613650 175482 69.722.000 901.4051999 12719345 190167 71.885.000 880.6262000 12731150 188456 64.709.000 844.2862001 7797102 106197 55.675.750 660.9402002 9714381 151102 57.139.257 722.1812003 11475768 180610 60.399.520 791.674

2004 11357100 146004 58774172 690972Kaynak: TÜİK ve Tarım İl Müdürlüğü

Tablo 180 de görüleceği gibi Türkiye’de yumurta üretimi yıllara gore değişimler göstermekte olup TR5 Batı Anadolu bölgesinde ise paralel bir seyir takip etmektedir. Türkiye ve TR5 Batı Anadolu yumurta üretimi miktarı 1995 ve 1998 yılları arasında yükseliş göstermesine rağmen 1999 yılından sonra düşüşe geçmiş olup 2002 yılından itibaren tekrar yukarı doğru bir ivme kazanmış olup 2004 yılında tekrar düşüşe geçmiştir. Tablo 181. Batı Anadolu Bölgesi İlleri Yumurta Tavuğu (Adet) ve Yumurta Üretim Miktarları (Ton) (2004) İstatistiki Bölge Birimleri

Yumurta Tavuğu (Adet)

Yumurta Üretim Miktarları (ton)

TR510 Ankara 2037655 29898TR51 2037655 29898

TR521 Konya 6307975 92854 TR522 Karaman 3011470 23252

TR5

TR52 9319445 116106TR 5 Batı Anadolu Bölgesi 11357100 146004TR 5 % 19,3 21,1Türkiye 58774172 690972Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü ve TÜİK

198

2004 yılı itibariyle Türkiye yumurta üretiminin %28,92’si TR5 Batı Anadolu Bölgesinde gerçekleşmektedir. TR521 Konya alt bölgesi 2.410.506 adet yumurta üretimiyle, %19,03 oranla Türkiye’de, %65,27 oranla da bölgede önemli bir üretim gerçekleştirmektedir. Üretim miktarlarına bakılırsa Konya ve Ankara önemli bir üretim gerçekleştirmektedir.

4.7.3.5.1. Yumurta İhracatı

Tablo 182. Türkiye'nin Ülkeler İtibariyle Yumurta İhracatı (Değer: $) Ükeler 1999 2000 2001 2002 2003 Romanya 719.181 716.120 3.672.292 139.120 61.635Gürcistan 6.842.828 1.033.247 3.769.524 678.325 1.884.074Azerbaycan 6.819.316 - 428.996 128.752 1.524.324İspanya - 28.059 - - -Bulgaristan 52.121 26.401 38.884 - 474.781Suudi Arabistan 299.120 495.363 2.763.835 595.942 2.485.126K.K.T.C 762.592 412.883 89.363 164.285 42.588Makedonya - 1.449 230.627 - 28.756Irak - - - - 1.432.210İran 155.074 - 209.241 138 -Özbekistan - - 2.540 29.808 146.087B.A.E. - - 1.186.468 419.890 84.771Macaristan - - 2.103.281 444.027 -Ürdün - 196.544 943.328 343.509 519.162Diğer 632.726 618.454 2.963.799 963.695 -Toplam 16.282.958 3.629.440 18.402.178 3.945.795 10.496.536 Kaynak:DTM

Yumurta ihracatımız gerçek anlamda 1980 yılından sonra başlamış, 1998 yılında ise 34.086.000 dolara yükselmiş, daha sonraki yıllarda dalgalı bir seyir göstermiştir. Tablo 182’de 2003 yılı itibariyle en önemli pazarlarımızın Romanya, İsrail, Irak, Gürcistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Macaristan, Ürdün ve Suudi Arabistan olduğu görülmektedir.

İhraç edilen yumurtanın tamamını sofralık olarak kabul etmek gerekmektedir. İhraç edilen yumurtanın içindeki kuluçkalık yumurta miktarı önemsenmeyecek kadar düşük düzeydedir.

199

4.7.3.5.2. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Yumurta Pazarlama Kanalları 4.7.3.5.3. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Yumurta Üretim ve Pazarlaması (GZFT Analizi) Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler - Türkiye Dünya yumurta üretiminde 14. sırada olup TR5 Bölgesi Ülke üretiminin % 21,33’ünü karşılamaktadır. - Mevcut işletmelerin kurulu kapasiteleri oldukça yüksek. -Üreticilerin Örgütlü olması. -Sözleşmeli üretim modelinin yaygın olması. - Bilinçli üreticilerin varlığı. - Üretimde markalaşmanın olması. -Bisküvi sektörünün gelişmiş olması.

- İç tüketim oranının, Dünya ve AB ülkelerine göre oldukça düşük olması. - Yumurta sanayisinin gelişmiş olmaması nedeni ile bazı dönemlerde arz fazlası olması. - Yem maliyetlerinin yüksek olması. - Yem Katkı ve ilaçların ithal olması maliyeti yükseltmekte. -AR-GE Faaliyetlerinin yetersizliği. -KDV oranının yüksek olması.

- Yumurta işlemesinde çeşitliliğin artırılması yönünde çalışmaların başlatılması. - İç tüketim eğiliminin artıyor olması.

- Arz ve talep dengesinde çeşitli nedenlerden dolayı meydana gelen aksaklıklar. - Kuş gribinin varlığı iç ve dış ticareti olumsuz etkilemektedir -Büyük işletmelerin piyasaya sık sık müdahale etmesi.

Öztüketim

Tüketici

Toptancılar

Perakendeciler Özel Şirket Bayileri

İhracat

Üretici

Yumurta Üretim ve Pazarlama Borsası (Şirket, Kooperatif

ve Birlikler)

200

4.7.3.6. Bal Üretimi

Ülkemiz arıcılık bakımından dünyanın sayılı ülkeleri arasında yer almaktadır. Kovan varlığı bakımından Çin’in ardından ikinci sırada yer alan ülkemiz, Çin, ABD ve Arjantin’in ardından yaklaşık 70 bin ton bal üretimi ile dünya bal üretiminde 4. sırada yer almaktadır. Dünya bal üretimi 2003 yılında 1.338.724 ton olarak gerçekleşmiş olup ülkemizin üretime katkısı % 5,2’dir. Tablo 183. Dünyada 2004 Yılı İtibarıyla Başlıca Bal Üretimi (ton) ve Değeri ($) Sıralaması Ülke Adı Bal Üretimi (ton) Bal Üretimi Değeri SıralamasıÇin 305,000 522,849 1ABD 82,000 142,912 2Arjantin 80,000 139,426 3Türkiye 73,929 128,846 4Ukrayna 60,502 105,445 5Meksika 56,808 99,007 6Rusya 53,000 92,370 7Hindistan 52,000 90,627 8Etopya 39,000 67,970 9İspanya 37,000 64,485 10İran 36,000 62,742 11Kanada 33,000 57,513 12Kore 29,000 50,542 13Tanzanya 27,000 47,056 14Brezilya 24,500 42,699 15Kaynak:FAO

2004 yılı FAO verilerine göre Çin 305,000 tonluk üretim ve 522,849 bin dolarlık üretim değeriyle birinci sırayı alırken Türkiye 73,929 tonluk üretim ve 128,846 bin dolarlık üretim değeriyle dördüncü sırayı almaktadır.

Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesinde bal üretim miktarları iklim şartlarına göre yıllar itibariyle değişmekle birlikte Türkiye bal üretiminde TR5 Batı Anadolu Bölgesinin payı yıllara göre % 3,1 civarındadır. Tablo 184. Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesi Bal Üretiminin Yıllara Göre Değişimi Yıllar TÜRKİYE

(ton) TR 5 Batı Anadolu (ton)

TR 5 Batı Anadolu’nun Payı (%)

1995 68.620 2459 3,61996 62.950 2780 4,41997 63.319 2190 3,51998 67.490 2517 3,71999 67.259 2167 3,22000 61.091 2852 4,72001 60.190 1901 3,22002 74.555 2434 3,32003 69.540 2364 3,42004 73.929 2280 3,1Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü Verileri ve FAO

201

Tablo 184’de Türkiye ve TR5 Batı Anadolu Bölgesinde yıllara göre bal üretimindeki değişiklikler gösterilmiş olup Türkiye bal üretiminde 2002 yılı ve TR5 Batı Anadolu Bölgesi bal üretiminde 2000 yılları oldukça dikkat çekicidir. 2000 yılında TR5 Batı Anadolu Bölgesi bal üretimi 2852 ton civarında iken, 2004 yılında 2280 tona düşmüştür.

TR5 Batı Anadolu Bölgesindeki TÜİK verilerine göre 2004 yılı kovan sayıları bölgede 164601 adet olup bunun 69898 adedi Konya İlinde bulunmaktadır. Konya İlini 56802 kovan ile Ankara takip etmektedir. Karaman İlinde 37901 adet kovan bulunmaktadır.

4.7.3.6.1. Bal Pazarlama

FAO verilerine göre 2003 yılında yaklaşık 400 bin ton bal uluslar arası ticarete konu olmuştur. Dünya’da en büyük ihracatçı ülke Çin (84 bin ton), en büyük ithalatçı ülkeler ise Almanya (93 bin ton) ve ABD’(92 bin ton)dir.

Türkiye ürettiği balın büyük bir kısmını iç tüketimde kullanmakta ve belirli bir kısmını da ihraç etmektedir. Tablo 185’te ülkemizin yıllara göre bal ihracat miktarı ve ihracatın üretime oranı verilmiştir. Tablo 185. Türkiye Bal İhracatının Yıllara Göre Değişimi Yıllar İhracat

(ton) İhracatın Üretime oranı

İhracat (Bin $)

İhracat Değeri (Kg/ $)

1996 5.423 8,61 11.237 2,071997 8.457 13,36 16.026 1,891998 5.570 8,37 11.089 1,991999 5.306 7,86 9.996 1,882000 3.515 5,75 5.889 1,682001 4.328 7,19 6.800 1,572002 15.294 20,51 30.687 2,012003 14.776 21,25 36.421 2,462004 5.686 8,18 16.329 2,87Kaynak: FAO

Türkiye’nin bal ihracatı yaptığı en önemli ülkeler Almanya başta olmak üzere İngiltere, Suudi Arabistan Fransa, İsviçre, Avusturya, Hollanda ve Belçika’dır. Ülkemiz bal ihracatının büyük bir oranını süzme bal oluşturmaktadır. 2002 ve 2003 yıllarındaki petek bal ihracatı sırasıyla 866 ve 913 ton olarak gerçekleştirilmiştir. Türkiye’nin yıllara göre ihracatı değerlendirildiğinde 2002-2003 yılları dışında ortalama 5-6 bin ton civarında gerçekleştirildiği görülmektedir. Söz konusu yıllarda ihracatta yaşanan gelişmenin nedeni Çin ballarının naftalin kalıntısı nedeni ile ihracat oranının düşmesinden kaynaklanmaktadır.

Ülkemiz bal üretiminde naftalin ve antibiyotik kalıntıları zaman zaman sorunlara yol açmaktadır. Üreticilerin peteklerini mum güvesine karşı korumak amacıyla kullanmış oldukları naftalin ve arı hastalıklarına karşı kullanılan antibiyotikler kalıntılara neden olmakta ve insan sağlığını olumsuz etkilemektedir. 1999 yılında AB’nin ballarımızdaki kalıntı nedeniyle ihracatı durdurma gibi önlemlere başvurması nedeni ile büyük sorunlar yaşayan sektörde son yıllarda üreticilerin bilinç düzeylerinin artması ve denetim ve kontrollerin sıkılaştırılması ile kalıntılı bal oranları düşmektedir. Son yıllarda üretimde önemli bir artış olmamasına rağmen bal fiyatlarında reel olarak bir gerileme olduğu gözlemlenmektedir. Tüketicilerin naftalin ve antibiyotik kalıntısı ve son yıllarda ortaya çıkan sahte bal olayları tüketici taleplerinin azalmasına ve buna bağlı olarakta bal fiyatlarının düştüğü söylenebilir.

202

Arıcılıkta en az bal kadar değeri olan polen, arı sütü, propolis, arı zehiri gibi arı yan ürünleri

üretimi konusunda üreticilerin tam olarak bilgili olmamaları nedeni ile bunların üretim miktarları çok düşüktür.

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde bal pazarlaması yetiştirici birlikleri, kooperatifler ve tüccarlar vasıtası ile yapılmaktadır. Üretici ürünün bir kısmını ise kendisi pazarlamaktadır. Balda markalaşma ve gerekli tanıtım çalışmaları yapılması halinde üretici ürününü daha yüksek fiyattan satabilecektir.

4.7.3.6.2. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Bal Pazarlama Kanalları

4.7.3.6.3. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Bal Üretim ve Pazarlaması (GZFT Analizi) Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler - Sektörde örgütlenme oranı yüksek. - Bakanlıkça bal üretimine desteklemenin başlamış olması. - Bölge çeşitli ekolojik yapısı nedeni ile zengin polen kaynaklarına sahip.

- Kalıntı ve sahte balın ihracatı ve iç tüketimi düşürmesi. - Kovan başına verimin dünya ortalamasının altında olması. - Gezginci arıcılıkta özellikle nakliye olmak üzere üretim maliyetlerinin yüksek olması. - Arı yan ürünleri üretim miktarlarının çok düşük olması.

- Basralı alanların artırılması için çalışmaların yapılıyor olması. - Organik bal üretiminin artıyor olması.

-Sahte bal ve sınır ülkelerden kaçak yollarla giren kalitesiz balla mücadele edilememesi halinde sektör zor durumda kalacaktır. -Bilinçsiz zirai ilaçlamalar ve çevre kirliliği.

Üretici

Tüccar İhracatçı Kooperatif

Dış Alımcı Perakende Satış Noktası

Tüketici

203

4.7.4. Türkiye'de Su Ürünleri Üretimi Ülkemizdeki su ürünlerinin üretim alanı 26 milyon hektarın üzerindedir. Bu üretim alanı;

mevcut tarım alanlarına yakın, orman alanlarından ise daha fazla bir büyüklüğü ifade etmektedir. Ancak bu alanın büyüklüğüne karşın su ürünleri sektörüne ve milli ekonomiye katkısı henüz yeterli düzeye ulaşamamıştır.

1990-2000 yılları arasındaki on yıllık dönemde su ürünleri üretiminde avcılığa dayalı su ürünleri üretimi karşısında yetiştiriciliğe dayalı üretimin payı önemli ölçüde artmıştır. Kültür balık üretiminin toplam su ürünleri üretimi içindeki payı 1990’da %1 iken 2000 yılında %13.6’ya ulaşmıştır. 2001 yılında %11, 2002 yılında ise bu oran % 9.7 olarak gerçekleşmiştir. 2002 yılında yetiştiriciliğe dayalı su ürünleri üretimi 61 ton olmuştur. Ülkemizde su ürünleri üretiminin ortalama % 83.3’ü birbirinden ayrı karakterdeki denizlerimizden, % 7’si iç sulardan ve %9.7’si yetiştiricilikten sağlanmaktadır.

Akdeniz’de yaklaşık 500 olan tür sayısı kuzeye gittikçe azalmakta ve Karadeniz'de tür sayısı 247’ye düşmektedir. Buna karşın su ürünleri üretimi kuzeye gittikçe artmaktadır. Karadeniz, bu dört deniz arasında doğal üretimin en yüksek olduğu denizdir ve ülkemiz su ürünleri üretiminin %63’ünü sağlamaktadır. Toplam deniz balıkları üretiminin ise % 80’i yine Karadeniz'den karşılanmaktadır.

Ülkemizde su ürünleri içerisinde ekonomik yönden anlam ifade eden türlerin sayısı 100’ü geçmemekte ve balık üretiminin %80-90’ını göçmen (pelajik) türlerden oluşmaktadır. Karadeniz’de; hamsi., istavrit, kefal, palamut, torik, lüfer, Akdeniz’de ; sardalya, kefal. Ege’de; sardalya , Marmara’da; hamsi, istavrit, kefal önemli pelajik türlerdir. Demersal balıklardan (dip balıkları) ise; Karadeniz’de kalkan, mezgit; Ege ve Akdeniz’de çipura,barbunya, berlam, istakoz, ekonomik öneme sahip türlerdir.

Ülkemizde 500-600 bin ton civarında gerçekleşmekte olan ve denizlerden avcılıkla elde edilen üretimin avlanabilir stok büyüklüğü sınırına eriştiği kabul edilmekte ve bundan sonra denizlerimizden yapılan avcılığın artırılması yerine sürdürülebilir avcılığı sağlayıcı önlemler alınması hedeflenmektedir. Bu amaçla stokları koruyucu ve geliştirici yönde araştırmalar yapılmasına ve koruma kontrol faaliyetlerinin artırılmasına öncelik verilmesi hedeflenmiştir.Ayrıca denizlerde avcılıkla yapılan üretimin artırılabilmesi için de , açık deniz balıkçılığına geçilerek uluslararası sularda avlanma alanları yaratılması ve ülkemiz kaynaklarına yönelik av baskısının azaltılması hedeflenmiştir.

Diğer taraftan su ürünleri sektörü, gıda ve imalat sanayi, sağlık,çevre, turizm ve ulaştırma sektörleri ile doğrudan veya dolaylı ilişkisi nedeniyle ayrı bir ekonomik anlam taşımaktadır. 2003 yılı tahmini verilerine göre ülkemizdeki su ürünleri sanayii üretimininin değerce %91,8’ini işlenmiş balık ve kabuklu ürünler, %7,5’ini balık unu ve % 0,7’sini balık yağı oluşturmaktadır. Su ürünleri sektöründe ülkemizde 15 adet yabancı ortaklı yatırım bulunmakta olup bunların toplam sermaye içindeki payı %16.98’dir. Söz konusu yabancı sermaye Almanya, Bahama, Fransa, İran, İtalya, Norveç, Hollanda. Danimarka ve Japonya kaynaklıdır.

Su Ürünleri Üretimi

Su ürünleri, denizler, iç sular ve suni olarak yapılmış havuz, baraj, gölet, dalyan ve çiftlik gibi tesislerde tabii veya suni olarak yetiştirilen su bitkileri, balıklar, süngerler ve diğer canlılarla bunlardan imal edilen ürünlerdir.

Su ürünleri insan beslenmesinden, hayvan beslenmesine, ilaç sanayinden, kozmetik sanayine kadar kullanım alanına sahip olma özelliğinden dolayı tarım sektörü içinde en önemli yerlerden

204

birine sahip bir tarım sektördür ve bu nedenlerden dolayı il ve ülke ekonomisi doğrultusunda değerlendirilmesi ve korunması gerekmektedir.

Ülkemiz de avlanan su ürünlerinin nerdeyse tamamı taze veya soğutulmuş olarak pazarlanmakta ve tüketilmektedir. Avlanma fazlası muhafaza tesislerinin yetersizliği nedeniyle bu yola gidilmektedir.

Su ürünleri Türkiye’de balıkçı barınaklarında, balık hallerinde seyyar, satış merkezlerinde, bazen de doğrudan işleme değerlendirme tesisleri yoluyla halka sunulmaktadır. İhracatta da önemli pay sahibi olmuş ve AB pazarlarında da 11,1 milyon ABD $’lık bir satış değerine ulaşmıştır.

Türkiye’nin su ürünleri dış ticareti göreceli olarak küçük ve aktif bir yapı sergilememekte, ulusal dış ticaret gelirine % 4 civarında bir katkı sağlamaktadır. Söz konusu ticaret bölgesel olarak önem taşımaktadır.

TÜİK 1997 yılı verilerine göre ülkemizden 18.402 ton nihai su ürünleri ihraç edildiği ve değerinin 68 milyon ABD $ olduğu belirtilmektedir. İhracat milli balık arzının % 3,4’ünü kap-samaktadır.

Aynı yıl, insan gıdası olarak tüketilmek üzere ithal edilen balığın (şoklanmış balık) değeri 50,2 milyon ABD $ olup, Türkiye’nin su ürünleri ticareti önemli sayılacak bir artı denge ver-mektedir. Dış ticaret açısından en önemli pazar Avrupa Birliği ülkeleridir. Hem miktar hem de değer olarak su ürünleri ihracatının % 80’i bu pazara yapılmaktadır.

İhracatın yöneldiği pazarlara bakacak olursak 2003 yılı itibariyle ihracatımızda İtalya miktar ve değer olarak en büyük payı alan ülke olup bunu miktarca Yunanistan değerce İspanya izlemektedir. Fransa ve Japonya ise diğer önemli pazarlarımızdır. 2000 yılında ülkemizden yapılan toplam su ürünleri ihracatı 34061262 $ iken, 2002 yılında bu değer 123182322 $’a yükselmiştir.

Türkiye’nin su ürünleri ithalatında 2003 yılında bir öncekine göre %74 oranında önemli bir artış olmuştur. 2003 yılı ithalatımız 33.384.099 4 olup bunun miktarca %18’i İspanya’dan gerçekleştirilmiştir. Norveç ise değerce en çok ithalatın yapıldığı ülke olup toplam ithalatın % 33’ü bu ülkeden yapılmıştır.

2003 yılı Türkiye su ürünleri ithalatında ilk sırayı %78 ile dondurulmuş balıklar almış bunu yumuşakçalar ve balık filetoları izlemiştir.

Tüm tarım ürünlerde olduğu gibi su ürünlerinin pazarlanmasında tüccarların önemli bir yeri bulunmaktadır. Balık komisyoncuları üreticiden aldıkları ürünü dış illerdeki tüccarlara ve diğer perakendecilere göndermektedirler.

Özel kuruluşlar üreticiden almış oldukları su ürünlerini tesislerinde işlenmiş balık veya dondurulmuş ürün olarak dış piyasaya sunmaktadırlar. Buradan da diğer aracı kurumlara gönderilerek tüketiciye ulaşması sağlanmaktadır. İşlenmiş balık veya dondurulmuş ürünlerin iç piyasada tüketilme oranı çok azdır. Yan ürün işleme tesislerinde balık artıklarından veya balıktan çeşitli yan mamullerin üretimi yapılmaktadır.

Su ürünleri girişimciliğinin yetersiz olduğu düşünülen bölgede bilgi ve uygulama eksikliğinin buna neden olduğu düşünülmektedir. Gerek sağlık, protein ve lezzet açısından son yılarda da önem kazanan su ürünleri tüketiminin arttırılması teşvik edilmeli ve bu konuda çalışmalar yapılmalıdır.

205

Bölgede kültür balıkçılığı üretim miktarının neredeyse tamamı Ankara, Konya’da ve Karamanda ki lokanta, piknik, gibi yerlere pazarlanmaktadır. Bir kısmı balık üretim yerinde tüketilmektedir.

2002 yılında faaliyete başlamış bulunan Orkinos işletmeleri ise tamamen ihracata yönelik üretim yapmakta ve ürünlerini özellikle Uzak Doğuya pazarlamaktadırlar.

Deniz ürünlerinde pazarlama kanalları incelendiğinde ülke geneli ile paralellik göstermekte olup balık satışının %90’a yakını komisyoncular tarafından yapılmaktadır. Kalan %10’luk kısmı ise kooperatif ve birliklere, konserve fabrikalarına, direk tüketiciye ulaşmaktadır.

Su ürünleri yetiştiriciliği, FAO tarafından dünyada en hızlı büyüyen gıda sektörü olarak belirlenmiştir. Yetiştiricilikle üretilen su ürünleri miktarı 1980’de 7,4 milyon tondan 1990’da 16,8 milyon tona ve 2002 yılında ise 40 milyon tona ulaşmıştır. Su ürünleri yetiştiriciliği, dünya balıkçılık üretiminin yaklaşık %30’unu karşılamakta ve yılda % 10’dan fazla artarak büyümektedir. Son yıllarda sektörde en çok dikkat çeken ülke Çin’dir. Çin toplam Kültür Balıkçılığı üretiminin % 71’ini gerçekleştirmektedir.

Türkiye’de iç su ve denizlerde su ürünleri yetiştiriciliği hızla gelişen bir sektördür. İlk alabalık çiftliği 1970’lerde, deniz levreği ve çipura işletmesi ise 1985 yılında kurulmuştur. 2004 yılı değerlerine göre iç sularda 1301, denizlerde ise 358 adet olmak üzere toplam 1659 işletme bulunmaktadır. 2003 yılı verilerine göre yetiştiricilikle su ürünleri üretimi iç sularda 40217 ton, denizlerde ise 39726 ton olarak gerçekleşmiştir. Bu değerin milli ekonomiye katkısı yaklaşık 350 milyon dolardır.

4.7.4.1. Su Ürünleri Dünya Ticareti Dünyada avlanan balık miktarı 2001 yılında 130 milyon ton olup, bunun 44 milyon tonu

Çin'de gerçekleşmiştir. Dünya çapında diğer önemli üretici ülkeler ise sırası ile Peru, Hindistan, Japonya, ABD ve Endonezya'dır. Avrupa kıtasındaki en büyük üretici olan Norveç ise dünya üretiminde onuncu sırada yer almaktadır. Dünya üretiminde, gelişmiş ülkelerin üretimi 31 milyon ton iken gelişmekte olan ülkelerin üretimi 98 milyon ton düzeyinde olmuştur. Diğer bir ifadeyle dünya üretiminin %75'i gelişmekte olan ülkeler tarafından gerçekleştirilmiştir. Türkiye dünya üretiminde 35. sırada yer almıştır.

4.7.4.2. Türkiye'nin Su Ürünleri Dış Ticareti

İhracat

Ülkemizin su ürünleri sektörü ihracatı 2003 yılı itibari ile 37607 ton miktarında ve yaklaşık 154 milyon dolar değerinde gerçekleşmiş olup bu sektörün ihracatında bir önceki yıla göre değerce %25 oranında artış olmuştur. Türkiye su ürünleri ihracatının kompozisyonuna baktığımızda büyük bir bölümünü taze - soğutulmuş balıkların almış olduğu görülmektedir. 2003 yılında bu ürün grubunda 74 milyon dolar değerinde ihracat yapılmış olup, söz konusu değer toplam su ürünleri ihracatımızın %48'ini oluşturmaktadır. Bu grubu yumuşakçalar ve kabuklu hayvanlar izlemektedir.

206

Tablo 186. Türkiye’nin Su Ürünleri İhracatı ( Miktar:Kg, Değer : $) 2000 2001 2002 2003 Ürün Grubu Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer

Canlı Balıklar 8539 41667 3263 26817 33030 267158 308403 332454 Balık (Taze/Soğutulmuş) 7311271 21225077 10055693 26548853 14036724 46108505 15398180 74035059 Balıklar (Dondurulmuş) 752320 1890201 1496905 2274570 3304704 18768018 2991702 3798369 Balık Filetoları 1795072 7789625 2516038 9846210 2376716 10625386 1629491 8666956 Balıklar (Kuru/Tuzlu/ Salamura/Tütsü) 274596 1278197 269512 1272833 309598 1515066 410965 2485473 Kabuklu Hayvanlar 1022097 4231858 1637450 6574997 2490523 10049981 2291664 12825671 Yumuşakçalar 3372970 9945002 3002764 7969458 5583264 15723059 6886657 2155613 Ara Toplam 14536865 46401627 18981625 54513738 28134559 103057173 29639502 123700116 Konserve Balık ve Yumurtası 15153702 26550890 3399830 6922242 1894501 5372121 3894403 10520244 Konserve Kabuklu Hayvanlar ve Yumuşakçalar 4370695 16534424 3370688 12878072 3814706 14753028 4072908 19311326 Toplam 34061262 89486941 25752143 74314052 33843766 123182322 37606813 153531686 Kaynak: DTM

İhracatın yöneldiği pazarlara bakacak olursak; 2003 yılı itibariyle ihracatımızda İtalya miktar ve değer olarak en büyük payı alan ülke olup bunu miktarca Yunanistan değerce İspanya izlemektedir. Fransa ve Japonya ise diğer önemli pazarlarımızdır. Su ürünleri ihracatımızın yöneldiği pazarlar her ne kadar AB ağırlıklı ise de dünyanın her bölgesine ihracat gerçekleştirilmektedir. Uzak Doğu pazarlarında Japonya, Güney Kore,Tayvan, Orta Doğuda; Lübnan,Cezayir ve Ürdün, Amerika kıtasında; ABD ve Kanada ihracatımızda önde gelen pazarlar olup, ileriki yıllarda anılan pazarların daha da iyi değerlendirilebileceği ve diğer pazarlara olan ihracatımızın da beraberinde artırılabileceği düşünülmektedir.

207

Tablo 187. Türkiye'nin Ülkelere Göre Su Ürünleri İhracatı (Miktar:Kilogram, Değer : $) 2000 2001 2002 2003 Ülke Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer

İtalya 5381740 16696431 6629143 19425663 9805663 28607876 9967587 36518534 Yunanistan 2592160 6945858 2941050 8187629 5125419 17541165 4867304 19791143 İspanya 436575 1944807 1060127 3803251 1628627 6772955 3460313 24108892 Fransa 2408202 10459541 2613240 9787328 3187805 13123872 3269154 15626604 Japonya 2458294 10971076 1052401 5388984 3061489 24681676 2914017 17027785 Lübnan 1900715 1134092 2666599 2010314 2819877 2801315 2200420 2965767 Hollanda 1335173 5499919 1379697 5010171 1803179 6817276 2087295 10916994 Almanya 7259477 12687484 1790550 2860612 1150587 1922112 1626225 3434469 G. Kore 79468 337856 158785 633193 753990 2449557 1255552 4166321 Belçika 2397111 5738316 1210336 3900536 1006407 3614494 1119515 3755792 KKTC 245865 506123 282135 384517 226725 369646 953816 890867 İsveç 342535 1359497 557675 2327382 376505 2212397 592480 4253423 Seysel Ada 0 0 10000 925000 499300 373975 Ege S.B. 164995 739508 252702 759862 641689 1698899 407975 1568364 B.Arap E. - - 2004 3765 0 0 284454 218922 Çin - - 20005 66120 62900 202796 278090 805966 İsviçre 403694 1225569 373877 1287325 290733 1278496 224577 1091042 Libya - - 0 0 33150 63920 211128 439574 İngiltere 3708061 5713992 605816 855391 72329 251173 200280 723967 A.B.D. 367096 1722326 579175 3069394 528209 2683972 177094 1210405 Ara Toplam 32546539 86861392 22964981 65860901 32585678 118019860 36596576 150088806 Toplam 34061262 89486941 25752143 74314052 33843766 123182322 37606813 153531686 Kaynak: DTM

208

İthalat

Türkiye'nin su ürünleri ithalatında 2003 yılında bir önceki yıla göre değerce %74 oranında önemli bir artış olmuştur. 2003 yılı ithalatımız 33,384,099 Dolar olup, bunun miktarca %18'i İspanya'dan gerçekleştirilmiştir. Norveç ise değerce en çok ithalatın yapıldığı ülke olup toplam ithalatın %33'ü bu ülkeden yapılmıştır. İrlanda, İsveç, Tayvan, Moritanya 2003 yılındaki diğer önemli tedarikçi ülkeler arasında yer almışlardır.

Tablo 188. Türkiye'nin Ülkelere Göre Su Ürünleri İthalatı (Miktar:Kg, Değer: $)

2000 2001 2002 2003 Ülke Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer

İspanya 18284484 15035599 1412146 1500565 3659875 3443400 12974509 6103714 Norveç 14131681 12449967 6412741 6971805 9197817 8634813 9844245 10976469İrlanda 0 0 1650 5109 2000488 834119 7347593 3044012 Gürcistan - - 2005121 178588 255660 35880 5656821 452656 Moritanya 0 0 22885 19760 1850029 718835 3053189 1271528 Fransa 6682938 3585411 1204607 813272 1402560 1274595 2777779 2403290 Hollanda 40531 41956 0 0 352130 223640 2499231 1237664 Tayvan 0 0 0 0 119995 106722 2321792 1826150 İsveç - - 0 0 0 0 2128512 1826255 A.B.D. 36932 107887 1016 2775 563995 307165 1343663 591977 Yunanistan 261513 430987 63026 47154 102217 97489 507356 466896 İngiltere 63488 155992 24786 64640 18478 69206 505010 666749 Bulgaristan 363525 564715 243290 162131 209990 123186 420435 338641 Hindistan 500266 636362 218920 204360 338744 382645 373222 481231 Estonya - - 8794 20850 12146 23198 222087 126180 Arjantin 552074 583811 130118 119288 55086 85839 182176 185483 Almanya 49480 53586 3508 18874 447511 422363 145992 352843 Singapur 5176 370936 9606 224311 102698 348326 110141 378972 Çin - - 84800 115949 34418 48295 93264 186365 G. Kore - - 10300 31409 9666 28915 52410 33013 Ara Toplam

41400550 34581497 11857314 10500840 20733503 17208631 52559425 32800088

Toplam 44517799 37873900 13139637 11833160 22712145 19235258 52852976 33384099Kaynak: DTM.

209

Tablo 189.Türkiye'nin Su Ürünleri İthalatı (2000-2003) (Miktar (M):Kilogram, Değer (D) : $) 2000 2001 2002 2003 Ürün Grubu Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer

Canlı Balıklar 121684 803756 5625 221864 93234 353682 117805 458071Balık (Taze/Soğutulmuş) 325001 157332 2202171 331193 292949 273473 5985415 1011082Balıklar (Dondurulmuş) 40300029 31343132 9174286 8675634 19589426 14367409 42523599 26114297Balık Filetoları 1350629 1980557 450781 928786 606045 1427976 1011257 1868238Balıklar (Kuru/Tuzlu/ vb.) 59640 436445 28925 274552 63067 334946 26013 254746Kabuklu Hayvanlar 55866 90723 12986 35175 43954 36902 345900 256993Yumuşakçalar 2022582 2210985 1101406 1050033 1842962 1960395 2431521 2672693Ara Toplam 44235431 37022930 12976180 11517237 22531637 18754783 52441510 32636120Konserve Balık ve Yumurtası 139807 347663 156860 288415 142931 340551 390898 595510Konserve vb. ve Yumuşakçalar 142561 503307 6597 27508 37577 139924 20568 152469Toplam 44517799 37873900 13139637 11833160 22712145 19235258 52852976 333854099Kaynak.:DTM

210

Ürün grubu olarak, 2003 yılında Türkiye'nin su ürünleri ithalatında, ilk sırayı %78 ile dondurulmuş balıklar almış ve bunu taze balıklar, yumuşakçalar ve balık filetoları izlemiştir. Sahip olduğu coğrafi yapısı ve iklim koşulları ile gerek deniz balıkçılığı ve gerekse tatlı su balıkçılığı ve kültür balıkçılığı yönünden büyük bir potansiyele sahip ülkemizde kaynakların akıllıca ve planlı kullanılması halinde uluslararası rekabet ortamında konumunu güçlendirmesi mümkün olacaktır. Tablo 190. Yıllara Göre Türkiye Su Ürünleri Üretimi (ton) ve Yüzdesi

Avcılık Yetiştiricilik Yıllar Deniz % İçsu % Miktar %

Genel Toplam

1995 582 610 89,7 44 983 6,9 627 593 21 607 3,3 649 2001996 474 243 86,3 42 202 7,7 516 445 33 201 6,0 549 6461997 404 350 80,8 50 460 10,1 454 810 45 450 9,1 500 2601998 432 700 79,6 54 500 10,0 487 200 56 700 10,4 543 9001999 523 634 82,2 50 190 7,9 573 824 63 000 9,9 636 8242000 460 521 79,1 42 824 7,4 503 345 79 031 13,6 582 3762001 484 410 81,4 43 323 7,3 527 733 67 244 11,3 594 9772002 522 744 83,3 43 938 7,0 566 682 61 165 9,7 627 8472003 463 074 78,8 44 698 7,6 507 772 79 943 13,6 587 7152004 504 897 78,3 45 585 7,1 550 482 94 010 14,6 644 492Kaynak: TÜİK

Ülkemizde kültür üretimi yapılan en önemli türler denizlerde çipura ve levrek, iç sularda alabalıktır. Kültür balıkları üretiminin % 52’sini iç su balıkları ve % 48’ini deniz balıkları oluşturmaktadır. Halen ülkemizde 1450 adet çiftlikte su ürünleri yetiştiriciliği yapılmaktadır. Tablo 191. Türkiye Su Ürünleri Üretim Miktar Dağılımı (ton) (1995-2004)

Yetişticilik Yıllar İçsu % Deniz % Toplam

1995 13 113 60,7 8 494 39,3 21 6071996 17 960 54,1 15 241 45,9 33 2011997 27 300 60,1 18 150 39,9 45 4501998 33 290 58,7 23 410 41,3 56 7001999 37 770 60,0 25 230 40,0 63 0002000 43 385 54,9 35 646 45,1 79 0312001 37 514 55,8 29 730 44,2 67 2442002 34 297 56,1 26 868 43,9 61 1652003 40 217 50,3 39 726 49,7 79 9432004 44 115 46,9 49 895 53,1 94 010Kaynak:TÜİK

Türkiye içsu yetiştiriciliğinin payı 1995 yılında %60.7 iken 2004 yılında %46,9’a gerilemiş deniz üretimi ise 1995 yılında %39.3 iken 2004 yılında %53.1’e yükselmiştir.

