tÜrkİye – avrupa bİrlİĞİ İlİŞkİlerİnde sinir gÜvenlİĞİ ... · ve güzergah ülkesi...

415

TÜRKİYE – AVRUPA BİRLİĞİ İLİŞKİLERİNDE SINIR GÜVENLİĞİ KONUSU

Fatih Yurtsever*

Özet

Türkiye için sınırlarının önemi, bulunduğu stratejik konum ve sınır komşuları

değerlendirildiğinde daha iyi ortaya çıkmaktadır. Küreselleşme ile zorlanan ve bu anlamda

güvenliği konusunda daha hassas olunması gereken sınırların güvenliği öncelikli konular

arasında yer almaktadır. Yakın geçmişte özellikle doğu ve güneydoğu sınırlarında terör

sorunuyla çok ciddi şekilde mücadele etmek durumunda kalan Türkiye bunun yanında

uyuşturucu, insan ve diğer her türlü kaçakçılık faaliyetleri de ile mücadele etmek durumunda

kalmıştır. Üye olması halinde Avrupa Birliği’nin doğu sınırı olacak Türkiye’deki Sınır

Güvenliği Yönetimi’ndeki gelişmeler, Entegre Sınır Yönetimi’nin uygulanışı ve diğer

çalışmalar AB tarafından dikkatle izlenmektedir. Avrupa Birliği’ne üyelik sürecinin de bir

gereği olarak sınır güvenliğinin yönetimi konusunda gelişmeler yaşanmaktadır. Bu çerçevede

İçişleri Bakanlığı’na bağlı sivil yapıya sahip bir Sınır Güvenliği Teşkilatı ile ilgili çalışmalara

devam edilmektedir. Sınır güvenliği yönetimini tam olarak düzenleyecek bir kanun tasarısı ile

ilgili hazırlıklar bulunmaktadır. Türkiye’nin coğrafi konumunun getirdiği terörizm ve

kaçakçılık odaklı güvenlik kaygıları nedeniyle, Türkiye’nin kendine özgü koşulları

doğrultusunda bir yapılanmaya gitmesi faydalı olacaktır. Türkiye’nin söz konusu kanun

tasarısının yasalaşması sürecinde tüm iyi örnekleri göz önünde bulundurarak, kendisi

açısından önem ifade eden siyasi, jeopolitik, jeostratejik ve diğer bütün özelliklerini gözden

geçirmesi ve kendine en uygun yapıyı oluşturması ve sürecin bütün dinamikler

değerlendirilerek yönetilmesi gerekmektedir.

* Kocaeli Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı Doktora Öğrencisi, [email protected]

416

Giriş

Küreselleşme ile birlikte dünya üzerinde ekonomik, sosyal ve politik alanlar ile

güvenlik alanında önemli gelişmeler yaşanmıştır. Küreselleşme ile birlikte yaşanan

gelişmelerin, güvenlik alanında büyük sorunlar oluşturduğu görülmüştür. Bu durum

karşısında güvenlik yönetiminin gözden geçirilerek çağın gereklerine uygun hale gelmesi şart

olmuştur. Güvenlik yönetimini yerine getiren kurum ve kuruluşların kendilerini sürekli

yenilemelerini gerektiren bir sürece girilmiştir. Türkiye’de güvenlik yönetimi birimleri,

kendilerini küreselleşme ile daha fazla konuşulur hale gelen insan hakları, demokrasi,

şeffaflık, hesap verebilirlik vb. evrensel değerler doğrultusunda geliştirme çabası içinde

bulunmaya başlamıştır. Bunun yanında bilgi ve teknoloji çağına uygun olarak yenilenme

ihtiyacı duymuşlardır. Küreselleşme ve aktörleri doğası itibari ile sınırları yıkmak isterken;

güvenlik ihtiyacı sınırları kapatma veya kimin ve neyin içeri girdiğini kontrol etmek

ihtiyacındadır.1 Özellikle küreselleşmenin sınırları zorladığı günümüzde çağın tehdit

algılamaları göz önünde bulundurularak, sınırların daha etkin korunması gereği ortaya

çıkmıştır.

Türkiye, bulunduğu konumu itibariyle çok stratejik bir coğrafyada bulunmaktadır.

Bulunduğu coğrafya ve sınır komşuları değerlendirildiğinde Türkiye için sınırların önemi

ortaya çıkmaktadır. Küreselleşme ile zorlanan ve bu anlamda güvenliği konusunda daha

hassas olunması gereken sınırlar ve bu kapsamda sınır güvenliği yönetimi Türkiye için

öncelikli konular arasında yer almaktadır. Türkiye, geçtiğimiz on yıllarda özellikle doğu ve

1 Giray Saynur Bozkurt, “Küreselleşme ve Terörizm, Değişen Dünyada Uluslararası İlişkiler”, Türk Dış

Politikasının Ana Hatları, Değişen Dünyada Uluslararası İlişkiler, İdris Bal (ed.), Ankara, Lalezar Kitabevi,

2006, s. 551.

417

güneydoğu sınırlarında terör sorunuyla çok ciddi şekilde mücadele etmek durumunda

kalmıştır. Terör sorununun en ciddi görüldüğü yerler sınırlar olmuştur Sınırlardaki bu

tehlikeyle kalıcı bir mücadelenin sağlanması için uzman adımlar atılması gerekmektedir.

Terör sorununun yanında uyuşturucu, insan ve diğer her türlü kaçakçılık faaliyetleri de

Türkiye’nin sınırlarda başını ağrıtan konular arasında yer almaktadır. Terör örgütleri, diğer

kaçakçılık türlerini de lehine kullanmaya çalışmakta, bundan gelir elde etmektedirler.

Sınırlardaki güvenliğin sağlanmasında yaşanabilecek sıkıntılar, uyuşturucunun hedef, kaynak

ve güzergah ülkesi olan Türkiye açısından çözümü profesyonel adımlar isteyen problemler

çıkarmaktadır.

Üye olması halinde Avrupa Birliği’nin doğu sınırı olacak Türkiye’deki Sınır Güvenliği

Yönetimi’ndeki gelişmeler, Entegre Sınır Yönetimi’nin uygulanışı ve diğer çalışmalar AB

tarafından dikkatle izlenmektedir. Avrupa Birliği’ne üyelik sürecinin de bir gereği olarak

Türkiye’de sınır güvenliğinin yönetimi konusunda gelişmeler yaşanmaktadır. Bu çerçevede

İçişleri Bakanlığı’na bağlı sivil yapıya sahip bir Sınır Güvenliği Teşkilatı ile ilgili çalışmalara

devam edilmektedir. Sınır güvenliği yönetimini tam olarak düzenleyecek bir kanun tasarısı ile

ilgili hazırlıklar bulunmaktadır.

Avrupa Birliği’nde Sınır Güvenliği Yönetimi

Sınır Güvenliği konusunda Arif Köktaş ve Ömer Demir tarafından Entegre Sınır

Yönetimi, “Sınırlardaki yasal insan ve emtia hareketliliğine imkân verilmesi sonucu ortaya

çıkan birtakım sorunları çözerken, diğer taraftan da sınır güvenliğini ve ulusal yasaların

uygulanmasını sağlayan bir teşkilatlanma ve yönetim.”, Sınır Güvenliği Yönetimi ise

“Hükümranlık hakları gereği sınırlarını en etkin şekilde korumak, dış müdahalelerden

418

arındırmak ve halkının güvenliğini sağlamak durumunda bulunan devletlerin, sınır

güvenliğinin sağlanması için bu görevi yerine getirecek kurum ya da kurumların, görevlerini

hangi yetki ve görevlerle, ne şekilde yerine getirileceğini düzenleyen kurallar bütünü.” olarak

tanımlanmıştır.2

Bir araya gelme amacının başında ekonomik entegrasyon olan ve bu kapsamda sınır

geçiş zorluklarını ortadan kaldırmayı amaçlayan Avrupa Birliği için sınırlar konusunda

atılacak adımlar güvenliği sağlarken özgürlükleri olumsuz etkilemeyecek biçimde

geliştirilmek zorunda görülmüştür. Hem güvenlikten tavizin verilmediği, hem de serbest

piyasa ekonomisinin gerekliliklerine riayet edilmesinin sağlandığı bir ortamı ‘Entegre Sınır

Yönetimi’nin sağlayabileceği beklentisi içinde olunmuştur.3 Dış sınırların korunması üzerine

yapılan çalışmalar üzerine geliştirilen ‘Entegre Sınır Yönetimi’ kavramı AB üye ülkelerinin

sınır yönetimi konusunda koordinasyon, işbirliği ve ortak politikalarını ifade etmekte iken,

zamanla sınır yönetimi konusunda yeni bir yaklaşımı ifade etmeye başlamıştır.4

Avrupa Birliği kurulduğu tarihten bu yana temelde sorunsuz bir entegrasyonu öncelikli

hedef olarak belirlemiş bir bütünleşme hareketidir. Ekonomik entegrasyonu sağlarken sınırlar

arasındaki geçiş zorluklarının ortadan kaldırılması gerekliliğinin bilincinde olarak önemli

adımlar atmıştır. Özellikle birliğin iç sınırlarında sağlayacağı sınır geçiş kolaylıkları, birliğin

dış sınırları ile ilgili önemli güvenlik tedbirleri almasını zorunlu hale getirmiştir. Nihai hedefi

2 Arif Köktaş ve O. Ömer Demir, Erzurum Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi, Güvenlik Bilimleri Lisans

Tamamlama (POLİTAM) Ders Notları, 2012.

