tÜrk dİlİ ve edebİyati - pegem.netpegem.net/dosyalar/dokuman/44911pdf 2 - tanitim.pdftÜrk...

KPSS2017

30.Eğitimde

yıl

önce bİz sorduk

soru32

50 Soruda

TÜRK DİLİ veEDEBİYATI

ALAN BİLGİSİ - ALAN EĞİTİMİ

ÖABT

Komisyon

ÖABT Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği Konu Anlatımlı

ISBN 978-605-318-659-5

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

8. Baskı: 2016, Ankara

Proje-Yayın: Şafak TangıçDizgi-Grafik Tasarım: Gamze Şahin

Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı

Baskı: Tuna Matbaacılık Sanayi ve Ticaret A.Ş. Bahçekapı Mahallesi 2460. sokak No:7

Şaşmaz/ANKARA(0312 278 34 84)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 16102

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

E-ileti: [email protected]İnternet: www.pegem.net

ÖN SÖZ

Sevgili Öğretmen Adayları,

Elinizdeki bu kitap, Kamu Personel Seçme Sınavı (KPSS) Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği Alan Bilgisi Testi (ÖABT-Türk Dili ve Edebiyatı) kapsamındaki soruları çözmek için gerekli bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştirme sürecinde siz değerli öğretmen adaylarımıza kılavuz olarak hazırlanmıştır.

Kitabın hazırlanış sürecinde, sınav kapsamındaki temel alanlarda kapsamlı alanyazın taraması yapılmış, bu kitabın gerek ÖABT’de gerekse gelecekteki meslek hayatınızda ihtiyacınızı maksimum derecede karşılayacak bir başucu kitabı niteliğinde olması hedeflenmiştir.

Detaylı, güncel ve anlaşılır bir dilde yazılan konu anlatımları, çıkmış sorular ve detaylı açıklamalarıyla desteklenmiş, her ünite içeriği ÖSYM formatına uygun, çözümlü test sorularıyla pekiştirilmiştir. Ayrıca konu anlatımlarında verilen bilgi ve çözüm tekniklerine ek olarak uyarı kutucuklarıyla önemli konulara dikkat çekilmiştir.

Yoğun bir araştırma ve çalışma sürecinde hazırlanmış olan bu kitapla ilgili görüş ve önerilerinizi [email protected] adresini kullanarak bizimle paylaşabilirsiniz.

Geleceğimizi güvenle emanet ettiğimiz siz değerli öğretmenlerimizin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerine katkıda bulunabilmek ümidiyle...

Başarılar...

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ÖABT, 50 sorudan oluşmakta ve Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgisi (Eski Türk Dili ve Yeni Türk Dili - Yeni Türk Edebiyatı - Eski Türk Edebiyatı - Türk Halk Edebiyatı) ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir.

Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenlik Lisans Programlarında verilen akademik disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir:

Genel Yüzde Yaklaşık Yüzde Soru Sayısı

Alan Bilgisi Testi % 80 1 - 40

a. Eski Türk Dili ve Yeni Türk Dili

b. Türk Halk Edebiyatı

c. Eski Türk Edebiyatı

d. Yeni Türk Edebiyatı

% 26

% 18

% 18

% 18

1 - 13

14 - 22

23 - 31

32 - 40

Alan Eğitimi Testi % 20 41 - 50

Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler 2013-2016 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ÖABT sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.

İÇİNDEKİLER

1. BÖLÜM: ESKİ TÜRK DİLİ

I. Dil Nedir? Özellikleri Nelerdir? ...................................................................................................................................3

Dillerin Sınıflandırılması.................................................................................................................................................3

A. Yapı Bakımından Dünya Dilleri ..............................................................................................................................3B. Köken Bakımından Dünya Dilleri ...........................................................................................................................5C. Söz Dizimi Bakımından Dünya Dilleri ....................................................................................................................5D. Ural-Altay Dil Ailesi ve Özellikleri ...........................................................................................................................6Çözümlü Test ..............................................................................................................................................................8Çözümler ....................................................................................................................................................................9E. Altay Dilleri Teorisi ................................................................................................................................................10Çözümlü Test ............................................................................................................................................................ 11Çözümler ..................................................................................................................................................................13F. Türk Dilinin Orhon Türkçesinden Önceki Dönemleri.............................................................................................15Çözümlü Test ............................................................................................................................................................17Çözümler ..................................................................................................................................................................19

II. Orhon Türkçesi .........................................................................................................................................................20

A. Orhon Türkçesinin Ses Özellikleri ........................................................................................................................22B. Orhon Türkçesinde Sözcük Yapımı .....................................................................................................................22C. Orhon Türkçesinde İsim Soylu Sözcük Türleri .....................................................................................................23D. Orhon Türkçesinde Fiiller .....................................................................................................................................25E. Orhon Türkçesi Örnek Metinler ve Uygulama Çalışması .....................................................................................27Çözümlü Test ............................................................................................................................................................33Çözümler ..................................................................................................................................................................35

III. Eski Uygur Türkçesi ................................................................................................................................................36

A. Budist Uygur Edebiyatı (Burkancı Edebiyat) ........................................................................................................36B. Maniheist Uygur Edebiyatı ...................................................................................................................................38C. Nasturi Uygur Edebiyatı .......................................................................................................................................38D. Din Dışı Uygur Metinleri .......................................................................................................................................38E. Eski Uygur Türkçesi İle İlgili Önemli Çalışmalar...................................................................................................38F. Eski Uygur Türkçesinde "Y" ve "N" Ağızları ..........................................................................................................39G. Orhon Türkçesi ve Eski Uygur Türkçesi Arasındaki Farklılıklar ...........................................................................40H. Eski Uygur Türkçesi Örnek Metinler ve Uygulama Çalışması .............................................................................40Çözümlü Test ............................................................................................................................................................44Çözümler ..................................................................................................................................................................46

IV. Karahanlı Türkçesi ..................................................................................................................................................47

A. Karahanlı Türkçesiyle Oluşturulan Eserler...........................................................................................................47B. Karahanlı Türkçesinin Ses Özellikleri ..................................................................................................................49C. Karahanlı Türkçesinde Sözcük Yapımı ................................................................................................................49D. Karahanlı Türkçesinde İsim Soylu Sözcükler.......................................................................................................50E. Karahanlı Türkçesinde Fiiller................................................................................................................................51F. Karahanlı Türkçesi Örnek Metinler ve Uygulama Çalışması ................................................................................53Çözümlü Test ............................................................................................................................................................57Çözümler ..................................................................................................................................................................59

vi

V. Doğu Türk Dili - Harezm Türkçesi ...........................................................................................................................60

A. Harezm Türkçesiyle Oluşturulan Eserler .............................................................................................................60

B. Harezm Türkçesinin Ses Özellikleri .....................................................................................................................61

C. Harezm Türkçesi Şekil Bilgisi...............................................................................................................................61

D. Harezm Türkçesinde Sözcük Yapımı ...................................................................................................................62

E. Harezm Türkçesinde Fiiller ..................................................................................................................................63

F. Harezm Türkçesinde Ek Fiiller .............................................................................................................................64

G. Harezm Türkçesinde Fiilimsiler ............................................................................................................................64

H. Altın Orda Devleti Dönemi'nde Yazılan Eserler ....................................................................................................65

I. Harezm Türkçesi Örnek Metinler ve Uygulama Çalışması ....................................................................................65

Çözümlü Test ............................................................................................................................................................69Çözümler ..................................................................................................................................................................71

VI. Kuzey Türk Dili - Kıpçak Türkçesi .........................................................................................................................72

A. Kıpçak Türkçesiyle Oluşturulan Eserler ...............................................................................................................72

B. Kıpçak Türkçesinin Ses Özellikleri .......................................................................................................................74

C. Kıpçak Türkçesi Şekil Bilgisi ................................................................................................................................75

D. Kıpçak Türkçesinde Sözcük Yapımı ....................................................................................................................75

E. Kıpçak Türkçesinde Fiil Çekimi ............................................................................................................................76

F. Kıpçak Türkçesi Örnek Metinler ve Uygulama Çalışması.....................................................................................77


VII. Doğu Türk Dili - Çağatay Türkçesi........................................................................................................................83

A. Çağatay Türkçesi Sözlükleri ................................................................................................................................83

B. Çağataycanın Önemli Sanatçıları ........................................................................................................................84

C. Çağatay Türkçesinin Ses Özellikleri ....................................................................................................................87

D. Çağatay Türkçesinde Sözcük Yapımı ..................................................................................................................88

E. Çağatay Türkçesi Şekil Bilgisi ..............................................................................................................................88

F. Çağatay Türkçesinde Fiil Çekimi ..........................................................................................................................88

G. Çağatay Türkçesinde Ek Fiiller ............................................................................................................................90

H. Çağatay Türkçesinde Fiilimsiler ...........................................................................................................................90

I. Çağatay Türkçesi Örnek Metinler ve Uygulama Çalışması ...................................................................................90