211

Tablo 192. Türkiye Kültür Balıkları Üretimi (ton) Balık türü 2000 2001 2002 2003 2004 İçsu Alabalık 42 572 36 827 33 707 39 674 43 432 Aynalı sazan 813 687 590 543 683 Deniz Alabalık 1 961 1 240 846 1 194 1 650 Çipura 15 460 12 939 11 681 16 735 20 435 Levrek 17 877 15 546 14 339 20 982 26 297 Midye 321 5 2 815 1 513 Karides 27 - - - -

Toplam 79 031 67 244 61 165 79 943 94 010

Türkiye’de kültür balıkçılığında 2004 yılı üretiminde e 43432 ton ile alabalık birinci iken 26435 ton ile levrek ikinci sırayı almakta olup çipura üçüncü sırada yer almaktadır. Tablo 193. TR5 Batı Anadolu Bölgesi ve Türkiye'de Bazı Kültür Su Ürünleri Üretim

Miktarları (ton/yıl) (2004) İstatistiki Bölge Birimleri Alabalık Sazan Gümüş Yayın Kerevit Levrek(Sudak)

TR510 Ankara 98 527 714 53 416 21TR1 98 527 714 53 416 21

TR521 Konya 134 741 0 4 241 1142 TR522 Karaman 0 86 0 6 0 0

TR52 134 827 0 10 241 1142

TR5 Bölgesi 232 1354 714 63 657 1163TR 5 % 65,9 10,1 33,9 7,0 28,4 62,8Türkiye 352 13451 2107 897 2317 1852Kaynak: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı TR 5 Batı Anadolu Kültür Balıkçılığında %65,9 paya sahip olan alabalık birinci sıradadır. Gümüş balığı %33.9’luk payla ikinci sıradadır. Kerevit üretiminin bölgede payı %28,4’dür.

İç pazarda balıklar, komisyoncu ve tüccarlar vasıtasıyla haller veya balık pazarlarında satılmaktadır. Ülkemizde kişi başına su ürünleri tüketim miktarı yıllık 11 kg. civarındadır. İnsan beslenmesinde büyük önemi olan balık tüketiminin artırılması, üretimin artırılarak arz ve talep dengesinin kurulması ile mümkün olacaktır.

Dünya su ürünleri tüketimi kişi başına 15,8 kg/yıl olarak gerçekleşmiştir. Kişi başına tüketim giderek azalmaktadır. Tahminlere göre 2025 yılında dünya su ürünleri yetiştiriciliğinin, kişi başına yıllık 19 kg su ürünleri değerinin korunabilmesi için 62 milyon tona (şu andaki üretimin yaklaşık 1,5-2 katına) ulaşması gerekmektedir.

Türkiye, iç su ve deniz kaynakları açısından su ürünleri yetiştiriciliğine çok uygun olup, büyük bir potansiyele sahiptir. Baraj göllerinin kafes balıkçılığına açılması ve deniz balıkları yetiştiriciliğinde Off-Shore sistemiyle üretim yapılmasını teşvik ederek üretimi artırmak mümkündür.

212

4.7.4.3. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Su Ürünleri Pazarlama Kanalları

Şemada görüldüğü üzere bölgede su ürünleri üretimi ve pazarlama seyri üreticiden tüketiciye kadar hal veya balık hali ile işleme tesislerini kapsayan bir mekanizma şeklinde olmaktadır. Perakende satış noktalarında ürünler tüketiciye ulaşmaktadır. 4.7.4.4. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Su ürünleri Üretimi ve Pazarlaması (GZFT Analizi)

Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler -Yetiştircilerin Eğitim Seviyesinin yüksek olması. -Pazar ve pazarlama imkanlarının fazla olması. -İç tüketim oranının yüksek olması. -Yavru balık üreten çiftliklerin mevcudiyeti -İşleme tesislerinin mevcudiyeti.

-Su kaynakları potansiyeli düşüktür. -Sektörün örgütlü olması. -İşletme kapasiteleri yüksek çiftliklerin olması. -Girdi maliyetlerinin yüksekliği. -Balık pazarlamada soğuk zincirdeki yetersizlik.

-Yetiştiricilikte sektör oluşması. - Su Ürünleri desteklemelerinin olması - Üretim çeşitliliğinin varlığı ve yetiştiricilikte kültüre alma çalışmalarının olması. - Dünya nüfusunun artmasına paralel olarak talebin artması. - Tüketici bilincinin artıyor olması.

-Tarım, Sanayi ve evsel atıkların su kaynaklarına karışması Su ürünleri yetiştiriciliği alanlarının daralmasına neden olmaktadır. -Su kaynaklarının azalması nedeniyle yetiştiricilik amaçlı kullanılan suların içme suyuna tahsisi nedeniyle alanların daralması.

4.7.5. Organik Tarım Ürünleri Pazarlaması

Türkiye tarımsal yapısı ve gelenekleri, genetik zenginliği, farklı agro-ekosistemlere sahip

oluşu dikkate alındığında iç ve dış pazar talebi olan ürünlerin üretimi açısından şanslı görünmektedir. Ülkemizde ekolojik tarım faaliyetleri 1986 yılında ithalatçı firmaların istekleri doğrultusunda ihracata yönelik olarak başlatılmıştır.

Önceleri ithalatçı ülkelerin bu konudaki mevzuatına uyumlu halde yapılan üretim ve ihracat, 24 Haziran 1991’de Avrupa Birliği’nde ekolojik tarım faaliyetlerini düzenleyen yönetmeliğe uygun olarak devam etti. İlk yıllarda kuru üzüm, kuru incir ve kuru kayısı gibi yalnızca birkaç gıda ürünü listeye girerken, şu anda fındık, nohut, mercimek, kuru erik, kuru fasulye, Antep fıstığı, kestane, kekik, kimyon, susam, dondurulmuş meyve ve sebze, elma, çilek, armut, sarımsak, kereviz gibi geniş

Üretici

Hal veya Balık Hali

Perakende Satış Noktası

İşleme Tesisi

Tüketici

213

bir yelpaze mevcut; 170 dolayında sertifikalı ürün, 100 dolayında sertifikalı firma faaliyette. İhracatımız da başta Almanya, İngiltere gibi Avrupa Birliği ülkelerine ve ABD, Kanada ve Japonya’ya yönelik yapılıyor.

Organik üretimin ilk başladığı günden itibaren dış Pazar talebine göre şekillenmesi ve iç pazarda talep edilen yaş meyve-sebze, un ve mamulleri, et, süt ve ürünlerinin organik ürün yelpazesinde yer almaması da iç pazarın gelişmesinde sınırlayıcı etki yapmıştır. Dış pazar için sözleşmeli olarak gelişen organik üretimde üreticiler iç pazara yönelmek için de benzer sözleşmelerin beklentisi içine girmiştir. Parasal kaynakları kıt ve bilgi düzeyinin yetersiz olması Pazar garantisi olmaması durumunda üreticinin kendiliğinden organik üretime geçişinde engel oluşturmaktadır.

Türkiye’nin organik ürün pazarı 2003 yılında 36.9 milyon doları ihracat olmak üzere toplam 40 milyon dolara ulaştı. 2002 yılında 19 bin ton olan organik ürün ihracatından 30 milyon 877 bin 140 dolar gelir elde edildi. 2003 yılında ihracat 21 bin tona, gelir 36 milyon 932 bin 995 dolara çıktı.

Organik olarak üretilen yaş meyve ve sebzelerin farklı bir pazarlama sistemi bulunmaktadır. Bu ürünlerin çok büyük bir kısmı dış pazara sunulmakta, bir kısmı doğrudan tüketilmekte, bir kısmı ise normal mamul ürünlerin karışımlarında yer almaktadır. Üretim projesi yetkili firmalar tarafından gerçekleştirilmekte ve ürünler bu firma tarafından ülkemizde paketlenip ve ihraç edilmektedir.

Diğer ülkelerde olduğu gibi henüz ülkemizde de organik tarım ürünleri dış ticaretine ilişkin

istatistiksel altyapı oluşturulmamıştır. Bahsedilen nedenle, ihracata ait istatistiki değerler ancak Ege İhracatçıları Birlikleri kayıtlarından izlenebilmektedir.

1985-86 yıllarında kuru üzüm, kuru incir, kuru kayısı ihracata konu olan organik ürünler iken, 2001 yılında sektör ve ürün yelpazesi genişlemiştir. Organik ürünler üretim ve ihracatı sert kabuklu ve kuru meyveler, dondurulmuş meyve ve sebzeler, yaş meyveler ve sebzeler, baharatlar ve bakliyat sektöründe yoğunlaşmış olup gülsuyu, gülyağı, zeytinyağı ve pamuk üretimi ve ihracatı gerçekleştirilen diğer organik ürünler olmuştur.

İhracatımızın yöneldiği ülke sayısı 37 olup, AB ülkeleri en önemli ihraç pazarımızı oluşturmaktadır. AB ülkeleri dışında Kuzey Avrupa ülkeleri, ABD, Kanada ve Japonya dikkat çeken potansiyel Pazar görünümündedir.

İhracata konu olabilecek bir başka ürün grubu da organik olarak üretilmiş meyve ve sebzelerdir. Hiçbir katkı maddesi içermeksizin üretilen bu ürün grubu gelişmiş ülke pazarlarında geniş ölçüde alıcı bulmaktadır.

Bölgede kısmen zararlı popülasyonunun az ve zirai ilaçlamanın yapılmadığı, suni gübrenin kullanılmadığı kuru pamuk alanlarının ileride ekolojik tarım için düşünülebilir. Bölgede şu ana zararlı yoğunluğunun en az ve sulu alan darlığından dolayı zirai mücadelenin diğer tarımsal ürünlerde de asgari seviyede yapıldığı dağlık bölgeye yakın etek kısımlarındaki kuru pamuk alanları ekolojik tarıma uygundur.

Ayrıca organik olarak üretilen yaş meyve ve sebzelerin farklı bir pazarlama sistemi bulunmaktadır. Bu ürünlerin çok büyük bir kısmı dış pazara sunulmakta, bir kısmı doğrudan tüketilmekte, bir kısmı ise normal mamül ürünlerin karışımlarında yer almaktadır. Üretim projesi ülkede yetkili firmalar tarafından gerçekleştirilir ve ürünler bu firma tarafından paketlenir ve ihraç edilir.

214

Bölgede yüksek alanlarda ova kesimine nazaran çok az pestisit ve suni gübre kullanımı ekolojik tarımın yapılabilmesi için bir avantajdır. Bölgede özellikle Nohut’un suni gübresiz ve ilaçsız yetiştirilmesi ve yem bitkisiyle münavebeye girme özelliğinin yüksek olması sebzecilikte ve meyvecilikte özellikle ceviz’in doğal olarak yetişmesi ileride bu bölgede organik tarıma geçişi hızlandıracaktır.

Bölgede organik tarımın başarıya ulaşabilmesi için ayrıca pazarlama mekanizmasının çok iyi kurulması ve ulaşım probleminin ortadan kaldırılması gerekmektedir. Organik tarım yetiştirilme tekniklerinin ve esaslarının çiftçilere öğretilmesi ve benimsenmesi için yayım çalışmalarının hızlandırılarak pilot bölgelerde uygulamaya başlanması gerekmektedir.

4.7.5.1. Organik Tarım Ürünleri Türkiye'de Üretimi

Ülkemizde sözleşmeli yetiştiricilik sistemi ile başlayan organik tarım ürünleri üretimi,

konvansiyonel ürünlerde olduğu gibi talep yaratma çabalarının yoğunluk kazanması sonucu bağımsız projelerle gerçekleştirilen üretim şekliyle de desteklenmeye başlamıştır.

Dış pazarlarca talep edilen çeşitlerin talep edilen miktarlarda üretilmesiyle 1985 yılında başlayan organik tarım ürünleri üretimi, 2000’li yıllara gelindiğinde yeni bir boyut kazanmıştır. Kuru incir, kuru üzüm ve kuru kayısı ile başlayan organik tarım ürünleri üretimi; bitkisel ürünler, işlenmiş gıda ürünleri ve diğer tarım ve gıda ürünleri olarak sınıflandırabileceğimiz sektörel yelpazeye ulaşmıştır. İlk yıllarda sadece 8 ürün organik olarak üretilirken, 2004 yılında üretilen ürün çeşidi 100’ü aşmıştır.

Organik ürünler üretim ve ticareti özel düzenlemeler gerektirmekte, bu düzenlemelerin de uluslararası bazda kabul görmüş kontrol ve sertifikasyon kuruluşlarınca kontrol edilmesi gerekmektedir. Ülkemizde uluslararası düzeyde kabul görmüş 8 kontrol ve sertifikasyon firması faaliyet göstermektedir. Tablo 194. Türkiye Organik Tarımsal Ürünler Üretimi (ton) Ürünler 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Domates 7095 15532 90472 82809 26493 22897 Elma 24038 50136 45040 69187 71928 52670 Buğday 15983 4551 31139 19752 21379 31194 Pamuk 23520 23091 19511 21793 34877 30268 Kayısı 10822 40799 13634 5940 13278 9019 Üzüm 7182 7582 12894 10469 9505 13988 İncir 7840 7635 8293 9473 8112 15793 Zeytin 3310 12875 7343 10744 6456 10997 Fındık 5411 4114 6965 7667 5994 4821 Mercimek 3211 7163 5862 17012 11781 9135 Vişne 744 2143 3769 6580 5994 4020 Nohut 1350 1885 3691 7667 5662 4085 Çilek 2280 2677 3353 3293 3497 4098 Biber 553 1592 3202 3355 3309 2643 Soğan 703 809 2680 388 1020 1412 Zeytinyağı 1174 1620 1602 413 68 - Kiraz 366 496 1375 1335 1830 1348 Bal 1128 2582 557 923 1100 937 Toplam 168306 237210 280328 310124 291876 218388 Kaynak: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı

215

Tablo 195. Türkiye Organik Hayvansal Ürünler Üretimi 2002 2003 2004 Ürünler Çiftçi Sayısı Üretim Çiftçi Sayısı Üretim Çiftçi Sayısı Üretim

İnek Sütü 4 40 6 48 1 138 Dana Eti 4 8 6 8 1 100 Koyun Eti 4 5 6 4 1 300 Keçi Eti 0 0 2 0 1 50 Arı Kovanı (adet) - 2000 - 12653 159 27839 Yumurta (tane) 1 25000 6 34500 2 92500 Kaynak: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı

4.7.5.2. Türkiye'nin Organik Tarım Ürünleri Dış Ticareti Diğer ülkelerde olduğu gibi henüz ülkemizde de organik tarım ürünleri dış ticaretine ilişkin

istatistiksel altyapı oluşturulamamıştır. Bahsedilen nedenle, ihracata ait istatistiki değerler ancak Ege İhracatçı Birlikleri kayıtlarından izlenebilmektedir. Buradan hareketle ihracatçı firmalarımızın organik tarım ürünlerini ihraç ederken söz konusu ürün grubunun ihracatının kayda bağlı olduğunu göz önünde bulundurmaları ve ilgili İhracatçı Birliğine kayıt yaptırmaları önem arz etmektedir.

Organik tarım ürünleri ihracatının kayda bağlı olmasına karşın firmalarımız zaman zaman kayıt yaptırmamaktadır. Ayrıca Dünyada ve ülkemizde konvansiyonel ürünler ticaretinin izlenmesine imkan sağlayan Armonize Sınıflandırma sisteminin organik tarım ürünleri için oluşturulmamış olması tüm dünyada organik tarım ürünleri ticaret istatistiklerinin izlenmesini güçleştiren bir diğer önemli faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. 1985/86 yıllarında kuru üzüm, kuru incir, kuru kayısı ihracata konu olan organik tarım ürünleri iken, 2001 yılında sektör ve ürün yelpazesi genişlemiştir. Organik ürünler üretim ve ihracatı sert kabuklu ve kuru meyveler, dondurulmuş meyve ve sebzeler, yaş meyveler ve sebzeler, baharatlar ve bakliyat sektörlerinde yoğunlaşmış olup gülsuyu, gülyağı, zeytinyağı, ve pamuk üretimi ve ihracatı gerçekleştirilen diğer organik ürünler olmuştur.

İhracatımızın yöneldiği ülke sayısı 37 olup, AB ülkeleri en önemli ihraç pazarlarımızı oluşturmaktadır. AB ülkeleri dışında, Kuzey Avrupa ülkeleri, ABD, Kanada ve Japonyadikkat çeken potansiyel pazar görünümündedir.

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nca yayımlanan yönetmeliğe ilave olarak ekolojik ürünler ihracatını belirli bir disipline kavuşturmak ve altyapısını hazırlamak amacıyla 6.1.1996 tarih ve 22515 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan İhracat Yönetmeliği eki Kayda Bağlı İhracat Listesi' nin 7. Maddesi çerçevesinde ekolojik ürünlerin ihracatı kayda bağlanmıştır. Ege İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği söz konusu ürünlerin kayıt ve ihracatına yönelik işlemlerde Koordinatör Birlik olarak tayin edilmiştir.

216

Tablo 196. Yıllar İtibarıyla Türkiye’nin Organik Ürün İhracatı 2001 2002 2003 2004 Ürünler Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer

Kuru kayısı 1934 2805 1835 4044 1688 4734 1646 5381 Kuru Üzüm 5412 4887 6115 5718 5677 7056 3316 5258 Fındık 1590 5457 1560 4755 1403 5107 847 5114 Kuru İncir 2227 4764 2228 5537 2027 5166 1843 4396 Pamuk 92 184 411 623 865 1376 1573 2824 Elma Suyu 142 138 468 456 2528 3055 1406 1513 Dondurulmuş Meyveler 1163 1368 892 1106 1212 1983 930 1382 Mercimek 1097 841 962 655 1447 1025 1508 1366 Anason, Rezene ve Kişniş Tohumları

56 166 246 592 229 453 321 773

Nohut 1035 827 1413 1113 1167 830 871 673 Çam Fıstığı 54 726 93 1534 70 1212 34 665 Dondurulmuş Sebzeler 575 355 666 391 841 573 489 415 Zeytin Yağı 5 12 25 65 54 174 91 360 Antep Fıstığı 51 307 21 129 32 265 25 198 Bal 30 63 385 852 109 295 32 96 Kuru Erik 351 460 139 236 6 24 38 75 Domates Salçası 13 11 116 86 134 142 39 56 Konserve Kiraz 92 126 57 89 88 146 27 53 Toplam (diğerleri dahil) 17556 27242 19183 30877 21083 36933 16093 33076Kaynak: Ege İhracatçılar Birliği

4.7.5.3. Dünya Organik Tarım Ürünleri Ticareti

1930’lardan bugüne kadar biyolojik tarım modeli bir çok ülkede uygulanmıştır.

Danimarka,İngiltere ve İsviçre Avrupa’da biyolojik tarımın temellerini atan ülkeler olmuşlardır. Bugün ABD, Kanada, Avustralya, Japonya ve Avrupa Birliği ülkeleri gibi gelişmiş ülkelerde iç pazarı sürekli artış gösteren organik ürünlerin üretimi gelişmekte olan ülkelerde de gerçekleştirilmektedir. Ancak, gelişmekte olan ülkelerde organik üretim yapısı farklılık arz etmektedir. Üretim iç pazarın talebini cevaplamak amacıyla değil, ihracat amacıyla başlamıştır.

Değişik ülkelerde yapılan ulusal bazdaki organik tarıma yönelik çalışmalar bağımsız olarak sürdürülürken, 1972 yılından sonra bu çalışmalar IFOAM Uluslararası Organik Tarım Hareketleri Federasyonu’nun organizasyonu altında toplanmıştır. Merkezi Almanya’da olan IFOAM'ın temel fonksiyonu dünyada organik tarımla ilgili bilgi ağının koordinasyonu olarak tanımlanabilir. Avrupa’da ve dünyada organik gıda pazarları hızla büyümektedir. 1996/2000 yılları arasında organik gıda satışları Amerika’da % 128.6 artarak 8 milyar $’a, Japonya’da % 150 artarak 2.5 milyar $’a, Kanada’da % 135.7 artarak 825 milyon $’a ve Avustralya’da % 200 artarak 150 milyon $’a ulaşmıştır. Buna ek olarak sağlık ve çevresel konularda bilinçli tüketicilerin sayısı artmakta, perakende satış yapan firmalar reklam ve pazarlama stratejilerini geliştirmektedirler. Artan destekleyici hükümet politikaları ile organik gıdalara olan talebin büyüyerek devam etmesi beklenmektedir.

217

Tablo 197. Dünya'da Organik Gıda Satışları 1996-2000 (Milyon $) Ülke ve Bölgeler 1996 1997 1998 1999 2000 % Büyüme Batı Avrupa 4330 5315 6655 8175 9550 120,6ABD 3500 4200 5000 6000 8000 128,6Japonya 1000 1200 1500 2000 2500 150Kanada 350 400 500 690 825 135,7Avustralya 50 70 90 110 150 200Diğerleri 100 150 250 350 525 425Toplam 9330 11335 13995 17325 21550 121,5Kaynak: www.euromonitor.com

2000 yılında Batı Avrupa ülkeleri dünya organik ürünler pazarları içinde en büyük Pazar olarak dikkat çekmektedir. Bu dönem içinde kaydedilen perakende organik gıda satışları 9.6 milyar $’dır. Yine 2000 yılında Avrupa Ülkeleri arasında büyüme hızı en büyük olan pazarlar İngiltere, Belçika ve Hollanda’dır. İngiltere organik gıda pazarı 2000 yılında bir önceki yıla kıyasla % 55 büyüyerek perakende satışları 900 milyon $’a ulaşmıştır.

Son zamanlarda süt ürünleri, et ve et ürünleri, hazır yemekler dahil olmak üzere işlenmiş diğer gıdalar, bebek mamaları, çikolata gibi ürünler önem kazanmakla birlikte Batı Avrupa pazarında organik yaş meyve ve sebze sektörü hala büyük bir paya sahiptir. Bu bağlamda konvansiyonel yaş meyve ve sebze sektörünün yanısıra organik yaş meyve ve sebze sektörü açısından da önemli potansiyele sahip olan ülkemizin, bu potansiyeli değerlendirebilmesi için Avrupa Birliği ülkelerinde yaşanan gelişmeleri dikkatle izlemesinde fayda görülmektedir.

4.7.6. İşlenmiş Tarımsal Ürün Pazarlaması

Tarım ürünlerinin bir kısmı doğrudan tüketildiği gibi bir kısmı da işlenerek tüketilmektedir. Artan gelir ve eğitim düzeyine paralel olarak tüketici tercihleri işlenmiş tarım ürünlerine doğru değişim göstermiştir. Tarım ürünlerinin işlenmesi aynı zamanda ürünün kullanım dönemini uzatması, dolayısıyla pazarlama süresinin uzatılması açısından da çok önemlidir.

Türkiye'de doğal koşulların uygunluğuna bağlı olarak büyük bir gıda maddeleri üretim kapasitesi bulunduğundan, tarım ürünlerini işleyen sanayiler bakımından da büyük bir potansiyel söz konusudur. Gıda maddeleri üretimi ve gıda sanayii hem birbirini tamamlayan hem de birlikte ekonomik gelişmeye katkı sağlayan önemli ekonomik faaliyet alanlarıdır. Ancak, Türkiye’de tarım ürünleri işleme sanayiinde mevcut kapasitenin yeterince kullanıldığını söylemek güçtür. Türkiye’de domates işleme sanayii kurulu kapasitesinin %64’ünü, sebze konserve sanayii %56’sını, meyve-konserve sanayii %44’ünü, meyve suyu sanayii %59’unu kullanmaktadır.

Türkiye'de İşlenmiş tarım ürünleri üretimi içinde ilk sırayı %35,3 oranı ile un ve unlu mamuller almakta, un ve unlu mamuller üretimini sırasıyla bitkisel yağlar (%13,2), meyve ve sebze işleme sanayii ürünleri (%12,2), şeker ve şekerli mamuller (%11,5) ve mezbaha ürünleri (%11,1) izlemektedir.

Türkiye’de gıda sanayi ürünleri genel olarak yurt içinde pazarlanmaktadır. Özellikle et, süt, tahıl ve nişasta ürünleri, bitkisel yağlar bunların başında gelmektedir.

Gıda ürünlerine yönelik iç talep ve bunun sonucu oluşacak yurt içi pazarların şekillenmesi ürün ve ikame ürün fiyatları, gelir düzeyi, alışkanlıklar gibi bir çok faktöre bağlı olarak değişmektedir.

218

Türkiye’de gıda sanayi alanında firmaların Pazar payları, ürünlerin pazarlanmasını etkilemekte, iç ve dış pazarda yer almasını değişken hale sokmaktadır. Rekabet ortamı içerisinde bir çok firma yer alabilmekte, bu anlamda Pazar paylarını arttırıcı çalışmalarda bulunmaktadırlar.

1995 yılında 2003 yılına kadar olan süre içerinde gıda sanayi üretiminin dış pazarda pazarlanma oranları incelendiğinde, ortalama olarak sanayinin % 6-8’nin dış pazarlarda değerlendirildiği görülecektir. Sanayi ürünleri içinde özellikle meyve ve sebze işleme sanayi ürünleri ile bitkisel yağ ve şekerli ürünler dış pazarda yüksek oranda yer bulabilmektedir.

Alt sektörler bazında payları değişse de, gıda sanayinde pazarlama kanallarında toptancı, perakendeci, bayii ve distribütör dağıtıcılar ya da doğrudan satışlar görülmektedir. Günümüzde, özellikle büyük üreticilerin avantajlarından yararlanmak için distribütörlük sistemini kullandıkları bilinmektedir. Ayrıca son yıllarda yaşanan ekonomik krizler sonucunda, büyük firmalar seçici dağıtım sistemine önem verirken, küçük ve orta büyüklükteki firmalar ise daha geniş satıcı gruplara yönelmişlerdir.

Türkiye’de işlenmiş tarımsal ürün dış pazarı incelendiğinde sektör içerisinde en önemli grubu şüphesiz turşu oluşturmaktadır. Bunu zeytin ve kaparinin olduğu grup izlemekte, konserve meyveler ve geçici konserve edilmiş sebzeler daha sonra gelmektedir. İhraç edilen konserve sebzeler içerisinde bamya, bezelye, enginar, taze fasulye, sebze karışımları ve diğer sebzeleri ön sırada gelirken konserve meyve ihracatımızda kiraz ve vişne konserveleri ile diğer meyve konserveleri önem kazanmaktadır. 2003 yılı itibariyle konserve meyve ve sebze ihracatının % 40’ı turşu salamura zeytin ihracatından oluşmaktadır. 1998 yılında 177914 $ olan konserve meyve ve sebze ihracatı 2003 yılında değer olarak da % 47.4 oranında artarak 199.117 $’a yükselmiştir.

En önemli pazarlarımız 2003 yılı itibariyle ABD Doları cinsinden Almanya, Japonya, Rusya Federasyonu, Romanya, Hollanda, Suudi Arabistan, ABD, İngiltere ve Cezayir’dir. Tablo 198. Türkiye Yıllar İtibariyle Konserve Meyve ve Sebze İhracat Değerleri (1000$)

1998 1999 2000 2001 2002 2003 177914 154668 135115 134658 145038 199117

Kaynak: DTM

Türkiye işlenmiş tarımsal ürünler içerisinde dondurulmuş meyve ve sebze üretimi de yer almakta olup üretimin % 70’i ihraç edilmektedir. 2003 yılında 50 ülkeye ihracat yapılmış olup başlıca pazarımız AB ülkeleri, ABD, Çin Halk Cumhuriyeti, İngiltere, Almanya, Fransa, Belçika, Hollanda, Japonya ve Orta Doğu’dur.

Dondurulmuş meyve ve sebzenin ihracatı ürün bazında incelendiğinde, 2003 yılında sebze grubundan tatlı biber, domates, mantar, kapsicum ve soğan başı çeken ürün çeşitleri olmuşlardır. Meyvelerden ise çilek, kiraz ve vişne ihracatta en büyük payı alan ürünlerdir.

Dondurulmuş meyve ve sebze sektöründe ithalat üretimin yetersiz kaldığı durumlarda başvurulan bir yöntem olup ithal edilen ürün çeşit miktarı yıllar itibariyle farklılık göstermektedir.2003 yılında ithalatta en büyük kalem sebzede tatlı mısır, meyvede ise vişne olmuştur.

Diğer bir sektör olan meyve suyu sektörü ülke için avantajlar sağlamaktadır. Türkiye’nin meyve suyu ve konsantresi ihracatı 1970 yılında 6 ton gibi sembolik bir rakamla başlamış ve hızlı bir artışla 2003 yılında 84. 8 bin tona yükselmiştir. Türkiye’nin meyve suyu ve konsantresi ihracatında en önemli kalem elma suyudur. Elma suyunun 2002 yılı toplam meyve suyu ve konsantresi ihracatındaki payı % 61 düzeylerindeyken 2003 yılında bu pay % 46.4 düzeyinde olmuştur. Elma

219

suyu başta Almanya olmak üzere Hollanda, Avusturya, İngiltere, Fransa, Azerbaycan ve İtalya gibi çeşitli ülkelere ihraç edilmektedir. 2001 yılında 71342755 ton ve 45827328 $ olan meyve suyu ve konsantresi ihracatımız 2003 yılında 84808115 ton ve 72584177 $’a yükselmiştir.

Türkiye’de 2003 yılında toplam 25 ülkeden meyve suyu ve konsantresi ithalatı gerçekleşmiş ve % 39 payı ile Brezilya başı çekmiştir. Uzak Doğu ülkelerinden özellikle karışık meyve suları üretiminde kullanılmak üzere tropikal meyvelerin ithalatı yapılmıştır. Tablo 199. Türkiye Tarımında Dış Ticaretin Değişimi (2003) (Milyon $) Yıllar İhracat İthalat Fark 1999 2432 1655 7772000 1998 2129 -1312001 2264 1413 8512002 2089 1707 3822003 2525 2558 -33Kaynak:TÜİK

4.8. Türkiye’nin Tarımsal Dış Ticareti 4.8.1. Türkiye’nin Tarımsal İhracatı

Türkiye’nin ihracatı 2001 yılında 31,334Milyon$ iken 2004 yılında 63,121 milyon$

seviyesine ulaşmış olup %49,6’lık artış kaydedilmiştir.

Tablo 200. DTÖ Tanımına Göre Sektörel İhracat İstatistikleri (Milyon $) 2001 2002 2003 2004

Toplam İhracat 31.334 36.059 47.253 63.1211- Tarımsal Ürünler İhracatı 4.349 4.052 5.257 6.501Gıda Maddeleri 3.997 3.668 4.735 5.891 Canlı hayvanlar ve gıda maddeleri 3.316 3.118 3.944 5.044 Canlı hayvanlar 44 31 8 7 Hububat ve mamulleri 327 299 409 520 Meyva, sebze ve mamulleri 2.142 2.062 2.568 3.405 Tabii bal, şeker ve mamulleri 343 183 226 237 Hayvan yemleri 25 13 14 12 Diğer Gıda Maddeleri 435 530 718 863 İçkiler, tütün ve mamulleri 471 426 489 591 Alkollü ve alkolsüz içkiler 36 41 70 113 Tütün ve mamulleri 435 385 419 478 Hayvansal ve bitkisel yağlar ve mumlar 180 98 255 205 Yağlı tohumlar ve meyvalar 29 27 48 51Tarımsal Ham maddeler 352 384 522 610 Deri, kösele ve ham postlar 31 34 34 30 Tabii, sentetik ve rejenere kauçuk 5 5 5 8 Tabii mantar ve yuvarlak ağaçlar 40 36 21 21 Odun hamuru ve kağıt döküntüleri 0 1 1 1 Dokumaya elverişli lifler ve döküntüleri 219 232 363 442 Bitkisel ve hayvansal diğer ham maddeler 56 76 98 1072- Madencilik Ürünleri 1.236 1.497 2.011 2.8953- Sanayi 25.661 30.288 39.594 53.4404- Diğer Ürünler 89 222 391 285Kaynak:DTM

220

Tablo 201. DTÖ Tanımına Göre Sektörel İthalat İstatistikleri (Milyon $) 2001 2002 2003 2004

Toplam İthalat 41.399 51.554 69.340 97.5401- Tarımsal Ürünler 3.079 3.995 5.265 6.059Gıda Maddeleri 1.487 1.912 2.791 3.089 Canlı hayvanlar ve gıda maddeleri 736 1.055 1.604 1.817 Canlı hayvanlar 23 16 12 10 Hububat ve mamulleri 193 392 722 558 Meyva, sebze ve mamulleri 118 142 131 161 Tabii bal, şeker ve mamulleri 12 20 36 39 Hayvan yemleri 136 144 200 401 Diğer Gıda Maddeleri 254 341 504 648 İçkiler, tütün ve mamulleri 296 218 250 270 Alkollü ve alkolsüz içkiler 13 10 15 31 Tütün ve mamulleri 283 208 235 239 Hayvansal ve bitkisel yağlar ve mumlar 321 415 512 532 Yağlı tohumlar ve meyvalar 134 223 425 470Tarımsal Ham maddeler 1.593 2.083 2.474 2.969 Deri, kösele ve ham postlar 275 453 441 397 Tabii, sentetik ve rejenere kauçuk 130 183 256 344 Tabii mantar ve yuvarlak ağaçlar 99 121 166 287 Odun hamuru ve kağıt döküntüleri 149 192 187 221 Dokumaya elverişli lifler ve döküntüleri 866 1.031 1.285 1.564 Bitkisel ve hayvansal diğer ham maddeler 73 104 138 1552- Madencilik Ürünleri 9.859 11.656 15.248 20.1773- Sanayi 27.153 34.023 45.831 67.4174- Diğer Ürünler 1.308 1.880 2.997 3.888Kaynak :DTM

Tablo 201 ‘de görüldüğü üzere Türkiye’nin ithalatı 2001 yılında 41,399Milyon$ iken 2004 yılında 97,540 milyon$ seviyesine ulaşmış olup %42,4’lük artış kaydedilmiştir.

