TIPTA ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

Prof. Dr. Nazmi Bilir

Prof.Dr. Gül Ergör

Hayvan Hayvan DeneylerDeneylerii

LaboratuvLaboratuvar ar

deneylerideneyleri

BiyoistatistiBiyoistatistikk

EpidemiyolojiHastalıkların ve sağlıkla ilgili olayların dağılımı ve nedenlerini inceleyen bilim dalı.

Yer

Zaman

Kişi

Epidemiyolojik Araştırma Türleri

GÖZLEMSEL

Tanımlayıcı

Olgu sunumu/serisi

Kesitsel

Analitik

Olgu-kontrol

Kohort

DENEYSEL

• Klinik Deney

• Alan Deneyi

Kesitsel Araştırmalar(Survey)

ÖrnekEvren

Prevelans

Anket

Laboratuvar

Fizik Muayene

Büyüklük

Seçim

KOAH Prevalansı - Kesitsel Araştırmalar

Urla ilçesi

35 y üstü

N: 11254

Prevelans

Anket

Laboratuvar

Fizik Muayene

Tabakalı

sistematik

n= 567

KONTROL GRUBU OLGU-KONTROL

İçinde her kontrol grubu bulunduran çalışma olgu-kontrol çalışması değildir.

Olgu-kontrolde neden/etken aranır.

Hastalıktan başlar nedene doğru gider.

Retrospektif de yürütülebilir prospektif de.

ÖrnekAkciğer kanserlerinde TNF alfa ve interlökin-1 düzeylerinin kontrol grubu ile karşılaştırılması

OLGU - KONTROL ÇALIŞMASI Çalışmanın başlangıcı

Olgu

Kontrol

Etken +

Etken -

Etken +

Etken-

Olgu tanımıAraştırmaya katılacak olgular homojen olmalıdır.

Aynı tanı yöntemi ile tanı konan

Aynı zaman dilimine ait

İnsidans olguları

Kontrol seçimiOlgularla benzer özellikler (sosyodemografik), taşıyan “sağlam” kişiler.İncelenen hastalık dışında bir hastalığı olabilir.Kronik hastalıklar hariç.Toplum içinden gelmeleri tercih edilirHastaneden de seçilebilir.

Hastane kontrolunun üstünlükleri

Kolay bulunur, yeterli sayıdadırÖnceki etkilenimlerin farkındadırAynı hastanede olması seçime dayalı taraf tutmayı azaltırReddetme azalır

Hastane kontrolunun kısıtlılıkları

Kontrollar da hastaReferans hastanelerde daha yakın çevreden gelmiş olabilirlerAraştırılan hipotezle ilişkili bir hastalığı olmamasına dikkat edilmeli

NSAI ilaç kullananlarda akciğer kanseri riski Cancer 2003;97:1732–6

Akc ca

1038

Kontrol

1002

NSAI+

NSAI-

NSAI +

NSAI-

OR =0.74 (95% CI, 0.59–0.93)

Olgu-Kontrolün Üstünlükleri

Ender hastalıklarKronik hastalıklarKüçük örnekDaha ucuzDaha çabuk

Olgu-Kontrolün Kısıtlılıkları

Risk doğrudan hesaplanamazEnder etkilenimler için uygun değilSeçime dayalı taraf tutma daha fazlaEtkilenim bilgisi daha az güvenilir

Taraf tutma - Bias

Araştırmalarda örnek grubunu seçerken, ölçüm yaparken veya uygulanan bir yöntem sırasında yapılabilecek sistematik hatadır.

Seçime dayalı- Selection bias

Ölçüme\Gözleme dayalı – Observational bias

Karıştırıcı Faktör- ConfoundingBir etkenin sonuç üzerindeki etkisini değiştiren üçüncü bir etkene karıştırıcı etken adı verilir.Bu faktör etkenle ilişkili olmalı aynı zamanda bağımsız olarak hastalığın oluşmasını etkilemelidir.Bir ilişkinin olduğundan büyük ya da küçük bulunmasına neden olabilir.

Karıştırıcı Faktör - Confounding

ETKENMeslekETKENMeslek

KARIŞTIRICI ETKENSigara

KARIŞTIRICI ETKENSigara

SONUÇAkciğer kanseri

SONUÇAkciğer kanseri

İLERİYE YÖNELİK - KOHORT ARAŞTIRMALAR

Araştırmanın başlangıcında risk faktörü veya etkene maruziyetin bilindiği ve çalışma gruplarının buna

göre belirlendiği izleme çalışmalarıdır.

Araştırmanın başında tüm katılımcılar sağlam olmalıdır.

KOHORT:

Ortak bir özelliği paylaşan belli bir süre izlenen bir grup kişi (aynı yıl doğan, aynı bölgede yaşayan vb.)