VIII. Batı Türk Dili - Eski Anadolu Türkçesi (Oğuzca) ................................................................................................96

A. Eski Anadolu Türkçesi Eserleri ............................................................................................................................96

B. Eski Anadolu Türkçesinin İmla Özellikleri ............................................................................................................98

C. Eski Anadolu Türkçesinin Ses Özellikleri .............................................................................................................98

D. Eski Anadolu Türkçesinde Sözcük Yapımı ..........................................................................................................99

E. Eski Anadolu Türkçesi Şekil Bilgisi ......................................................................................................................99

F. Eski Anadolu Türkçesinde Fiil Çekimi.................................................................................................................100

G. Eski Anadolu Türkçesinde Fiilimsiler .................................................................................................................101

H. Eski Anadolu Türkçesi Örnek Metinler ve Uygulama Çalışması ........................................................................101

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................106Çözümler ................................................................................................................................................................108

vii

IX. Batı Türk Dili - Osmanlı Türkçesi .........................................................................................................................109

A. Osmanlı Türkçesinin Dil Özellikleri ....................................................................................................................109B. Ses Özellikleri ....................................................................................................................................................109C. Biçim Özellikleri ..................................................................................................................................................109D. Alfabe ................................................................................................................................................................. 110E. İsim Çekim Ekleri ............................................................................................................................................... 110F. Fiil Çekimi ............................................................................................................................................................111G. Yapım Ekleri ....................................................................................................................................................... 112

H. Fiilimsiler ............................................................................................................................................................ 112

I. İsim Tamlamaları ................................................................................................................................................. 112

J. Genel Bilgi .......................................................................................................................................................... 113

K. Osmanlı Türkçesi Örnek Metinler ve Uygulama Çalışması ............................................................................... 114

Çözümlü Test .......................................................................................................................................................... 116

Çözümler ................................................................................................................................................................ 118

X. Çağdaş Türk Dilleri ................................................................................................................................................ 119A. Türk Dillerinin Adlandırılması ............................................................................................................................. 119B. Türk Dillerinin Tasnif-i......................................................................................................................................... 119C. Türk Dil Grupları ................................................................................................................................................. 119D. Kıpçak Grubu Türk Dilleri (Kuzey) ..................................................................................................................... 119E. Karluk Lehçeleri .................................................................................................................................................122F. Oğuz Lehçeleri....................................................................................................................................................123G. Sibirya Lehçeleri ................................................................................................................................................124H. Diğer Lehçeler....................................................................................................................................................125I. Yok Olma Tehlikesiyle Karşı Karşıya Olan Türk Dilleri ........................................................................................125Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................127

Çözümler ................................................................................................................................................................129

Karma Test - I .........................................................................................................................................................130

Çözümler ................................................................................................................................................................133

Karma Test - II ........................................................................................................................................................135

Çözümler ................................................................................................................................................................138

Karma Test - III .......................................................................................................................................................140

Çözümler ................................................................................................................................................................143

Karma Test - IV .......................................................................................................................................................145

Çözümler ................................................................................................................................................................148

Karma Test - V ........................................................................................................................................................150

Çözümler ................................................................................................................................................................153

2. BÖLÜM: YENİ TÜRK DİLİ

I. Ses Bilgisi (Fonetik) ................................................................................................................................................157A. Ünlüler (Vokaller)...........................................................................................................................................157

B. Ünsüzler (Konsonant) ...................................................................................................................................158

C. Türkçenin Ses Özellikleri...............................................................................................................................161

D. Seslerin Birleşmesi........................................................................................................................................161

E. Ses Olayları ...................................................................................................................................................163

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................169

Çözümler ................................................................................................................................................................172

viii

II. Biçim Bilgisi (Morfoloji) .........................................................................................................................................174

A. Kök ve Özellikleri ...............................................................................................................................................174

B. Ekler ve Özellikleri .............................................................................................................................................175

Yapım Ekleri .......................................................................................................................................................175

Çekim (İşletme) Ekleri ........................................................................................................................................176

C. Yapıları Bakımından Kelimeler ...........................................................................................................................179

Basit Kelime .......................................................................................................................................................179

Türemiş Kelime ..................................................................................................................................................179

Birleşik Kelime ...................................................................................................................................................179

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................181

Çözümler ................................................................................................................................................................184

III. Fiiller .......................................................................................................................................................................186

A. Anlamına Göre Fiiller .........................................................................................................................................186

B. Fiillerin Çekimlenmesi ........................................................................................................................................186

C. Ek Fiil .................................................................................................................................................................186

D. Yapısına Göre Fiiller ..........................................................................................................................................188

E. Fiilimsiler ............................................................................................................................................................189

F. Fiillerde Çatı........................................................................................................................................................191

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................195

Çözümler ................................................................................................................................................................198

IV. İsimler .....................................................................................................................................................................200

A. Varlıklara Verilişlerine Göre İsimler ....................................................................................................................200

B. Varlıkların Niteliklerine Göre İsimler ...................................................................................................................200

C. Varlıkların Niceliklerine (Sayılarına) Göre İsimler ..............................................................................................201

D. Yapısına Göre İsimler ........................................................................................................................................201

E. İsimlerin Çekimlenmesi ......................................................................................................................................201

F. İsim Tamlaması ...................................................................................................................................................201


V. Yardımcı Sözcük Türleri .........................................................................................................................................210

A. Zamirler (Adıllar) ................................................................................................................................................210

B. Sıfatlar................................................................................................................................................................212

C. Zarflar .................................................................................................................................................................214

D. Yardımcı Sözcük Türleriyle İlgili Uyarılar ...........................................................................................................215


VI. Görevli Sözcükler ..................................................................................................................................................220

A. Edatlar................................................................................................................................................................220

B. Bağlaçlar ............................................................................................................................................................221

C. Ünlemler.............................................................................................................................................................221

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................223

Çözümler ................................................................................................................................................................226

ix

VII. Söz Öbekleri (Kelime Grupları) ...........................................................................................................................227A. Tekrar Grupları (İkilemeler) ................................................................................................................................227B. Bağlama Grupları ...............................................................................................................................................227C. Sıfat Tamlaması Grupları ...................................................................................................................................227D. İsim Tamlaması ve İyelik Grubu .........................................................................................................................227E. Birleşik İsim Grupları ..........................................................................................................................................228F. Birleşik Fiil Grupları .............................................................................................................................................228G. Unvan Grupları ..................................................................................................................................................228H. Ünlem Grupları...................................................................................................................................................228İ. Sayı Grupları .......................................................................................................................................................228J. Edat Grupları ......................................................................................................................................................228K. Fiilimsi Grupları ..................................................................................................................................................228L. Kısaltma Grupları ...............................................................................................................................................229Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................231Çözümler ................................................................................................................................................................233

VIII. Cümle Ögeleri ......................................................................................................................................................234A. Yüklem ...............................................................................................................................................................234B. Özne ..................................................................................................................................................................235C. Yardımcı Ögeler (Tümleçler) ..............................................................................................................................235

Nesne (Düz Tümleç) ..........................................................................................................................................235

Dolaylı Tümleç ...................................................................................................................................................235

Zarf Tümleci .......................................................................................................................................................236

Edat Tümleci ......................................................................................................................................................236

IX. Cümle Türleri .........................................................................................................................................................237A. Yüklemin Yerine Göre Cümleler .........................................................................................................................237B. Yüklemin Türüne Göre Cümleler .......................................................................................................................237C. Anlamına Göre Cümleler ...................................................................................................................................238D. Yapısına Göre Cümleler .....................................................................................................................................239Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................241Çözümler ................................................................................................................................................................244Karma Test - I .........................................................................................................................................................246Çözümler ................................................................................................................................................................249Karma Test - II ........................................................................................................................................................253Çözümler ................................................................................................................................................................256Karma Test - III .......................................................................................................................................................258Çözümler ................................................................................................................................................................261Karma Test - IV .......................................................................................................................................................263Çözümler ................................................................................................................................................................266

3. BÖLÜM: TÜRK HALK EDEBİYATIGiriş .............................................................................................................................................................................271A. Halk Edebiyatı ve Araştırma Yöntemleri ..................................................................................................................271B. Halk Bilimi Yöntem ve Kuramları .............................................................................................................................271C. Halk Bilimi Alanında Çalışmış Önemli Araştırmacılar ..............................................................................................278D. Halk Edebiyatının Yazılı Kaynakları .........................................................................................................................279I. İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı ............................................................................................................................282

A. Sözlü Türk Edebiyatı (… - VIII. yy.) ....................................................................................................................282B. Yazılı Türk Edebiyatı (VIII. yy. - X. yy.) ...............................................................................................................285Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................286Çözümler ................................................................................................................................................................289

x

II. İslam Kültürü Etkisindeki Türk Halk Edebiyatı ....................................................................................................290Halk Şiirinde Tür ve Şekil .......................................................................................................................................290Redif ve Kafiye (Uyak) Türleri.................................................................................................................................290Halk Şiirinde Tema, Dil ve Üslup ............................................................................................................................291Halk Şiirinde Kullanılan Heceli Nazım Şekilleri.......................................................................................................291Halk Şiirinde Kullanılan Aruzlu Nazım Şekilleri ......................................................................................................294Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................297Çözümler ................................................................................................................................................................300

