tolstoy - İtiraflar

8/6/2019 Tolstoy - tiraflar

1/93

lev Nikolayevi Tolstoy (1828-1910)

Toprak sahibi soylu bir ailenin olu olarak 28 Austos 1828'de dodu.

Babas Kont Nikolay ilyi Tolstoy, 1812 yl Napolyon savalarna katlm

emekli bir yarbayd. On alt yanda Kazan niversi'ne balad. Res mi

eitime duyduu tepki nedeniyle okulu brakp Yasnaya Polyana'daki

iftliine dnd.Yirmi drt yanda orduya katlarak Krm ve Kafkasya'da drt yla ya -

kn subaylk yapt. Sava ve iddete duyduu nefret yznden ordudan

ayrld.

Yirmi dokuz yanda Avrupa seyahatine kt. Proudhon'la tanarak

bata eitim olmak zere pek ok konuda yakn ilikiye girdi. Rusya'ya

dndnde iftliindeki kyl ocuklar iin at okulda alternatif bir

eitim deneyini baaryla uygulad. Yasnaya Polyana dergisinin yan sra

Rusya'nn birok blgesindeki okullarda da kabul gren ders kitaplar

yaymlad. 1869'da yaymlad "Sava ve Bar"n ardndan ruhsal bir

bunalm yaad. Varln manasn anlama abasyla bir sre Optima

Manastr'na ekildi. ilahiyatlarla srdrd tartmalar sonucunda

resmi Hristiyanlk inancna duyduu gvensizliin yersiz olmadn gr-

d. Yeni Ahit'in zne bal kalarak kendini aray servenini srdrd.

3


2/93

ok istedii halde, ailesi kar kt iin topraklarn kyllere braka -

mad. Fakat, kiisel harcamalarn byk lde azaltt; aristokrat yaam

tarzn brakp bedensel ilerde dzenli olarak almaya balad. Huzur

iinde lm karlayaca bir yer aray iin 1910 ylnn 28 Ekim gecesi

malikanesini terk etti. On gn sonra bir tren istasyonunda ld.

Tolstoy'un lm btn dnyada byk yank uyandrd. Birok lke

yasn tuttu.

Doumunun yznc ylnda balatlan bir almayla eserleri 90 cilt tetopland. Tolstoy, Shakespeare'den sonra dnya dillerine en ok tercmesi

yaplan yazardr.

4


3/93

i

Ben Ortodoks Hristiyan inancna gre vaftiz edildim ve yetiti-

rildim. Bu inan bana ocukluk ve genlik am boyunca retildi. Ne

var ki, on sekiz yanda niversiteyi ikinci snftan terk ettiimde

gemite bana retilen eylerin hibirisine artk inanrnyordum. Belli

hatralardan karabildiim kadaryla, bana retilenlere hi ciddi olarak

inanmamtm. Sadece retilenIere ve etrafmdaki byklerin

inanlaryla ilgili sylediklerine gvenmekle yetiniyordum. Ancak bu

temelsiz bir gven duygusuydu.

On bir yanda yoktum. Bir lise rencisi olan Vladimir Milyutin'ln

(kendisi leli ok oluyor) bir Pazar bizi ziyarete gelip okullarnda

gerekleen en son kefi haber verdiini hatrlyorum. Keif, Tanrnn

var olmad ve bize Onun hakknda retilen btn o eylerin uydurma

eyler olduuydu (yl 1838'di). Aabeylerirnin duyduklar bu haberle ne

kadar ilgilendiklerini imdi hatrlyorum. Beni toplantlarna ardlar.

Hatrlyorum, hepimiz ok heyecanlanmtk ve bu fikir bize olduka

ilgin ve olas gelmiti. O zamanlar niversitede okuyan aabeyimDimitri o her zamanki tutkulu yapsyla kendisini aniden dine

verdiinde, kilisedeki btn ibadetlere katlmaya, sade ve ahlakl bir

yaam srmeye bala-

5


4/93

dnda, hepimizin -byklerin bile - onunla dalga getiini ve bir

sebepten ona srekli 'Nuh' dediini de hatrlyorum. O dnemde

Kazan niversitesinin ktphane mdr olan Musin-Pukin'in

kendi evinde dzenledii bir dansa bizi de davet ederken bu daveti

geri eviren aabeyimi mstehzi bir ekilde Hz. Davut'un bile Ahit

Sand nnde dans ettii argfunanyla ikna ettiini hatrlyorum.

Byklerimin yaptklar bu akalara sempatiyle bakar ve bu

akalardan Hristiyan ilmihalini renmenin ve kiliseye gitmeninher ne kadar gerekli bir eyolsa da fazla da ciddiye alnmamas

gerektii sonucunu karrdm. ok kk yalarda Voltaire'i

okuduumu ve onun alayc yorumlarnn beni sarsmaktan ok e-

lendirdiini de hatrlyorum.

Benim inantan kopuum bizim seviyemizdeki insanlar ara-

snda olaan olduu ekilde gerekleti. ou durumda, zanne-

dersem, kopu u ekilde oluyor: Siz de dierleri gibi, dinsel re -

tiyle sadece hibir ortak yn olmayan ilkeler dorultusunda bir

hayat deil, genelolarak bu retiye kar olan bir hayat srmek-

tesinizdir. Dinsel reti hayatnzda bir rol oynamamaktadr. In-

sanlarla olan ilikilerinizde bu retiyle asla yz yze gelmemek-

tesinizdir. Siz de bu retiyi yaamnzda dikkate almyorsunuzdur.

Dinsel reti hayatn ok uzanda ve hayatla ilintisiz bir ekilde

dile getirilmektedir. ayet bu retiye tesadf edilecek olursa, o

zaman o, hayattan kopuk, hayatn dnda birolgudan ibarettir.

Bir insann yaamna ve yaptklarna bakarak onun inanl ya da

inansz biri olduu yolunda bir deerlendirmeye gitmek bugn

olduu gibi o gn de imkanszd. Geleneklere bal biri olduunu

herkesin nnde ak ak syleyenle bunu ak ak reddeden iki

kii arasnda bir fark olacaksa, bu fark ilkinin lehine olmazd.

Bugn olduu gibi o gn de muhafazakar biri olduunu ak aksylemek ve itiraf etmek dar kafal, zalim ve kendilerine byk

nem atfeden insanlar arasnda rastlanan bir eydi. Yetenek,

6


5/93

drstlk. gvenilirlik, iyi huyluluk ve ahlaki davranlar ise o-

unlukla inanszlarda grlen zelliklerdi.

Okullar Hristiyan ilmihalini retiyor ve rencileri kiliseye

yolluyor. Devlet memurlarndan, mezheplerinin eitimini aldklanna

dair belge soruluyor. Ama bizim evremizden olan biri eitimini

tamamladktan sonra devlet memurluuna da girmediyse bugn bile

(eskiden daha da kolayd) rahat bir on-yirmi yl Hristiyanlar arasnda

bulunduunu ve de Hristiyan Ortodoks Kilisesinin bir yesi kabuledildiini unutarak yaayabilirdi. Eskiden olduu gibi bugn de,

kabul edildii var saylan ve d basklarla desteklenen dinsel reti

bilginin ve kendisiyle elien hayat deneyimIerinin etkisiyle gittike

zlmekte ve herhangi bir kii kendisine ocuklukta verilen dinsel

retiyi bozulmam bir ekilde muhafaza ettiini zannederek

yaayadururken aslnda inancndan geriye hibir ey kalmam

olmaktadr.

Bir zamanlar S ... adndaki zeki ve drst bir adam bana inan -

maktan nasl vazgetiini anlatmt. Bir av srasnda - o zamanlar

yirmi altsna oktan basm - o gece kamp yaptklar yerde ocuk-

luktan kalma bir alkanlkla akam vakti dua etmek iin dizlerininstne km. Onunla ava gelen aabeyi uzand kuru otlarn

zerinden onu izliyormu. S ... dua etmeyi bitirip yatmak iin ha -

zrlanrken aabeyi ona yle demi: "Bunu hala yapyorsun ha?"

Aralannda baka bir konuma gememi. Ama o gnden sonra S ...

dua etmeyi ve kiliseye gitmeyi brakm. Otuz yldr ne dua ediyor,

ne Aai Rabbani ayinine katlyor, ne de kiliseye gidiyor. Bu, ne

aabeyinin fIkirlerinden, ne kendisinin bu fIkirlere katlm olma-

sndan, ne de kendi ruhunda baka bir inanta karar klm olma-

sndan kaynaklanyordu. Aabeyinin syledii sz kendi arlyla

zaten krnek zere olan bir duvann tek bir dokunula yklmas gibi

bir etki yapmt sadece. O sz, kendisinin inancn kapladn sand

yerde aslnda uzun sreden beri bir boluun var olageldiini ve dua

ederken bir takm szleri sylemenin, istavroz -

7


6/93

karmann ve diz stne kmenin olduka mantksz hareketler

olduunu gstermiti. Mantkszln iyice farkna varnca bu ha -

reketleri devam ettirememiti.

Sanrm bu, insanlarn byk bir ounluunda byle oldu ve

olmakta. Kendilerine kar drst, eitim dzeyi bizimle ayn olan

insanlar kastediyorum; inan ikrarn dnyevi amalara ulamak iin

bir ara olarak kullananlar deiL. (Byle insanlar en byk

imanszlardr, nk inan bu kimseler iin dnyevi amalaraulamada bir arasa eer, o tabi ki inan deildir.) Bizim dzeyi mizde

eitim alm olanlarn duruu ise farkldr. nk onlarda o suni

binann yava yava ortadan yok olmasna yol aan ey bilginin ve

varoluun dr. Onlar bu yok oluu ya oktan fark etmi ler ve

binann enkazn da kaldrmlar, ya da henz bu durumun farkna

varamamlardr.

ocukluumdan itibaren bana verilen dinsel reti bakalarnda

olduu gibi bende de yok oldu. u farkla ki, ben on be yan dan

itibaren felsefi eserleri okumaya baladm ve benim retiyi

reddediim olduka kk bir yata bilinli bir ekilde oldu. On alt

yandan itibaren dua etmeyi, kiliseye gitmeyi ve kendi irademle oru

tutmay braktm. Bana ocukluumda retilen eylere inan-

myordum, ama inandm bir eyler vard. Neye inandm ise hi

anlatamyordum. Bir Tanr'ya inanyordum. Ya da daha dorusu

Tanr'y inkar etmiyordum. Ama nasl bir Tanr'ya inandm

tanmlayamyordum. sa'y ve retisini de inkar ettiim yoktu, ama

retisinin ieriini gene tanmlayamyordum.

Gemie dnp baktmda imdi unu aka grebiliyorum ki,

benim itikatim -tek gerek itikatim- hayvani igdlerimin dnda

hayatma yn veren o itici g, kendimi mkemmelletirmeye olan

inancmd. Ama bu mkemmelletirmenin ierii ve amac neydi,anlatamyorum. Kendimi zihnen gelitirmeye alyordum -

aratrabileceim her eyi aratrp reniyordum, hayatn yoluma

kard her eyi. Irademi mkemmel hale getirmeye altm;

8


7/93

kendi kendime kurallar koyuyor, sonra bu kurallara uymaya al-

yordum. Kendimi fizik olarak gelitiriyordum, her trden egzersizle

gcm ve evikliimi artrdm. Kendimi her ekilde yoksun bra-

karak dayarkl ve sabrl olmaya altrdm. Bunlarn hepsini m -

kemmel insan olma yolunda yaplmas gerekli eyler olarak gr-

yordum. Ilk bata ahlaki adan mkemmellie Uamak fkri vard

tabi ki. Ama bu ksa sre sonra yerini her alanda mkemmellie

ulama, sadece kendi gzmde ya da Tanrnn gznde deil, baka

insanlarn gznde de daha iyi bir yerde olma isteine brakt. Bu

aba da ok gemeden bakalarndan daha gl olma arzusuna

dnt; bakalarndan daha nl, daha nemli ve daha varlkl olma

arzusuna.

9


8/93

II

Bir gn genliimin o on yllk dnemini kapsayan dokunakl ve

retici hayat hikayemi anlatacam. Sanrm pek ok kii de benimle

ayn deneyimden geti. Btn ruhumla iyi bir insan olmay

arzuluyordum. Ama iyi bir insan olmann peinde komak iin ok

gen, tutkulu ve yalnz, yapayalnzdm. Bu samimi arzumu, yani

ahlaki bakmdan iyi bir insan olma arzumu her dile getiriimde

aalanma ve alayla karlatm. Ne zaman adi ihtiraslara teslim

oldum, o zaman insanlar beni vdler ve tevik ettiler.

Hrs, iktidar dknl, agzllk, ehvet, kibir, fke ve intikam

- bunlarn hepsi sayg gren eylerdi.

Bu hrslara teslim olarak ben de byklerim gibi oldum ve bu

ekilde onlarn beni onayladklarn hissettim. Yannda kaldm

mfik teyzem, ki kendisi insanlarn en hasdr, bana daima benim iin

hayatta evlenmemden daha ok istedii bir eyin olmadn sylerdi.