3 Arif Köktaş, Sınır Güvenlik Birimi Kurma Çalışmaları, 2011, http://www.sde.org.tr/userfiles/file/Sinir

Birlikleri Analiz.pdf, (11.04.2013).

4 Adem Akman ve İsmail Kılınç, AB’de Entegre Sınır Yönetiminin Gelişimi ve AB sürecinde Türkiye’nin Entegre

Sınır Yönetimine Geçiş Çalışmaları, Türk İdare Dergisi, Sayı: 467, 2010, http://kisi.deu.edu.tr/

yunusemre.ozer/sinir yonetimi 2.pdf, (11.04.2013).

419

olan Ortak Pazar’a giden yolda, serbest dolaşımın tam anlamıyla sağlanabilmesi için üye

ülkeler arasında sınır kontrollerinin kaldırılması düşüncesi oluşmaya başlamış ve üye ülkeler

1980'lerin başından itibaren bu yönde bazı arayışlar içerisine girmişlerdir.5 AB, sınır denetimi

konusunun sadece üye ülkeler ile sınırlı tutulamayacağının, Birliğe komşu ülkeler ile yakın

işbirliğinde bulunulmasının büyük önem taşıdığının farkındadır. Hem 2005 yılından bu yana

katılım müzakerelerini yürüten hem de siyasi açıdan riskli görünen ülkelerle uzun ve zorlu

sınırları bulunan bir ülke olarak Türkiye’nin sınır yönetiminde AB standartlarını benimsemesi

birlik tarafından yakından izlenmektedir.6 Avrupa Birliği ekonomik işbirliği ve entegrasyon

temelinde kurulmuş ve önceliğini ekonomik çalışmalara vermiş bir organizasyondur. Ortak

Pazar’a ulaşma hedefiyle iç sınırlardaki kontrolleri zayıflatan ve geçişleri rahatlatan, aynı

zamanda dış sınırları kuvvetlendiren bir yapıya ihtiyaç duyulmuştur. AB vatandaşlarının sınır

kontrollerine tabi tutulmadan Avrupa Birliği’nin iç sınırlarından geçişini amaçlayan Schengen

İşbirliği Anlaşması 14 Haziran 1985 tarihinde Fransa, Almanya, Hollanda, Belçika ve

Lüksemburg tarafından imzalanmıştır. Anlaşmanın uygulanmasına ilişkin sözleşme olan

Schengen Uygulama Sözleşmesi 19 Haziran 1990 tarihinde onaylanmış ve 26 Mart 1995’ten

itibaren kurucu beş ülke ile birlikte İspanya ve Portekiz’i de kapsayacak şekilde yürürlüğe

girmiştir.

1999 tarihli Tampere Zirvesi’nde AB’nin yasa dışı göçü durdurmak ve bunu

gerçekleştiren uluslar arası suç örgütleriyle mücadelede dış sınırların uzman eğitimi almış

profesyonellerce etkili biçimde kontrolü amaçlanmış, 2001 Leaken Zirvesi’nde ise dış

sınırların tutarlı ve etkili biçimde ortak yönetimi ve AB vatandaşlarının ortak bir yapı ve

kadere ait olma duygularını arttırma ve terör, yasadışı göç ve insan ticareti ile mücadelede

taahhüt edilen eylemlerde sürekliliği planlanmıştır. 2005 Lahey Programı’nda ise ortak bir 5 Köktaş, Sınır Güvenlik Birimi Kurma Çalışmaları, a.g.e.

6 Köktaş, Sınır Güvenlik Birimi Kurma Çalışmaları, a.g.e.

420

sığınma sistemi oluşturulması, yasadışı göçle mücadele, AB’nin Dış Sınırlarının Korunması

amacıyla Avrupa Ajansı Kurulması hedeflenmiştir.

Avrupa Birliği Sınır Güvenliği açısından bilinmesi gereken önemli kurumlardan biri

Avrupa Birliği Üye Ülkelerinin Dış Sınırlarının Yönetimi için Operasyonel İşbirliği Ajansı,

"Frontex" ya da Avrupa Birliği Sınır Güvenliği Birimidir. Frontex, Avrupa Birliği üyesi

ülkelerin komşularıyla olan sınırlarının korunmasını ve güvenliğini sağlamak amacıyla

oluşturulmuş bir Avrupa Birliği kurumudur. Avrupa Birliği'nin birliğe üye olmayan komşu

ülkelerle olan sınırlarının güvenliğinin sağlanması, ulusal sınır muhafızları arasında işbirliği

yapılması ve sınırlarla ilgili risk analizleri oluşturulması amacıyla kurulmuş ve 3 Ekim 2005

tarihinde hizmete girmiştir. Türkiye ile Frontex arasında düzensiz göçün önlenmesi alanında

geliştirilecek işbirliğinin ana hatlarını düzenleyen mutabakat zaptı imzalanmıştır. Bu

mutakabat zaptı ile birlikte Frontex ile tecrübe ve bilgi paylaşımı gerçekleştirilmesi, karma

göç akımlarına ilişkin ortak değerlendirmeler yapılması öngörülmektedir.7

AB ülkelerinde her ne kadar işleyişte bazı farklılıklar olsa da temel de sivil bir

yönetimin bulunduğu sınır teşkilatları mevcuttur. AB ülkelerinde sınır yönetimi konusunda,

ayrı bir Sınır Yönetim Teşkilatı, Polis Teşkilatı içinde bir şube, Polis niteliği taşımayan

tamamen sivil bir yapı veya Askeri Polis/Jandarma şeklinde farklı teşkilatlanmalar söz

konusudur. İngiltere’de sınır yönetimi tamamen sivil yapıdaki ‘Sınır Ajansı’ tarafından

yürütülürken, Fransa’da Emniyet Genel Müdürlüğü’ne bağlı “Sınır Polisi Genel

Direktörlüğü” tüm sınırlardan sorumludur. AB üyesi güçlü ülkelerin sınır yönetim modelleri

şu şekilde derlenmiştir8: Finlandiya’da sınırlardan sorumlu, kontrol ve gözetim görevi

7 http://www.bloomberght.com/haberler/haber/1150945-turkiye-ab-frontex-ile-mutabakat-zapti-imzaladi,

(15.05.2013).

8 Özler, a.g.e.

421

bulunan yarı askeri nitelikli Sınır Muhafaza Teşkilatı, İçişleri Bakanlığına bağlı silahlı bir

kolluk kuvvetidir.9 İtalya’da sınırlardan sorumlu ana kurum İçişleri Bakanlığı’na bağlı olan

‘Göç ve Sınır Polisi Genel Müdürlüğü’dür. Polis Teşkilatının bir parçası olan bu kurum Polis

Teşkilatı bünyesinde uzmanlaşmış sınır polislerinden oluşmaktadır.10 Almanya’da İçişleri

Bakanlığı’na bağlı Federal Polis Gücü Bundespolizei (BPOL) 30 bini aşkın eğitilmiş polis

memuru ve yaklaşık 10 bin silahsız destek gücü ile görev yapmaktadır. Sınırlar boyunca

pasaport kontrolü dahil sınır güvenliğinden sorumludur.11 Almanya’da iç güvenlik ile sınır

güvenliği birbirinden ayrı değerlendirilmektedir. Sınır güvenliğinden Federal İçişleri

Bakanlığına bağlı “Federal Polis” sorumludur. İstisnai durumlarda eyalet polis teşkilatları da

sınır güvenliğine ilişkin görevleri yerine getirmektedir.12 İspanya’da İçişleri Bakanlığı’na

bağlı olan Guardia Civil ve Polis Müsteşarlığı altında Guardia Civil Teşkilatı (GC) ve Ulusal

Polis Teşkilatı (CNP) bulunmaktadır.

