Robnotransportne manipulacije

45

3.9 Toranjske dizalice

Toranjske dizalice su posljednjih četrdesetak godina u sve većoj primjeni. Nji-hovom primjenom ostvarena je racionalizacija rada na prijenosu i dizanju tereta te su u visokogradnji nezamjenljive za prijenos kabastog materijala, pa i betona. U konstruk-ciji toranjskih dizalica postoji cio niz rješenja.Osnovne karakteristike toranjskih dizalica su sljedeće: - konstrukcija kraka dizalice (ruke). Ima dizalica sa pokretnim krakom tzv. “iglom“, kao i sa krakom po kojem se kreće motorno vitlo, tzv.“mačka” (u tom slučaju je krak horizontalan), - položaj obrtnog dijela dizalice \ kod manjih dizalica obrće se i cio toranj sa krakom, dok se kod težih dizalica najčešće obrće samo gornji dio tornja sa krakom). - položaj komandne kabine (najčešće se nalazi na vrhu tornja, neposredno is-pod strijele, te se tako postiže najbolja preglednost rada dizalice.Međutim, ima konstruktivnih rješenja dizalica sa daljinskim komandovanjem, što je pogodno u onim slučajevima kada kranista ne može da vidi mjesto istovara, što je čest slučaj kod montažnih radova), - konstrukcija postolja dizalice (imamo konstruktivnih rješenja da se pomjer-anje toranjske dizalice vrši po kolosjeku, ili pomoću pneumatika ili gusjenica), - tehničko-eksploatacione karakteristike (brzina dizanja, zaokretanja i kretanja, mogućnost kombinovanja pojedinih operacija prijenosa i dizanja tereta) itd. Uobičajeno je da se pokretne toranjske dizalice postavljaju na kolosjek. U za-visnosti od nosivosti dizalice određuje se i širina kolosjeka, te ona iznosi kod lakših dizalica oko 3.5 metara, a kod težih i do 8.0 metara. Domet lahkih toranjskih dizalica je oko 25 metara, a kod teških, domet doseže i do 65 metara. Od posebnog značaja je mogućnost prebacivanja dizalice sa jednog mjesta na drugo, kao i što brže puštanje u rad dizalice. U pogledu ekonomičnosti primjene toranjskih dizalica vršena su ispitivanja, na bazi kojih se došlo do zaključka da je njihova primjena ekonomična tek kod masa većih od 1 000 kg. Toranjske dizalice treba da obavljaju cio unutrašnji transport (npr. dizanje i premještanje oplate, dizanje armature, maltera, stolarije itd.). Sred-nja vrijednost ostvarenih ciklusa za

Robnotransportne manipulacije

46

toranjske dizalice je 20 - 25 ciklusa na čas.Brzine kretanja kod toranjske dizalice su sljedeće: - brzina dizanja tereta je 20 - 70 (m/min). - brzina obrtanja tornja je 0.7 - 1,2 (o/min). - brzina kretanja tornja po kolosjeku je 20 ) (m/min), - brzina kretania mačke po katarci je 30 (m/min) Pogon toranjske dizalice je električni, a broj instaliranih motora zavisit će od vrste konstrukcije dizalice. Nosivost toranjskih dizalica izražava se najčešće nosivim momentom (M) u Nm, što je proizvod između težine tereta, odnosno, najveće moguće nosivosti tereta na kraju strijele (Q) i dužine, odnosno, najvećeg mogućeg dometa strijele u horizontalnom položaju (L). Nosivi moment dizalice ima konstantnu veličinu. Učinak dizalice može se predstaviti izrazom:

gdje oznake imaju sljedeća značenja:Tc - vreme trajanja ciklusa rada u sec. Jedan radni ciklus obuhvata: zahvatanje tereta, di-zanje tereta, okretanje tornja, spuštanje tereta, istovar, ponovno dizanje prazne posude, okretanje tornja i spuštanje prazne posude.q - zapremina korpe, suda, broj komada, težina... (kN, m3, kom...)kv - koeficijent korišćenja vremenakp - koeficijent punjenja

Toranjske dizalice u zavisnosti od svoje nosivosti dijele se na tri grupe: - za podizanje lakih tereta, sa nosivošću manjom od 50 kN. i sa nosi momen-tom od 600 kNm, - za podizanje tereta srednje težine, sa nosivošću od 50 do 150 kN, i saim momentom do 3 000 kNm, - za podizanje teških tereta, sa nosivošću preko 150 kN, i sa nosivimmomentom preko 3 000 kNm. Nove konstrukcije toranjskih dizalica su dizalice za raspodjelu betona. One su usko povezane sa savremenom tehnologijom pumpi transportovanog betona i osnovni im je cilj da omoguće što bolju primjenu pumpi za beton, kao i da im povećaju domet. Ove vrste toranjskih dizalica se izvode na pneumaticima. Jedan od važnijih elemenata kod eksploatacije toranjskih dizalica je i način montaže i demontaže same konstrukcije prije početka rada na gradilištu, kao i po završetku radova, a za prebacivanje dizalice na drugo gradilište. Uz sve spomenuto, od značaja je i sam transport dizalice, kao i njena gabaritna veličina u transportnom položaju. Montaža i demontaža konstrukcije toranjskih dizalica vrši se na tri načina:

33600 / , / , /p v pc

U q k k kN sat m sat kom satT

= ⋅ ⋅ ⋅

Robnotransportne manipulacije

47

- uz korišćenje pomoćnih sredstava za podizanje tornja dizalice i ostalih dijelo-va njegovog sastava, - pomoću korišćenja sopstvenih mehanizama konstrukcije dizalice kao samo-podiznih sredstava , sa jednovremenim podizanjem tornja i strijele u njihovoj nepromi-jenjenoj dužini i veličini. - pomoću konsćenja sopstvenih mehanizama konstrukcije dizalice kao samo-podiznih sredstava sredstava uz rasklapanje, teleskopsko izvlačenje, previjanje ko-nstrukcije tornja, strijele i ostalog.Transport toranjske dizalice sa gradilišta na gradilište, u transportnom stanju, obavilja se kod novih konstrukcija dizalica, tako što se obično vrh tornja dizalice osloni na odgovarajuće vučno transportno sredstvo, dok se na oslonom dijelu dizalice dodaje na-knadna osovina sa točkovima na pneumamaticima, i to tako, da glavni točkovi dizalice za kretanje ne dodiruju tlo. Transportne brzine nisu velike, ali omogućuju transport dizalice na dosta velika rastojanja. Takav transport krana je i znatno otežan zbog velike dužine dionice, gustine saobraćaja, veličine poluprečnika krivina na putevima.Ima i dizalica koje mogu da se kreću, odnosno, transportuju radom sopstvenog motora.

Robnotransportne manipulacije

48