toekomstige rol van het openbaar vervoer in belgië als ruggengraat voor ruimtelijke ontwikkeling

Senaat -Commissie voor de Transversale Aangelegenheden - Gewestbevoegdheden

Toekomstige rol van het openbaar vervoer in België als ruggengraat voor ruimtelijke ontwikkeling

Prof. Dirk Lauwers

Onderzoeksgroep Stedelijke Ontwikkeling

Faculteit Ontwerpwetenschappen – UA

Afdeling Mobiliteit en Ruimtelijke Planning

Faculteit Ingenieurswetenschappen

en Architectuur - UGent

Verkeer Infrastructuur Logistiek Transport

Faculteit Ingenieurswetenschappen KU Leuven

Dirk Lauwers Senaat - Commissie voor de Transversale Aangelegenheden - Gewestbevoegdheden

Brussel, 23 oktober 2015VoorstellingProf. ir. Dirk Lauwers

- Gastprofessor UGent sinds 2000- Gastprofessor KULeuven sinds 2012- Gastprofessor UAntwerpen sinds 2013 - Consultant mobiliteit en stedelijke ontwikkeling sinds 1980- Voormalig directeur Mobiliteit bij Arcadis Belgium, tevoren

gedel. bestuurder iris consulting, directeur Mens en Ruimte- Enkele referenties:

- Lid Kwaliteitskamer Duurzame Mobiliteit Vlaanderen (2014-2015)- Lid expertencommissie Beleidsplan Ruimte Vlaanderen (2013-2014)- Leidend expert WBCSD: indicatoren duurzame sted. mobiliteit (2013-2014)- Expert bij Franse groep SYSTRA studie RER/GEN Brussel (1994-1995)- Leiding 1ste strategische MER iov EC: Hogesnelheidsnet in EU (1992-1993)- Adviesopdrachten mobiliteitsplanning diverse Oost-Europese steden (Riga,

Sofia, Odessa, … ) en regio’s (Kurzeme, Klaïpeda, Calarasi,…) (1990-2015)


Brussel, 23 oktober 2015

Basis en oriëntatie deze bijdrage

Neerslag van:- Rol binnen opmaak en discours ‘Manifest

Mobiliteit’ van de VRP

- Onderzoek, publicaties en congresbijdragen (i.s.m. dr. Enrica Papa) omtrent ‘smart mobility’ (against: ‘technological fix’ – new ‘car euphoria’)

Invalshoek: problematiek in Vlaanderen en internationaal

Openbaar vervoer als ruggengraat voor ruimtelijke ontwikkeling?


Brussel, 23 oktober 2015Titel staat ver af van de werkelijkheid: rol OV marginaal !Immers*:- Bijna 80% verplaatsingskilometer in Vlaanderen

gebeurt met de wagen

- Nagenoeg de helft van de Vlamingen gebruikt nooit het openbaar vervoer (t.t.z. max 1x/jaar)

- Aandeel OV nagenoeg 1/10 autoverkeerdwz OVx2 = autoverkeer-10%* Bron: Onderzoek Verplaatsingsgedrag OVG



Brussel, 23 oktober 2015Titel staat ver af van de werkelijkheid: rol OV marginaal !En dit heeft zicht vertaald in ruimtelijke patronen:

DS 26,27 sept.2015

Zet ik mijn wetenschappelijke reputatie op het spel met deze lezing?




Autosysteem botst op grenzen

En dit heeft zicht vertaald in ruimtelijke patronen:

DS 26,27 sept.2015

Zet ik mijn wetenschappelijke reputatie op het spel met deze lezing? Nee dus !





Files

Filezwaarte in Antwerpen +25% op 3 jaarBron Vlaams Verkeerscentrum




Koersverandering nodig zegt bv. Asian Dev. Bank




Meer stedelijke snelwegen: een oude remedie die files niet oplost: wetensch. geaccepteerd inzichtlaw of traffic congestion)Geformuleerd door Anthony Downs in 1962:

“Amerikaanse steden hebben te kampen met de fundamentele file-wet, d.w.z. op stadssnelwegen stijgt tijdens het piekuur de verkeerscongestie tot op het niveau van de maximale wegcapaciteit.”