Türkiye’nin Sınırlarındaki ve Sınır Yönetimindeki Mevcut Tablo

Türkiye, üç tarafı denizlerle çevrili olmasının yanı sıra, doğu, güneydoğu, güney ve

kuzeydoğusunda bulunan kara sınırlarına sahiptir. Türkiye’nin toplam kara sınır uzunluğu,

2.753 km olup, deniz sınırlarının uzunluğu ise toplamda 8.333 km’dir. Türkiye’nin dünya

ülkelerine açılan 131’i aktif toplam 142 hudut kapısı bulunmaktadır.13 Türkiye’nin

kuzeydoğuda Yunanistan ve Bulgaristan; Doğuda, Gürcistan, Ermenistan, Nahçıvan ve İran;

güneydoğuda Irak, güneyde ise Suriye ile kara sınırları bulunmaktadır.

9 http://syb.icisleri.gov.tr/ortak_icerik/syb/EU_MAP-07.HTML, (23.06.2013).

10 Özler, a.g.e.

11 Özler, a.g.e.

12 http://syb.icisleri.gov.tr/ortak_icerik/syb/eu-almanya.pdf, (23.06.2013).

13 http://isay.icisleri.gov.tr/ortak_icerik/syb/Sınır Kapıları Listesi/142 HUDUT KAPILARI NEVİLERİNE

GÖRE-AÇIKLAMALI VE SINIR ÜLKELERİ.pdf, (18.06.2013).

422

Gürcistan ve Türkiye arasında vize kaldırılmıştır. Bu durum birçok Türkiye

vatandaşının kumar ve fuhuş benzeri amaçlarla Gürcistan’a gitmesine kapı aralamıştır.

Türkiye, Ermenistan’ın bağımsızlık bildirgesinde Türkiye topraklarını kasteden bölgeye

yaptığı atıftan dolayı; Ermenistan ise 1921 tarihinde imzalanan anlaşmayı Ermenistan

Cumhuriyeti zamanında imzalanmadığı gerekçesiyle kabul ettiğini belirtmediğinden sınır

kabul etmemektedir. Bu kapsamda, Türkiye ile bu ülke arasında diplomatik ilişki

kurulamamaktadır.14 Türkiye-İran sınırının gerek arazi yapısı gerekse bölgenin terör

faaliyetlerinin yapıldığı bir alan olması nedeniyle önemli güvenlik sorunları yaşanmaktadır.

Bunların başında terör örgütü PKK’nın faaliyetleri, çok çeşitli kaçakçılık faaliyetleri, yasa dışı

giriş-çıkışlar gelmektedir.15 Türkiye-Irak sınırı çoğunlukla yüksek dağlardan oluşmakta olup,

karşı ülke ile ulaşım daha çok Esendere ile Silopi’de bulunan düzlük bölümde

gerçekleşebilmektedir. Bu sınır bölgesi, terör sorununun en şiddetli yaşandığı alandır.

PKK’nın Irak’ın kuzeyindeki kamplardan yönetiliyor olması, Irak ve Türk tarafında yerleşik

bazı örgüt kamplarının olması, bölgede kaçakçılık faaliyetlerinin yoğun şekilde alan bulması,

sınırların büyük ölçüde kontrole elverişsiz olması, arazinin derin ve dar vadilerle bölünmüş

olması sınırda yaşanan önemli sorunlardır.16 Türkiye-Suriye sınırı Türkiye’nin en uzun kara

sınırının olduğu ve halen en çok sorun yaşamakta olduğu bölgedir. Uzunluğu 877 km’dir.

Suriye sınırındaki tarihsel sorunların başında sınırın çizilmesi aşamasını sınırın her iki tarafına

bölünen aileler ve aşiretler oluşturmuştur. Bu ailelerin birbirleriyle olan alış-veriş, ticaret ve

sosyal iletişimleri sınır nedeniyle kesilmiş olduğundan bu ilişkiler yasa dışı geçişlerle

sağlanmıştır. Bugüne gelindiğinde ise, 1990’lı yılların sonundan itibaren PKK terör örgütüne

görünen desteğini çeken Suriye, 2011 yılı sonrası ülkesinde başlayan çatışmalara karşı

Türkiye’nin tavrına tepki olarak örgüte açıktan yeniden destek vermeye başlamıştır. Sınıra

14 Köktaş ve Demir, a.g.e.



423

yakın olan ve Kürt nüfusun bulunduğu bölgelerde Kürtler’in alan kazanmalarına fırsat

sağlamıştır. Bu durum, çok uzun ve düzlük bir arazi yapısı olan Türk-Suriye sınırında

güvenlik sorunlarına yol açmaktadır.17 Suriye halen en sorunlu sınır şeridini oluşturmaktadır.

Türkiye’de Sınır Güvenliği Yönetimi konusu açısından önemli gelişmelerin Irak sınırı ile

birlikte bu sınırda yaşanması beklenmektedir. 1990 yılındaki rejim değişikliği ile son bulan ve

yüzbinlerce Türk’ün, ülkeden zorla gönderilmesine yol açan süreç Türkiye-Bulgaristan sınırı

açısından önemli bir dönemdir. Bu yıldan sonra bu sınırda önemli bir sorun yaşanmamıştır.

Ancak Bulgaristan günümüzde AB’nin sınırını oluşturmaktadır. Bu nedenle AB, Bulgaristan

ve Yunanistan’ın Türkiye ile olan sınırlarına büyük önem vermektedir. Türkiye-Yunanistan

sınırının büyük kısmı Meriç nehri hattı üzerinde belirlenmiştir. Geçmiş yıllarda askeri açıdan

tehdit olarak görülen Türk-Yunan kara sınırında, sınırın her iki tarafında askeri konuşlanmalar

bulunmaktadır. Son yıllarda ise bu tehdit algısı değişmiştir. Günümüzde bu sınırda görülen en

önemli sorun, yasa dışı göçmenlerin geçişleri ile ilgili yaşanmaktadır. Deniz sınırlarına

kıyasla daha rahat geçiş imkânı bulunan sınırdan her yıl binlerce yasa dışı göçmen geçiş

yapabilmekte, binlercesi de yakalanmaktadır. Avrupa Birliği’nin dış sınırı olan Yunanistan,

Avrupa ülkelerine geçiş yapmak isteyen yasa dışı göçmenlerin tercih ettikleri ilk bölge olarak

öne çıkmaktadır.18 Bunun dışında Yunanistan, Türkiye açısından tehlike oluşturan DHKP/C

terör örgütünün terör kamplarına ev sahipliği yapmaktadır. Sınırlardan bu kamplarda eğitimini

tamamlayan terör örgütü üyesi şahıslar Türkiye’ye illegal yollardan girebilmektedir. Sınırdan

kaçak geçişlerin kolaylığından faydalanan terör örgütleri ve kaçakçılık faaliyeti yürüten

şahısların amaçlarının engellenmesi adına bu bölgede ciddi bir sınır güvenliğine ihtiyaç

duyulmaktadır.



424

Deniz sınırları ile ilgili en önemli sorunlar, Ege Denizi’nde ve Akdeniz’deki yasa dışı

göçmen geçişleridir. Önceki yıllarda yüzlerce yasa dışı göçmenin güvenli olmayan deniz

araçlarında seyahat etmeleri ya da olumsuz hava şartları nedeniyle araçların zarar görmesi

veya batması neticesinde boğularak öldüğü ve yaralandığı görülmektedir.19

Türkiye’de sınır güvenliği yönetimi parçalı bir yapıdadır. Türk sınırlarının korunması

ve denetlenmesi çeşitli kanunlara göre, görevleri, işlevleri, yapıları ve personel kaynakları

birbirinden çok farklı kurumlar tarafından yürütülmektedir. Bu kurumlar temel olarak, İçişleri

Bakanlığı (Emniyet Genel Müdürlüğü ve Sahil Güvenlik Komutanlığı), Kara Kuvvetleri

Komutanlığı, Dışişleri Bakanlığı ile Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’dır. Jandarma Genel

Komutanlığı 2013 yılı ortalarında sınırlardaki görevini Kara Kuvvetleri’ne devretmiştir.