'Rien ne [orme un juene homme, comme une liaison avec une [emme

comme il [aut':(Hibir ey bir erkein kiiliini iyi aile terbiyesi alm bir kadnla kuraca yaknlk kadar gelitiremez.) Teyzemin benim

iin diledii bir baka mutluluk da be-

10


9/93

nim emir subay ve de mmknse mparatorun emir subay 01mamd.

Ama benim iin diledii mutluluklarn en by benim zengin bir

kadnla evlenip mmkn olduu kadar ok sayda serfe (tarm iisi)

sahip olmamd.

O yllar dehet, nefret ve de yreimde bir sz olmakszn ha-

trlayamyorum. Savata insanlar ldrdm ve gene ldrmek

amacyla insanlar delloya davet ettim. Kumarda kaybettim, ky-

llerin emeklerini ar ur ettim, onlar cezalara arptrdm, ahlakSz

bir hayat srdm ve insanlar kandrdm. Yalan, soygun, her trlzina, sarholuk, iddet, cinayet, ilemediim tek bir su bile

kalmamt, ama benim adalarm beni nispeten ahlakl bir insan

olarak grdler ve de gryorlar.

Bu ekilde on yl yaadm.

O dnemde kendini beenmilie, agzlle ve kibre dair

yazmaya baladm. Yazarken de hayatta yaptmn aynsn yap-

yordurn; ne ve paraya kavumak iin yazyordum ve bunun iin

iyiyi saklamam ve kty gstermem gerekiyordu. Ben de yle

yaptm. Hayatma anlamn veren iyi insan olma dncesine ynelik

gayretlerimi aldrmazlk ve hatta aka yollu alaya alma maskesialtnda az m giz1emeye altm?! Bunda da baarl oldum ve

vgler aldm.

Savatan sonra yirmi alt yanda' Petersburg'a geri dndm ve

yazarlarla tantm. Beni kendilerinden biriymi gibi karladlar ve

pohpohladlar. Ben daha alternatiflerimi aratrarnadan, aralarna

girmi olduum bu yazarlar grubunun hayat grlerini benimsemi

oldum ve bu grler benim daha iyi bir insan olma yolundaki eski

abalarmn izlerini btnyle ortadan kaldrd. nk bu grler

benim srdm sefih hayat hakl karan bir kuram ortaya

koyuyorlard.

Bu insanlarn, yani yazar yoldalarmn hayat grleri u e-

Aslnda o zamanlar yirmi yedi yandayd. (evirmenin nolu)

11


10/93

kildeydi: Genelolarak hayat tekaml etmeye devam etmektedir ve bu

tekamlde en byk rol, biz fkir reten insanlara dmektedir. Bu

fikir reten insanlar arasnda en byk nfuza ise biz sanat lar

sahibiz. Bizim mesleimiz insanla retmenlik yapmaktr. Akla

hemen u soru gelebilir: Ben ne biliyorum ve ne retebilirim? Bu

kurarnda aklandna gre bunun bilinmesine gerek yoktu. Sanat

kendisi farknda olmadan retr, Hayranlk uyandran bir sanat

olarak kabul ediliyordum ve bu kuram benimsememden doal bir

eyolamazd. Bir sanat olarak ben yazp iziyor ve insanlareitiyordum. Ama ne rettiimi ben de bilmiyordum ve bu iin

karlnda belli bir cret alyor, nefs yemekler yiyor, harika bir

yerde kalyor, muhteem kadnlarla birlikte oluyor ve mkemmel bir

camiann iinde yer alyordum. nl biriydim, bu da rettiklerimin

doru eyler olduunu gsteriyordu.

Sanatn anlamna ve hayatn tekamlne olan bu inan bir dindi ve

ben bu dinin papazlarndan biriydim. Bu dinin papazlarndan biri

olmak elenceli ve karl bir eydi. Epeyce bir sre bu inancn

ierisinde doruluundan phe duymadan yaadm. Ama bu hayatn

ikinci, daha ok da nc ylnda bu dinin yanlmazlndan pheduymaya baladm ve aratrmaya giritim. phe duymama yol aan

ilk sebep bu dinin papazlannn kendi aralarnda anlaamadklarn fark

etmeye balamamd. lerinden bazlar yle diyordu: En ivi ve ei)

yararl retmenler bizleriz, biz gerekli olan eyleri retiyoruz, ama

dierleri yanl eyler retiyor. Dierleri de yle sylyordu: Hayr!

Gerek retmenler bizleriz, asl siz yanl eyler retiyorsunuz. Ve

bu ekilde birbirleriyle tartyor, kavga ediyor, birbirlerine kfrediyor,

birbirlerini faka ve tongaya bastryorlard. Aramzdaki pek ok kii

ise kimin hakl kimin haksz olduunu umursamadan, mesleimizi

kullanarak agzl emellerine ulamay hedefliyordu sadece. Btn

bunlar karsnda inandmz eylerin doruluunu sorgulamaya mec-

burkaldm.

12


11/93

Dahas, bu inancn fkir babasnn ilkelerinin doruluundan

phe duymaya baladktan sonra ona bal papazlan da daha bir

yakndan gzlernlemeye baladm. Ve una ikna oldum ki, bu dine

mensup olan neredeyse btn papazlar, yani yazarlar ahlaksz

kimselerdi ve ou eski seflh ve askerlik hayatmda tandklanmdan

ok daha aalk, kt, deersiz kiilikte insanlard. Ama sadece ok

kutsal kiilerde ya da kutsalln ne demek olduunu bilmeyen

insanlarda rastlanabilecek bir ekilde, kendilerine gvenleri ve

kendilerinden memnun bir halleri vard. Bu insanlardan tiksinmeye

baladm, kendimden de tiksinmeye baladm ve bu inancn

sahtekarlktan baka bir eyolmadm anladm.

Ancak sylemesi tuhaftr, bu sahtekarl fark etmi ve reddetmi

olmama ramen bana bu insanlarn vermi olduklar nvan,

sanatlk ve retmenlik nvann reddetmedim. Bir sanat ol-

duumu ve ne rettiimi bilmesem de herkese retmenlik ya -

pabileceimi saf bir ekilde dnyor ve dndm gibi de

hareket ediyordum.

Bu insanlarla kurduum yaknlktan yeni kt huylar - anormal

derecede byk bir kibir ve ne rettiimi bilmesem de, insanlara

retmenlik yapmann benim mesleim olduuna dair delice bir

zgven - edinmitim.

O zamanlar, kendirnin ve o insanlarn halet-i ruhiyelerini ha-

trlamak (geri o insanlardan bugn binlerce var) korkun, zc ve

gln bir ey ve bende insann bir trnarhanede hissedebilecei

trden duygular uyandryor.

O zamanlar hepimiz mmkn olduunca ksa srede ve mmkn

olduunca ok miktarlarda konumamz, yazmamz ve eser

yaynlamamz gerektiine ve btn bunlarn insanln iyilii iin

olduuna inanyorduk, Ve binlercemiz birbirimizle ters derek,

birbirimize kfrler ederek eserler yaynlamaya, yazmaya ve dier-lerine retmenlik yapmaya devam etti. Hibir ey bilmediimizin

farkna varmakszn ve de hayattaki en basit soru olan, "yi nedir ve

13


12/93

de kt nedir?"e verecek yantmz olmakszn, hep bir azdan ko-

nutuk, birbirimizi dinlemedik. Bazen sonradan kendimiz destek-

lenmek ve vlrnek iin birbirimizi destekledik ve vdk, bazense

birbirimize fkelendik-tpk bir trnarhanede olabilecei gibi-o

Binlerce ii gece gndz glerinin son damlasna kadar alyor,

harfleri diziyor ve posta servisinin btn Rusya'ya datt

milyonlarca szc basyorlard. Biz de retme iine devam ediyor,

yeteri kadar retebilecek vakti asla bulamyor ve bizlere yeterli

ilginin gsterilmemesine fkeleniyorduk.

Mthi tuhaf bir durumdu, ama imdi olduka anlalrgeliyor.

Gerekte bizi en ok ilgilendiren konu, mmkn olan en ok paray ve

vgy almakt. Bu uurda kitap ve makale yazmak dnda bir ey

yapamazdk. Biz de kitaplar ve makaleler yazdk. Ancak bylesi

faydasz bir ii yapabilmek ve ok nemli insanlar olduumuza emin

olabilmek iin faaliyetlerimizi hakl karan bir kurama ihtiyacmz

vard. Kendi aramzda bu kuram gelitirdik: "Var olan her ey aklla

aklanabilir. Var olan her ey tekaml eder. Ve her ey kltryoluyla

tekaml eder. Kltrn lt ise kitap ve gazete tirajlandr, Bizlere

bir cret deniyor ve sayg gsteriliyor, nk bizler kitap vegazetelere yazlar yazyoruz. Bu yzden de insanlarm en faydals ve

en iyisi biziz." Hepimiz ayn fikirleri paylayor olsaydk bu kurama

bir diyeceimiz yoktu, ama iimizden herhangi birisinin syledii bir

fikir tamamen zt bir fikirle karlayordu. Aslnda bu durum

karsnda enine boyuna dnmemiz gerekirdi. Ancak biz bu durumu

grmezden geldik; insanlar bize para demeye ve de bizim tarafrnzda

olanlar bize vgler dzmeye devam ettiler. Bu yzden de herkes

kendisini hakl grd zaten.

u an apak grebiliyorum ki btn bu olanlarn bir tmarha-

nedekinden hibir fark yokmu, ama o zamanlar bunu ben sade cebelli belirsiz sorguluyordum ve btn deliler gibi ben de kendim

dndaki herkese deli diyordum .

14


13/93

III

Bylece, kendimi bu delilie kaptrarak evlenene kadar bir alt yl

daha bu ekilde yaadm. Bu sre zarfnda yurt dna ktm.

Avrupa'daki insanlarn hayat tarz ve benim nde gelen aydn Av-

rupallarla (Not: Ruslar ounlukla Avrupallar ile kendileri arasnda

bir ayrm yaparlar) olan ya1cnlm mkemmel insan olma yolunda

aba gstermeye olan inancm daha da pekitirdi. nk ayn inanca

onlarda da rastladm. Bu inan bende de gnmz eitimli

insanlarnn ounda grlen o yaygn ekliyle yer etti. Bu inan,

ifadesini 'ilerleme' szcnde buluyordu. Bana o zamanlar bu

szcn baka bir anlam varm gibi geliyordu. En doru ekilde

"Nasl yaarm?" sorusuyla kendime ikence ektirdiim (hayata

bal her insan gibi) ve cevap olarak "Ilerlemeye uygun olarak

yaa."y verdiim zamanlar henz sadece, kay rzgar ve dalgalarca

srklenirken kendisi iin hayati ve tek soru olan "Dmeni ne tarafakrmal?" sorusuna "Biz bir yerlere srkleniyeruz?" cevabn veren

adama benzediimi bilmiyordum.

O zamanlar bunun farknda deildim. Sadece zaman zaman -

15


14/93

akl yrterek olmasa da igdillerimle - insanlarn hayat anlama-

larndaki eksikliklerini gizlernede kullandklar, gnmzn bir hayli

yaygn olan bu batl inancna isyan ettiim oluyordu. rnein, Paris'te

kaldm srada tank olduum bir infaz bana ilerlemeye olan batl

inancmn tutarszln gstermiti. Kafann bedenden ayrln ve her

ikisinin ayr ayr sandn iine grltyle dlerini grdmde,

sadece aklmla deil ama btn varlmla anladm ki, gnmzn

ilerlemelerine ait akla dayal hibir kuram, yaplan bu ii hakl

karamazd ve dnya varolal beri herkes bu ii, hangi kuram

erevesinde olursa olsun, gerekli grm olsa da ben bunun gereksiz

ve kt bir eyolduunu biliyordum. Bu yzden iyiyle ktnn ne

olduuna insanlarn syledikleri ve yaptklarna baklarak karar

verilemez. llerlemenin kendisi de hakem olamaz. Hakem benim

yreimdir. Hakem kendimdir. Hayatta bir rehber olarak ilerlemeye

duyulan inancn batl ve eksik bir inan olduunu fark ediim bir de

aabeyimin lmyle oldu. Akll, iyi yrekli ve arbal bir insan

olan aabeyim, henz ok gen yata hastaland ve bir yldan fazla bir

sre hastal ektikten sonra niin yaadn ve hele de, niin lmek

zorunda olduunu anlayamadan aclar ierisinde can verdi. Varolanhibir kuram aabeyimin bu yava ve arl lm srecinde bana ya da

ona bu sorularn yantlarn veremezdi. Ancak burlar benim inancm

sorguladm nadir olaylard ve ben gerekte bir tek ilerlemeye

inandm syleyerek yaamaya devam ediyordum. "Her ey tekamill

eder, ben de her eyle birlikte tekaml ederim. Benim de niin her

eyle birlikte tekamill ettiim bir gn ortaya kacaktr." nancm tam

da o zamanlar formle etmi olmalym.

Yurt dndan dndkten sonra taraya yerletim ve ky okulla-

rnda retmenlik yapmay denedim. Bu iten zellikle zevk al-

yordum, nk bu ite yazarak insanlar eitmeye altm za-

manlarda kendisini bana ak seik belli eden ve gzlerini dikipyzme bakan o sahtelik duygusuyla kar karya gelmek zorunda

16


15/93

kalmyordum. Orada da gene ilerlemeyi savundum, ama artk ilerlemeye

eletirel bir gzle bakyordum. Kendi kendime yle diyordum: "Geliim

aamalarnn bazlarnda ilerleme yanl ynde gereklemitir. nsann

ilkel kyl ocuklarna tam bir zgrlk dnceyle yaklamas ve

ilerlemenin hangi yolunu isterlerse o yolu semekte zgr brakmas

gerekir."

