tim hieu ngon ngu kinh dien phat giao - dd thich tam thien

8/3/2019 Tim Hieu Ngon Ngu Kinh Dien Phat Giao - DD Thich Tam Thien

1/56

TM HIU NGN NG KINH IN PHT GIOThch Tm Thin

Ban Vn Ha Trung ng GHPGVN Thc Hin PL 2543 - 2000 -Nh Xut Bn Thnh Ph H Ch Minh 2000

Ngunhttp://thuvienhoasen.org

Chuyn sang ebook 27-7-2009Ngi thc hin : Nam Thin [email protected] Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org

Mc LcLi dnVo

I.1- Cc Loi Th Ti Kinh inI.2 Phn loi th ti ca ngn ng kinh inI.3- nghi ca cc th tiI.4- c Trng Ca Cc Th TiI.5- Phn v dI.6- Nhn Xt Chung

Phn Hai - Cc loi hnh ngn ng trong kinh tng Pht GioII.1- Ngn ng n d v th dII.2- Ngn Ng Biu TngII.3- Ngn ng ly nim-thc tiII.4- Ngn Ng Thin nh - T Duy

II.5- Ngn Ng Siu HnhTng Kt

Li dnPht gio vn c xem l mt tn gio c h thng Tam tng thnh in vi nht so vi cc tt c cc tn gio trn th gii. Ring i vi kinh tng,ngoi cc bn kinh c ng thuc vn h Pli, Sanskrit, ngy nay hu ht kinhtng u c dch ra nhiu th ting nh: Anh, Php, Nht, Vit Nam,Trung Hoa, Ty Tng... V vy, kinh in Pht gio ngy cng tr nn ph

bin. Tuy nhin, am hiu mt bn kinh mt cch chnh xc, khng nhngphi hiu bit v hnh thc ngn ng ph thng, m cn phi nm r cc thloi ngn ng c dng khc nhau, ty theo c trng ca tng loi trongh thng kinh tng. Tt nhin, cng vic nghin cu v ngn ng ca kinhqu thc khng n gin, nht l i vi c ng, v iu dnh cho ccnh nghin cu chuyn mn. y, ni dung ca tp sch ny ch gii thiumt cch khi qut v cc th loi vn hc ca kinh in v mt s th loi


2/56

ngn ng c dng trong kinh in. iu ny nh l mt trong nhng"phng tin nhp mn", gip ngi hc bc u i vo nghin cu Phthc, c bit l i vi vic nghin cu kinh tng. Kinh Nit Bn c cpn Bn s vin dung (T v ngi) trong th cch hc o v hnh o caB Tt. , t "vin dung" v ngha "vin dung" c xem l iu kin c

bn ca ngi hc Pht. Hy vng tp sch ny s gip c gi xy dng chochnh mnh mt s thng sut (vin dung) v t v ngha khi c kinh.

Thch Tm Thin

Chn thnh cm n Thng Ta Thch Tm Thin gi tng Th VinHoa Sen quyn sch n bn nm 2000 (hard copy) v phin bn vi tnh.

Vo Mt trong nhng loi hnh ngn ng kh hiu v uyn o nht trong khotng vn, trit hc Pht gio l ngn ng kinh in (canical languages). Theotruyn thng, tt c gio php do c Pht truyn dy cho hng t ca

Ngi u c gi l kinh (stra) hay kinh in ni chung. V kinh l mttng th trong ba tng : Kinh tng (Stra pitaka), Lut tng (Vinaya pitaka)v Lun tng (Abhidamma pitaka). Trong ba tng ny, nu phn tch thKinh tng v Lun tng thuc nhm ngn ng a ngha (1) v Lut tngthuc nhm ngn ng n ngha. Tt nhin y, trong trng hp n

ngha vn c nhiu cch hiu ty theo ng cnh (context) v ng ngha(semanties) (*).

Tng t nh th, ngn ng trong ba tng ca Pht gio c th ni l rt adng, phong ph. y, ni dung ca tho lun ny ch c th cp nth ti v mt s th loi ngn ng trong kinh in Pht gio.

I.1- Cc Loi Th Ti Kinh in

Theo cch phn loi ca mt s t in (2), kinh in Pht gio c chiathnh 12 loi, tc 12 th ti, bao gm:

1- Kh kinh (Stra) ; 2- Trng tng (Gaya) ; 3- Th k (Vyakarama) ; 4-Phng tng (Gth) ; 5- T thuyt (Udana) ; 6- Nhn duyn (Nidna) ; 7-Th d (Avadna) ; 8- Bn s (Itivrtaka) ; 9- Bn sanh (Jtaka) ; 10- Phng


3/56

qung (Vaipulya) ; 11- V tng hu (Adbhutahdarma) ; 12- Lun thuyt(Upadisa).

Theo cch phn loi ny th ch c Gaya (trng tng) v Gth (phng tng)l th ti chnh ca ngn ng kinh in. Chn th loi cn li c phn btheo tng loi s vic c ghi trong kinh. y, Gaya c ngha l tn vnv Gth c ngha l th, k hay bi tng theo th th hoc vn xui. Tuynhin, cch phn loi th ti nh trn d to ra s nhm ln. V d, kh kinh(Stra) c ngha l kinh in do c Pht dy ty theo nng lc, trnh vhon cnh ca mi i tng ring bit. Kh c ngha l ph hp, m thutng Pht hc gi l kh l (ph hp vi nguyn l, chn l) v kh c (phhp vi kh nng, trnh v hon cnh [c] ca mi ngi). V, nh chngta bit, nhng g c Pht ni v dy u mang r hai c tnh kh l v khc. Do , kh kinh (bao gm c kh l v kh c) ng nhin bao hm tt

c kinh in ca Pht gio. V th, nu phn thnh mt loi l iu khnghp l. Nhng nu dng t kh kinh ch cho tnh cht c th trong tt cgio l ca Pht v do Pht ni l iu hon ton hp l.

Hn th na, cc thi thuyt gio ca Pht nh c ghi li trong ton bkinh in, th khng thi php no m c Pht khng dng n cc hnhnh, th d, n d, biu tng ; hoc l ni chuyn v tin thn (Bn sanh,Bn s ) ca Ngi ; hoc l ni theo cch l lun logic (lun thuyt), hoc lni n nhng truyn thng Pht s (v tng hu) v.v... Do , s phn loith ti y ch c ngha v hnh thc thuyt gio ca Pht c ghi li

trong kinh.

Theo mt cch phn loi khc c ghi li trong kinh X D (Trung Bkinh) th gio php ca Pht c phn loi thnh 9 th ti nh sau:

1. Kinh (cch gi chung)2. ng tng3. Gii thuyt4. K tng5. Cm hng ng6. Nh th ng7. Bn sinh, Bn s8. V tng hu9. Phng qung


4/56

Cch phn loi ny xc thc hn so vi cc th ti. Tuy nhin, nh cp, s phn loi th ti thuyt gio ca Pht ch mang ngha khi qut vmt th loi vn hc. V th, vn c t ra y l s tm hiu v ccc trng ca ngn ng kinh in. t vn nh th, bi l, ngn ng kinhin bao gi cng mang theo hai gi tr, l gi tr thng ip v gi tr giithot. V gi tr thng ip chnh l gi tr ni dung ca kinh m c Phtmun truyn t cho chng sinh. Gi tr gii thot l mc tiu ca s truynt. Ni mt cch c th, tt c kinh in ca Pht u c mc ch hngdn chng sinh i n gii thot. V th, khi c kinh, ngi c, d t haynhiu, u nhn c s gii thot ty theo kh nng nm bt gi tr chn l(ni dung thng ip) ca ngi c. y, ngn ng l phng tin truyntrao thng ip. Do , s sng t v ngn ng cng cao, th kh nng nhndin chn l cng su v mc gii thot cng bao qut. C th ni, ssng t v mt ngn ng, s nhn din chn l v mc gii thot lun

lun mang t l thun. Tuy nhin, cn ghi nhn rng, s sng t v ngn ng y c ngha l s nm bt c nhng gi tr ni dung ca thng ip,ch khng phi l s hiu bit trn b mt ca ngn t. Do , mt k vnc xem l "man di", "tht hc" nh ngi Hu Nng, nhng vi tri timkht vng V thng Chnh gic tm, ch trong mt tch tc, Ngi ngyu ch ca chn l (3).

T , c th ni rng, c gi tr thng ip v gi tr gii thot u c xydng trn c bn ca tm thc. V khi tm thc sng t cng l lc m ngnng hon thnh cng vic truyn tin. Bi l, theo quan im ca ngn nghc hin i, ngn ng l hnh thc ca t duy. N tn ti mt cch hinnhin sau khi v c tr thnh nhng quy tc cng c, v c cngng chp nhn. Khi ngn ng c s dng, ngha l c ni ra tronggiao tip th n bt u gi ln nhng khi nim, hnh nh, biu tng vnhng khi nim, hnh nh, biu tng lun lun thng nht vi ngnng. T d, khi ni n nc (H2O), lp tc hnh nh nc long, khngmu, khng mi c th ng c 0 C, v bc hi 100 C... lin hinln trn mn hnh ca tm thc. Nhng, nu khi ngn ng khng c sdng, ngha l khng c ni ra trong giao tip, th ngn ng s lng l tri

theo s vn hnh ca t duy, n tr thnh mt th, ni theo thut ng Phthc, l c nh cnh (hin tng, s vt trong tm thc). T d, khi ngimt mnh trong c liu, khng tch, nu bn ngh n ai, th ngi s hinln trong tm thc ca bn, ty theo ci kinh nghim m bn tch ly ttrc. Nh th, d ngn ng c ni ra hay khng, n vn lun lun lhnh thc ca t duy, l nh tng ca t duy v l ci khoen xch ni tip, qua , t duy lin tc ni kt t nh tng ny sang nh tng kia, t


5/56

nim ny sang nim khc. V trn ht, cn c suy nim rng, ngn ngl nh tng ca t duy; do , n cng l nh tng ca tm thc, v nhngg c xy dng trn c s ca t duy v thc th u l vng tng, nkhng tht c, khng phi l thc ti, v khng bn vng. C th ni, ngnng l nh tng ca t duy, n tn ti hin nhin trn s vn hnh ca tmthc, v nh th, n l bng dng ca thc ti, v nh tng ca thc ti vtm thc ch hin hu khi v ch khi chng l i tng ca nhau trongtng duyn gia ch th (subject) v khch th (object). Trong khi , thcti - chn nh th khng c biu t bng ngn ng v khng th biu t

bng ngn ng.

T mt vi khi nim trn, chng ta i vo tm hiu c trng ca ngn ngkinh in Pht gio.

I.2 Phn loi th ti ca ngn ng kinh inTrc khi i vo kho st cc c trng ca ngn ng kinh in Pht gio,cn thit tho lun v vn "th loi vn hc" trong kinh in. Nh trnh

by, cch phn loi th ti trong kinh in ch mang tnh cch c l, nghal s phn loi c ta vo mt s nt c trng trn c s "nhn duynthuyt php", cch trnh by khi thuyt php, cch ghi nhn ca thi thuyt

php v ni dung ca gio php. Thng qua bn c s ny m c s phnloi khc nhau v th ti ngn ng ca kinh in. V, s phn loi th tiny cng c c Pht xc nh trong kinh "V d con rn" nh sau (4):"Kinh, ng tng, gii thuyt, k tng, cm hng ng, nh th ng, bn sanh,v tng hu php, phng qung". T , trn c s ny, chng ta c th

phn loi 9 th ti trn theo bn nhm nh sau:* Nhm 1: (1)ng tng - (2) K tng* Nhm 2: (3) Nh th ng - (4) Bn sinh, Bn s - (5) V tng hu* Nhm 3: (6) Cm hng ng* Nhm 4: (7) Phng qung - (8) Gii thuytTrong bn nhm ny, thc t ch c 8 loi, v kinh l tn gi chung cho ttc, nh trnh by trong biu . Trong 8 loi v c chia thnh bn nhm

trn, ch c nhm 1, bao gm ng tng l k tng, l th ti chung ca kinhin. Ba nhm cn li (2, 3 v 4) c phn chia theo c tnh ca tng thloi.

I.3- nghi ca cc th ti1)- Kinh (Stra): Nhng iu c Pht dy cho hng t tu tp i ngic ng, gii thot.


6/56

2)-ng tng (Gaya): S (truyn tng) ghi li li c Pht dy theo th tnvn.

3)- K tng (Gth): S (truyn tng) ghi li li c Pht dy theo th th,k.

4)- Nh th ng (Itivuttaka): S ghi chp li nhng iu c nghe t cPht ni, hoc trc tip hoc gin tip. Trong Tiu B kinh, tp IV, HTThch Minh Chu ghi ch v ngha ca "Nh th ng" nh sau:

"... S d c gi l "Itivuttaka: Thuyt nh vy", l v phn ln cc kinhny u bt u vi cu: "y l iu c Th Tn ni n, c bcA La Hn ni n v ti c nghe", v c kt lun vi cu " nghany c Th Tn ni n v ti c nghe". V (theo truyn thng),

trong tp s ca Dhammapla ni rng, c mt n c s tn l Khujjyuttar,nng thng ngi sau bc mn nghe mi khi c Pht thuyt php, vdo , tr thnh bc a vn - thng tu. V sau, Vua Udena mi nngni li gio php v nng c c Pht khen ngi l a vn nht (5).5)- Bn sanh (Jtaka): S ghi chp li chuyn tin thn ca c Pht theoli c Pht k.

6)- V tng hu (Adbhutahdarma): S ghi chp li nhng s vic hy hu(him c) trong i, nh chuyn cc c Pht qu kh v.v... do c Pht kli.

7)- Cm hng ng (Udana) - cn gi l kinh Pht t thuyt hay V vn tthuyt: S ghi chp li nhng iu do c Pht t ni ra trong nhng nhnduyn (trng hp) c bit.

8)- Phng qung (Vaipulya): S ghi chp li nhng cuc tho lun ca ccv Thnh t c c Pht xc nhn l ph hp vi Pht , chnh php.

9)- Gii thuyt (Upadisa): S ghi chp li nhng iu lun gii v chnhphp ca c Pht v cc bc A La Hn.

I.4- c Trng Ca Cc Th Ti1- Nguyn tc chung: Mc du c phn chia thnh nhiu th loi, nhngs ghi chp ca cc th loi lun lun i theo mt nguyn tc chung, gi lnguyn tc kt tp kinh in.