221

Tablo 202. Türkiye’de Fasıllara Göre İhracat (Değer : 000 $) Fasıllar 2001 2002 2003 2004

1 Canlı hayvanlar 43.569 31.333 8.217 7.3112 Etler 17.188 13.559 18.720 22.4873 Balıklar 54.514 103.057 124.842 180.4444 Süt ürünleri;yumurtalar, bal 41.478 60.778 78.442 66.2255 Diğer hayvansal menşeli ürünler 28.124 37.650 48.705 47.5466 Canlı ağaçlar ve diğer bitkiler 14.282 22.299 31.486 37.7487 Sebzeler 375.229 321.776 473.336 485.7408 Meyvalar 1.201.056 1.192.852 1.391.984 1.901.9769 Kahve,çay,baharat 57.908 67.356 61.130 64.041

10 Hububat 162.212 80.474 56.164 17.46311 Değirmencilik ürünleri 61.360 76.344 139.968 235.21212 Yağlı tohum ve meyveler 53.684 51.011 73.323 80.26113 Bitkisel özsu ve hülasalar 2.043 1.571 1.900 2.84914 Örülmeye elverişli bitkisel maddeler 18.981 10.412 16.889 15.56315 Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı 234.827 156.286 347.174 277.04916 Et,balık ve yumuşakçaların 20.547 20.981 31.661 35.63317 Şeker ve mamulleri 335.473 149.956 186.972 217.80318 Kakao ve kakao müstahzarları 90.960 103.818 181.426 231.78419 Hububat,un,nişasta veya süt 131.114 165.537 239.009 304.12520 Sebzeler ve meyvelerin müstahzarları 528.010 516.492 671.357 980.21521 Yenilen çeşitli gıda müstahzarları 101.738 129.078 159.716 194.28622 Meşrubat,alkollü içkiler ve sirke 36.654 42.176 70.429 113.69623 Gıda sanayiinin kalıntı vs kaba 24.749 12.143 13.832 10.92824 Tütün ve tütün yerine geçen işlenmiş 435.367 385.348 418.809 477.848

Toplam 4.071.067 3.752.287 4.845.490 6.008.233Kaynak:TÜİK

Aşağıdaki tabloda TR 5 Batı Anadolu Bölgesi ihracatçı firmaların sayısı ve ihracat değerleri verilmiştir. Bölge illerinde yıllar itibarıyla ihracatçı firma sayısında ve ihracat değerinde artış bariz bir şekildedir. 2001 yılında bölgede 2151 adet ithalatçı firma bulunurken 2004 yılında ithalatçı firma sayısı 3037 adete yükselmiştir. Tablo 203 İhracatçı Firmaların İllere Göre Dağılımı

İhracatçı Firma Sayısı (adet) İhracat Değeri (Değer : 000 $) İl Adı

2001 2002 2003 2004 2001 2002 2003 2004

Ankara 1642 1781 2010 2361 1639713 1523389 1992191 2244189

Karaman 42 43 45 49 33982 36099 49674 57876

Konya 467 522 557 627 107823 130895 177635 274509

Toplam 2151 2346 2612 3037 1781518 1690383 2219500 2576574Kaynak:TÜİK

222

Tablo 204. Türkiye’de Fasıllara Göre İthalat (Değer : 000 $) Fasıllar 2001 2002 2003 2004

1 Canlı hayvanlar 22.843 15.932 11.845 9.7822 Etler 312 51 181 2773 Balıklar 11.517 18.755 32.636 54.2404 Süt ürünleri;yumurtalar, bal 21.726 37.271 52.343 68.7055 Diğer hayvansal menşeli ürünler 16.132 26.640 33.057 31.9206 Canlı ağaçlar ve diğer bitkiler 10.225 12.288 15.699 23.5057 Sebzeler 70.935 52.141 30.090 32.9438 Meyvalar 30.993 65.110 80.341 99.0379 Kahve,çay,baharat 26.560 22.850 24.408 30.501

10 Hububat 179.593 375.605 696.674 514.07511 Değirmencilik ürünleri 5.165 9.392 10.156 12.02212 Yağlı tohum ve meyveler 163.164 268.239 479.436 525.13613 Bitkisel özsu ve hülasalar 18.544 25.268 38.065 41.29714 Örülmeye elverişli bitkisel maddeler 2.431 1.798 3.363 3.71315 Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı 313.831 402.305 495.252 511.21116 Et,balık ve yumuşakçaların 384 505 797 1.04917 Şeker ve mamulleri 11.672 19.522 34.095 37.52018 Kakao ve kakao müstahzarları 72.113 107.109 198.900 199.83819 Hububat,un,nişasta veya süt 30.103 32.267 51.776 66.88220 Sebzeler ve meyvelerin müstahzarları 12.037 17.305 15.608 25.44621 Yenilen çeşitli gıda müstahzarları 99.173 133.241 157.192 228.18622 Meşrubat,alkollü içkiler ve sirke 13.439 10.373 18.716 48.98223 Gıda sanayiinin kalıntı vs kaba 136.116 144.045 199.855 397.74624 Tütün ve tütün yerine geçen işlenmiş 283.180 207.916 234.878 239.278

Toplam 1.552.191 2.005.928 2.915.364 3.203.292Kaynak:TÜİK Aşağıdaki tabloda TR 5 Batı Anadolu Bölgesi ithalatçı firmaların sayısı ve ithalat değerleri verilmiştir. Bölge illerinde yıllar itibarıyla ithalatçı firma sayısında ve ithalat değerinde artış bariz bir şekildedir. 2001 yılında bölgede 3963 adet ithalatçı firma bulunurken 2004 yılında ithalatçı firma sayısı 5089 adete yükselmiştir. Tablo 205. İthalatçı Firmaların İllere Göre Dağılımı

İthalatçı Firma Sayısı (adet) İthalat Değeri (Değer : 000 $)

İl Adı 2001 2002 2003 2004 2001 2002 2003 2004

Ankara 3.601 3.636 3.891 4.408 5.495.512 6.480.487 6.751.624 7.310.303

Karaman 26 29 31 40 7.411 15.607 20.879 21.081

Konya 336 435 506 641 92.259 162.936 246.015 377.736

Toplam 3.963 4.100 4.428 5.089 5.595.181 6.659.031 7.018.517 7.709.120Kaynak:TÜİK

2003 yılında Türkiye'nin ihracatı bir önceki yıla göre yüzde 30.0 oranında artış göstererek, 46.9 milyar dolar gibi rekor bir düzeye ulaşmıştır. Bu tutara bavul ticareti rakamları dahil değildir. Amerikan Doları'nın yıl içinde değer yitirmesi nedeniyle, mutlak rakam olarak ortaya çıkan sonuçları

223

yükseltmiştir. Yıllık ortalama Euro/dolar paretesine göre 2003 yılı ihracatı, 41,4 milyar Euro olarak hesaplanmaktadır.

47.0 milyar dolara yaklaşan 2003 yılı ihracatı içinde sanayi ürünlerinin payı 40.1 milyar dolarla yüzde 84'e, tarımsal ürünlerin payı 1.6 milyar dolarla yüzde 13.0'e, madencilik ürünlerinin payı 1,6 milyar dolarla yüzde 1.5'e ulaşmaktadır. Bir tarım ülkesi olmamıza rağmen ihracatta tarımın payı çok düşük kalmaktadır.

2003 yılında 40.1 milyar dolara ulaşan sanayi ürünleri ihracatı içinde hazır giyim ve konfeksiyon ürünlerinin payı 11.5 milyar dolar, taşıt araçları ve yan sanayinin ürün payı 7.3 milyar dolar, demir ve demir dışı metal sanayi ürünlerinin payı 3.9 milyar dolar, elektrik ve elektronik sanayi ürünlerinin payı 3.5 milyar dolar tutmaktadır. Bu durumda Türkiye sanayi ürünleri ihraç eden bir ülke haline gelmiştir.

Ülke gruplarına göre Türkiye’nin tarımsal ürünler dış ticaretine bakıldığında AB-EFTA ülkelerinin Türkiye'nin dış ticaretinde son derece önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir. Türkiye tarımsal ürünler ihracatının neredeyse yarısını AB-EFTA ülkelerine yapılan ihracat oluşturmaktadır.

Türkiye'nin dünya pazarına daha fazla ve daha iyi koşullarla tarımsal ürün satması, satışlarını zaman içinde hammaddelerden işlenmiş ürünlere doğru kaydırarak artırması ve böylece dünya pazarındaki payını büyütmesi gerekmektedir.

224

Tablo 206. Türkiye’den En Fazla İhraç Edilen Tarım Ürünleri ($) 2002 2003 2004 Ürün Adı

Miktar(Ton)

Değer (Bin $)

Miktar(Ton)

Değer (Bin $)

Miktar(Ton)

Değer (Bin $)

Fındık (Kabuksuz) 163872 375188 137677 412469 134552 737337 Tütün (Saplı, Damarlı) 85370 277291 106901 325088 107893 394546 Diğer Sert Kabuklu Meyva Ve Karışımlarının Konserveleri

72423 177144 73362 195099 78608 370573

Üzüm (Kurutulmuş) 206599 157348 195995 183960 211894 231400 Kayısı (Zerdali Dahil)Kurutulmuş 69480 118805 73014 150343 81292 197704 Buğday Unu/Mahlut Unu 253245 47608 593365 111482 786055 197487 Diğer Şekilde Domates (Sirke, Asetik Asitten Başka Şekilde Konserve Edilmiş)

124869 77706 149801 100238 183254 133770

Kiraz (Vişne Dahil) (Taze) 20253 52494 33882 77696 39749 118001 Domates (Taze/Soğutulmuş) 253489 70001 228777 88693 235364 109563 Canlı Mayalar 74027 91460 69567 93763 76027 107861 Diğer Reçel, Jöle, Marmelat, Meyva Püresi Ve Pastları

23019 39769 27779 57881 28517 107406

Diğer Çikolata, Kakao İçeren Gıda Müstahzarları

20951 44795 31050 75437 40401 102256

İncir (Taze/Kurutulmuş) 44601 80945 51234 89439 59449 99240 Limon Ve Tatlı Limon (Taze/Kurutulmuş)

239092 85934 168873 80063 216520 99093

Mandarin, Klemantin, Vilking Vb (Taze/Kurutulmuş)

269688 86263 203210 87666 215717 95354

Mercimekler; Kabuksuz (Kuru) 136071 51914 216976 88358 171185 85444 Saf Zeytinyağı 13928 26027 42982 96027 31048 85009 Kakao İçermeyen Diğer Şeker Mamulleri

20053 42477 27114 59192 36999 83023

Tatlı Bisküviler 54663 46970 78512 70646 77951 82088 Üzüm (Taze) 81346 34681 99319 51245 159310 81747 Diğer Sebze Ve Meyve Vs (Sirke, Asetik Asit/Konserve Edilmiş)

60647 42435 75041 54251 98594 79398

Ciklet 26276 56618 28530 62591 30655 74133 Diğer Ekmekçi Mamülleri 51919 56462 65581 82217 50680 70530 Nohut; Kabuksuz (Kuru) 108292 49537 189642 82580 133073 69166 Diğer Balıklar (Taze/Soğutulmuş) 12794 37598 12495 48990 13747 62159

4.8.2. Türkiye’nin Tarımsal İthalatı

1990 yılında 2.807 milyon dolar olan tarımsal ürünler ithalatımız %75,5 gibi büyük bir hızla artarak 1997 yılında 4.927 milyon dolara ulaşmıştır. Bu artış 1998 yılında hız kesmiş ve 1998 yılında bir önceki yıla göre %12,3 azalarak 4319 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Tabloda görüldüğü gibi ülkemiz tarımsal ürün ithalatı 1998 yılında 2.412 milyon dolardan 2003 yılında 2.900 milyon dolar üzerine çıkmıştır.

Türkiye gibi kalkınma hamlesi içinde olan bir ülke için ithalatın önemini vurgulamaya gerek görmüyoruz. 2003 yılında ithalat dolar bazında yüzde 35.5 oranında artış göstererek, 68.7 milyar dolara yükselmiştir. Amerikan Doları'nın değerinde yaşanan düşüş nedeniyle, ithalat artışı da yükselmiştir.

225

Milletlerarası tasnife uyarak, ithalatın seyrini, sermaye, hammaddeler ve ara mallar, tüketim malları ve diğer mallar şeklinde sıralayacak olursak; Ocak-Aralık 2003, 12 aylık dönem itibariyle en büyük payı yüzde 72.1 ile ara mallar ve hammaddelerin aldığını görüyoruz. Bunu 16.3 ile sermaye malları izlemektedir. Eski yıllarda olduğu gibi, tüketim mallarının ithalattaki payı yüzde onluk düzeyini korumaktadır. Tablo 207. Türkiye’ye En Fazla İthal Edilen Tarım Ürünleri ($)

2002 2003 2004 Ürün Adı Miktar (Ton)

Değer (Bin $)

Miktar (Ton)

Değer (Bin $)

Miktar (Ton)

Değer (Bin $)

Soya Fasulyesi 612497 139614 831454 226525 662480 221715 Diğer Buğdaylar Ve Mahlut 1102146 147658 1836763 275822 1039950 215779 Palm Yağı Ve Fraksiyonları; Diğer

259078 102837 351931 157664 349146 182148

Mısır 1176823 131488 1816918 271815 1036089 178577 Tütün 35106 148893 43403 171711 42439 160339 Ayçiçeği Tohumu 129108 42008 540852 153335 480703 157126 Diğer Gıda Müstahzarları 14966 88830 20470 98636 27183 153482 Soya Küspesi 379788 78913 412962 101650 456529 142752 Kakao Dane Ve Kırıkları (Ham/Kavrulmuş, Bütün/Kırık)

40748 72745 60418 148020 61960 134461

Buğdaydan Elde Edilen Kepek, Kavuz Ve Diğer Kalıntılar

214064 13376 416704 29720 830758 96976

Mısır Yağı Ve Fraksiyonları; Ham 116549 61919 95449 68781 90006 67392 Susam Tohumu 70320 33670 66098 43121 79190 59037 Palm Çekirdeği/Babassu Yağları; Diğer

63263 27957 72917 35772 87335 58270

Sığır, Koyun/Keçi Yağları 132387 47497 138579 61550 111176 55930 Ayçiçeği Tohumu Yağı Üretiminden Arta Kalan Küspe Ve Katı Atıklar

59753 7521 115445 12707 351803 53689

Ayçiçeği Tohumu Yağları 93130 52091 92466 53956 78243 50478 Soya Yağı Ve Fraksiyonları 174891 71736 133601 72023 75399 47588 Tütün Ve Tütün Yerine Geçen Madde Hülasaları

4742 26948 6330 34055 7480 46574

Muz (Taze/Kurutulmuş) 64597 25622 91937 36350 110205 43250 Hazır Diğer Hayvan Yemleri 20944 26037 20344 29720 32001 41647 Sebze Tohumları 2199 28598 3896 33911 337 39871 Arpa 16759 2435 89428 15718 240340 39814 Pirinç) 131431 37031 213528 65453 103887 39496 Balık, Yumuşakça, Sudakı Omurgasızların Un, Pelletlerı

14658 9305 19928 12912 50295 34085

Kahve Hülasa, Esans Ve Konsantreleri

2909 21733 3634 25156 3940 28965

Kaynak:Tarım ve Köyişleri Bakanlığı 4.9. Tarımsal Sanayi 4.9.1. Türkiye’de Tarım ve Gıda Sanayi

Türkiye’de tarımsal nüfusun toplam nüfus içindeki payı gittikçe azalmaktadır. 1990 yılında

tarım nüfusunun payı %41.0 iken 2000 yılında %35’e düşmüştür.

226

Tablo 208. Türkiye’de Tarım Nüfusunun Gelişim Seyri

Sayım Yılları

Toplam Tarım Nüfusu

Tarımsal Nüfusun Payı (%)

Kentsel Nüfus

Kentsel Nüfusun Payı (%)

Genel Nüfus

Nüfus Artış Oranı (%)

1980 25091950 56.1 19645007 43.9 44.736957 2071985 23798701 47.0 26865757 53.0 50.664.458 2.491990 23146684 41.0 33326351 59.0 56.473.035 2.171997 22179676 35.3 40630435 64.7 62.810.111 1.532000 23735567 35.0 44109336 65.0 67.844.903 1.83Kaynak:TÜİK

Türkiye’de en çok istihdam imkanı olan sektör tarım sektörüdür. Tarım sektöründe istihdam edilenlerin toplam istihdam içerisindeki payı 2000 yılında %37.6’dır. Bu oranın, tarımın toplam nüfus içerisindeki payından (%35.0) daha fazla olmasının sebebi, mevsimlik işçi göçleridir. Tablo 209. Türkiye’de İstihdamın Sektörel Dağılımı (1000 Kişi ve 12 Yaş Üstü)

Sektörler Tarım Sanayi Hizmetler Toplam Yıllar Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %

1995 10.226 47.8 4.417 20.7 6.734 31.5 21.378 100.01996 9.962 45.9 4.734 21.8 7.002 32.3 21.698 100.01997 8.219 39.5 5.213 25.0 7.383 35.5 20.815 100.01998 9.149 41.8 5.059 23.1 7.702 35.2 21.909 100.01999 8.839 40.8 5.087 23.5 7.717 35.7 21.643 100.02000 8.163 37.6 3.851 17.7 9.714 44.7 21.738 100.0Kaynak:TÜİK

Tabloda görüldüğü gibi tarım nüfusu hızla azalırken, istihdam edilen nüfus içinde tarımın nüfusu daha yavaş azalmaktadır. Tarımın en önemli istihdam sektörü olduğunu muhakkak vurgulamalıyız. Sayımların hemen hemen hepsinde kayıt dışı çalışan nüfusun tam olarak değerlendirmesi maalesef yapılamamaktadır. Yani tarımda istihdam edilen nüfus, Türkiye nüfusunun neredeyse yarısına yakındır.

Tarımdaki istihdam yapılanması da oldukça farklılık arz etmektedir. 1999 yılı TÜİK verilerine göre; bu sektörde istihdamın %56.6’sını ücretsiz aile işgücü, %38.0’ını ise kendi hesabına çalışanlar oluşturmaktadır. Tarım dışı faaliyetlerde bu oran oldukça farklıdır. Bu sektörlerde istihdamın %72.1’ini ücretli ve yevmiyeli, %24.2’sini kendi hesabına çalışanlar oluşturmaktadır.

Türkiye’de GSMH içinde sektörlerin payı oransal incelendiğinde, TÜİK verilerine göre tarımın payı cari fiyatlarla 1980’de %25.5 iken, 2000 yılında giderek azalarak %13.5’e gerilemiştir. Sanayi payı ise %18.3’ten %28.3’e yükselmiştir. Tablo 210. GSMH İçerisinde sektörlerin Aldığı Paylar (%)

Cari Fiyatlarla Yıllar Tarım Sanayi Hizmetler 1980 25.5 18.3 56.21985 19.7 21.9 58.41990 16.8 24.8 58.41995 14.8 25.5 59.72000 13.5 28.3 58.2Kaynak:TÜİK

227

Son yıllarda tarımın GSMH içindeki payının azalması hiç de istenen bir gelişme değildir. Tarım ve sanayi sektörünün birbirini desteklediği bir kalkınma yapısı en ideal gelişme modelidir. 2000 yılında Türkiye’nin ihracatı 27.8 milyar, ithalatı 54.5 milyar, dış ticaret açığı ise 26.7 milyar dolar olmuştur (DPT, 2000). Tarım ve ormancılık ürünleri 2 milyar dolara yaklaşan değerle toplam ihracatın %7.10’unu oluştururken, bu ürünlerin toplam ithalatı, aynı yılda 2.1 milyar dolarla toplam ithalatın %3.9’unu teşkil etmiş ve bu rakam toplam tarım ürünleri ihracatını aşmıştır. Burada ihracat rakamlarının sadece işlenmemiş tarım ürünlerini ifade ettiğini belirtmekte fayda vardır. Sanayi ürünleri ihracatı olarak sınıflandırılan işlenmiş tarım ürünlerinin toplam ihracat içindeki payı yaklaşık %50’dir. Bu da tarımın hala hiç de azımsanmayacak bir ihracat payı olduğunu göstermektedir. İşlenmiş tarım ürünlerinin ihracatı ile, işleme sürecindeki oluşan katma değer de ülkemizde kalmaktadır. Bu durum aynı zamanda tarıma dayalı sanayinin de geliştiğinin bir göstergesidir. Tarım ihracatının önündeki en büyük engellerden biri, kontrolsüz yapılan ithalattır.

Ülkelerin pek çoğunda sanayi sektörünün önemli bir kısmının hammaddesini tarım sektörü karşılamaktadır. Dolayısıyla tarımsal sanayinin gelişmesi açısından tarımsal alanda yapılacak çalışmaların ses getirmesi gerekmektedir. Tarımsal faaliyetlerin, bilinçli, planlı, programlı ve sürdürülebilir olması önemlidir. Gelişmiş ülkelerde tarımsal ürünlerin ortalama %60’ı, ülkemizde ise yaklaşık %30’u tarımsal sanayi sektöründe değerlendirilmektedir.

Ülkemizde tarımsal hammaddeleri işleyen sanayi dalları; gıda sanayi ve dokuma sanayi olmak üzere iki ana grupta incelenmektedir. Gıda sanayinin de alt dalları vardır. Bunlar; et, süt, meyve ve sebze, şeker, un, bitkisel yağ v.s. alt sektörlerdir. Dokuma sanayii deyince de aklımıza, pamuk ipliği ve özellikle bu ipliği dokuyan tesisler gelmektedir. Ülkemizde tarımsal sanayi sahasında değerlendirilmek üzere çok büyük bir potansiyel olmasına rağmen, bazı sebeplerden dolayı bir türlü istenen seviyeye ulaşamadığımızı görmekteyiz. Bu sebeplerin en önemlisi olarak da karşımıza finansman yetersizliği çıkmaktadır. Gıda sanayi de diğer sanayi kolları gibi yüksek maliyeti olan yatırım sahasıdır.

Ülkemizde tarımsal sanayinin gelişimini etkileyen en önemli faktörlerin başında, istenen kalitede ve yeterli miktarda hammadde ihtiyacının karşılanması gelmektedir. Hammaddenin karşılanmasında, yeterli kalite ve standartta hammadde üretimi, üretimde süreklilik ve standartlara uygun taşıma ve depolama konuları ön plana çıkmaktadır. Bu konularda alınacak tedbirler sayesinde, tarımsal sanayi sektörünü ayağa kaldırmak ve tarım-sanayi entegrasyonunu dengeli bir şekilde kurmak mümkün olabilecektir. Yapılan bir araştırmaya göre; mesela, ülkemizde üretilen yaş meyve ve sebzenin yaklaşık ¼’ü nakliye, depolama ve ambalaj hatalarından dolayı zayi olmaktadır. Gıda sanayinde dünya standartlarındaki kaliteyi yakalamak konusu çok önemlidir. Kaliteyi yakalamada en önemli etken hammaddenin özelliğidir. Sanayiye yönelik hammadde iyileştirmeleri için; tohumculuğu teşvik etme, kaliteli ürüne prim verme, ürün standardını uygulamaya koyma gibi konularda önlemler alınabilir. Bu hususlarda başarılı olabilmek için çiftçilerin bilinçlendirilmeleri, eğitim-yayım faaliyetlerine ağırlık verilmesi ve birlikler, kooperatifler oluşturmaları noktasında teşvik edilmeleri gerekmektedir.

4.9.2. Tarımsal Sanayi İşletmelerinin Ülkemizde ve TR5 Batı Anadolu Bölgesindeki Genel Durumu

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğünün 1998 yılında yapmış olduğu envanter kayıtlarına göre gıda maddeleri üreticisi firmaların sayısı 23.951 adettir. Türkiye genelinde firmalar içinde en fazla ağırlığı olan alt sektör %62.68 ile un ve unlu mamuller sektörüdür. Bunu %14.11 ile süt ve ürünleri ve %9.78 ile meyve sebze işleme sektörü takip etmektedir.

228

Tablo 211. Gıda İşletmelerinin TR5 Batı Anadolu Bölgesinde ve Türkiye Genelinde İllere ve Sektörlere Göre Dağılımı (2004)


Et Ürünleri

Süt ve Süt Ürünleri

Meyve Sebze İşleme

Su Ürünleri

Un ve Unlu Ürünler

Bitkisel Yağ ve Margarin

Şekerli Ürünler

Tasnif Dışı Ürünler

Alkollü ve alkolsüz İçecekler

TOPLAM

TR51 TR510 Ankara 209 70 14 2 128 7 64 1 14 509 TR521 Konya 80 96 3 4 401 7 170 170 4 765 TR52

TR522 Karaman 2 12 2 57 4 1 77 TR52 82 108 5 4 458 7 174 170 5 842 TR5 Batı Anadolu Bölgesi 291 178 19 6 586 14 238 171 19 1351 TR5/TR (%) 69,12 5,27 0,81 16,67 3,90 1,57 27,51 20,50 31,15 5,64 T ü r k i y e 421 3380 2342 36 15012 890 865 834 61 23951 Kaynak:TÜİK ve Tarım İl Müdürlüğü

Tarımsal gıda sanayi işletmelerinin TR5 Batı Anadolu Bölgesindeki dağılımını değerlendirmek gerekirse; firmalar içinde en fazla ağırlığı olan alt sektör, Türkiye genelinde olduğu gibi % 3,9ile un ve unlu mamuller sektörüdür. Bunu %5,27 ile süt ve süt ürünleri ve % 0,81 ile meyve sebze işleme sektörü takip etmektedir. Alt bölgeler içinde işletme sayısı açısından TR52 alt bölgesi %3,5’ lik ortalamayla ilk sırada yer almaktadır. Bunu %2,1 ile TR51 alt bölgesi takip etmektedir.

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Ankara, Konya ve Karaman gıda işletmelerinin en fazla bulunduğu illerdir.

Alt sektördeki firmaların, TR5 Batı Anadolu Bölgesi içinde en yoğun olduğu illere göre dağılımı ise şu şekildedir: Günümüzdeki durumun göz önüne koyulabilmesi ve alt sektörler hakkında daha fazla fikir sahibi olabilmek gayesiyle, TR5 Batı Anadolu

Bölgesine ait mevcut tarımsal sanayi işletmelerinin 2005 yılında alt sektörlere göre ayrıntılı sayısal dağılımları ve kapasiteleri verilmiştir.

229

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde gıda sanayi işletmesi sayısı 2005 yılında 2038 olarak görülmektedir. Alt bölge sıralamasında ise yine TR52 alt bölgesi 1158 işletme ile birinci sırayı alırken, TR51 alt bölgesinin 880 gıda sanayi işletmesi açısından ikinci sırada yer aldığını görüyoruz. Tablo 212. TR5 Batı Anadolu Bölgesi 2005 Yılı Tarımsal Gıda Sanayi İşletmeleri

TR51 TR52 TR5 Batı Anadolu Böl. Konu

Adet Adet Adet Kırmızı Et ve Et Mam. San. 209 70 279Süt ve Süt Mamulleri Sanayii 70 96 166Sebze ve Meyve İş. Sanayii 14 38 52Hububat ve Unlu Mam. San. 128 401 529Su Ürünleri İşleme Tesisleri 2 10 12Bitkisel Yağlar ve Marg. San. 7 7 14Şeker Mamulleri Sanayii 64 170 234Alkollü ve Alkolsüz İçki San. 14 4 18Beyaz Et Mamulleri Sanayi 10 10Şeker Fabrikaları 1 4 5Yem Fabrikaları 25 45 70Baharat İşletmeleri 13 20 33Bakliyat Eleme ve Ambalaj. 22 35 57Bal Toplama ve Paket. Tesisi 56 12 68Çay ve Kahve Pak. Tesisi 22 2 24Dondurma Fabrikası 131 14 145Yemek Fabrikası 81 36 117Soğuk Hava Deposu 8 13 21Tasnif Dışı Gıda 1 170 171Maya Fabrikası 12 1 13Toplam 880 1158 2038

4.10. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Tarımında Örgütlenme Tarımsal piyasalarda güç sahibi olmak, üretimin çokluğuyla değil, ona dayanan örgütlerle

sağlanabilmektedir. Üreticilerin, ürettikleri ürünlere hak ettikleri değeri elde edebilmeleri için, tarımı görüp gözeten, bir merkezden tutarlı stratejiler üreten ve bunu uygulama gücüne sahip bölgesel bir yapı etrafında organize olmaları gereklidir. Dağınık bir yapıda farklı stratejiler izleyerek bireysel yapılan üretim faaliyetleri sorunların çözümünde yetersiz kalmakta, oysa planlı ve organize örgüt gücünden faydalanarak bireysel olarak çözülemeyen sorunlar kolaylıkla aşılabilmektedir.

Örgütlenme, üreticilerin birlikten doğan güçten faydalanarak planlı ve organize hareket etme talebinin bir ürünüdür. Dolayısıyla, tarımda örgütlenmenin güçlenebilmesi, üreticilerin bu faaliyetin faydaları hakkında gerekli birikimi edinmeleri ile mümkündür.

Örgütlenme; benzer sorunlara sahip bireylerin sorunlarını çözmek için bir araya gelmeleridir. Örgütlenme sonucu hem bireylerin sorunları çözüme kavuşmakta, hem de oluşan baskı grubu ile bireylerle ilgili uygulanabilecek politikalara yön verilebilmektedir.

Ülkemiz tarımında kamusal ve sivil toplum örgütlenme türlerine rastlanmaktadır. Bazı üretici örgütleri tarımsal kalkınma kooperatifleri ve damızlık sığır yetiştiricileri birlikleri vb bireylerin kendi çaba ve istekleriyle kurulmakla birlikte, bu örgütlerin de yönetimlerine devletin bazen dolaylı, bazen

230

ise denetleme yoluyla müdahale ettiği görülmektedir. Ayrıca, devletin yönetimlerini siyasi iktidarlar kanalıyla doğrudan ya da dolaylı kontrol ettiği tarımsal kooperatifler tarım kredi, tarım satış kooperatifleri vb ve İçişleri Bakanlığına bağlı mahalli idare birlikleri mevcuttur. Tarımdaki üretici örgütlerinin bir kısmı Tarım Bakanlığı bünyesinde yada ona bağlı olarak faaliyet göstermektedir. Bakanlığın yurt çapında il ve ilçelerde teşkilatlanması örgütlerin kuruluşunu ve yayılışını kolaylaştırmaktadır.

Ülkemiz tarımının örgütlenme yapısı, TR5 Batı Anadolu Bölgesindeki örgütlenme hakkında da bilgi sahibi olmamıza yardımcı olacaktır. Bu başlık altında genelde ülkemiz tarımında, özelde ise TR5 Batı Anadolu Bölgesinde mevcut tarımsal örgütlenmenin bugünkü durumu hakkında bilgi verilecektir. Ülkemiz tarımında yer alan kamu ve kamu dışı örgütler bünyesinde, kamusal hizmetleri yerine getiren örgütler, teknik elemanların üye oldukları meslek örgütleri ve üreticilerin meslek ve ekonomik örgütleri olmak üzere çok değişik tarımsal örgütler bulunmaktadır.

Ancak ülkemizde çok sayıda tarım ve üretici örgütü bulunmasına rağmen tarımda örgütlenme henüz yeterli seviyede değildir. Özellikle mali sorunlar, örgütlenme bilincinin tam olarak yerleşmemesi ve tarım kesiminde eğitim düzeyinin düşük oluşu, örgütlerin gelişimini engellemekte ve onları bir anlamda kamuya bağımlı kılmaktadır. Oysa gelişmiş ülkelerdeki özerk ve bağımsız üretici örgütleri tarım politikalarının oluşumunda etkili olmaktadırlar. Örgütler daha da ileri giderek yatay bütünleşmelerini tamamlamışlar, bir çok ülkede federasyon ve konfederasyon şeklinde üst örgütlerini oluşturmuşlar, dikey bütünleşme yoluyla da faaliyetlerini çeşitlendirerek ekonomik açıdan güçlenmişlerdir.

Ülkemiz tarımında küçük işletmeler hakim durumda olduğundan, henüz tam olarak pazara dönük üretime geçilememiştir. Öte yandan, tarımda sayıları az da olsa, büyük üreticiler de bulunmaktadır. Tarım kesiminde faktörlerin tümünü dikkate alan bir örgütlenmeye ihtiyaç olmasına karşılık, üreticilere genelde tek tip ve esnek olmayan bir örgütlenme modeli dayatılmaya çalışılmaktadır. Oysa gelişmiş ülkelerdeki örgütlenme modelleri üzerinde uzun zaman çalışılmakta ve tarım kesimi için en uygun örgütlerin kurulmasına çaba sarf edilmektedir. Bu ülkelerde devlet, örgütlere sadece yol gösterici ve destekleyici yönde yardımda bulunmaktadır.

Üretici örgütleri kırsal toplumun yaşam düzeylerini iyileştirmede, kıt kaynaklara sahip olan üreticilerin gelirlerini artırmada ve tarımsal gelişmeyi sağlamada önemli araçlardan biri olup, bütün dünyada etkin bir biçimde kullanılmaktadır. Çiftçilerin kırsal kesimde dağınık yaşamaları, alıcı ve satıcılar karşısında güçsüz olmaları, ekonomik ve mesleki çıkarlarını korumak amacıyla, üreticileri meslek odaları, kooperatifler, sendikalar, dernekler gibi farklı amaçlı örgütler kurmaya itmiştir.

Ülkemiz tarımında kamusal hizmetleri yerine getiren örgütler, teknik elemanların üye oldukları meslek örgütleri ve üreticilerin meslek ve ekonomik örgütleri olmak üzere çok değişik tarımsal örgütler bulunmaktadır.

4.10.1. Tarımda Kamusal Örgütlenme

Ülkemiz tarım kesiminde kamusal hizmetleri yerine getiren, tarımla ilgili kamu hizmetlerinin yönetiminde görev alan birçok kamu kuruluşu mevcuttur. Bunların arasında çeşitli kurullar, bakanlıklar, müsteşarlıklar sayılabilir. Kamu sektöründe tarımla ilgili önemli kararların alınması ve yürütülmesinde kurulların rolünün oldukça fazla olduğu görülmektedir. Tarım politikalarının oluşturulmasıyla ilgili kararların alınmasına ilişkin süreçte yer alan geleneksel kamu örgütleri ve kurullar ülke geneli ve dolayısıyla TR5 Batı Anadolu Bölgesi için üstlendikleri görevler itibarıyla şöyle listelenebilir;

231

Desteklenecek ürünlerin seçimi ve fiyatların saptanması, tarımın finansmanını sağlanması, kredi borçlarının ertelenmesi v.b. konularda Bakanlar Kurulu,

Desteklenecek ürünlerin ve fiyatların tespiti, hayvancılığı destekleyici önlemlerin Bakanlar

Kuruluna önerilmesi, Tarım Satış Kooperatiflerine destekleme alım yetkisinin verilmesi v.b. konularda Yüksek Planlama Kurulu,

Para ve krediler konularında öneriler geliştirmek, girdi ve kredi sübvansiyonlarını kararlaştırmak, ihracat teşvik primlerinin belirlemek ve Bakanlar Kuruluna sunmak v.b. konularda Para, Kredi ve Koordinasyon Kurulu,

Tarım politikalarının hazırlanması ve uygulanmasına katkı, tarımsal yatırımlar, tarımı koruma ve geliştirmeye yönelik öneriler, araştırma, yayım, kırsak kalkınma, küçük ölçekli sulamalar v.b. konularda Tarım ve Köyişleri Bakanlığı,

Tarım Satış Kooperatiflerinin bazı işlevlerinin düzenlenmesi, Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.

ile ilgili faaliyetlerde Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Büyük sulama işlerinde Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı, Tarıma yönelik yardımlar yapmak ve tarım ürünleri iç ve dış ticaretini düzenlemeye yönelik

önlemler almak için Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı, Tarımsal müdahale alımları yapan KİT’lere çeşitli krediler kullandırmak için Merkez

Bankası, Tarımsal müdahale alımı yapan KİT’lere, Destekleme Fiyat İstikrar Fonu (DFİF)

kaynaklarını kullandıran T.C. Ziraat Bankası, Ayrıca, kurumsal düzenlemeleri organize etmek, uluslararası anlaşmalardan doğan

yükümlülükleri yerine getirebilmek, tarım politikalarını tek elden ve etkin bir şekilde yürütmek gibi faaliyetleri yerine getirmek gayesiyle Tütün ve Tütün Mamullerini ve Alkollü İçkiler Piyasasını Düzenleme Kurulu, Şeker Kurulu ve Tarım Satış Kooperatifleri Birliklerini Yeniden Yapılandırma Kurulu,

Tarım kesimindeki çiftçilere ve ailelerine tarımsal yayım hizmeti sunan, tarımla ilgili her türlü devlet hizmetini gerçekleştiren ve üretici örgütleri ile ilgili faaliyetlerin birçoğunu bünyesinde barındıran Tarım ve Köyişleri Bakanlığıdır. Bakanlık; bakan ve bakana bağlı müşavirler ile müşavirlikler, müsteşar ve müsteşar yardımcıları başta olmak üzere Ana Hizmet Birimleri (TÜGEM, TEDGEM, TAGEM, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Dış İlişkiler ve AB Koordinasyon Daire Başkanlığı) ve diğer birimlerden oluşmaktadır.