Gerekte ise ayn zmsz sorunun etrafnda dnp duruyordum. O

sorun uydu: Kii ne reteceini bilmeden nasl retecekti? Edebi

faaliyetlerin st dzeyde yrtld o camiann iindeyken kiinin ne

reteceini bilmeden retme iini yapamayacan fark etmitim.

nk herkesin farkl farkl ekillerde rettiklerini gzlemlemitim.

Aralarnda kavga ederek baarl olduklar tek konu sadece birbirlerinden

cehaletlerini saklamakt. Orada, o kyl ocuklarla, onlar istediklerini

renmekte zgr brakarak, bu sknty hi yaamamam gerektiini

dndm. Faydal hibir ey retemeyeceimi ruhumun

derinliklerinde bilip de - nk neyin faydal olduunu kendirnin

bilmediini de biliyordum - bir yandan da kendimi retme arzumu

tatmin abas iinde buluvermek, imdi hatrladka, komiime gidiyor.

retmenlik iinde bir ylm geirdikten sonra kendim hibir ey bil-meden insanlara nasl retmenlik yapabileceimi kefetmek amacyla

ikinci kez yurt dna ktm.

Sanrm bunun nasl yaplabileceini kyl ayaklanmasnn olduu o

sene (1861), yurt dnda rendim. Rusya'ya btn bu bilgelikle

donanm ve de bir Arabulucu* olarak dndm. Hem okullarda cahil

kylleri hem de yaynladm dergi yoluyla okumu snflar eitme

iine soyundum. ler yolunda gidiyor gibiydi, ancak ben kendimi ruhen

ok salkl hissetmiyor ve ilerin bu ekilde uzun sre devam

edemeyeceini dnyordum. Eer ki hayatn henz kefetmediim ve

bana mutluluk vaat eden bir yn da-

Kyllerle topraksahipleri arasnda ara bulan kimse. (evirmenin notu)

17


16/93

ha - evliliim - olmam olsayd, on be yl sonra varacak olduum o

aresizlik noktasna belki o gnlerde varmam gerekirdi.

Bir yl boyunca kendimi bu arabuluculuk iiyle, okullarla ve

dergiyle megul ettim. Sonunda o kadar yprandm -zellikle de kafa

karklmn bir sonucu olarak- Arabulucu olarak iim o kadar zordu,

okullarda yrttm faaliyetlerin sonular o kadar belli belirsizdi ve

dergide stnkr kaleme alnm olan yazlarm (ki hepsi sonuta

ayn kapya kyordu: Herkesi eitme ve bunu yaparken de neyi

reteceimi kendirnin de bilmedii gereini saklama isteine) o

kadar iticiydi ki, hastalandm. Hastalm fizikselolmaktan ok ruhsal

bir rahatszlkt. Her eyi bir kenara brakarak taze hava solumak,

kmz imek ve sadece hayvanlar gibi bir hayat srmek iin bozkrlara,

Bakrlarn yanna gittim.

Oradan dnte evlendim. Mutlu evlilik hayatnn yeni koullar

ynm hayatn anlamn bulma araylarndan baka bir tarafa

evirdi. O dnemde btn hayatrnn odak noktas ailem, karm ve

ocuklarm; dolaysyla da gelirimizi artrma araylaryd.

Kendimi ahlaki adan mkemmel hale getirme uram yerini - ki

sonradan bu, kendimi hayatn her alannda mkemmelletirme, yani

ilerleme urayla yer deitirecekti - imdi de basite kendim ve

ailem iin mnkn olan en iyi hayat koullarn oluturna abasna

brakmt.

Bu ekilde bir on be yl daha geti. Artk gzmde yazarln

hibir neminin kalmam olmasna ramen, benim o deersiz

almalarma verilen byk maddi dller ve tutulan alklarn batan

karcl karsnda ben de kendimi yazmaya, sadece maddi

durumumu iyiletirmek ve kendi hayatrnn ve genelolarak hayatn

anlamna ynelik ruhumda ykselen o sorular bastrmak amacyla

adadm.yle yazdm: Benim iin tek olan gerei, yani insann kendisi

18


17/93

ve ailesi iin en iyi imkanlar salamak amacyla yaamas gerekli-

liini reteceim.

Bu ekilde yaamaya devam ettim, ama bundan be yl nce bana

ok tuhaf bir eyolmaya balad. lk balarda bir kafa kanklna ve

hayatn durmu olduu gibi bir hisse kapldm. Ne yapmam ve

hayatm nasl yaamam gerektiini bilemiyordum, kendimi

kaybolmu ve keyifsiz hissediyordum. Ancak bu durum ok srmedi

ve ben de eskisi gibi yaamaya devam ettim. Sonra bu kafa kanklgitgide daha sk ve hep ayn ekilde nksetmeye balad. Bu

dnemlerde aklma hep u sorular geliyordu: Ne iin? Amacne?

Ilkin bunlar bana amasz ve alakasz sorular gibi geliyordu.

Cevaplarn herkese bilindiini, zm bulmak istersem bunun beni

fazla uratrmayacan, sadece o an o ie ayracak vaktim

olmadn, ama istediim takdirde cevab bulabileceimi d-

nyordum. Ne var ki, sorular kafamda daha sk tekrarlanr ve gi tgide

daha byk bir srarla cevap bekler olmulard. Hep ayn yere den

mrekkep damlalar gibi hep birlikte bir kara lekede toplanmlard.

Sonra benim bama da lmcl bir i hastalna yakalananherkesin bana gelenler geldi. Ilkin nemsiz rahatszlk belirtileri

ortaya kar, ki hasta kii bunlar hi umursamaz. Sonra bu belirtiler

gitgide daha sk ortaya kmaya balar ve birleerek kesintisiz bir

strap srecine dnr. Istrap artar ve hasta adam ne olup bittiini

anlamadan, ufak bir rahatszlk sand eyonun iin oktan

dnyadaki en nemli eye -lme- dnmtr bile!

Ite benim bama gelen de bundan farkszd. Bunun rastgele bir

rahatszlk olmadn, ok nemli bir eyolduunu anlamtm ve

eer bu sorular kafamda tekrarlanp duracaksa, o halde onlarn

cevaplarn bulmam gerekirdi. Ben de o cevaplar bulmaya altm.Sorular ok aptalca, basit ve ocuka geliyordu. Ama o

19


18/93

sorular ele alr almaz ve de zmeye alr almaz derhal una

kani oldum ki, ilk olarak, bu sorular ocuka ve aptalca deil, ha-

yattaki en nemli ve derin sorulard. kinci olarak da, madem ki

Samara'daki malikanemle, olumun eitimiyle, ya da bir kitap yaz-

makla itigal ediyordum, o halde btn bunlar niin yaptm

bilmek zorundaydm. Bunlar niin yaptm bilmediim srece

hibir ey yapamaz ve de yaayamazdm. Beni bir hayli megul

eden bir konu olan malikanenin idaresi konusunu dndm

anlarda aklma birdenbire u soru gelirdi: "Haydi bakalm, Sama -

ra'da 6.000 desyatinalk* bir arazin ve 300 atn olacak, peki ya son -

ra?" ... Zihnim alt st olmutu ve ne dneceimi bilemiyordum.

Ya da, ocuklarmn eitimleriyle ilgili planlar yaparken kendi

kendime yle derdim: "Ne iin?" Ya da, "kyllerin nasl kalkna-

caklarn dnrken birdenbire kendi kendime yle sylerdim:

"Ama bunun benim iin ne nemi var ki?" Ya da almalarmn

bana salayaca n dnnce kendime yle derdim: "Haydi

bakalm, Gogol'dan ya da Pukin'den ya da Shakespeare'den ya da

Moliere'den ya da dnyadaki geri kalan btn yazarlardan daha

nl olacaksn! Olacaksn da ne olacak?" Ve bu sorulara hibir e -kilde cevap bulamyordum. Bu sorular bekletilmeye gelmezdi ve

acil olarak cevaplanmalar gerekiyordu. Onlara cevap bulamadm

takdirde yaamam imkanszd. Ama hibir cevap da yoktu.

zerinde durduum eyin km olduunu ve ayaklarmn

altnda hibir eyin olmadn hissediyordum. zerine hayatm

kurduum o eyartk yoktu ve ondan geriye hibir ey kalmamt.

Bir desyatina yaklak on bir metrekaredir. (evirmenin notu)

20


19/93

LV

Hayatm durma noktasna gelmiti. Soluk alabiliyor, yiyebiliyar,

iebiliyar, uyuyabiliyordum. Bunlar yapmamak zaten elimde olan bir

ey deildi. Ama yaamyordum, nk gerekletirmeyi mantkl

bulabileceim hibir arzum yoktu.Bir eyi arzu ettiim takdirde peinen

biliyordum ki, bu arzumu tatmin edeyim ya da etmeyim, sonuta bundanhibir ey kmayacakt. ayet bir peri gelip bana arzularm

gerekletirrneyi teklif edecek olsa, ben ne isteyeceimi bilmiyordum.

Sarholuk anlarnda bir arzu deil, ama eski arzularmdan kalma bir

alkanlk gibi bir ey hissetsem de, ayk olduum anlarda bunun bir

vehimden ibaret olduunu ve gerekte arzu edilecek hibir eyin

olmadn bilirdim. Hakikati bile bilmeyi arzu etmiyordum, nk

hakikatin ieriini tahmin edebiliyordum. Hakikat hayatn anlamsz

olduuydu. Sanki yaayacam kadar yaam, yryeceim kadar yol

yrmtm de bir uurumun kenarna gelmitim, nmde yok olutan

baka hibir eyin olmadn apak bir ekilde grebiliyordum. Dur-

mam imkanszd, geri dnmem imkanszd, gzlerimi kaparnam ya da

nmde straptan ve lm gereinden -tamamen yok

21


20/93

olutan-baka hibir eyin olmadn grmezden gelmem im-

kanszd.

Bu rahatszlk yle bir raddeye varmt ki salkl, talihIi bir adam

olan ben, daha fazla yaayacak gc kendimde bulamyordum; kar

koyamadm bir g u ya da bu ekilde beni bu hayattan kurtulmaya

zorluyordu. Kendimi ldrmeyi arzuladm syleyernem. Beni

hayatn uzaklanna srkleyen ey basit bir arzudan daha gl, daha

esas i ve daha byk bir eydi. Bu eyeski yaama abama benzeyen,ama onun tam zdd bir gt. Btn gcmle hayattan kopuyordum.

z ykm dncesi imdi bana hayatm gzelletirmeye ynelik eski

dncelerim kadar doal geliyordu. in batan kanc taraf ise bu

dnceyi yaama geirmekte acele davranmamak iin kendi kendimi

kandrmak zorunda oluumdu. Acele hareket etmek istemiyordum,

nk sorunu zmek iin her trl abay gstermek istiyordum.

"Sorunlanm imdi zme kavuturamasam da ileride bunun iin

vaktim hep olacak."

te o gn, talibin yzne gld bir adam olan ben, her akam

tek bama soyunduum odamdaki blmenin apraz kirilerine

kendimi asmayaym diye kendimden bir ipi sakladm ve eytana uyar

da hayatma kolay yoldan son veririm diye de silahm yanma alp

ktm o avlara kmaz oldum. Ne istediimi kendim de

bilmiyordum; hayattan korkuyordum, hayattan kap uzaklamak

istiyordum, ama gene de hayattan bir eyler bekliyordum.

Btn bunlar bama talihin tam anlamyla yzrne glm olduu

bir dnemde geliyordu. Henz elli yana basmamtm, ok sevdiim

iyi bir karm, iyi ocuklarm ve ben fazla bir gayret gstermeden

gelien ve byyen geni bir malikanem vard. Akrabalarmdan ve

eimden dostumdan, hi olmad kadar sayg gryordum. nsanlar

beni vyorlard. Ben de nl biri olduumu dnmekle kendimi hide kandrm olmazdm. Deli ya da ruhsal ynden rahatsz olmak yle

dursun, tam tersine benim gi-

22


21/93

bi insanlarda nadir rastladm bir ekilde zihin ve beden meleke-

lerim son derece glyd, Beden gc olarak ekin bimede ky-

llerden geri kalmazdm, zihin olarak da ara vermeksizin sekiz-on

saat alabilir, byle bir zorlanmadan dolay da hibir rahatszlk

duymazdm.

te bu noktaya -artk yaayamayacam ve lmekten de kork-

tuum iin kendi canma kymamak adna kendi kendimi kardrma

noktasna- byle bir durumdayken geldim. Ruhsal durumum

kendisini bana u ekilde aa vuruyordu: Hayatm, birisinin bana

yapt aptalca ve sinir bozucu bir aka. Beni var eden 'birisinin'

varln kabul etmiyor olsam da bu aa vuru -birisinin beni bu

dnyaya koyarak bana kt ve aptalca bir aka yapm oluu- bana

tam da en doal gelen ifade ekliydi.