7/56

Theo lch s, kinh in c kt tp (ghi chp li) sau khi c Pht qua i(5). Ln th nht xy ra sau Pht dit khong mt tun, ln th hai cch100 nm sau, ln th ba cch 218 nm, tc nm 325 trc Ty lch. Trongnhng ln kt tp kinh in, i hi dng phng php trng tng v ghichp li ton b li dy ca c Pht. Do , m u cc vn bn kinh in

bao gi cng bt u bng bn ch "Ti Nghe Nh Vy " (Nh th ng vn -Evam me sutam). iu ny nhm m ch rng nhng iu ghi chp li lc nghe t ming ca c Pht. T , kinh (Stra) c hiu l nhngg do chnh c Pht ni ra, hoc c s chng nhn ca Pht. Ngc li,nhng g khng phi do c Pht ni, hoc khng c s xc chng caPht th khng th gi l kinh. V th, nguyn tc chung ca cc th ti kinhin l s ghi chp li nhng iu c Pht dy hoc nhng iu cc Pht xc nhn bng cch ngn "Ti nghe nh vy" (6) u tt c cc

bn kinh.

2- Cch trnh by vn bn kinh in: y cng l mt nguyn tc chungth hai dnh cho tt c cc th ti kinh in. l s dng th loi tngthut trong khi ghi chp li ni dung ca kinh. V, trong th loi tng thutny phi ghi r cc ni dung nh sau:

a) L do c Pht ni (duyn khi)b) a im c Pht ni (khng gian)c) Thi gian c Pht ni (thi gian)d) i tng nghe c Pht ni (i tng)

e) Ni dung c Pht ni (gio php)V cch trnh by mt bn kinh, gm c 3 phn:- Phn u: Gii thiu v duyn khi, khng gian, thi gian, i tng, vvn chnh...

- Phn gia: Trnh by ni dung ca gio php. Cch trnh by cng c cp theo th t, nh mt, hai, ba, bn... Tuy nhin, trong phn ny, cc kinhc trnh by rt khc nhau, ty theo tng loi s vic m tng thut nhs phn loi ca cc th ti c cp.

- Phn cui: Trnh by s kt thc ca bui thuyt php... v s xc chngca Pht cng nh s hoan h thc hnh hoc s chng ng ca i tngnghe php.

3- Cu trc tiu biu ca mt bn kinh:Ta Kinh


8/56

A/- M u:

Duyn Khi Ca KinhThi Gian-Khng Gian

Ngi Ni - Ch ThNi Dung Thng ip chnhNgi Nghe - i TngB/- Ni Dung:1. Vo 2. L do ca vn 3. Gii quyt vn 4. Li tn dng- Th k(xc nhn)C/- Kt lun:- S xc chng ca Pht

- S t ng ca i tng- S hoan h ca chng hi

I.5- Phn v dPhn ny, chng ti xin trch on mt s kinh c gi tham kho.

* V d 1: Trch kinh A Nan Nht D Hin Gi(Anandabhaddekarattasuttam), s 132, kinh Trung B III, i tng kinh Vit

Nam (TKVN), trang 447, bn dch ca Thch Minh Chu.

132. Kinh A Nan Nht D Hin Gi(Anandabhaddekarattasuttam)

Nh vy ti nghe.

Mt thi Th Tn Savatthi (X V), Jetavana (K lm), ti tinh x ngAnathapindika (Cp C c). Lc by gi, Tn gi Ananda ti hi trngthuyt th, khch l, lm cho phn khi, lm cho hoan h cc T kheo vi bithuyt php. (Tn gi) ging Nht D Hin Gi, tng thuyt v bit thuyt.Ri Th Tn vo bui chiu, t thin nh c c ng dy i n hitrng, sau khi n, ngi trn ch son sn. Sau khi ngi, Th Tn gicc T kheo:

- Ny cc T kheo, ai ti hi trng thuyt th, khch l, lm cho phnkhi, lm cho hoan h cc T kheo vi bi thuyt php. Ai ging NhtD Hin Gi, tng thuyt v bit thuyt?


9/56

- Bch Th Tn, Tn gi Ananda ti hi trng thuyt th, khch l, lmcho thch th, lm cho hoan h cc T kheo vi bi thuyt php. (Tn gi) ging Nht D Hin Gi, tng thuyt v bit thuyt.

Ri Th Tn bo Tn gi Ananda:

- Nhng nh th no, ny Ananda, ng thuyt th, khch l, lm cho phnkhi, lm cho hoan h cc T kheo vi bi thuyt php? ng c phi ging Nht D Hin Gi, tng thuyt v bit thuyt?

- ng vy, bch Th Tn, con thuyt th, khch l, lm cho phn khi,lm cho hoan h cc T kheo vi bi thuyt php. Con ging Nht DHin Gi, tng thuyt v bit thuyt:

Qu kh khng truy tm,Tng lai khng c vngQu kh on tn,Tng lai li cha n,Ch c php hin ti,Tu qun chnh y.Khng ng, khng rung chuyn,Bit vy nn tu tp.Hm nay nhit tm lmAi bit cht ngy mai?

Khng ai iu nh c,Vi i qun thn cht,Tr nh vy nhit tm,m ngy khng mt mi,Xng gi Nht D Hin,Bc an tnh, trm lng.

Ny cc Hin gi, th no l truy tm qu kh? V y ngh: "Nh vy l scca ti trong qu kh", v v y truy tm s hn hoan trong y ; "Nh vy lth ca ti trong qu kh", v v y truy tm s hn hoan trong y... (nhkinh trc, thay i "ny cc Hin gi" cho ch "ny cc T kheo")... Nhvy, ny cc Hin gi, l khng b li cun trong cc php hin ti.Qu kh khng truy tm,Tng lai khng c vng,... (nh trn)...


10/56

Xng gi Nht D Hin,Bc an tnh, trm lng.

Nh vy, bch Th Tn, con thuyt th, khch l, lm cho phn khi, lmcho hoan h cc T kheo. Con ging Nht D Hin Gi, tng thuyt v

bit thuyt.

- Lnh thay, lnh thay, ny Ananda! Lnh thay, ny Ananda! ng thuytth, khch l, lm cho phn khi, lm cho hoan h cc T kheo vi bi thuyt

php. ng ging Nht D Hin Gi, tng thuyt v bit thuyt.

Qu kh khng truy tm,Tng lai khng c vng,... (nh trn)...Xng gi Nht D Hin,

Bc an tnh, trm lng.- V th no, ny Ananda, l truy tm qu kh?... (nh trc)... Nh vy, nyAnanda, l truy tm qu kh. V ny Ananda, th no l khng truy tm qukh?... (nh trn)... Nh vy, ny Ananda, l khng truy tm qu kh. Vny Ananda, th no l c vng tng lai?... (nh trn)... Nh vy, nyAnanda, l c vng tng lai. V ny Ananda, th no l khng c vngtng lai?... (nh trn)... Nh vy, ny Ananda, l khng c vng tnglai. V ny Ananda, th no l b li cun trong cc php hin ti?... (nhtrn)... Nh vy, ny Ananda, l b li cun trong cc php hin ti. V nyAnanda, th no l khng b li cun trong cc php hin ti?... (nh trn)...

Nh vy, ny Ananda, l khng b li cun trong cc php hin ti.Qu kh khng truy tm,Tng lai khng c vng,... (nh trn)...Xng gi Nht D Hin,Bc an tnh, trm lng.Th Tn thuyt ging nh vy, Tn gi Ananda hoan h tn th li Th Tndy.

(Kinh A Nan Nht D Hin Gi, Th 132)

* V d 2: Trch kinh Pht T Thuyt (Tiu B) - Cm hng v Nit bn caPht


11/56

(Li kinh ny c th c xem nh thuc th ti cm hng ng). Trch trong"Pht t", bn dch ca Thch Thin Chu, VNCPHVN, 1997, trang 160. 7.

Cm hng v Nit Bn(Kinh Pht T Thuyt thuc Tiu B kinh)

"Nh vy ti nghe. Mt thi Th Tn tr Savatthi, ti Jetavana, ngi vnng Anathapindika. Lc by gi, Th Tn ang thuyt ging php thoi lintng (patisanna) n Nit bn cho cc T kheo, khch l lm cho phnkhi, lm cho hoan h. Cc T kheo y ch tm, tc , dn tt c tm t lngtai nghe php. Ri Th Tn, sau khi hiu bit ngha ny, ngay trong lc y,ni ln li cm hng ny:

"Ny cc T kheo, c x ny (ayatana), ti y khng c t, khng c

nc, khng c la, khng c gi ; khng c h khng v bin x, khng cthc v bin x, khng c v s hu x, khng c phi tng phi phi tngx ; khng c i ny, khng c i sau, khng c c hai mt trng, mttri. Do vy, ny cc T kheo, ta tuyn b khng c n, khng c i, khngc tr, khng c dit, khng c sanh, khng c an tr, khng c chuyn vn,khng c s duyn, y l s on tn kh au".

Kh thy l v ng,Vi bc c hiu bit,Vi v thy r,

Khng d thy s tht,Kho xm nhp (dit tr) i,u cn c vt g.

Ny cc T kheo, c s khng sanh, khng hin hu, khng b lm, khnghu vi, ny cc T kheo, nu khng c ci khng sanh, khng hin hu,khng b lm, khng hu vi, thi y khng th trnh by s xut ly khisanh, hin hu, b lm, hu vi. V rng, ny cc T kheo, c ci khng sanh,khng hin hu, khng b lm, khng hu vi, nn c trnh by s xut lykhi sanh, hin hu, b lm, hu vi.

Ci g c nng ta, ci y c dao ng. Ci g khng nng ta, ci ykhng dao ng. Khng dao ng thi c khinh an. C khinh an thi khngc thin v. Khng c thin v thi khng c n v i ; khng c n v ithi khng c dit v sanh ; khng c dit v sanh thi khng c i ny,khng c i sau, khng c thi gia. y l s on tn kh au.


12/56

* V d 3: Trch kinh i Phng Qung (Mahavedallasuttam) trong kinhTrung B I, bn dch ca Thch Minh Chu, TKVN, trang 639... (Bi kinhny thuc th ti phng qung).

43. i Kinh Phng Qung (Mahavedallasuttam)

Nh vy ti nghe.

Mt thi Th Tn Savatthi, ti Jetavana, tinh x ng Anathapindika. Lcby gi, Tn gi Mahakotthita (i Cu Hy La), vo bui chiu, khi thinnh xong, ng dy, i n ch Tn gi Sariputta , sau khi n, ni ln viTn gi Sariputta nhng li cho n, hi thm x giao r ngi xung mt

bn. Sau khi ngi xung mt bn, Tn gi Mahakotthita ni vi Tn gi

Sariputta:- Ny Hin gi, lit tu, lit tu (duppanna) c gi l nh vy. Ny Hingi, nh th no c gi l lit tu?

- Ny Hin gi, v khng tu tri, khng tu tri (nap-pajanati), ny Hin gi,nn c gi l lit tu. Khng tu tri g? Khng tu tri: y l Kh, khngtu tri: y l Kh tp, khng tu tri: y l Kh dit, khng tu tri: y lcon ng a n Kh dit. V khng tu tri, khng tu tri, ny Hin gi,nn c gi l lit tu.

- Lnh thay, Hin gi!

Tn gi Mahakotthina hoan h, tn th li Tn gi Sariputta ni, ri hi Tngi Sariputta mt cu hi na:

- Ny Hin gi, tr tu, tr tu c gi l nh vy. Ny Hin gi, nh thno c gi l tr tu?

- V c tu tri, c tu tri, ny Hin gi, nn c gi l tr tu. C tu tri g?

C tu tri: y l Kh, c tu tri: y l Kh tp, c tu tri: y l Kh dit,c tu tri: y l con ng a n Kh dit. V c tu tri, c tu tri, nyHin gi, nn c gi l tr tu.

- Thc, thc, ny Hin gi, c gi l nh vy. Ny Hin gi, nh th noc gi l thc?
http://thuvienhoasen.org/timhieungonngukinhdien-01.htm#top


13/56

- Ny Hin gi, v thc tri, thc tri, ny Hin gi, nn c gi l c thc.Thc tri g? Thc tri lc, thc tri kh, thc tri bt kh bt lc. V thc tri,thc tri, ny Hin gi, nn c gi l c thc.

- Ny Hin gi, tr tu nh vy, thc nh vy, nhng php ny c kt hphay khng c kt hp? C th chng, nu ln s sai khc gia nhng phpny, sau khi phn tch chng nhiu ln?

- Ny Hin gi, tr tu nh vy, thc nh vy, nhng php ny c kt hp,khng phi khng kt hp. Khng c th nu ln s sai khc gia nhng

php ny, sau khi phn tch chng nhiu ln. Ny Hin gi, iu g tu tric l thc tri c, iu g thc tri c l tu tri c. Do vy, nhng

php ny c kt hp, khng phi khng kt hp, v khng c th nu lns sai khc gia nhng php ny, sau khi phn tch chng nhiu ln.

- Ny Hin gi, tr tu nh vy, thc nh vy, th no l s sai khc gianhng php c kt hp, khng phi khng kt hp ny?

- Ny Hin gi, tr tu nh vy, thc nh vy, gia nhng php c kthp, khng phi khng c kt hp ny, tr tu cn phi c tu tp(bhavetabha), cn thc cn phi c liu tri (parinneyyam) nh vy l ssai khc gia nhng php ny.

- Cm th, cm th, ny Hin gi, c gi l nh vy. Ny Hin gi, nh

th no c gi l cm th?

- Ny Hin gi, cm th, cm th (vedeti), nn c gi l cm th. V cmth g? Cm th lc, cm th kh, cm th bt kh bt lc th. Ny Hin gi,cm th, cm th, nn c gi l cm th.

- Ny Hin gi, tng, tng (sanna) c gi l nh vy. Ny Hin gi,nh th no c gi l tng?

- Tng tri, tng tri (sanjanati), ny Hin gi, nn c gi l tng. V

tng tri g? Tng tri mu xanh, tng tri mu vng, tng tri mu ,tng tri mu trng. Tng tri, tng tri, ny Hin gi, nn c gi ltng.

- Ny Hin gi, th nh vy, tng nh vy, nhng php ny c kt hphay khng c kt hp? C th chng, nu ln s sai khc gia nhng phpny, sau khi phn tch chng nhiu ln?


14/56

- Ny Hin gi, cm th nh vy, tng nh vy, nhng php ny c kthp, khng phi khng c kt hp. Khng c th nu ln s sai khc gianhng php ny, sau khi phn tch chng nhiu ln. Ny Hin gi, iu gcm th c l tng tri c, iu g tng tri c l cm th c. Dovy, nhng php ny c kt hp, khng phi khng c kt hp, vkhng c th nu ln s sai khc gia nhng php ny, sau khi phn tchchng nhiu ln.

- Ny Hin gi, thc thanh tnh, khng lin h n nm cn c th a ng?

- Ny Hin gi, thc thanh tnh, khng lin h n nm cn, c th a nH khng v bin x ; h khng l v bin, c th a n Thc v binx ; thc l v bin, c th a n V s hu x, khng c s vt g.

- Ny Hin gi, php g a n nh g c th tu tri c?

- Ny Hin gi, nh tu nhn, php c a n c th tu tri.

- Ny Hin gi, tr tu c ngha g?

- Ny Hin gi, tr tu c ngha l thng tri (abhinnattha), c ngha l liutri (parinnattha), c ngha l on tn (pahanattha).