A. Anonim Halk Edebiyatı.......................................................................................................................................301Anonim Halk Edebiyatı Söylemelik Türleri .........................................................................................................301

Mâni .............................................................................................................................................................301Türkü............................................................................................................................................................302Ağıt ...............................................................................................................................................................303Ninni.............................................................................................................................................................303

Anonim Halk Edebiyatı Konuşmalık Türleri .......................................................................................................304Tekerleme ....................................................................................................................................................304Bilmece ........................................................................................................................................................305Atasözleri .....................................................................................................................................................305Deyimler.......................................................................................................................................................306Alkışlar ve Kargışlar .....................................................................................................................................306

Anonim Halk Edebiyatı Seyirlik Türler (Geleneksel Türk Tiyatrosu) ..................................................................306Karagöz Oyunu ............................................................................................................................................306Orta Oyunu ..................................................................................................................................................307Meddah ........................................................................................................................................................307Kukla Oyunu ................................................................................................................................................308Köy Seyirlik Oyunları ...................................................................................................................................308

Anonim Halk Edebiyatında Anlatmalık Türleri ...................................................................................................309Efsane.......................................................................................................................................................... 311Destan (Epik Destan)................................................................................................................................... 311Mit ................................................................................................................................................................312Halk Hikâyesi ...............................................................................................................................................317Kahramanlık Hikâyeleri ................................................................................................................................319Sevda Konulu Hikâyeler ..............................................................................................................................320Masal ...........................................................................................................................................................324Fıkra.............................................................................................................................................................327


B. Âşık Edebiyatı ....................................................................................................................................................334XVI. Yüzyıl Âşıkları ............................................................................................................................................336XVII. Yüzyıl Âşıkları ...........................................................................................................................................336XVIII. Yüzyıl Âşıkları ..........................................................................................................................................337XIX. Yüzyıl Âşıkları ............................................................................................................................................337XX. Yüzyıl Âşıkları .............................................................................................................................................338


C. Tekke Tasavvuf Edebiyatı (Dini-Tasvvufi Türk Edebiyatı) ..................................................................................345Tekke Edebiyatı Nazım Türleri ...........................................................................................................................345Anadolu Dışında Dinî - Tasavvufi Türk Edebiyatı ..............................................................................................346Anadolu'da Dinî - Tasavvufi Türk Edebiyatı .......................................................................................................347


xi

4. BÖLÜM: ESKİ TÜRK EDEBİYATII. Eski Türk Edebiyatının Tanımı, Estetik Anlayışı ve Kaynakları ...........................................................................359

A. Eski Türk Edebiyatının Çerçevesi ve Tanımı .....................................................................................................359B. Eski Türk Edebiyatında Adlandırma Sorunu ......................................................................................................359C. Eski Türk Edebiyatında Şiirin Dönemleri............................................................................................................359D. Eski Türk Edebiyatında Şiir Kitapları..................................................................................................................360E. Divân Şiirinin Geleneksel Özellikleri...................................................................................................................361F. Divân Şiirinde Biçim ve Âhenk ............................................................................................................................362G. Divân Şiirinde Muhteva (İçerik) ..........................................................................................................................362

II. Eski Türk Edebiyatında Biçim, Vezin ve Söz Sanatları .......................................................................................389A. Divan Şiirinde Nazım Biçimleri ...........................................................................................................................389

Beyitlerden Oluşan Nazım Biçimleri ..................................................................................................................390Tek Dörtlükten Oluşan Nazım Biçimleri .............................................................................................................398Bentlerden Oluşan Nazım Biçimleri (Musammatlar) ..........................................................................................399

B. Divân Şiirinde Nazım Türleri ..............................................................................................................................406C. Divân Şiiriyle İlgili Bazı Kavramlar .....................................................................................................................407D. Aruz Vezni ..........................................................................................................................................................410E. Edebî Sanatlar (Söz Sanatları) ..........................................................................................................................417Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................434Çözümler ................................................................................................................................................................437

III. Divân Edebiyatının Tarihsel Gelişimi ...................................................................................................................438A. XIII. Yüzyılda Dîvân Edebiyatı ...........................................................................................................................438B. XIV. Yüzyılda Dîvân Edebiyatı ...........................................................................................................................441C. XV. Yüzyılda Dîvân Edebiyatı ............................................................................................................................447D. XVI. Yüzyılda Dîvân Edebiyatı ...........................................................................................................................458E. XVII. Yüzyılda Dîvân Edebiyatı ..........................................................................................................................470F. XVIII. Yüzyılda Dîvân Edebiyatı ..........................................................................................................................478G. XIX. Yüzyılda Dîvân Edebiyatı ...........................................................................................................................485

IV. Divân Edebiyatında Nesir .....................................................................................................................................490A. Divân Nesrinin Türleri ........................................................................................................................................490B. Divân Nesrinin Tarihsel Gelişimi ........................................................................................................................496C. Şair Tezkireleri ...................................................................................................................................................505Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................525Çözümler ................................................................................................................................................................528

5. BÖLÜM: EDEBİYAT AKIMLARI VE YENİ TÜRK EDEBİYATI

I. Batı Edebiyatı Akımları............................................................................................................................................531Eski Yunan Edebiyatı..............................................................................................................................................531Orta Çağ Avrupa Edebiyatı (XIV. yy. - XVIII. yy.) ....................................................................................................531Klasisizm (Kuralcılık) ..............................................................................................................................................532Romantizm (Coşumculuk) ......................................................................................................................................532Realizm (Gerçekçilik) ..............................................................................................................................................533Natüralizm (Doğalcılık) ...........................................................................................................................................534Parnasizm...............................................................................................................................................................534Sembolizm (Simgecilik) ..........................................................................................................................................535Empresyonizm (İzlenimcilik) ...................................................................................................................................536Ekspresyonizm (Dışavurumculuk) ..........................................................................................................................537Kübizm....................................................................................................................................................................537Dadaizm .................................................................................................................................................................537Fütürizm ..................................................................................................................................................................537Letrizm ....................................................................................................................................................................538Sürrealizm (Gerçeküstücülük) ................................................................................................................................538Egzistansiyalizm (Varoluşçuluk) .............................................................................................................................539

xii

Postmodernizm (Modern Ötesi)..............................................................................................................................539Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................542Çözümler ................................................................................................................................................................545

II. Yenileşme Dönemi ..................................................................................................................................................546A. Yeni Türk Edebiyatında Dönemler .....................................................................................................................546B. Yeni Türk Edebiyatında Tür, Şekil, Tema ve Ahenk Unsurları ...........................................................................550Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................559Çözümler ................................................................................................................................................................561

III. Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı .........................................................................................................................562A. Tanzimat Edebiyatının Genel Özellikleri (I. Dönem) ..........................................................................................565B. Tanzimat Dönemi Sanatçıları (I. Dönem) ...........................................................................................................567

İbrahim Şinasi ....................................................................................................................................................567Ziya Paşa ...........................................................................................................................................................567Namık Kemal .....................................................................................................................................................568Şemsettin Sami..................................................................................................................................................569Ahmet Mithat Efendi ..........................................................................................................................................570Ahmet Vefik Paşa ..............................................................................................................................................571Beşir Fuat ..........................................................................................................................................................571

C. Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı (II. Dönem) ....................................................................................................571D. Tanzimat Sanatçıları (II. Dönem) .......................................................................................................................572

Recaizade Mahmut Ekrem ................................................................................................................................572Abdülhak Hamit Tarhan .....................................................................................................................................573Samipaşazade Sezai .........................................................................................................................................573Muallim Naci ......................................................................................................................................................574Nabizade Nâzım ................................................................................................................................................574Mizancı Murat Bey .............................................................................................................................................574

E. Ara Nesil Yazarları .............................................................................................................................................575Fatma Aliye Hanım ............................................................................................................................................575


IV. Servetifünun (Edebiyatıcedide) Dönemi Edebiyatı ............................................................................................580A. Servetifünun Edebiyatının Genel Özellikleri.......................................................................................................580B. Servetifünun Dönemi Sanatçıları .......................................................................................................................582

Tevfik Fikret........................................................................................................................................................582Cenap Şehabettin ..............................................................................................................................................582Ali Ekrem ...........................................................................................................................................................582Hüseyin Sîret .....................................................................................................................................................583Süleyman Nazif..................................................................................................................................................583Faik Ali ...............................................................................................................................................................583Celal Sahir .........................................................................................................................................................583Halit Ziya Uşaklıgil .............................................................................................................................................583Mehmet Rauf .....................................................................................................................................................584Hüseyin Cahit Yalçın ..........................................................................................................................................585