Elimde olmadan bana yle geliyordu ki, son otuz yl krk yl bo -

yunca nasl yaadm seyrederek elenen birisi vard: Nasl -

rendiimi, gelitiimi, beden ve zihin olarak olgunlatm ve bu

olgunlua erimi zihinsel glerimle hayatn zirvesine nasl Ua-

tm, bu zirveden baknca her eyin nasl ayaklarmn altnda

uzandn, zirvede aptallarn aptal olarak nasl dikilip durduumuve hayatta (yaamaya deer) hibir eyin olmayn, bundan nce

olmam oluunu, bundan sonra da olmayacak oluunu apak bir

ekilde nasl grdm seyreden ve elenen birisi. Evet, o birisi bu

iten zevk alyordu ...

Ancak o 'birisi' varsa da yoksa da ben kendimi hi daha iyi his -

setmiyordum. Ne tek tek yaptklarma, ne de hayatmn btnne

hibir mantkl anlam veremiyordum. Beni artan tek ey bu ger-

ei en banda anlamay oluumdu - bu herkese ne zamandr

bilinen bir eydi-o Bugn ya da yarn hastalk ya da lm, sevdikle-

rime ya da bana urayacak (ki bu oktan olmutu) ve bizlerden

geriye le kokusundan ve kurtlardan baka birey kalmayacakt. Er

ya da ge yaptm iler, her neyseler, unutulacak ve ben var olmuyor

olacam. O halde daha fazla abalamak niye? ... nsan bu

23


22/93

gerei naslolur da gremez? Nasl yaamaya devam eder? ar-

tc olan ite budur! nsan ancak hayattan sarho olmusa yaamaya

devam edebilir; kiinin aydr aylmaz her eyin basit bir al datmaca

ve de aptalca bir aldatmacadan ibaret olduunu grmemesi

imkansz! te aynen byle: bunda ne elendirici ne de nkteli bir

yan var, bu sadece zalimce ve aptalca.

Bir dzlkte karsna fkeli bir hayvan kan bir yolcuya dair

nicedir anlatlan bir Dou meseli vardr. Hayvandan kaan adamkurumu bir kuyunun iine girer, ama aa baktnda kuyunun

dibinde azn am kendisini yutmaya hazrlanan bir ejderha

grr. Talihsiz adam fkeli hayvan tarafndan ldrlmekten kor-

kusuyla ne kuyudan dar kabildii, ne de ejderha tarafndan

yenilmekten korkusu nedeniyle kuyunun dibine inebildiinden,

kuyunun iindeki bir atlaktaki bir dal yakalar ve ona t utunur. El-

lerinde gitgide g kalmamakta, o da az sonra kendisini yukarda

ve aada bekleyen lme boyun emek zorunda kalacan d-

nmekte, ama gene de dala sk skya tutunmaya devam etmek-

tedir. Derken iki fare grr. Bir siyah bir de beyaz fare. Fareler s-

rekli onun tutunduu daln zerinde gezinmekte ve dal kernir-

mektedirler. Az sonra dal kopacak ve adam da ejderhann aznn

iine decektir. Yolcu bunu grr ve lmden kurtulu olmadn

anlar. Dala tutunmaya devam etmekte, ama ayn zamanda etrafna

da baknmaktadr. Daln yapraklarnda birka damla bal grr. Bal

damlalarna diliyle uzanr ve onlar yalamaya balar. Ben de ayn

ekilde hayatn dalna tutunmutum, biliyordum ki lm ejderhas

beni bekliyordu, ondan ka yoktu ve o beni parampara edecekti.

Bylesi bir ikencenin iine neden dtm anlayamyordum. Beni

bir zamanlar avutan o bal yalamaya alyordum, ama o bal bana

artk bir tat vermiyordu ve o siyah-beyaz, gece-gndz fareleri benim tutunduum dal kemirmeye devam ediyorlard. Ejderhay

apak bir ekilde grebiliyordum ve baldan da artk bir tat alamaz

olmutum. Sadece, kendisinden ka 01-

24


23/93

mayan o ejderhay ve de fareleri gryor, onlara odaklanm olan

baklarm bir baka yana eviremiyordum. Ve bu bir mesel de

deil, herkese anlalabilecek, o rtlemeyecek hakikatin ta

kendisidir.

Daha nceleri ejderha dehetimi yattran, hayata dair mutlu-

luklar aldatmaca s artk beni kandramyordu. "Hayatn anlamn

anlayamazsn, o yzden dnme, sadece yaamaya bak!" Bu sz

ne kadar ok iitmi olursam olaym, artk yaamaya bakamyorum;zaten gereinden fazla bir sre yle yaptm. Artk gece ve gndzn

boyuna yer deitirip bana lm getirileri karsnda gzlerimi

kapayamyorum. Tek grdm bu, nk tek gerek bu. Geri kalan

ne varsa yalan.

Gzlerimi o acmasz gerekten, dier eylerin yapabildiinden

daha uzun bir sre baka yne evirmemi salayan o iki damla

baldan, ailerne ve yazmaya olan dknlmden de bir tat ala-

myordum artk.

"Ailern .. ." dedim kendime. Ama ailem, yani karm ve ocukla -

rm da sadece birer insan. Ben nasl geldiysem bu dnyaya, onlar dayle geldiler; onlar da ya bir yalann iinde yaamaya devam

edecekler ya da korkun gerei grmek zorunda kalacaklar. Niin

yaamalar gerekiyor ki? Neden onlar sevmem, korumam, yeti-

tirmem ve de onlara gz kulak olmam gerekiyor ki? Onlar da benim

hissettiim aresizlikle yz yze gelsinler ya da aptal olsunlar diye

mi? Onlar seviyorsam eer, onlardan hakikati saklayamam. Bilginin

her bir basama onlar hakikate klavuzlar. Hakikat ise lmn

kendisidir.

"Ya sanat?" Kazandm baarlarn ve aldm vglerin etki -

siyle sanatn yaklaan lme -eserlerimi ve eserlerimle ilgili hatralar

dahil, her eyi yok eden o lme- ramen icra edilebilecek bir

eyolduuna kendimi uzunca bir sre inandrmtm. Ama ok

gemeden bunun da bir aldatmacadan ibaret olduunu anla-

25


24/93

dm. Sanatn hayatn ss, albenisi olduu gerei benim iin

apakt. Ancak hayat benim iin cazibesini yitirmiken, benim

eserlerim baka insanlar nasl cezbedecekti? Kendi hayatm ya-

yor olmadka, baka bir hayatn dalgalar beni tayor olduka -

hayatn bir anlam olduuna inandka, ama bu anlam tanmla -

yamadka- hayatn, sanatn her trndeki yansmalar bana zevk

veriyordu; hayata sanatn aynasndan bakmak zevkli bir urat. Ne

var ki, hayatn anlamn aramaya balayp da kendi hayatm

yaama zorunluluunu hissetmeye balaynca, o ayna benim iin

gereksiz, lzumsuz, sama ve ac veren bir eyoldu. Artk aynada

grdklerimle kendimi avutamyordum, nk aynada durumumun

aptalca ve mitsiz olduunu gryordum. Ruhumun derin liklerinde

hayatmn bir anlam olduuna inandm vakitler, grdm

manzarann keyfini pekala karabiliyordum. O zamanlarhayatn -

gln, ackl, dokunakl, gzel ve korkun - k oyunlar beni

elendirebiliyordu. Ejderhay ve tutunduurn dal kemiren fareleri

grdmde ise artk hibir baldan tat alamaz oluyordum.

Hepsi bu kadarla da kalmyordu. ayet basite, hayatn hibir

anlam olmadn dnyor olsaydm, bunun benim kaderimolduunu bilerek bu duruma sessizce katlanrdm. Ancak durumum

beni hi tatmin etmiyordu. k olmayan bir ormanda yaayan

birisi gibi olsaydm, hayatm srdrmeye devam edebilirdim. Ama

ben ormanda yolunu kaybeden ve yolunu kaybettii iin de dehete

kaplan ve yolunu bulmak umuduyla oraya buraya kouturan birisi

gibiydim; att her admda kafasnn daha da kartnn farknda

olan, ama elinden oradan oraya kouturmaktan baka bir ey de

gelmeyen birisi gibi.

Bu, gerekten korkun bir durumdu. Yaadm dehetten kur-

tulmak iin lmeyi istiyordum. Beni bekleyen son karsnda deh-

ete kaplmtm. Hatta o sonun dehetinin o an iinde bulunduum

durumdan ok daha berbat bir eyolduunu da biliyor, ama gene de

o sonu sabrla bekleyemiyordum. Her halkarda kalbim-

26


25/93

deki damarlardan birinin iflas edecei, ya da iimde bir eylerin

patlayp her eyin sona erecei yolundaki savm ne kadar inandnc

bulsam da, o sonu sabrla bekleyemiyordum. Karanln deheti

ylesine bykt ki, kendimi bu dehetten ilmik ya da kurunla bir

an nce kurtarmak istiyordum; beni en gl ekilde ntihara doru

srkleyen ey ite bu histi.

27


26/93

v

"Acaba bir eyleri gzden karm ya da yanl anlam olabilir

miyim?" diye kendime birka kez sordum. "nsann kendisini byle

bir mitsizlie kaptrmas normal bir eyolamaz!" Ve sorularn

cevaplarn insanolunun edindii btn bilgi dallarnda aramaya

baladm. Araym sancl bir sreti ve uzun srd. Bu, sadece

meraktan kaynaklanan kaytsz bir aray deildi. Gece gndz de-

vam eden sancl ve srarl bir arayt. lmek zere olan bir ada-

mn selamet aray gibi. Ve ben hibir ey bulamadm.

Araym btn bilim dallarnda srdrdm, ama aradm

bulmak yle dursun, benim gibi, hayatn anlamn bilirnde arayan

hi kimsenin de hibir ey bulamadna ikna oldum. O insanlar

hibir ey bulamamakla kalmadklar gibi beni tam da mitsizlie

sevk eden eyin -yani hayatn anlamszlnn- insann herhangi bir

pheye yer vermeksizin bilebilecei tek ey olduunu aka da

kabul etmilerdi.

Cevaplar her yerde aradm. Hayatm renmekle geirmi ol -

mam ve bilim dnyasyla olan ilikilerim sayesinde bilimin her

dalndaki bilim adamlarna ve akademisyenlere ulama frsatm

28


27/93

oldu. Bana btn bilgilerini seve seve sundular, sadece kitaplarla

deil sohbet yoluyla da. yle ki, bilimin bu hayat sorusuna dair tm

syleyebilecekleri elimin altndayd.

Bilimin halihazrda vermi olduu cevaplarn dnda var olua

dair sorulara baka cevaplar veremiyor oluuna uzunca bir sre

inanamamtm. Bilim dnyasnn, elde ettii, hayata dair gerek

sorularla hibir ilgisi olmayan sonular byk bir nem ve ciddiyet

havas ierisinde ilan ettiini grdke, bana uzunca bir zaman

benim anlayamadm bir eyler varm gibi gelmiti. Bilimkarsnda uzun bir sre rkek kalmtm ve cevaplarla benim so -

rularm arasndaki uyumsuzluun bilimin hatasndan deil, benim

cehaletimden kaynaklandn sanmtm. Ama bu konu benim iin

bir oyun ya da elence deil, bir lm kalm meselesiydi ve ben

istemeyerek de olsa u kanaate vardm ki, sorduum soru lar

sorulabilecek tek meru sorulard ve btn bilimlerin temelini

oluturuyorlard. Sulanmas gereken bu sorular soran kii olarak

ben deil, bu sorulara cevap verme iddiasnda olan bilimin kendi-

siydi.

Benim sorduum soru -ki beni elli yanda intiharn eiine ge-

tirmiti- sorulabilecek en basit soruydu ve budala bir ocuktan tu tun

da bilgeler bilgesi bir yalya kadar herkesin ruhunda yatan eydi.

Bu, insann cevabn bulamazsa yaayamayaca trden bir soruydu

ve ben bunu tecrbelerimle renmitim. Soru uydu:

"Bugn yaptklarmn ve yarn yapacaklarmn sonucunda ne olacak?

Hayatrnn tamamnn sonucunda ne olacak?"

Farkl bir yoldan syleyecek olursak soru yleydi: "Niin yaa-

yaym, niin herhangi bir eye kar bir istek duyaym, niin herhangi

bir ey yapaym?" Soru u ekilde de ifade edilebilir: "Hayatmn,

beni bekleyen, kanlmaz olan lmn yok etmeyecei bir anlam

var m?"

Farkl ekillerde ifade edilebilen bu tek soruya bilirnde bircevap

aryordum ve unu anladm ki, bu soru dikkate alndnda in-

29


28/93

sanln btn bilgisi sanki ularnda iki ayr kutup olan iki zt ya n

kreye blnm durumda: Biri negatif, dieri pozitif kutup; ama

kutuplarn ne birinde ne de brnde hayatla ilgili sorulara cevap

bulmak mmknd.

Ilk grubun soruyu muhatap alr bir hali yoktu. Bu grup, yani

deneysel bilimler grubu, kendi alammn dieralanlardan bamsz olan

sorulanna ak ve kesin cevaplar vermektedir ve bu grubun en uta

duran da matematiktir. br bilim grubu, yani soyut bi limler, soruyu

muhatap alyor ama cevaplamyor. Bu grubun da en u noktasnda

metafizik bulunuyor.