İçişleri Bakanlığına bağlı Emniyet Genel Müdürlüğü, hudut kapılarında insan giriş-

çıkışlarının kontrolü ile sınır dışı edilmesine karar verilen yabancıların ülkeden çıkışlarının

sağlanmasını sağlamaktadır. Emniyet Genel Müdürlüğü Türk Vatandaşları ve Yabancıların

ülkemiz içerisindeki Pasaport işlemleriyle görevlidir. Hudut kapılarında mal giriş-çıkışlarının

kontrolü görevi Gümrük ve Ticaret Bakanlığına verilmiştir. Hudut kapısı dışındaki kara

sınırlarında Kara Kuvvetleri Komutanlığı görevli olup, İran sınırının 127 km’si ile 384 km’lik

Irak sınırının tamamının korunması görevi geçici olarak Jandarma Genel Komutanlığına

devredilmişti. Geçtiğimiz aylarda bu görev Kara Kuvvetleri Komutanlığı’na devredilmiş,

Jandarma’nın sınır görevi neredeyse sona ermiştir. Deniz hudutlarının denetlenmesinde ise

Sahil Güvenlik Komutanlığı görevlidir. Sahil Güvenlik Kanunu’na göre tüm sahiller, kara

suları, liman ve körfezler ile iç sularımız olan Marmara Denizi ve Boğazların korunması ve

güvenliğinin sağlanmasından Sahil Güvenlik Komutanlığı sorumludur. Sahil Güvenlik

Komutanlığı bir kolluk kuvveti olarak kurulmuştur ve 1985 yılına kadar Jandarma Genel


425

Komutanlığına, 1985 yılından itibaren de İçişleri Bakanlığına bağlı olan askeri bir teşkilattır.

Sınır Güvenliği kanununun çıkması sonrası Sahil Güvenlik Teşkilatı’nın kaldırılabileceği

ifade edilmektedir. Deniz sınır kapılarında kendisine verilmiş herhangi bir görevi

bulunmamaktadır. Ülkeye girişleri sağlayan vize basımı ve dağıtımı işlemleri 5682 sayılı

Pasaport Kanunu’nun 24. maddesi uyarınca Dışişleri Bakanlığı ve Dış Temsilcilikler

tarafından yürütülmektedir. Dış temsilcilikler, vize başvurusunda bulunan kişilere vize

vermek, bu kişilerin inandırıcılığını anlamaya çalışmak ve gerektiğinde girişlerini sağlayacak

vizeyi vermemek gibi yetkilere sahiptir. Bu açıdan dış temsilcilikler, sınırlar ötesinde, sınır

güvenliği bakımından önemli bir işlev görmektedir.20

Avrupa Birliği’nin Sınır Güvenliği Konusunda Türkiye’den Beklentileri

Avrupa Komisyonu tarafından Avrupa Parlamentosu’na sunulan ‘Türkiye İlerleme

Raporları’, AB’nin Sınır Güvenliği konusunda Türkiye’den istediklerini de içermektedir.21

Türkiye’nin AB üyeliğine hazırlık sürecinde kaydettiği ilerleme hakkındaki raporların, büyük

ölçüde önceki raporlardaki yapıyı takip ettiği ve raporda; birlik ve Türkiye arasındaki

ilişkilere değinildiği, üyelik için karşılanması gereken siyasi ve ekonomik kriterler açısından

Türkiye’deki durumun incelendiği, ayrıca Türkiye’nin üyelik yükümlülüklerini, yani,

antlaşmalar, ikincil mevzuat ve birlik politikalarından oluşan AB müktesebatını üstlenme

kapasitesinin gözden geçirildiği vurgulanmaktadır. İlerleme raporları, bir önceki yılın Ekim

ayından içinde bulunulan yılın Eylül ayına kadar olan dönemi kapsamaktadır.

Türkiye’deki Sınır Güvenliği alanında AB müktesebatı çerçevesinde atılan adımların


21 http://www.abgs.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/IlerlemeRaporlari/2011_ilerleme_raporu_tr.pdf,

(18.06.2013).

426

incelendiği bölüm 4. başlık altında bulunan ve 24. fasıl olan Adalet, Özgürlük ve Güvenlik alt

başlığında yer almıştır.

2012 yılı raporunda;

Türkiye’nin dış sınırlar ve Schengen konusunda sınırlı bir ilerleme kaydettiği, sınır

yönetimine ilişkin görevlerin ve koordinasyonun, uzman ve profesyonel bir sınır muhafaza

teşkilatına devredilmesine ilişkin mevzuatın, halen Meclisin onayına sunulmadığı,

Entegre Sınır Yönetimi taslak yol haritasının henüz onaylanmadığı, kanunun ve Entegre Sınır

Yönetimi yol haritasının kabul edilmesinde yaşanan gecikmelerin, kurumsal gelişme ve

Entegre Sınır Yönetimi’nin uygulanması önündeki en büyük kurumsal engeli oluşturduğu, bu

anlamda entegre sınır yönetiminin tesisinde ön şart yasal mevzuatın tamamlanması,

Kurum içi ve kurumlar arası işbirliği ve koordinasyonun, etkin bir sınır yönetimi sağlanması

açısından büyük ölçüde geliştirilmesi gerektiği

2012 yılının Mayıs ayında Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı ve Frontex arasında bir

Mutabakat Zaptı imzalandığı, bu Mutabakat Zaptı’nın, eğitim faaliyetlerine ve ortak

tatbikatlara katılım, Frontex uzmanlarının Türkiye’de görevlendirilmesi ve daha düzenli bir

bilgi alışverişi ve risk analizinin yapılabilmesi de dahil Türkiye ve Frontex arasında

güçlendirilmiş operasyonel işbirliği için çerçeve oluşturulmasını mümkün kıldığı,

Sınırlardan sorumlu tüm birimlere, dil eğitimi de dahil olmak üzere yapılandırılmış eğitim

verilmesine ihtiyaç olduğu. sınırda görevli personelin rotasyonu, uzmanlığın sürdürülebilmesi

açısından dikkatle gözden geçirilmesi, Modern ve insani sınır gözetleme araçlarının, kara

mayınlarının yerini alması,

Sınır yönetimi açısından komşu ülkeler, kaynak ülkeler ve hedef ülkeler ile olan işbirliğinin

geliştirilmesi gerektiği hususları belirtilirken;

427

2013 yılı raporunda;

Türkiye-AB Geri Kabul Anlaşması’nın halen imzalanmadığı, bu anlaşmanın hızlı bir şekilde

akdedilmesi ve etkili bir şekilde uygulanmasının büyük önem taşıdığı,

Mevcut ikili geri kabul anlaşmalarının etkili bir şekilde uygulanmasının sağlanması gerektiği,

Dış Sınırlar ve Schengen alanında, Türkiye’nin uzman ve profesyonel bir sınır güvenliği

birimi kuracak ve entegre sınır yönetimi araçlarını düzenleyecek Sınır Güvenliği Kanunu’nu

henüz kabul etmediği,

Türkiye’nin, komşu ülkelerle sınırda yaptığı işbirliğini arttırdığı, veri alışverişinin, Frontex ve

Türkiye arasında imzalanan 2012 mutabakat zaptı çerçevesinde Ağustos 2013’te başlamıştır.

2013 başı itibarıyla 65 yeni sınır kontrol noktasının oluşturulduğu, 150 gözetim kulesinin

yenilendiği ve sınır devriyesi için 1150 kilometrelik yol yapıldığı,

Adalet Bakanlığının Ulusal Yargı Ağı Projesi (UYAP) ile daha etkili sınır kontrolü

yapılmasına olanak sağlandığı, Gümrük Muhafaza Genel Müdürlüğü’ne 790 yeni personel

alındığı,

İçişleri Bakanlığı ile Gümrük ve Ticaret Bakanlığının kaçakçılıkla mücadelede daha etkin bir

işbirliği yapmaları gerektiği, sınır yönetimi alanında somut ilerleme kaydedilebilmesi

bakımından Entegre Sınır Yönetimi Koordinasyon Kurulunun rolünün güçlendirilmesinin çok

önemli olduğu ifadeleri yer almıştır.

Türkiye’de Sınır Güvenliği Yönetiminde Yaşanan Sorunlar

Türkiye bulunduğu coğrafi konum itibariyle çok stratejik bir bölgede bulunmaktadır.