C. Servetifünûn Dönemi'nde Bağımsız Sanatçılar .................................................................................................586Hüseyin Rahmi Gürpınar ...................................................................................................................................586Ahmet Rasim .....................................................................................................................................................587Şair Nigar Hanım ...............................................................................................................................................587Selanikli Fazlı Necip ..........................................................................................................................................587


xiii

V. II. Meşrutiyet Dönemi Edebiyatı ............................................................................................................................593A. Fecriâtî Topluluğu...............................................................................................................................................594

Ahmet Haşim .....................................................................................................................................................595Emin Bülent Serdaroğlu .....................................................................................................................................596Fazıl Ahmet Aykaç .............................................................................................................................................596Tahsin Nahit .......................................................................................................................................................596

B. Nesl-i Âtî (Nâyîler) ..............................................................................................................................................596C. Millî Edebiyat Dönemi ........................................................................................................................................597D. Millî Edebiyat Dönemi Sanatçıları ......................................................................................................................599

Ömer Seyfettin ...................................................................................................................................................599Ali Canip Yöntem ...............................................................................................................................................599Ziya Gökalp........................................................................................................................................................600Mehmet Emin Yurdakul......................................................................................................................................600Ahmet Hikmet Müftüoğlu ...................................................................................................................................600Mehmet Fuat Köprülü ........................................................................................................................................601Rıza Tevfik Bölükbaşı ........................................................................................................................................601Halide Edip Adıvar .............................................................................................................................................601Yakup Kadri Karaosmanoğlu .............................................................................................................................602Reşat Nuri Güntekin ..........................................................................................................................................602Refik Halit Karay ................................................................................................................................................603

E. Millî Edebiyat Yıllarında Bağımsız İsimler ..........................................................................................................604Mehmet Âkif Ersoy.............................................................................................................................................604Yahya Kemal Beyatlı ..........................................................................................................................................605

Çözümlü Test - I......................................................................................................................................................608Çözümler ................................................................................................................................................................ 611

Çözümlü Test - II.....................................................................................................................................................612Çözümler ................................................................................................................................................................615Karma Test - I .........................................................................................................................................................616Çözümler ................................................................................................................................................................620Karma Test - II ........................................................................................................................................................621Çözümler ................................................................................................................................................................625

Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı ..........................................................................................................................626

I. Cumhuriyet Dönemi'nde Şiir ..................................................................................................................................628A. Millî Edebiyat Akımına Bağlı Şiir ...................................................................................................................629B. Beş Hececiler ................................................................................................................................................632C. Saf (Öz) Şiir Anlayışı .....................................................................................................................................635D. Yedi Meşaleciler ............................................................................................................................................637E. Toplumcu Gerçekçi Şiir..................................................................................................................................638F. Garip (I. Yeni) .................................................................................................................................................640G. Garip Dışında Yeniliği Sürdüren Şairler (Bağımsızlar) ..................................................................................643H. Maviciler ........................................................................................................................................................646I. Hisarcılar.........................................................................................................................................................646J. İkinci Yeni .......................................................................................................................................................648K. 1960-80 Arası Toplumcu Gerçekçi Şiir ..........................................................................................................651L. Yeni İslamcı Şiir .............................................................................................................................................653M. 1980 Sonrası Şiir ..........................................................................................................................................655

xiv

II. Cumhuriyet Dönemi'nde Roman - Hikâye (Anlatmaya Bağlı Metinler) ..............................................................658A. Bireyin İç Dünyasına Yönelen Roman - Hikâye ............................................................................................659B. Bağımsızlar ...................................................................................................................................................661C. Toplumcu Gerçekçi Roman - Hikâye .............................................................................................................664D. Postmodern (Soyut/Modernizmi Esas Alan) Roman - Hikâye.......................................................................668E. Yeni Gelenekçi Roman ..................................................................................................................................673F. Cumhuriyet Dönemi'ndeki Bazı Eserler .........................................................................................................675

III. Cumhuriyet Dönemi Öğretici Metinler .................................................................................................................682

IV. Cumhuriyet Dönemi'nde Tiyatro ..........................................................................................................................685

Çözümlü Test - I......................................................................................................................................................689Çözümler ................................................................................................................................................................692Çözümlü Test - II.....................................................................................................................................................693Çözümler ................................................................................................................................................................696Çözümlü Test - III....................................................................................................................................................697Çözümler ................................................................................................................................................................701Karma Test - I .........................................................................................................................................................703Çözümler ................................................................................................................................................................706Karma Test - II ........................................................................................................................................................708Çözümler ................................................................................................................................................................712Karma Test - III .......................................................................................................................................................713Çözümler ................................................................................................................................................................716

6. BÖLÜM: TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ÖĞRETİMİ

I. Türk Dili ve Edebiyatı Yeni Öğretim Programı ......................................................................................................719A. TDE 2015 Öğretim Programının Genel Yaklaşımı .............................................................................................720B. Programın Yapısı ...............................................................................................................................................722C. Programın Uygulanması ....................................................................................................................................724D. Yeni Programla Bir Önceki Programın Karşılaştırılması ....................................................................................729

II. Dinleme, Okuma, Konuşma, Yazma Eğitimi .........................................................................................................730A. Dinleme ..............................................................................................................................................................730B. Konuşma ............................................................................................................................................................731C. Okuma ...............................................................................................................................................................731D. Yazma ................................................................................................................................................................732

III. Türk Edebiyatı Alan Öğretimi Metin İnceleme Yöntemleri .................................................................................733A. Şiir İnceleme Yöntemleri ....................................................................................................................................734B. Olay Çevresinde Gelişen Edebî Metinler ...........................................................................................................742C. Öğretici Metinleri İnceleme Yöntemi ..................................................................................................................749D. Tiyatro Türleri 1 ..................................................................................................................................................752E. Tiyatro Türleri 2 ..................................................................................................................................................753F. Edebiyat Eleştirisi Kuramları ...............................................................................................................................754

IV. Genel Öğretim Strateji, Yöntem ve Teknikleri .....................................................................................................757A. Stratejiler ............................................................................................................................................................757B. Yöntemler...........................................................................................................................................................760Çözümlü Test - I......................................................................................................................................................767Çözümler ................................................................................................................................................................773Çözümlü Test - II.....................................................................................................................................................775Çözümler ................................................................................................................................................................779Kaynaklar................................................................................................................................................................783

1. BÖLÜMESKİ TÜRK DİLİ

3

Eklemeli (Bağlantılı ve Kaynaştıran) Diller

• Bu diller gelişmiş bir ek sistemine sahiptir.

• Sözcüklere yapım ekleri getirilerek yeni sözcükler türetilir.

• Sözcükler tek ya da çok heceli olabilir.

• Sözcük köklerine yeni ekler getirildiğinde kökte bir değişiklik olmaz.

• Eklemeli diller ikiye ayrılır:

ü Bağlantılı (Bitişken) Diller: Sözcük köklerine ekler getirilerek kaynaştırılır ve yeni kelimeler meydana getirilir. Türkçe, Moğolca, Fince, Japonca, Korece gibi diller bağlantılı diller arasında sayılır.

ü Kaynaştıran Diller: Bu dillerde sözcükler birbiriyle öyle kaynaşır ki bütün bir cümlenin tek bir sözcüğe sığdırıldığı görülebilir. Kızılderili dilleri, Eskimoca, Gürcüce kaynaştıran diller arasında yer alır.

Çekimli (Bükümlü) Diller

• Çekim sırasında sözcük kökündeki ünlülerde deği-şiklik olur.

• Sözcük kökleri, yapım ve çekim sırasında kırılmaya uğrar.

• Yalnızca bükümle ya da hem bükümle hem de çe-kimle oluşturulmasına göre ikiye ayrılırlar.

Bu dillerde, sözcüğün çekimi sırasında sözcük kökü değişime uğrar. Çekim sırasında görülen de-ğişikliklerle yeni sözcükler ortaya çıkar. Arapçada ''k-t-b'' kökünden "kitâb, kâtib, mektub" şeklinde keli-me türetilmesi buna örnek gösterilebilir.

ü Kök Bükümlü Diller: Yalnızca bükümle yeni biçimle-rin meydana getirildiği dillerdir. En tipik örneği Arap-çadır. Hami-Sami dilleri kök bükümlü diller grubunda yer alır.

ü Gövde Bükümlü Diller: Sözcük türetimi ve çekim için bükümün yanı sıra ön ve son eklerin de kulla-nıldığı dillerdir. Hint-Avrupa dilleri (İngilizce, Almanca vb.) bu gruba girer. Alm. gehen “gitmek”, gang “gi-diş”, gegangen “gitmiş” vb.

I. DİL NEDİR? ÖZELLİKLERİ NELERDİR?Dil en geniş tanımıyla insanlar arasında anlaşmayı sağ-layan; duyguları, düşünceleri, güdüleri doğrudan ya da dolaylı olarak aktaran çok yönlü ve gelişmiş bir vasıtadır. Dilin kendine mahsus bazı belirleyici özellikleri bulun-maktadır.

• Dil ses, biçim ve anlam unsurlarından meydana gel-miş sistemli bir yapıdır.