Kklmden beri soyut bilimlere ilgi duymutum. ancak

sonradan matematiksel ve doal bilimler beni cezbetti. Kendimi

bilimin vermi olduu sahte cevaplarla tatmin etmeye devam ettim, ta

ki o soruyu kendime kesin olarak soruncaya ve o soru da iimde

olgunlaarak acil bir karar vermem iin beni zorlamaya balayncaya

kadar.

Deneysel alanla ilgili olarak kendime yle diyordum: "Her ey

geliir ve kendisini baka eylerden farkllatrr, karmakla vemkemmellie doru ilerler ve bu devinimi yneten yasalar vardr.

Sen btnn bir parassn. Btn mmkn olduunca rendiinde ve

tekaml yasasm rendiinde, o btn ierisindeki yerini de renmi

ve kendini tamm olacaksn." Itiraf etmeye utamyorum ki, bu

dncenin beni tatmin ettii bir dnem olmutu. Bu tam da kendirnin

daha karmak bir insan olmaya ve gelimeye balad dnerndi.

Kaslarm geliiyor ve gleniyordu, hafzam zenginleiyor, dnme

ve anlama yeteneklerim artyordu. Byyor ve geliiyordum.

Kendimdeki bu gelimeyi hissederek hayatrnn sorusuna cevap

bulacam evrensel yasamn bu olduunu dnmem gayet doald.

Ancak bymemin durduu bir zaman geldi. Artk gelimediimi, ama

prsdm hissetmeye

30


29/93

baladm. Kaslanm zayflyor, dilerim dklyordu. unu anladm

ki, bu yasa sadece bana hibir eyi aklamad gibi, byle bir yasa

gemite hibir zaman var olmamt ve olamazd. Bense hayatmn

belli bir dneminde kendimde gzlemlediklerimi bir yasa sanmtrn.

O yasann tanm zerinde daha bir dikkatle durunca, asla, so nsuz

geliim yasas diye bir eyin olamayacan apak bir ekilde

anladm. "Sonsuz uzay ve zaman ierisinde var olan her ey

gelimeye devam eder, gitgide daha mkemmel ve karmak bir halalr ve farkllar." demenin hibir ey demernek olduu apak

ortadayd. Btn bu szcklerin bir anlam yoktur, nk sonsuz-

lukta ne karmak ne basit, ne ileri ne geri, ne daha iyi ne daha kt

vardr.

Hepsinden nemlisi, benim kiisel sorum olan "Arzular olan bir

varlk olarak ben kimim?" sorusuna hala bir cevap yoktu. unu

anladm ki, o bilim dallar ok ilgin ve ekiciydiler, ama kesinlikleri

ve aklklar, hayata dair sorulara uygulanabilirlikleriyle ters

orantl; bu trden sorulara uygulanabilirlikleri ne kadar azsa, o kadar

kesin ve aklar. Ne kadar kesin ve aklarsa, hayatla ilgili sorular ne

kadar cevaplamaya alyorlarsa, o kadar belirsiz ve itici bir hal

alyorlar.

Hayatn kendisine ynelik sorular yantlamaya alan bilim

dallar arasndaki taksime bakacak olursak - yani fzyolojiye, psi-

kolojiye, biyolojiye, sosyolojiye - insan dehete dren bir dnce

fukaralyla, en byk belirsizliklerle, kendi alanlar dndaki o

sorularn cevabn bulabileceklerine dair hi de hakl grlemeyecek

iddialarla ve her bir otoritenin srekli olarak baka otoritelerle ya da

kendi kendisiyle elitii gereiyle karlarsnz. Varolua ilikin

sorularn zmleriyle ilgilenmeyen, sadece kendi alanlaryla ilgili

bilimsel sorulara yantlar veren o bilim dallarna baktnzda, insanaklnn gc karsnda mest oluyorsunuz,

31


30/93

ama peinen de biliyorsunuz ki bu bilimler hayatn kendisiyle ilgi li

hibir soruya cevap verememektedirler. Bu bilimler basite bu sorular

grmezden gelmekte ve yle demektedirler: "Ne olduunuz ve niin

yaadnz sorusuna verilecek bir cevabmz yok, biz bu soruyla

megul de olmayz. Ama eer n kanunlarn, kimyasal bileiklerin

kanunlarn, organizmalarn geliim kanunlarn bilmek istiyorsanz;

ktlelerin kanunlarn ve ekillerini, saylarn ve miktarlarn

ilikilerini, aklnza hkmeden kanunlar bilmek istiyorsanz, bunlarn

hepsine verilecek ak, kesin ve doruluu sorgulanamaz cevaplarmz

var."

Genelolarak, deneysel bilimlerin hayatn kendisiyle ilgili sorularla

olan ilgisi u ekilde ifade edilebilir. Soru: "Niin yayorum?" Cevap:

"Sonsuz uzayda ve sonsuz zamanda sonsuz derecede kk

paracklar, sonsuz bir karmaklk ierisinde biim deitirirler ve siz

bu dnmlerin yasasn anladnzda, yeryznde niin var

olduunuzu da anlam olacaksnz."

Soyut bilim alanyla ilgili olarak da kendime yle derdim: "Btn

insanlk kendisine yol gsteren ruhani ilkeler ve lkler temelinde

yaar ve geliir. Bu lkler dinlerde, bilimlerde, sanatta, ida re

ekillerinde ifadelerini bulurlar. Bu lkler gitgide daha da ykselir ve

insanlk en yksek refah dzeyine ular. Ben insanln bir

parasym, bu yzden de bana den grev insanlk lklerinin

tannmasna ve gerekletirilmesine katkda bulunmaktr,' Aklmn

zayf olduu o dnemde bu beni tatmin ediyordu. Ama ne zaman ki

hayat aka sorgulamaya baladm, bu kuramlar derhal un ufak

oldular. Bilimlerin, insanln kk bir ksmnn aratrlmas zerine

elde ettikleri sonular genel geer sonularm gibi ilan etmesindeki

ilkesizce belirsizlikten bahsetmeye bile gerek yok. Gene, bu grn

farkl savunucularnn insanln lklerinin ne olduu konusundakielikili tutumlarndan bahsetmek de gereksiz. Kuramn aptall

deilse bile tuhafl urada yatyor:

32


31/93

Her insann, kar karya olduu "Ben kimim?", "Niin yayorum?"

ya da "Ne yapmalym?" sorularna yant bulabilmesi iin ilk nce u

soruya yant vermelidir: "O btn nedir?" (ki o, btn

tanmamaktadr, sadece ksack bir zaman diliminde btnn k-

ck bir parasn tanmtr.) Bir insann kim olduunu anlaya-

bilmesi iin nce, birbirlerini anlamayan, kendisi gibi insanlardan

oluan btn o gizemli insanl anlamas gerekmektedir.

ltiraf etmeliyim ki bir zamanlar buna inanmtm. Bu, gelip geiciheveslerimi hakl karan, el stnde tuttuum, o kendi lk lerimin

olduu dnemdi ve insanlarn benim bu gelip geici fkirlerimi

insanlk yasas olarak grmelerini salamaya ynelik bir kuram

gelitirmeye alyordum.

Ama ne zaman ki hayata dair sorgulamalarm kendisini ruhumda

btn aklyla belli etti, aradm o cevaptan eser kalmad. Ben de

anladm ki, deneysel bilimlerin ierisinde gerek bilimler olduu

kadar, yeterliliklerinin tesindeki sorulara yant arayan yar-bilimler

de vard, ayn ekilde bu soyut bilimler alannda da alanlar dndaki

sorulara yant arayan darmadank bilimler vard. Hukuk ve toplum

tarihi gibi bu tr yar- bilimler insann var oluuna ynelik sorular,

her ikisi de kendi yntemlerini kullanmak suretiyle, btn insanln

var oluuna ilikin sorulara yant bularak zme abasndadrlar.

Ancak, deneysel bilim alannda nasl yaamas gerektiini samimi

bir ekilde sorgulayan kii nasl ki, "Sonsuz uzaydaki, sonsuz

zamandaki ve sonsuz karmaklktaki saysz atomun dnmn

aratrn, o zaman var oluu anlarsnz." cevabndan tatmin olmazsa,

ayn ekilde, samimi bir insan u cevaptan da tatmin olamaz: "Btn

insanln var oluunu -ki biz bu var oluun ne ban ne sonunu

bilebiliyoruz, ne de kck bir parasn bilebiliyoruz- aratrn, o

zaman kendi var oluunuzu anlayacaksnz." Deneysel yar-bilimlerde olduu gibi, bu teki yar-bilimler de ger-

33


32/93

ek sorunlardan uzaklatklar srece, belirsizlikler, hatalar, aptal-

lklar ve elikilerle dolmaktadr. Deneysel bilimin sorunsal fzik-

selolgulardaki neden-sonu ilikisinin ardkldr. Deneysel bi-

limin bir nihai sebep sorununu gndeme getirmesi samalamasna

yeterli bir kouldur. Soyut bilimlerin sorunsal hayatn ezeli zn

tanmaktr. Sebep-sonu ilikisine bal olgulara ynelik (mesela

toplumsal ve tarihi olgulara ynelik) aratrmalarn ortaya konmas

onun da samalamas iin yeterlidir.Deneysel bilim ancak aratrmalarna bir nihai sebep sorusunu

katmad takdirde pozitif bilgi verebilir ve insan aklnn bykl-

n gzler nne serebilir. Ve tam zdd olarak da soyut bilim an-

cak olgularn sebep-sonu ilikilerine dayal sorular bir kenara b-

rakt ve insan sadece nihai sebep balamnda ele ald takdirde

bir bilimdir ve insan aklnn bykln gzler nne serebilir.

Bilimin bu alannda -alann kutbunu oluturan- metafizik ve felsefe

bulunmaktadr. Bu bilim aklkla u sorular sorar: "Ben kimim ve

evren nedir? Niin varm ve de evren niin var?" Ve bu bi lim var

olduundan beri bu sorulara hep ayn yant vermitir. Fi lozof

bendeki ve var olan her eydeki o var oluun zne ister "idea",

ister "tz", ister "ruh", ister "irade" desin, aslnda hep ayn eyi

sylemektedir. O ey udur: Bu z vardr ve ben bu zden

olumuumdur, ama bu zn neden var olduunu -eer tam bir

dnrse- filozof bilmez ve sylemez. Ben de yle soruyorum:

"Bu z niin var olmak zorunda? Bu zn var olmas ne gibi so -

nular dourur ve de douracaktr?" Felsefe bu sorular cevapla -

mad gibi kendisi de zaten sadece bu soruyu sormakla yetin-

mektedir. Ve eer bu, gerek felsefenin kendisiyse, btn abas bu

soruyu apak bir dille sormaktan ibaret olacaktr. Bu vazifesine

sk skya bal kalmaya devam ettii srece de, "Ben kimim veevren nedir?" sorusuna, "Her ey ve hibir ey." ve de "Niin?" so-

rusuna "Bilmiyorum!" dan baka yant veremez.

Bylelikle, felsefenin yantlarn ne kadardntrrsem d-

34


33/93

ntreyim, asla cevaba benzer bir eyelde etmem mmkn olamaz.

Bunun sebebi, ak deneysel alanda olduu gibi, yantn sorduum

soruyla alakasz oluu deil; ancak bu alandaki btn zihinsel aba

sadece benim soruma ynelmi olmasna karn, ortada bir cevabn

olmay ve insann bir cevap yerine sadece daha karmak bir

biimde sorunun tekrar kendisini elde ediidir.

35


34/93

VI

Hayata ilikin sorularma cevap araylarmda ormanda kay-

bolmu bir adamn hissedebileceklerini hissettim. Adam orman

iinde bir akla varr, bir aaca trmanr ve gz alabildiine bir

mesafeyi tarar, ama evinin bakt yerlerde olmadn ve olama-

yacan grr. Sonra tekrar karanlk ormann iine girer ve karan-

l grr, ama evi orada da deildir.Ben de o adam gibi, insan bilgisinden oluan o ormanda, bana

apak ufuklar gsteren, ama bu ufuklar evirnin olmad bir ynde

gsteren matematiksel ve deneysel bilimin prltlar arasnda

dolatm. Soyut bilinlerin derinlere gittike adamakll iine batt -

m karanlklarn iinde de dolatm ve en sonunda burada da bir

k olmadna ve olamayacana ikra oldum.

unu anladm ki, kendimi bilginin parlak alanna teslim ederek

sadece dikkatimi sorudan baka bir yere kaydryordum. nmde

alan ufuklar ne kadar cezbedici bir aklkta olsalar da, o bahset -

tiim bilimlerin sonsuz enginliine dalmak ne kadar caz ip olsa da

unu oktan anlamtm ki, bu bilimler ne kadar kesin olurlarsabenim ihtiyacm karlamaktan ve soruma yant vermekten o denli

uzak oluyorlard.

36


35/93

Kendi kendime yle dedim: "Bilimin srarla kefetmeye alt

eyin ne olduunu biliyorum, ama bilimin izledii yolda hayatn

anlamna ilikin soruya yant yok." Soyut alanla ilgili olarak da unu

anlamtm: Bilimin dorudan amacnn benim soruma cevap vermek

olmasna ramen ya da cevap vermek olduu iin ortada benim

kendirnin oktanverdii cevaptan bakas yoktu: "Hayatrnn anlam

nedir?" "Byle bir anlam yoktur." ya da "Yaamamdan ne kacak?"