- Ny Hin gi, c bao nhiu duyn khin chnh tri kin sanh khi?- Ny Hin gi, c hai duyn khin chnh tri kin sanh khi: ting ca ngikhc v nh l tc . Ny Hin gi, do hai duyn ny, chnh tri kin sanhkhi.

- Ny Hin gi, chnh tri kin phi c h tr bi bao nhiu chi phn ctm gii thot qu, tm gii thot qu cng c, v tu gii thot qu, tugii thot qu cng c?

- Ny Hin gi, chnh tri kin phi c h tr bi nm chi phn c tmgii thot qu, tm gii thot qu cng c, tu gii thot qu v tu giithot qu cng c. y, ny Hin gi, chnh tri kin c gii h tr, cvn (suta) h tr, c tho lun h tr, c chi (samatha) h tr, c qun(samadhi) h tr. Ny Hin gi, chnh tri kin c h tr bi nm chi phnny c tm gii thot qu, tm gii thot qu cng c, tu gii thot quv tu gii thot qu cng c.


15/56

- Ny Hin gi, c bao nhiu hu (bhava)?

- Ny Hin gi, c ba hu: dc hu, sc hu, v sc hu.

- Ny Hin gi, nh th no s ti sanh trong tng lai c xy ra.

- Ny Hin gi, b v minh ngn che, b tham i tri buc, cc loi hu tnhthch th ch ny ch kia, nh vy s ti sanh trong tng lai c xy ra.

- Ny Hin gi, nh th no s ti sanh trong tng lai khng xy ra?

- Ny Hin gi, v minh c x ly, minh khi, tham i c on dit, nhvy s ti sanh trong tng lai khng xy ra.

- Ny Hin gi, th no l thin th nht?

- y, ny Hin gi, v T kheo ly dc, ly c bt thin php, chng v trThin th nht, mt trng thi h lc do ly dc sanh, c tm c t. Nh vy,ny Hin gi, gi l Thin th nht.

- Ny Hin gi, Thin th nht c bao nhiu chi phn?

- Ny Hin gi, Thin th nht c nm chi phn. y, ny Hin gi, Tkheo thnh tu Thin th nht, c tm, t, h, lc v nht tm. Ny Hin gi,Thin th nht c nm chi phn nh vy.

- Ny Hin gi, Thin th nht t b bao nhiu chi phn v thnh tu baonhiu chi phn?

- Ny Hin gi, Thin th nht t b nm chi phn v thnh tu nm chiphn. y, ny Hin gi, v T kheo thnh tu Thin th nht t b thamdc, t b sn, t b hn trm thy min, t b tro hi, t b nghi, thnhtu tm, t, h, lc v nht tm. Ny Hin gi, nh vy Thin th nht t bnm chi phn v thnh tu nm chi phn.

- Ny Hin gi, nm cn ny, c cnh gii khc nhau, c hnh gii khcnhau, khng c ln ln cnh gii, hnh gii vi nhau. Tc l mt, tai, mi,li, thn. Ny Hin gi, gia nm cn ny, c cnh gii sai khc, c hnhgii sai khc, khng c th lnh cnh gii, hnh gii ln nhau, ci g lm sy cho chng, ci g lnh th cnh gii, hnh gii ca chng?


16/56

- Ny Hin gi, nm cn ny, c cnh gii sai khc, c hnh gii sai khc,khng c lnh th cnh gii, hnh gii ln nhau, tc l mt, tai, mi, li,thn. Ny Hnh gi, gia nm cn ny, c cnh gii sai khc, c hnh giisai khc, khng c ln ln cnh gii, hnh gii vi nhau, lm s y chochng, v lnh th cnh gii v hnh gii ca chng.

- Ny Hin gi, nm cn ny l mt, tai, mi, li, thn. Ny Hin gi, nmcn ny, do duyn g m chng an tr?

- Ny Hin gi, nm cn ny l mt, tai, mi, li, thn. Ny Hin gi, nmcn ny do duyn tui th (ayu) m chng an tr.

- Ny Hin gi, tui th do duyn g m an tr?

- Tui th do duyn hi nng m an tr.

- Ny Hin gi, hi nng do duyn g m an tr?

- Hi nng do duyn tui th m an tr.

- Ny Hin gi, nay chng ti c bit t li ni ca Tn gi Sariputta ltui th do duyn hi nng m an tr. Nay chng ti li c bit t li nica Tn gi Sariputta l hi nng do duyn tui th m an tr. Ny Hin gi,nh th no, cn phi hiu ngha li ni ny?

- Ny Hin gi, ti s cho mt v d. Nh v d, y, mt s ngi c tr shiu ngha li ni. Ny Hin gi, v nh khi mt cy n du c thpsng, duyn tim n, nh sng c hin ra, do duyn nh sng, tim nc thy. Cng vy, ny Hin gi, tui th do duyn hi nng m an tr, vhi nng do duyn tui th m an tr.

- Ny Hin gi, nhng php th hnh (ayusankhara) ny l nhng php ccm th (vedaniya) ny, hay nhng php th hnh ny khc vi nhng phpc cm th ny?

- Ny Hin gi, nhng php th hnh ny khng phi l nhng php ccm th ny. Ny Hin gi, nu nhng php th hnh ny l nhng phpc cm th ny th khng th nu r s xut khi ca v T kheo thnhtu Dit th tng nh. Ny Hin gi, v rng nhng php th hnh khc,nhng php c cm th khc nn c th nu r s xut khi ca v Tkheo thnh tu Dit th tng nh.


17/56

- Ny Hin gi, i vi thn ny, khi no c bao nhiu php c t b, ththn ny c nm xung, qung i, vt b, nh mt khc g v tri?

- Ny Hin gi, i vi thn ny, khi no ba php c t b: tui th, hinng v thc, th thn ny nm xung, c qung i, vt b nh mt khcg v tri.

- Ny Hin gi, c s sai khc g gia vt cht, mng chung ny vi v Tkhu thnh tu Dit th tng nh?

- Ny Hin gi, vt cht, mng chung ny, thn hnh ca n chm dt, dngli, khu hnh chm dt, dng li, tm hnh chm dt, dng li, tui th dittn, hi nng tiu dit, cc cn b bi hoi. Cn v T kheo thnh tu Ditth tng nh, th thn hnh ca v ny c chm dt, c dng li, khu

hnh c chm dt, c dng li, tm hnh c chm dt, c dngli, nhng tui th khng dit tn, hi nng khng tiu dit, cc cn csng sut. Ny Hin gi, nh vy l s sai khc gia vt cht, mng chungny vi v T kheo thnh tu Dit th tng nh.

- Ny Hin gi, c bao nhiu duyn chng nhp tm gii thot bt kh btlc?

- Ny Hin gi, c bn duyn chng nhp tm gii thot bt kh bt lc. y, ny Hin gi, v T kheo x lc, x kh, dit h u cm th trc,

chng v tr Thin th t, khng kh, khng lc, x nim thanh tnh. NyHin gi, do bn duyn ny m chng nhp tm gii thot bt kh bt lc.

- Ny Hin gi, c bao nhiu duyn chng nhp v tng tm gii thot?

- Ny Hin gi, c hai duyn chng nhp v tng tm gii thot, khngc tc nht thit tng v tc v tng gii. Ny Hin gi, do hai duynny m chng nhp v tng tm gii thot.

- Ny Hin gi, c bao nhiu duyn an tr v tng tm gii thot?

- Ny Hin gi, c ba duyn an tr v tng tm gii thot: khng tc nht thit tng, tc v tng gii, v mt s sa son trc. Ny Hingi, do ba duyn ny m an tr v tng tm gii thot.

- Ny Hin gi, c bao nhiu duyn xut khi v tng tm gii thot?


18/56

- Ny Hin gi, c hai duyn xut khi v tng tm gii thot: tc nhtthit tng v khng tc v tng gii. Ny Hin gi, do hai duyn ny mxut khi v tng tm gii thot.

- Ny Hin gi, v lng tm gii thot ny, v s hu tm gii thot ny,khng tm gii thot ny v v tng tm gii thot ny, nhng php nyngha sai bit v danh sai bit, hay ngha ng nht v danh sai bit.

- Ny Hin gi, v lng tm gii thot, v s hu tm gii thot, khng tmgii thot v v tng tm gii thot ny, c mt php mn, ny Hin gi, do

php mn ny, cc php y ngha sai bit v danh sai bit. V ny Hin gi,li c mt php mn, do php mn ny, cc php y c ngha ng nht vdanh sai bit. Ny Hin gi, th no l c php mn, do php mn ny, cc

php y c ngha sai khc v c danh sai khc? y, ny Hin gi, v T

kheo an tr bin mn mt phng vi tm cu hu vi t, cng vy phngth hai, cng vy phng th ba, cng vy phng th t. Nh vy, cngkhp th gii, trn, di, b ngang, ht thy phng x, cng khp v bingii, v y an tr bin mn vi tm cu hu vi t, qung i, v bin, khnghn, khng sn. Vi tm cu hu vi bi... vi tm cu hu vi h... an tr

bin mn mt phng vi tm cu hu vi x, cng vy phng th hai,cng vy phng th ba, cng vy phng th t. Nh vy, cng khp thgii, trn, di, b ngang, ht thy phng x, cng khp v bin gii, v yan tr bin mn vi tm cu hu vi x, qung i, v bin, khng hn,khng sn. Nh vy, ny Hin gi, gi l v lng tm gii thot. V ny

Hin gi, th no l v s hu tm gii thot? y, ny Hin gi, v Tkheo vt ln mi Thc v bin x, ngh rng: "Khng c vt g" chng vtr V s hu x. Nh vy, ny Hin gi, gi l V s hu tm gii thot.V ny Hin gi, th no l khng tm gii thot? y, ny Hin gi, v Tkheo i n khu rng, hay i n gc cy, hay i n ch nh trng v suyngh nh sau: "y trng khng, khng c t ng hay khng c ng s".

Nh vy, ny Hin gi, gi l khng tm gii thot. V ny Hin gi, th nol v tng tm gii thot? y, ny Hin gi, v T kheo khng tc vinht thit tng, t v an tr v tng tm nh. Nh vy, ny Hin gi, gi

l v tng tm gii thot. Nh vy l c php mn, v do php mn ny,nhng php y ngha sai bit v danh sai bit. V ny Hin gi, th no l cphp mn v do php mn ny, cc php y c ngha ng nht nhng danhsai bit? Tham, ny Hin gi, l nguyn nhn ca hn lng ; sn l nguynnhn ca hn lng ; si l nguyn nhn ca hn lng. i vi v T kheo on tr cc lu hoc v tham, sn, si ny c cht tn gc nh thncy tala c cht tn gc, khin chng khng th ti sanh trong tng lai.


19/56

Ny Hin gi, khi no cc tm gii thot l v lng, th bt ng tm giithot c gi l ti thng i vi cc tm gii thot y, v bt ng tmgii thot khng c tham, khng c sn, khng c si. Tham, ny Hin gi, lmt vt g (chng ngi), sn l mt vt g (chng ngi), si l mt vt g(chng ngi). i vi v T kheo on tr cc lu hoc, th tham, sn, siny c cht tn gc, nh thn cy tala c cht tn gc, khin chngkhng th ti sanh trong tng lai. Ny Hin gi, khi no cc tm gii thotl v s hu, th bt ng tm gii thot c gi l ti thng i vi cctm gii thot y, v bt ng tm gii thot y, khng c tham, khng csn, khng c si. Tham, ny Hin gi, l nhn to ra tng, sn l nhn tora tng, si l nhn to ra tng. i vi v T kheo on tr cc luhoc, th tham, sn, si ny c cht tn gc, nh thn cy tala c cht tngc, khin chng khng th ti sanh trong tng lai. Ny Hin gi, khi nocc tm gii thot l v tng, th bt ng tm gii thot c gi l ti

thng i vi cc tm gii thot y, v bt ng tm gii thot ny khngc tham, khng c sn, khng c si. Nh vy, ny Hin gi, l php mnny, nhng php y l ng ngha vi nhng danh sai bit.

Tn gi Sariputta thuyt ging nh vy. Tn gi Mahakotthita hoan h, tnth li Tn gi Sariputta dy.

(i Kinh Phng Qung Th 43)

I.6- Nhn Xt Chung

T mt vi trng dn trn, cho thy rng th ti vn hc trong kinh tng lmt yu t quan trng v cn thit cho vic nghin cu Pht hc. Trc ht,n cung cp nhng c tnh c bn ca tng th loi, m qua , chng tanm bt c mt phn ngha l trn c s duyn khi (ci ngun) ca kinh.ng thi, qua , ngi c cng hiu c ci phng tin (nhn duynthuyt php) ca kinh c ng dng ty theo mc no, cng nh nhngchic giy c chiu kch khc nhau c dng cho nhng i chn khcnhau. iu ny ng vai tr v cng quan trng trong vic i su vo nidung ca kinh, hay ni mt cch c th, l tinh thn kh l v kh c ca

tt c cc th loi trong kinh tng Pht gio. Hn nhin, chng ta u bitrng, kinh l nhng gio hun ca Pht hoc nhng cch trnh by li theoPht ca cc bc Thnh A La Hn ; v, mc tiu ca kinh l con ng dtdn chng sanh i ra khi nhng kh no, bt an, hng n mt i sngthanh bnh v phc lc, v xa hn na l th gii x ly, thanh tnh tuyt ihay Nit bn v thng. Nhng con ng thng tin theo s ch dn cakinh khng th ging nhau nu xt trn gc phng tin ; v khng th


20/56

khc nhau nu xt n chn tri cu knh. C l y l l do ti sao cn thitphi phn loi th ti v cn phi bit v n.

V li, s phn loi th ti trong kinh in l mt vn quan trng thucphm vi ca lch s vn hc Pht gio. N, mt mt xc nh tm vc ttng ca trit l, mt khc l nhng iu kin khng th thiu i vi vicnghin cu v phn tch vn bn. C nhin, ngi ta s khng th thng hiuni dung mt cch r rng nu nh khng xc nh c ci hnh thc c

bn ca ni dung nh xut x, thi gian, a im, th loi, c trng ngnng v.v... ; cng nh khng th bit r ni l g nu n khng c phnnh trong s khc bit vi nhng i tng khc n, nh sng, sui, thcghnh v.v...

Tuy nhin, cn ghi nh rng, s phn loi th ti d sao i na cng ch

mang tnh khi qut v hnh thc. Vn quan trng hn cn phi cnghin cu l nhng g nm bn trong hnh thc ca cc th ti. Do ,phn trng tm ca tp tho lun ny s c ch trng vo vic phn loicc loi hnh ngn ng c bn c trnh by trong kinh tng Pht gio.