• Dil, yaşayan, canlı bir varlıktır. Dildeki sözcük, kav-ram ve ekler zaman içerisinde değişirler. Bu değişim ses ve biçim açısından olabildiği gibi anlam açısın-dan da gerçekleşebilir. Mesela Türkiye Türkçesinin söz varlığı içinde yer alan “ayak” sözcüğünün Orhon Türkçesindeki biçimi adak’tır. Sözcük zaman için-de ses açısından değişime uğramış, Türk dillerinde atah, ayak, azah~azak gibi biçimler de görülmeye başlanmıştır.

• Dil, içinde bulunduğu kültürü yansıtır. Dil ve kültür arasında bir etkileşim söz konusudur. Bu etkileşim sayesinde dil içinde bulunduğu toplumun bakış açı-sını, değer yargılarını yansıtır, toplum da dili etkiler ve yansıtır.

• Dil anlaşmayı sağlar. Bu anlaşma temel olarak söz ya da yazıyla gerçekleşir ancak konuşma ve yazma dışında da iletişim biçimleri vardır.

DİLLERİN SINIFLANDIRILMASIDil, çok eski dönemlerden beri araştırmalara konu olmuş, bu araştırmalar sonucunda yapı ve köken bakımından çeşitli sınıflandırmalara tabi tutulmuştur.

A. YAPI BAKIMINDAN DÜNYA DİLLERİ

Dünya dilleri ile ilgili bugüne kadar pek çok sınıflandırma yapılmıştır. Bu sınıflandırmalar içinde en çok kabul gö-ren August von Schlegel'in sınıflandırmasıdır. Schlegel'in yaptığı sınıflandırmaya göre dünya dilleri yapı bakımın-dan üç gruba ayrılır:

Yalınlayan (Ayrışkan) Diller• Bu dillerde çekim ya da yapım ekleri yoktur.

• Kavramları karşılamak için sözcük birleşmelerinden faydalanılır.

• Vurgu ve tonlama, anlam ayırt edici olarak kullanılır.

• Sözcükler cümle içerisinde bulundukları yere ya da başka sözcüklerle yan yana gelmelerine göre yeni anlam ve görev yüklenir.

• Himalaya ve Afrika dillerinin bir kısmı, Çince, Tibetçe, Baskça, Java dili, Vietnamca yapı bakımından yalın-layan diller grubunda yer alır.

4

Hin

t - A

vrup

a D

il A

ilesi

KÖ

KEN

BA

KIM

IND

AN

DÜ

NYA

DİL

LERİ (

DİL

AİL

ELER

İ)

Asy

a K

olu

Pehl

evic

e

Sans

kritç

e

Soğd

ca

Fars

ça

Hin

tçe

Erm

enic

e

Taci

kçe

Peşt

uca

Ger

men

Dill

eri

Arap

çaAk

adca

İbra

nice

Hab

eşçe

İngi

lizce

Alm

anca

Flem

enkç

eD

anca

Nor

veçç

eİz

land

aca

İsve

ççe

Sırp

çaR

usça

Lehç

eBu

lgar

caSl

oven

ceHırv

atça

Çek

çeSl

ovak

çaU

kray

naca

Bela

rusç

aM

aked

onca

Fran

sızc

aİta

lyan

caİs

pany

olca

Porte

kizc

eLa

tince

Rum

ence

Çin

ceTi

betç

eVi

etna

m D

illeri

Birm

anca

Tayc

a

Gün

ey v

e O

rta A

frika

'da

Konuşu

lan

Dille

r

Finc

eM

acar

caU

gorc

aSa

moy

edce

Türk

çeM

oğol

caM

ançu

-Tun

guzc

a Ko

rece

Japo

nca

Slav

Dill

eri

Rom

en D

iller

i

Avru

pa K

olu

Ham

i - S

ami D

il A

ilesi

Ban

tu D

iller

i A

ilesi

Çin

Dill

eri A

ilesi Ura

l Kol

uA

ltay

Kol

u

Ura

l-Alta

y D

il A

ilesi

5

B. KÖKEN BAKIMINDAN DÜNYA DİLLERİ

18. yüzyılın sonuna doğru belirgin hâle gelmeye başla-yan dillerin akrabalığı kuramına göre diller ses, biçim, söz dizimi ve anlam açısından benzerlik derecelerine göre aynı ya da farklı dil aileleri içerisinde değerlendi-rilmişlerdir.

Hint-Avrupa Dil Ailesi: Dünya üzerindeki en geniş dil ailesi sayılan Hint-Avrupa Dil Ailesinin Asya ve Avrupa olmak üzere iki kolu bulunmaktadır:

a. Asya Kolu: Asya kolunun en önemli üyesi Ari dille-ridir. Bunlar Hint-İran dilleri olarak da bilinir. Sanskritçe, Soğdca, Pehlevice gibi eski diller bu diller arasında yer alır. Günümüzde Asya kolunda Farsça, Hintçe, Urduca, Afganca, Ermenice, Toharca ve Anadolu dilleri (Hititçe, Luvice vb.) yer almaktadır.

b. Avrupa Kolu: Avrupa kolu 3 alt kola ayrılmaktadır:ü Romen Dilleri:

• Fransızca, İspanyolca, İtalyanca, Portekizce, Rumence, Sardca.

ü Germen Dilleri:

• İngilizce, Almanca, Hollandaca, Danca, Nor-veççe, İsveççe, İzlandaca, Gotça vb.

ü Slav Dilleri:

• Çekçe, Lehçe, Slovakça, Slovence, Sırpça, Hırvatça, Bulgarca, Rusça, Ukraynaca.

Not: Yunanca ve Arnavutça Avrupa kolunda yer alan izole dillerdir.

Hami-Sami Dil Ailesi: Bu dil ailesi adını Hz. Nûh’un oğulları Hâm ve Sâm’dan almıştır. Bu dil ailesindeki dillerin en önemli özelliği ünsüzlerin ön plana çıkma-sı, ünlülerin ise ikinci planda kalmasıdır. Bu dillerde kökler genelde ünsüzlerden meydana gelir. Hami-Sa-mi Dil Ailesi Doğu ve Batı olmak üzere iki kola ayrılır:

a. Doğu Kolu: Çivi yazısı ile yazılmış eski bir Mezopo-tamya dili olan Akkadca bu kolda yer alır.

b. Batı Kolu: Arapça, Habeşçe, İbranice, Aramca (Ara-mice), Fenikece, Kûşi dilleri bu kolda yer alan dillerdir.

Bantu Dilleri Ailesi: Afrika'nın güney ve orta kısımla-rında konuşulan dilleri içine alır.

Çin-Tibet Dil Ailesi: Konuşurlarının büyük çoğunluğu Güney Doğu Asya'da bulunan Çin-Tibet Dil Ailesi 3 alt kola ayrılır: Sinitik diller, Tibet-Birman dilleri, Tay-Kaday dilleri.

a. Sinitik Diller: Çin Halk Cumhuriyeti’nde konuşulan dilleri içine alır. Mandarin Çincesi, Kantonca bu alt kol içinde yer alır.

b. Tibet-Birman Dilleri: En önemli üyeleri Tibetçe ve Birmancadır.

c. Tay-Kaday Dilleri: Tayca, Kadayca, Laoca bu alt kol-da yer almaktadır.

Avustronezya Dil Ailesi: Bu dil ailesi, Malezya, Endo-nezya, Yeni Gine, Yeni Zelanda, Filipinler ve Madagas-kar gibi bölgelerde konuşulur. Java dili, Malayca, Endo-nezce, Havâi dili bu dil ailesi içinde yer almaktadır.

Ural-Altay Dil Ailesi: Türkçenin de içinde yer aldığı dil ailesidir. Ural ve Altay olmak üzere iki kola ayrılır:

a. Ural Kolu: Bu kol Fin-Ugor ve Samoyed olmak üzere iki alt kola ayrılmıştır. Fin-Ugor alt kolunda Fince, Macar-ca, Ugorca ve Estonca gibi diller yer alırken Samoyed kolunda yalnızca Samoyedce yer alır.

b. Altay Kolu: Türkçe, Moğolca, Mançu-Tunguzca, Ko-rece ve Japonca Altay kolu içinde yer alan dillerdir.

1. Fin - Ugor Dilleri• Fince• Macarca• Ugorca• Estonca

1. Türkçe2. Moğolca3. Mançu - Tunguzca4. Korece5. Japonca

2. Samoyed• Samoyedce

Altay DilleriUral Dilleri

C. SÖZ DİZİMİ BAKIMINDAN DÜNYA DİLLERİ

Dünya dilleri söz dizimine göre altı temel gruba ayrılmış-tır. Bu ayrım özne, nesne ve yüklemin cümle içindeki yerine göre belirlenmektedir. Buna göre dünya dillerinin % 86,57’si sözdizimi bakımından ÖNY (özne-nesne-yüklem, 180 dil) ve ÖYN (özne- yüklem-nesne, 168 dil) dizilişine sahiptir. Bu iki diziliş dışında YÖN (yüklem-öz-ne-nesne), YNÖ (yüklem-nesne-özne), NYÖ (nesne-yüklem-özne) ve NÖY (nesne-özne-yüklem) gibi dizilişler de bulunmaktadır. Türkçe, Farsça, Japonca, Hintçe gibi diller ÖNY (özne-nesne-yüklem) grubunda yer alırken Arapça, İngilizce, Rusça, Malayca gibi diller ÖYN (özne-yüklem-nesne) grubunda yer almaktadır.