"Hibir ey" ya da "Var olan her ey niin var ve ben niin varm?"

"nk var."

Insan bilgisinin bu bir alann aratrrken aratrmadm konular

hakknda saysz kesin yantlar aldm: Yldzlarn kimyasal bileenleri

hakknda, gneir Herkl takmyldzna doru olan hareketi

hakknda, trlerin ve insann ortaya k hakknda ve de eterin l-

lemeyen sonsuz derecede kk paracklar hakknda. Ancak bu

bilgi alannda "Hayatmn anlam nedir?" sorusuna alabildiim tek

yant uydu: "Sen 'hayatm' dediin eysin, sen paracklarn rastlant

sonucu bir araya gelmesirden oluan geici bir eysin. Bu par-

acklarn karlkl etkileimleri ve deiimleri sende 'hayatm' dedi-

ir eyi oluturmaktadr. Paracklar bir sre daha bir arada kalacak,sonra bunlar arasndaki etkileim duracak ve senin 'hayat' dediin

eyir de, sorularnn da bir sonu gelmi olacak. Sen rastlantsal ola -

rak bir eyin kk bir parassn. O kk para mayalanmakta.

Kk para bu mayalanmaya 'hayat' adn veriyor. Para btnden

kopacak, mayalanma ve de btn sorular son bulacak." Bilimin ay-

dnlk alan bu ekilde yant veriyor. Ilkelerine sk skya bal

kald mddete de baka trl yant vermesi mmkn deildir.

Kii byle bir yantn yant olmadn grebilir. Ben hayatrnn

anlamn bilmek istiyorum, ama benim hayatrnn sonsuzluun bir

paras olmas ona bir anlam vermek yle dursun, mmkn olan her

trl anlam da ortadan kaldryor. Deneysel, kesin bilimin hayatn

anlamnn geliirnde ve gelitml e olan ibirliinde yattn

syleyerek soyut bilimle yapt belli belirsiz uzla da ke-

37


36/93

sinlik ifade etmemesi ve belirsiz oluu yznden bir yant olarak

dnlemez.

Bilimin br alan - soyut alan - kendi ilkelerine skca bal

kald srece hep ayn ekilde ayn yant veriyor, daima ayn yant

vermekte ve tarih boyunca da ayn yant verdi: "Evren sonsuz bir

eydir ve akl almazbir 'btnn' akl almaz bir parasdr." Tekrardan,

soyut ve deneysel bilimler arasndaki hukuk, siyaset ve tarih gibi yar-

bilimlerin safra-m (atlacak arln) tedarik eden btn o uzlalar

tartman- dnda brakyorum. Bu yar-bilimlerde geliim ve

ilerleme kavramlar gene hatal bir ekilde ortaya konmaktadr, u

farkla ki, ncekinde var olan her eyin geliimi ele alnrken, imdi

insanln var oluunun geliimi ele alnmaktadr. Hata ncekinde

olduu gibi gene vardr: Sonsuzluk ierisinde geliimin ve ilerlemenin

hibir amac ya da dorultusu olamaz. Benim sorduum soru dikkate

alndnda ortada verilmi hibir cevap yoktur.

Gerek soyut bilimde, yani filozofun asl soruyu hep gznn

nnde bulundurduu gerek felsefede - Schopenhauer'un "Pro-

fesrlere zg felsefe" diye adlandrd, var olan btn olgular yeni

felsefi kategoriler ierisinde snflandrmaya ve bu olgulara yeni adlarvermeye yarayan felsefede deil - verilen yant hep ayndr; bu,

Sokrat'n, Schopenhauer'un, Sleyman'n ve Buda'nn verdikleri

yanttr.

"Hayattan uzaklatmz lde hakikate yaklarz.' diyordu

Sokrat lme hazrlanrken. "Biz, hakikate ak olarlar, hayatta ne iin

abalarz? Kendimizi bedenden ve onun yol at btn ktlklerden

kurtarmak iin! O halde lm bize geldiinde nasl mutlu olmayalm?"

"Bilge kii btn hayat boyunca lm arar durur. Bu yzden de

lm ona korkun gelmez."

Schopenhauer da yle der:

38


37/93

"Evreni oluturan en derindeki zn 'irade' olduunu ve ev

rendeki btn olgularn - doann belirsiz glerinin bilinsizce

ileyiinden tutun da insanolunun tamamen bilinli eylemlerine

kadar -bu iradenin sadece somut karl olduunu kabul ettii-

mizde, u sonuca varmamz kanlmazdr. O iradenin kendi isteiyle

var oluu terk etmesi ve kendi kendisini ortadan kaldrrnasyla

birlikte btn o olgular, evrenin iinde var olduu o nesnelliin btn

aamalarnda amaszca ve dur durak demeden gerekletirilen oaralksz aba ve ura da ortadan kalkar; arkadan gelen yaam

biimlerinin eitlilii, bu biimlerle birlikte iradenin btn

gstergeleri, en evrensel biimleri, uzay ve zaman ve nihayetinde de

iradenin en temel biimleri olan zne ve nesne de ortadan kalkacaktr.

rade olmakszn hibir kavram ve evren varolamaz. Gzlerimizin

nnde kesinlikle hibir ey kalmaz. Ancak bu yok olua doru

gidie, doamza kar koyan gene sadece o ayn yaama isteidir.

Wille zum Leben. Bu, bizi ve evreni var eden eydir. Yok olutan bu

denli korkmamz, ya da bir baka deyile yaamak iin bu kadar

byk bir istek duymamz u anlama gelir: Bizler bu yaama arzumuz

dnda hibir eyiz ve ondan baka bir ey de tanmayz. Byle

olunca iradenin tamamen yok oluundan geriye kalan, bizler bu

iradeyle dopdolu olduumuz iin, tabii ki hibir eydir. Ama te

yandan, iindeki bu irade dnerek kendi kendisinden vazgeenler

iin de bu bizim ylesine gerek olan evrenimiz sahip olduu btn o

gneleri ve samanyoluna ramen hibir eydir."

"Hiliin hilii" der Sleyman -"hiliin hilii - her ey bir

hitir. nsann gnein altnda btn o yapp ettiklerinden kar ne? Bir

nesil yok olur gider, yerine bir baka nesil gelir. Ancak yeryz

sonsuza dek var olmaya devam eder, gemite ne varsa gelecekte de

olacak olan odur; bugn yaplanlar gelecekte de yaplacaktr vegnein altnda yeni bir ey yoktur. Bakn ite bu yeni, denilebilecek

bir ey var mdr? Eski zamanlar geip gitti. Bu biz-

39


38/93

den nceydi. imdi eskiye dair hibir an kalmad. Ne de bizden

sonrakilerden geriye bir hatra kalacak. Bendeniz vaiz, Kuds'te srail' e

kraldm. Kendimi gkyznn altnda yaplan her eyi bilgelikle

aratrmaya adamtm. Tanr bu ileli grevi yerine getirmesi iin

insanoluna vermiti. Gnein altnda yaplan btn ileri grdm, her

eyin bo olduunu ve ruha sknt verdiini grmeyeyim mi... Kendi

yreimle konutum, ona yle dedim: Bak ite, toplumda ok nemli bir

konuma geldim, btn Kuds'te gelmi gemi en byk bilgelie eritim.

Evet yreimde bilgelie ve bilgiye dair engin bir tecrbe var. Yreimi

bilgelii bilmeye adadm, delilii ve budalal bilmeye. Bunun da ruhuma

sknt verdiini grdm. Byk bilgelikte byk keder olur ve bilgisini

artran kederini de artrr.

"Kalbimden yle diyordum: Git imdi, seni mutlulukla snayacam,

elenmene bak. Ve de ne greyim, bu da bo deil miymi. Kahkaha iin

yle dedim: Bu delice bir ey. Ve mutluluk iin: O ne ki? Bedenimi

arapla keyiflendirmenin yollarn yreimde aradm ve kalbimin klavuzu

bilgelik olduu zamanlarda da budalala tutunmann yollarn, ta ki

insanolu iin neyin iyi olduunu, gn altnda yaad gnler boyunca

ne yapmas gerektiini anlayana kadar.

Kendim iin byk eserler yaptrdm; kendime evler ina ettirdim,

zm balar diktirdim, meyve baheleri yaptrdm ve her trden meyve

aac diktirdim, glckler ina ettirdim ve o glcklerle aalarn yetitii

orman sulattm; kendime erkek ve kadn hizmetkarlar edindim, kendi

evimde doan hizmetkarlarm oldu, ayrca Kuds'te gzmn grd

btn srlerden daha byk bir srye sahip oldum; kendim iin gm,

altn ve baka krallar ile eyaletlerden zel hazineler toplattm; erkek ve

kadn arkclar getirttim ve insanolunun tadabilecei btn zevkleri,

mzikli elenceleri, hepsini tattm. Muhteemdim ve Kuds'te gzmn

grd btn herkesten daha zengindim. Ayrca bilgeliim de


39/93

beni terk etmemiti. Gzlerimin grp arzulad hibir eyden

kendimi yoksun brakmyordum. Gnlmden hibir mutluluu

esirgemiyordum ... Sonra ellerimin yapm olduu btn o ilere

baktm, emek harcayarak meydana getirdiim eserlere, bir de ne

greyim, yaptm her i botu ve ruhuma sknt veriyordu. Yery-

znde onlardan elde edeceim bir kazan yoktu. Ve dnp bilgelie,

delilie ve budalala baktm. Bunun herkesin bana gelebileceini

anladm. Sonra kalbirnden yle dedim: Bu, aptallarn bana geldii

gibi benim de bama geldi, o halde ben neden herkesten daha bilge

olaym ki? Sonra kalbirnden dedim ki, bunun da bir anlam yok.

nk bilgeler aptallardan sonsuza kadar daha fazla hatrlanacaklar

diye bir ey yok; gelecek gnlerde olacak ne varsa hepsinin de

unutulacaklann grebiliyordum. Ya bilge adam nasl can verir? Aptal

adam nasl can verirse yle. Bu yzden yaamaktan nefret etmeye

baladm. nk yeryznde yaplan btn o iler bana ok byk

bir ac veriyordu. nk her i botu ve ruha sknt veriyordu. Evet,

yeryznde yaptm btn o ilerden nefret ediyordum. nk her

eyi benden sonra gelecek olanlara brakmak zorunda olduumu

grebiliyordum. Insann gnein altnda o kadar abalamassonucunda, onca emeinin karsnda eline ne geiyordu? Her gn

keder, her ii zntyd. Evet, geceleyin bile kalbi huzur

bulmuyordu. Bunun da bir anlam yoktu.lnsanoluna altyla

yeme, ime ve ruhunu neelendirme gvencesi balanmamtr ...

Her ey herkese ayn yollardan gelir. Erdemli olan ve ruhunda

ktlk besleyen, iyi ya da kt, temiz ya da pis, fedakarlk yapan ya

da yapmayan herkes iin ayn durum sz konusudur; iyi neyse

gnahkar da odur, kfreden neyse kfretmekten korkan da odur.

Yeryznde yaplan her eyde bu ktlk-yani herkes iin ayn eyin

sz konusu olmas- vardr. Evet, aynca insanolunun kalbi de ktlk

doludur ve yaarken kalbinde de delilik vardr. Sonra da lr gider.

Yaayanlar arasnda olan iin umut vardr. nk canl bir kpek l

bir aslandan daha iyi-

41


40/93

dir. nk yaayanlar leceklerini bilirler, ama ller hibir ey

bilemezler, onlar artk dl de alamazlar. nk hatralar unutul-

mutur; sevgileri. nefretleri, kskanlklar da artk yoktur. Ne de

sonsuza kadar, yeryznde yaplan bir iten pay alabilirler."

Sleyman ya da bu szleri her kim yazdysa ite byle sylyordu.

Hint bilgelii de yle der:

Kendisinden hastalk, yallk ve lmle ilgili tm gereklerin

gizlendii Sakya Muni adndaki gen ve mutlu bir mihrace arabasyla

gezintiye kt ve disiz, azndan salyalar akan, korkun grnl,

yal bir adam grd. Kendisinden o yaa kadar yallkla ilgili her ey

gizlenmi olan mihrace ard ve srcsne o adamn kim olduunu

ve yle perian ve iren bir duruma nasl geldiini sordu. Bunun

btn insanlarn kaderi olduunu ve ayn sonun kanlmaz bir ekilde

kendisini de beklediini rendiinde gen mihrace gezintiye daha

fazla devam edemedi ve saraya geri dnmek iin emir verdi. Bu

hakikat zerine dnmek istiyordu. Kendisini bir odaya kapatt ve

dnmeye balad. Byk olaslkla kendisini teselli etmenin bir

yolunu buldu ve arkasndan kendisini neeli ve mutlu hissederek tekrar

gezintiye kt. Bu sefer hasta bir adam grd. Grd adam bir deribir kemik kalm, beti benzi atm, srekli titreyen ve gzleri bulank

biriydi. Kendisinden hastalkla ilgili gerekler gizlenmi olan mihrace

durup bunun ne olduunu sordu. Bunun hastalk olduunu, herkesin

bana gelebileceini, salkl ve mutlu bir mihrace olan kendisinin de

ertesi gn hastalanabileceini rendiinde de gene neesi kat ve

saraya geri dnmek iin tekrar emir verdi. Tekrar bir teselli arad ve

arad teselliyi byk olaslkla buldu ki hoa vakit geirmek iin

nc kez gezintiye kt. Ancak bu nc seferde baka bir

manzarayla karlat. nsanlar bir ey tayorlard. "O nedir?" "l bir

adam:' "l bir adam ne demek? l ne demek?" diye sordu mihrace.