Phn Hai - Cc loi hnh ngn ng trong kinh tng PhtGio

Nh trnh by, s phn loi th ti trong kinh tng Pht gio ch l s khiqut v mt hnh thc v lun lun mang tnh c l. Bi l, mi mt th tikhc nhau li c nhng hnh thc trnh by ging nhau v c s dngnhiu loi hnh ngn ng ging nhau. Tuy nhin, vn c t ra y ls phn loi ngn ng nh c trnh by trong cc th ti kinh tng.

Ni theo thc t, c bao nhiu tm l khc nhau, c bao nhiu trnh khcnhau, c bao nhiu chiu hng t duy khc nhau, c bao nhiu cm xckhc nhau vn vn, th c by nhiu ngn ng khc nhau ; v nh xcnh ngay t u, ngn ng chnh l hnh thc ca t duy. V do , c bao

nhiu t duy th c by nhiu ngn ng hoc l trn c s giao tip, hoc lmc nhin hin th mt cch v hnh, nh tnh cht khng mu ca dngnc lng l tri theo dng nc.

Tuy nhin, mt cch khi qut, c th cp n mt s loi hnh ngn ngc din t trong kinh tng nh : ngn ng n d, th d ; ngn ng biutng, biu cm ; ngn ng ly nim, thc ti ; ngn ng thin nh, t duy.


21/56

l cc ngn ng c trng, tiu biu ca ngn ng trong kinh tng Phtgio. y, chng ta tun t kho st theo tng loi hnh.

II.1- Ngn ng n d v th dC th ni, hu ht cc thi thuyt gio ca Pht u li rt nhiu nhngth d, n d c th, gip ngi i d hiu, d nm bt v d suy nim.Trong kho tng vn hc Pht gio, t kinh tng Nikya, Agama cho n cc

b kinh thuc i tha u mang theo nhng hnh nh n d, th d c sc.

1- Ngn ng n d

y l loi hnh ngn ng lin tng, so snh ngm. c Pht s dng

ngn ng ny mt cch thin xo ni ln s tht ca kh au v an lc,ca h ngy v chn tht trong i sng tm thc ca con ngi, cng nhdng n ngm gii thiu mt cnh gii gii thot khi mi ly phin trnth. Chng ta bit rng, c kh au v hnh phc u c xy dng trn cs ca tm. Mc du kh au v hnh phc l hai tnh cht khc bit nhauhon ton, song c hai u l yu t thng trc trong tm thc. N lng ltrong tm nh ht ging ng yn trong lng t. Vn l ch s hin thhay biu hin ca kh au v hnh phc lun lun ty thuc vo trng thica tm thc. V trng thi li ty thuc vo "ci nhn" ca mi conngi - tc thc, ch v kht vng. Do , ngn ng n d m c Phts dng l nhm n by t s tht ca c hai mt ca i sng : chn vtc, h v tht, thin v c, c v khng, v minh v gic ng v.v... y,c th ni kinh Dhammapada (Php C) l mt trong nhng loi hnh cangn ng n d v th d c sc. Chng hn, khi cp n vn yuthng hay i dc ni chung, c Pht dng n cc hnh nh "dngsng yu thng" (currents of craving) hay "36 dng i" (8) ni ln scmnh bn b ca lng yu thng, i dc :

"Dng i dc chy khp

Nh dy leo mc trn" (PC 340)"Ngi say m i dcT lao mnh xung dng

Nh nhn sa vo li" (PC 347)


22/56

"Ba mi su dng iTri ngi v bin iCc t tng tham iCun tri k cung si" (PC 339)

Nhng cu kinh ny cho thy rng, c Pht n d ci ngun i dc cacon ngi nh dng chy lun lu bt tn. N cun tri i ngi vo thgii trm lun, sinh ri ti sinh. V chnh s n d su sc v c o gi ln trong tm thc ngi nghe mt nh tng v s "tri chy ca dngsng i". Trn bnh din chn l, tm thc ca con ngi lun lun tri chynh mt dng sng. Trong mt ci tch tc, n tri t i tng ny sang itng khc. V trong hu ht cc s tri ln , dng nh "kht vng trnn, tr thnh" mt ci g , hay mt iu g - tc ci dc vng ca micon ngi, hay ni khc hn, l nhu cu ca mi con ngi - lun lun

c mt. M y, c Pht cp n 36 dng i, th c ngha l conngi lun lun nhu cu: mong rng ti c mt nh th ny ; mong rng tic mt khc nh th ny v.v... Nhng kht vng c tr nn th ny, ctr thnh th khc v.v... chnh l nhu cu Hin Hu. N l lc hay, lnguyn ng lc thc y dng sng i vn hnh tng tc. V cngl mu cht ca s trm lun. N c mt trong 36 dng i. V th, s giithot hay vt qua dng sng i dc cng c ngha l gii thot dng sanht, lun hi. y l l do ti sao s gii thot ca Pht gio c gi l vt

bc lu - vt dng thc sinh t (9).

c Pht dy:

"Ai sng i nyi dc c on tnSu ri khi ngi y

Nh nc ri l sen"Hoc :"T kheo, tt thuyn nyThuyn khng, nh i mau

Tr tham, dit sn hnt n ci Nit bn" (PC 368)Ni dung bi k trn cp n con thuyn khng - tc mt tm thc khngcn cu mang cc yu t ca tham, sn v si na. V tt nhin, ch nhng aii trn con thuyn khng y, mi c th vt dng thc sinh t.


23/56

T mt vi trng dn trn, thng qua cc t ng n d nh : "dng sng i","vt dng", "con thuyn khng" v.v... cho thy rng, ngn ng n d l mtc trng tiu biu v rt ph qut trong kinh tng Pht gio. V nhng thd trn ng nhin ch l mt trong v s trng hp c trnh by trongkinh.

2a- Ngn ng th d 1

Ngn ng th d l ngn ng din t v mt hnh nh c th, mt trnghp c th minh ha cho vn c nu ra. Trong kinh tng Pht gio(c Nam tng v Bc tng) (10), c rt nhiu hnh nh th d. c Pht,trong mi php thoi thng dng th d c th minh ha cho gio l ca

Ngi. Nu xt v loi hnh ngn ng th d, th kinh Php C c xem lbn kinh ni bt nht v cc th d. V, theo nhiu nh nghin cu Pht hc,

th ngn ng ca kinh Php C l ngn ng th d. Tuy nhin, trong hu htcc kinh u c th d, chng hn phm Th d trong kinh Php Hoa cng lmt trng hp in hnh. Nhng c mt s khc bit kh quan trng vnhng th d ca kinh tng Nam truyn v Bc truyn. cc kinh Nikya,Agama, cc th d phn ln gn lin vi nhng hin tng, s vt, s kinxy ra trong i sng hng ngy, nh th d : con voi, bng hoa, con rn, cica, li cy...(11). Trong khi , cc kinh Bc truyn, cc v d phn lnmang tnh cch trit l uyn o, nh th d "nh la" (kinh Php Hoa), th d"g cng t m chu i lm thu" (kinh Php Hoa), th d lu cc T l xna (kinh Hoa Nghim) v.v... (vn ny s c bn sau).

Tuy nhin, y ch cp n th d c dng nh l mt th cch cbit ca ngn ng kinh tng. chnh l nhng th d rt sng ng, rtgin n nh nhng s kin, hin tng xy ra hng ngy v gn lin vii sng tm thc, tnh cm ca con ngi. Do , chng ta s tr li vingn ng th d ca kinh Php C, mt loi ngn ng c trng v tiu biuca kinh ny.

Nh cp, c Pht, trong kinh Php C, s dng ngn ng th dnh l mt th cch c bit nh ng tm thc cung si ca chng sinhv lm cho chng thc tnh, ng dy i ra khi gic mng h o ca cuci. Do , nhng th d m c Pht dng y l nhng th d xc thcvi thc t, vi th gii sum la vn tng ca mun ngn s th khc bit va th. l nhng con chim, hn , lau sy, vn vn v vn vn. Mi likinh, mi li k ca Php C u ni ln mt hnh nh sinh ng no . V


24/56

thng qua mi hnh nh, c Pht gi gm o l hin thc cho conngi.

Nhng bi k kinh nh :

"Ngi ngu du trn iThn gn ngi c tr (m)Khng bit c chnh php (th)

Nh mung vi v canh" (PC 64)Hoc :"Ngi tr du mt khcThn gn ngi c trBit ngay c chnh php

Nh li vi v canh" (PC 65)

Hoc :"Ai phin no on schn ung khng tham mT ti trong hnh xKhng, v tng, gii thot

Nh chim gia h khngDu chn khng tm thy" (PC 93)Hoc :"Ngi tnh thc, chnh nimKhng bm vo chn no

Nh thin nga ri aoB sau mi tr n" (PC 91)Hoc :"Khi no cha ct titTnh i gia gi traiTm vn rng buc

Nh b con, v m" (PC 284)Hoc :"Nh hoa vassik (11)

Qung b cnh a tnCng vy, thy T kheoHy gii thot tham sn" (PC 377)T nhng bi kinh trn, chng ta thy r c Pht dng n nhng th dnh : ci mung, v canh, ci li, du chn chim, con thin nga, con b conv v m, hoa li v.v... nh l nhng hnh nh y n tng gio dcngi i. V trong cch dng th d, Ngi lun lun trnh by theo quan h


25/56

nhn qu, mt quan h rt ph bin, khch quan trong trit l nhn sinh cngnh trong i sng thit thc. l cc cu trc "nu... th", "h... th","nu... vy" v.v... Trn bnh din ngn ng, cc cu trc mang tnh tngquan nhn qu nh "nu... th", "h... th" thng c dng din tchn l khch quan, hay s tht tt yu. Chc nng cng c ngn ng can l dng xc nh nhng gi tr bt bin, nh "nu du vo nc thdu s ni ln", hoc nh "nu nh sng n th bng ti s tan". V th, khic Pht dng ngn ng th d din t chn l, th gi tr chn l khngnhng cng hin l r ln, m n cn nh mnh vo nhn thc ca conngi - nhng k ang "l m nhn nh nh ngi i m" (13). C l yl l do Pht dng ngn ng th d nh l mt phng tin thin xo truyn t chnh php. V iu cng cho thy nng lc "v ngi bin ti"ca Pht, t ra l trn b mt ngn ng.

Mt yu t khc na cng cn bn n y l yu t thi ca hay ngh thutthi ca tim tng trong nhng hnh nh th d. l trng hp ca nhngbi k nh :

"Hng cc loi hoa thmKhng ngc bay chiu giHng ca ngi c hnh

Ngc gi khp tung bay" (PC 54)Hoc :"Hoa chin n, gi la

Hoa sen, hoa v quGia nhng hng hoa yGii hng l v thng" (PC 55)Hoc :"Nh ong n vi hoaKhng lm hi sc, hngChe ch hoa, ly nhyBc thnh i vo lng" (PC 49)

2b- Ngn ng th d 2Nh trnh by, ngn ng th d trong kinh tng Pht gio c chia thnhhai loi gn lin vi hai h thng kinh tng Nguyn thy v kinh tng itha. kinh tng Nguyn thy (Nikya v Agama), cc hnh nh th d

phn ln mang tnh cch hin thc, c th. Tri li, trong kinh tng i tha,cc th d a phn mang tnh cch trit l uyn o nhm minh ha cho s


26/56

vn hnh ca tm thc. C khi cc th d c dn gii trong kinh biu trngcho th gii thanh tnh tuyt i ca chn nh, cng c khi n biu trngcho th gii vng tng v cung si ca con ngi. Ni chung, im c scca ngn ng th d trong kinh tng i tha l s ph trn dng chy catm thc trn c hai mt cu nhim v chn nh. V trn bnh din chn l,n biu din xc thc v c th s din bin ca hai mt chn v tc trn cng mt tm im. Cc th d, do , lun lun c xem nh lnhng biu hin chn xc ca tm thc. T , nu nh trong kinh tng

Nguyn thy, nhng th d l nhng hnh nh c th, bnh d trong ithng, th ngc li, trong kinh tng i tha, th d chnh l nhng nhtng ca tm thc, n mang tnh cch siu hnh v chung nht. N cngkhng nhm ch n mt i tng c th c bit no, m n l cch thdin by thc ti, d l thc ti o hay thc ti ton chn. V th, cc nhtng c th d, phn ln khng phi l nh tng c th, hin thc trong

i thng, v c khi n cng khng c thc trong i thng. y, th dcng l n d. N dung ha vo nhau tc thnh nhng biu hin c thca tm thc - tc th gii siu hnh. Do , trong con mt ca ngi trn,cc hnh nh th d v n d ca kinh i tha thng c xem nh lnhng hot cnh k b l thng. Hn nhin, c gi khng th ph nhn ccnh tng , nhng nm bt n cng khng phi l chuyn gin n ; ni hi con ngi mt s n lc, chuyn ch trc nhn.

Kinh Hoa Nghim (Avatamsaka Stra) c mt th d rng : "C mt con qutrn trung, i kht ang i dc theo con sng Hng. Cn kht nng bngang thiu t trong tm can ca n, thc gic n i tm kim nc ung sng Hng. V khi i din trc sng Hng, n khng thy nc u c,m ch thy y sng ton l mt t kh cn v nt n".

Th d ny, hn nhin l khng c tht, t nht l trong mt ngi trn. V ncng khng m ch n mt i tng c bit no. Nhng ngha biu thca n l mt thc t i vi con ngi. y, chnh ngn la dc vngthiu t con qu lm cho con mt ca n t xa nha mi hin hu angmi mit ph by. Chnh nghip lc qu nng n bin ngun nc trong

mt ca sng Hng thnh di t kh cn, nt n.Hoc l cu chuyn b Thanh , m ca Tn gi Mc Kin Lin. Khi cmchn cm trong tay, lp tc n bin thnh than la. Nu i qua mi d liulch s hin thc, th cu chuyn ny cng c th c xem nh l mt thd v n d c sc v "ngn la dc vng". N thiu t tt c th gii hinthc khch quan, bin th gii tr thnh ha ngc v mi th c trong


27/56

th gii thnh than la. Tt nhin, ha ngc v than la ch hin hu ivi nhng ai ang b ngn la dc vng thiu t.

Mt th d khc rt c o c ni trong kinh Php Hoa l "nh la"(phm Th d). Chuyn k rng : C mt trng gi giu c. Ta nh cang rt ln nhng ch c mt li ra. Con ci ca ng ang tung tng vuichi, bng pht chc ta nh b bc chy. Ngn la bao ph sut tngthnh v lim tn mi nh, nhng cc con ca ng khng h hay bit v cmi vui chi trong ...

Ngi "nh la" y chnh l ngi nh tm thc m chng ta ang tr ng.N, qu tnh ang mi mit chy bi cc dc vng, mong mun, nhu cu...Nu khng nhanh chng i ra khi cn nh (cn nh dc vng) th s bthiu t v s cht tn nh tro bi. Nhng tr tru thay, loi ngi ang mi

m trong cuc vui, lm sao chng c th thy c s nguy him ang vyba xung quanh chng.