6

D. URAL-ALTAY DİL AİLESİ VE ÖZELLİKLERİ

Estonyalı bilgin Ferdinand Johann Wiedemann (1805-1887), Ural-Altay Dil Ailesi üzerine çalışmalar yapmış ve 1838 yılında bu dil ailesinin Hint-Avrupa dil ailesinden farklı özelliklerini belirlemiştir. 1. Ural-Altay dillerinin en önemli özelliği ses uyumu-

nun bulunmasıdır.

2. Bu dillerin sözcüklerinde gramatikal cinsiyet yok-tur yani sözcükler eril, dişil ve nötr olarak ayrılmaz. Örneğin, Ar. müdîr “müdür” (eril), müdîre “kadın müdür” (dişil) vb.

3. Belirtme edatı göreviyle sözcüklerin başına getiri-len ulamalar yoktur.

4. Söz yapımı eklerle sağlanır. Türetme ve çekim sı-rasında kökte herhangi bir değişim olmaz.

5. İsim çekiminde iyelik ekleri kullanılır.

6. Fiil şekilleri oldukça zengindir.

7. Ön ek yerine son ek kullanılır.

8. Sıfatlar isimlerden önce gelir.

9. Sayı sözcüklerinden sonra çokluk eki kullanılmaz.

10. Karşılaştırma -den ayrılma durum eki ile yapılır.

11. Yardımcı fiil olarak "ol-, i-" kullanılır.

12. Olumsuz hareket için ayrı bir fiil vardır.

13. Soru eki bulunmaktadır.

14. Bağlaç yerine fiil şekilleri kullanılır.

Ural-Altay Dil Ailesi Üzerine Yapılan Önemli Çalışmalar

Ural-Altay Dil Ailesi üzerine çalışma yapanların başında İsveçli subay Philipp Johann Tabbert von Strahlenberg (1676-1747) gelmektedir. Rus çarına takdim ettiği Sibir-ya ve Orta Asya haritası ile dikkatleri çekmiştir. Asya ve Avrupa’nın Kuzey ve Doğu Kısımları adlı eserinin 13. bölümünde Türklerden kalma yazıt ve mezar taşlarından söz etmesi ve bunların çizim ve gravürlerine de yer ver-mesi dolayısıyla Türkoloji açısından önemli bir yere sa-hiptir. Eser aynı zamanda Yenisey Yazıtları hakkında ilk bilgileri vermesi bakımından da önemlidir. Strahlenberg, eserinde Türk dilleri arasında önemli bir yere sahip olan Çuvaşça ve Yakutçadan da söz edip bu dillere ait söz-cük listeleri vermiştir. Strahlenberg ayrıca eserinde Ku-zey Avrupa ve Sibirya arasında Ural-Altay kavimlerinin konuştuğu 32 dili “Tatar” adı altında toplamış ve çok dilli bir tablo meydana getirmiştir.

ü Fin-Ugor

ü Türk-Tatar

ü Samoyed

ü Moğol-Mançu

ü Tunguz

ü Karadeniz ve Hazar Denizi Arasındaki Halklar

Bu alandaki diğer bir araştırmacı da Daniel Gottlieb Messerschmidt’tir (1685-1735). Kaleme aldığı Sibirya Boyunca Keşif Seyahati adlı eseri Türkoloji açısından önemlidir. Yenisey Yazıtları hakkında bilimsel olarak bil-gi veren Messerschmidt olmuştur.

1889 yılında Moğolistan’da araştırmalar yapmak üzere giden Rus heyetinin başında bulunan Nikolay Mihayloviç Yadrintsev (1842-1894) ilk Orhon Yazıtı olan Kül Tigin Yazıtı'nı bulmuştur. Sonrasında Bilge Kağan Yazıtı'nı da gün ışığına çıkartmıştır. Üçüncü Orhon Yazıtı olan Tunyukuk Yazıtı ise 1897 yılında Yelizaveta Klements tarafından bulunmuştur.

ü Yenisey Yazıtları'nın varlığı 13. yüzyıldan beri bilinmektedir. İlhanlı tarihçisi Alâeddin Atâ Melik Cüveynî, Târîh-i Cihângüşâ adlı eserinde Orhon harfli yazıtlardan bahsetmiştir. Ancak onun verdiği bilgiler çok sınırlıdır.

Bu dil ailesini Ural ve Altay dilleri olarak ikiye ayı-ran ve bu ayrımı başlatan kişi Wilhelm Schott'tur (1802-1889). Schott, Ural-Altay dillerini iki grupta toplamıştır:

1. Çud Dilleri

ü Fin - Ugor Dilleri

2. Tatar Dilleri

ü Türk, Moğol, Tunguz Dili

Schott, bu gruba Altay veya Çud-Tatar dilleri adını ver-miştir. Schott Altay dillerinin en önemli özelliklerin-den biri olan

Türkçe "z" = Çuvaşça "r"

Türkçe "ş" = Çuvaşça "l"

ses denkliklerini ortaya koymuştur.

7

ÖABT Çıkmış Soru

Aşağıdaki eşleştirilmiş dillerden hangileri yapı bakımından benzer değildir?

A) Çince – Tibetçe

B) Arapça – Farsça

C) Bulgarca – Lehçe

D) Portekizce – Rumence

E) İngilizce – Flemenkçe

ÇözümYapı bakımından diller üç gruba ayrılır:

A. Yalınlayan (Ayrışkan) Diller: Çince, Tibetçe, Viet-namca, Baskça gibi.

B. Bağlantılı ve Kaynaştıran (Eklemeli) Diller:

a. Bağlantılı Diller: Türk dili ve köken bakımından içinde yer aldığı Ural-Altay dilleri ile bazı Asya ve Afrika dilleri gibi.

b. Kaynaştıran Diller: Gürcüce, Eskimoca, Kızılderili dil-leri gibi.

C. Bükümlü (Çekimli) Diller:

a. Kök Bükümlü Diller: Arapça ve içinde yer aldığı Ha-mi-Sami dilleri.

b. Gövde Bükümlü Diller: İngilizce, Almanca, Fransız-ca vb. Hint-Avrupa dilleri.

Çince ve Tibetçe, köken bakımından “yalınlayan”; Bul-garca-Lehçe, Portekizce-Rumence, İngilizce-Flemenk-çe “bükümlü diller”den “gövde bükümlü” dillere aittir.

Arapça ve Farsça ise “bükümlü diller”dir ancak Arap-ça “kök bükümlü”, Farsça ise Hint-Avrupa dil ailesine mensup olduğundan “gövde bükümlü” bir dildir.

Cevap B


Aşağıdakilerden hangisi "Altay dilleri teorisi"ne göre Altay dillerinin benzer özelliklerinden biri değildir?

A) Ses uyumu bulunur.

B) Ön ekler bulunmaz.

C) Fiil şekilleri zengindir.

D) Sayı sözlerinden sonra çokluk eki kullanılmaz.

E) Kelimelerde gramatikal cinsiyet vardır.

Çözüm

Estonyalı bilgin Ferdinand Johann Wiedemann (1805-1887), Ural-Altay Dil Ailesi üzerine çalışmalar yapmış ve 1838 yılında bu dil ailesinin Hint-Avrupa dil ailesin-den farklı özelliklerini şu şekilde belirlemiştir.

1. Ural-Altay dillerinin en önemli özelliği ses uyu-munun bulunmasıdır.

2. Bu dillerin sözcüklerinde gramatikal cinsiyet yoktur yani sözcükler eril, dişil ve nötr olarak ay-rılmaz. Örneğin, Ar. müdîr “müdür” (eril), müdîre “kadın müdür” (dişil) vb.

3. Belirtme edatı göreviyle sözcüklerin başına ge-tirilen ulamalar yoktur.

4. Söz yapımı eklerle sağlanır. Türetme ve çekim sırasında kökte herhangi bir değişim olmaz.

5. İsim çekiminde iyelik ekleri kullanılır.

6. Fiil şekilleri oldukça zengindir.

7. Ön ek yerine son ek kullanılır.

8. Sıfatlar isimlerden önce gelir.

9. Sayı sözcüklerinden sonra çokluk eki kullanıl-maz.

10. Karşılaştırma -den ayrılma durum eki ile yapılır.

11. Yardımcı fiil olarak i- kullanılır.

12. Olumsuz hareket için ayrı bir fiil vardır.

13. Soru eki bulunmaktadır.

14. Bağlaç yerine fiil şekilleri kullanılır.

Buna göre A, B, C ve D seçeneklerinde verilenler doğ-rudur. Altay dilleri teorisine göre bu dillerde gramatikal cinsiyet yoktur.