4.10.2. Tarımda Özel Örgütlenme

Kamu dışı örgütlenme meslek örgütleri, dernekler, odalar, vakıflar ve diğer özel kuruluşlar tarafından gerçekleştirilmektedir. Meslek örgütleri aynı mesleğe sahip bireylerin, mesleki hak ve görevleriyle ilgili her türlü faaliyetlerini yürüten, gerektiğinde ve toplumu ilgilendiren olaylarda hükümetin politika ve uygulamalarına hem meslek örgütü olarak hem de toplumsal çıkarları koruyarak müdahalede bulunan örgütlerdir. Buradan hareketle tarımda özel örgütlenmeyi de iki ana başlık altında incelemek doğru olacaktır. Bu iki başlığı, Meslek Örgütleri ve Ekonomik ve Sosyal Amaçlı Örgütler şeklinde sıralamak mümkündür. Genelde Türkiye ve özelde TR5 Batı Anadolu Bölgesi olmak üzere tarımda özel örgütlenme aşağıda incelenmiştir.

232

4.10.2.1. Tarımda Meslek Örgütleri

Odalar Türkiye’de tarımla ilgili başlıca meslek odaları; Türkiye Mimar ve Mühendis Odalarına bağlı

Ziraat Mühendisleri Odası, Peyzaj Mimarları Odası, Gıda Mühendisleri Odası ve Orman Mühendisleri Odasıdır. Meslek örgütü olarak nitelendirilen başlıca birlikler ise; Veteriner Hekimler Birliği, Türk Ziraat Yüksek Mühendisleri Birliğidir.

Dernekler Tarım kesiminde meslek örgütleri olarak faaliyette bulunan başlıca dernekler; Önder Çiftçi

Danışmanlık Dernekleri, Türkiye Ziraatçılar Derneği, Türkiye Ormancılar Derneğidir. Bunların içinde Önder Çiftçi Danışmanlık Derneklerine kısaca değinilecektir. Önder Çiftçi Projesi çerçevesinde kurulan Çiftçi Danışmanlık Dernekleri çiftçilerin kendi inisiyatifi ile kurdukları ve amacı üyelerine istihdam ettikleri tarım danışmanı vasıtasıyla tarımsal danışmanlık hizmetleri vermek olan örgütlerdir. Halen Türkiye genelinde 1986 yılında pilot bölge olarak uygulamaya geçirilen Tekirdağ’da 4, Şanlıurfa, Polatlı, Silivri, Bafra, Ceylanpınar, Osmaniye ve Yüreğir’de birer adet olmak üzere toplam 11 adet önder çiftçi danışmanlık derneği bulunmaktadır. Bunlarda birisi Polatlı/Ankara Önder Çiftçi Danışmanlık Derneği TR5 Batı Anadolu Bölgesinde bulunmaktadır. Bu derneklerin gelirlerinin %50’si Türkiye Ziraat Odaları Birliği aracılığı ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığından, %50’si ise üye çiftçiler tarafından karşılanmaktadır.

TR5 Batı Anadolu Bölgesi tarımındaki meslek örgütlerine ait bilgiler Tablo’213 de verilmiştir. Tablo 213. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Tarımda Mesleki Örgütlenme Durumu(2006)

TR51 TR52 Ankara

Toplam TR51 Konya Karaman

Toplam TR52

TR5

Ziraat Mühendisleri Od. 1 1 1 1 2Ziraat Odaları 14 14 26 4 30 44Veteriner Hekimler Odası. 1 1 1 1 2Çiftçi Birlikleri Dern. 1 1 1Ekolojik Tarım Derneği 1 1 2 2 3Türkiye Ziraatçılar Der. 1 1 1 1 2Türkiye Ormancılar Dr. 1 1 1Çevre Koruma Derneği 1 1 1 1 2

4.10.2.2. Diğer Özel Örgütler

Tarım kesimindeki diğer özel kuruluşlardır. Bunlar arasında bankalar (Tarişbank gibi), danışmanlık ve mühendislik şirketleri ilk akla gelen kuruluşlardır. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde tespit edilen bu ve benzeri herhangi bir müessese yoktur.

4.10.3. Tarımda Ekonomik ve Sosyal Amaçlı Örgütlenme 4.10.3.1. Tarımda Ekonomik Örgütlenme 4.10.3.1.1. Tarım Kooperatifleri

233

Ülkemizde kooperatifleri tarım ve tarım dışı kooperatifler şeklinde iki grup altında inceleyebiliriz. Tarım kooperatifleri gerek konuları, gerek amaç ve ilkeleri, gerekse sosyal ve ekonomik işlevleri yönünden tarım dışı kooperatiflerden ayrılmaktadırlar. Genelde ortaklara götürülen hizmetlere (satış, kredi, üretim v.s.) göre kooperatiflere isim verilir. Ülkemizde ekonomik ve sosyal yapının bir gereği olarak en fazla gelişen kooperatifler; tarımsal kalkınma, tarım kredi, tarım satış, pancar ekicileri ve sulama kooperatifleri olmuştur.

Türkiye’de ve TR5 Batı Anadolu Bölgesinde bulunan tarım kooperatiflerinin sayıları ve ortak sayıları gibi bilgiler toplu olarak Tablo 214’ de verilmiştir. Çizelgelerde de görüldüğü gibi değişik konularda çalışan 7996 adet tarımsal amaçlı kooperatif ve bu kooperatiflerin 5 milyona yakın ortağı bulunmaktadır. Türkiye’de en fazla ortak sayısına kooperatif sayısı sadece 31 olan pancar kooperatifleri sahiptir. Bunun sebebi her şeker fabrikasında bir kooperatif oluşu ve bu kooperatife o fabrikaya pancar teslim eden tüm şeker pancarı üreticilerinin ortak olmasıdır. Buna karşılık 2937 sayısı olan tarımsal kalkınma kooperatiflerinin ortak sayısı 728.588’dir. Tablo 214. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde Bulunan Tarım Kooperatiflerinin

Çeşitleri ve Sayıları (2006) İstatistiki Bölge Birimleri

Tarım Kredi

Tarımsal Kalkınma

Su Ürünleri

Sulama Pancar Ekicileri

T o p l a m

TR51 TR510 Ankara 165 125 5 45 1 341TR521 Konya 75 271 11 292 3 652TR52 TR522 Karaman 16 46 1 38 101

TR52 91 317 12 330 3 753TR5 256 442 17 375 4 1094T ü r k i y e 2127 2937 413 2157 31 7996Kaynak:Tarım İl Müdürlükleri

Kırsal alanda köy düzeyinde en geniş şekilde örgütlenmiş olan kooperatif türü tarım kredi kooperatifleridir. Ülkemizde 2.127 tarım kredi kooperatifinin 1.5 milyona yakın ortağı vardır. Sulama kooperatiflerinin sayısı da 2.000’in üzerinde ise de, ekonomik açıdan güçlü değildirler. Öte yandan sayıları 331 olan tarım satış kooperatifleri ve birlikleri iş hacmi açısından oldukça güçlü kooperatiflerdir. Ülkemizde en büyük 500 sanayi kuruluşu arasında yer almaktadırlar.

Türkiye genelindeki kooperatiflerin toplamı içinde TR5 Batı Anadolu Bölgesinin payı %19.8’dir. Yani hemen hemen 5 kooperatiften biri TR5 Batı Anadolu Bölgesinde bulunmaktadır. Bunun yanında, bölgede Türkiye genelindeki %30.6’lık payıyla tarımsal kalkınma kooperatifleri ön plana çıkmaktadır. Bunu su ürünleri (%16.7) ve sulama (%15.7) kooperatifleri takip etmektedir. Alt bölgeler düzeyinde incelendiğinde; TR61 alt bölgesinin diğer iki alt bölgeye göre daha fazla örgütlenmiş olduğu görülmektedir.

Türkiye’deki kooperatif ortağı çiftçilerin %10.9’u TR5 Batı Anadolu Bölgesinde bulunmaktadır. Bölgede kooperatif ortağı bakımından, Türkiye’de olduğu gibi pancar ekicileri kooperatifi (221.364 ortak) ilk sırada yer alırken, bunu tarım kredi kooperatifleri (133.132 ortak) ve tarımsal kalkınma kooperatifleri (100.285 ortak) takip etmektedir.

234

Tablo 215. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde Tarım Kooperatiflerinin Sınıflarına Göre Ortak Sayıları (2006)


Tarım Kredi

Tarımsal Kalkınma

Su Ürünleri Sulama Pancar

Ekicileri T O P L A M

TR51 TR510 Ankara 101870 9447 180 3200 53.829 168526TR521 Konya 39362 26420 883 31299 150830 248794TR52 TR522 Karaman 6456 3425 22 5866 6456 22225

TR52 45818 29845 905 37165 157286 271019TR5 147688 39292 1085 40365 211115 439545T ü r k i y e 1464860 728588 21719 252620 1772450 4980782Kaynak:Tarım İl Müdürlükleri ve TEDGEM

Türkiye’de olduğu gibi TR5 Batı Anadolu Bölgesinde de ön çalışmalar yapılmadan ve ekonomik bir ihtiyaç duyulmadan kurulmuş olan kooperatifler vardır. Ortak sayısı her ne kadar yarım milyon kişi civarında olsa bile, faal olmayan ortaklar, çiftçilerin birden fazla kooperatife ortak olmaları gibi sebeplere binaen eldeki veriler tartışmalıdır. Bu durum kooperatifçilikle ilgili bölgenin durumunu tam olarak anlamamıza engel teşkil etmektedir.

4.10.3.1.2. Birlikler

Tarımsal Üretici Birlikleri

Tarımsal Üretici Birlikleri Kanunu FAO desteğiyle Tarımsal Üretici Birliklerine Yardım

Projesi kapsamında 1999 yılından itibaren çeşitli kurum ve kuruluşların da görüşleri alınarak oluşturulmuş ve 2004 yılında yürürlüğe girmiştir. Üretici birliklerinin kuruluş amacı şöyle açıklanmaktadır; Üretimi talebe göre planlamak, ürün kalitesini iyileştirmek, kendi mülkiyetine almamak kaydıyla pazara geçerli norm ve standartlara uygun ürün sevk etmek ve ürünlerin ulusal ve uluslar arası ölçekte pazarlama gücünüm artırıcı tedbirler almak üzere tarım üreticilerinin ürün veya ürün grubu bazında bir araya gelerek, tüzel kişiliği haiz tarımsal üretici birliklerini kurmalarını sağlamaktır.” Üretici birlikleri Tarım ve Köyişleri Bakanlığına bağlıdır. Bunlar içinde Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliğinin faaliyetleri daha ön plana çıkmaktadır.

Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği

Avrupa Birliği ülkelerinde geçmişleri yüzyıllara dayanan örgütlenme modeli, Tarım ve Köyişleri Bakanlığının desteği ve yetiştiricilerin emekleri ile 904 Sayılı Hayvan Islahı Kanunu kapsamında, 44 ilde “Damızlık Sığır Yetiştirici Birliği” kurulmuştur. Teknik normlara uygun olarak faaliyetlerini sürdüren Damızlık Sığır Yetiştirici Birlikleri, 1998 yılında Türkiye Damızlık Sığır Yetiştiricileri Merkez Birliğini kurmuşlardır. Bugün yaklaşık 8 bin üyesi ve 112 bin baş kayıtlı dişi materyali bulunan Türkiye Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği, Avrupa Holstein Yetiştiricileri Konfederasyonu ve Uluslararası Hayvan Kayıt Komitesi (ICAR) üyesidir. Koyun-Keçi Yetiştirici Birliği Merkez Birliği çatısı altında Bölge illerinde faaliyette bulunan birlikler küçükbaş hayvanların kayıt altında tutulması amacıyla çalışmalar yapmaktadır. Arı Yetiştiricileri Birliği

Merkez Birliği çatısı altında Bölge illerinde faaliyette bulunan birlikler arı yetiştiricilerinin kayıt altında tutulması amacıyla çalışmalar yapmaktadır.

235

Kooperatif Birlikleri

Tarım, Ormancılık, Sulama, Pancar, Su Ürünleri, Hayvancılık ve El Sanatları başlıklı 7 konuda dikey yapılanma ile birlik kuruluşları gerçekleştirilmektedir. Kooperatifler Kanununa göre, aynı konuda faaliyet gösteren 7 kooperatifin bir araya gelmesiyle kooperatif bölge birliği, aynı konuda faaliyet gösteren 7 kooperatif birliğinin bir araya gelmesiyle kooperatif merkez birliği kurulmaktadır. Kooperatif Merkez birlikleri Ankara ilinde bulunmaktadır. Tablo 216. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Birliklerin Durumu (2006)

TR51 TR52 Ankara

TR51 Toplamı Konya Karaman

TR52 Toplamı

TR5 Bölge Toplamı

Üretici Birlikleri Damızlık Sığır Yetiş. Birliği 1 1 1 1 2 3 Arı Yetiştiricileri Birliği 1 1 1 1 2 3 Tahıl Üreticileri Birlikleri 1 1 1 1 2 Elma Üreticileri Birliği 1 1 1 Havuç Üreticileri Birliği 1 1 1 Organik Tahıl Üreticileri Birliği 2 2 2 Pankobirlik 1 1 1 Organik Tahıl Üret.Birliği 2 2 2 Yumurta Üret. Birliği 1 1 1 Kanola Üret. Birliği 1 1 1 2 Kırmızı Et Üret. Birliği 1 1 1 1 2 3 Süt Ürünleri Tarımsal Üreticiler Birliği 2 2 2

Sert Çekirdekli Meyve Üreticileri Birliği 2 2 2

Yumurta Üreticileri Birliği 1 1 1 1 2 3 Süt Üreticileri Birliği 5 1 6 6 Sebze Üreticileri Birliği 1 1 1 Kiraz Üreticileri Birliği 1 1 1 Meyve Üretici Birliği 2 2 2 Kooperatif Birlikleri Hayvancılık Koop. Birliği 1 1 1 1 2 Orman Kooperatifleri Birliği 1 1 Tarım Kooperatifleri Birliği 1 1 Sulama Koop. Birliği 1 1 1 1 2 3

Kaynak: Tarım İl Müdürlükleri ve TEDGEM

Tarımsal amaçlı kooperatif birliklerinden; Tarım Kooperatifleri, Ormancılık Kooperatifleri ve Sulama Kooperatifleri Birlikleri Merkez Birliği seviyesinde örgütlenmiştir. Su Ürünleri ve Hayvancılık Kooperatifleri Birlikleri için Merkez Birliği kuruluş çalışmaları halen devam etmektedir. Ankara İlinde Süt Merkez Birliği, Yumurta Merkez Birliği ve Meyve Merkez Birliği bulunmaktadır.

236

4.10.3.2. Tarımda Sosyal Amaçlı Örgütlenme

Tarımda sosyal amaçlı örgütlenme iki ana başlık altında incelenmiştir. Bunlar vakıflar ve mahalli idare birlikleridir.

4.10.3.2.1. Vakıflar

Tarım kesiminde, Türkiye Kalkınma Vakfı, Türkiye Erozyonla Mücadele ve Ağaçlandırma

Vakfı, Hayvancılığı Geliştirme Vakfı, Türkiye Ziraatçılar Vakfı gibi birçok vakıf faaliyetlerini sürdürmektedirler. Bunlar içinde en çok biline vakıf, Vakıflar Genel Müdürlüğü denetiminde çalışan Türkiye Kalkınma Vakfıdır. TKV gönüllü bir kalkınma kuruluşu olup kırsal kesimde yaşayan yoksulların hayat düzeylerini yükseltmek ve dolayısıyla tarımsal kalkınmaya katkıda bulunmak amacıyla kurulmuştur. Yine adı en çok duyulan vakıflar arasında olan TEMA Vakfının amaçları arasında ülkemizdeki doğal varlıkların ve çevre sağlığının korunması, erozyonla mücadele, toprak örtüsü ve toprağın korunması ve ağaçlandırmanın önemi hakkında kamuoyunu eğitmek ve bilinçlendirmek, biyoçeşitlilik, toprak, su ve doğal çevrenin korunmasına ilişkin milli politikaların oluşturulmasına yardımcı olmak, hayvancılığın temeli olan çayır meraları koruyup geliştirmek yer almaktadır.

Aşağıdaki tabloda bölgedeki sosyal amaçlı tarımsal örgütler bulunmaktadır.

Tablo 217. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Bulunan Sosyal Amaçlı Tarımsal Örgütler

Ankara Konya Karaman TR5 Batı Anadolu Bölgesi

Vakıflar TEMA 1 1 1 3Mahalli İdare Birlikleri Köylere Hizmet Götürme Birlikleri 18 31 6 55Sulama Birlikleri 4 2 6Kaynak:Tarım İl Müdürlüğü

4.10.3.2.2. Mahalli İdare Birlikleri

Ülkemizdeki mahalli idare birlikleri kendi yönetim ve karar organları olan, tüzel kişiliğe sahip kamu kuruluşları olarak nitelendirilebilir. Mahalli idare birlikleri çeşitli alanlarda değişik adlar altında kurulmaktadır. Bunlar; köylere hizmet götürme birlikleri, sulama birlikleri, tarımsal amaçlı birlikler, belediye birlikleri, bağcılık, turizm, çevre vb konularda çalışan birliklerdir. İçişleri Bakanlığına tabidirler. Bu durum itibarıyla üretici birliklerinden ayrılırlar. Ülkemizde yaklaşık 1.500 tane civarında mahalli idare birliği mevcuttur.

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde faaliyet gösteren sosyal amaçlı tarımsal örgütlere ait durum Vakıflar, TEMA, Hayvancılığı Geliştirme Vakfı, Su Ürünleri Vakfı, Mahalli İdare Birlikleri ve Sulama Birlikleri başlıca mahalli idare birlikleridir.

4.11. Diğer Sektörlerle Etkileşim

Ülkemizde çok çeşitli ve farklı konularda sektörler olmasına rağmen bu sektörler gerek ham madde gerek çıktıları itibariyle, istihdam ve pazarlama açısından birbiriyle sürekli bir iletişim

237

halindedir. Çok kapsamlı ve özellikle sanayiye ham madde sağlayan bir alan olması nedeniyle iletişimin en yoğun görüldüğü sektörlerden biri de tarım sektörüdür.

Türkiye sahip olduğu ürün çeşitliliğini sağlayan ekolojik koşullar bakımından şanslıdır ve tarımda yeniden yapılanmayla son yıllarda artışa geçen ithalat oranını düşürerek, kendine yetmenin yanında bunun da ötesine geçerek yüksek oranlarda ihracat yapabilecek kapasitede bir ülkedir. 4.11.1 Tarım ve Çevre

Su ve toprak insan için vazgeçilmez olan iki temel doğal kaynaktır ve bu iki hayati kaynağın en önemli kullanım alanı tarım sektörüdür. Diğer taraftan su ve toprak aynı zamanda ekosistemlerin var olması içinde olmazsa olmaz bir kaynaktır. İnsan kullanımı için ayrılan suyun %70’i tarım faaliyetleri için harcanmakta, ancak bu suyun çok az bir bölümü (%20-50) tarımsal ürünlere ulaşabilmektedir. Geri kalanı taşıma sırasında kaybolmakta, yüzey ya da yer altı sularına karışmaktadır. Ayrıca, uygulanan sürdürülebilir olmayan tarım yöntemleri nehirlerin, göllerin ve yer altı sularının kurumasına yol açmakta, toprakta tuzlanmayı artırarak toprak kalitesini düşürmektedir. Dolayısıyla, tarımsal uygulamaların çevreye ve en önemli iki doğal kaynağımız olan su ve toprağa etkileri ortadadır. Türkiye olarak Avrupa Birliği’ne uyum sürecinde tarım ve çevre politikalarının birlikte ele alınması ve ilgili tüm kurum ve kuruluşların birlikte çalışması gerekmektedir.

Besin maddesi arzını sınırlayan en önemli faktör, verimli tarım alanlarının amaç dışı kullanılması ile oluşan kayıplardır.

Tarımın çevreye verdiği zararları önlemek için tarımsal tekniklerin gerektiği gibi uygulanması, tarımsal girdilerin bilinçli ve az kullanılması, organik tarımın yaygınlaşması ve gelecek kuşakların da kendi gereksinimlerini karşılayabilmeleri için sürdürülebilir tarım felsefesinin yaşama geçirilmesi gerekmektedir.

Özetle konvensiyonel tarımın çevreye etkileri şöyle özetlenebilir;

-Maliyetlerin artması, enerji ve tarımsal kimyasalların sağlanmasındaki belirsizlik -Herbisitler ve insektisitlere karşı yabani ot ve böcek direncinin artması -Toprak verimliliğinin azalması -Sediment ve tarımsal kimyasallar nedeniyle yüzey ve yer altı sularının kirlenmesi -Yaban hayatı ve faydalı böceklerin yok edilmesi -Pestisitler ve gıda katkı maddelerinden kaynaklanan insan ve hayvan sağlığı için tehlikelerin

artması -Sınırlı bitki besin maddesi rezervlerinin tükenmesi -İnorganik nitrat kirliliği -Toprak erozyonu -Tuzluluk -Su kaynaklarının kirlenmesi

Tarım ve çevre konusu dünyada çok önemsenmektedir. Özellikle AB ülkeleri bu konuya

büyük fonlar ayırmaktadır. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde, özellikle sivil toplum kuruluşlarınca çevre konusunda oluşturulan vakıflarla çalışmalar yapılmaktadır. Ayrıca, TR5 Batı Anadolu Bölgesinde organik tarım çalışmaları da dikkate değer düzeydedir. Çevreye daha az zarar vermek için organik tarım dışında yeşil gübre, hayvan gübresi, kompost, organik gübreler, biyolojik pest kontrol ve modern teknolojinin kullanılması gibi alternatif tarım yöntemleri vardır. Ankara ili Kesikköprü Barajı havzasında bu amaçla organik tarla ziraatı çalışmaları devam etmektedir.

238

4.11.2. Tarım ve Sanayi

Tarım çoğu zaman tanımlamalarda üstü açık fabrika olarak bahsedilmekte, ancak son yıllarda yaygınlaşan kontrollü tarımsal uğraşlarla bu bir bakıma gerçek olmaktadır. Tarım sektörü sanayi sektörüne hammadde sağlamaktadır. Sağlıklı bir tarımsal yapı sağlıklı bir sanayi yapısını ortaya koymaktadır. Tarımsal üretim faaliyetlerinde temel girdilerde ve çıktı olan ürünlerde sanayinin doğrudan ve dolaylı büyük etkisi vardır. Tarım sanayisiz, sanayi de tarımsız hareket edemez. Bölge özellikle Konya ilinde tarımsal sanayi tesisleri artmaktadır. Bu amaçla tarım araç ve gereçleri ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik tüm tarım alet ve makinelerinin yerli üretimi yapılmaktadır.

4.11.3. Tarım ve Ulaşım

Ülkemiz coğrafi konumundan dolayı pek çok uygarlıklar tarafından kullanılan tarihi İpek Yolu, Baharat Yolu gibi değişik ulaşım ağlarına sahne olmuştur. Günümüz dünyasının entegre bir şekilde kullanmakta olduğu kara yolu, deniz yolu, demir yolu ve hava yolu gibi çok modlu kombine taşımacılık sistemi açısından da ülkemiz önemli imkanlara sahip olup, ülkemizde karayolu taşımacılığı ön plandadır.

Çok ağır eşyaların karayolu ile taşınmasının zorlaşması sonucu su kanalları ve demir yolları devreye girmiştir. Tarım sektöründe iyi bir ulaşım ağı bizi müşteri konumundan satıcı konumuna getirebilmektedir. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde ulaşım bakımından optimal konumdadır. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde hava kargo taşımacılığı hizmetleri hava taşımacılığı kuralları çerçevesinde verilmektedir. Ayrıca, malların hareket noktasından varış noktasına kadar takip edebilecek bilgi ve işlem ağı mevcuttur. Bu konuda dünya çapında ortaklaşa çalışılan acentalar mevcuttur ve gümrüklemeden kapı teslimine kadar her işlem hızlı ve güvenli yapılabilmektedir.

Bölge Türkiye karayolu ağının ortasında yer alması sebebiyle ülke geneline tarım ürünlerinin taşınması kolaydır. Karayolu taşımacılığı tenteli, askılı, frigolu özel araçlarla yapılmaktadır. Karayoluyla ağır taşımacılık, fuar taşımacılığı gibi hizmetler verilmektedir. Demiryolu taşımacılığı yeni gelişmeye başlamıştır. Türkiye ve dünyada demiryolunun olduğu her yere ulaşabilmektedir. Demir yolu taşımacılığı bölge illerinde önemli yere sahiptir.Bu konuda yükleme, depolama gibi hizmetler özel sektöre de verilebilmelidir. Çünkü yoğun yükleme yapan ancak imkanları yetersiz istasyonlar vardır. Bunlar ıslah edilmeli, atıl olan ambarlar özel şirketlere kiraya verilmelidir. İhracatın yoğun olduğu dönemlerde vagon sıkıntısı yaşanmaktadır. 4.11.4. Tarım ve Sağlık

Bireylerin sağlıklı olmaları sadece gıda üretiminin arttırılması ile değil nitelikli ürün eldesiyle mümkündür. Tarım; toplumun sağlıklı beslenmesini, gereksinimlerini yeterli nicelik ve nitelikte karşılayabilmelidir. Özellikle organik tarımın yaygınlaştırılmasıyla insanlar kalıntısız, doğal gıdalar tüketebilecektir. Bunun yanı sıra ilaçlamaların yanlış zamanlarda yapılması ve korunmanın yetersiz olması kansere kadar varan hastalıklara sebep olmaktadır. Bu konuda eğitim yayım çalışmalarına önem verilmelidir. 4.11.5. Tarım ve Eğitim

Ülkemizde tarımla uğraşan kesim kırsal kökenli olup eğitim açısından eksikleri bulunmaktadır. TR5 Batı Anadolu Bölgesi diğer bölgelere nazaran gelişmiş olmasına rağmen kırsalda okuma yazma bilmeyenler bulunabilmektedir. Bu da iyi derecede eğitim gerektiren tarım konusunda bilgi yetersizliğinden kaynaklanan maliyet artışı, verim düşüklüğü, ürünlerin hijyenik olmaması gibi sorunlara yol açmaktadır. Özellikle tarımdaki rolü büyük olan ve dezavantajlı kabul edilen kadınların eğitim düzeyleri yükseltilmelidir. Çiftçiliği meslek olarak seçecek çocuklara

239

yönelik çıraklık eğitim benzeri okullar açılmalıdır. Eğitim imkanları TR5 Batı Anadolu Bölgesinde gelişmiştir ama kırsal kesime yönelik eğitim şartları daha da iyileştirilmelidir. 4.11.6. Tarım ve Teknoloji

Hızla gelişen teknoloji tarımın kalitesini arttırmaktadır. Radyo, televizyon, telefon, telex, fax gibi teknolojilere telekominikasyon, enformatik, veri/görüntü transfer teknolojileri, etkileşimli multimedya teknolojileri eklenmiştir. Bunların tarımda kullanım alanları şöyledir;

-Tarımsal yayım-eğitim -Tarım ürünlerinin pazarlaması -Çevre ve ekoloji modelleri -İşletmecilik ve bilgi-yoğun üretimde karar destekleri -Çevresel ve ekolojik haritalama ve kirlilik araştırmalarında Coğrafik Bilgi Sistemleri(GIS) -Kalite parametrelerinin belirlenmesinde, hastalık ve zararlı teşhisinde görüntü algılama -Bitkisel ve hayvansal üretimde proses kontrolü ve üretim takibi -Hassas tarım uygulamalarında uydu ve küresel konum belirleme sistemleri(GPS) kullanımı -Yapay zeka(Robot Tekn.) ve insansız araç kullanımı(otomasyon) -İnternet ve bilgiye erişim sistemleri (www,ftp,telnet,e-mail), -Elektronik ticaret Ülkemizde tarım işletmelerinde bilgisayar kullanımı ne yazık ki %1'dir. Oysa teknolojiden

yararlanabilen bir tarım yüksek kalite de olmaktadır. Televizyonla YAYÇEP ve TUYAP uygulanmış ancak yararları olsa da zayıf kalmıştır.

4.11.7. Turizm

Turizm sektörü ekonomiye sağladığı genel etkinin yanı sıra istihdamı geliştirici özelliği ile de bütün ülkelerin özel önem verdiği bir sektördür. Tarımdaki belli dönemlerdeki atıl işgücü bu alanda değerlenebilir.

Turizm, ülke ekonomisine katkısı yanında insanlar arasında din, dil ve ırk ayırımı gözetmeksizin barış, dostluk ve kardeşlik duygularını geliştiren ve bu yönüyle dünya barışına da hizmet eden bir sektördür.

Ülkemiz, dünya turizm pazarında ortaya çıkan değişimlere ve yeni beklentilere her yönüyle cevap verebilecek bir turizm potansiyeline sahiptir. Dolayısıyla, hızla gelişmekte olan dünya turizm hareketlerinden ülkemizin aldığı pay da giderek büyümektedir.

1980’li yıllardan itibaren alınan tedbirler, sağlanan teşvikler ve uygulanan politikalar ile çok sayıda turistik tesis inşa edilmiş, değişen tüketici taleplerine cevap verecek turizmin altyapısı oluşturulmuştur. 1980 yılında, turizm işletmesi belgeli 56.044 yatak kapasiteli 511 konaklama tesisi varken, bu sayı 2005 yılında 483.330 yatak kapasitesine sahip 2.412 konaklama tesisine ulaşmıştır. Arz ve talep dengesi göz önüne alındığında 1980 yılında 1.3 milyon yabancı ziyaretçi ülkemize gelmiş, 2005 yılında bu sayı 21.1 milyona ulaşmıştır.

Turizm sektörü çalışanı ve misafiriyle birlikte düşünüldüğünde, tüketici potansiyeli olarak tarım sektörüne artı değer kazandırmak gibi bir etkiye sahiptir. Bunun yanında, tarımda atıl kalan iş gücünün değerlendirilmesi açısından da önem arz eder. Ancak, turizm tesislerinin ilde yaygınlaşmasıyla gelişen bu sektöre işgücü talebi, zaman zaman tarım sektöründe işgücü temini noktasında zorluklarla karşılaşılmasına da sebep olmaktadır. Tablo 218. Türkiye’de Belgeli Tesislerin Yıllara Göre Dağılımı (1996-2005)

240

Turizm Yatırımı Belgeli Turizm İşletmesi Belgeli Yıllar

Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Sayısı Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Sayısı

1996 1 309 96 592 202 631 1 866 145 493 301 5241997 1 402 110 866 236 632 1 933 151 055 313 2981998 1 365 116 286 249 125 1 954 151 397 314 2151999 1 311 114 840 245 543 1 907 153 749 319 3132000 1 300 113 452 243 794 1 824 156 367 325 1682001 1 237 106 683 229 047 1 998 177 371 368 8192002 1 138 102 972 222 876 2 124 190 327 396 1482003 1 130 111 894 242 603 2 240 202 339 420 6972004 1 151 118 883 259 424 2 357 217 664 454 2902005 1 039 128 005 278 255 2 412 231 123 483 330

Kaynak: TÜİK

Türkiye’de Belgeli Tesislerin yıllara göre dağılımı yıllar itibarıyla incelendiğinde turizm yatırım belgeli tesislerin sayısı azalırken turizm işletme belgeli tesislerin sayısında artış görülmektedir. Oda ve yatak sayısı her iki tesisde de artarak turizm yarım belgeli yatak sayısı 2005 yılında 278255 adete turizm işletme belgeli tesislerde yatak sayısı 483300 adete yükselmiştir.

241

Tablo 219. Türkiye’de Yıllara Göre Tesislere Geliş Ve Geceleme Sayıları, Ortalama Kalış Süresi Ve Doluluk Oranlarının Dağılımı (1996-2005)

Tesise Geliş Sayısı Geceleme Sayısı Ortalama Kalış Süresi Doluluk Oranı(%) Yıllar Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam 1996 6 448 933 5 845 208 12 294 141 25 548 488 11 490 413 37 038 901 3,96 1,97 3,01 35,30 15,90 51,20 1997 9 443 198 7 650 086 17 093 284 36 167 197 14 941 411 51 108 608 3,83 1,95 2,99 38,60 16,00 54,60 1998 7 600 031 7 684 226 15 284 257 30 432 625 15 513 645 45 946 270 4,00 2,02 3,01 30,60 15,60 46,20 1999 4 822 189 7 854 688 12 676 877 20 434 881 16 782 840 37 217 721 4,24 2,14 2,94 20,40 16,70 37,10 2000 6 804 076 8 855 902 15 659 978 28 510 906 16 475 699 44 986 605 4,19 1,86 2,87 23,33 13,48 36,82 2001 8 778 165 7 749 622 16 527 787 36 368 500 14 178 389 50 546 889 4,14 1,83 3,06 32,82 12,80 45,62 2002 9 871 594 7 916 706 17 788 300 43 312 498 15 202 445 58 514 943 4,39 1,92 3,29 32,82 12,80 45,62 2003 8 991 456 8 429 868 17 421 324 40 866 002 16 233 902 57 099 904 4,54 1,93 3,28 33,56 13,33 46,90 2004 10 981 763 9 724 913 20 706 676 49 727 905 18 356 597 68 084 502 4,53 1,89 3,29 39,22 13,16 52,38 2005 12 952 616 10 458 386 23 411 002 56 108 453 18 818 631 74 927 084 4,33 1,80 3,20 39,22 13,16 52,38

Kaynak: TÜİK Yukarıdaki tabloda Türkiye turizm genel hatlarıyla tanımlanmıştır. Tesise geliş sayısı, geceleme sayısı, ortalama kalış süresi ve doluluk oranları yıllar itibarıyla doğrusal olarak artmıştır. Bu durum bölge turizmiyle paralellik arz etmektedir. Aşağıdaki tabloda bölge illeri turizm verileri değerlendirilmiştir. Tabloda Karaman İli verileri Konya İliyle müşterek olarak değerlendirilmiştir. Tablo 220. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Ankara ve Konya İllerinde Konaklayan Kişi, Geceleme Sayısı, Ortalama Kalış Süresi Ve Doluluk

Oranlarının Tesis Cins Ve Sınıflarına Göre Dağılımı (2005) Konaklayan Kişi Sayısı Geceleme Sayısı Ortalama Kalış Süresi Doluluk Oranı % İller

Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli ToplamAnkara 228 094 1 061 245 1 289 339 542 879 1 632 021 2 174 900 2,4 1,5 1,7 9,03 27,15 36,18Konya 100 078 178 924 279 002 109 948 248 880 358 828 1,1 1,4 1,3 12,83 29,05 41,88

Kaynak: TÜİK

242

Tablo 221. Türkiye ve TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Belgeli Konaklama Tesisi Sayısı (2005) Düzey I Düzey II Turizm Yatırım Belgeli Turizm İşletme Belgeli

İller Tesis Sayısı

Oda Sayısı

Yatak Sayısı

Tesis Sayısı

Oda Sayısı

Yatak Sayısı

TR 51

Ankara 24 2 604 5 956 127 8 574 16 961Konya 8 426 886 14 1 122 2 329TR 52 Karaman 1 100 220 2 90 186

TR 5 Batı Anadolu 33 3130 7062 143 9786 19476Türkiye 1039 128005 278255 2412 231123 483330

Kaynak: TÜİK

TR5 bölgesinde Turizm belgeli toplam 143 adet işyeri bulunmakta olup % 5,9’u bölgede bulunmaktadır. Bu işletmelerin toplam 19476 adet yatak kapasitesi mevcuttur.