T mt vi dn d trn, cho thy rng php n d v th d ca ngn ngtrong kinh tng i tha qu tht l v cng uyn o. Ch mt ch l"la" nhng n c th d mt cch linh hot. C khi la biu trng chodc vng, nhng cng c khi la biu trng cho sc mnh ca thin nh,nh "la tam mui" trong kinh Lng Nghim, vn vn v vn vn...

Nh th, r rng ngn ng th d v n d l mt c trng trong h thng

ngn ng kinh tng Pht gio.

II.2- Ngn Ng Biu TngNu nh i vi kinh tng Nguyn thy, nht l kinh Php C, ngn ng thd v n d c xem l ngn ng c trng, th ngc li, i vi kinh tngi tha, nht l kinh Php Hoa, th ngn ng tiu biu l ngn ng biutng. Hu ht cc kinh i tha u c ni bng ngn ng biu tng.Tuy nhin, ri rc trong kinh tng Nguyn thy, thng hoc c Pht vndng hnh nh biu tng. iu quan trng cn phn bit i vi kinh tng y l ngn ng biu tng, ch khng phi l hnh nh biu tng. V l,hnh nh biu tng th hu nh kinh no cng c. Nhng ngn ng biutng c th ni l ngn ng c th ca kinh tng i tha. Tt nhin, ciht nhn bn ca ngn ng biu tng vn c tm thy trong mt s kinhtng Nikya v Agama.


28/56

V ngha ca biu tng, trc ht, chng ta thy rng biu tng lunlun l biu tng v mt ci g khc n, ch khng phi l v chnh n. Td ni bnh xe "php lun" biu tng cho chnh php, th c ngha lchnh php c biu tng bng bnh xe (php lun). y, ci biutng l bnh xe nhng ci c biu tng l chnh php, ch khng phil bnh xe. Do , biu tng lun lun l biu tng v ci g hay cho cig khc n.

Trong Nikya (14) k rng:

Mt , c mt tu s n gio nhn thy du chn ca Pht in di ct cnhng du hiu l thng, nn ng n gn Pht v hi rng:

- Phi chng Ngi l Deva (15)?

- Phi chng Ngi l Gandhabba (16)?

- Phi chng Ngi l qu Yakka (17)?

- Phi chng Ngi l ngi?

Vi nhng cu hi nh trn, c Pht u tr li l khng. Tu s hi tip:"Vy Ngi l ai?".

c Pht tr li:

"Nh hoa sen p v d thngKhng cu nhim bn nh, nc cCng vy, gia chn bi trnTa khng vng cht bn nh

Nh vy, ta l Pht!" (18)

Giai thoi trn l mt nh ngha c sc v Pht. C l y cng l c s mv sau c mt b kinh ra i mang tn l Php Hoa (Diu php lin hoa).

y l b kinh vn c xem l Php vng - tc vua ca cc kinh trong hthng kinh tng i tha. Biu tng ca kinh l HOA SEN. Hoa sen tngtrng cho Pht v Pht tnh mi con ngi.

Nh chng ta bit, hoa sen l mt loi hoa c bit. N ch mc ln trongm ly. Mc du vy, hoa v hng ca n lun tinh khit, khng cunhim bi bn nh, nc c.


29/56

"Thot bn n a sen thanhBn tanh m vn lc nn hng tri"

Hoc:

"Trong m g p bng senL xanh bng trng li chen nhy vng

Nhy vng bng trng l xanhGn bn m chng hi tanh mi bn"

iu ny cho thy ngha biu tng ca hoa sen l mt s ton thin ngaygia lng cuc i trc. V cho n nay, hoa sen i vo truyn thngPht gio bi hnh nh biu tng ca n.

V ngha biu tng ca hoa sen, c th tm tt nh sau:

1) Mc trong bn nhng khng b nhim

2) Hoa ch n khi vn ln khi mt nc

3) Trong mt hoa vn c c nhy, i, gng, ht...

y l ba c tnh biu tng cho Pht tnh mi con ngi. S tng quanca biu tng nh sau:1) S gic ng, gii thot khng th thot ly ngoi con ngi trn th vcuc i trn th m c.

2) Tm V thng chnh gic (tm hoa) ch thnh tu khi no vn ln khimi trn cu, nhim .

3) Trong mt bn th tm vn cu mang y mi c tnh, nh tt cchng t nm im trong chiu su ca tm thc.

Trn c s ny, hoa sen tr thnh ch trung tm ca ton b kinh Php

Hoa, cng nh l biu tng c th trong kinh tng Pht gio.V ngn ng biu tng, tc l dng ngn ng hnh nh ni ln mt vn no , nh dng hnh nh chim B cu trng ni ln kht vng ha

bnh. V l , ngn ng biu tng l ngn ng mang y mu sc, hnhnh. iu ny c th c xem nh l hin tng lun (phenomenology).Cc kinh nh Php Hoa, Hoa Nghim... c th c xem nh l mt hnh


30/56

thc ca hin tng lun. V khi dng n hnh thc din t v mtci khng hnh thc, th ng nhin, trn mt gc no , vn cnng ln mt tm mc siu hnh. Do , c th ni nhng cu trc v hotcnh ca ngn ng biu tng trong kinh in, nht l kinh Hoa Nghim,u thuc v siu hnh hc. V th, khi c kinh, nu c gi b rng buc

bi nhng nh tng hnh thc ca kinh v cho l cnh gii hin thc,ngha l ri vo sai lm mt cch no .

Chng ta u bit rng, tm thc vn l cnh gii khng mu sc, khnghnh th, khng c ng th. N l v tng. Dng ci c hnh tng niv ci khng hnh tng ch l mt li din t, n c xem nh "conthuyn a ngi sang sng". V li, mt s th nu c hnh tng tt phic sinh dit. V nhng g c gii hn bi hai u sinh dit u thuc v

php hu vi, v thng. khng phi cnh gii thanh tnh, khng, v

tng v gii thot. Nhng nu khng dng hnh tng din by vtng, th cnh gii v tng s khng c bit n. Nh th, cuc ithoi tm truyn gia cnh gii thnh tr ca Pht v phm tc ca chngsinh s din ra nh th no y? V na, cnh gii v tng gii thot du lkhng hnh tng, khng sc tng, nhng khng v vy m n khng hinhu. y l l do ti sao, Pht dng n ngn ng biu tng nh l mt

phng tin ti thng truyn t v dn dt chng sinh i vo Nit bn -mt cnh gii thanh tnh, gii thot ngay ni mt t g gh, tc ly ca trnth ny.

y, xin trch mt on gii thiu v "cung in" ca Hoa Nghim quadng ngn ng biu tng:

"By gi, Thin Ti ng t yu cu B Tt Di Lc m ca lu cc v chophp mnh bc vo. B Tt n trc lu cc v khy mng tay, v ka, ca m! Thin Ti ht sc hoan h bc vo, ri th ca t ng khp licng nhim mu nh khi m ra!

By gi, mt quang cnh hin ra trc mt, l thay!

Lu cc rng ri bao la cng ng nh h khng. Mt t c dt bng vs cm thch loi, v ngay gia lu cc c v s cung in, v s ca ln,v s ca s, v s thm cp, v s lan can, v s ng i, tt c u clm bng by bu. Li c v s phn, lng, dy ging, li, loi mn

bung, cng lm bng v s cc th chu bu. V s chung nh reo vangtrong gi, ri v s cc th hoa tri, treo v s di trng hoa, t khp ni v


31/56

s l hng, ma v s l vng rng, treo v s mt gng bu, t v sngn n, ging v s o p, lm v s bo trng, t v s bo ta bntrn ph v s la qu.

Li cng c v s hnh tng lm bng vng rng dim ph n(jambnada) hay bng cc chu ngc - tng ngc n, tng B Tt v.v...

V s loi chim p ang ht du dng, v s hoa sen nhiu mu n r, vs cy bu c trng th t tng hng, v s ngc ma ni phng cc tia sngchi li - v nh th, khp cng c lu cc c v lng a tng k cc thtrang nghim c dng trang nghim.

V pha trong lu cc rng ln, huy hong, trng l ny, cng c hng trmngn v s lu cc, mi lu cc cng huy hong, trng l nh lu cc

chnh, v cng rng ln nh h khng. V ht thy v s lu cc ny, khngng ring r vi nhau; mi ci y nguyn bn v tn ti ca n trong s haiu ton din vi tt c lu cc khc; y, khng c g cn tr lu cc nyhn nhp lu cc n, ring v chung; c mt trng thi hn giao ton din,nhng hon ton c trt t. Thin Ti ng t thy mnh trong ht thy cclu cc, cng nh trong mi mt lu cc, trong ci mt bao hm tt c v ttc bao hm mt.

Khi thy mnh trong cnh k diu ny, vi tm tr bay ln t ci munhim ny n ci mu nhim n, nim vui ca Thin Ti khng bit u l

b bn. Ri ht thy cc tng, tr ht thy cc chng, dit ht thy cchoc; v by gi ang gia mn v ngi gii thot khng gii hn.

c gia tr bi uy lc ca B Tt Di Lc, Thin Ti t thy mnh c tronght thy cc lu, ng thi thy cc cnh gii t ti bt kh t ngh, vcuc i ca B Tt Di Lc. Tc l thy B Tt Di Lc va mi pht tmcu chng V thng B ; thy Ngi c danh hiu nh vy, chng tc nhvy, thin hu nh vy, gieo trng thin cn nh vy, tui th nh vy, trangnghim ci Pht nh vy, pht nhng nguyn nh vy, tham d chng hiPht v B Tt nh vy, tri qua bao nhiu kip thn cn cng dng cungthnh Pht nh vy. Nh th, tt c nhng vic trong i ca B Tt Di Lc,Thin Ti thy ht.

Li thy B Tt Di Lc khi va chng T tm tam mui (Maitra Samdhi)nh th no, m t v sau c gi l T Th (Maitreya). Li thy Di Lctu cc diu hnh, thnh tu cc Ba la mt, c cc nhn (ksnti), chng cctr a, thnh tu cc ci Pht, h tr chnh gio cc Nh Lai. Li thy Di


32/56

Lc chng ng php H sinh v c Nh Lai th k cho V thng B ,lc no v u.

Thin Ti li thy trong mi lu cc, B Tt c mt v th gii chkhuyn thnh du dt ht thy chng sinh tu hnh mi thin o; c mtv h th khuyn thnh lm li ch cho ht thy chng sinh; c Thch(Sakra) khuyn thnh m qu trch v nhng bn nng kht dc ca chngsinh; c Phm Thin khuyn thnh m tn dng v lng phc bo cathin nh; c tri D Ma (Yma) khuyn thnh m tn dng v lng

phc bo ca hnh nhip tm; c tri u Sut (Tusita) khuyn thnh mtn dng cc cng c ca B Tt s thnh Pht trong mt i na; ctri Ha Lc (Nirmita) khuyn thnh m hin cc bin ha thn cho thinchng thy; c tri Tha Ha T Ti (Vasavartin) khuyn thnh m dinthuyt Pht php cho nhng ty tng.

Thin Ti thy, hoc B Tt hin lm Ma vng m thuyt ht thy cc phpu l v thng; hoc v Phm Vng m thuyt thin nh, v lng h vlc; hoc v Atula (Asura) m ln vo bin i tr bit rng ht thy phpvn nh huyn, ging cho Atula vng v qun i Atula hy on tr htthy kiu mn, cung ngo v say sa. Hoc thy B Tt phng i quangminh vo ci cht cu vt chng sinh khi cc kh no ca a ngc;hoc thy B Tt th gii ng qu b th cc th m thc cu ri s ikht ca chng ng qu; hoc thy B Tt trong ci sc sinh t cc

phng tin iu phc chng. Hoc thy B Tt ging php cho cc

chng hi ch Thin trong cc ci tri H Th, tri u Sut, tri D Ma,tri Ha Lc, tri Tha Ha T Ti v tri i Phm, ging cho cc chnghi Long Vng (Naga), D Xoa (Yaksa), La St (Raksa), Cn Tht B(Gandhara), Atula (Asura), Ca Lu La (Garuda), Khn Na La (Kinnara), MaHu La Gi (Mahoraga), Nhn (Manusya) v Phi nhn (Amanusya). Hocthy B Tt ging php cho cc chng hi Thanh Vn (Sra-vaka), DuynGic (Pratyekabuddha), B Tt (Bodhisattva) t mi pht tm cho n a vcu cnh. Hoc thy tn dng cc cng c ca cc B Tt t S a chon Thp a, vin mn ht thy Ba la mt, chng nhp ht thy cc nhn,

thnh tu ht thy i tam mui, thm nhp gii thot, tn dng cnh giithn thng do thin nh v tam mui, tn dng hnh ca B Tt, i thnguyn ca B Tt. Li thy B Tt Di Lc cng cc v B Tt ng hnhkhc, tn dng cc cng xo ca th gian, v ht thy cc phng thut cth em li li ch cho chng sinh. Li thy B Tt Di Lc cng vi cc BTt s thnh Pht trong mt i na, tn dng mn Qun nh (Abhisekha)ca ht thy ch Pht. Li thy B Tt Di Lc tinh tn khng h mi mt, tu


33/56

tp cc thin nh v Bn v lng tm, cc nhp bin x (krtsnyatana) vcc gii thot, hoc nhp tam mui m th hin cc nng lc thn bin.

Thin Ti li thy B Tt Di Lc cng vi cc B Tt khc nhp vo tammui v t mi l chn lng hin ra v s ha thn nh my: my Thinchng, my Long Vng, my D Xoa, my Cn Tht B, my Atula, myCa Lu La, my Khn Na La, my Ma Hu La Gi, my Thch, myPhm Vng, my H Th, my Chuyn Lun Thnh Vng, my TiuVng, my vng t, my i thn, my quan thuc, my trng gi, myc s, my Thanh Vn, my Duyn Gic, my B Tt, my Nh Lai, myht thy chng sinh.

By gi, Thin Ti nghe ht thy cc php mn ca Pht pht ra du dng tmi l chn lng ca ht thy cc B Tt nh tn thuyt cng c ca B

tm, tn thuyt b th, tr gii, nhn nhc, tinh tin, thin nh, tr tu, bnnhip php, bn v lng tm, cc tam mui (samdhi), tam ma bt (samapatti), cc thn thng, cc minh hu (vidy), cc tng tr (dhrani),

bin ti (matibhna), cc (satya), cc tr, ch (samatha), qun (vipasya),gii thot, cc duyn, cc y (pratisarana), cc mn thuyt php (upasthna),cc thn tc, cc cn lc, by phn B , tm chi Chnh o, Thanh Vntha, Duyn Gic tha, B Tt tha, cc nhn, cc hnh, cc nguyn.

Thin Ti li thy cc Nh Lai c i chng vy quanh; hoc thy cc niPht ging sinh, thy dng h, thn hnh, tui th, s kip, quc , danh

hiu, cc php hi, cc phng tin li sinh, cc giai on k tha v.v..., vitt c sai khc ni cc Nh Lai.