Bu nedenle, Türkiye için sınırlarını en üst seviyede koruması son derece önemlidir. Türkiye

özellikle doğu ve güneydoğu sınırlarında terör sorunuyla ciddi şekilde mücadele etmek

428

durumundadır. Terör sorununun yanında uyuşturucu ve insan kaçakçılığı da Türkiye’nin

sınırlarda başını ağrıtan konular arasındadır. Uyuşturucu kaçakçılığının geçiş güzergahı

olması sınırları daha da önemli hale getirmektedir. Terör örgütleri, diğer kaçakçılık türlerini

de lehine kullanmaya çalışmakta, bundan gelir elde etmektedirler. Türkiye’nin jeopolitik

konumu ve Orta Asya-Orta Doğu ülkeleriyle gelişmiş Avrupa ülkeleri arasında tek köprü

olması da Türkiye’nin insan kaçakçılığında önemli bir geçiş güzergahı olmasına yol

açmaktadır. Avrupa’ya kaçak göçmen olarak giden her yüz kişiden sekseninin Türkiye’den

geçtiği ifade edilmektedir. Kaçakçılık, uyuşturucu ve terör sorunu Türkiye’nin doğu ve

güneydoğu sınırları için birbirinden bağımsız olarak ele alınmaması gereken 3 önemli

sorundur.

Türkiye sınırlarının coğrafi yapısı ve hâlihazırdaki tedbirlerin arzu edilen noktaya

ulaşamaması sebebiyle sınırlar, her türlü kaçakçılığın yapılabilmesine müsait bir yapı

taşımaktadır. Bu durum ülke ekonomisinde de büyük zararlar meydana getirmektedir. Terör

örgütleri sınırdan yaptıkları kaçakçılık sayesinde büyük gelir elde etmektedir. Aynı şekilde

sınır güvenliği konusunda yaşanan aksaklıklar terör saldırıları neticesinde onlarca insanın

hayatını kaybetmesine sebep olmaktadır. Üye olması halinde Avrupa’nın doğu sınırını

oluşturacak olan Türkiye için sınır güvenliği konusunda uzmanlaşma Türkiye kadar

Avrupa’yı da ilgilendirmektedir. Son yıllarda da görüldüğü üzere terör örgütü mensupları

özellikle Irak sınırından Türkiye’ye ağır silahlarla sızarak birçok eylem gerçekleştirmiştir.

Terör örgütü, akaryakıt, silah ve diğer kaçakçılık faaliyetlerinden ‘vergi’ adı altında önemli

miktarda haraç da almaktadır. Özellikle İran ve Irak sınırlarının sarp ve keskin bir araziye

sahip olması da mücadeleyi zorlaştıran etkenler arasındadır. Aynı zamanda bölgenin stratejik

konumu ve komşu ülkeler arasındaki ilişkilerin dünya siyasetine yansımalarına bakıldığında

politik bir etkiye sahip olduğu görülecektir. Dünya güç dengesini etkileyebilecek bir bölgenin

429

tam ortasında, Ortadoğu ve Orta Asya’daki enerji kaynaklarına yakın olması Türkiye için

önemli bir jeopolitik ve jeostratejik durumdur. Sınır ve yakın çevre ülkelerinde yıllardır

süregelen kargaşalar, savaşlar ve siyasi bunalımlar ve ayrıca bu gelişmelerin bir sonucu olan

terörist faaliyetler, Türkiye’nin sınır güvenliğini daha önemli hale getirmiştir. Terörist

oluşumlar ile illegal faaliyetlerde yer alan organize suç gruplarının bu coğrafyayı nihai

hedefleri olan gelişmiş ülkelere geçiş için uygun bir yol olarak tercih etmelerine yol

açtığından stratejik öneme sahip olan Türkiye’nin sınır güvenliğinin en üst seviyelerde

korunaklı hale getirilebilmesi devlet ve birey huzuru için önemlidir.

Doğu ve güneydoğu sınırlarının diğer sınırlara oranla daha yoğun tehdit alıyor

olmasının bu bölgeye ait coğrafi özelliklerden kaynaklandığı görülmektedir. Fiziki şartlar

sınır güvenliğini de büyük ölçüde olumsuz olarak etkilemektedir. Özellikle bölgede terörün ve

kaçakçılığın gelişmesi, devam etmesi ve güvenlik zafiyetlerinin oluşmasında bu coğrafi

durum, sosyo-ekonomik nedenlerden daha etkindir. Sınırın her iki yakın bölgesinin kayalık

olması, dolayısıyla onlarca mağara ve oyuğun varlığı, illegal yapıların rahatlıkla bu bölgede

yerleşmesine ve izini kaybettirmesine olanak sağlamaktadır. Derin ve sarp vadiler nedeniyle

ulaşımda yaşanan zorluklar bölgedeki güvenliğin sağlanmasını engelleyici niteliktedir. Bu

bakımdan bölgede modern anlamda, gelişmiş sistemlerle güvenliğin sağlanamaması yasa dışı

oluşumları avantajlı hale getirmektedir. Bölgenin iklimsel özellikleri de sınır güvenliğini

olumsuz şekilde etkilemektedir. Türkiye’nin kış aylarında en düşük ısıya sahip bölgesi Doğu

ve Güneydoğu Anadolu’dur. Dolayısıyla kış aylarında bölgenin iklimi yaşam koşullarını

olumsuz olarak etkilemektedir. Özellikle oluşan anormal fiziki şartlar, güvenlik ve ulaşım

açısından olumsuz sonuçlar doğurabilmektedir. Özellikle bölgede yaşayan vatandaşların temel

ihtiyaçlarının karşılanmasında güçlüklerle karşılaşılabilmektedir. Aynı zamanda sınır

430

güvenliğini sadece beden gücüyle yani klasik imkânlarla sağlamak bu ağır kış aylarında

oldukça güçleşmektedir.22

Sınır güvenliği açısından en önemli sorunlardan birisi kaçakçılıktır. Kaçakçılık,

Türkiye’nin doğu ve güneydoğusunda en önemli geçim kaynaklarından biri haline gelmiş,

bunun yanında terör örgütü PKK kaçakçılık faaliyetleri ile adeta özdeşleşmiştir. Örgüt hem

kaçakçılık yapmakta hem de kişilerin yaptığı kaçakçılıktan da para almaktadır. Bir anlamda

hem örgüt hem de kaçakçılar birbirlerinden faydalanmaktadır. Terör ortamından kaçakçılar

istifade ederken kaçakçılık faaliyetlerinden doğrudan elde edilen gelirler veya sözde “vergi”

adı altında alınan paralar da örgütü finansal olarak desteklemektedir.23

Sınır Güvenliğinde Yaşanan Gelişmeler

Vizesiz geçiş uygulamasıyla sınırları kaldıran AB için, AB dışındaki ülkelerle sınırı

olan üye ülkelerin sınır güvenliği daha önemli hale gelmiştir. Üyelik sürecinde bulunan

Türkiye’nin, jeopolitik konumu da göz önünde bulundurulduğunda AB’nin doğu sınırı olacağı

ve buradan sağlanan geçişlerin daha çok önem arz edeceği ortadadır. Farklı yapılanmalara

sahip olsalar da AB ülkelerinde Entegre Sınır Yönetimi modellerinde, sivil otoriteye bağlı

olunması, kara, deniz ve hava sınır birimlerinin tek bir çatı altında toplanmış olması ve

atamaların sivil otorite tarafından yapılması hususları ortak özellikler olarak ortaya

çıkmaktadır.24 AB, Amsterdam Antlaşması’ndan itibaren bir özgürlük, güvenlik ve adalet

alanı oluşturma amacında olduğunu her fırsatta dile getirmiştir. Bununla beraber,

küreselleşme, uluslararası göç, terör ve organize suç olgularının damgasını vurduğu



24 Özler, a.g.e.

431

günümüzde, sınırların etkin bir şekilde korunması, AB için hayati öneme sahip siyasal bir

öncelik haline gelmiştir.25

AB uzmanlarının görüşleri doğrultusunda Türk yetkililer tarafından 2003 yılında hazırlanan

Strateji Belgesi’nde, yukarıda anılan çok aktörlü ve dolayısıyla çok parçalı yapının yerini

alacak İçişleri Bakanlığı’na bağlı özel eğitim almış profesyonel tek bir birimin oluşturulması

yer almaktadır. Söz konusu Strateji Belgesi’nde de değinildiği üzere, Türkiye’nin coğrafi

konumundan ötürü sınır geçişleri ve özellikle doğu ve güneydoğu dağlık sınırların bulunması

ile doğudaki komsularının siyasi rejimlerinin istikrarsızlığı nedeniyle sınır güvenliği konusu

daha da hayati önem taşımaktadır. Mevcut sınır sistemini değiştirerek yeni bir birim

oluşturmanın Türkiye’ye ciddi bir yük getireceği belirtilmektedir. Bu doğrultuda, geçiş

sürecinin aşamalı bir şekilde, AB mali yardımı ile desteklenmesi gerektiği belirtilmektedir.