4.12. Tarımın Bölge Ekonomisine Katkısı

Tarımsal üretim ve gelişme mekansal olarak farklılıklar göstermektedir. İllerin coğrafi yapısı, iklim özellikleri, gelişmiş pazara yakınlığı, tarımsal üretimde modernizasyon gibi özellikleri bu farklılıkların başlıca nedenidir.

1987 yılında, Türkiye Gayri Safi Yurtiçi Hasılasında; tarım, sanayi ve turizm sektörlerinin payları sırasıyla: yüzde olarak 17.8, 25.8 ve 56.4 iken, izlenen düzenli, bir eğilim sonucu 2000’e gelindiğinde tarım sektörünün payı % 13.4’e düşmüş sanayi ve hizmet sektörlerinin payı ise % 28.4 ve % 58.2’ye yükselmiştir.

TR5 Batı Anadolu Bölgesinde tarım getirisi bakımından önemli bir yere sahiptir. 1987-2000 döneminde Türkiye tarım sektöründe yıllık ortalama yüzde 1,4’lük bir büyüme sağlamıştır. TR5 Batı Anadolu Bölgesi ise tarım sektörü büyüme hızı itibari ile Türkiye ortalamasının üzerindedir ve Türkiye ortalamasının altında en az büyüme gösteren bölgeler arasında Batı Anadolu Bölgesi 1. sırada yer almaktadır.

Tablo da görüldüğü gibi bölgeler itibari ile tarım sektörü yıllık ortalama büyüme hızı değerlendirmesine göre TR5 Batı Anadolu Bölgesi, Türkiye ortalamasının 1.642 kat üzerindedir. Türkiye ortalamasının üzerinde büyüme gösteren bölgeler arasında ise TR5 Batı Anadolu Bölgesi, Güney Doğu Anadolu Bölgesi’nden sonra 2. sırada yer almaktadır. Tablo 222. Türkiye Bölgeler İtibari İle Tarım Sektörü Yıllık Ortalama Büyüme Hızları (%)

(1987-2000) G.Doğu Anadolu Akdeniz Doğu

Anadolu Türkiye Ege Marmara Karadeniz İç Anadolu

4,0 2,3 1,4 1,4 1,3 1,1 0,7 0,2 Kaynak: DPT

TR5 Batı Anadolu Bölgesi illeri arasında GSYİH bakımından en büyük getiriyi sağlayan il Ankara ve sonrasında sıra ile Konya ve Karaman gelmektedir. TR5 Batı Anadolu Bölgesinin Türkiye tarımsal üretim değerine % 26,3 oranında katkısı mevcuttur.

243

Tablo 223. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Tarımsal Üretim Değerinin GSYİH İçindeki Payı (2001)

İstatistiki Bölge Birimleri GSYİH Değer (YTL)

Bölgelerin Payı (%)

Gelişme Hızı (%) Tarımsal

Üretim Değeri

Tarımsal Üretim Değerinin GSYİH İçindeki Payı (%)

TarımınGelişme Hızı (%)

TR51 TR510 Ankara 13536639054 7.6 30.5 500016806 3,7 2.2TR521 Konya 4237395803 2,4 36.7 799287340 18,9 10.9TR52 TR522 Karaman 597389739 0.3 40.2 303261187 50.8 30.9

TR52 4834785542 2.7 37.1 TR5 Batı Anadolu 18371424596 10,29

T ü r k i y e 178412438499 100 43.2 21521042652 12,1 22,7Kaynak: DPT

244

BÖLÜM 5 5. BÖLGE PROBLEMLERİNİN VE POTANSİYELLERİNİN ANALİZİ

5.1. Problemlerin ve Kısıtların Tespiti

5.1.1. Sosyo-Ekonomik Problemler

Türkiye’nin tüm bölgelerinde olduğu gibi TR5 Batı Anadolu Bölgesinde de veraset yoluyla

araziler parçalanmaktadır. Tarımsal işletmelerin küçük ve parçalı olması üretimde verim düşüklüğüne ve maliyetlerin yükselmesine neden olmaktadır. Bölgede birinci sınıf tarım alanları, tarım dışı amaçlarla el değiştirmektedir. Şehir planlamacılığının yeterli olmadığı alanlarda hızlı nüfus artışı, göç, kırsal nüfusun kente düzensiz ve kontrolsüz yerleşimi tarım alanlarının kaybını hızlandırmaktadır. Ankara, Karaman ile Konya son yıllarda önemli düzeyde göç almaktadır. Bölge nüfusundaki artışın, doğal nüfus artışından çok ülke içi göç hareketinden kaynaklandığı gözlenmektedir. Nüfus artışına paralel olarak yoğun konut talebi yüzünden sağlıksız bir yapılaşma ortaya çıkmakta, ayrıca hızlı kentleşmenin yaygın olduğu kesimlerde plânsız ve sağlıksız yapılaşma, tarım alanlarına doğru yayılmakta ve verimli toprakların kaybına sebep olmaktadır.

Kırsal nüfusun neredeyse tamamının geçimini tarımdan sağlaması sebebiyle tarımsal

üretimde bulunmayan nüfusun da çiftçi diye nitelendirilmesi, ekonomik ve demografik analizlerde, göstergelerin tarım sektörü aleyhine görünmesine sebep olmaktadır.

Tarımla uğraşan nüfusun genelde yaşlı olması ve kırsal kesimde yeterince teknik eleman istihdam edilmemiş olmasından dolayı özellikle yeni teknolojilerin benimsenmesinde ve yeniliklere adaptasyonda zorluklarla karşılaşılmaktadır; ayrıca bu durum bu yönde yapılan çiftçi eğitim ve yayım faaliyetlerinin etkinliğini azaltmaktadır.

Tablo 224. Sosyo-Ekonomik Problemler, Nedenleri ve Çözüm Önerilerinin Analizi Problemler Problemin Nedenleri Çözüm Önerileri Tarım arazilerinin kaybı

-Tarım alanlarının sana-yi ve yerleşime açılması -Tarımsal işletme arazi-lerinin veraset yolu ile parçalanarak küçülmesi

-Tarım arazilerinin korunması ve kullanılması konusunda ve Miras Hukukunda gerekli yasal düzenlemenin yapılması ve uygulanması

Bölgenin göç alması

-Ankara 'nın büyükşehir ve başkent olması, -Kırsal yaşam standartla-rının düşüklüğü; eğitim, sağlık gibi sosyal hizmetlerin yetersizliği

-Kırsal alanlardaki yaşam koşullarının iyileştirilmesi -Çiftçilere yönelik sosyal hizmet projelerinin uygulamaya konması, -Bölgeler arası gelir düzey farklarının giderilmesi yönünde önlemler alınması

-Tarımsal gelirin düşük olması

-Ürün fiyatlarının düşük-lüğü -Ürün bedelinin geç ödenmesi -Sermaye yetersizliği -Tarımsal işletmelerin küçük ve parçalı olması -Tarım toprakları üzerin-deki nüfus baskısı

-Üreticilerin organize olması -Kırsal alanlarda tarım dışı yeni istihdam sahalarının oluşturulması -Tarıma dayalı sanayinin geliştirilmesi

245

Problemler Problemin Nedenleri Çözüm Önerileri -Girdi fiyatlarının yük-sekliği

-Girdilerin tek elden temin edilmesini sağlayacak “örgütlenmenin” güçlenmesi -Tarımsal girdilere yönelik desteklerin güçlendirilmesi

-Planlamaya dayalı ol-mamasından dolayı yetersiz veya fazla üretim

Arz-talep dengesi gözönüne alınarak üretim planlamasının yapılması ve sürekliliğinin sağlanması

-Modern teknolojiden ye-terince faydalanamama

-Araştırma ve eğitim kuruluşlarının faaliyet ve tespitlerinin üreticiye iletimini kolaylaştırıcı ve hızlandırıcı yapılanmaya gidilmesi -Modern tarım tekniklerinin uygulayıcıya benimsetilmesi -Teknoloji kullanımı konusunda eğitim ve yayım çalışmalarının etkinleştirilmesi

-Kalifiye işgücü yetersizliği

-Kırsal yaşam standart-larının düşüklüğü, eği-tim, sağlık gibi sosyal hizmetlerin yetersizliği nedeniyle genç nüfusun kırsal kesimden kentlere göç etmesi, -İl merkezlerinin özellik-le genç işgücü açısın-dan cazibe merkezi olması

-Tarımsal desteklerin belirlenecek hedeflere yönelik güçlendirilmesi -Çiftçilere yönelik sosyal hizmet projelerinin uygulamaya konması -Bölgeler arası gelir düzey farklarının giderilmesi yönünde önlemler alınması

-Eğitim ve yayım eksikliği

-Kırsal alanda teknik eleman istihdamının yetersizliği, -Tarımla uğraşan nüfu-sun yaşlı olması

-Eğitim ve yayımın, iletişim araçlarından yararlanılarak gerçekleştirilmesi

5.1.2. Doğal Kaynak ve Çevre Problemleri

Bu bölümde toprak, su, hava, gen gibi çevre ve kaynak konularında karşılaşılan kayıplar ve kirlilik sorunları yanı sıra, sürdürülebilirlikle ilgili sorunlar ele alınmıştır. Tarım alanlarının tarım dışı amaçlarla kullanımı, ülkemizin erozyon problemi gibi benzer önemli bir toprak kaybı sorunudur.

TR 5 Batı Anadolu Bölgesindeki Türkiye ortalamasının üstünde seyreden nüfus artışı ve köyden kente göç neticesinde, şehir planlamasının yetersiz olduğu bölgelerde, gecekondulaşma ve sağlıksız yapılaşmasının artmasına ve bu tip yerleşim yerlerindeki atıklarda altyapının yetersizliği sebebiyle çevre kirliliği problemini doğurmaktadır. Hızlı sanayileşme ve şehirleşme neticesinde sanayi ve evsel atıklar ile bilinçsizce kullanılan tarımsal gübre ve ilaçlar, yeraltı ve yerüstü suları ile tarım topraklarında kirlilik meydana getirmekte, tarımsal üretimi olumsuz etkilemektedir.

TR5 Batı Anadolu Bölgesi alan olarak Türkiye'nin yaklaşık %9,98’ini kapsamakta, ancak

bölgenin çayır mera varlığı Türkiye'nin mera varlığının yaklaşık %6,75’i düzeyinde kalmaktadır. 1998 yılından beri uygulanmakta olan 4342 sayılı Mera Kanunu ile ilgili tespit, tahdit ve tahsis işlemlerinin devam ediyor olması, doğal kaynaklarımızdan yeterince yararlanamamamıza neden olmaktadır. Hayvancılık için önem arz eden çayır mera alanları, mevcut alanlarda yapılan ıslah çalışmaları da henüz yeterli düzeyde değildir.

246

Bölge genelinde çevre ile ilgili su kirliliği, katı atıklar, tıbbi atıklar, tehlikeli atıklar ve hava kirliliği gibi birçok problem söz konusudur.

TR 5 Batı Anadolu Bölgesi özellikle yol ağının yoğun olduğu bir bölgedir. Tarımsal üretimin

yol kenarlarına yakın yapılan kesimlerde ağır metallerce kirlenmesi söz konusudur. Sanayi kuruluşlarının arıtma ve baca filtresi takma konusunda çevreyi yeterince gözetmemeleri kirlenmeyi hızlandırmaktadır. Sanayi, yerleşim yeri ve ulaşımdan kaynaklanan emisyonların ölçülmesi uzun yıllardan beri yapılmakla birlikte; tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan emisyonların güvenli ölçümleri, uygulamanın çok zor olmasından dolayı yapılamamıştır.

Bölgede tarımsal üretimde sulama ve toprak işlemede yapılan yanlışlıklar nedeniyle erozyon ve çoraklaşma meydana gelmektedir. Bölgeye has bitkisel gen kaynakları gün geçtikçe azalmaktadır.

5.1.3. Tarım Sektörünün Problemleri 5.1.3.1. Bitkisel Üretim Problemleri

Arazilerin miras yoluyla bölünmesi üretim alanlarını küçültmekte bu da verimliliği olumsuz

yönde etkilemektedir. Sebze ve meyve üretiminin küçük ve dağınık birimlerde gerçekleşmesi nedeniyle finansman sıkıntısı içerisinde olan üreticiler yeni teknolojilerden yararlanamamaktadır.

Tarımsal ürünlerin üretiminde, hasadında ve depolama aşamalarında uygun olmayan yöntem

ve kimyasalların kullanılması ile problemler çıkmaktadır. Yoğun gübre kullanımı nedeniyle topraklarda kirlenme; yoğun ilaç kullanımı ile doğal dengenin bozulması tarımsal üretimde verimi düşürmektedir.

TR 5 Batı Anadolu Bölgesi, ülkemiz hububat üretiminin önemli bir kısmını

karşılamaktadır.Bölgede hububat üretiminde genelde kuru tarım yapılması sonucu iklimin ve yağışların uygun olmadığı yıllarda verimde ve üretimde düşüşler meydana gelmektedir.

Bölgede tarım alanlarının artan nüfusa bağlı olarak konut yapımında kullanılması, toprak

verimliliğinin azalması gibi sebeplerden dolayı çiftçinin buğday ekiminden uzaklaşması sonucu, ekim alanlarında giderek azalma söz konusu olacaktır. Bununla birlikte buğday üretiminde yeterli gübre, iyi tohum, su, ilaç, uygun toprak işleme ve ekim aletleri kullanımı arttıkça, verimde önemli artışlar beklenebilir. İyi tarım uygulamalarına geçildiği takdirde ekim alanlarının azalmasına rağmen birim alandan daha fazla verim alınarak üretimdeki açık kapatılabilinir.

Girdi maliyetlerinin (organik gübre, ilaç, sertifikasyon ve kontrol masrafları vb.) yüksek

olması, üreticilerin eğitimlerinin ve bu konuda birbirleriyle irtibatının yetersiz olması, tüketici bilincinin oluşmamış olması, organik tarım gelişimini olumsuz yönde etkilemektedir.

Bitkisel üretimde kullanılan girdi ve girdi hammaddelerinin çoğunun ithal olması ve

fiyatlarının yüksekliği üretim maliyetlerinin yükselmesine ve etkin kullanılamamasına sebep olmaktadır.

247

Tablo 225. Bitkisel Üretimde Alt Sektör Problemleri, Nedenleri ve Çözüm Önerileri Analizi Matrisi

Problemler Problemin Nedenleri Çözüm Önerileri

- Fiyat istikrarsızlığı -Örgütlenme bilincinin zayıf olması

-Bölgesel üretim planlaması yapılması -Ürün bazında üretici birlikleri kurulmasına kolaylıklar sağlanması

Üretim alanlarının küçük ve dağınık oluşu

-Yasal düzenlemelerle tarımsal üretim alanlarının parçalanmasının önlenmesi, -Arazi birleştirilmesi yoluyla işletme büyüklüklerinin artırılması

-Sürdürülebilir tarımın olmaması

Pazar garantisinin sağlanamaması

-Yerleşik alım politikalarının geliştirilmesi -Üretim planlaması ile önceden fiyatların öğrenilebileceği pazar bilgi sisteminin kurulması -Sözleşmeli üretim modelinin yaygınlaştırılması

-Kalıntı sorunu Kontrolsüz kimyasal kullanımı

-İyi Tarım Uygulamaları ile üretim için gerekli önlemlerin alınması -Tarım danışmanlık sisteminin üretime entegre edilmesi -Akredite analiz laboratuarlarının yaygınlaştırılması -Denetim hizmetlerinin pazara çıkış noktalarında etkinleştirilmesi ve caydırıcı cezalarla güçlendirilmesi

Tohumlukların ithalat yoluyla temini

-Çeşit Koruma Kanunu ile ıslah çalışmalarının teşviki -Kârlılığın düşüklüğü

-Alışkanlıklara bağımlılık sebebiyle modern teknolojilerin değerlendirmede yetersizlik -Yeni teknolojilerin pahalı olması nedeniyle tarımsal mekanizasyon kullanımının yetersizliği Katma değeri yüksek işlenmiş ürün üretim ve pazarlama olanaklarının darlığı

-Yayım yoluyla üreticilere yeni teknolojilerin tanıtılması -Teknoloji kullanımına özendirici destek verilmesi -Tarımsal sanayi projelerinin hayata geçirilmesi

248

Bölgenin güçlü olduğu bazı ürünlerin üretim alanlarının azalması

Üreticilerin üretim alanlarını daha kârlı gördükleri başka sektörlere tahsis etmeleri

-İyi tarım uygulamaları ile verimliliği arttırmak

Meyvecilikte kârlılığın düşüklüğü

Kalitesiz üretim -Dış pazar taleplerine uygun üretimin olmayışı -Pazarlama standartlarının (modern tasnif, ambalaj, depo, nakliye) yetersizliği. -Meyve işleme sanayinin yetersizliği.

-Kolon anaçlı (bodur, yarı bodur) ve virüsten arî fidanlarla meyve bahçelerinin tesis edilmesi -Damlama sulama sistemlerinin yaygınlaştırılması -Entegre mücadelenin yaygınlaştırılması -Pazarda rağbet gören yeni çeşitlerin üretime kazandırılması -Katma değeri artırıcı işleme sanayinin bölgede yaygınlaştırılması -Tasnif, ambalaj, depo gibi tesislerinin modernizasyonu

Bazı ürünlerde ithalata bağımlılık

Mısır, ayçiçeği gibi yağlı tohumlu bitki ekim alanlarının azalması

Yağlı tohumlu bitkilerde üretimin artırılmasının desteklemeler suretiyle teşvik edilmesi

5.1.3.2. Hayvansal Üretim Problemleri

Ülkemizde olduğu gibi TR 5 Batı Anadolu Bölgesi de büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinde en

büyük sorun hayvansal ürünlerde verim düşüklüğüdür. Özellikle büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinde işletmelerin küçük ve aile işletmesi tipinde olması, hayvan barınaklarının iptidai şartları taşıması, işletmelerin öz sermaye yetersizliği, üreticilerin bilgi eksikliği üretimi olumsuz etkilemektedir. Ayrıca, kaçak hayvan girişleri zaman zaman salgın hastalıklara neden olmaktadır.

TR 5 Batı Anadolu Bölgesinde küçükbaş hayvanların otlayabileceği alanların daralması ve

çayır mera alanlardaki yetersizlik nedeniyle küçükbaş hayvan yetiştiriciliği ekonomik anlamda olumsuz etkilenmiştir. Mera yönetimindeki aksaklıklar ve ıslah çalışmalarının tamamlanabilmesi için gerekli olan kadastro işlemleri tamamlanmamıştır. Meraların ekolojik çevre ve bölge şartlarına uygun biçimde otlatma kapasiteleri ve dönemleri belirlenmemiştir. Meralarda degradasyonu azaltacak ve verimi artıracak gübreleme, yapay tohumlama, aşılama, münavebeli otlatma, karıklama, hendekleme ve teraslama gibi kültürel ve teknik tedbirler alınamamıştır

Bölgede bulunan tavukçuluk işletmelerinde ilaç, serum ve yem katkı maddelerinde dışa

bağımlılık olmasından dolayı maliyet artmaktadır. Ayrıca, TR5 Batı Anadolu Bölgesinde fason yetiştiricilik yapan işletmelerin bir kısmının kümes kapasiteleri düşük ve modernizasyon geridir.

Arıcılıkta kovan başına verim dünya ortalamasının altındadır. Ayrıca arı yan ürünleri üretimi

(polen, probolis, arı sütü, arı zehiri) yok denecek kadar azdır. Gezginci arıcılıkta konaklama ve nakliye sorunları vardır.

Kültür balıkçılığı tesislerinin kullandıkları balık yemleri, hayvan yemi imal eden fabrikalarca

üretilmekte ve bu üretimde kalite standardına ulaşılamamaktadır. Özellikle yem muhteviyatı içinde yer alan balık unu vb. hammaddeler ithal edildiğinden ya fiyat istikrarı oluşamamakta ya da fiyat rekabeti oluşturmak için yem kalitesinden ödün verilmektedir. Ülkemizde belli dönemlerde yaşanan ekonomik krizlerde, yem fiyatlarının yükselmesi karşısında balık fiyatları düşük kalmakta, bu da karlılığı çok düşürmekte, hatta yok etmektedir.

249

Su ürünleri işletmeleri hem kuruluş aşamasında ve hem de daha sonraki aşamlarda yer ve su kiralamalarında çok yoğun bürokrasi içinde tıkanmaktadır. Bir işletmenin kuruluşu ve ruhsatlandırılması aşamasında ilgisine göre 15 ayrı kurumdan (Milli Emlak, Orman, Sağlık, Çevre, Karayolları, Köy Hizmetleri, DDY, DSİ, Bayındırlık Bakanlığı, Belediye, Kültür, Tabiat ve Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu, Turizm Bakanlığı, Denizcilik Müsteşarlığı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı) kısa sürede izin almada problemler yaşanmaktadır.

Ülkemiz ve TR5 Batı Anadolu Bölgesi su ürünleri üretim potansiyelinin çok az bir kısmı kullanılabilmektedir. Kültür balıkçılığı yetiştiriciliğinde içme suyu ihtiyaçları, çevre ve girdi maliyetlerindeki yükseklikler başlıca problemlerdir.

Tablo 226. Hayvancılık Alt Sektör Problemleri, Nedenleri ve Çözüm Önerileri Analizi Matrisi Problemler Problemin Nedenleri Çözüm Önerileri -Kârlılığın düşüklüğü -Hayvancılık işletmelerinin

küçük ölçekli ve dağınık oluşu -Üretim ve sanayi entegrasyonunun sağlanamamış olması -Hayvancılığın aile ihtiyacını karşılamaya yönelik düzeyde ve ikinci planda yapılması -Yem bitkileri üretiminin yetersizliği -Çayır mera varlığının kıt olması

-Hayvancılık işletme ölçeklerinin büyütülmesi teşvik edilmesi -Büyük ve entegre tesislerin kurulmasının teşvik edilmesi -Esas faaliyet olarak hayvancılık yapan işletmelerin desteklenmesi -Kaliteli üretim yapan işletmelerin ayrıca desteklenmesi-Yem bitkileri üretiminin desteklenmesi ve yaygınlaştırılması -Etkin bir mera amenajmanının ve mera ıslah programının uygulamaya konması -Bölgeye uygun ırkların geliştirilmesi

Tablo 227. Su Ürünleri Alt Sektör Problemleri, Nedenleri ve Çözüm Önerileri Analizi Matrisi Problemler Problemin Nedenleri Çözüm Önerileri Yatırım ve işletme maliyetinin yüksekliği ve kârlılığın düşük oluşu

-İl Özel İdarelerince talep içsu kira bedellerinin, karlılığı engelleyecek düzeyde yüksek olması -Yem hammaddelerinin ithal edilmesi -Yemlerde kalite standardına ulaşılamaması -Kültür balıkçılığı tesislerinin kuruluşu için gerekli bürokratik işlemlerin fazlalığı

-İçsu kira bedeli tespitinde Tarım İl Müdürlüklerince hesaplanan ve kârlılığa engellemeyen tutarların belirleyici olması -Balık yemi üretim tesislerinin denetiminin etkinleştirilmesi -Bürokratik işlemlerin azaltılarak yatırımcıların teşviki

İçsu balıkçılığının gelişmemiş olması

Yurtiçinde su ürünleri tüketim alışkanlığının az oluşu

Modern av teknolojisinin kullanımının yaygınlaştırılması

Diğer sektörlerle kaynak kullanımında yaşanan çatışmalar

Deniz kültür balıkçılığı ile turizm alanlarının çakışması

Bölgesel düzeyde Çevre Düzeni Plânının yapılması

250

5.1.4. Pazarlama Problemleri

Pazarlama problemlerinin başlıca nedeni örgütlenmedeki aksaklıklardır. Üretici Birlikleri Yasası çıkmış olmasına rağmen uygulamada sıkıntıların olması ve mevcut örgütlerin etkin rol almaması nedeni ile üreticiler ürünlerini bireysel olarak pazarlamakta ve fiyat oluşumunda etkisiz kalmaktadırlar. Tarımsal ürünlerin çabuk bozulabilir nitelikte olması ve üreticinin ekonomik problemlerinden dolayı ürününü bekletememekte ve hemen pazarlamaya çalışmaktadır. Bu durumda ürününü düşük fiyattan pazarlamak zorunda kalmakta ve çoğu zaman da parasını geç almaktadır.

Bölgede bazı ürünlerde sözleşmeli çiftçilik modelinin benimsenmiş olmasına rağmen, henüz

tam olarak yaygınlaşmamıştır. Sözleşmeli çiftçilik modelinde mevzuat yetersizliği nedeni ile çoğu zaman taraflar çıkarları doğrultusunda anlaşmayı bozmaktadır. Bu durum, hem üreticilerin hem de alıcı konumundaki şirketlerin sözleşmeli tarıma olan güvenlerini sarsmaktadır.

Tarımsal pazarlama da en büyük problemlerden biri de standardizasyon eksikliği ve

markalaşma yetersizliğidir. Üreticilerin bu konuda tam olarak bilinçli olmaması ve gerekli tesislerin (boylama, işleme, ambalajlama, vb.) olmaması ürün değerini düşürmektedir.

Tarımsal ürünlerin büyük kısmı çabuk bozulabilir nitelikte olması nedeniyle hasattan pazara olan zincirde kalite ve miktar açısından kayıplar oluşmaktadır. Üretim planlamasının olmaması nedeniyle arz fazlası olduğu dönemlerde ürünlerin depolamasında yaşanan sıkıntılar fiyat düşüklüğüne neden olmaktadır.

Tarımsal ürünlerde aracı sayısı çok fazladır. Bu da bazı tarımsal ürünlerde pazarlama

marjının, ürünün 3-4 katına yükselmesine neden olmaktadır.

Özellikle tarımsal ürünlerin ihracatında, katkı ve kalıntı analizi yapan laboratuarların eksikliği ve mevcut laboratuarların da akredite olmaması sorunlara neden olmaktadır.

Tarımsal üretimde bilinçsiz yöntem ve kimyasalları kullanan üreticiler ile pazarlama

aşamasında etik dışı davranış gösteren kişilerce piyasaya sunulan ürünler tüm üreticileri zan altında bırakmakta ve bu durum nedeniyle de pazarlamada ciddi problemler yaşanmaktadır.

5.2. Potansiyellerin ve Fırsatların Tespiti

Tablo 228. Tarımsal Potansiyellerin ve Fırsatların Tespiti ve Gelişme Potansiyelinin Analizi Tanımlama Mevcut Durum Gelişme Potansiyeli

Nüfus -TR 5 Batı Anadolu bölgesinin toplam nüfus 6.443.236 olup %23 kırsal kesimde yaşamaktadır.

Kırsal nüfus artış hızı binde 5,76 dır.

Arazi ve Sulama Durumu

-Toplam tarım alanı 4.289.442 ha. olup %13’ü sulanmaktadır. Toplam 577.848 ha’lık sulanabilir arazi mevcuttur.

Tarım arazilerinin miktarında bir artış beklenmemektedir. 818.042 hektar alan daha sulamaya açılabilir.

Tarım İşletmelerinin Durumu

2001 Genel Tarım Sayımına göre İşletme büyüklüğü 4,4 ha’dır. Yalnızca hayvansal üretim yapan işletme sayısı %2,36 yalnız bitkisel üretim yapan işletme sayısı %30,22 ve hem bitkisel hem de hayvansal üretim yapan işletme sayısı %67,42’dir.

Arazilerin miras yoluyla bölünmesinin önlenmesi halinde işletme büyüklüğü daha da küçülecektir. Hukukî düzenleme-lerin yapılmasıyla bu durum önlenebilir.

251

Bitkisel Üretim

-Üretimde çeşitlilik vardır. -Verimler, Türkiye ortalamasının üzerindedir. -Katma değeri yüksek meyve ve sebze (örtü altı domates, süs bitkileri, üzüm, incir, zeytin, kiraz vb.) üretim oranı fazladır. -Organik ürün üretimi, diğer bölgelere nazaran ileri seviyededir. -Bölge bitkisel üretiminde kullanılabi-lecek doğal kaynaklar açısından zengin potansiyele sahiptir.

-Pazar isteğine göre üretim yapılması ihracatı artıracaktır. -Organize tarım bölgelerinin kurulması üretim ve Pazarlama-daki aksaklıkları azaltacaktır. -Tütün ve şeker konusunda yapılan yasal düzenlemeler sonucu alımlarının sınırlandırılması ile atıl kalan alanlarda alternatif ürünlerin üretimi geliştirilebilir. -Uygun alanlarda zeytin üretimi geliştirilebilir. -Konvansiyonel yollarla üretil-meyen tarımsal ürünlerin sertifi-kasyon ve kontrol işlemlerine tabi tutularak organik ürün olarak pazarlanması sağlanabilir. -Jeotermal enerji kaynaklarının bulunduğu yerlerde, örtü altı tarım geliştirilebilir. -Rüzgar türbinleri ile don zararının azaltılması, yer altı suyu çıkarma ve kullanımı amaçlı yararlanılması, tarımsal elektrifi-kasyonda kullanılması şeklinde bitkisel üretimde kullanılabilir. -Güneş enerjisi ile tarımsal işlet-melerin aydınlatma sistemlerinin çalıştırılması,

Hayvansal Üretim

-Büyükbaş varlığında azalma olmakla birlikte Kültür ve melez Irkı hayvan varlığı artmaktadır. -Yapılan desteklemelerle kaliteli kaba yem üretimi ve dolayısıyla süt üretimi artmaktadır. -Tarımsal üretim içersinde en gelişmiş sektör kanatlı sektörüdür. -Bölge su ürünleri açısından önemli su potansiyeline sahiptir. -Bölge arıcılık açısından zengin polen kaynaklarına sahiptir. -Canlı hayvan pazarlarının bulunması

-Çayır ve mera ıslah çalışmaları-nın tamamlanması ile kaliteli kaba yem açığı giderilebilir. -Organize hayvancılık bölgeleri kurularak hayvancılık geliştiri-lebilir. -Off-shore sistem balıkçılığın des-teklenmesi ile üretim artırılabilir. -Orman plantasyonlarında polen-ce zengin çeşitler kullanılarak bal üretimi artırılabilir. -Hayvan pazarlarının iyileştiri-lerek hayvan borsası haline dö-nüştürülmesi sağlanabilir. -Organik hayvansal üretim artırı-labilir.

Örgütlenme Bölgede tarımsal örgütlenme son yıllarda hızla artmaktadır. Damızlık Koyun ve Sığır Yetiştiricileri birlikleri, Sert Çekirdekli Yet. Birliği, Havuç Yetiştiricileri birliği, Süt Üreticileri Birlikleri örnek gösterilebilir.

-Kurulmuş ve kurulacak olan Üretici Birlikleri ile Tarımsal Kooperatiflere teknik ve mali yönden destek sağlanarak geliştirilebilir.

252

BÖLÜM 6 6. TARIMSAL KALKINMADA AMAÇ VE STRATEJİLERİN OLUŞTURULMASI 6.1. Master Plan Amaçlarının Belirlenmesi

Bu planlama çalışmasındaki kalkınma amaçları, TR5 Batı Anadolu Bölgesi tarımında

ulaşılmak istenen durumu veya koşullarını temsil etmektedir. 4. ve 5. bölümlerde analiz edilen, bölge tarımının mevcut problemlerinin çözüm yolları, potansiyeller ve fırsatlar ışığında, kaynak, maliyet, anlaşmalar ve zamanlama gibi koşullar dikkate alınarak tarımsal kalkınma için amaçlar belirlenmiş ve bu amaçlara ulaşılabilmesi için kullanılacak stratejiler tespit edilmiştir. Tespit edilen amaçlar Türkiye Tarım Stratejisi Belgesinde öngörülen amaç ve stratejiler ile örtüşmektedir.

Temel amaç, bölge kaynaklarının etkin kullanımı ilkesi çerçevesinde ekonomik, sosyal,

çevresel ve uluslararası gelişmeler boyutunu bütün olarak ele alan örgütlü, rekabet gücü yüksek, sürdürülebilir bir tarım sektörünün oluşturulmasıdır.

Temel stratejik amaçlar şu şekilde özetlenebilir:

- Sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde kaliteye dayalı üretim artışı ile gıda güvenliği ve gıda

güvencesinin sağlanması, - Üreticilerin gelir düzeyinin yükseltilmesi ve istikrarın sağlanması, - Üretim maliyetlerini azaltıcı ve teknolojik gelişimi hızlandırıcı tedbirlerin uygulamaya

konulması yoluyla üreticilerin rekabet güçlerinin artırılması, - Tarımsal pazarlama altyapısının iyileştirilmesi ve üreticilerin pazara erişim düzeylerinin

yükseltilmesi, - Tarım-sanayi entegrasyonunun geliştirilmesi, - İşleme sanayiinin rekabet gücünü artırıcı nitelikte uygun ve kaliteli hammaddenin temin

edilmesi,

- Tüketici tercihlerinin karşılanması amacına yönelik tedbirlerin alınması, - Üreticilerin katılımını ve sorumluluğunu esas alan ve doğrudan üreticilere finansman

sağlayan yaklaşıma dayalı kırsal kalkınma projelerinin oluşturulması ve söz konusu projelerin kırsal yaşam şartlarını iyileştirecek biçimde uygulanması,

- Üretimden pazarlamaya kadar olan süreçte kamudan bağımsız yapıda, üreticilere hizmet

vermek üzere, kar amacı gütmeyen Tarımsal Üretici Birlikleri ile tarımsal nitelikli diğer üretici örgütlerinin kurulması, geliştirilmesi ve bunların denetimlerinin özerkleştirilmesi;

- Belirlenen amaçlar beş başlık altında birleştirilmiştir ve aşağıda gerekçeleriyle birlikte

açıklanmıştır:

253

6.1.1. Sürdürülebilirlik İlkesi Çerçevesinde Kaliteye Dayalı Üretim İle Gıda Güvenliği Ve Güvencesinin Sağlanması

Tarımsal üretimde verimlilik düzeyi, belli ürünler ve bölgelerde potansiyelin altındadır. Ayrıca, tüketicilerin ve sanayicilerin talep ettiği kalite tüm ürünlerde yakalanamamıştır. Bu arada yanlış tarım teknikleri çevreye olumsuz etkilerde bulunmaktadır.