Thin Ti li thy mt ta lu cc c bit cao rng v trang nghim huyhong nht, trng l v song, gia ht thy nhng ta lu cc c nhnthy bn trong lu cc T l gi na. Trong ta lu cc v t ny, Thin Tithy c tam thin th gii trong chp mt gm c trm c ci tri u Sut(Tusita). V trong mi th gii , li thy B Tt Di Lc ging thn nsinh, Thch (Sakra), Phm Vng (Brahma) v cc thin thn ang knhl B Tt, Ngi i by bc, quay nhn mi phng, ct ting rng s t,ri hin lm ng t trong triu nh, ri cung in, ni du h, ri b i cu Nht thit tr, ri tu kh hnh, nhn sa, ri bc ti o trng, chinh

phc ma qun, thnh tu V thng Chnh gic di ci B , PhmVng khuyn thnh chuyn php lun, Pht n cc ci tri ging php; vkip s, tui th, chng hi trang nghim, quc thanh tnh, tu cc hnh vnguyn, gio ha thnh thc chng sinh, phn b x li, tr tr chnh php,


34/56

thy u khc nhau ni mi Pht, u c thy ht" (19).

Mt S Biu Tng Quen Thuc Trong Kinh Tng

Trong kinh tng Pht gio v Tam tng thnh in ni chung, c rt nhiubiu tng. y ch xin cp n mt s biu tng quen thuc thngc truyn tng trong i sng hng ngy.

1) Hoa sen: Biu tng cho chn l. V chn l l chn l hin thc trongcuc i, n hin th gia trn th lm u phin v tc ly. V mt x hi vtn gio, hoa sen biu trng cho con ng "nhp th sinh ng" ca Phtgio. l nhng thnh ng thng c dng nh "C trn bt nhimtrn" (Sng trong trn th nhng khng b nhim bi trn th). Hoc "Pht

php bt ly th gian" (Pht php khng ri khi th gian m c). Hoc"Mun n Nit bn hy vo ng sinh t" v.v... V mt trit l, hoa sentng trng cho nhn qu cng thi...

2) t: Biu tng cho bn tnh ca tm. N vn bnh lng, khng phn bit,nh tnh cht ca mt t khng h t chi bt k mt s ph dm no. Aicng c th t chn ln n. V t c th dung cha tt c mi th trn im khng h phn bit phi, tri, tt, xu, nh, sch, sang, hn... Thut ngPht hc thng gi l tm a - tc l t tm.

3) Nc v sng: Nc, trong kinh tng i tha thng c v cho tm,cn sng th c d cho thc. Tm l th tnh bnh lng, an nhin, btng; cn thc th lao xao, tn lon lin hi nh l nhng cn sng gi act ngoi i dng mnh mng. Trong Duy thc hc, tm tc l tng thcAlaya, cn thc tc l thc th su (20).

4) Con vn, con kh: C hai u tng trng cho s bung lung, phng dtca thc. Thnh ng gi l "tm vin, m" (tm quay cung nh kh,vn, nga).

5) Chng ha s: Biu tng cho nng lc to tc ca tm thc. Kinh LngNghim ni "Tm nh cng ha s nng ha nht thit php", ngha l tmnh chng ha s bc thy (ha s) c th v bt k iu g anh ta mun.

6) Ngi nh, lu cc: Tng trng cho c cu thuyn thch ni ti ca tmthc. C th xem ngi ch ngi nh ca tm thc chnh l s vn hnh ca


35/56

tm thc mi con ngi. Kinh Php C, c Pht ni: "Ch nh, ta nm bt c mi ri!". Ch nh y, ni theo chuyn mn tc l Hnh untrong nm un; cng vy, lu cc L x na nh c gii thiu trong kinhHoa Nghim thc cht chnh l s biu tng ca tm thc - ngi nh tmthc, hay cung in nh tri l th...

7) Bnh xe: Biu tng cho chnh php c vn hnh. Bnh xe c hai loi:loi 8 nan tng trng cho Bt chnh o; loi 12 nan tng trng cho 12nhn duyn (Duyn khi), hay cn gi l bnh xe "lun hi". Lun hi(samsra) l vng trn sinh ha.

8) Con thuyn: Tng trng cho cc php phng tin (nh kinh in v cciu kin cn yu) a ngi sang sng - sinh t, gii thot, gic ng.c Pht dy: Gio php l con thuyn a ngi sang sng. Khi sang

sng, con thuyn phi c li. Th gian l con thuyn, hy i qua/trnn ch ng mang vc n. Kinh Php Hoa c dng mt s biu tng vgio php nh php c: trng php; php loa: loa php; php v: ma php;

php nh: sa php...

9) Li thin (indra's net): Khi nim ca kinh Hoa Nghim, dng li ngcpht sng ca nh tri tng trng cho nguyn l Duyn khi. Cc tia cali ngc, nh sng ca n t giao thoa v phn chiu li mun ngn musc. y l ngha tng dung, tng nhip, tng tc, tng nhp.

10) Kim cng: Trong kinh Kim Cng, Bt Nh, kim cng tng trngcho tr tu Bt nh. V tr trn c xem nh l s tht ti thng v l chnl ti thng. Tr tu t n l mt gi tr bt bin v vnh hng. c Phtdy: "Ch c tr tu l s nghip v i" (Duy tu th nghip).

11) Chic xe: Kinh Php Hoa c ni n ba loi xe: xe d, xe hu, xe tru(phm Th d) tng trng cho Tam tha gio: "Thanh Vn", "Duyn Gic"v "B Tt". Tam tha tc l ba c xe i din cho gio php c phn bitthuyt. Ngy nay, Tam tha c d cho chic xe ba bnh (tricycle) - tc sdung thng ca ba tha i n Pht tha. M c t bo Pht gio lytn l Tricycle (Tam tha). Trong s so snh, cn c xe ln (i tha), xenh (Tiu tha)..., tt c u ch cho phng tin chuyn ch gio php ca

Nh Lai.

12) Nh la: Tng trng cho s bt an, kh no do chnh dc vng lnguyn nhn t chy ba ci nh nh la l nh th (Tam gii v an, Donh ha trch). Biu tng ny c trnh by r trong kinh Php Hoa.


36/56

13) La, uc: Tng trng cho hai i tng: con tim v l tr. Con tim tcl cn kht vng cung nhit nh l la dc, la sn hn. L tr l tr tu, nng vai ca ngn uc soi ng dn li. Con tim thin v tnh cm, cmtnh; l tr thin v l tnh. V tm vc cao, la c xem l tam mui -tinh th ca t bi v tr tu.

14) Dng sng: Tng trng cho s lun hi sinh t. Nguyn nhn ca lunhi sinh t l dc vng, nn thut ng thng gi l i h (dng sng i). Sc mt ca con ngi chnh l s c mt ca i, th v v minh. Vt quadng sng i l cu knh, gii thot.

15) Bn kia b: Khi nim ca kinh Bt Nh, tng trng cho ngi quan bn kia b sinh t, thot ly mi hu v, sinh dit, thng on, kh lai...Cu linh ng ca Bt Nh l: "gat, gat, paragat, parasangat. Bodhi

svaha!" (i qua, i qua, i qua b bn kia, i qua n b bn kia, i!).16) Con thin nga: Tng trng cho bc thnh A La Hn, ngi vtdng sinh t. Khi nim ny c dng trong kinh tng Pli. Kinh Php C,c Pht dy: "Ngi t lc c gng gi tm nim khng luyn i, khngeo nu theo ni tr n no, cng ta h nh nhng con thin nga la aoh, ngi y t b ni ny, n ni khc v ra i (PC 91).

17) Ho quang: L nh sng nhiu mu sc phng ra t thn ca c Pht,B Tt..., tng trng cho tr tu, phc c ca c Pht, ch Pht, B

Tt... nh sng l s gic ng, l tr tu ti thng c th xa tan mtrng u ti ca v minh t v thy.

T mt s dn d trn, chng ta thy rng phn ln kinh tng i tha uc thuyt bng ngn ng biu tng. V nu khng hiu c ngha

biu tng th khng lm sao i vo th gii y dy nhng hnh nh biutng trong ngn ng kinh tng i tha.

C mt iu v cng quan trng cn phi bit i vi ngn ng biu tng, l ci biu tng l mt, nhng ci c biu tng lun lun khc mt,

ngha l nhiu hn mt. V do , mt hnh nh biu tng c th c hiuqua nhiu gc , kha cnh khc nhau. T d, la c th hiu l la dc, lalng..., cng c th l la tam mui, la t bi, la tr tu v.v... Tt nhin, y, i vi ngn ng, mi ngha bao gi cng ty thuc vo ng cnh.

Mt khc, nu nh li ni ch l nhng du ch, biu tng, biu trng v.v...,th ng nhin s khng c bt k mt mu thun no xy ra gia cc biu


37/56

tng. V l, mu thun ch c mt trong hin thc ch khng c mt trongth gii biu tng. T d n xanh v n , t thn n u c gi tr nhnhau, nhng n xanh n ng t ng trong mt c cu cng c nli c gi tr khc nhau v hon ton tri ngc nhau. Hoc rng, hnh nhc Pht ngi trn hoa sen, nu hiu theo ngha biu tng th khng c gv l, nhng nu hiu theo th cch hin thc th khng th chp nhn c,v hoa sen vn yu mm, tr phi l hoa sen gi, c to ra bi mt chtliu khc.

Nh th, r rng ch c biu tng v ngn ng biu tng mi c y nng lc din t v mt th gii tm thc, su xa k b v nhim mu. V,cng ch c ngn ng biu tng l phng tin kh d c Pht truynt bc thng ip v thng ca Ngi, cng nh gii thiu cnh gii "duytm Tnh " cho chng sinh - nhng k ch sng bng cht liu v ch hiu

bit v th gii ca Pht thng qua cc du ch, hnh nh, biu tng.

II.3- Ngn ng ly nim-thc tiy l mt loi hnh ngn ng c nht v nh, ch c trong kinh tng Phtgio, mt loi ngn ng xa ri v bung b mi nim, mt loi ngn ngang mi mit ni nh mt cnh chiu thinh khng, lng l v khng tingng. Ngn ng siu vit mi hnh thc cu trc l th ca ngn t; v nvn thot ly mi nim phn bit. Do , c trng ca ngn ng lynim, thc ti l khng t duy, khng l lun, khng miu t, khng phntch, khng so snh, khng th d, khng n d, khng biu tng..., m trili, t thn ca n lun lun c hin th trong dng thc ti, bt tuyt vv bin.

Nh ting ni ch thc ca tnh yu, khng bao gi c ni ra bt k niu ngoi hnh ng yu thng v trong th cch trc din, hin th t nci, nh mt. Cng vy, ngn ng ly nim - thc ti l ngn ng khng li,l ting ni khng li, l tn gi khng tn v.v... N vt ln trn tt c v li ng sau mt ngun sng nng ng v nhim mu v tn. V tt

nhin, trong tng quan Duyn khi, ch c con ngi khng ch th (ngtng) mi c y nng lc trc nhn ngun sng thc ti chn nhny. chnh l mt li ni nhim mu v u huyn nh: "... Nit bn l stht, nhng khng c k i vo; ng Thnh o mnh mng nhng khngthy c hnh gi" (Nirvana is but not the man that enters it, the Path is,

but no traveller on it is seen) (21). Hoc: "Ny cc T kheo, c x ny(ayatana), ti y khng c t, khng c nc, khng c la, khng c gi,


38/56

khng c h khng v bin x, khng c thc v bin x, khng c v shu x, khng c phi tng phi phi tng x, khng c i ny, khng ci sau, khng c c hai mt trng, mt tri. Ny cc T kheo, do vy, tatuyn b: khng c n, khng c i, khng c tr, khng c dit, khng csinh, khng c an tr, khng c chuyn vn..." (22).

i vo c th, xin gii thiu mt trch on v ngn ng ly nim thc ti(23). Trch on ny c ly ra t phn vo ca kinh Kim Cng(Diamond stra):

"Nh vy ti nghe. Mt thi c Pht thnh X V, ti Thng Lm, vnca ng Anathapindika, cng vi 1.250 thy T kheo v nhiu v B Tt".

"Vo bui sng sm, c Pht mc y, cm bt ri i vo thnh ph ln X

V kht thc. Sau khi dng cm xong, Ngi tr v ch , ct y bt, rachn v ngi xung sng ta son sn, ngi cho hai chn, lng thng,chnh nim tnh gic v tm trc mt (Ngi vo thin nh)...".

"Lc by gi, Tn gi Subhuti n chng hi (ang ngi quanh c Pht) vngi xung. Ri t ch ngi ng dy, gc t o sang mt bn vai, qu gi

bn phi, chp tay hng v c Pht v tha rng:

"Tht l tuyt vi! Bch c Th Tn!

Tht l v cng tuyt vi! Bch c Th Tn, c Thin Th, c NhLai, bc Ton gic. Ngi gip cc v B Tt bng s gip k diu".

"Tht l v cng tuyt vi! Bch c Th Tn, c Thin Th, c NhLai, bc Ton gic. Ngi gip cc v B Tt bng s gip cao qunht. Vy, bch c Th Tn, mt ngi (thin nam/n) pht tm B Ttn cu qu v Pht, th lm th no an tr, pht trin v hng phctm?".

c qua on kinh trn, hn c gi thy rng, nu cn c trn ngn ng th

on kinh dng nh khng c mt ni dung no, ngoi tr cu chuyn cPht i kht thc, th thc v thin nh. Ri n li ca ngi ca ngSubhuti dng nh qu l iu g qu bt cht, v ngha v khng logic,khng lin h g n thc t. Li cng v l hn, khi ng Subhuti ni "cPht gip cc v B Tt bng s gip k diu nht, cao qu nht".V li ca ngi li c ni n hai ln. Ri sau , ng Subhuti t cu hilm th no an tr, pht trin v hng phc tm i vi nhng ngi


39/56

mong mun i vo ca Pht. iu ny dng nh ph v kt cu ca nidung cu chuyn. y, qu tnh nu ly kinh vn lm tm phn tch thhon ton bt lc. Vn cn li l gc qua mt bn mi l lun i vodng ngn ng ly nim. V chc chn rng, c gi s hon ton bt ng khimt on kinh trng c v khng logic v khng kt cu li chuyn chng sau n mt th gii nhim mu v thng.

Trc ht, nh chng ta bit, trong kinh Kim Cng, Bt Nh hay ton bh thng Bt nh ni chung, im c bit ca n l khi nim Ba la mt(paramitt) (24), ngha l mt trng thi tm thc hay mt cnh gii bnkia bn b ca nh nguyn. V cc Ba la mt thng c nhc n, l trgii, tinh tn, thin nh, tr tu v.v... (25).

y, ngay phn m u ca on kinh, c Pht hin th trong th cch

c bit ca cc Ba la mt. Kht thc l tr gii; lm iu mt cch singnng, tnh thc l nhn nhc v tinh tn; ngi tro hai chn, tm trcmt l thin nh; tm thc chnh nim v tnh gic l tr tu; s biu hin

bng thn hnh mt cch thng trc dn dt chng sinh v.v... l bth.