Cevap E

8

ÇÖZÜMLÜ TEST

1. Aşağıdakilerden hangisi Sami dillerinden değildir?A) ArapçaB) İbraniceC) AkadcaD) AramcaE) Betice

2. Aşağıdakilerden hangisi Germen dillerinden değildir?A) İngilizceB) AlmancaC) FlemenkçeD) FinceE) İsveççe

3. Aşağıdakilerden hangisi diğerlerinden farklı bir dil grubuna aittir?A) Fransızca B) İspanyolca C) Portekizce D) İtalyancaE) Bulgarca

4. Aşağıdaki eşleştirilmiş dillerden hangileri aynı dil ailesi içinde yer almaz?A) Tunguzca – Korece B) İbranice – ArapçaC) Rusça – MacarcaD) Portekizce – FransızcaE) Bulgarca – Lehçe

5. Aşağıdakilerden hangisi büyük dil teorilerinden değildir?A) Güneş-DilB) Hint-AvrupaC) NostratikD) AvrasyatikE) Monogenist

6. Aşağıdakilerden hangisi Slav dillerinden değildir?A) RusçaB) LehçeC) RumenceD) MakedoncaE) Hırvatça

7. Aşağıdakilerden hangisi Latin dillerinden değildir?A) İspanyolcaB) PortekizceC) FransızcaD) HollandacaE) İtalyanca

8. Aşağıdakilerden hangisi Germen dillerinden değildir?A) AlmancaB) DancaC) İsveççeD) İzlanda diliE) Estonca

9. Hint-Avrupa dilleri arasında yer almalarına rağmen diğerlerinden farklı olan diller aşağıda-kilerden hangileridir?A) Yunanca - Arnavutça B) Yunanca - RumenceC) Bulgarca - ArnavutçaD) Yunanca - MakedoncaE) Yunanca - Fince

10. Aşağıdaki dil-dil ailesi eşleştirmelerinden han-gisi yanlıştır?A) Macarca → UralB) Korece → AltayC) Urduca → HintD) Habeşçe → SamiE) Zulu → Hami

11. Dünya dilleriyle ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?A) Yunanca, Hint-Avrupa Dil Ailesi içerisinde

soyutlanmış bir dildir.B) Altay dillerinin ailelik durumu henüz teori

düzeyindedir.C) Avustronezya dilleri genel olarak Avustralya

Kıtası'nda konuşulan dillerden oluşmaktadır.D) Berberi dilleri, Eski Mısır dili ve Kıpti dili,

Hami-Sami dil ailesinin Hami koluna aittir.

E) Bantu dilleri Afrika Kıtası'nda konuşulan dillerdendir.

9

ÇÖZÜMLER

1. Arapça, İbranice ve Aramca en fazla konuşulan Sami dillerindendir. Akadca ise ölmüş semitik dillerdendir. Bantu dillerinden olan Betice ise Ekvator Ginesi’nde konuşulan bir dildir.

Cevap E

2. İngilizce, Almanca, Flemenkçe ve İsveççe, Hint-Avrupa dil ailesinin Avrupa kolunu oluşturan Germen dillerindendir. Fince ise Ural-Altay dil ailesinin Ural ko-luna ait bir dildir.

Cevap D

3. Fransızca, İspanyolca, Portekizce ve İtalyanca Latin (Roman) dillerinden iken Bulgarca bir Slav dilidir.

Cevap E

4. Verilen dilleri incelersek:

A) Tunguzca – Korece → Altay dilleridir.

B) İbranice – Arapça → Sami dilleridir.

C) Rusça – Macarca → Rusça Slav dili iken Macarca Ural dilidir.

D) Portekizce – Fransızca → Latin (Roman) dilleridir.

E) Bulgarca – Lehçe → Slav dilleridir.

Cevap C

5. Hint-Avrupa büyük bir dil ailesidir, dil teorilerinden biri değildir.

Cevap B

6. Makedonca, Rusça, Lehçe ve Hırvatça Slav dillerin-dendir. Rumence ise Roman dilidir.

Cevap C

7. İspanyolca, Portekizce, Fransızca ve İtalyanca Latin (Roman) dillerindendir. Hollandaca ise Germen dille-rindendir.

Cevap D

8. Almanca, Danca, İsveççe ve İzlanda dili Germen dille-rindendir. Estonca ise Fin-Ugor dillerindendir.

Cevap E

9. Yunanca ve Arnavutça, Hint-Avrupa dilleri arasında yer almalarına rağmen genellikle Germen, Roman ve Slav dillerinden bağımsız olarak değerlendirilmektedir.

Cevap A

10. Zulu dili Afrika'da konuşulan bir dildir, buna göre Hami dillerinden değil Bantu dillerindendir.

Cevap E

11. 800 kadar dili kapsayan Avustronezya dilleri 250 milyondan fazla kişi tarafından konuşulmaktadır. Konuşurları genellikle Güneydoğu Asya ile Pasifik Okyanusu’nda yaşamaktadır.

Cevap C

10

E. ALTAY DİLLERİ TEORİSİ

Altay dillerinin “Türkçe, Moğolca, Mançu-Tunguzca, Ko-rece ve Japonca” ortak bir kaynaktan geldiğini ve bu dil-lerin akraba olduğunu savunan ve bu görüşü tespit etme-ye çalışan teoriye Altay Dilleri Teorisi denir. Bu dilleri konuşan halkların tarih, dil, edebiyat ve kültür malzeme-lerini araştıran bilim koluna Altayistik, bunlarla uğraşan bilim adamına da Altayist denir.

Karşılaştırmalı Altay dil biliminin kurucusu Finli bilim ada-mı Gustaf John Ramstedt’tir. İlk çalışmalarını Ural-Altay dil ailesinin içerisinde yer alan Fin-Ugor dilleri üzerine gerçekleştiren Ramstedt, daha sonraları çalışmalarını Moğol ve Türk dilleri üzerine yoğunlaştırmıştır. Rams-tedt, Mongolistik biliminin de kurucusu sayılmaktadır. Türk dilleri içerisinde en çok Kumuk ve Nogay dilleri üze-rine çalışmalar yapan Ramstedt, ölümünden sonra ya-yımlanan Altay Dil Bilimine Giriş adlı eserinde Türkçe, Moğolca, Mançu-Tunguzca ve Korecenin ses ve biçim bilgisi unsurlarını karşılaştırmalı olarak ele almış ve Alta-yistik biliminin teorik altyapısını meydana getirmiştir.

Ramstedt’e göre Altay dilleri tek bir kaynak dilden meydana gelmektedir. Bu dil Ana Altaycadır. Wilhelm Schott’un Türkçe ve Çuvaşça için oluşturduğu denk-liği Ramstedt daha da ileri bir aşamaya götürmüş, bu denkliğin Moğolca ve Türkçe arasında da bulundu-ğunu ileri sürmüştür.

Ona göre Türkçe ile Moğolca arasında,

Türkçe “z” = Moğolca “r”

Türkçe “ş” = Moğolca “l”

ses denklikleri bulunmaktadır. NOT

ü Rotasizm "r'leşme":Türkçe "z"nin asli olduğunu, Moğolca ve Çuvaşçadaki "r"nin bu asli sesten türedi-ğini savunan görüştür.

ü Lambdaizm "l'leşme":Türkçe "ş"nin asli olduğunu, Moğolca ve Çuvaşçadaki "l"nin bu asli sesten türedi-ğini savunan görüştür.

ü Zetasizm "z'leşme":Moğolca ve Çuvaşçadaki "r"nin asli oldu-ğunu, Türkçe "z"nin bu asli sesten türe-diğini savunan görüştür.

ü Sigmatizm "ş'leşme":Moğolca ve Çuvaşçadaki "l"nin asli oldu-ğunu, Türkçe "ş"nin bu asli sesten türe-diğini savunan görüştür.

Ramstedt’in Altay dilleri ile ilgili görüşlerini destekleyen ve devam ettirenler arasında Zoltán Gombocz, Pentti Aalto, Nicholas Poppe, Władysław Kotwicz, Boris Yakovlevitch Vladimirtsov, Samuel Elmo Martin ve Roy Andrew Miller gibi isimler sayılabilir. Bunlardan Pentti Aalto ve Nicholas Poppe ön plana çıkmaktadır. Özellikle Poppe, bu konuda önemli çalışmalar yapmıştır. Poppe’nin Altay dilleri konu-sunda Ramstedt’ten farklı bazı düşünceleri bulunmakta-dır. Poppe, Ramstedt’ten farklı olarak, Altay dil birliğinden dört dilin ortaya çıkmış olduğu görüşünü savunmuştur.