Meer stedelijke snelwegen: een oude remedie die files niet oplost: wetensch. geaccepteerd inzicht‘latente vraag’ Mc Kinsey introduceerd begrip in Nederland in 1986

(0,4= 4% extra autokm bij 10% meer capaciteit rijstrookkm) bron KIM




Meer stedelijke snelwegen: een oude remedie die files niet oplost: wetensch. geaccepteerd inzicht‘fundamentele file-wet’ (fundamental law of traffic congestion)

Meer en meer bewijsmateriaal o.a. Turner & Duranton (2011): o.a. onderzoek 1983-2003 verband extra wegcapaciteit – extra verkeersgebruik

“a 10 percent increase in road capacity meant, on average, a 10 percent increase in vehicle miles”




Milieu (klimaat en gezondheidsimpact)

Bron: VMM 2014

Bron: TNO 2013

quid volkswagengate?




Ruimte

Scheidingsprincipe werkt niet meer, alles grenst hier aan alles (B.Secchi in sRSA, 2007)



Wat werkt wel

Inzetten op ruimte-efficiëntie infrastructuur(bron ADB)



Wat werkt wel

Inzetten op ruimte-efficiëntie infrastructuur(bron UITP)



Wat werkt wel

Inzetten op ruimte-efficiëntie infrastructuurBetekent: ‘modal shift’of ook: STOP principe(Vlaams Mobiliteitsdecreet)



Wat werkt wel

Ruimtelijk beleid: neem openbaar als ruggengraat(eerst verder uitbouwen natuurlijk!)Zie bv. Kopenhagen



Wat werkt wel

Ruimtelijk beleid: neem fietsinfrastructuur als ruggengraat (eerst verder uitbouwen natuurlijk!)


Brussel, 23 oktober 2015Maar Vlaanderen blijft autogericht?Verkavelingen, versnippering zet zich door met

6 haof12

voetbalvelden

openruimte

per dag !


Brussel, 23 oktober 2015Maar Vlaanderen blijft autogericht?


Brussel, 23 oktober 2015Vlaamse vakwereld werkt aan uitweg uit impasse


Brussel, 23 oktober 2015Vlaamse vakwereld reflecteert over uitweg uit impasse


Brussel, 23 oktober 2015Vlaamse vakwereld stelt uitweg uit impasse voor

http://www.vrp.be/nl/manifest-mobiliteit/

Dit manifest voor een betere samenhang tussen mobiliteit en

ruimtelijke planning, tussen stad en regio, werd opgemaakt

door de Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning

(VRP) in samenwerking met experts inzake mobiliteit en

ruimtelijke planning. Het manifest wil een aanzet geven tot

debat. Ondertekenaars: Kobe Boussauw, Conrad De Poortere,

Steven Hoornaert, Dirk Lauwers, Willy Miermans, Kris Peeters,

An Rekkers, Stephan Reniers, Hans Van Hoof, Joris Scheers, Hans

Tindemans, Johan Van Reeth, Sylvie Van Damme, Filip

Vanhaverbeke, Peter Vermeulen, en andere


Brussel, 23 oktober 2015Toelichting bij Manifest Mobiliteit Waarom nu een manifest?- Urgentie en belang problematiek samenhang

ruimte x mobiliteit- Uniek momentum beleidsvorming

�Beleidsplan Ruimte Vlaanderen�Mobiliteitsplan Vlaanderen �NMBS - Transportplan, hervormingen�De Lijn - beheersovereenkomst ,

basisbereikbaarheid


Brussel, 23 oktober 2015Toelichting bij Manifest Mobiliteit Werkwijze: lab mobiliteit met Vlaamse cases

= ‘beveiligde’ experten workshop / denktank- planners, stedenbouwkundigen,mobiliteitsdeskundigen- vervoersmaatschappijen, overheden, consultants, …

Kan TOD ook in Vlaanderen?

Hoe verschillend is dit naargelang de regio?