Nh th r rng khng h phi l v phi logic khi ng Subhuti ca ngi rngc Pht gip cc v B Tt bng s gip tuyt diu nht v caoqu nht. V l, s gip bao hm trong n c ngun mch ca i sngtm linh v c biu hin qua cch th ca Ba la mt m c Pht chp tr

mi ngy. S dy bo bng c thn v tm nh th qu thc l v cng caoqu. V s gip nh th l k diu v ai cng c th tip nhn v hnhtheo cch sng ca Pht m khng cn phi dng n bt k mt t ng no.S lng l v im lng k v ca c Pht chnh l bi php thoi cc Pht dng ngn ng ly nim, ngn ng ca thc ti sng ng. V ngnng hin ln t "Pht thn thuyt", v gi tr v i nht ca n cngchnh l gi tr "Pht thn thuyt".

V na, y phi xt n nhn vt Subhuti - tc Tn gi Tu B . V chc ng, gia ngn thnh chng, nhn c gi tr "Pht thn thuyt" ny.Chnh Subhuti l ngi hai ln tn dng v thnh cu c Pht ch r conng th nhp thc ti tnh Khng (Paramitta hay Sunyta) cho cc v BTt. V li tn dng ca ng nh thc cc v B Tt trong chng hilc by gi.


40/56

Th ri, t th gii thc ti , Subhuti t cu hi m ng cho thnhchng. iu c ngha l chnh Subhuti chuyn th ngn ng, qua cuni - cu hi ca mnh, t th gii ca ngn ng ly nim sang ngn ng hinthc: "Lm th no an tr tm, pht trin tm v hng phc tm ?". V thl, t , b kinh c chuyn th, hay ni ng hn, l bt u t mtngn ng mi - ngn ng tm thc.

Mt th d khc v ngn ng ly nim, l cu linh ng (thn ch) ca BtNh Tm kinh (26):

"Gat, gat paragat, parasamgat Bodhi Svaha!" - "i qua, i qua, i quab bn kia, i qua n b bn kia, i... V thng Chnh gic!". Cu linhng ngn gn v v i ny l ngun cm hng v tn cho cc dng t tngtrit hc. Mc du t thn n dng nh l v ngha, song trong hm

cha c mt sui ngun uyn nguyn v tn. Tt nhin, khi gi l linhng hay thn ch, ngi ta mc nhin c tng m khng cn phi hiu bitv ngha l ca n. V phn ln cc thn ch thuc Kim cng tha u nhvy. Tuy nhin, trong trng hp ca linh ng Bt nh ny, n vn l mcch cu knh ti hu ca ton b h thng Bt nh trn c hai mt hnh thcv ni dung, l tng v thc ti. Do , cu linh ng l hi th cui cngca bn ny b sinh t, cng nh l hi th u tin bn kia b sinh t -cnh gii ca Nit bn, thc ti. N dn truyn mt sc sng thm hu, mtmnh lc phi thng ca con ngi kht vng V thng chnh gic tm; iqua tt c mi chng ngi v ly phin th gian; i qua tt c mi s i

i ca th gii nh nguyn hu v, sinh dit, minh v v minh, chng sinhv Pht. Hn nh chng ta thy, khi nim gat (i qua) xut hin trong culinh ng l mt biu thc c bit ca tm thc hng n x ly v v nim.T thn ca cu thn ch khng ni ln mt nim no v cng khng dng

bt k mt l lun no. Cu trc ca n l nhng ng t ni tip nhau: "iqua, i qua, i qua b bn kia, i qua n b bn kia". Nh th, r rng si qua y l i qua tt c, i qua mi lun l logic, mi biu tng ca tduy logic, mi hnh th kt cu ca ngn ng vn t, i qua th gii nimv i qua lun c cc nim v th gii nim. Nh vy, mnh m linh

ng pht biu v mc ch ti hu ca n khng g khc hn ngoi hai"ch": X Ly v V Nim . Ci c o v k v nht ca n l ch, dngngn ng ph nh ngn ng v ph nh lun ci c ph nh; dng nim ph nh nim v ph nh lun c cc nim v nim. Do ,t im "i" ti im "n" ca linh ng chn tm ny trong sut tin trnh, n vt qua tt c chng ngi. y l ni dung ca phn gii minh: "Ctm v qui ngi, v qui ngi c v hu khng b, vin ly in o mng


41/56

tng cu knh Nit bn" nh c ni Tm kinh. T cho thy rng,ngn ng ca cu thn ch ny c mt gi tr c bit - c mt khng hai.n vi n xy dng nim tin kin c m khng hiu ngha (nh quannim truyn thng v cc loi thn ch ca Mt tng) l iu tt. Nhng nuquan nim nh th th bin ngn ng ca linh ng tr thnh t ng (ngnng cht). iu ny khng gip ch c g cho vic sinh khi v vn dngchnh kin v chnh t duy - hay ni khc hn l hin thn ca mt ci nhnnh thc (yathabistam). Tt nhin, ni nh th l ch ni trong trng hpca linh ng ny, m khng phi l pht ng mt phong tro tm hiu ngha ca linh ng v ca tt c linh ng. Cn bn v vn phng tin,mc ch cng nh cng nng hnh tr tng c thn ch trong quan nimca Pht gio Mt tng l mt chuyn khc, y khng cp n.

Tr li vn , nh chng ta bit, ngn ng d l hu nim hay v nim, n

d hay th d, biu tng hay khng biu tng v.v..., th chc nng c bnca n vn l "du ch truyn thng". V mi ngn ng khc nhau ch khcnhau nhng "du ch", tc hnh thc ca ngn ng; cn c tnh ca tt ccc ngn ng l truyn thng. Do , ngn ng ca thn ch hay linh ngcng vy, d n c hiu hay l khng, n vn mang chc nng truynthng theo mt th cch c bit no . V th, khng th ni linh ng lmt loi ngn ng khng c ngha. Tri li, tt c cc linh ng u/hoc lmang danh hiu ca ch Pht, ch B Tt, ch Thin thn..., hoc l mangmt thng ip c bit ngn gn m ch khi no c gii (map out) mic th hiu c. Chng hn nh cu linh ng "Om mani padme hum" (27)(n ma ni bt nhi hng). Ch om tng trng cho thn khu thanh tnhca ch Pht v hnh gi. Mani tng trng cho vin ngc qu c th loitr tt c s ngho nn, kh hi, bt an. Padme tng trng cho hoa sen, sthanh tnh, ly cu v v nhim. Hum tng trng cho tr tu ti thng.

Nh th, r rng mi cu linh ng u mang theo trong n mt thng ipsiu th gian. C mt iu, tuy nhin, cn ghi nhn y l ngn ng camantra (hay linh ng, thn ch) l ngn ng khng l thuc vo t duy llun; do , n c gi l ngn ng ly nim. V cng nn lu rng, mc

du n l phi l lun; song, khng v vy m n khng c mt kt cu vnphp. C iu l kt cu vn php ca n c mt th cch ring bit mchng ta s bn n trong mt ni khc. y ch cp n mt chi tit rtnh c lin quan, l s m u v kt thc ca mt cu hoc mt bimantra.


42/56

Thng thng, cu trc ca linh ng, d ngn nht (ch c hai ch) cho ndi nht (hng trm ch) u c bt u bng ting "OM" v kt thc

bng ting "SVAHA" (28). Ting OM nh va trnh by, l biu tng chongun nng lng thanh tnh ca thn, ming v ca tt c ch Pht, BTt v hnh gi (ngi tng, c). Khi thn, ming v thanh tnh v pht rating OM, c ngha l hnh gi bt u tip xc vi ngun nng lc v hnhca ch Pht, B Tt, thin thn trong bu khng gian bao la, mnh mng,v tn. V khi c tip xc, tm thc ca hnh gi s c chuyn sangmt trng thi mi ty theo mc hnh tr. Ting SVAHA, theo Phn m,l mt thn t nh... i...! biu th mt s t n hon thin cao nht. T d:Bodhi Svaha!, c ngha l i...! tri tim, i...! B , i...! V thng v.v...,i khi l nh vy. V trong ting Vit, ch i...! din t mt trng thihoan h, hoan lc, vui v, reo vui (theo ngha tch cc) khi thnh tu mtiu g .

Nh th cng cho thy s ni kt ca cc linh ng chnh l bc thngip tm thc c bt u t tm thanh tnh-an lc n tm x ly-v nim.V ni dung ca thng ip mantra khng g khc hn l dt dn hnh gi iqua tt c chng ngi m Tm kinh ni l "vin ly in o mng tng,cu knh Nit bn". y l mt dn d khc v ngn ng ly nim - thc ti.

Mt s biu hin ca ngn ng ly nim - thc ti

Mt trong nhng biu hin c nht v nh trong truyn thng ca nhng

biu hin ca ngn ng ly nim l s Im Lng. Im lng trong giao tip vgiao tip trong im lng. y, c ngi "ni" v ngi "nghe" u khngdng n ngn ng trong giao tip, l mt s giao tip tm truyn.

Cu chuyn Linh Sn vi tiu (29) c th ni l mt biu hin c th cangn ng ly nim. Chuyn k rng: Mt thi, c Pht ni Linh Thucng vi chng hi ng o. gia chng hi, c Pht mt tay cmchic hoa sen a ln cao trong s im lng. C chng hi u ngc nhinkhng bit iu g. Lc , ch c ngi Ca Dip lng l mm ci.

c Pht gi hoa sen ln v Ca Dip mm ci, s kin ny, trong truynthng, c xem nh l mt s n chng ti hu v truyn tm php cac Pht cho ngi Ca Dip. V t , tc sau khi Pht nhp dit, ng lngi chu trch nhim hng dn, lnh o Gio hi Tng gi.


43/56

Mt s nhng biu hin khc cng c tm thy trong cuc sng thin cach v T s, c bit l Thin tng Trung Hoa. l nhng ci m, tinght, nhng cu ni "kh cn" tng chng nh v ngha v.v...

V cui cng, chng ta thy rng, thc ra ngn ng ly nim khng phi lmt iu g xa xi, m tri li, n lun lun c hin th trong cc hnh(30) thanh tnh, thng qua thn, khu, trong mt th cch trn y ca tmthc x ly. V, vi mt tm thc nh th, s sng chnh l dng tri chyca thc ti nh thc.

c Pht dy trong kinh Php C rng: "Nh t, ngi gi tm qun bnh,c np sng k cng, khng cn nghe xc ng. Ngi y nh tr ng,nh ao h phng lng, khng cn b bn t lm nh bn. Vi ngi c tmqun bnh nh th, cuc lang thang bt nh ca i sng khng cn lp li

na" (PC 95).

II.4- Ngn Ng Thin nh - T DuyC th ni, ngn ng thin nh - t duy l mt loi ngn ng chung nht v

ph thng nht, c dng trong tt c cc th ti ca kinh in, t Nikya,Agama cho n kinh tng i tha. V l, tt c gio hun ca Pht c ghili trong kinh khng g khc ngoi Gii hc, nh hc v Tu hc. V conng tip xc c bn ca ngi hc i vi kinh l hc (vn), t duy (t)v thc hnh (tu). y l hai th cch c th i vi kinh v ngi ckinh. V, nh cp, tt c gio thuyt ca Pht ch c mt mc ch duynht l con ng dn con ngi i vo th gii gii thot, gic ng. V conng chnh l con ng t duy - thin nh. V l , tt c ngn ngnh c trnh by trong kinh, khng c ngn ng no thot ly ngoi tnhcht thin nh, t duy. V i n gii thot tht s, khng c con ngno khc hn l thin nh, cho d thin nh c bin thi trong nhiudng thc nh cch th hin ca cc tng phi Pht gio (31). Tng t nhnc ca i dng mnh mng ch c mt v - mn ; cng vy, tt c gio

php ca Pht cng ch c mt v - gii thot, th thi.

Tuy nhin, nu i vo phn tch, th ngn ng thin nh - t duy l mt loingn ng va rt logic va rt uyn o. N nghing v i sng tm thc vcc hin tng din bin ca tm thc. Chnh v th, c trng ca ngn ngcng l phn tch, gii thch v thc nghim. V c s ca n chnh l tmthc hay ni chung l thuc v tm l hc. iu ny c th cho thy mtcch chi tit trong cc kinh tng v thin nh. , c Pht dy v gii


44/56

minh r v cc un (shandhas) (32), x (ayatanas) (33), gii (dhatus) (34),v 12 nhn duyn (35), v 8 thc ca tm (36), v s hin hu ca con ngiv th gii v.v... (37) ; v trong thin nh, hnh gi phi chuyn ch quntng, suy nim v cc mc lin quan n thn th, cm th, tm thc v

php.

Trn c s ny, cho thy ngn ng thin nh rt uyn o, khc chit v rtc th. y, cn lu rng, cnh gii ca thin nh l khng th t duy.

Nhng con ng dn hnh gi i vo cnh gii , t duy c xem l yut c bn v quan trng nht, l chnh t duy (trong Bt chnh o).

Bi kinh i Phng Qung c trch trong v d s 3, phn IV, chngMt u tp sch ny l mt dn d c th.

y, xin dn thm bi kinh Tri tim (Tm kinh) c gi kho st:Kinh Tri Tim Tu Gic V Thng

1- Khi tin su vo ngun mch ca Tu gic v thng (1), Ngi TnhThc Bnh Yn (2) soi sng nh tht rng t tnh ca nm hp th (3) u lKhng (4), lin thot ly mi kh ch.

2- Ny ngi con dng Sari (5), hnh th chng khc chn khng, chnkhng chng khc hnh th. Hnh th l chn khng, chn khng l hnh th.

Cm xc (6), nim t (7), t duy (8) v thc (9) u l nh vy.3- Ny ngi con dng Sari, tt c hin hu c biu th l Khng, nkhng sanh, khng dit, khng nh, khng sch, khng tng, khng gim.

4- V th, ny ngi con dng Sari, trong Khng khng c hnh th, khngc cm xc, khng c nim l, khng c t duy, khng c thc (10) ;khng c mt, tai, mi, li, thn v ; khng c hnh th, m thanh, hngkh, mi v, xc chm (11) v hin hu (12). Khng c i tng ca mt,cho n khng c i tng ca thc ; khng c minh, khng c v minh

(13), khng c s chm dt ca minh, cng khng c s chm dt ca vminh ; cho n khng c tui gi v s cht ; khng c kh au, khng cnguyn nhn ca kh au, khng c s chm dt kh au, v khng c conng a n s chm dt kh au (14) ; khng c tri gic (15) cngkhng c s thnh tu tri gic, v chng c qu v ca tri gic no thnhtu.


45/56

5-Ngi Tnh Thc Bnh Yn, do sng an lnh trong Tu gic v thng mthot ly tt c chng ngi. V rng, v khng c nhng chng ngi trongtm nn khng c s hi v xa ri nhng cung si mng tng, cu cnh

Nit bn.