Özellikle de Kara Kuvvetleri Komutanlığı tarafından denetlenen Gürcistan, Ermenistan, İran,

Irak ve Suriye ile sınırları belirleyen 2.949 kilometrekarelik sınırda görevlendirilecek

personelin durumu büyük önem taşımaktadır.26 Türkiye’nin coğrafi ve tarihsel olarak göç

yolları üzerinde olması ve Türkiye üzerinden AB ülkelerine giriş yapan kaçak göçmen

sayısının her yıl bir milyona yaklaşması, sınır yönetimi konusunda düzenleme yapmasının AB

tarafından ivedilikle desteklenmesini gerektirmektedir. Bunun yanında Türkiye’nin özellikle

doğu ve güneydoğusunun dağlık olması, komşu ülkelerdeki istikrarsızlıklar ve iç çatışmalar,

Suriye örneğinde görüldüğü üzere çok kısa zamanda değişme gösteren ikili ilişkiler nedeniyle

sınır güvenliği konusu hayati önem taşımaktadır. Toplam 11.282 km’lik sınır ve 100’ün

üzerinde aktif sınır kapısına sahip Türkiye’de daha etkin bir sınır yönetimi politikası kuşkusuz

yararlı olacaktır.27


26 Özler, a.g.e.

27 Yazıcı, a.g.e.

432

AB, sınır denetimi konusunun sadece üye ülkeler ile sınırlı tutulamayacağının, Birliğe komşu

ülkeler ile yakın işbirliğinde bulunulmasının büyük önem taşıdığının farkındadır. Hem 2005

yılından bu yana katılım müzakerelerini yürüten hem de siyasi açıdan riskli görünen ülkelerle

uzun ve zorlu sınırları bulunan bir ülke olarak Türkiye’nin sınır yönetiminde AB

standartlarını benimsemesi Birlik tarafından yakından izlenmektedir.28 AB müktesebatına

uygun hazırlanan ve 27 Mart 2006 tarihinde kabul edilen Türkiye’nin Entegre Sınır Yönetimi

Stratejisinin Uygulanmasına Yönelik Ulusal Eylem Planı çerçeve belge niteliğindedir. İçişleri

Bakanlığı bünyesinde gerçekleştirilecek bu değişiklik için hem yatırım hem de mevzuat

uyumu ve uygulama açısından büyük yatırımlar yapacağı belirtilmektedir.29 Güvenlikten taviz

vermeden serbest piyasa ekonomisinin gerekliliklerine riayet edilmesini sağlayabilecek

formül olarak entegre sınır yönetimi modeli ön plana çıkmaktadır.30 Sınır güvenliğe geçiş

çalışmaları profesyonel orduya geçişin ön aşaması gibi olabilecektir. AB, bir yandan

ekonomik entegrasyonun güçlenmesi için üye devletlerarasındaki sınır kontrollerini

kaldırmakta, buna karşılık yasal ve yasadışı göçle ortak politikalar çerçevesinde mücadele

etmek için dış sınır kontrollerinde ortak yöntemler geliştirmektedir.31

Yaşanan olaylar sonrasında gündemden düşmeyen ve oldukça farklı yorumlara neden olan bir

başka konu ise, Türkiye’nin terörle mücadelede daha etkin ve başarılı olabilmesini sağlayacak

“profesyonel ordu” oluşturulması fikridir. Son zamanlarda Türkiye’de ABD’nin Meksika ve

Kanada sınırlarını koruyan “Border Patrol” (Sınır Muhafızı) sistemine benzer bir yapının

28 Özler, a.g.e.

29 Özler, a.g.e.



433

oluşturulması planlanmaktadır. Buna göre Türkiye’nin sınır güvenliği görevi İçişleri

Bakanlığı’na bağlı özel eğitimli sivil personelden oluşacak yeni bir teşkilata devredilecektir.32

AB uyum kapsamında yapılacak yasa değişikliğinin ardından, Türk ordusu sınır

güvenliğindeki yerini bu kolluk gücüne bırakacaktır. Bunun yanında profesyonel orduyla

sınırda görev alacak askerlerin bu işi meslek edinmiş ve ciddi bir askeri eğitimden geçerek

sınıra gönderilmesi planlanmaktadır.33 “Profesyonel ordu” fikri AB tarafından da desteklenen

bir projedir.34 Sınır güvenlik birimlerinin oluşturulmasının profesyonel orduya geçişin bir

adımı olarak görülmesiyle beraber birliklerdeki personelin belli süre için görev yapacak

olması profesyonel ordu mantığı ile uyum göstermemektedir. Yapılacak olan sınır yönetimi

düzenlemeleri ile sınır birliklerinin oluşturulması TSK’da reformun ve profesyonel orduya

geçiş sürecinin başlangıcı olarak değerlendirilebilir.

Türkiye’nin yasadışı göç ve kaçakçılık yollarının geçiş noktasında olması bu konuyu

daha önemli hale getirmektedir. Her yıl 500,000 ila 1 milyon civarı düzensiz göçmen AB’ye

giriş yapmaktadır. Türkiye’nin dış sınırlarını güçlendirilmesi halinde, geçiş yolu olan Türkiye

üzerinden Birliğe giriş yapan bu kişiler, henüz Birliğe ulaşamadan tespit edilecek ve AB’nin

işini büyük ölçüde kolaylaştıracaktır. AB’de yasadışı bulunan Türk vatandaşları ile birliğe

Türkiye üzerinden giriş yapan ve yasadışı bulunan üçüncü ülke vatandaşlarının Türkiye

tarafından geri kabul edilmesini içeren Türkiye-AB Geri Kabul Anlaşmasının imzalaması da

bu konu ile bağlantılı görülmektedir.35 Sınır güvenliği halen sınır karakollarınca geleneksel

yöntemlerle sağlanmakta olup karakollar fiziki şartlar gereği yaklaşık 5-10 km aralıklarla sınır

32 Yazıcı, a.g.e.

33 Yazıcı, a.g.e.

34 Yazıcı, a.g.e.

35 Özler, a.g.e.

434

boyunca yerleştirilmiştir. Kara sınırlarının güvenliğinin, buralardaki personel tarafından

devriye atılarak ve belirli noktalarda nöbet tutularak geleneksel yöntemlerle ve termal kamera,

radar, gece görüşü, sensör, hava araçları, iletişim cihazları kullanılarak gerçekleştirildiği

belirtilmektedir. Türkiye-Irak sınırının belirli bir kesiminde sınır gözetleme ve kontrol sistemi

faaliyetlerine devam etmekte; tespit, tanıma, izleme ve operasyon aktarımı otomatik

gerçekleştirilmektedir. Ancak tüm sınırlarda kullanımı yaygın olmayan bu ve benzeri

sistemlerin, sınır bölgesinin tümünde boşluk bırakmayacak şekilde geliştirilmesi çalışmaları

sürmektedir.36 Türk Silahlı Kuvvetleri, 2013 yılı Haziran ayı itibariyle sınırdan kaçakçılık

geçişlerini ve yasa dışı geçişleri önlemek adına kritik yerlerde kanallar kazmaya başlamıştır.

Bu kanallar en az iki metre genişliğinde ve üç metre derinliğinde bulunmaktadır. Bunun

dışında sınır hattı 5 kişiden oluşan motorlu devriye timi ‘Kobra’ adı verilen taktim tekerlekli

zırhlı araçlarla sınır boyunca devriye görevini yerine getirmeye başlamıştır.37

Son olarak Avrupa Birliği Bakanı ve Başmüzakereci Egemen BAĞIŞ Türkiye’de

düzenlenen 28. Reform İzleme Grubu (RİG) toplantısında 15.06.2013 tarihinde RİG adına

sunduğu basın bildirisinde Sınır Güvenliği Kanun Tasarısı Taslağı hakkındaki çalışmaların

İçişleri Bakanlığı tarafından sürdürüldüğünü açıklamıştır. 2012 yılı içerisinde tamamlanması

beklenen Sınır Güvenliği Yasa Tasarısı 2014 yılı itibariyle halen kanunlaşmamıştır. Yasa

tamamlanıp meclisten çıktığında Türkiye Sınır Yönetimi konusunda çok önemli bir adımı

atmış olacaktır. Bu kanun ile kolluk görevlerinin sahip olduğu bütün haklara sahip olması

beklenen Sınır Güvenliği Teşkilatının yaklaşık 60.000 personeli istihdam etmesi

beklenmektedir. Sınır Güvenliği Teşkilatı memurları 9 aylık eğitim ardından sınır güvenliği

memuru, amirleri ise halen Polis Akademisi’ne bağlı Sınır Güvenliği bölümünde 4 yıllık

eğitimlerini tamamlayan personelden oluşacaktır. Teşkilatın terfi sistemi Emniyet Genel 36 Köktaş ve Demir, a.g.e.