Brussel, 23 oktober 2015Toelichting bij Manifest Mobiliteit Werkwijze: lab mobiliteit met Vlaamse cases

regionet Leuven


Brussel, 23 oktober 2015Toelichting bij Manifest Mobiliteit Werkwijze: lab mobiliteit en ruimte met Vl. cases

TO.P Limburg


Brussel, 23 oktober 2015Toelichting bij Manifest Mobiliteit Werkwijze: lab mobiliteit en ruimte met Vl. cases

Rekover Kortijk


Brussel, 23 oktober 2015Toelichting bij Manifest Mobiliteit 12 Sleutelkwesties

DE UITGANGSPUNTEN1. Kiezen voor nabijheid2. Kiezen voor Transit Oriented Development

KIEZEN VOOR INTERMODALITEIT3. Een hoogwaardig openbaar vervoer als ruggengraat4. Slimme combinaties van vervoersmiddelen en funct ies5. Van basismobiliteit naar basisbereikbaarheid

KIEZEN VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT6. Een actief locatiebeleid, met verdichting op kno oppunten7. Verkeersruimte integreren in de publieke ruimte

EEN AANGEPASTE ORGANISATIESTRUCTUUR8. Mobiliteit verbinden met (stads)regionale ontwik keling9. Een samenwerkingskader voor unieke regio’s10. Investeren in ruimtelijke procesregie

EEN AANGEPAST ALGEMEEN BELEIDSKADER11. Private investeringen als hefboom 12. Het financieel en fiscaal beleid stroomlijnen


Brussel, 23 oktober 2015Toelichting bij Manifest Mobiliteit Uitgangspunt: nabijheid = beste garantie voor bereikbaarheid

BREVER wet


Brussel, 23 oktober 2015Toelichting bij Manifest Mobiliteit Uitgangspunt: T.O.D. (transit oriented development)

Principe:ontwikkelen rond multimodale knooppuntenconcentreren en mengen van wonen, werken en voorzieningenBasisingrediënten:hoge bebouwingsdichtheidinzetten op sterke OV-assenautoluw publiek domein



Voorbeeld: LA Little Tokyo/Arts District 1994 Gold Line built in 2005 2015

1995

Source: Curbed Los Angeles



Density – Diversity - Design



Vergt uitbouw robuust en hoogwaardig O.V.Meer investeren in O.V. en zeker niet minder

Vergt actief locatiebeleid:- verdichting rond knooppunten- restrictief beleid andere locaties

= compactere groei, winst voor open ruimte= kritische massa voor betaalbaar openbaar vervoer

Nieuwe pistes zoals verhandelbare bouwrechten en stedelijke ruilverkavelingen testen


Brussel, 23 oktober 2015Toelichting bij Manifest Mobiliteit Een aangepaste organisatiestructuur

Mobiliteit verbinden met (stads)regionale ontwikkeling�Regio als tussenschaal �Daily Urban System�Afstemming ruimte en mobiliteit�Aandacht voor lokale dynamiek


Brussel, 23 oktober 2015Toelichting bij Manifest Mobiliteit Een aangepaste organisatiestructuur

Per regio: platform met stakeholders�Samenbrengen van agenda’s

� verticaal: diverse beleidsniveaus� horizontaal: diverse beleidsdomeinen (R.O., mobiliteit,…)� actoren (bedrijfsleven, middenveld, …)

�Regisseur | gedragen organisatiestructuur� ruimtelijke procesregie voeren� zoeken naar windows of opportunity�geen vrijblijvend kader


Brussel, 23 oktober 2015Toelichting bij Manifest Mobiliteit Kiezen voor intermodaliteit

�Vervoersysteem robuuster maken door investering in complementaire modi

�OV-systeem performanter maken� Sterker uitwerken op hoofdlijnen en knooppunten� Aanvullen met andere modi

�Betere afstemming van operatoren �Betere afstemming tussen en met overheden


Brussel, 23 oktober 2015Toelichting bij Manifest Mobiliteit Kiezen voor intermodaliteit