Toplumun beslenmesi açısından hububat, et ve süt ürünleri ile yağlı tohumlu bitkiler üretimi ve hayvancılık için gerekli yem bitkileri üretiminin ürün deseninde yapılacak düzenlemelerle yeterli üretiminin sağlanması gerekmektedir. Gıda fiyatlarının indirilmesi için verimlilik artırışı yoluyla maliyetlerin düşürülmesi yeterli gıda tüketimini sağlayacaktır.

6.1.2. Tarımsal İşletmelerin Rekabet Gücünün Artırılması

Tarımsal üretimde rekabet gücünün artırılması için verimliliğin ve ürün kalitesinin geliştirilmesi, işletme ölçeklerinin ve alt yapı imkanlarının güçlendirilmesi gerekmektedir. Ayrıca rekabet gücünün artırılması çerçevesinde köy bazlı yatırımlar için finansman mekanizmalarıda geliştirilmelidir. Tarım sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin rekabet gücünün artırılması muhtemel AB ve dünya ülkeriyle rekabette gerekli olacaktır. Bu amaca yönelik destekleme araçları devreye sokulabilir.

6.1.3. Tarımsal Pazarlama Altyapısının Güçlendirilmesi

Üreticiler pazar talebine göre üretim kararlarını alamamaktadırlar. Bunun sonucunda kaynakların kullanımında dengesizlikler oluşmaktadır. Ayrıca, tarım ürünleri pazarlanmasında 2000 yılı öncesinde tarımsal KİT'lerin ağırlığı nedeni ile serbest pazar mekanizmaları gelişmemiştir. Bu nedenle üreticiler ürünlerini pazarlamada güçlüklerle karşılaşmaktadır. Pazarlamaya yönelik organizasyonlar güçlendirilerek üreticinin ürünü değer fiyatı üzerinden pazarlaması sağlanmalıdır. Bu sayede kırsal gelirleri artırılarak tarımdaki göçün önüne geçilebilir.

6.1.4. Kırsal Gelirlerin Artırılması

Kırsal toplumun eğitim düzeyi düşük ve bu alanlarda kamu hizmetlerinin kalitesi yeterli değildir. Ayrıca, kırsal toplum gelirleri içerisinde tarım %40-70 oranında paya sahiptir. Bu nedenle, toplumun temel ve mesleki eğitim düzeyinin yükseltilmesi, beslenme şartlarının iyileştirilmesi ve yoksulluğun önlenmesi gerekmektedir.

6.1.5. Üretici Örgütlerinin Geliştirilmesi

Tarım işletmelerinin küçük ölçekli olması nedeni ile üreticilerin teknoloji yatırımı ve kullanımını zorlaştırmaktadır. Bu durum pazar ve sanayi ile entegrasyonu açısından problemler oluşmaktadır. Bu nedenle üretici örgütlenmesinin teşvik edilerek tarımsal işletmelerin güçlendirilmesi gerekmektedir.

6.2. Tarımsal Kalkınma Stratejilerinin Belirlenmesi

Bu bölümde, kalkınma amaçlarının elde edilmesi için gerekli temel stratejik araçlar veya kalkınma hamlesini gösteren stratejiler belirlenerek her bir amaç altına sıralanmışlardır.

254

6.2.1. Gıda Güvenliği ve Gıda Güvencesinin Sağlanması

Gıda güvenliği ve gıda güvencesinin sağlanması amacıyla yapılması gerekenler ana başlıklarıyla sıralanmıştır.

Bitkisel Üretim - Arz açığı olan ürünlerin üretiminin artırılması - Kaliteli ve rasyonel girdi kullanımı - İyi tarım uygulamaları - Organik tarım uygulamaları - Üretici odaklı üretimden tüketici odaklı üretime yönelme - Bitki hastalık ve zararlıları ile mücadele - Sulama ve tarla içi geliştirme hizmetleri uygulamaları - Arazi toplulaştırması

Hayvancılık - Islah, - Yem bitkileri üretimi, - Çayır ve meraların geliştirilmesi, - İşletme ölçeklerinin artırılması, - Hayvan hastalıklarıyla mücadele ve kontrol İşleme Sanayi - Ürün, üretim ve satış yerlerinin norm ve standartlarının iyileştirilmesi, - Gıda kodekslerine tam uyumun sağlanması, - Gıda imalat tesislerinin denetiminin etkinleştirilmesi,

Sürdürülebilir tarım uygulamaları yönünden öncelikli kalkınma amaçları belirlenirken, bitki-toprak-çevre kirliliğinin önlenmesi, doğal kaynakların etkin kullanılması, ekolojik tarımın yaygınlaştırılması, hayvan sağlığının korunması, Bölgenin ekolojik yapısına uygun ürünlerin seçilmesi, erozyonla mücadele, arazilerin kabiliyet ve sınıfları dikkate alınarak kullanımı, doğal dengenin korunması hususları gözetilmiştir.

6.2.2. Tarımsal İşletmelerin Rekabet Gücünün Artırılması - Arazi toplulaştırılması, - İşletme ölçekleri ve alt yapılarının iyileştirilmesi, - Ürün çeşitlendirilmesi ve AR-GE faaliyetlerinin desteklenmesi, - Dış piyasalarda rekabet üstünlüğü olan ve olabilecek ürünlerin desteklenmesi, - Finansman araçlarının geliştirilmesi (leasing, lisanslı depoculuk gibi), - Tarıma dayalı ihtisas organize sanayi bölgelerinin kurulması, - Arazi pazarının geliştirilmesi ile ilgili tedbirler, - Risk yönetimi, Bu gerekçeler üzerine, verimlilik ve gelir artışı yönünden öncelikli kalkınma amaçları

belirlenirken, katma değeri yüksek ürünlere öncelik verilmesi, üretimde verimlilik ve kalitenin artırılması, ölçülü bilinçli girdi kullanımı, tarım-sanayi altyapısının iyileştirilmesi, tarım-sanayi entegrasyonunun sağlanması, pazarlama şartlarının iyileştirilmesi, kaliteli ve standartlara uygun üretim yapılarak ve gıda güvenliğinin tam olarak sağlanmasıyla dış pazar şansının yüksek tutulması, etkin örgütlenme sisteminin oluşturulması, yeni teknolojilerin kullanılması gözetilmiştir.

255

6.2.3. Tarım-Sanayi Entegrasyonunun Sağlanması -Pazar Bilgi Sisteminin kurulması -Ürün borsalarının geliştirilmesi -Lisanslı depoculuk ve varant sisteminin düzenlenmesi -Üretici Birliklerinin kurulması ve geliştirilmesi -Tarım Satış Kooperatifleri Birliklerinin özerkleştirilmesi -Sözleşmeli üretim sisteminin yaygınlaştırılması -Üreticilerin bireysel ve birlikte oluşturacakları tarımsal sanayi entegrasyon projelerine teknik

ve finansal destek sağlanması -Bu şartların oluşması sonucunda, tarımsal pazarlama altyapısı güçlendirilerek tarım-sanayi

entegrasyonu sağlanacaktır. 6.2.4. Kırsal Toplumun Yaşam Şartlarının İyileştirilmesi

-Katılımcı bir yaklaşımla tarım dışı gelir getirici faaliyetlerin çeşitlendirilmesi ve

desteklenmesi, -Çevresel etkilere maruz kalan tarım alanlarının korunması, -Kırsal alanlarda kadın ve gençlerin ekonomik yaşamdaki etkinliklerinin artırılması, -Çiftçi eğitiminde özel yayım uygulamalarının geliştirilmesi, -Tarım ve kırsal kalkınma amaçlı sivil toplum kuruluşlarının teknik kapasitelerinin

güçlendirilmesi Kırsal kalkınmaya dönük öncelikli kalkınma amaçları belirlenirken, kırsal göç ve kırsal

işsizliğin önlenmesi, kırsal turizmin geliştirilmesi, tarım topraklarının muhafazası göz önüne alınmıştır.

6.2.5. Üretici Örgütlerinin Geliştirilmesi -Üreticilerin teknik hizmet alabilecekleri ve ortaklaşa pazarlama yapabilecekleri örgütlenme

yapısına kavuşmalarının desteklenmesi, -Üreticilerin bir araya gelerek pazara entegrasyonunu sağlayacak destekler, -Üreticilerin birlikte yapacakları hayvansal üretim faaliyetlerinin desteklenmesi, -Sulama birlikleri ve kooperatiflerinin desteklenmesi -Üretici örgütlerinin özerkleştirilmesi ve yönetim yapılarının güçlendirilmesi ve ilgili yasal

düzenlemelerin sonuçlandırılması -Üretici örgütlerinin geliştirilmesi için mali ve teknik destek sağlanmasıdır.

256

Tablo 229. Master Plan Stratejilerinin GZFT Analizi

Mevcut Durum Strateji Uygulanırken Karşılaşılacak Amaçlar Strateji

Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler Sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde kaliteye dayalı üretim artışının sağlanması Gıda güvenliği ve gıda güvencesinin sağlanması

Bitkisel Üretim Arz açığı olan ürünlerin üretiminin artırılması Kaliteli ve rasyonel girdi kullanımı İyi tarım uygulamaları Organik tarım uygulamaları Bitki hastalık ve zararlıları ile mücadele Sulama ve tarla içi geliştirme hizmetleri uygulamaları Arazi toplulaştırması Bitki-toprak-çevre kirliliğinin önlenmesi Tarım topraklarının korunması

Konvansiyonel üretimde kaliteli hibrit, hastalıklara dayanıklı ve sertifikalı tohumlar önemli ölçüde kullanılmaktadır. Bölgede organik tarım üretimi yapan eko köyler ve kooperatifler mevcuttur.

Toplumun beslenme ihtiyacını karşılayacak hububat ve yağlı tohumlu bitkilerin üretimi yeterli değildir. Tarımsal üretimde verimlilik düzeyi, belli ürünlerde ve bölgelerde potansiyelin altındadır. Sanayicinin ve tüketicinin talep ettiği ürün kalitesi tüm ürünlerde yakalanamamıştır Tarımda ilaç ve bitki gelişimini düzenleyicilerin yanlış uygulanan tarım teknikleri üretime ve çevreye olumsuz etkilerde bulunmaktadır. Pestisit ve atık depolama tesisleri bulunmamaktadır.

Bölgede mevcut özel sektör tarım firmaları sayesinde verimli çeşitlerin tohum ve fide temininin kolay olması; tohumluk ıslahı ve üretimi yapan kuruluşların bulunması -Bodur ve yarı bodur anaçların kullanımıyla birim alana daha fazla bitki dikilmesinin mümkün olması ve kültürel işlemlerin kolaylaşması -Bölgede rezidü laboratuarlarının faal olması

Üretim planlamasının ve ayrıca bu planlama için gerekli güvenilir tarımsal kaynak veritabanının ve zon haritalarının mevcut olmayışıÜretim maliyetinin yüksekliği Belirli ürünlerde sınırlı üretim sahalarının giderek tarım dışı kullanıma kayması Tarım arazilerinin korunması ve kullanılması konusunda ve Miras Hukukunda gerekli yasal düzenlemenin eksikliği -İşletme büyüklüklerinin optimal olmaması nedeniyle modern teknolojinin kullanılmasında sıkıntılar yaşanması ve maliyeti önemli düzeyde artırması

257

-Hayvancılık ve Su Ürünleri Islahı -Yem bitkileri üretimi -Meraların geliştirilmesi -İşletme ölçeklerinin geliştirilmesi -Hayvan hastalıkları ile mücadele ve kontrol -Su ürünleri yetiştiricilik kaynaklarının etkin kullanımı -İşleme sanayi ürün, üretim ve satış yerlerinin norm ve standartlarının iyileştirilmesi -Gıda kodekslerinin uygulamaya konulması -Gıda imalat tesislerinin denetiminin etkinleştirilmesi

-Havyan aşılama programları etkin şekilde yapılmaktadır ve ihbarı mecburi hastalıklar hızlı müdahale ile önlenmektedir. -Soykütüğü ve kayıt sistemleri başarılı bir şekilde yürütülmektedir ve bölgede mevcut hayvan hareketleri iyi takip edilmektedir. -Göçer küçükbaş hayvan (keçi) yetiştiriciliği yapılmaktadır. -Bölgede tarıma dayalı işleme sanayinin gelişmiş olması. -Konu ile ilgili yeterli sayıda işsiz teknik elemanın bulunması.

-Toplumun beslenme ihtiyacını karşılayacak et ve süt ürünleri üretimi yeterli değildir. -Yem bitkileri üretimi yeterli değildir. -Verimlilik düzeyi, belli ürünlerde ve bölgelerde potansiyelin altındadır. -Sanayicinin ve tüketicinin talep ettiği ürün kalitesi tüm ürünlerde yakalanamamıştır. -Öz sermaye yetersizliği -Kamuda denetim elemanı yetersizliği.

-Bölgede mevcut Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliğinin hayvancılığın gelişmesine olumlu katkıda bulunması. -Bölgede Ziraat Fakülteleri ve Zirai Araştırma Enstitülerinin bulunması -Konvansiyonel tarımın girmediği alanlarda yetiştirilen ürünlerin organik tarım sertifikası ile değer kazanması -Yeni kurulacak yetkilendirilmiş özel denetim büroları kanalı ile etkin bir denetim sağlanması.

-Küçük ölçekli aile işletmelerinin pazar – sanayi entegrasyonunda katılmalarının güçlüğü -Mera alanlarının yetersizliği -Damızlık üreten işletmelerin yetersizliği -Süt-yem fiyat paritesinin düzensizliği -Özel sektörde hayvancılık konusunda yeterli girişimcinin olmaması -Su ürünleri üretimi için yatırım yapma konusunda mevzuatın yoğunluğu ve girdi fiyatlarının yüksekliği.

Tarımsal işletmelerin rekabet gücünün artırılması

-Arazi toplulaştırılması -İşletme ölçekleri ve alt yapılarının iyileştirilmesi -Ürün çeşitlendirilmesi ve AR-GE faaliyetlerinin desteklenmesi -Dış piyasalarda rekabet üstünlüğü olan ve olabilecek ürünlerin desteklenmesi

-Verimlilik ve ürün kalitesinin düşüklüğü sebebiyle kârlılık düşüktür. -İşletme ölçekleri, sermaye ve alt yapı imkanları yetersizdir. -Köy bazlı yatırımlar için etkin finansman mekanizmaları yetersizdir.

258

-Finansman araçlarının geliştirilmesi -Organize tarım bölgelerinin kurulması -Arazi pazarının geliştirilmesi ile ilgili tedbirler -Risk yönetimi

-Tarımsal pazarlama altyapısının güçlendirilmesi ve tarım-sanayi entegrasyonunun sağlaması

-Pazar Bilgi Sisteminin kurulması -Ürün borsalarının geliştirilmesi -Lisanslı depoculuk ve varant sisteminin düzenlenmesi -Sözleşmeli üretim sisteminin yaygınlaştırılması -Üreticilerin bireysel ve birlikte oluşturacakları dikey entegrasyon projelerine teknik ve finansal destek sağlanması

-Tarımsal ürünlerin büyük çoğunluğu bölgede mevcut hal komplekslerinde değerlendirilmektedir.-Üretim ve ihracat yapan kuruluşlar mevcuttur.

-Üreticiler pazar taleplerine göre üretim kararı alamamaktadırlar. -Bölgede modern teknolojiyi kullanan sanayi tesisleri azdır. -Serbest pazar mekanizmaları yeterince gelişmemiştir. -Üretilen ürünler için pazar garantisi mevcut değildir ve bu noktada sorunlarla karşılaşılmaktadır. -Ürün bazında Mezatların bulunmayışı -Pazarın istediği çeşitlerin üretiminin yapılabileceği iklim şartlarının mevcut olmaması.

-Tarımsal sanayiinde kullanılacak hammaddeler için çeşit zenginliğinin olması -Bölgede rezidü Laboratuvarı bulunmaktadır. -Daha ucuz olan demiryolu taşımacılığı imkanının bölgede yaygın oluşu.

-Üretici Birliklerinin yeterli ve güçlü olmaması -Kaynakların kullanımında dengesizlikler oluşması

Kırsal gelirlerin artırılması ve kırsal toplumun yaşam şartlarının iyileştirilmesi

-Katılımcı bir yaklaşımla tarım dışı gelir getirici faaliyetlerin çeşitlendirilmesi ve desteklenmesi -Çevresel etkilere maruz kalan tarım alanlarının korunması -Kırsal alanlarda kadın ve gençlerin ekonomik yaşamdaki etkinliklerinin artırılması -Çiftçi eğitiminde özel yayım uygulamalarının

Kırsal alanlarda işgücü mevcudiyeti.

-Kırsal nüfusun eğitim düzeyi düşüktür ve bu alanlarda verilen kamu hizmetleri yeterli değildir. -Tarım sektörü, gizli işsizlik ve düşük verimlilik nedeniyle kırsal nüfusa yeterli düzeyde gelir sağlayamamaktadır.-İşletmelerin tarımsal faaliyetlerini tam olarak sürdürememesi ve sektör istihdamının

-Geliştirilecek yerel/bölgesel tarımsal ürünlerin mevcut olması -Bölgeye özgü ürünlerin yetiştiriciliğinde uzmanlaşarak marka oluşturma imkanının olması

259

geliştirilmesi -Tarım ve kırsal kalkınma amaçlı sivil toplum kuruluşlarının teknik kapasitelerinin güçlendirilmesi

giderek azalması kırsal alanları ekonomik durgunluk sorunuyla karşı karşıya getirmektedir.

Üretici örgütlerinin geliştirilmesi

-Üreticilerin bir araya gelerek pazar organizasyonu sağlayacak destekler -Üreticilerin birlikte yapacakları hayvansal üretim faaliyetlerinin desteklenmesi -Sulama birlikleri ve kooperatiflerinin desteklenmesi -Üretici örgütlerinin geliştirilmesi için mali ve teknik destek sağlanması

-Üreticiler işbirliğine açık. -Örgütlenme bilinci gelişmektedir.

-Tarım işletmelerinin küçük ölçekli olmaları sebebiyle teknoloji kullanımı yetersizdir. -İşletme ölçeklerinin küçüklüğü sebebiyle pazar – sanayi entegrasyonunda zorluklarla karşılaşılmaktadır.

260

BÖLÜM 7 7. BÖLGE PROGRAM VE PROJE ALANLARININ BELİRLENMESİ

Tablo 230. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Devam Eden Projeler

Proje Kategorisi Proje İsmi Uygulama

Yeri Uygulama

Süresi

Sorumlu/İşbirliği Yapılan Kuruluşlar

Finans Kaynağı

Çayır Mera ve Yem Bitkileri Ür. Gel. Prj.

Bölge İlleri TİM Gen. Büt.

Hayvancılığı Geliştirme Prj. Bölge İlleri TİM Gen. Büt.

Su Ürünleri Üretimini Geliştirme Prj.


Sorunlu Tarım Alanlarının Tesp. ve İyil. Prj.


4342 Sayılı Mera Kanunu Çalışmaları


Mera Islahı Prj. Bölge İlleri TİM Gen. Büt.

Mera Tespit, Tahdit, Tahsis Prj. Bölge İlleri TİM, Tapu-

Kadast-İÖİ Gen. Büt.,

İÖİ Su Ürünleri Kirlenme ve Koruma Kontrol Hizmetlerini Geliştirme Prj.

Karaman TİM Gen. Büt.

Bitki Hastalık ve Zararlılarıyla Mücadele Prj.


Gıda Denetim Hizmetlerinin Geliştirilm. Proj.


Ekmeklik Buğday Üretimini Geliştirme Proj.


Kurufasulye Üretimini Geliştirme Proj.


Arpa Demonstrasyonu Konya TİM Gen. Büt. Yağlık Aspir Demonstrasyonu Konya TİM Gen. Büt. Yağlık Ayçiçeği Demonstrasyonu Konya TİM Gen. Büt.

Yağlık Kanola Demonstrasyonu Konya TİM Gen. Büt. Yumuşak Çekirdekli Meyve Ür. Gel. Proj.

Konya-Karaman TİM Gen. Büt.

Sert Çekirdekli Meyve Ür. Gel. Proj.


Sert Kabuklu Meyve Ür. Gel. Proj.


Bağcılığı Geliştirme Proj. Konya-Karaman TİM Gen. Büt.

Sebze Üretimini Geliştirme Proj. Karaman TİM Gen. Büt.

Devam Eden

Projeler

Mısır Üretimini Geliştirme Proj. Karaman TİM Gen. Büt.

261

Proje Kategoris

i Proje İsmi Uygulama

Yeri Uygulama

Süresi


Finans Kaynağı

Ekolojik Tarımın Kontr. ve Yaygınl. Proj.


Organik Nohut Üretimini Geliştirme Proj. Karaman TİM Gen. Büt.

Organik Kurufasulye Üretimini Gel. Pr. Karaman TİM Gen. Büt.

Organik Tarım Eğitimi Proj. Bölge İlleri TİM Gen. Büt.

Organik Elma Üretimini Geliştirme Prj. Konya TİM Gen.

Büt.İÖİ. Organik Çilek Üretimini Geliştirme Prj. Konya TİM Gen.

Büt.İÖİ. Organik Vişne Üretimini Geliştirme Prj. Konya TİM Gen.

Büt.İÖİ. Organik Kiraz Üretimini Geliştirme Prj. Konya TİM Gen.

Büt.İÖİ. Organik Sebze Üretimini Geliştirme Prj. Konya TİM Gen.

Büt.İÖİ. Çevre Amaçlı Tarım Arazilerinin Kor.Prj. Konya TİM Gen.Büt.

Köy Bazlı Katılımcı Yatırımların Dest. Prj.


Kadın Çiftçiler Tarımsal Yayım ve Eğitim P.


İl Master Planlarının Hazırlanması Proj.


Bölge Master Planlarının Hazırlanması Proj.


B.Baş Şap Aşılaması Bölge İlleri TİM Gen. Büt.

K.Baş Şap Aşılaması Bölge İlleri TİM Gen. Büt.

B.Baş Brucella Aşılaması Bölge İlleri TİM Gen. Büt.

K.Baş Brucella Aşılaması Bölge İlleri TİM Gen. Büt.

B.Baş Anthrax Aşılaması Bölge İlleri TİM Gen. Büt.

K.Baş Anthrax Aşılaması Bölge İlleri TİM Gen. Büt.

K.Baş Çiçek Aşılaması Bölge İlleri TİM Gen. Büt.

Kuduz Aşılaması Bölge İlleri TİM Gen. Büt.

Muhtelif Hayvanlarda Sağlık taraması


Devam Eden

Projeler

Kanatlılarda Newcastle Aşılaması


262

Köy Merkezli Tarımsal Üretime Destek Prj. Karaman TİM Gen.Büt.

Suni Tohumlama Prj. Bölge İlleri TİM Gen. Büt.

Tabi Tohumlama Prj. Bölge İlleri TİM Gen.Büt.

Soy Kütüğü Faaliyetleri Prj. Bölge İlleri TİM Gen. Büt.

Proje

Kategorisi

Proje İsmi Uygulama Yeri

Uygulama Süresi


Finans Kaynağı

Ön Soy Kütüğü Faaliyetleri Prj. Bölge İlleri TİM Gen. Büt.

Kimyevi Gübre Analizi Bölge İlleri TİM Gen.Büt.

Damızl. İvesi Koç Alım ve Bedelsiz Dağ. Prj.

Bölge İlleri TİM Gen.Büt.

Süne Mücadelesi Prj. Bölge İlleri TİM Gen.Büt.

Elma ve Kiraz Bahçelerinde Demir Uygulaması Prj. Karaman TİM, Üniv. TİM,

Üniv. Meyve Fidanı Dağıtım Projesi Karaman TİM, İÖİ İÖİ, ÇiftçiYaban Domuzu İle Mücadele Projesi

Ankara-Konya TİM İÖİ

Elektronik Tahmin Ve Erken Uyarı Sistemi Prj. Konya TİM İÖİ

Bodur Elma Yetiştiriciliğini Geliştirme Prj. Konya TİM İÖİ

Kayısı Yetiştiriciliğini Geliştirme Prj. Konya TİM İÖİ

Damla Sulama Sistemi Projesi Konya TİM İÖİ Tarımsal Mekanizasyon Projesi Konya TİM İÖİ

Enterotoxemie Aşılaması Bölge İlleri TİM Çiftçi

Keçi Ciğer Ağrısı Bölge İlleri TİM Çiftçi

Agalaktia Aşılaması Bölge İlleri TİM Çiftçi

Enf.Hep.Nec. Aşılaması Bölge İlleri TİM Çiftçi

Devam Eden

Projeler

ÇATAK(Çevre Amaçlı Tar.Araz.Kor.Prj.)

Ankara-Konya

TİM Gen.Büt.

263

Tablo 231. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Uygulanması Önerilen Yeni Projeler


Yeri

Uygulama

Süresi

Sorumlu/İşbirliği Yapılan

Kuruluşlar

Finans Kaynağı

Arı Otu Üretimini Geliştirme Prj.

Bölge İlleri 2007- TİM, İÖİ İÖİ,Çiftçi

Ana Arı Dağıtım Prj. Bölge İlleri 2007- TİM. İÖİ İÖİ,ÇiftçiHamur ve Pudra Şekeri Kırma Mak.Alım Prj. Karaman 2007- TİM. İÖİ İÖİ,Çiftçi

Sorgum-Sudan Otu Üretimini Geliştirme Prj.

Bölge İlleri 2007- TİM. İÖİ İÖİ,Çiftçi

Hayvan Pancarı Üretimini Geliştirme Prj.


Tritikale Üretimini Geliştirme Prj. Karaman 2007- TİM. İÖİ İÖİ,Çiftçi

Yem Kırma Makinesi Alım Prj. Karaman 2007- TİM. İÖİ İÖİ,ÇiftçiBalya Makinesi Alım Projesi Bölge İlleri 2007- TİM. İÖİ İÖİ,ÇiftçiKulak Küpesi Alım Projesi Bölge İlleri 2007- TİM. İÖİ İÖİ,ÇiftçiKöy Merkezli Tarımsal Ürt. Dest. prj.


Mahsül Fiyatına Tohumluk Temin Prj. Karaman 2007- TİM. İÖİ İÖİ,Çiftçi

Yüksek Sistem Bağ Projesi Bölge İlleri 2007- TİM. İÖİ İÖİ,ÇiftçiTrabzon Hurması Üret.Gel.Prj. Karaman 2007- TİM. İÖİ İÖİ,ÇiftçiKöpek Kedilerin Kuduz Aşılama Prj.


Şarbon (Antrax) Aşılama Proj. Bölge İlleri 2007- TİM. İÖİ İÖİ,ÇiftçiErken Uyarı Cihazı Alım projesi Bölge İlleri 2007- TİM. İÖİ İÖİ,ÇiftçiSelektör Alım Projesi Karaman 2007- TİM. İÖİ İÖİ,ÇiftçiKekik Tarımını Geliştirme Projesi


Soya Fasulyesi Üretimini Gel.Prj.


Askılı Tip Holder (Süne Müc.) Alım Prj.


Arılı Kovan Dağıtımı Proj. Bölge İlleri 2007- TİM. İÖİ İÖİ,ÇiftçiBodur Elma Üretimini Geliştirme Prj.


Ceviz Üretimini Geliştirme Prj. Bölge İlleri 2007- TİM. İÖİ İÖİ,ÇiftçiBodur Kiraz Üretimini Geliştirme Prj.


Kayısı Üretimini Geliştirme Prj. Bölge İlleri 2007- TİM. İÖİ İÖİ,Çiftçi

Yeni Proje

Önerileri

Akasya Fidanı Alım Projesi Bölge İlleri 2007- TİM. İÖİ İÖİ,Çiftçi

264


Yeri

Uygulama

Süresi


Kuruluşlar

Finans Kaynağı

Silajlık Mısır Üretimini Geliştirme Projesi Bölge İlleri 2007- TİM. İÖİ İÖİ,Çiftçi

Yemlik Mısır Üretimini Geliştirme Projesi Bölge İlleri 2007- TİM. İÖİ İÖİ,Çiftçi

Fiğ Üretimini Geliştirme Projesi Bölge İlleri 2007- TİM. İÖİ İÖİ,ÇiftçiKorunga Üretimini Geliştirme Projesi Bölge İlleri 2007- TİM. İÖİ İÖİ,Çiftçi

Yonca Üretimini Geliştirme Projesi Bölge İlleri 2007- TİM. İÖİ İÖİ,Çiftçi

Sofralık Domates Üretimini Geliştirme Proj. Bölge İlleri 2007- TİM, İÖİ, Çiftçi

Örg. İÖİ,Çiftçi

Zeytin Üretimini Geliştirme Projesi Karaman 2007- TİM. İÖİ İÖİ,Çiftçi

Bambul Zararlısı İle Mücadele Projesi Bölge İlleri 2007- TİM. İÖİ İÖİ,Çiftçi

Örtü Altı Çilek Üretimini Geliştirme Projesi Bölge İlleri 2007- TİM, İÖİ, Çiftçi


Mantarcılığı Geliştirme Projesi Bölge İlleri 2007- TİM, İÖİ, Çiftçi Örg. İÖİ,Çiftçi

Damızlık Süt İnekçiligi Projesi Bölge İlleri 2007- TİM. İÖİ İÖİ,ÇiftçiVibrios Aşılaması Bölge İlleri 2007- TİM. İÖİ İÖİ,ÇiftçiKuduz Aşılaması Karaman 2007- TİM. İÖİ İÖİ,ÇiftçiYarı Bodur Elma Bah. Tes.Prj. Bölge İlleri 2007- TİM, İÖİ, Çiftçi


Kulak Küpesi Alım Projesi Karaman 2007- TİM. İÖİ İÖİ,ÇiftçiBilg. Erken Uyarı Cihazı Al. Prj. Karaman 2007- TİM. İÖİ İÖİ,ÇiftçiP.P.R (Koyun Keçi Vebası) Aşısı Bölge İlleri 2007- TİM. İÖİ İÖİ,ÇiftçiOrganize Hayvancılık Böl.Oluşturulması Bölge İlleri 2007- TİM. İÖİ, Çiftçi

Örg, Ö. Sekt. İÖİ, Ö. Sekt.

Yem Bitkileri Üre.Gel.Prj. Karaman 2007- TİM. İÖİ İÖİ, Çiftçi

Çayır Mera Tesis Prj. Bölge İlleri 2007- TİM. İÖİ İÖİ, Çiftçi

Yonca Ot Üre.Gel.Prj. Karaman 2007- TİM. İÖİ İÖİ, Çiftçi

Korunga Ot Üre. Gel.Prj. Karaman 2007- TİM. İÖİ İÖİ, Çiftçi

Silaj Yapımı Projesi Bölge İlleri 2007- TİM. İÖİ İÖİ, Çiftçi

Silajlık Mısır Üretimi Gel.Prj. Bölge İlleri 2007- TİM. İÖİ İÖİ, Çiftçi

Macar Fiğ Ot Üretimini Gel.Prj Bölge İlleri 2007- TİM, İÖİ İÖİ, Çiftçi

Süt Toplama ve Soğutma Tankı Tesis Prj. Bölge İlleri 2007- TİM, Çiftçi Örg. TKB,

Çiftçi

Yeni Proje Önerileri

Tarla İçi Sulama Sistemleri Projesi Bölge İlleri 2007- TİM, Çiftçi Örg. TKB, Çiftçi

265


Yeri Uygulama

Süresi


Kuruluşlar

Finans Kaynağı

Hayvan Sağlığı ve Zoonoz Hastalıklarla Mücadele için Malzeme Alımı

Bölge İlleri 2007- TİM, İÖİ İÖİ, Çiftçi

Anthrax Hastalığı ile Mücadele Karaman 2007- TİM, İÖİ İÖİ, Çiftçi

PPR (Koyun-Keçi Vebası) ile Mücadele Karaman 2007- TİM, İÖİ İÖİ, Çiftçi

Brucellosis Hastalığı ile Mücadele


Kontinü Sistem Zeytinyağı Fabrikası Kurulması Karaman 2007- TİM, İÖİ, Ö.Sek.,

Koop. İÖİ,Çiftçi

20 ton/gün Kapasiteli Süt Toplama Merkezlerinin Kurulması

Bölge İlleri 2007- TİM, İÖİ, Ö.Sek.,

Koop. İÖİ,Çiftçi

Kiraz Sınıflama, Paketleme, Şoklama ve Geçici Depolama Tesisi

Bölge İlleri 2007- TİM, İÖİ, Ö.Sek., İÖİ,Çiftçi

2 ton/gün kapasiteli Arı Ürünleri İşleme ve Paketleme Tesisi

Bölge İlleri 2007- TİM, İÖİ, Yet.

Bir., İÖİ,Yet.Bir.

Zehirli Yem Hazırlama Makinesi Alımı Karaman 2007- TİM. İÖİ İÖİ

Domates Salçası Üretim Tesisi Karaman 2007- TİM, İÖİ, Özel

Sek. Ür. Bir. İÖİ,Çiftçi,

Ür. Bir. Pastörize Yumurta Üretim Tesisi

Bölge İlleri 2007- TİM, İÖİ, Özel

Sek., İÖİ, Özel

Sek. 25 ton yaş üzüm/gün kapasiteli Pekmez, Reçel ve Marmelat Üretim ve Paketleme Tesisi Kurulması

Bölge İlleri 2007- TİM, İÖİ, Özel

Sek., Ür. Birl.

İÖİ, Özel Sek. Ür.

Birl.

50 ton rafine yağ/gün kapasiteli Bitkisel Kökenli Yağ Üretim Tesisi

Karaman 2007- TİM, İÖİ, Özel Sek., Koop.

İÖİ, Özel Sek., Koop.

50 ton yaş meyve/gün kapasiteli Elma Sınıflandırma ve Paketleme Tesisi

Karaman 2007- TİM, İÖİ, Özel Sek., Ür. Birl.

İÖİ, Özel Sek. Ür.

Birl. Tarımsal Mekanizasyon Projesi (Anıza Ekim Makinesi, Fide Dikim ve Zeytin Silkme Mak)

Bölge İlleri 2007- TİM, İÖİ, Koop. İÖİ, Koop.,

Çiftçi

100 Aileye Arılı Kovan Dağıtımı Karaman 2007- TİM. İÖİ İÖİ, Çiftçi

Arı Dölleme ve Polinasyon (Çiçek Florasının Geliştirilmesi)

Bölge İlleri 2007- TİM, İÖİ, Yet.

Bir. İÖİ,Yet.

Bir.


İpek Böcekçiliğini Geliştirme Preojesi Ankara 2007- TİM, İÖİ, Yet.

Bir. İÖİ,Yet.

Bir.

266


Yeri

Uygulama

Süresi


Kuruluşlar

Finans Kaynağı

Modern Meyve Plantasyonlarının Kurulması (Ceviz, Nar, Kestane, Kiraz, Kayısı, Erik, Şeftali, Armut, Elma, Trabzon Hurması)

Karaman 2007- TİM, İÖİ İÖİ,Çiftçi

Yabani Ağaç Aşılamaları (Antepfıstığı) Karaman 2007- TİM, İÖİ İÖİ

Bağ Çubuğu Dağıtımı Bölge İlleri 2007- TİM, İÖİ İÖİ, Çiftçi

Zeytin Fidanı Dağıtımı Karaman 2007- TİM, İÖİ İÖİ, Çiftçi

Zeytin Sineği ile Biyoteknik Mücadele (EKO-TRAP) Karaman 2007- TİM, İÖİ, Koop.