Etken -

Etken +

Hasta

Sağlam

Hasta

Sağlam

İzlenen Grup

Çalışmanın başlangıcı

Çalışmanın yönü

KOHORT ÇALIŞMASI

Kohort çalışmalarının kısıtlılıklarıUzun zamanda gerçekleştirilir

Büyük çalışma gurubu gerektirir

Pahalıdır

Nadir hastalıkların araştırılmasında verimli değildir

İzlemden çıkma geçerliliği azaltır

Tanı yöntemlerindeki gelişmeler yanıltıcı sonuçlara neden olabilir

Kohort çalışmalarının üstünlükleriGöreli riskin doğrudan hesaplanmasıHastalığın insidansının belirlenebilmesiEtken ve hastalık arasında açık zamansal ilişkiNadir etkilenimler için en verimli çalışma Bir çok etkilenim hakkında bilgi verirBir etkilenimin birden çok sonucu hakkında bilgi verirTaraf tutma en aza inerEtken sonuç ilişkisi yönünden en güçlü gözlemsel araştırmadır

Erken Yaşta Solunum Sistemi Hastalığı ile Aile

Büyüklüğü İlişkisi: Yedi Yıllık İzleme Çalışması Kohort:

6 doğumevinde 1988 de doğan,

SIDS riski olan bebekler N=1307

1. Anket Doğumdan sonra 4. gün

2. Anket Postnatal 5. Hafta (evde)

3. Anket 85.gün telefonla N=1111

1995 Astım Araştırması

7 yaşındaki tüm çocuklar, kayıt birleştirme (N= 863)

Thorax 1999;54:664-669

Girişimsel (Deneysel) Araştırmalar

Alan Çalışmaları

Klinik Çalışmalar

I. Kontrollu çalışmalar a. Paralel kontrol

RandomizeNonrandomize

b. İzleyen kontrolKendisiyle kontrolluÇaprazlama

c. Dış kontrol (geçmişten)II. Kontrolsuz çalışmalar

Klinik Deneyİki veya daha çok tedavinin insanlar üzerindeki terapötik yararını karşılaştırmak için planlanan

deneysel çalışmadır.

Bu deneylerin içinde en üstün olanı Randomize Kontrollu Çift Kör Klinik Deneydir.

Rasgele Yerleştirilmiş Kontrollü Deney - RCT

Randomizasyon

Deneysel tedavi

Standart tedavi

Uygun hastalar

Hastalık

İyileşme

Hastalık

İyileşme

Araştırmanın yönü

RandomizasyonRasgele Yerleştirme

Çalışmaya katılanların hangi gruba dahil olacaklarının tamamen şansa bağlı olarak belirlenmesidir

Çalışma gruplarının belirlenmesinde taraf tutmayı ortadan kaldırır.

Sonucu etkileyeceği bilinen ve bilinmeyen faktörlerin İki gruba eşit dağılmasını sağlar.

Randomizasyon kişilerin uygunluğu ve kabul ettikleri belirlendikten sonra yapılmalıdır

Klinik Çalışmanın KısıtlılıklarıBazı kişilerin araştırmaya alınmaması sonuçların tüm hastalara genellenmesini engeller

Genellikle sonuca ulaşmak için uzun bir süre gereklidir

Çalışmaya katılan kişi sayısının fazla olması gerekebilir

Maliyet genellikle yüksektir

Etik kaygılar ortaya çıkar

Hastalar tedaviye uyum göstermeyebilir

Klinik Çalışmanın Üstünlükleri

Randomizasyon, gruplar arasında prognostik faktörleri dengeler

Başlangıçta hastalarla ilgili ayrıntılı bilgiler toplanabilir

Doz düzeyleri araştırmacı tarafından belirlenebilir

Hastaların kör olması sonuçların değerlendirilmesinde yanılmayı azaltır

Kronik Persistan Astımın Salmetrol Tozu ile Tedavisinin Uzun Dönem Kardiyovasküler Güvenliği

Çok merkezli, Randomize, Çift Kör, Plasebo Kontrollü Çalışma

>= 12 yaş, orta düzeyde persistan astım, en az 6 ay süreli

N=352

Randomizasyon

Salmetrol Placebo

İlk gün ve 4 hft bir

52 hf boyunca

Tedavi sonrası 1,2,7 ve 14.günler

CHEST 1999; 115:642-648

Alan Deneyi

A Sağlık Ocağı Bölgesi

B Sağlık Ocağı Bölgesi

Sigara içme prevelansı

Sigarayı bırakma eğitimi

Eğitim yok

Sigara içme prevalansı

Bir yıl

SİSTEMATİK DERLEME META-ANALİZ

A çalışması

B çalışması

C çalışması

D çalışması

Meta-analiz

Aynı konuda yapılan araştırma sonuçlarının kantitatif olarak değerlendirilip özetlenmesi için

geliştirilen istatistik yöntemlerdir

Meta Analiz veya Sistematik Derleme

Çalışmaları

Yazarlar literatür taramasının nasıl yürütüldüğünü belirtmeli

Yayınla ilgili olası taraf tutmalardan kaçınmak için çaba harcanmalı

Çalışmaya alınma ve çıkarılma kriterleri açıkça verilmeli

Çalışmaların kalite skorlaması yapılabilir