Poppe’ye göre Ana Altayca aşağıdaki gibi şemalanır:

Çuvaş - Türk - Moğol - Mançu - Tunguz Birliği

Çuvaş - Türk Birliği

Moğol - Mançu - Tunguz Birliği

Ana Türkçe

Türk Lehçeleri Çuvaşça

Ana Çuvaşça

Ana Moğolca

Ana Mançu - Tunguzca

Moğol Lehçeleri

Mançu- Tunguzca

Ana Kore

Korece

ANA ALTAYCA

Japoncanın Altay dili olarak görülmesinde iki önemli is-min görüşleri etkili olmuştur. Bunlar Samuel Elmo Martin ve Roy Andrew Miller’dır.

Altay dilleri üzerine son önemli çalışma Sergei Anatol-yevich Starostin, Anna Dybo ve Oleg Mudrak tarafından yapılmıştır. Etymological Dictionary of the Altaic Lan-guages I-III adını taşıyan çalışmada 2800 sözcüğün eti-molojisi verilmiş, her sözcüğün beş Altay dilinde ve leh-çelerinde bulunabilen karşılıkları gösterilmiştir.


Bir Türk dili olmasına rağmen r/z ve I/ş ses denklikleri bakımından Moğolcayla paralellik göstermesi ve çok erken dönemlerde Genel Türkçeden ayrılması ile de Altayistik ve Türko-loji çalışmalarında önemli bir yere sahip olan Türk dili aşağıdakilerden hangisidir?A) Halaçça B) Altayca C) Hakasça

D) Çuvaşça E) Yakutça

ÇözümÇuvaşça, bir r/l dili olan İlk Türkçe Dönemi’nde Türk dil birliğinden ayrıldığı için yine bir r/l dili olan Ana Çuvaş-çaya, buna karşılık diğer bütün Türk dilleri bir z/ş dili olan Ana Türkçeye girer.Bu nedenle soru kökünde tanıtılan Türk dili, Çuvaşçadır.Cevap D

NOTAltay dil birliği teorisine karşı çıkan Türkologların başında İngiliz Sir Gerard Clauson (1891-1974), Alman Gerhard Doerfer (1920-2003), Rus Alek-sandr Mihayloviç Şçerbak (1928-2008) gelmek-tedir. Doerfer ve Clauson bu diller arasındaki ortak kavramın bir dilden başka bir dile geçen alıntı sözcükler olduğunu belirtmişlerdir. Bu iki bilim adamının ayrılığa düştüğü nokta ise alıntı-lamaların tarihlendirilmesi hususudur.

NOTTürkiye'de Altayistikle ilgilenenlerin başında Ahmet Temir, Talat Tekin ve Osman Nedim Tuna gelmektedir. Bu Altayistler arasında en çok yayın yapan bilim adamı ise Talat Tekin'dir.

11

ÇÖZÜMLÜ TEST

1. Aşağıdakilerden hangisi Ural-Altay dillerini Hint-Avrupa dillerinden ayıran özelliklerden değildir?

A) Bu dillerde gramatik cinsiyet yoktur.

B) Artikeller bulunmaz.

C) İsimlerin çekiminde mülkiyet eki kullanılır.

D) Hint-Avrupa dillerindeki ön ek yerine son ek kullanılır.

E) Sayı sözlerinden sonra çokluk eki kullanılır.

2. Aşağıdaki Türkologlardan hangisi Altay dilleri üzerine bir çalışma yapmamıştır?

A) Annamarie von Gabain

B) Matthias Aleksander Castrén

C) Gustaf John Ramstedt

D) Nicholas Poppe

E) Pentti Aalto

3. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de Altayistik ile ilgili çalışmalar yapan isimlerden değildir?

A) Ahmet Temir

B) Osman Nedim Tuna

C) Ahmet Bican Ercilasun

D) Talat Tekin

E) Tuncer Gülensoy

4. Japoncayı Altay dillerine dâhil eden Altayistler aşağıdakilerden hangisidir?

A) Nicholas Poppe - Pentti Aalto

B) Gustaf John Ramstedt - Samuel Elmo Martin

C) Roy Andrew Miller - Nicholas Poppe

D) Samuel Elmo Martin - Roy Andrew Miller

E) Pentti Aalto - Gustaf John Ramstedt

5. Altayistik çalışmalarında zetasizm (z’leşme) ve sigmatizm (ş'leşme) üzerine birçok yazısı olan Türkolog aşağıdakilerden hangisidir?

A) Ahmet Temir

B) Osman Nedim Tuna

C) Tuncer Gülensoy

D) Osman Fikri Sertkaya

E) Talat Tekin

6. Altay dilleri grubunda dil bilimsel açıdan Türk diline en yakın dil aşağıdakilerden hangisidir?

A) Moğolca

B) Mançuca

C) Tunguzca

D) Korece

E) Japonca

7. Türkçe /z/’nin Çuvaşça /r/ sesine, Türkçe /ş/’nin de Çuvaşça /l/ sesine denk geldiğini tespit eden bilgin aşağıdakilerden hangisidir?

A) Matthias Aleksander Castrén

B) Wilhelm Schott

C) Nicholas Poppe

D) Yelizaveta Klements

E) Gustaf John Ramstedt

8. Türkçe /z/’nin Moğolca /r/ sesine, Türkçe /ş/’nin de Moğolca /l/ sesine denk geldiğini tespit eden bilgin aşağıdakilerden hangisidir?

A) Gustaf John Ramstedt

B) Pentti Aalto

C) Nicholas Poppe

D) Philipp Johann von Strahlenberg

E) Ferdinand Johann Wiedemann

12

9. Aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Karşılaştırmalı Altay dilleri bilim alanına Alta-yistik denir.

B) Altay dilinden zaman içinde ayrılarak bağım-sız diller hâline gelen akraba diller topluluğu-na Altay dilleri ailesi adı verilir.

C) Altay dilleri üzerine çalışma yapan dil bilimci-lere Altayist denir.

D) Altay dilleri teorisinin gerçek kurucusu Finli bilim adamı Gustaf John Ramstedt’tir.

E) Altay Dilleri Teorisi'ne en son dâhil edilen dil Tunguzcadır.

10. Aşağıdakilerden hangisinde Altayistik biliminin en büyük isimleri bir arada verilmiştir?

A) Ramstedt - Poppe - Aalto

B) Strahlenberg - Gombocz - Doerfer

C) Aalto - Poppe - Clauson

D) Ramstedt - Dybo - Şçerbak

E) Clauson - Poppe - Mudrak

11. Aşağıdakilerden hangisinde Altay Dilleri Teorisi'ne karşı çıkan isimler bir arada verilmiş-tir?

A) Clauson - Poppe - Şçerbak

B) Gabain - Clauson - Bang

C) Müller - Mudrak - Starostin

D) Starostin - Castrén - Dybo

E) Clauson - Doerfer - Şçerbak

12. Her kelimenin beş Altay dilinde ve lehçelerin-de bulunabilen bütün karşılıklarını gösteren, üç ciltlik Etymological Dictionary of the Altaic Languages (Altay Dillerinin Kökenbilim Söz-lüğü) adlı Altay dilleri üzerindeki son büyük çalışmaya imza atan Altayistler aşağıdakiler-den hangisinde bir arada verilmiştir?

A) G. Ramstedt - N. Poppe - P. Aalto

B) S. Starostin - A. Dybo - O. Mudrak

C) G. Clauson - G. Doerfer - M. Şçerbak

D) A. Sauvageot - W. Bang - R. R. Arat

E) V. İlliç Svitıç - H. Greenberg - M. Ruhlen

13. Makaleler adlı eserinin birinci cildi Altayistik üzerine yazılardan oluşan Türkolog aşağıdaki-lerden hangisidir?

A) Ahmet Temir

B) Talat Tekin

C) Tuncer Gülensoy

D) Osman Nedim Tuna

E) Şinasi Tekin

14. Aşağıdaki kelime çiftlerindeki ses denklikle-rinden hangisi, lambdaizm ya da sigmatizm örneği olabilir?

A) yaz- (Türkçe) = jiru- (Moğolca)

B) taş (Türkçe) = çul (Çuvaşça)

C) tokuz (Türkçe) = tahar (Çuvaşça)

D) süz- (Türkçe) = sigür- (Moğolca)

E) yüz (Türkçe) = niğur (Moğolca)

15. Türkçe’deki /z/ sesinin asıl (eskicil) ses olduğu-nu, Çuvaşça ve Moğolca /r/ sesinin ise bu asıl (eskicil) sesten türediğini iddia eden Altayist görüşe göre, kız (Türkçe) > kır (Çuvaşça) sözcüklerindeki ses denkliği aşağıdakilerden hangisidir?

A) zetasizm

B) sigmatizm

C) rotasizm

D) lambdaizm

E) hiçbiri

16. Altayistik görüşe göre, aşağıdakilerden hangisi bir sigmatizm örneğidir?

A) yultuz > yultur

B) çul > taş

C) ötker- > ötüz-

D) akuz- > aktur-

E) aşuk > alçu

tÜrk dİlİ ve edebİyati - pegem.netpegem.net/dosyalar/dokuman/44911pdf 2 - tanitim.pdftÜrk...

Documents