İÖİ, Koop, Çiftçi

Üzüm, Elma ve Kiraz Üretiminde İyi Tarım Uygulamalarına (Europgap) Uyumun Sağlanması

Bölge İlleri 2007- TİM, İÖİ, Çiftçi İÖİ, Çiftçi

Elma Entegre Mücadele Karaman 2007- TİM, İÖİ, Çiftçi İÖİ, Çiftçi

Bitkisel Ürünlerde Pestisit Kalıntı İzleme ve Değerlendirme Bölge İlleri 2007- TİM, İÖİ, Üniv.,

Enst. İÖİ

Organik Tarım Karaman 2007- TİM, İÖİ, İÖİ, Çiftçi

Organik Tarımın Yaygınlaştırılması ve Geliştirilmesi Prj.

Bölge İlleri 2007- TİM, İÖİ, Çiftçi İÖİ, Çiftçi

Fasulye, Mısır ve Sebzelerde Damla Sulama Sistemi Karaman 2007- TİM, İÖİ İÖİ,

Çiftçi Elma ve Kirazda Minispring Sulama Sistemi Karaman 2007- TİM, İÖİ İÖİ,

Çiftçi Köylerde Tarımsal Amaçlı Sulama Tesislerinin Rehabilitasyonu Karaman 2007- TİM, İÖİ, Koop.,

DSİ,

İÖİ, Koop, Çiftçi

Yayım ve Eğitim Hizmetleri Bölge İlleri 2007- TİM, İÖİ İÖİ Kabak Üzerine Aşılı Karpuz Yetiştiriciliği


Sertifikalı Tohumluk Kullanımının Teşviki


Sürdürülebilir Hayvansal Üretimde Yem Bitkileri Tarımı Karaman 2007- TİM, İÖİ, İÖİ,

Çiftçi Elmada Reklam, Tanıtım ve Markalaşma ile İç ve Dış Tüketimin Artırılması

Karaman 2007- TİM, İÖİ, Ür.

Bir., Yerel Basın, KTO

İÖİ, Ür. Bir.,

Saanen Keçisi Yetiştiriciliği Bölge İlleri 2007- TİM, İÖİ İÖİ, Çiftçi


Sırık Domates Yetiştiriciliğinin Geliştirilimesi


267


Yeri Uygulama

Süresi


Kuruluşlar

Finans Kaynağı

Seracılık Bölge İlleri 2007- TİM, İÖİ İÖİ,

Çiftçi Alabalık Üretiminin Artırılması Bölge

İlleri 2007- TİM, İÖİ İÖİ, Çiftçi

Yağlı Tohumlu Bitki Üretimini Artırma

Bölge İlleri 2007- TİM, İÖİ İÖİ,

Çiftçi Kuduz Hastalığı ile Mücadele Bölge

İlleri 2007- TİM, İÖİ İÖİ, Çiftçi

Kuş Gribi ile Mücadele Bölge İlleri 2007- TKB, TİM, İÖİ,

Yerel Basın İÖİ,

Çiftçi Patates Üretimini Geliştirme Projesi Konya 2007 TİM İÖİ,

Çiftçi Kanola Üretimini Geliştirme Projesi Konya 2007 TİM, İÖİ İÖİ,

Çiftçi Aspir Üretimini Geliştirme Projesi Konya 2007 TİM, İÖİ İÖİ,

Çiftçi Kapari Üretimini Geliştirme Projesi Konya 2007 TİM, İÖİ İÖİ,

Çiftçi Kavun Üretimini Geliştirme Projesi Konya 2007 TİM, İÖİ İÖİ,

Çiftçi Yerli Çeşit Gen Kaynaklarını Koruma Projesi Konya 2007 TİM, İÖİ

Gen.Büt. İÖİ,

Çiftçi Jeotermal Isıtmalı Sera Tesis Projesi Konya 2007 TİM, İÖİ İÖİ,

Çiftçi Kullanılmış Zirai İlaç Ambalajlarını Toplama Projesi Konya 2007 TİM, İÖİ İÖİ,

Çiftçi Ambar Zararlıları İle Mücadele Projesi Konya 2007 TİM, İÖİ İÖİ,

Çiftçi Arıcılık Ürünleri Geliştirme Projesi Konya 2007 TİM, İÖİ İÖİ,

Çiftçi Hayvan Barınaklarının İyileştirilmesi Projesi Konya 2007 TİM, İÖİ İÖİ,

Çiftçi Organik Hayvansal Ürünler Üretim Projesi Konya 2007 TİM, İÖİ İÖİ,

Çiftçi Büyük ve Küçükbaş Şap Aşılaması Projesi Konya 2007 TİM, İÖİ İÖİ,

Çiftçi Süt Sığırcılığı Mastitis Projesi Konya 2007 TİM, İÖİ İÖİ,

Çiftçi Göletlerin Ekstansif Üretime Kazandırılması Projesi Konya 2007 TİM, İÖİ, Koop.,

DSİ, İÖİ,

Çiftçi Bölgedeki Tüm Su Kaynaklarında Kirlilik Tesbiti Projesi

Konya 2007 TİM, İÖİ, DSİ, İÖİ, Çiftçi

Patates İşleme ve Değerlendirme Tesisi Kurulması Projesi Konya 2007 TİM, İÖİ İÖİ,

Çiftçi


Tıbbi ve Aromatik Bitki Üretimini Geliştirme Projesi Konya 2007 TİM, İÖİ İÖİ,

Çiftçi

268


Yeri Uygulama

Süresi


Kuruluşlar

Finans Kaynağı

Yaban Domuzu ile Mücadele Projesi Konya 2007 TİM, Çevre İl

Müd. İÖİ,

Çiftçi Ekimi Yaygın Ürünlerin Markalaştırılması Projesi Konya 2007 TİM, İÖİ,Yerel

Basın İÖİ,

Çiftçi Bakliyat Ürünleri Tasnif ve Ambalajlama Projesi Konya 2007 TİM, İÖİ İÖİ,

Çiftçi Coğrafi Bilgi Sistemleri ile İstatistiksel Bilgilerin toplanması Projesi

Ankara-Konya 2007 TİM, İÖİ

Gen.Büt. İÖİ,

Çiftçi Gıda İşletmelerinin Denetiminin Etkinleştirilmesi Projesi Konya 2007 TİM, İÖİ İÖİ,

Çiftçi İl Kontrol laboratuarının Güçlendirilmesi Projesi

Ankara-Konya 2007 TİM, İÖİ İÖİ,

Çiftçi Pazarlama Kanallarının İyileştirilmesine Yönelik Eğitim ve Yayım projesi

Ankara-Konya 2007 TİM, İÖİ İÖİ,

Çiftçi


İpek Böcekçiliğinin Geliştirilmesi Projesi Ankara 2007 TİM, İÖİ İÖİ,

Çiftçi

269

BÖLÜM 8 8. EKLER 8.1. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi İllerine Ait Doğal Kaynak Envanterleri 8.1.1. TR 510 Batı Anadolu Bölgesi Ankara İlie Ait Doğal Kaynak Envanteri

1.İklim Güneş: (31 yıllık ort.) Güneşli Gün Sayısı 91.0 Güneşlenme süresi 6 saat 53 dakikadır. Güneşlenme Şiddeti 343,69 cal/cm2.dak. Yağış: Uzun yılar ortalama yağış miktarı 401.2 mm

2.Arazi Dağılımı

Arazi Cinsi Alanı (ha) % Tarım 1284000 49,95Orman 357961 13,93Çayır Mera 430777 16,76Tarım Dışı 497862 19,36Yüzölçümü 2570600 100

3.Tarım Arazilerinin Dağılımı

4.Bitki Potansiyeli

Tarım Alanı İçerisinde Üretim Desenine Göre Arazilerin Dağılımı Alan %

Ekilen Alan 890268,1 69,34Tarla Alanı Nadas 320800,9 24,98

Sebze Alanı 45873,2 3,57Bağ Alanı 4476,1 0,35Meyve Alanı 22581,7 1,76 Tarla Bitkileri Ekilişi İçerisinde Ürün Desenine Göre Arazi Oranları Ürün deseni Alan (ha) Oran (%)Tahıllar 807579 90,71Endüstri Bitkileri 9594,3 1,08Baklagiller 19020 2,14Yağ Bitkiler 21250 2,39Yem Bitkileri 31758,8 3,57Yumrulu Bitkiler 1066 0,12Toplam 890268,1 100Sebzeler Ürün deseni Alan (ha) Oran (%)Baklagil 982,5 2,14Meyvesi yenen sebzeler 32119,3 70,02

Alan (ha) Ekilen Alan 890268,1 Tarla Alanı Nadas 320800,9

Sebze Alanı 45873,2 Bağ Alanı 4476,1 Meyve Alanı 22581,7

270

Yaprağı yenen sebzeler 2806,7 6,12Soğansı-yumrulu kök sebzeler 9964,7 21,72Toplam 45873,2 100 Meyve Ağaçları Ekilişinde Ürün Dağılımı Ürün deseni Ağaç sayısı (ad) Yumuşak Çekirdekliler 1811424Taş Çekirdekliler 1459532Üzüm bağ (ha) 4476,1Sert Kabuklular 185190Toplam ağaç sayısı 3565890Çilek (ha) 6,5

5.Hayvan Potansiyeli

Küçükbaş Hayvan Varlığı (Baş) Koyun 535621 Keçi 122880 Büyükbaş Hayvan Varlığı (Baş) Kültür 28960 Melez 86887 Yerli 103045 Manda 900 Toplam 219792 Kanatlı Hayvan Sayısı (Adet) Yumurtacı Tavuk 2037655 Etçi Tavuk 4990000 Hindi 38440 Diğer Kanatlı 15847 Toplam 7081942 Arı Kovanı 56882 Arıcılık Yapan Köy Sayısı 589 Bal Üretimi 676,3 Bal Mumu 18 Kırmızı Et Üretimi 4373,3 Beyaz Et Üretimi 4281 Süt Üretimi 179934 Yumurta Üretimi 478367000 Yapağı-Kıl-Tiftik 855,1 Deri 138849

6.Su Kaynakları

Akarsular; Kızılırmak ve Sakarya Nehirleri başlıca akarsu kaynaklarıdır. Diğer çay ve dereler bu iki ırmağın kollarını oluşturur. Barajlar; Ankara`daki barajları yararlanma çeşidi itibariyle içme suyu, sulama suyu, içme ve sulama suyu, elektrik enerjisi sağlayan barajlar olamak üzere dört ayrı başlık altında toplamak mümkündür. İçme Suyu Sağlanan Barajlar Çubuk I Barajı: Göl alanı 0,94 km2 dir. Çubuk II Barajı: Çubuk Çayı üzerinde Çubuk`un 5 km. kuzeyinde, vadinin nispeten daraldığı bir yerde şehrin su ihtiyacını karşılamak amacıyla kurulmuştur. Göl alanı 1.20 km2.dir.

271

Bayındır Barajı: Bayındır Deresi üzerine kurulmuştur. Göl alanı 0.71 km2.dir. Çamlıdere Barajı: Çamlıdere`de Bayındır Deresi üzerindedir. 32 km2 lik göl alanına sahiptir. Sulama Suyu Sağlanan Barajlar Asartepe Barajı: Göl alanı 1.77 km2 dir. Sulama alanı 2.260 hektardır. İçme Ve Sulama Suyu Sağlanan Barajlar Kurtboğazı Barajı: Ova Çayının kolu olan Kurtboğazı deresi üzerinde kurulmuş ve 1977 yılında faaliyete geçmiştir. 5 km2’lik göl alanına sahiptir. Elektrik Enerjisi Sağlanan Barajlar Sarıyar Barajı: Ankara`ya 165 km. uzaklıkta olan baraj, Anadolu`nun elektrik ihtiyacını karşılamak üzere 1966 yılında faaliyete geçmiştir. Barajın arkasındaki suni göl balıkçılık ve su suporları için elverişlidir. Sakarya Nerhi üzerinde kurulmuştur. 6.50 km2 lik göl alanına sahiptir. Kesikköprü Barajı: Kızılırmak Nehri üzerinde 1966 yılında faaliyete geçmiştir. Göl alanı 6.50 km2 dir.

7.Maden Mineraller Ve Enerji Kaynakları

Altın, Kurşun-Çinko-Antimuan, Bentonit, Bitümlü Şist, Çimento, Demir, Feldispat, Jeotermal Alan ve termal kaynaklar, Jips, Kaya Tuzu, Kireçtaşı, Kum-Çakıl, Linyit, Manganez, Manyezit, Mermer, Perlit, Pomza, Sepiyolit, Sodyum Sülfat, Trona, başlıca madenlerdir.

8.Tarım Alet Ve Makina Sayısı

Traktörlerin Beygir Güçlerine göre dağılımları şöyledir. 1-10 BG arası : 393 11-24 BG arası : 167 25-34 BG arası : 847 35-50 BG arası : 8133 50+ BG :14505

9.Tarımsal Amaçlı Örgütlenme

Tarım Kredi Kooperatifleri, Tarım Satış Kooperatifleri, Pancar Ekicileri Kooperatifi, Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, Sulama Kooperatifleri, Su Ürünleri Kooperatifi, Ürün Borsaları, Ziraat Odası, Ankara Bölgesi Sulama Kooperatifleri Birlikleri, Ankara Bölgesi Ormancılık Kooperatifleri Birliği, Ankara Bölgesi Tarımsal Kooperatifler Birliği, Türkiye Sulama Kooperatifleri Merkez Birliği, Tiftikbirlik, Pankobirlik, Arı Yetiştiricileri Birliği, Damızlık Süt Sığırı Yetiştirici Birliği, Damızlık Koyun ve Keçi Yetiştiricileri Birliği

10.Sanayi Kuruluşları

Un fabrikaları, şeker fabrikası, yem fabrikası, yem katkı sanayi, tıbbi malzeme sanayi, ambalaj sanayi, mermer ve betonarme sanayi, gıda sanayi, süt ve süt ürünleri sanayi, tuz sanayi tesisleri bulunmaktadır.

11.Turistik Ve Tarihi Yerler

Akyurt : Höyük bulunmaktadır. Altındağ :Ankara Kalesi, Augustus Tapınağı, Julianus Sütunu, Roma Hamamı, Cumhuriyet Anıtı, Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Devlet Resim ve Heykel Müzesi, Etnografya Müzesi, Kurtuluş Savaşı Müzesi ve Cumhuriyet Müzesi bulunmaktadır. Ayrıca Karacabey, Ahi Şerafettin, Hacı Bayram Veli Efendi, Karyağdı, Gülbaba ve İzzettin Baba Türbeleri ile Hacı Bayram, Aslanhane, Ahi Elvan, Alaaddin, Zincirli ve Kurşunlu

272

camileri de ilçe sınırları içerisindedir. Ayaş İlçesi: Kırkevler, Killik, Bünyamin ve Eski Camii gibi tarihi eserleri vardır. Ayaş İlçesi kaplıcaları ile ünlüdür. Karakaya Kaplıcası ile 23 km. batısındaki Ayaş içmelerinin mineralli ve radyoaktifli suların sağlık açısından önemli bir zenginlik kaynağıdır. Karadere Bağları, Ova Bağları, Arıklar Bağları, Kirazdibi Bağları ilçenin diğer tabiat varlıklarıdır. Bala :Beynam Ormanları Balâ ilçesinin önemli mesire yerlerindendir. Beypazarı İlçesi: tarihi evleri, gümüş işçiliği ve havucu ile ünlüdür. Boğazkesen Kümbeti, Suluhan, Eski Hamam, Sultan Alaaddin Cami, Akşemseddin Cami, Kurşunlu Cami, Rüstem Paşa Hamamı, Gazi Gündüzalp Türbesi (Hırkatepe), Kara Davut Türbesi (Kuyumcutekke), Karaca Ahmet Türbesi tarihi mekanlardır. Tekke Yaylası ve Karaşar beldesinde bulunan Eğriova Yaylası ve Gölü, Dereli köyü civarında peri bacalarını andıran yapılar ilçenin ilgi çekici yerleridir. Güdül İlçesi: Hititler dönemi mağaları, Samutbaba Türbesi, Kasım Baba Türbesi, Kirmir Çayı Vadisi, Sorgun Gölü ve asma bağları görmeye değerdir. Çamlıdere : Selçuklu dönemine ait Peçenek Beldesinde bir Camii bulunmaktadır. Bunun yanı sıra Bizans Dönemine ait mezar ve yerleşim yerleri kalıntılarına da rastlanılmaktadır. Orman mesire yerleri ve doğal güzellikler ilçede dikkati çeker. Çankaya : Atatürk Orman Çiftliği, Eymir Gölü, Elmadağ Kayak Tesisleri, Ahlatlıbel Spor ve Eğlence Merkezi ilçe sınırlarındadır. Anıtkabir, Atatürk Müzesi, Zafer Anıtı, MTA Genel Müdürlüğü Tabiat Tarihi Müzesi, Güvenlik Anıtı, Etnografya Atatürk Anıtı, Doğa Tarihi Müzesi, ODTÜ Arkeoloji Müzesi, Devlet Resim ve Heykel Sergi Salonu, Anıt Park, Botanik Bahçesi, Abdi İpekçi Parkı, Güven Park, Kurtuluş Parkı, Kuğulu Park, Milli Egemenlik Parkı, Ahmet Arif Parkı, 100. Yıl Kapalı Yüzme Havuzu, Belediye Buz Paten Sahası gibi spor alanları, Oyuncak Müzesi, Hitit Anıtı, Atakule, TBMM ilçenin başlıca turistik yerlerindendir. Çubuk : Aktepe`de bulunan bir kale harabesi ve Karadana Köyünde Oyulu Kaya Mezarları Hitit kalıntılarıdır. Çubuk II. Barajı drenaj alanında bulunan ormanlık ile Karagöl mevkiinde bulunan ormanlık alanlar önemli mesire yerleridir. Elmadağ : Halıcılık, el dokuması, kilim, heybe ve çantalar kültür zenginliklerini günümüze kadar getirmiştir. Etimesgut : Gazi Tren istasyonu ve Atatürk`ün İstanbul`a gidiş gelişlerinde uğurlandığı Etimesgut Tren İstasyonu tarihi yapı

273

özellikleriyle dikkat çekicidir. Etimesgutà adını veren Ahi Mesùd, Ahi Elvan gibi Türk büyüklerinden, Ahi Elvan Hazretlerinin Türbesi Elvanköy` de Elvanköy Cami avlusunda bulunmaktadır. Evren : Höyük ve kilise, kale kalıntıları bu yörenin İslamiyetten çok önceleri yerleşim yeri olduğunu göstermektedir. İlçe sınırları içerisinde Evren-Sarıyahşi yolu üzerinde Evren` e 2 km. uzaklıkta bir höyükte bin yıla ait seramik kalıntılarına rastlanmıştır. Çatalpınar Köyünün 2 km güneybatısında bulunan Sığırcık Kalesi Geç Bizans ve Osmanlı Dönemine aittir. Gölbaşı :Ankara`nın mesire, sayfiye, turizm ve sanayi bölgesi durumundadır. Mogan ve Eymir Gölleri, doğal güzelliği, temiz havası ve balık üretimi ile ilçeye turistik bir değer kazandırmaktadır. Tulumtaş Mağarasında görülmeye değer dikit, sarkıt ve sütunlar bulunmaktadır. Haymana : Kaplıcalarıyla dünyaca ünlüdür. Kaplıcaların tarihi Hititlere kadar uzanmaktadır. Hititlerden sonra Romalılar devrinde kaplıca tesisleri yeniden onarılmış, ayrıca kaplıcanın 1-1.5 km doğusunda halen harabeleri bulunan bir şehir kurularak, bu bölge bir su tedavi merkezi haline getirilmiştir. Kalecik : Hasbey, Saray, Tabakhane Camileri, Kazancıbaba, Alişoğlu Türbesi ile Kızılırmak üzerindeki Develioğlu Köprüsü ve Kalecik Kalesi belli başlı tarihi eserleridir. Kazan : Yapılan kazılar sonucu çıkan birçok tarihi eser, çok değişik medeniyetler zamanında ilçe ve köylerinde yerleşim olduğunu göstermektedir. Keçiören : Keçiören ilçesinin Ankara şehir merkezine uzaklığı 3 km. dir. Ankara`nın Merkez ilçelerinden biridir. Mustafa Kemalìn Kurtuluş Savaşına hazırlandığı ve karargah olarak kullandığı Ankara Eski Tarım Okulu bugün müze olarak Keçiören sınırları içerisindedir. Kızılcahamam : Ankara`nın orman örtüsüne sahip olan yerleşim yeridir. Maden suyu bakımından oldukça zengin olan Kızılcahamamà 16 km uzaklıktaki Şey Hamamı Kaplıcası ülkenin önemli kaplıcaları arasındadır. Mamak :Anfi Tiyatrosu, kültürel faaliyet varlıklarından sayılabilir.Tabiat varlıkları olarak Hatip Çayı, Bayındır Barajı ve önemli 4 mesire yerlerindendir. Nallıhan : Nallıhan`ın şehir merkezine uzaklığı 161 km. dir.İlçe merkezi 1599`da Vezir Nasuhpaşa` nın burada bir han yaptırmasıyla teşekkül etmiş, adını bu Han`dan almıştır. Halen çatısı yıkık olan Han ile birlikte cami ve hamam da yapılmıştır. İlçede, Uluhan (Köstebek) Köyünde 17. Yüzyılda inşa edilmiş olan Uluhan Cami de diğer önemli bir eserdir. Polatlı : Yassıhöyük Köyü ve çevresi bölgede gerçek bir tarih başlangıcı

274

sayılabilir. Bu çevrede 86 adet tümülüs ve kral mezarları ve kalıntıları ilçe merkezinde de tümülüs ve şehir kalıntıları bulunmaktadır. Şereflikoçhisar : Tuz Gölü bulunmaktadır. Kuzeyinde bulunan Hirfanlı Baraj Gölünde balıkçılık yapılmaktadır. Tuz Gölü, Kurşunlu Camii, Koçhisar Kalesi ve Parlasan Kalesi, ilçenin tarihi ve turistik zenginliklerini oluşturur. Yenimahalle : Selçuklu Hükümdarı Alaaddin Keykubat tarafından 1222 yılında eski Bağdat Ticaret yolunun geçtiği Ankara Çayı üzerinde yaptırılan Akköprü sayılabilir.

12.Nüfus Dağılımı TR 51 Alt bölgesi içerisinde bulunan 24 ilçede 926 köy bulunmaktadır. 1990 yılı nüfus verilerine göre: Şehir Nüfusu : 2836802 Köy Nüfusu : 399576 Toplam : 3236378 TR 51 Alt Bölgesi toplam nüfusunda şehir nüfusunun oranı % 87,65’dir.

2000 yılı nüfus verilerine göre: Şehir Nüfusu : 3540522 Köy Nüfusu : 467338 Toplam : 4007860

TR 51 Alt Bölgesi toplam nüfusunda şehir nüfusunun % 88,33’dür. Nüfus Yoğunluğu ise 163,45 (kişi/km2)’dir. 1990 ve 2000 yılı sayım sonuçlarına göre şehir nüfusunda yaklaşık %o 22.15’lik bir artış söz konusudur. Köy nüfusunda ise %o 15.66’lük bir artış söz konusudur. Toplam nüfus itibariyle yaklaşık %o 21.37’lük bir artış vardır.

275

8.1.2. TR 521 Batı Anadolu Bölgesi Konya İline Ait Doğal Kaynak Envanteri 1. İklim Güneş: (31 yılık ort.)

Güneşli Gün Sayısı 125.9 gün Güneşlenme süresi 7 saat 15 dakikadır. Güneşlenme Şiddeti 376,13 cal/cm2.dak. Yağış: Uzun yılar ortalama yağış miktarı 323.6mm

2.Arazi Dağılımı Arazi Cinsi Alanı (ha) % Tarım 2.659.890 63,8Orman 506.426 12,1Çayır Mera 709.894 17,0Tarım Dışı 293.190 7,1Yüzölçümü 4.169.400 100


4.Bitki Potansiyeli

Tarım Alanı İçerisinde Üretim Desenine Göre Arazilerin Dağılımı Alan

Ekilen Alan 1.377.835 51.80 Tarla Alanı Nadas 1.215.975 45.70

Sebze Alanı 22.952 0.90 Bağ Alanı 17.863 0.70 Meyve Alanı 25.265 0.90 Toplam 2.659.890 100 Tarla Bitkileri Ekilişi İçerisinde Ürün Desenine Göre Arazi Oranları Ürün deseni Alan (ha) Oran (%) Tahıllar 1.194.980 86.70 Endüstri Bitkileri 62.596 4.50 Baklagiller 78.305 5.70 Yağ Bitkiler 10.761 0.80 Yem Bitkileri 24.560 1.80 Yumrulu Bitkiler 6.633 0.50 Toplam 1.377.835 100 Ürün deseni Alan (ha) Oran (%) Baklagil 1.805 7.9 Meyvesi yenen sebzeler 13.071 56.8 Yaprağı yenen sebzeler 1.647 7.3 Soğansı-yumrulu kök sebzeler 4.419 19.3

Diğer sebzeler 2.010 8.7 Toplam 22.952 100 Meyve Ağaçları Ekilişinde Ürün Dağılımı Ürün deseni Ağaç sayısı Ekilen

Alan (ha) Ekilen Alan 1.377.835 Tarla Alanı Nadas 1.215.975

Sebze Alanı 22.952 Bağ Alanı 17.863 Meyve Alanı 25.265

276

(adet) Alan(ha) Yumuşak Çekirdekliler 3.257.532 15.811 Taş Çekirdekliler 1.815.672 8.110 Üzüm bağ (ha) 37.755 17.863 Çilek (ha) 319 319 Sert Kabuklular 308.994 1.025 Kimyon (ha) 28.540 28.540 Toplam ağaç sayısı 5.419.953

5.Hayvan Potansiyeli

Küçükbaş Hayvan Varlığı (Baş) Koyun 1.332.073 Keçi 138.888 Büyükbaş Hayvan Varlığı (Baş) Kültür 132.598 Melez 159.369 Yerli 49.603 Manda 579 Toplam 342.149 Kanatlı Hayvan Sayısı (Adet) Yumurtacı Tavuk 6.307.975 Etçi Tavuk 5.248.800 Hindi 78.566 Diğer Kanatlı 44.837 Toplam 11.680.178 Arı Kovanı 69.898 Arıcılık Yapan Köy Sayısı 434 Bal Üretimi(Kg) 1.038.380 Bal Mumu(Kg) 47.499 Kırmızı Et Üretimi(Kg) 40.645.000 Beyaz Et Üretimi(Kg) 7.873.200 Süt Üretimi(Kg) 537.876.000 Yumurta Üretimi 1.485.658.587 Yapağı-Kıl-Tiftik(Kg) 1.728.956 Deri 374.399

6.Su Kaynakları 7.Maden Mineraller Ve Enerji Kaynakları

Alüminyum,Barit,Magnezit,Çinko,Manganez,Krom,Linyit,Kükürt,Mermer,Sodyum Sülfat başlıca madenlerdir.

8. Tarım Alet Ve Makina Sayısı

Traktörlerin BG lerine göre dağılımları şöyledir. 1-10 BG arası : 180 11-24 BG arası : 707 25-34 BG arası : 2.615 35-50 BG arası : 14.424 50+ BG : 27.280


Tarım Kredi Kooperatifi : 75 adet Pancar Ekicileri Kooperatifi : 3 adet Tarımsal Kalkınma Kooperatifi : 271 adet Su Ürünleri Kooperatifi : 11 adet Sulama Kooperatifi : 292 adet olmak üzere toplam 652 adet kooperatif vardır.

10.Sanayi Un, şeker, şekerleme imalathanesi, yemek fabrikası, unlu mamuller

277

Kuruluşları imalathanesi, yem ve yem katkı fabrikaları, süt ve süt ürünleri fabrikası, toz ve alkolsüz içecekler imalathanesi, ambalaj fabrikası, tuz fabrikası, et ürünleri işletmesi, su ürünleri işleme tesisi, paketleme baharat, kuruyemiş tesisi,tekstil, konfeksiyon, triko, iplik ve halı sanayi, ham deri ve mamülleri işleme sanayi, kağıt üretim ve basım sanayi, tarım makineleri imalathanesi, sondaj makinaları, sulama ekipmanları sanayi, değirmen, makarna,yem fabrikası, maden, kimya ,cam ve ilaç sanayi, inş., müteaah. hiz. beton mam. ve toprak san.ağaç, mobilya imalat sanayi,muhtelif döküm sanayi, metal demir, sac işleme,cıvata ve somun san., muhtelif endüstri makina ve ekipmanları san., hidrolik mak. ve ekipmanları ve asansör san.,motor iç aksamları ve dişli sanayi, oto aktarma organ. parçaları ve fren ekip.san., oto dış aksamı, damper, karasör ve kabin san., Linyit Kömürü İşletmesi, sulama sistemleri ve ekipmanları imalat sanayi, alüminyum fabrikası, mermer fabrikası, tekstil fabrikası, av tüfeği imalat sanayi, kimya sanayi, halı sanayi, kapı pencere üretim sanayi vardır.

11.Turistik Ve Tarihi Yerler

Tarih boyunca çok sayıda medeniyete ev sahipliği yapan bölge, bu medeniyetlere ait eserleri barındırır.

Çumra; Çatalhöyük Harabeleri, Esatpaşa Camii. Karatay; Mevlana Müzesi, Şems-i Tebrizi Türbesi, Şerafettin Camii, Selimiye Camii, Aziziye Camii, Karatay Medresesi, Yusufağa Kütüphanesi, Mahkeme Hamamı, Ahmet Efendi Hamamı, İsmil Kaplıcaları. Meram;Meram Bağları eşsiz güzelliğiyle önemli mesire alanlarının başında gelir. Meram ilçesi bünyesinde ayrıca Alaaddin Tepesi’ni ve üzerindeki Alaaddin Camiini, Tavusbaba Türbesini ve Gökyurt Köyü’ndeki antik şehri barındırır. Bozkır; Zengibar Kalesi, Tapınak, Gavur Sarnıcı, Roma Çeşmesi, Hisarlık Kasabası Camii, Kurşunlu Camii, Bozkır Merkez Camii gibi eserler yanında ilçe sınırları dahilinde çok sayıda yayla mevcuttur. Taşkent; Alaaddin Keykubat Anıtı, Hadim’deki Hadimi Hz.lerine ait türbe ve yine bu ilçelerde bulunan yaylalar bölgenin diğer önemli güzellikleri arasındadır. Akşehir; Nasreddin Hoca Türbesi, Taş Medrese Ereğli; Tuvana Krallığı döneminden (M.Ö. 1200-742) intikal eden İvriz Kaya Anıtı, Büyük ve Küçük Göztepe Höyükleri, Ulu Cami Ilgın; Saadettin İsa Kümbeti, 1.Kılınç Arslan Camii, Pir Hüseyin Bey Camii, Lala Mustafa Paşa Camii, Handev-i Kandev-i Türbesi, Ilgın Kaplıcaları. Beyşehir; Eşrefoğlu Camii ve Türbesi, Beyşehir Kalesi, İçerişehir Hamamı, Bedesten, Hititler döneminden kalan Eflatun Pınarı Anıtı, Fasıllar Köyü’ndeki Misthia Kenti Harabeleri, Beyşehir Gölü kıyısında Gölyaka Köyü yakınlarındaki Kubadabad Sarayı önemli tarihi eserler olup ,göl üzerindeki irili ufaklı adalar ve Yaka Manastır adlı mesire yeri ilçenin görülmeye değer güzelliklerindendir. Derbent; Mülayim Köyü’nde bulunan ve bugün soğuk hava deposu olarak da kullanılan in, Elikesik Hanı, Tekke Kalesi, Gelin Kaya, Güllü Pınar. Derebucak; Balat Mağarası, Sulu dere, Körükini Mağaraları, Taşlıpınar Köyü’ndeki Hitit Kabartmaları. Doğanhisar; Ulu Cami, Deştiğin Kasabası Merkez Camii, Yunus Emre Külliyesi. Seydişehir; Tınaztepe Mağarası, Ilıca, Seyit Harun Veli Camii ve Türbesi, Hacı Abdullah Efendi Türbesi, Muhammed Kuddusi Türbesi, Akçalar Höyüğü, Karabulak Höyüğü, Arvana Şehri, Kuğulu ve Pınarbaşı mesire yerleri, yanısıra Toros Dağları’nın eşsiz doğal güzellikleri ilçe sınırları

278

dahilindedir. Cihanbeyli; Damlakuyu Höyüğü, Tuz Gölü, Çeltik Merkez Camii. Kadınhanı;Raziye Hatun Hanı, İbrahim Paşa Camii, Saçıkara Mağarası, Kestel Kalesi ve mesire yerleri. Karapınar; Sultan Selim Külliyesi, Reşadiye Camii, Meke Gölü, Acıgöl, Çıralı Gölü, Valide Sultan Hamamı, Selimiye Şadırvanı. Kulu; Düden Gölü. Sarayönü; Alioğlu Camii, Pir Hüseyin Camii, Kurşunlu Cami, Kamalı Hüyük, Dedeli Höyük, Baş Höyük, Çeşmelisebil Höyüğü, Ertuğrul Höyüğü, Laodikeia Antik Kenti. Yunak;Miskamit Harabeleri, Pissiya Kalıntıları.

12.Nüfus Dağılımı TR 521 Alt bölgesi içerisinde bulunan Konya’da 31 ilçede 786 köy bulunmaktadır. 1990 yılı nüfus verilerine göre: Şehir Nüfusu : 963.128 Köy Nüfusu : 789.530 Toplam : 1.752.658 V. TR 521 Alt Bölgesi toplam nüfusunda şehir nüfusunun oranı % 54,95’dir.

2000 yılı nüfus verilerine göre: Şehir Nüfusu : 1.294.817 Köy Nüfusu : 897 349 Toplam : 2 192 166

V. TR 521 Alt Bölgesi toplam nüfusunda şehir nüfusunun % 59,06’dır. Nüfus Yoğunluğu ise : 57 (Kişi/Km2)’dir. 1990 ve 2000 yılı sayım sonuçlarına göre şehir nüfusunda yaklaşık % 34.43’lük bir artış söz konusudur. Köy nüfusunda ise % 13.65’lik bir artış söz konusudur. Toplam nüfus itibariyle yaklaşık % 25.07’lik bir artış vardır.