37 http://www.aksam.com.tr/guncel/sinirda-dev-kanallar/haber-218888, (24.06.2013).

435

Müdürlüğü benzeri olacaktır. Söz konusu tasarı çerçevesinde Ermenistan, Gürcistan,

Azerbaycan ve Suriye sınırı güvenliğinin 10 yıl, Yunanistan ve Bulgaristan sınırının 5 yıl

içinde, Irak ve İran sınırlarının ise Bakanlar Kurulu tarafından tarihi belirlenmek üzere en

yakın zamanda Sınır Güvenliği Teşkilat Başkanlığı’na bırakılması ön görülmektedir. Halen

sınırlardan sorumlu olan Emniyet Genel Müdürlüğü, Kara Kuvvetleri Komutanlığı, Sahil

Güvenlik Komutanlığı ve Gümrük Muhafaza Teşkilatı tüm yetkilerini İçişleri Bakanlığı’na

bağlı bu teşkilata devredecektir. Bu teşkilatlar sınırlardaki tüm ekipmanlarını Sınır Güvenliği

Teşkilatına devredecektir. Kolluk kuvvetlerinden, Sınır Güvenliği Teşkilatı’na yatay geçiş ön

görülmektedir. Bu durumun diğer kolluk kuvvetlerinin personelinde azalma meydana

getireceğinden zafiyet oluşturmayacak bir istihdam sağlanması gerektiği konusunda görüşler

de bulunmaktadır.38

Sonuç ve Öneriler

Sınır güvenliği sorunu tek başına sınırları korumakla çözülebilecek bir sorun olmayıp,

bunun yanında güçlü bir ekonomiye, iyi inşa edilmiş bir dış ilişkiler ve diplomasi sistemine ve

komşularla iyi ilişkiler gibi bir çok ayağı bulunan bir sorundur. Saydığımız unsurlar

bulunduğu konum itibariyle çok önemli hususlardır. Özellikle Suriye’de yaşanan iç karışıklık

ve bunun dünya yansımaları yaşanırken Türkiye’nin sınır güvenliğinde yaşanan zorluklar bu

durumu daha açık ortaya koymaktadır. Bununla birlikte çalışmamızda savaş durumu gibi

olağan üstü hallerde sınır güvenliğinin yönetimi nasıl olması sorusundan önce, olağan

hallerde, sınırlardan gelebilecek terör, kaçakçılık ve benzer hareketlerin engellenmesine

yönelik neler yapılabileceği ile ilgilidir. Bu çerçevede çalışmamızda ‘Sınır sorununa karşı,

38 Bülent Kısa, Avrupa Birliği ve Avusturalya Örnekleriyle Entegre Sınır Yönetimi ve Türk Sınır Yönetimine

Uygulanabilirliği, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Polis Akademisi, 2009, s. 95.

436

uluslararası değerler ve AB süreci göz önünde tutularak nasıl bir kurumsal yapı ve mekanizma

oluşturulmalı? sorusuna cevap aranmaktadır.

Avrupa Birliği üyelik sürecinin de bir gereği olarak Türkiye’de sınır güvenliği

yönetiminde bazı gelişmeler yaşanmaktadır. Türkiye’nin sınır yönetimi çok başlı bir yapıya

sahiptir. Yapılması planlanan değişikliklerle bu yapının uzman personele sahip İçişleri

Bakanlığına bağlı sivil bir yapıya dönüştürülmesi planlanmaktadır. Bu birimlerin amir sınıfı

personeli eğitimlerini tamamlamıştır, tamamlamaktadır. Memur sınıfının ise eğitimine devam

edilmektedir. Sınır Güvenliği Teşkilatının tam olarak hayata geçirilmesinin 2018 yılını

bulması beklenmektedir. Konu ile ilgili hazırlanan yasa ise tasarı halindedir ancak şu an

itibariyle yasaya ne zaman son şeklinin verileceği konusu belirsizdir. Jeopolitik ve stratejik

konuma sahip Türkiye, Avrupa Birliği’ne üye olması durumunda birliğin doğu sınırını

oluşturacaktır. Bu nedenle sınır güvenliği ile ilgili gelişmeler AB tarafından da yakından

izlenmektedir. AB özellikle Türkiye’nin üye olması halinde Türkiye vatandaşlarının serbest

dolaşım kaynaklı olarak AB’ye olası negatif etkisinden çok Türkiye’nin komşuları İran,

Suriye, Ermenistan gibi ülkelerle Orta Asya’dan gelerek Türkiye üzerinden AB’ye gitme

durumu olan insanlardan endişe duymaktadır. Bunun yanında 2012-2014 yılları arasında

Suriye’de yaşanan gelişmeler ve gerçekleşen patlamalar Türkiye’nin sınır güvenliğine

vermesi gereken önemi bir kere daha ortaya koymuştur. Çekilme sürecine giren PKK’nın

Türkiye sınırlarının hemen yanı başında varlığını sürdürmeye devam edeceği de göz önünde

bulundurulduğunda sınır güvenliğinin en sağlıklı şekilde yapılandırılması ihtiyacı

bulunmaktadır.

Bunun yanı sıra, Türkiye’nin coğrafi konumunun getirdiği terörizm ve kaçakçılık

odaklı güvenlik kaygıları nedeniyle, Türkiye’nin kendine özgü koşulları doğrultusunda bir

437

yapılanmaya gitmesi faydalı olacaktır. Bu yapılanmanın sağlam bir altyapı yapıya ve

finansmana ihtiyacı bulunmaktadır. Mevzuat konusunda tüm iyi örneklerin gözden geçirilerek

idari anlamda da ciddi bir yapılanma beklentisi doğmaktadır. Bu nedenle Türkiye’nin söz

konusu kanun tasarısının yasalaşması sürecinde tüm iyi örnekleri göz önünde bulundurarak,

kendisi açısından önem ifade eden siyasi, jeopolitik, jeostratejik ve diğer bütün özelliklerini

gözden geçirmesi ve kendine en uygun yapıyı oluşturması gerekmektedir. Avrupa Birliği

Entegre Sınır Yönetimi konusunda uzun yıllar süren çalışmaların neticesinde önemli

gelişmeler yaşamıştır. Dış sınırlarını da oluşturduğu bu sağlam yapı üzerinden korumaktadır.

Entegre Sınır Yönetimi konusunda AB standartları ile kendi iç dinamiklerini harmanlamak

suretiyle Türkiye sınır güvenliği konusunda geniş vadede çok sağlıklı bir adım atmış

olacaktır.

Sınır Güvenliği Teşkilatı’nın İçişlerine bağlı olarak tek bir merkezde birleşmesi sınır

güvenliğinde profesyonelleşmeyi sağlayacaktır. Bununla birlikte Emniyet Genel Müdürlüğü

benzeri bir yapılanmaya sahip olması ve işleyiş konusunda Emniyet Genel Müdürlüğü

tecrübeleri ile kurumsallaşması da teşkilatın daha hızlı bir şekilde profesyonel hale gelmesini

sağlayacaktır. Nitekim amir sınıfı personeli Polis Akademisi’ne bağlı Sınır Güvenliği

bölümünde eğitimini tamamlayan teşkilatın, iç güvenliğin sağlanmasında görevli polis ile iç

güvenliğin tesisi ile yakından ilgili olan sınır güvenliğinin sağlanmasında başarılı bir

koordinasyon içerisinde olması mümkün olacaktır. Bu anlamda Sınır Güvenliği Teşkilatının

eğitim altyapısı ile ilgili tüm gelişmelerin Polis Akademisi tarafından yürütülmesi

gerekmektedir.