6- Tt c ch Pht trong ba i (16) u nng vo Tu gic v thng mthnh tu (17) Chnh gic.

7- V th, nn bit rng Tu gic v thng l sc thn (18) k v, l scthn ca tr tu v i, l sc thn cao tuyt, l sc thn ti hu, v song, cth dit tr tt c kh au. Sc thn thot sinh t Tu gic v thng ny ls tht, l chn l. Sc thn c nng lc ti thng c tuyn ni trongkinh Tri Tim Tu Gic V Thng rng:

"i qua, i qua, i qua b bn kia, i qua n b bn kia, reo vui !".Ch thch ca bn kinh Tri Tim Tu Gic V Thng

(1) Tr tu Bt nh (Prajinpramita) \(2) Dch t "Qun T Ti" theo cch chit t(3) Nm t hp hay nm un (skandhas)(4) V t tnh hay bn tnh Khng (Sunyata)(5) M ca Sariputra l ngi rt thng minh nn c hiu l Sari. Trung Hoadch ch Sariputra l X Li t, ngha l a con dng X Li (Sari). Do ,

tc gi dch l: Ngi con dng Sari, li dch ny c s dng trong bndch "Kinh Rut Tu Gic Siu Vit" ca Thi V, do HT Tr Quang giithiu, xut bn nm 1973 ti Paris(6) Th un(7) Tng un(8) Hnh un(9) Thc unBn un (hp th) ny thuc v tm l, sc un (hp th vt cht) thuc vvt l(10) Sc, th, tng, hnh, thc (nm un)(11) Xc (trong sc, thanh, hng, v, xc, php)(12) Hin hu c dng ng ngha vi php (dharma)(13) V minh (ignorance), ngun gc ca s kh au(14) T (Kh , Tp , Dit , o )(15) Tr gic (dch t V tr dic v c)(16) Ba i: qu kh, hin ti, v lai


46/56

(17) Thnh tu y c ngha l gii thot khi th gii nh nguyn,khng cn phn bit, i i nhn-php, hu-v v.v...(18) Cn c dch l linh ng hay thn ch (mantra).

Mt s c trng ca ngn ng thin nh - t duy

Ni n ngn ng t duy - thin nh l ni n ngn ng c dng dint mt trng thi tm t ch ng, c cng dng kho st v phn tch cth cc din bin trong dng vn hnh ca tm thc. Do , c trng c bnca ngn ng ny, trc ht, n l mt hnh thi t duy theo th cch cathin nh. V vy, i vi ngi th tr, c tng, n i hi mt s suynim, mt s qun tng t duy, mt s n lc dng tm, m thut ng gil "nh l tc " (To their appearences as they really are - Hy quan st v cho hin hu hin l nh l chnh n). Nu khng nh th, tc khng

dng n tm thc, th ngi c kinh c th ni l khng thu nhn c gitr g, ngoi h qu tt yu ca nim tin - mt trng thi thanh bnh chongi c. Chc nng ca nh l tc , y, c cng dng soi sng s thtv cc hin tng, din bin ca tm thc trong dng vn hnh bt tuytc iu ng bi cc tp kh, nghip v v minh. y l nn tng c bn, qua , ngi c xy dng cho chnh mnh mt chnh t duy, mt cinhn ng nh tht v con ngi v cuc i. V l , mc ch ca vicc kinh l sng, r Pht l (khn kinh gii minh Pht chi l), hay nikhc hn l sng t tm thc.

"Mt pht chn tm cha tTrm nm huyn th mi mn"

c trng th hai ca ngn ng thin nh l "t duy tu", tc hun tp mtcon ng t duy theo chn l. Bi l, hu ht cc bn kinh u vch ra haicon ng t duy: chnh t duy v t t duy. Thng qua hai cc t duy ,hnh gi phi n lc xy dng "t duy tu", tc l khi s t duy theo chnl, theo cc php lnh. y, ni n s n lc hay yu t tinh cn (tinhtn) l v phn ln t duy ca con ngi l t t duy - n c khuynh hng

dn n xy dng mt ci t ng c tn - ci ti, ci ca ti - ci t ng cati. Do vy, yu t t duy cng l mt trong nhng c trng c bn cangn ng thin nh, n ng sau yu t "nh l tc ".

c trng th ba l x ly. Ngn ng thin nh khng bao gi c khuynhhng xy dng nn mt th gii hnh tng trn nn mng ca o gic. Mtri li, tt c ngn ng thin nh u dn n mt s x ly trn vn ca tm


47/56

thc, hay ni khc hn l lm cho tm thc tr nn trong sch, v nhim.Chm ngn "Gp Pht git Pht, gp ma git ma" trong sinh hot thin, cth ni l mt biu hin ca ngn ng thin nh. V li, nh chng ta bit,mt trong hai gi tr ca ngn ng kinh in l gi tr gii thot. M gitr gii thot ch thc s c mt khi no ngi c t n mt s x ly trongtm thc. V mc gii thot bao gi cng ty thuc vo kh nng x ly,cng x ly th cng gii thot. V x ly, n gin ch l s bung b mi nim chp trc vo mt s th no c tc thnh bi tm thc v trongtm thc. V kh au s khng bao gi c mt trong mt tm thc x ly.

Nh th, cc c trng "nh l tc ", "t duy tu" v "x ly" trong ngn ngthin nh chnh l ci khung c bn ca thin nh. V ci khung ny chin th r trong cu kinh m u ca bn kinh Tri Tim: "Khi tin su vongun mch ca Tu gic v thng, ngi tnh thc bnh yn soi sng nh

thc rng, t tnh ca nm hp th u l Khng, lin thot ly mi kh ch(38). y, soi sng nh thc l "nh l tc ", "rng nm hp th u lKhng", l s thnh tu ca qu trnh t duy tu, v "thot ly mi kh ch"chnh l s hin thn ca x ly.

y l nhng c trng c bn cn c ni n trong ngn ng thin nh -t duy.

II.5- Ngn Ng Siu Hnh

Trc khi ni n ngn ng siu hnh, vn siu hnh cng cn c bnn. Thng thng, siu hnh vn c xem nh l mt trong nhng vnnn un khc nht v nan gii nht i vi con ngi. V cnh gii siu hnhlun lun c cho rng thot sinh ngoi cnh gii ca con ngi. Chnghn linh hn c hay khng? Sau khi cht, linh hn s i v u? Nhng vnnn nh th dng nh bao gi cng t t ra mt s cch bit tuyt igia th gii hu hnh v siu hnh, v lm cho chng tr nn i lp nhau,nh th xc th khng phi l linh hn... Do , khi ni n siu hnh, trongquan nim hn hp, l ni n nhng vn linh hn, nhng th gii siu

nhin, v hnh, cch bit vi th gii ca con ngi. V t thn ca nhngkhi nim nh linh hn, siu hnh, siu nhin lun lun gi ln trong tmthc ca con ngi nhng nh tng v mt th gii mng lung u huyn no, mt th gii khng c trong thc ti.

Tuy nhin, nu ni mt cch bao qut, v ng trn bnh din rng, chng tathy rng s hin hu ca hai th gii hu hnh v v/siu hnh lun lun c


48/56

quan h vi nhau. V c th ni, th gii siu hnh ch tht s tn ti trongtng quan, t ra l trn mt nhn thc, nu khng nh th, th th gii d lhu hnh hay v hnh u khng c bit n.

Ngc li, v vt ln trn tt c, trong quan im ca Pht gio, mi thgii t vi m cho n v m, t hu hnh cho n siu hnh, u lun lunci m v hin th trc mt im tm trong sng. Tt c th gii uhin hu trong tng quan Duyn khi. Chng khng h tch bit nhau. Vdu l hu hnh hay v hnh, chng u l s biu hin ca Tng thc. Vtrong th cch ca Tng thc, th mi biu hin, hay mi sn phm ca nch c ty thuc vo duyn, ch khng ty thuc vo bn tnh ca mi hinhu c bit... V nguyn l Duyn khi bo rng mi s th u l hin huca tng duyn, nn bn cht ca chng l "v t tnh" (bn tnh Khng).V nh th, th gii siu hnh c tn ti ngay trong lng ca th gii hu

hnh; hay ni khc i, v hnh v hu hnh l nhng biu hin khc nhau catm thc m thi.

T , th gii siu hnh, theo ci nhn ca Pht gio, khng phi l mt thgii ho huyn, xa xi no , m tri li, n chnh l th gii c th c

biu hin t tm thc. V quan trng hn c, trn mt nhn thc lun, nuth gii siu hnh c xem l biu hin ca tm thc, ngha l siu hnhc ng ha vi cc bin c ca tm thc, th nh th, Pht gio qu thcl mt tn gio c kh nhiu bi cnh siu hnh.

Nh chng ta bit, trong kinh tng, ci gi l cnh gii siu hnh - cnh vtngoi s hiu bit v nm bt ca ngi trn - c c Pht ni n khnhiu v i khi c trnh by rt c th, nh trng hp ca cc ci triSc v V sc. Mc du n vn c xem l cnh gii siu hnh, song y,siu hnh l mt trng thi phi vt th (i loi nh ci V sc v.v...), chkhng c ngha l khng hin hu; chng hn, tm thc l siu hnh, lkhng c hnh th no ht v.v...

Do , c th ni rng, ngn ng siu hnh l mt trong nhng cch th dint ca Pht v th gii tm thc. V vy, n cng cn c bn n.

Trc ht, c mt s thut ng c dng kin thit th gii siu hnh cth c bn n nh Khng (Sanyta), V tng, V tng, V sinh, Nit

bn v.v... y c xem l nhng khi nim c bn c dng ni ncnh gii siu hnh. V nh cp, siu hnh y khng phi l cnh


49/56

gii mng lung u huyn no, m n chnh l th gii ca tm thc, mt thgii thng c xem l khc bit vi th gii hin thc.

on kinh vn di y, c th c xem l mt li din t v th gii siuhnh.

"... - Ny Hin gi, v lng tm gii thot, v s hu tm gii thot, khngtm gii thot v v tng tm gii thot ny, c mt php mn, ny Hingi, do php mn ny, cc php y ngha sai bit v danh sai bit. V nyHin gi, li c mt php mn, do php mn ny, cc php y c ngha ngnht v danh sai bit. Ny Hin gi, li c mt php mn, do php mn ny,cc php y c ngha ng nht v danh sai bit.

Ny Hin gi, th no l c php mn, do php mn ny, cc php y c

ngha sai khc v danh sai khc? y, ny Hin gi, v T kheo an tr binmn mt phng vi tm cu hu vi t, cng vy phng th hai, cng vyphng th ba, cng vy phng th t. Nh vy, cng khp th gii, trn,di, b ngang, ht thy phng x, cng khp v bin gii, v y an tr

bin mn vi tm cu hu vi t, qung i, v bin, khng hn, khng sn.Vi tm cu hu vi bi... vi tm cu hu vi h... an tr bin mn mt

phng vi tm cu hu vi x, cng vy phng th hai, cng vy phngth ba, cng vy phng th t. Nh vy, cng khp th gii, trn, di, bngang, ht thy phng x, cng khp v bin gii, v y an tr bin mnvi tm cu hu vi x, qung i, v bin, khng hn, khng sn. Nh vy,

ny Hin gi, gi l v lng tm gii thot.

V ny Hin gi, th no l v s hu tm gii thot? y, ny Hin gi,v T kheo vt ln mi Thc v bin x, ngh rng "Khng c vic g",chng v tr V s hu x. Nh vy, ny Hin gi, v T kheo i n khurng, hay i n gc cy, hay i n ch nh trng v suy ngh nh sau:"y trng khng, khng c t ng hay khng c ng s". Nh vy, nyHin gi, gi l khng tm gii thot.

V ny Hin gi, th no l v tng tm gii thot? y, ny Hin gi, vT kheo khng tc vi nht thit tng, t v an tr v tng tm nh.

Nh vy, ny Hin gi, gi l v tng tm gii thot. Nh vy l c phpmn v do php mn ny, nhng php y ngha sai bit v danh sai bit. Vny Hin gi, th no l c php mn v do php mn ny, cc php y cngha ng nht nhng danh sai bit.


50/56

Tham, ny Hin gi, l nguyn nhn ca hn lng; sn l nguyn nhn cahn lng; si l nguyn nhn ca hn lng. i vi v T kheo on trcc lu hoc v tham, sn, si ny c cht tn gc nh thn cy talac cht tn gc, khin chng khng th ti sanh trong tng lai.

Ny Hin gi, khi no cc tm gii thot l v lng, th bt ng tm giithot c gi l ti thng i vi cc tm gii thot y, v bt ng tmgii thot khng c tham, khng c sn, khng c si. Tham, ny Hin gi, lmt vt g (chng ngi), sn l mt vt g (chng ngi), si l mt vt g(chng ngi). i vi v T kheo on tr cc lu hoc, th tham, sn siny c cht tn gc, nh thn cy tala c cht tn gc, khin chngkhng th ti sanh trong tng lai.

Ny Hin gi, khi no cc tm gii thot l v s hu, th bt ng tm gii

thot c gi l ti thng i vi cc tm gii thot y, v bt ng tmgii thot y khng c tham, khng c sn, khng c si. Tham, ny Hin gi,l nhn to ra tng, sn l nhn to ra tng, si l nhn to ra tng. ivi v T kheo on tr cc lu hoc, th tham, sn, si ny c cht tngc, nh thn cy tala c cht tn gc, khin chng khng th ti sanhtrong tng lai.

Ny Hin gi, khi no cc tm gii thot l v tng, th bt ng tm giithot c gi l ti thng i vi cc tm gii thot y, v bt ng tmgii thot ny khng c tham, khng c sn, khng c si. Nh vy, ny Hin

gi, l php mn ny, nhng php y l ng ngha nhng danh sai bit"(39). (i Kinh Phng Qung Th 43, Trung B)

Mt s c trng ca ngn ng siu hnh

Trc ht, ngn ng siu hnh l mt "pht biu trc gic", n ni thng nitht ngay vn m khng cn phi thng qua c s l lun no. T d, kinhni: "Ny Hin gi, khi no cc tm gii thot l v tng, th bt ng tmgii thot c gi l ti thng". y, hu nh "tm v tng" l ci trcchnh, qua , "ngn ng v tng" (tc siu hnh) c trnh by. Khcvi ngn ng n d, th d, hay biu tng, ngn ng siu hnh t thn nkhng gi ln mt hnh nh no mang tnh cch biu th. V nu c th nin s biu th ca ngn ng siu hnh, th ci c biu th y l Khnghay l V tng, tc khng nh tng, khng hnh thi v khng chiu kch.

N chnh l ting ni trong sng nht t chn tm. V trong ting ni ,mi m thanh cu bn u c thanh lc. Cng ta h nh vin ngc


51/56

lu ly, th tnh trong sut ca n lun lun l b

tim hieu ngon ngu kinh dien phat giao - dd thich tam thien

Documents