Ona lmenin o adam gibi olmak demek olduu anlatld.

42


41/93

Mihrace cenazeye yaklat, stn at ve bakt. "Ona imdi ne

olacak?" diye sordu. Ona cenazenin topraa gmlecei sylendi.

"Niin?" "nk bir daha hayata dnemeyecei muhakkak, sadece

kokacak ve kurtlanacak." "Bu da tm insanlarn kaderi mi? Ayn ey

benim de bama gelecek mi? Beni de grneoekler mi? Ben de

kokacak mym? Beni de kurtlar yiyecek mi?" "Evet." "Saraya! Bir

daha elenmek iin gezintiye kmayacam, bir daha asla bu

maksatla saraydan dar kmayacam!"Ve Sakya Muni hayattan hibir teselli bulamad ve hayatn kt-

lklerin ba olduuna karar verdi. Ruhunun btn gcn kendisini

ve bakalarn bu hayattan kurtarmaya adad. yle ki, lmden sonra

bile artk yeni bir hayat olmayacak, byle bir hayat daha kk

salmadan yok edilecekti. te Hint bilgelii byle sylyor.

nsan bilgeliinin var olua ilikin verdii dorudan yantlar ite

bunlar.

"Tendeki hayat byk bir ktlk ve yalandan ibarettir. Bu

yzden bu hayatn ortadan kaldrlmas bir nimettir ve bizim arzu

etmemiz gereken bir eydir." der Sokrat."Hayat olmamas gereken eydir-bir ktlk; ve de hilie giden

geit, hayatta iyi olan tek eydir." der Schopenhauer.

"Yeryznde ne varsa -budalalkve bilgelik, zenginlik ve fakirlik,

mutluluk ve keder- anlamszdr ve botur. nsan yok olur ve

kendisinden geriye bir ey kalmaz. Ve bunun bir mant yoktur." der

Sleyman.

"nsann, ac ekmenin, gten dmenin, yalln ve lmn

kanlmazlnn bilincinde olarak yaamas mmkn deildir.

Kendimizi hayattan kurtarmalyz, olas her trl hayattan." derBuda.

Bu gl beyinlerin syledikleri milyonlarca ama milyonlarcainsan tarafndan da dnld ve dile getirildi. Bunlar ben de d-

ndm ve hissettim.


42/93

Bylelikle bilimler arasnda yaptm gezinti beni mitsizlikten

kurtarmak yle dursun, var olan mitsizliimi daha da glendirmiti.

Bilginin bir tr var olu sorusuna bir cevap getirmiyordu; br tr

ise soruya verdii dorudan yantla benim varm olduum sonucun

bir hatann ya da hastalkl bir kafann meyvesi olmadn, tam tersine

benim doru dnm olduumu ve dncelerimin insan aklnn en

gllerinin varm olduklar sonularla aktn gstererek iinde

bulunduum aresizlii onaylam oluyordu.

nsann kendisini aldatmasnn bir faydas yok. Her ey bo!

Mutlu kii henz domam olandr. Hayattansa lm daha iyidir ve

insan kendisini bu hayattan kurtarmaldr.


43/93

VII

Bilirnde bir aklama bulamadm iin o aklamay etrafmdaki

insanlar arasnda bulmak umuduyla hayatn iinde aramaya baladm.

Bylelikle etrafmdaki -benim gibi- insanlarn nasl yaadklarn,

beni mitsizlie srkleyen soruya kar tutumlarnn ne olduunu

gzlemlemeye baladm.

Eitim dzeyi ve yaam biimi olarak benimle ayn konumda

olan insanlar arasnda bulduklarm yleydi:

unu kefettim ki benim muhitimdeki insanlar iin iinde bu-

lunduum korkun durumdan kurtulmann drt yolu vard.

Yollardan ilki cehaletti. Bu, yaamn ktlk ve samalktan

ibaret olduunu bilmernek ve anlamamaktan oluuyor. Bu tr in-

sanlar -ounlukla kadnlar ya da ok gen ve kaln kafal insanlar-

Schopenhauer'in, Sleyman'n ve Buda'nn kar karya kaldklar

var olu sorununun ne olduunu henz anlamamlardr. Onlar

kendilerini bekleyen ejderhay ve asl olduklar aly kemiren fa-

releri grmemekte ve bal damlalarn yalamaktadrlar. Ancak o bal

damlalarn yalnzca bir sre yalarlar; bir ey dikkatlerini ejderhaya

ve farelere ekecek ve bal yalarnatanson bulacaktr. Onlardan

45


44/93

renebileceim hibir ey yoktu. nsan iyi bildii bir eyi asla

unutmaz.

kinci k yolu Epikrclkt. Bu, yaamn aresizlii bilindi-

i halde insann sahip olduu olanaklardan en iyi ekilde yararla -

narak ejderhaya ve farelere gzn kapamas ve bal en iyi ekilde

yalamas demektir, zellikle de uzanabilecei yerde bal oksa. S -

leyman bu k yolunu yle ifade eder: "Sonra mutluluu vdm,

nk insanolunun yeryznde yapabilecei en iyi ey yemek,

imek vemutlu olmaktr. Ve bunlar ona yaad gnler boyunca

elik etmelidir, Tanrnn yeryznde ona verdii yaam boyunca."

"Bu yzden ekmeinizi mutlulukla yeyin ve arabnz neeli

bir yrekle iin ....Sevgili karnzla fani hayatnzn btn gnlerini

mutlu yaayn .......nk bu, hayattan ve yeryzndeki yapp ettik-

lerinizden paynza dendir. Eliniz yapmak iin hangi ii bulursa,

onu var gcnzle yapn, nk gidecek olduunuz mezarda ne bir

i, ne bir ara, ne bilgi, ne de bilgelik vardr."

Bizim evremizdeki insanlarn ounluu ite bu ekilde hayat

kendileri iin yaanlr klmaktadr. Onlarn iinde bulunduklar

artlar onlara skntdan ok refah getirmekte ve ahlaki ynden

kaln kafal olular da kendilerine stn konumlarnn rastlantsal

olduunu, herkesin Sleyman gibi bin tane karsnn ve

saraylarnn olamayacan, bin kars olan her bir kii iin bir tane

kars olmayan bin kii olduunu, her bir saray iin onu alnla-

rndan terler damlayarak ina etmek zorunda olan bin kii oldu-

unu ve beni bugn Sleyman yapan talihin yarn Sleyman'n

klesi yapabileceini unutturabilmektedir. Bu insanlarn hayal

glerinin ktl onlarn Buda'y srekli huzursuz eden o eyleri -

bugn ya da yarn, btn zevkleri yok edecek olan hastaln,yalln ve lmn kanlmazln- unutabilmelerini sala-

maktadr.

46


45/93

Gnmz insannn ounluunu ve yaam biimlerimizi bir

dnelim. Bu insanlarn bazlarnn dncelerinin ve hayal glerinin

darlnn pozitif dnce dedikleri bir felsefe olduunu syleseler de bu,

onlar benim gzmde, o soruyu grmezden gelmek iin bal

yalayanlarn mertebesinden baka bir yere koymaz. Ben bu insanlar gibi

davranamazdm, onlarn hayal glerinin ktl bende olmad iin

byle bir darl kendimde yapay olarak oluturamazdm. Gzlerimi

ejderhadan ve farelerden baka bir yana eviremezdim, kald ki yaama

bal hibir kimse de bir kez onlar grdkten sonra gzlerini baka biryana eviremezdi.

nc ka g ve enerji yoluyladr. Bu, insann hayatn kt ve

sama olduunu anlamasyla birlikte onu yok etmesi demektir. Olaan

d bir ekilde gl ve tutarl olan insanlar byle hareket ederler.

Kendilerine aptalca bir aka oynandn, lmenin yaamaktan daha iyi

olduunu ve hi var olmamann en iyisi olduunu anlayan bu insanlar

gerei neyse onu yapar ve derhal bu aptal akaya bir son verir. Bunun

iin yollar da vardr: Boynun etrafna geirilen bir ip, su, kalbe saplanan

bir bak ya da raylardan gemekte olan bir tren. Bizim evremizden bu

ekilde hareket edenlerin says gitgide artmakta ve bu insanlar bunu

ounlukla zekalarnn en kvrak olduu ve akl zayflatan baz

alkanlklarn henz edinilmedii. hayatlarnn o en gzel dneminde

yapmaktadrlar. En saygn ka yolunun bu olduunu anladm ve bu

yolu semek istedim.

Drdnc yol ise zayflarn yoluydu. Hakikati grmek ama yaamdan

bir ey knayacan nceden bile bile, gene de hayata sarlmakt bu

yol. Bu tr insanlar lmn yaamaktan daha iyi oldugunu bilirler, ama

aklc hareket edebilecek gc - aldatmacaya bir an nce son verip

kendilerini ldrme gcn - kendilerinde bulamadklar iin bir eyleri

bekler gibi bir halleri vardr. Bu, zayflara zg bir katr, nk eer

neyin en iyi olduunu biliyor-

47


46/93

sam ve de bu eyin benim gcm dahilinde olduunu biliyorsam, o

halde o en iyi olana neden teslim olmayaym?. Kendimin bu ka -

tegori iinde olduunu anladm.

Evet, benim snfmdaki insanlar bu yaman elikiyi drt yolla

grmezden geliyorlard. Dikkatimi ne kadar zorladysam da bu

drdnden baka bir yol gremedim. Yollardan biri yaamn an-

lamsz, bo ve kt olduunu ve yaamamann daha iyi olduunu

anlamamakt. Gzlerimi bir kez bu geree kapayamayacamanladm zaman bu gerei bilmezlikten gelemezdim. Ikinci yol

gelecei dnmeden hayatn nimetlerinden olduu gibi yarar-

lanmaya bakmakt. Ben bunu yapamazdm. Sakya Muni gibi ben de

yalln, acnn ve lmn var olduunu bile bile gezintiye -

kamazdm. Hayal gcm ok kuvvetliydi. Ne de talihin yaamma

zevk katan anlk rastlantlarna sevinebilirdim. nc yol yaamn

kt ve aptalca olduunu anlayarak kendini ldrmek yoluyla var

olua son vermekti, Drdnc yol ise Sleyman ve Schopenhauer

gibi yaamak yaamn bize oynanan kt bir aka olduunu bildii

halde yaamaya; ykanmaya, giyinmeye, yemek yemeye,

konumaya ve hatta kitap yazmaya devam etmekti, Bu durum banatiksindirici ve strap verici geliyordu. Ama bu konumda kalmaya

devam ettim.

imdi anlyorum ki ayet kendimi ldrmediysem bu, fikirleri-

min geersiz olduuna ilikin belli belirsiz bir bilinlilikten kay-

naklanyordu. Kendi dnce zincirim ve bize hayatn anlamszl -

n kabul ettiren o bilgelerin dnce zincirleri her ne kadar bana

ikna edici ve phe gtrmez gelseler de, iimde, varm olduum

sonucun doruluuna ilikin ufak da olsa bir phe kalmt.

phe m yleydi: Ben, yani benim aklm, hayatn anlamsz ol -

duunu kabul etti. Eer akldan stn bir ey yoksa (ki yok, oldu-unu kimse kantlayamaz), bu durumda benim iin yaamn yara-

tcs akldr. Akl var olmam olsayd, benim iin yaam diye bir

eyolmayacakt. O halde yaamn var edicisi aklken, akl nasl


47/93

olur da yaam geri evirebilir? Ya da baka bir ekilde syleyecek

olursak: yaam olmasayd, aklm olmayacakt, bu yzden akl ya-

amn oludur. Yaam her eydir. Akl onun meyvesidir, ne var ki

akl yaamn kendisini reddetmektedir! Bu noktada bir eylerin yanl

olduunu hissettim.

"Hayat," dedim kendime, "Anlamsz bir ktlkten ibaret, bu

kesin. Ancak bugne kadar yaadm ve hala da yayorum, btn

insanlk da bundan nce yaad ve bugn de yaamaya devam ediyor.

Bu nasl oluyor? nsanlk niin var oldu, var olmamak mmknken.

Hayatn anlamsz ve kt olduunu anlayacak kadar akll bir tek ben

ile Schopenhauer mu var?"

Yaamn anlamszln ortaya koyacak ekilde akl yrtmek hi

de zor deil. Bu en sradan insann bile aina olduu bir ey. Gene de

bu sradan insanlar bu zamana kadar yaamlarn srdrdiller ve hala

da srdrmekteler. Nasl oluyor da bunlann hepsi var oluun akla

yatkn bir eyolup olmadna hi kafa yormadan yaayabiliyorlar?