279

8.1.3. TR 522Batı Anadolu Bölgesi Karaman İline Ait Doğal Kaynak Envanteri 1. İklim Güneş: (31 yılık ort.)

Güneşli Gün Sayısı 142.9 gün Güneşlenme süresi 8 saat 1 dakikadır. Güneşlenme Şiddeti 408,19 cal/cm2.dak. Yağış: Uzun yılar ortalama yağış miktarı 335.2 mm

2. Arazi Dağılımı

Arazi Cinsi Alanı (ha) % Tarım 345.552 37Orman 209.292 22Çayır Mera 310.990 33Tarım Dışı 73.493 8Yüzölçümü 939,327 100


4. Bitki Potansiyeli

Tarım Alanı İçerisinde Üretim Desenine Göre Arazilerin Dağılımı Alan %

Ekilen Alan 263.397 76,21 Tarla Alanı Nadas 32.231 9,24

Sebze Alanı 9.298 2,96 Bağ Alanı 19.279 5,56 Meyve Alanı 20.397 5,82 Diğer 742 0,21 Tarla Bitkileri Ekilişi İçerisinde Ürün Desenine Göre Arazi Oranları Ürün deseni Alan (ha) Oran (%) Tahıllar 225.867 85,45 Endüstri Bitkileri 5.662 2,14 Baklagiller 17.773 6,72 Yağ Bitkiler 1.376 0.52 Yem Bitkileri 10.356 3,92 Yumrulu Bitkiler 3.301 1,25 Toplam 264.335 100 Sebzeler Ürün deseni Alan (ha) Oran (%) Baklagil 1.073 6,43 Meyvesi yenen sebzeler 7.096 42,55 Yaprağı yenen sebzeler 4.366 26,18 Soğansı-yumrulu kök sebzeler 4.141 24,84 Toplam *16.676 100 * 6.416 ha sebze alanı meyvelikler arasında ve ikinci ürün olarak yetiştirilmekte olup genel sebze alanına dahil edilmemiştir. (Genel Sebze Alanı; 10.260 ha) Meyve Ağaçları Ekilişinde Ürün Dağılımı

Alan (ha) Ekilen Alan 263.397 Tarla Alanı Nadas 32.231

Sebze Alanı 9.298 Bağ Alanı 19.279 Meyve Alanı 20.397 Diğer 742

280

Ürün deseni Ağaç sayısı (ad) Yumuşak Çekirdekliler 5.050.756 Taş Çekirdekliler 657.438 Üzüm bağ (ha) 10.260 Sert Kabuklular 259.975 İncir 17.460 Nar 39.820 Toplam ağaç sayısı 6.035.709

5. Hayvan Potansiyeli

Küçükbaş Hayvan Varlığı (Baş) Koyun 374.141 Keçi 70.789 Büyükbaş Hayvan Varlığı (Baş) Kültür 11.544 Melez 12.548 Yerli 1.327 Toplam 25.419 Kanatlı Hayvan Sayısı (Adet) Tavuk 1.634.333 Hindi 26.654 Diğer Kanatlı 16.570 Toplam 1.677.557 Arı Kovanı 39.753 Arıcılık Yapan Köy Sayısı 93 Bal Üretimi 543 ton Bal Mumu 143 ton Kırmızı Et Üretimi 1.332 ton Süt Üretimi 50.904 ton Yumurta Üretimi 466.329.000 adet Yapağı-Kıl-Tiftik 1.135 Deri 30.032

6. Su Kaynakları

İlin belli başlı akarsuları içinde en büyüğü ve önemlisi Göksu Nehri’ dir. Yerköprü Santrali mevkisinden çıkan nehir, Yünalanı mevkiinde Akdeniz’e dökülür. Uzunluğu 296 km. olan nehrin, il sınırları içindeki uzunluğu ise 47 km’dir. İl içinde doğan akarsulardan en önemlisi, Gödet Çayı’dır. 81 km. uzunluğundaki bu çay, Yüzlük Dağı’dan doğup; Gödet Barajında son bulmaktadır. Ayrancı Barajını dolduran Berendi Çayı, Göztaşı Tepesinden doğup büyük bir vadi oluşturduktan sonra Sudurağı, Aşıran, Kılbasan, Akçaşehir ve Canhasan ovalarında kaybolmaktadır. 80 km. uzunluğundaki İbrala Deresi 2,7 m3 /sn debiye sahiptir. Ermenek çayı, 112 km. uzunluğundadır. Göksu nehrinin bir kolu olup, 56 km’si, Karaman sınırları içinde bulunmaktadır. Mut yakınlarında Suçatı denilen yerde Pirinçsuyu ile Göksu nehrine birleşir. Ermenek çayını; Göktepe yakınlarında Mençek suyu, Ermenek içinden akan Maraspoli suyu, Muz vadide Bahçegözü suyu, Nadire değirmenleri suyu, Balkusan çayı ve Zeyve çayı beslemektedir. Diğer akarsular ise, sel rejimli özellliğe sahip Deliçay, Eskiçay ve Kocaderedir.

7. Maden Mineraller Ve Enerji Kaynakları

Aliminyum, Demir, Kurşun, Çinko, Manganez, Barit, Bentonit, Kaolen, Manyezit, Talk, Linyit ve Mermer başlıca madenlerdir.

8. Tarım Alet Ve Makina Sayısı

Toplam : 12.133 adet traktör bulunmaktadır.

281


Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği, Süt Üreticileri Birliği, Arı Yetiştiricileri Birliği, Meyve Üreticileri Birliği, Yumurta Üreticileri Birliği, Elma Üreticileri Birliği, Koyun ve Keçi Yetiştiricileri Birliği, Tarım Kredi Kooperatifi ve Pancar Ekicileri Kooperatifi mevcuttur.

10.Sanayi Kuruluşları

Un, Bulgur, Bisküvi, Gofret ve Çikolatalı Ürünler Fabrikaları, Ambalaj Fabrikaları, Meyve Suyu Konsantre Fabrikası, Makarna Fabrikası, İrmik Fabrikası, Suma Fabrikası,

11.Turistik ve Tarihi Yerler

Kaleler: Karaman Kalesi, Ermenek Kalesi, Mennan Kalesi, Camiler ve Mescidler: Aktekke Camii, Yunus Emre Camii, Dikbasan Camii, Ulu Camii, Sipaş Camii, Akça Camii, Lamos Camii, Karamanoğulları imaret Camii, Köprüler: Görmel köprüsü, Akköprü, Türbeler: Karamanbey Türbesi, Alaattinbey Türbesi, Medreseler Tol Medresesi, Hatuniye Medresesi Diğer Tarihi Eserler Meraspolis Mağarası, İkizin Hitit Kabartması, Lahit ve Heykeller, Köristan, Çamlıca Gökçeseki Kaya Oyma Mezarları, Koraşburnu Kaya Kabartma Mezarlığı, Karaman’ın yaylaları genellikle Toros Dağları bölgesinde yoğunlaşmıştır. Özellikle Toros Dağları çevresindeki köylerde, yaz aylarında, hayvanları otlatmak için, yaylalara çıkma yöre halkının gelenekleri arasındadır. Bu yaylalar orman içerisinde güzel ve tatlı su imkanları olan, uygun iklim şartları ve temiz havaya sahip doğal değerlerdir. Bu alanlara konaklama tesislerinin yapılması ve alt yapının oluşturulması yayla ve kamping turizmini geliştirecektir.

12. Nüfus Dağılımı

TR 522 Alt bölgesi içerisinde bulunan 6 ilçede 160 köy bulunmaktadır. 1990 yılı nüfus verilerine göre: Şehir Nüfusu : 106.051 Köy Nüfusu : 111.485 Toplam : 217.536

TR 522 Alt Bölgesi toplam nüfusun şehir nüfusu oranı %58 ve köy nüfusu oranı % 42’dir.

2000 yılı nüfus verilerine göre: Şehir Nüfusu : 139.912 Köy Nüfusu : 103.298 Toplam : 243.210

TR 522 Alt Bölgesi toplam nüfusun % 57.5’i şehirde yaşamaktadır. Nüfus Yoğunluğu ise 27 kişi/km2’dir. 1990 ve 2000 yılı sayım sonuçlarına göre şehir nüfusunda yaklaşık binde 27.7’lik bir artış söz konusudur. Köy nüfusunda ise binde 07.6’lık bir azalma gözükmektedir. Toplam nüfus itibariyle yıllık nüfus artış hızı yaklaşık binde 11.2’dir.

282

8.2. TR5 Batı Anadolu Bölgesi İlleri Yeraltı ve Yerüstü Su Kaynakları ile Su Yüzeyleri 8.2.1. Su Kaynakları Potansiyeli

Ankara İli Su Kaynakları (hm3/yıl) A-Yerüstü suyu (Toplam Ortalama) 5.430Sakarya Nehri 2.900Kızılırmak Nehri 2.500Peçeneközü Çayı 30B-Yer altı suyu (Toplam Rezerv) 75,5Toplam(A+B) 5.505,5

Konya İli Su Kaynakları(hm3/yıl) A-Yerüstü suyu 2.939Uludere 143,2Beyşehir Gölü 446Çavuş Deresi 37,4Süberte Çayı 117,9Çarşamba Çayı 164,8Zanapa Deresi 233,6May Deresi 53,6Meram Çayı 51Sille Deresi 2İnsuyu Deresi 14,7Göksu Nehri 818,7Yunak Gökpınar Deresi 223,2Ilgın Deresi 124Bakırpınarı,Zengi,Beşgöz kaynakları 36,4Diğerleri 472,5B) Yeraltı Suları 1.150Toplam(A+B) 4.089

Karaman İli Su Kaynakları(hm3/yıl) Yerüstü suyu 1.813,9Göksu Nehri 394,8Ermenek Çayı 1.140,8Gödet Çayı 53,9İbrala Deresi 84,2Deliçay 18,7Eskiçay 14Kocadere 49,3Diğerleri 58,2B) Yeraltı Suları 182Toplam(A+B) 1.995,9Kaynak : DSİ

283

8.2.2. Su Yüzeyleri

8.2.2.1. TR 510 Batı Anadolu Bölgesi Ankara İli Su Yüzeyleri A) Doğal Göl Yüzeyleri 50.404 ha.Tuz Gölü 49.010Samsam Gölü 808Eymir Gölü 567.5Diğer Göller 19.3B) Baraj Rezervuar Yüzeyleri 18.347 haÇubuk 1 Barajı 144Çubuk 2 Barajı 126Kayaş Bayındır Barajı 75Kurtboğazı Barajı 580Çamlıdere Barajı 3.220Eğrekkaya Barajı 420Akyar Barajı 204Asartepe Barajı 171Hirfanlı Barajı 12.404Kesikköprü Barajı 304Kapulukaya Barajı 699C) Gölet Rezervuar Yüzeyleri 62 haAyaş-Çanıllı Göleti 7,5Çubuk-Kızılca Göleti 13,6Çubuk-Kösrelik Göleti 8,7Çubuk-Kızık Göleti 18Çankaya-Yağlıpınar Göleti 6Yenimahalle-Susuz Göleti 5Kızılcahamam-Üçbaş Göleti 14,2Kızılcahamam-Aşağıkaraviran Göleti 3,7Kızılcahamam-Kırköy Göleti 5,6Kızılcahamam-Karagüney Göleti 8,6Kızılcahamam-Çeştepe Göleti 4,7Kızılcahamam-Aşağıhöyük Göleti 9,3Kızılcahamam-İğder Göleti 1,3Nallıhan-Çamalan Göleti 15Polatlı-Karaahmet Göleti 5,8Polatlı-Ilıca Göleti 3,8Polatlı-Hacımuslu Göleti 6,2Yenimahalle-Bucuk Göleti 4,1Kazan-Örencik Göleti 3,9Evren-Köprüdere Göleti 17D) Akarsu Yüzeyleri 4.384.5 haSakarya Nehri 1.040Kızılırmak Nehri 1.600Peçeneközü Çayı 13Diğer Dereler 1.731,5Toplam Su Yüzeyleri 73.298,3 haKaynak : DSİ

284

8.2.2.2. TR521 Batı Anadolu Bölgesi Konya İli Su Yüzeyleri A) Doğal Göl Yüzeyleri 202.940 ha.Beyşehir Gölü 58.000Tuz Gölü 78.536Hotamış Gölü 22.600Ereğli Akgöl 8.504Akşehir Gölü 35.300 B) Baraj Rezervuar Yüzeyleri 2.750 haApa Barajı 1.260May Barajı 677Altınapa Barajı 298Sille Barajı 34İvriz Barajı 483C) Gölet Rezervuar Yüzeyleri 632ha May Göleti 28haOsmancık Göleti 18Mecidiye Göleti 46Bulcuk Göleti 14Doğanhisar Göleti 23Evliyatekke Göleti 14Başhüyük Göleti 32Derbent Göleti 18Deştiğin Göleti 16Ladik Göleti 31Çayhan Göleti 48Cihanbeyli Göleti 173Akviran Göleti 40Çukurçimen Göleti 8Bostandere Göleti 40Aydoğmuş Göleti 65Hadim Göleti 8Güneydere Göleti 10D) Akarsu Yüzeyleri 71 haGöksu Nehri 37Çarşamba Çayı 14Süberte Çayı 3Diğerleri 17Toplam Su Yüzeyleri 206.395 ha

Kaynak : DSİ

285

8.2.2.3. TR 522 Batı Anadolu Bölgesi Karaman İli Su Yüzeyleri A) Doğal Göl Yüzeyleri ha.B) Baraj Rezervuar Yüzeyleri 920 ha Gödet Barajı 683 Ayrancı Barajı 237C) Gölet Rezervuar Yüzeyleri 10 ha Dokuzyol Göleti 10haD) Akarsu Yüzeyleri 103ha Ermenek Çayı 45 Göksu Nehri 30 Gödet Çayı 8 İbrala Deresi 10 Diğerleri 10Toplam Su Yüzeyleri 1.033 haKaynak:DSİ

286

8.3. TR5 Batı Anadolu Bölgesi Jeotermal Enerji Kaynakları

İller

Jeotermal Alan Sıcaksu Kaynak Sıcaklık Debi Potansiyel Sıcaklık Debi Potansiyel Kullanım Alanı Kurulu Tesıs

Adı Adı (OC) (Lt/Sn.) (Mwt) (OC) (Lt/Sn.) (Mwt) Kızılcahamam 50-51 2.8 0.18 75-86 114 24.33 Kaplıcada,

ısıtmada Kaplıcada, kaplıca tesislerinin ısıtılmasında,seracılıkta kullanılmakta

Kızılcahamam Seyhamamı

Seyhamamı Acı Kaplıca

44-31-34

15-5,6 0.57 - - - Kaplıcadave sera ısıtılmasında

Kaplıca

Çubuk Melıkşah Melikşah Kaynağı 31 0.5 - 32-39 450 7.53 Turistik tesislerde,seracılık ve süs balıkçılığında

Turistik tesislerde balneoloji amacıyla kullanılmakta, süs balıkcılığı ve seracılık yapılmakta

Dutlu 42-51.5 6.07 0.42 - - - Kaplıcada ve sera ısıtılmasında

Kaplıca

Karakaya 31 4.8 - 31 17 - Kaplıcada, kaplıca tesisi,

Çoban 52 10 0,71 - - - sera ve çiftlik ısıtılmasında

Kaplıca

Beypazarı-Dutlu Ayaş

Ayaş 51 1.7 0,11 - - - Kaplıcada ve kaplıca tesislerinin ısıtılmasında

Kaplıca

Haymana 45 4.8 0.2 43-44.5 53 2.1 Kaplıcada ve cami ısıtılmasında

Kaplıca, kaplıca tesisi ve cami ısıtılmasında

Ankara

Haymana Uyuz 34 20

Ilgın Ilgın 40 30 0,63 41.6-42 160 4.68 Kapılcada ve yakın yerleşim bölgesinin ısıtılmasında

Kaplıca

Ilgın Çavuşcugöl Çavuşcugöl 30 10.5 - - - - Kaplıcada -

Konya

Beyşehır Köşkköy Köşkköy 35 7.1 - 35 11 - Kaplıcada Kaplıca * Türkiye Jeotermal Envanteri-1996 ** 7. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1995-1999) Madencilik Özel Ihtisas Komisyonu Enerji Hammaddeleri Alt Komisyonu Jeotermal Enerji Çalışma Grubu Not: Sondajlardaki potansiyel değerleri, kuyuların ilk üretim debilerinin toplamına göre hesaplanmıştır

287

8.4. TR5 Batı Anadolu Bölgesinde Yer Alan İllere Ait Organik Tarım Üretim Verileri

İL Ürün Adı Çiftçi Sayısı

Üretim Alanı (ha)

Türkiye Üretim Miktarı

(ton)

İl Üretim Miktarı

(ton)

Ülke Geneli Ürün

Toplamına Göre (%)

Türkiye Toplam Organik Üretim İçindeki Payı(%)

İl Organik Üretimindeki

Payı (%)

Biber 2.596,65 26,75 1,03 0,01 2,87Buğday 36.754,49 69,60 0,19 0,02 7,46Domates 25.758,81 188,50 0,73 0,07 20,20Fasulye 654,30 27,50 4,20 0,01 2,95Kabak 97,74 5,00 5,12 0,00 0,54Kiraz 1.163,43 1,00 0,09 0,00 0,11Patlıcan 133,48 13,05 9,78 0,00 1,40Üzüm 15.166,44 0,00 0,00 0,00 0,00Arpa 8.395,51 105,00 1,25 0,04 11,25Böğürtlen 128,68 0,05 0,04 0,00 0,01Ceviz 323,26 0,00 0,00 0,00 0,00Soğan 758,21 353,00 46,56 0,12 37,83Yulaf 1.459,97 43,20 2,96 0,01 4,63Barbunya 12,36 2,00 16,18 0,00 0,21Bezelye 16,13 1,50 9,30 0,00 0,16Havuç 26,55 3,00 11,30 0,00 0,32Kavun 89,18 3,00 3,36 0,00 0,32Patates 313,50 7,50 2,39 0,00 0,80Brokoli 87,70 2,00 2,28 0,00 0,21Kuşburnu 11,38 0,03 0,26 0,00 0,00Mısır 9.237,89 80,00 0,87 0,03 8,57

Ank

ara

Bamya 2,37 1,50 63,29 0,00 0,16TOPLAM 17 199,56 933,18

Anason 287,34 234,04 81,45 0,08 2,74Armut 5.262,25 24,60 0,47 0,01 0,29Biber 2.596,65 20,00 0,77 0,01 0,23Buğday 36.754,49 363,95 0,99 0,13 4,27Çilek 4.604,02 2.527,50 54,90 0,87 29,63Domates 25.758,81 210,00 0,82 0,07 2,46Elma 51.614,70 560,48 1,09 0,19 6,57Erik 6.076,59 245,20 4,04 0,08 2,87Fasulye 654,30 131,50 20,10 0,05 1,54Haşhaş 522,08 201,72 38,64 0,07 2,37Kabak 97,74 1,00 1,02 0,00 0,01Kimyon 264,88 139,88 52,81 0,05 1,64Kiraz 1.163,43 215,85 18,55 0,07 2,53Mercimek 10.515,88 666,58 6,34 0,23 7,82Nohut 4.750,58 283,15 5,96 0,10 3,32Şeftali 1.198,80 120,00 10,01 0,04 1,41Üzüm 15.166,44 570,00 3,76 0,20 6,68Vişne 2.477,05 1.206,30 48,70 0,42 14,14Arpa 8.395,51 311,00 3,70 0,11 3,65

Kon

ya

Ceviz 323,26 41,37 12,80 0,01 0,49

288

Soğan 784,21 112,50 14,35 0,04 1,32Ayçiçeği 332,26 7,65 2,30 0,00 0,09Barbunya 12,36 0,36 2,91 0,00 0,00Bezelye 16,13 5,00 31,00 0,00 0,06Karpuz 62,40 1,59 2,55 0,00 0,02Kavun 89,18 1,65 1,85 0,00 0,02Patates 313,50 4,00 1,28 0,00 0,05Rezene 408,83 118,81 29,06 0,04 1,39Marul 358,10 50,00 13,96 0,02 0,59Mısır 9.237,89 85,00 0,92 0,03 1,00Sarımsak 70,58 59,40 84,16 0,02 0,70Soya 62,50 8,00 12,80 0,00 0,09Karnabahar 40,20 0,61 1,52 0,00 0,01Kısa Mahmut 0,50 0,50 100,00 0,00 0,01

TOPLAM 779 2.276,23 8.528,69 Fasulye 654,30 27,00 4,13 0,01 71,05Barbunya 12,36 10,00 80,91 0,00 26,32

Kar

am

an

Patates 313,50 1,00 0,32 0,00 2,63Toplam 1 27,50 38,00 TR 5 Toplam 797 2.503,29 9.499,87 Türkiye Toplam 9.314 162.192,74 279.663,16 Kaynak: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Web Sayfası

289

8.5. TR 5 Batı Anadolu Bölgesi Tarımsal Hizmetler ve Organizasyonları 8.5.1 TR 510 Batı Anadolu Bölgesi Ankara İli Tarımsal Hizmetler ve Organizasyonları Verilen Hizmetler İlgili Kurum

Yayım-Eğitim-Araştırma

Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi, Tarım İl/İlçe Müdürlüğü, Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enst.Müdürlüğü Tavukçuluk Araştırma Ens.Müd. Lalahan Hay.Mrk.Arş.Ens.Müd. Etlik Vet.Mrk.Kont.Arş.Ens.Müd. Zirai Mücadele Mrk.Arş.Ens.Müd. Tohum Test Ve Sert.Merk.Müd. Toprak Ve Su Kaynakları Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Toprak Gübre Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Tar.Alet Ve Mak.Test Mrk.Müd. Şap Enstitüsü Müdürlüğü Merkez İkmal Müdürlüğü İl Kontrol Lab.Müd. Tarımsal Eko.Arş.Enst.Müd. Zirai Üretim İşletmesi Per.Ve Mak.Eğitim Merkezi Müdürlüğü Polatlı ve Bala TİGEM Tarım Danışmanları, Ziraat Odaları, Özel Firmalar

Sulama

DSİ (Büyük Ölçekli), İl Özel İdaresi (Köy Hizmetleri -Küçük Ölçekli) Sulama Kooperatifleri, Sulama Birlikleri,

Orman Köylerini Kalkındırma Tarım İl ve İlçe Müdürlüğü, Çevre ve Orman Bakanlığı İl/Bölge Müdürlüğü

Veteriner Hizmetleri- Suni Tohumlama ve Damızlık

Tarım İl/İlçe Müdürlüğü, Özel Veteriner Hekimler, Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği,

Tarımsal Girdiler (tohum, gübre, zirai mücadele ilaçları)

Tarım İl/ İlçe Müdürlüğü, Dalaman TİGEM Tarım Kredi Kooperatifleri, Tarımsal Kalkınma Koop. vb. Özel Şirketler, Diğer çiftçiler,

Tarımsal Kredi T.C. Ziraat Bankası, Tarım Kredi Kooperatifleri

Ürün Pazarı TMO,Haller, Tüccarlar, Semt Pazarları, Hayvan Pazarı

Süt Toplama ve Pazarlama Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri, Özel Sektör Kuruluşları Köylere Hizmet Götürme Birliği

Et İşleme Özel Kuruluşlar,

Diğer Finansman Kaynakları

Tarım Bakanlığı, İl Özel İdaresi, Köylere Hizmet Götürme Birlikleri, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı.

290

8.5.2. TR 521 Batı Anadolu Bölgesi Konya İli Tarımsal Hizmetler ve Organizasyonları

Verilen Hizmetler İlgili Kurum

Yayım-Eğitim-Araştırma

Tarım İl/İlçe Müdürlüğü, Köy Hizmetleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi, Konya Veteriner Sağlık Teknisyenleri Meslek Lisesi, Çumra Ziraat Meslek Lisesi, Bahri Dağdaş MİKHAM, Veteriner Kontrol Araştırma Enstitüsü, Tarım Danışmanları, Ziraat Odaları, Özel Firmalar

Sulama




Tarım İl/İlçe Müdürlüğü, Veteriner Fakültesi, Özel Veteriner Hekimler, Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği,


Tarım İl/ İlçe Müdürlüğü, Altınova Tarım İşletme Müdürlüğü, Konuklar Tarım İşletme Müdürlüğü, Gözlü Tarım İşletme Müdürlüğü, Tarım Kredi Kooperatifleri, Tarımsal Kalkınma Koop. vb. Özel Şirketler, Diğer çiftçiler,

Tarımsal Kredi T.C. Ziraat Bankası ve Tarım Kredi Kooperatifleri

Ürün Pazarı TMO,Ticaret Borsası, Haller, Tüccarlar, Semt Pazarları, Hayvan Pazarı.

Süt Toplama ve Pazarlama Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri, Özel Sektör Kuruluşları Köylere Hizmet Götürme Birliği.



Tarım Bakanlığı, İl Özel İdaresi, KOBİ, TEMA Vakfı, Köylere Hizmet Götürme Birlikleri, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı.

291

8.5.3. TR 522 Batı Anadolu Bölgesi Karaman İli Tarımsal Hizmetler ve Organizasyonları Verilen Hizmetler İlgili Kurum

Yayım-Eğitim-Araştırma Tarım İl/İlçe Müdürlüğü, Tarım Danışmanları,

Sulama




Tarım İl/İlçe Müdürlüğü, Özel Veteriner Hekimler, Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği,


Tarım İl/ İlçe Müdürlüğü, Tarım Kredi Kooperatifleri, Tarımsal Kalkınma Koop. vb. Özel Şirketler, Diğer çiftçiler,

Tarımsal Kredi T.C. Ziraat Bankası, Tarım Kredi Kooperatifleri

Ürün Pazarı

TMO, Haller Tüccarlar, Semt Pazarları, Hayvan Pazarı

Süt Toplama ve Pazarlama Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri, Özel Sektör Kuruluşları



Tarım Bakanlığı, İl Özel İdaresi, Köylere Hizmet Götürme Birlikleri, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı.

292

8.6. Türkiye İller Bazında Tarımsal Üretim Değerleri (2000) (Cari Fiyatlarla YTL.) İller

(İBBS- Düzey 3 )

Bitkisel Üretim Değeri

% Canlı Hayvanlar Üretim Değeri % Hayvansal Ürünler

Üretim Değeri % Toplam

Tarımsal Üretim Değeri

%

Adana 466.526.367 3,1 91.662.015 1,4 78.595.110 1,5 636.783.492 2,4 Adıyaman 115.904.267 0,8 56.791.547 0,9 34.334.228 0,7 207.030.042 0,8 Afyon 221.870.683 1,5 144.545.110 2,2 131.709.720 2,5 498.125.513 1,9 Ağrı 31.339.024 0,2 141.339.745 2,1 63.637.934 1,2 236.316.703 0,9 Amasya 166.482.013 1,1 57.232.678 0,9 51.461.405 1,0 275.176.096 1,0 Ankara 461.370.214 3,1 151.814.075 2,3 153.552.479 3,0 766.736.768 2,9 Antalya 620.077.771 4,2 109.818.730 1,7 85.018.335 1,6 814.914.836 3,0 Artvin 36.949.214 0,2 29.796.173 0,4 25.446.508 0,5 92.191.895 0,3 Aydın 467.555.898 3,1 119.016.247 1,8 74.438.403 1,4 661.010.548 2,5 Balıkesir 478.906.494 3,2 215.871.848 3,2 314.762.124 6,1 1.009.540.466 3,8 Bilecik 78.764.317 0,5 27.587.397 0,4 18.129.903 0,4 124.481.617 0,5 Bingöl 11.265.516 0,1 59.027.094 0,9 30.685.883 0,6 100.978.493 0,4 Bitlis 32.575.010 0,2 61.328.242 0,9 30.920.175 0,6 124.823.427 0,5 Bolu 73.695.164 0,5 193.554.099 2,9 227.367.066 4,4 494.616.329 1,8 Burdur 100.484.271 0,7 64.996.107 1,0 38.593.853 0,7 204.074.231 0,8 Bursa 610.748.099 4,1 116.082.707 1,7 127.778.105 2,5 854.608.911 3,2 Çanakkale 263.327.886 1,8 99.171.073 1,5 71.159.525 1,4 433.658.484 1,6 Çankırı 61.071.497 0,4 51.163.569 0,8 38.603.171 0,7 150.838.237 0,6 Çorum 177.951.494 1,2 90.791.483 1,4 69.965.831 1,4 338.708.808 1,3 Denizli 293.399.702 2,0 65.657.007 1,0 40.466.514 0,8 399.523.223 1,5 Diyarbakır 287.397.032 1,9 143.820.469 2,2 58.254.100 1,1 489.471.601 1,8 Edirne 197.211.389 1,3 62.211.971 0,9 41.669.799 0,8 301.093.159 1,1 Elazığ 84.350.203 0,6 87.443.570 1,3 57.102.905 1,1 228.896.678 0,9 Erzincan 62.981.311 0,4 65.995.024 1,0 41.131.174 0,8 170.107.509 0,6 Erzurum 50.759.715 0,3 201.442.037 3,0 105.912.098 2,0 358.113.850 1,3 Eskişehir 178.461.376 1,2 81.716.891 1,2 46.266.904 0,9 306.445.171 1,1 Gaziantep 219.699.896 1,5 52.297.160 0,8 54.086.116 1,0 326.083.172 1,2 Giresun 84.039.071 0,6 45.982.498 0,7 40.571.094 0,8 170.592.663 0,6 Gümüşhane 28.061.138 0,2 29.878.212 0,4 23.435.558 0,5 81.374.908 0,3 Hakkari 4.815.668 0,0 39.709.764 0,6 18.044.748 0,3 62.570.180 0,2 Hatay 461.134.685 3,1 57.023.868 0,9 57.297.425 1,1 575.455.978 2,2 Isparta 212.923.459 1,4 50.326.715 0,8 34.994.355 0,7 298.244.529 1,1 Mersin 664.167.937 4,5 128.432.276 1,9 87.111.032 1,7 879.711.245 3,3 İstanbul 57.522.118 0,4 42.324.996 0,6 101.461.215 2,0 201.308.329 0,8 İzmir 747.838.346 5,0 175.951.197 2,6 235.328.654 4,5 1.159.118.197 4,3 Kars 27.614.120 0,2 93.973.585 1,4 34.460.135 0,7 156.047.840 0,6 Kastamonu 93.797.019 0,6 101.656.390 1,5 60.306.915 1,2 255.760.324 1,0 Kayseri 128.931.347 0,9 122.216.156 1,8 78.844.941 1,5 329.992.444 1,2 Kırklareli 123.625.856 0,8 65.959.258 1,0 36.254.162 0,7 225.839.276 0,8 Kırşehir 87.157.199 0,6 37.016.404 0,6 27.394.806 0,5 151.568.409 0,6 Kocaeli 62.814.053 0,4 86.550.498 1,3 85.890.608 1,7 235.255.159 0,9 Konya 651.324.685 4,4 325.138.804 4,9 286.055.065 5,5 1.262.518.554 4,7 Kütahya 132.805.079 0,9 106.784.933 1,6 54.194.684 1,0 293.784.696 1,1 Malatya 184.173.432 1,2 69.243.300 1,0 69.386.648 1,3 322.803.380 1,2 Manisa 539.672.026 3,6 136.643.700 2,1 186.228.465 3,6 862.544.191 3,2 K.Maraş 235.373.695 1,6 84.064.175 1,3 65.125.179 1,3 384.563.049 1,4 Mardin 119.286.618 0,8 52.364.708 0,8 26.729.645 0,5 198.380.971 0,7 Muğla 431.747.622 2,9 68.310.296 1,0 43.007.971 0,8 543.065.889 2,0

293

Muş 45.094.038 0,3 113.392.200 1,7 57.282.162 1,1 215.768.400 0,8 Nevşehir 229.559.925 1,5 30.039.658 0,5 25.924.186 0,5 285.523.769 1,1 Niğde 285.720.480 1,9 58.859.157 0,9 25.328.129 0,5 369.907.766 1,4 Ordu 183.894.106 1,2 86.503.664 1,3 90.841.396 1,8 361.239.166 1,4 Rize 96.506.147 0,6 21.797.910 0,3 23.642.479 0,5 141.946.536 0,5 Sakarya 263.314.226 1,8 122.226.939 1,8 162.757.528 3,1 548.298.693 2,0 Samsun 454.043.038 3,0 141.156.821 2,1 116.960.234 2,3 712.160.093 2,7 Siirt 41.466.932 0,3 25.251.158 0,4 16.000.633 0,3 82.718.723 0,3 Sinop 39.534.108 0,3 52.004.203 0,8 27.923.599 0,5 119.461.910 0,4 Sivas 89.121.979 0,6 162.244.802 2,4 127.733.048 2,5 379.099.829 1,4 Tekirdağ 202.958.470 1,4 71.450.649 1,1 61.451.165 1,2 335.860.284 1,3 Tokat 217.841.850 1,5 116.739.486 1,8 51.128.036 1,0 385.709.372 1,4 Trabzon 106.930.871 0,7 62.553.544 0,9 78.662.938 1,5 248.147.353 0,9 Tunceli 7.687.087 0,1 29.923.776 0,4 18.401.383 0,4 56.012.246 0,2 Şanlıurfa 424.957.535 2,8 153.982.386 2,3 52.893.050 1,0 631.832.971 2,4 Uşak 108.901.734 0,7 59.957.161 0,9 31.674.358 0,6 200.533.253 0,7 Van 39.261.956 0,3 192.930.783 2,9 79.763.965 1,5 311.956.704 1,2 Yozgat 199.970.664 1,3 95.157.109 1,4 49.744.962 1,0 344.872.735 1,3 Zonguldak 50.054.483 0,3 53.105.227 0,8 26.308.020 0,5 129.467.730 0,5 Aksaray 152.703.768 1,0 56.825.137 0,9 43.830.419 0,8 253.359.324 0,9 Bayburt 5.467.688 0,0 27.147.607 0,4 12.008.788 0,2 44.624.083 0,2 Karaman 229.537.253 1,5 41.816.655 0,6 51.237.001 1,0 322.590.909 1,2 Kırıkkale 69.885.538 0,5 23.482.569 0,4 15.504.534 0,3 108.872.641 0,4 Batman 68.142.248 0,5 25.106.181 0,4 17.728.703 0,3 110.977.132 0,4 Şırnak 27.971.732 0,2 12.834.399 0,2 7.380.482 0,1 48.186.613 0,2 Bartın 19.738.107 0,1 25.930.329 0,4 13.118.664 0,3 58.787.100 0,2 Ardahan 11.231.866 0,1 75.206.046 1,1 30.911.600 0,6 117.349.512 0,4 Iğdır 32.973.554 0,2 39.744.925 0,6 13.533.797 0,3 86.252.276 0,3 Yalova 28.825.402 0,2 6.303.125 0,1 10.222.443 0,2 45.350.970 0,2 Karabük 18.518.523 0,1 18.364.921 0,3 10.878.944 0,2 47.762.388 0,2 Kilis 67.887.088 0,5 7.942.637 0,1 7.267.795 0,1 83.097.520 0,3 Osmaniye 95.870.667 0,6 34.989.920 0,5 27.313.046 0,5 158.173.633 0,6 Düzce 74.555.878 0,5 45.367.727 0,7 29.675.886 0,6 149.599.491 0,6 Türkiye 14.920.079.937 100,0 6.652.064.612 100,0 5.178.206.046 100,0 26.750.350.595 100,0Kaynak:TÜİK

294

8.7. Haritalar

Kaynak:TÜİK

Kaynak:TÜİK

295

Kaynak:TÜİK

300

KAYNAKLAR

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Kültür ve Turizm Bakanlığı

Türkiye İstatistik Kurumu Devlet Planlama Teşkilatı Dış Ticaret Müsteşarlığı Karayolları Genel Müdürlüğü Devlet Meteoroloji İşleri genel Müdürlüğü Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü

Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü Ankara Valiliği Konya Valiliği Karaman Valiliği Ankara Tarım İl Müdürlüğü Konya Tarım İl Müdürlüğü Karaman Tarım İl Müdürlüğü Ankara İl Tarım Master Planı Konya İl Tarım Master Planı Karaman İl Tarım Master Planı Ankara Köye Yönelik Hizmetler Müdürlüğü Konya Köye Yönelik Hizmetler Müdürlüğü Karaman Köye Yönelik Hizmetler Müdürlüğü Konya İl Özel İdaresi Karaman İl Özel İdaresi TR 6 Akdeniz Bölge Tarım Master Planı Taslağı TR 7 Orta Anadolu Bölge Tarım Master Planı TR 3 Ege Bölgesi Master Planı www.dsi.gov.tr www.tarım.gov.tr www.igeme.org.tr www.zmo.org.tr www.fao.org

tr5 bati anadolu bÖlgesİ¶lge master...arpa pazarlama kanalları 132 4.7.1.1.2.4. arpa Üretimi ve...

Documents