Türkiye’de Sınır Güvenliğinin tek bir çatı altında toplanmasını amaçlayan çalışmaların

yanında, farklı bazı adımların atılması da Sınır Güvenliği açısından olumlu sonuçlar

438

doğurabilecektir. Özellikle güneydoğu ve doğu sınırında Sınır birimlerinin Valilik

koordinesinde diğer bütün resmi kurumlar ile iş birliği içinde çalışması, suçun önlenmesi

konusunda Polis ve Askeri birimler ile ortak çalışmalar yürütmesi yararlı olabilir. Bunun

yanında sınır bölgelerinde yaşayan insanların sınır güvenliğine en azından olumsuz etkilerini

önlemek adına psikolojik önlemler alınmalıdır. Sınır bölgelerinde yaşayan insanların yaşam

koşullarının iyi hale gelmesi, suça karışmasının engellenmesinin sağlanması, birimler ile halk

arasında iyi ilişkiler kurulması da toplumsal desteği sağlayacaktır. Kaçakçılığın geçim

kaynağı haline geldiği bazı yerleşim bölgelerinde bu konuda adımlar atmak zor olsa da

oluşturulacak uzun vadeli politikalarla sürecin olumlu seyretmesi sağlanabilecektir. Bunun

dışında halen yeterince caydırıcılığı bulunmayan cezaların yeniden düzenlenmesi, sınır

ihlallerinin ciddi biçimde cezalandırılması ve kaçakçılığa sıfır tolerans sunan bir mevzuatın

oluşturulması gerekmektedir. Oluşacak bu yapı en küçük bir kaçakçılık faaliyetini dahi mazur

görmeyecek bir sistemi tesis etmelidir. Bu kapsam da kaçakçılık ürününü satan gibi alana de

cezai düzenleme uygulanmalıdır. İlgili uzman birimin Türkiye’nin mevcut sınırlarının

birbirinden farklı yapıları göz önünde tutulmalı ve gerektiğinde farklı sınır yapılarına sahip

bölgelerde farklı tedbirleri hayata geçirmesi sağlanmalıdır. Düz arazilere sahip sınırlarda

kaçakçılığı önleyecek ve en azından yavaşlatacak uzun setlerin ve kamera sistemlerinin

kurulması, engebeli arazilerin şartlarına coğrafi düzenlemeler ve ileri teknoloji ürünü araçlar

gibi çözümlerin gözden geçirilmesi gerekmektedir. Mevcut sınır kapılarının fiziki yapıları en

iye şekilde yenilenerek, yasal sınır geçişleri kolaylaştırılmalı, kontroller ise daha seri ve iyi

şekilde yapılmalıdır.

439

EK:

AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNİN SINIR GÜVENLİĞİ YÖNETİMİ BİRİMLERİ

Ülkeler İlgili Bakanlıklar İlgili Birimleri

İspanya İçişleri Bakanlığı Guardia Sivil Teşkilat (GC) ve Ulusal Polis

Teşkilatı

Portekiz İçişleri Bakanlığı Yabancılar ve Sınır İdaresi, Deniz Kuvvetleri

Komutanlığı

Danimarka Adalet Bakanlığı Polis Teşkilatı

İrlanda Adalet ve Kamu Reformu Bakanlığı İrlanda Ulusal Polis Teşkilatı (GARDA)

İngiltere İçişleri Bakanlığı ve Ulaştırma

Bakanlığı

İngiltere Sınır Ajansı, Denizcilik ve Sahil

Güvenlik Ajansı (MCA)

Litvanya İçişleri Bakanlığı ve Maliye Bakanlığı Sınır Muhafaza Teşkilatı, Sahil Güvenlik Teşkilatı,

Gümrük Teşkilatı

Letonya İçişleri Bakanlığı Sınır Polis Teşkilatı

Estonya İçişleri Bakanlığı Polis ve Sınır Muhafaza Teşkilatı

İsveç İçişleri Bakanlığı ve Savunma

Bakanlığı Polis Teşkilatı ve Sahil Güvenlik Birimi.

Finlandiya İçişleri Bakanlığı ve Maliye Bakanlığı Sınır Muhafaza Teşkilatı ve Gümrük

Güney

Kıbrıs İçişleri Bakanlığı Polis Teşkilatı

Yunanistan

Milli Savunma Bakanlığı, Vatandaş

Koruma Bakanlığı, Ekonomi ve Finans

Bakanlığı

Gümrük Teşkilatı, Yunan Polisi ve Yunan Sahil

Güvenliği

Bulgaristan İçişleri Bakanlığı ve Maliye Bakanlığı Sınır Polis Birimi ve Gümrük Birimi

Romanya İçişleri Bakanlığı Sınır Polis Teşkilatı

Macaristan İçişleri Bakanlığı ve Maliye Bakanlığı Sınır Polis Birimi ve Gümrük Birimi

Slovenya İçişleri Bakanlığı ve Maliye Bakanlığı Sınır Polis Birimi ve Gümrük Birimi

İtalya İçişleri Bakanlığı, Maliye Bakanlığı ve

Silahlı Kuvvetler

Göç ve Sınır Polisi Genel Müdürlüğü(PDS),

Gümrük Teşkilatı, Mali Polis (Guardia di Finanza-

GDF) ve Carabinieri (Jandarma)

440

Avusturya İçişleri Bakanlığı Kamu Güvenliği Genel Müdürlüğü (Federal Polis)

Slovakya İçişleri Bakanlığı Sınır ve Yabancılar Polisi

Polonya İçişleri Bakanlığı Sınır Polis Teşkilatı

Almanya İçişleri Bakanlığı Federal Polis

Belçika İçişleri Bakanlığı Yabancılar Ofisi

Hollanda

Güvenlik ve Adalet Bakanlığı, İçişleri

Bakanlığı, Krallıkla İlişkiler, Maliye

Bakanlığı

Royal Netherlands Marechausse, Sahil Güvenlik

Birimi Gümrük Teşkilatı

Kaynakça;

Adem Akman ve İsmail Kılınç: AB’de Entegre Sınır Yönetiminin Gelişimi ve AB

sürecinde Türkiye’nin Entegre Sınır Yönetimine Geçiş Çalışmaları, Türk İdare Dergisi, Sayı:

467, 2010, http://kisi.deu.edu.tr/ yunusemre.ozer/sinir yonetimi 2.pdf, (11.04.2013).

Ali Aslan: Modern Dünyada Sınırlar, http://www.anlayis.net/makaleGoster.aspx?

dergiid=74&makaleid= 2079, (20.06.2013).

Amine Yazıcı: Türkiye’de Sınır Güvenliği ve Sınır Yönetimine AB Etkisi, 2010.

Arif Köktaş: Sınır Güvenlik Birimi Kurma Çalışmaları, 2011,

http://www.sde.org.tr/userfiles/file/Sinir Birlikleri Analiz.pdf, (11.04.2013).

Arif Köktaş ve O. Ömer Demir: Erzurum Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi,

Güvenlik Bilimleri Lisans Tamamlama (POLİTAM) Ders Notları, 2012.

Bülent Kısa: Avrupa Birliği ve Avusturalya Örnekleriyle Entegre Sınır Yönetimi ve

Türk Sınır Yönetimine Uygulanabilirliği, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Polis Akademisi,

2009.

Giray Saynur Bozkurt: Küreselleşme ve Terörizm, Değişen Dünyada Uluslararası

İlişkiler, Türk Dış Politikasının Ana Hatları, Değişen Dünyada Uluslararası İlişkiler, İdris

Bal (ed.), Ankara, Lalezar Kitabevi, 2006.

441

Steve Peers: EU Justice and Home Affairs Law, Oxford, University Press, 2007.

Zeynep Özler: AB’de ve Türkiye’de Sınır Yönetimi, İktisadi Kalkınma Vakfı

Değerlendirme Notu, 2010, http://www.ikv.org.tr/images/upload/data/files/16-ab_ve_trde

_sinir_yonetimi-zeynep_ozler-nisan_2010.pdf, (18.05.2013).

TRT HABER Televizyonu, Sınır Güvenliği Dosyası, Büyük Takip Programı,

(10.04.2012)

http://www.tuicakademi.or g/index.php/kategoriler/turk-dis-politikasi/256-turkiyede-

sinir-guvenligi-ve-sinir-yonetimine-ab-etkisi-, (11.05.2013).

http://tr.wikipedia.org/wiki/Frontex, (05.05.2013).

http://www.bloomberght.com/haberler/haber/1150945-turkiye-ab-frontex-ile-

mutabakat-zapti-imzaladi, (15.05.2013).

http://syb.icisleri.gov.tr/ortak_icerik/syb/EU_MAP-07.HTML, (23.06.2013).

http://www.abgs.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/IlerlemeRaporlari/2011_ilerl

eme_raporu_tr.pdf, (18.06.2013).

http://isay.icisleri.gov.tr/ortak_icerik/syb/Sınır Kapıları Listesi/142 HUDUT

KAPILARI NEVİLERİNE GÖRE-AÇIKLAMALI VE SINIR ÜLKELERİ.pdf, (18.06.2013).

http://www.aksam.com.tr/guncel/sinirda-dev-kanallar/haber-218888, (24.06.2013).

tÜrkİye – avrupa bİrlİĞİ İlİŞkİlerİnde sinir gÜvenlİĞİ ... · ve güzergah ülkesi...

Documents