�Van basismobiliteit naar basisbereikbaarheid� Responsabiliseer lokale overheden en de

verkeersgeneratoren� De Lijn niet alleen verantwoordelijk voor

basisbereikbaarheid� Basisbereikbaarheid niet enkel oplossen met

klassiek OV� Basisbereikbaarheid vraagt locatiebeleid


Brussel, 23 oktober 2015Toelichting bij Manifest Mobiliteit Kiezen voor ruimtelijke kwaliteit

�Copenhagen, Stockholm, Wenen, Barcelona, Valencia, Maastricht, Londen, Parijs, Hamburg, Bordeaux, Utrecht, Bologna, …

Leefkwaliteit = hefboomstadsontwikkeling


Brussel, 23 oktober 2015Toelichting bij Manifest Mobiliteit ‘Reality check’: modal shift in Franse steden !


Brussel, 23 oktober 2015Toelichting bij Manifest Mobiliteit ‘Reality check’: revitalisering Franse steden !


Brussel, 23 oktober 2015Toelichting bij Manifest Mobiliteit Van versie 1.0 en 1.1 naar versie 2.0

Verbreden /Verdiepen

� Stadsregionale aanpak� Intermodaliteit / nieuwe mobiliteit� Fiscale en financiële aspecten


Brussel, 23 oktober 2015Nieuwe mobiliteit: autonoom rijden (zelfsturende auto)Game changer?



Autonoom rijden SARTRE collectief rijden pilot

in Zweden

Game changer?

mogelijke ontwikkelingspaden

Mogle



Autonoom rijden SARTRE collectief rijden pilot

in Zweden

Game changer?

Capaciteit snelweg x 3 à 4 connected/collectiefx 1,5 individueel

�Vermijd ‘overinvestering’in wegen



Autonoom rijden

Game changer?

Capaciteit snelweg x 3 à 4 collectiefx 1,5 individueel

= fractie hoogwaardig O.V.= zeker niet beter dan fietspad

�T.O.D. is robuuste keuzeuitbouw hoogwaardig O.V. en knooppuntontwikkeling



Autonoom rijden

Game changer?Impact op stedelijke kwaliteit

of

Afhankelijk scenarioNaar een nieuw ‘car euphoria’?Analoog ‘modernisme’

Afhankelijk governance Noordwijk Brussel–Student Le Corbusier (1930) bron: Demeulemeester



Autonoom rijden

Game changer?Impact op stedelijke kwaliteit

of

Afhankelijk scenarioNaar een nieuw ‘car euphoria’?Analoog ‘modernisme’

Afhankelijk governance Mobil2040 Brussel

Big business versus government versus citizen driven



Autonoom rijden

Game changer? Bron: KIM 2015

Afhankelijk scenarioRol Openbaar vervoer

Bron: KIM 2015



Autonoom rijden

Game changer? Bron: KIM 2015

Afhankelijk scenarioRol Openbaar VervoerLast en first mile (‘taxi’fleets)Concurrent O.V. (indiv.bezit)

Suburbanisatie <> stedelijk

Afhankelijk governanceBig business versus government versus citizen driven



Intermodaliteit

Game changer?



Intermodaliteit

Doorbraak? (bron NMBS 2015)

Vanuit NMBS vb. A-GEN

en ruimer: ANGELIC?



Intermodaliteit



Geïntegreerd NMBSDe Lijn?



Intermodaliteit



Geïntegreerd NMBSDe Lijn?eerste stappenof hindernissenparcours???



Intermodaliteit

Doorbraak?Vanuit NMBS vb. A-GEN

Geïntegreerd NMBSDe Lijn?eerste stappenof hindernissenparcours???

Tot slotVernieuwd élan voor structurele toekomst openbaar v ervoer: stap voor stap # excuus voor la ag ambitieniveau

of verstarring in oude recepten

Let’s talk verder contact:

[email protected]

Be pragmatic but avoid ‘blind’ pragmatism

Blind pragmatism is pragmatism without a vision

Prof Bernardo Secchi 2005 (auteur S-RSA)

toekomstige rol van het openbaar vervoer in belgië als ruggengraat voor ruimtelijke ontwikkeling

Automotive