Bilgelerin bilgeliklerince dorulanan bilgim bana unu gster-

mitir ki yeryzndeki her ey - canl ya da cansz - olabilecek en

akllca bir ekilde yerletirilmi - bir tek, benim kendi konumum

aptalca. Ve o aptallar - o muazzam insan kitleleri - canl ya da cansz

her eyin yeryznde nasl konumlandrld hakknda en ufak bir

fikre bile sahip deiller, ama yaamaya devam ediyorlar ve sanyorlar

ki kendi yaamlan ok akllca konumlandrlm!..

Aklma birden u geldi: "Ya hala bilmediim bir ey varsa? Ce-

halet de aynsn yapar; cehalet de hep aynen benim dediklerimi der.

Bir eyi bilmediinde bilmedii o eyin aptalca olduunu sy ler.

Gerekten de yle gzkyor ki, sanki hayatlannn anlamn anlam

gibi -nk anlamadan yaayamazlard- yaam ve yaamakta olan

bir insanlk var. Ben de diyorum ki btn bu var olu anlamsz ve ben

yaayamarn.'

49


48/93

"Hibir ey bizi intihar yoluyla var oluu reddetmekten alko -

yamaz. Pekala o halde ldrn kendinizi, irdelemekten kurtulursunuz.

Yaamak sizi mutsuz ediyorsa ldrn kendinizi! Yayorsunuz, ama

yaamn anlamn anlayamyorsunuz - o halde anlamadnz

syleyerek ve yazarak vakit harcayacanza sona erdirin yaamnz.

nsanlarn mutlu olduklar ve ne yaptklarn bildikleri bir toplulua

girdiniz, ayet bunu skc veitici buluyorsanz, gidin uzaklan!"

Gerekten de, intiharn art olduuna kani olup da intihar etme

karar almayan biZer, boyal bir yosma karsnda eli ayana dolar

gibi aptallndan ortal telaa veren, insanlarn en zayf, en tutarsz,

ya da daha aka syleyecek olursak, en aptal deil de neyiz? nk,

ne kadar phe gtrmez olursa olsun, bilgeliimiz bize var oluun

anlamna ilikin bilgiyi vermemitir. Ancak yaamlarn srdren

btn insanlk-milyonlarca insan- yaamn anlamndan pheye

dmemektedirler.

Gerekten de, yaamn olutuu, hakknda hibir ey bilmediim

en eski zamanlardan beri insanlar benim grebildiim yaamn o

anlamszlnn farknda olarak yaaya geldiler ve gene de yaama bir

takm anlamlar atfettiler. nsanolu var olduu ilk gnden beri hayata

bir anlam ykledi ve srdkleri yaam onlardan bana intikal etti.imde ve etrafmda olan her ey, cismani olan ya da olmayan her ey,

onlarn hayat bilgisinin birer meyvesi. Benim tam da hayat

deerlendirmede vemahkum etmede kullandm dnce aralarnn

hepsi de benim tarafmdan deil, onlar tarafindan kat edildi. Ben

kendim bu dnyaya onlarn sayesinde geldim. Onlarn sayesinde

rendim ve yetitim. Demiri onlar kardlar, ormanlar kesmeyi bize

onlar rettiler, inekleri ve atlar onlar evcilletirdiler, tahl ekmeyi ve

birlikte yaamay bize onlar rettiler, yaammz onlar dzenlediler

ve bana konumay ve yazmay onlar rettiler. Ve onlarn bir rn

olan, onlar tarafndan

50


49/93

yedirilen, iirilen, retilenben, onlarn dnceleri ve szckleriyle

dnerek btn bunlarn samalk oldugunu savundum. "Yanl

olan bir ey var!" dedim kendime. "Bir yerlerde byk bir hata

yaptm." Ancak nerede hata yaptm anlamam ok zamanm ald.

51


50/93

Viii

imdi az ya da ok sistematik bir ekilde ifade edebildiim b -

tn bu pheleri o zamanlar ifade edemiyordum. O zamanlar sa-

dece, yaamn boluuna ilikin varm olduum sonular man -

tksal adan ne kadar kanlmaz sonular da olsa ve de bu s o-

nular en byk dnrler tarafndan dorulanm da olsa bu

sonularla ilgili bir eylerin doru olmadn hissediyordum. Hata,

ister akl yrtmenin kendisinde olsun, isterse sorunun sorulu

biiminde, vardm sonucun mantksal adan ikna edici olmasna

karn yetersiz olduunu hissediyordum. Btn bu sonu lar beni

akl yrt biimimin gerei olan eyi yapmaya yani kendimi

ldrmeye ikna edememiti. Kendimi ldrmeden, beni bu

noktaya akln getirdiini sylersem yalan sylemi olurdum. Akl

iin iindeydi, ama sadece bir tr var olu bilinci diye adlan -

drabileceim bir ey daha iin iindeydi. Beni dikkatimi una de-

il de buna yneltmeye zorlayan bir g i bandayd. Beni iinde

bulunduum mitsiz durumdan ekip karan ve dikkatimi bam-

baka bir tarafa ynelten ey ite bu gt. Bu g beni, dikkatimi

insanln ben ve bana benzer birka yz kiiden olumad ve

52


51/93

henz insanln var olu servenini bilmediim gereine ynel-

meye zorlad.

Kendime benzer insanlardan oluan dar evreme baktmda

sadece sorunu kavrayamayan insanlar, ya da kavrayp da sorunu

hayatn sarholuu ierisinde boanlar, ya da sorunu kavrayp da

yaamna son verenler, ya da sorunu kavradklar halde zayflkla -

rndan tr mitsiz yaamlarn srdrenleri gryordum, Baka hi

kimseyi grmyordum. Sanyordum ki ait olduum zengin, eitimli ve bolca bo vakti olan insanlardan oluan o dar evre insanln

tamamyd ve de dier, o gne kadar yaam ve hala da yaamakta

olan milyarlarca insan gerekten insandeil bir eit srdlar.

Hayat hakknda akl yrtrken beni drt bir yandan kuatan

insanln tamamnn var oluunu gzden karm olmam imdi bana

tuhaf ve inanlmaz derecede akl almaz geliyor. Benim hayatmn,

Sleyman'n ve Schopenhauer'un hayatlannn gerek, normal

hayatlar, milyarlarca insann hayatlarnn ise dikkate demeyecek

birer vaka olduunu dnecek derecede sama bir hatann iine

dmtm. imdi bana tuhaf gzkse de o zamanlar yle

dnyordum. Aklmm kibrinin aldatmacasnda benim, Sleyman'nve Schopenhauer'un soruyu en doru ekilde sorduumuzu ve

sorunun daha baka hibir ekilde sorulamayacan sanyordum. Bu,

bana ylesine phe gtrmez bir gerekmi gibi geliyordu ki, btn

o milyarlarn henz sorunun derinliini kavrama noktasna

gelemediklerini dnyordum. yle ki, yaamn anlamn ararken bir

kere bile u soru aklma gelmemiti: "Peki, yeryznde bugne kadar

yaam ve hala da yaamakta olan milyarlarca sradan insann

hayatlarnn anlam nedir ve de ne olagelmitir?"

yle sylenmese de, bizim gibi zgr dnen, eitimli insanlara

zg olan bu delilikle uzunca bir sre yaadm. Ancak, gerekgerekten alan insanlara duyduum, beni onlar anlamaya ve

53


52/93

sandmz gibi aptalolmadklarn grmeye zorlayan o somut sevgi,

gerekse yapacam en iyi iin kendimi asmak olduu gereinden te

bir ey bilmerne imkan olmadna olan samimi inancm yznden,

eer yaamak ve yaamn anlamn kavramak istiyorsam bu anlam,

onu yitirenlerin ve kendilerini ldrmek isteyenlerin arasnda deil de,

yaamn kendisini oluturan, kendi hayatlarnn ve de bizim

hayatlarmzn ykn srtlanm olan, gemiin ve gnmzn

milyarlar arasnda ararnam gerektiini en azndan igdsel olarakhissettim. Gemite yaam ve hala da yaamakta olan o basit, cahil

ve fakir insanlarn oluturduu muazzam kitlelerin zerinde

dnmeye baladm ve olduka deiik bir eyle karlatm. unu

grdm ki, nadir istisnalar dnda, yaam ve yaamakta olan btn o

milyarlar benim snflandrmama uymuyor; onlar sorunu

anlayamayanlar diye snflayamazdm, nk soruyu olaanst bir

aklkla dile getiriyor ve yantlyorlard. Ne de onlar Epikrcler

olarak dnebilirdim, nk yaamlarnda zevkten ok yoksunluklar

ve aclar vard. Hele onlarn mantksz bir ekilde, anlamsz bir var

olu srdrdklerini hi syleyernezdim, nk yaamlarndaki her

eye, lm de dahil olmak zere, aklama getirebiliyorlard. nsann

kendisini ldrmesini en byk ktlk sayyorlard. yle

gzkyordu ki, btn insanln hayatn anlamna ilikin, benim

dorulamadm ve kmsediim bir bildii vard. Akla dayal bilgi

yaamn anlamna ilikin bilgi vermez ve var oluu dlarken,

milyarlarca insann btn insanln- hayata atfettii anlam kk

grlen bir takm yalanc bilgiye dayanyordu.

Eitimli ve bilge kiilerin ortaya koyduklar akla dayal bilgi ya-

amn anlamn reddederken byk insan kitleleri, btn insanlk, bu

anlam akld bilgiyle alglyordu. Bu akld bilgi ise inantr, tam

da benim kabul edemeyeceim ey. Bu, Tanrdr; alt gnde yaradl,eytanlar ve melekler ve dierleri. Aklm yitirmedike kabul

edemeyeceim eyler.

54


53/93

inde bulunduum durum korkuntu. Akla dayal bilginin yo -

lunda var oluu reddediten baka bir ey bulamayacam bili -

yordum. Ve inanta da akl reddediten baka bir ey yoktu. Bu be -

nim iin var oluun reddinden bile daha ok kabul edilemeyecek bir

eydi. Akla dayal bilgi asndan yaam ktyd, insanlar bu gerei

biliyorlard ve yaamlanna son vermek kendi ellerindeydi. Gene

gemite olduu gibi imdi de yaamaya devam ediyorlard. Yaamn

kt ve anlamsz olduunu uzun sreden beri bilmeme ramen ben

kendim yaamaya devam ediyordum. nan asndan bakldndaise yaamn anlamn kavrayabilmem iin aklm reddetmem

gerekiyordu. Tam da bunun bir anlamnn olmas gerekiyordu.

55


54/93

iX

Bir eliki domutu ve bu elikiden kn iki yolu vard. Ya

benim mantk dediim ey sandm kadar akla dayal deildi, ya

da bana akl d gzken ey sandm kadar akl d deildi. Ben

de aklc bilgiye dayal dnce izgimin geerliliini aratrmaya

koyuldum.

Geerliliini aratrnca dnce izgimin gayet doru olduunu

grdm. Yaamn hilikten baka bir eyolmad sonucuna var-

mak kanlmazd, ancak bir hatay fark ettim. Hata, akl yrtme

biimimin sormu olduum soruyla uyumamasyd. Soru uydu:

"Neden yaamalym, yani benim bu aldatc, fani yaammn ne gi -

bi gerek ve kalc bir sonucu olacak? Bu sonsuz evrende benim

sonlu var oluumun ne gibi bir anlam var?" Ben de bu soruya ce -

vap verebilmek iin var oluu incelemitim.

Var olula ilgili akla gelebilecek her trl soruya ilikin zm -

ler beni aka tatmin etmiyordu, nk benim sorum ilk bakta

basit gzkse de sonlunun sonsuzla, sonsuzun da sonluyla ak-lanmasn gerektiriyordu.

u soruyu sordum: "Zamann, sebebin ve uzayn tesinde be-

56


55/93

nim yaammn anlam nedir?" Ve bambaka bir soruya yant ver-

dim: "Zamann, sebebin ve uzayn iinde yaammn anlam nedir?"

Uzun dnme uralar sonunda vardm sonu uydu:

"Hibir ey."

Muhakemelerimde srekli olarak sonluyu sonluyla, sonsuzu da

sonsuzIa karlatryordum (baka trl de yapamazdm zaten).

Ancak bu yzden de kanlmaz olan u sonucavaryordum:G gtr, madde maddedir, irade iradedir, sonsuz sonsuzdur, hibir

ey hibir eydir. Elde edebileeeim tm sonu buydu.

Bu matematiktekine benzer bir durumdu. Bir denklemi zmek

iin kafa yorduumuzda bir zdelik zerinde altmz anlarz.

Dnce izgimiz dorudur, ancak bu dnce izgisi a eittir a, ya

da x eittir x, ya da eittir yantna Uar. Benim var oluunanlamna ynelik sorumla ilgili akl yrtmde de ayns oldu.

Btn bilimlerin bu soruya verdii yant zdelikti.

Ve gerekten de kuralc bilimsel bilgi - Descartes'ir yapt gibi,

her ey hakknda mutlak bir pheden yola kan o bilgi inan adnakabul edilen her trl bilgiyi reddeder, her eyi yeni batan akln ve

deneyin kanunlar stne ina eder ve var olu sorusuna benim de

ulatm o belli belirsiz yan

tolstoy - İtiraflar

Documents