Tikus sawah

Rattus argentiventer (Robinson & Kloss)

Tanaman diserang;

Padi, kelapa sawit, kelapa,

jagung, tebu.

Panjang kepala dan badan =

140 - 210 mm. Panjang ekor=

130 - 192 mm. Berat badan =

85-180 gm

Tikus Belukar

Rattus tiomanicus (Miller)

Tanaman diserang; Padi, kelapa sawit

dan koko.

Panjang kepala dan badan =

125-190 mm. Panjang ekor=

125-198 mm. Berat badan =

55 -152 gm

Tikus rumah Rattus rattus diardii (Linnaeus) Tanaman diserang;

Padi, kelapa sawit, kelapa, koko, jagung, tebu, tanaman umbisi.

Panjang kepala dan badan =

125- 205 mm. Panjang ekor=

113 - 246 mm. Berat badan =

85 - 240 gm.

PEMBIAKAN TIKUS DI SAWAH ☺ Tikus boleh hidup lebih daripada 1 hingga 3 tahun

☺ Berupaya beranak 4 kali / tahun

☺ Anak matang selepas 2 hingga 3 bulan

☺ Peringkat padi bunga –biasanya kahwin

☺ Bunting-21 hari ☺ Beranak pertama 10 hingga 14 hari sebelum padi dituai ☺ Purata bilangan anak 6 hingga 7 ekor ☺ Ibu kahwin lagi 7 hingga 14 hari kemudian

Beranak kali kedua kira 5 minggu selepas beranak pertama

Tikus membiak

4 kali setahun

Sepasang tikus boleh membiak menjadi 2,046 ekor dalam masa 13 bulan.

Purata seekor tikus memakan 5 gm padi sehari

Tikus (Rattus sp.) adalah masalah utama bagi tanaman padi. Bagi musim utama 1984/85 sahaja negara kita telah mengalami kerugian sebanyak RM 12.5 juta disebabkan serangan tikus.

1) Batas yang lebar dan sawah yang banyak rumpai.

2) Keadaan sekeliling sawah yang semak/hutan.

3) Tanah sawah berhampiran tidak diusahakan

4) Parit dan kawasan sekeliling sawah tidak dijaga dari segi kebersihan.

Kerugian hasil adalah RM 30.00/ha bagi

setiap 1% kerosakan (bilah padi dipotong

tikus) berdasarkan kepada harga padi RM

666.70/tan dan pengeluaran hasil 4.5

tan/ha. Jika keluasan bertanam padi

Semenanjung Malaysia 250,000 ha maka

kerugian hasil ialah RM 7.5 juta.

Cara Kawalan Tikus

Cara Kultural

Cara Mekanikal

Cara Kimia

Cara Fizikal

Cara biologi

Cara Bersepadu

Cara Kultural

Bersih kawasan tanaman

Menanam Serentak

Musnahkan batas batas yang perlu

Musnahkan lubang lubang tikus

Cara Mekanikal

Gunakan perangkap

Memburu tikus dan membunuh tikus

Cara Kimia

Menggunakan racun kimia paling popular

dan paling berkesan untuk membunuh

tikus

..\

Cara Fizikal

Membina pagar plastik atau zink terutama

kepada tikus yang bermigrasi

Cara Biologi

Menggunakan musuh semula jadi spt

Burung pungguk jelapang (Tyto alba)

Cara Bersepadu

Satu cara kawalan sahaja kurang berkesan

Kombinasi cara cara kawalan adalah lebih

berkesan

Berupaya mengawal populasi tikus kebawah

paras ETL (> 5%)

Cara biologi adalah teras kawalan bersepadu

1. MENGGUNA RACUN TIKUS (KAWALAN SECARA KIMIA)

Penggunaan racun tikus adalah diantara cara-cara

kawalan yang disyorkan. Terdapat tiga jenis racun tikus

yang boleh digunakan untuk kawalan iaitu racun lilin,

racun debu dan racun hitam.

Racun lilin dan racun debu adalah lebih baik jika

dibandingkan dengan racun hitam kerana ianya lebih

mudah digunakan, selamat dan berkesan.

Penggunaan racun hitam tidak digalakkan kerana ianya

sangat berbahaya kepada manusia dan haiwan ternakan.

Disamping itu racun hitam juga tidak berkesan setelah

digunakan beberapa kali.

Sambung……

Racun lilin mengandungi dua bahagian penting iaitu:-

1. Bahagian jagung dan

2. Bahagian lilin

Bahagian jagung mengandungi racun yang boleh

membunuh tikus dengan berkesan. Bahagian lilin

tidak mengandungi racun. Oleh itu ianya lebih

selamat digunakan berbanding dengan racun hitam.

Racun lilin sangat mudah digunakan. Ianya

bertindak dengan perlahan. Ciri ini amat penting

kerana tikus tidak akan menyedari ianya

termakan racun dan dengan itu akan dapat

menghindarkan jenis racun ini dari dikenali oleh

tikus.

Walaupun tikus lambat mati, tetapi ianya tetap

akan mati. Biasanya tikus akan mati antara 4-7

hari selepas termakan racun dan boleh dijumpai

di dalam lubang-lubang tempat mereka

bersarang.

PENGESYORAN RACUN UNTUK KAWALAN TIKUS

BAHAN AKTIF % KEPEKATAN PENGELUAR NAMA DAGANGAN FORMULASI SYOR / CATATAN

Chlorophacinone 0.29 Agroscience Sdn. Bhd Check Bait Concentrate

(CB)

1 liter drat +50kg padi/hektar

Pengumpanan beracun

1 hektar-18 stesyen /point di

laluan tikus

Brodifacoum 0.003 Sygenta Corporation Sdn. Bhd Matikus Block Bait

(BB)

100 biji umpan (berlilin) dengan

jarak 10 meter seperti di batas,

ban/parit serta di persekitaran

sawah

Warfarin 0.5 Agriculture Chemical (M) Sdn.

Bhd

Tikumin 500 Powder (AP) Meletakkan racun (debu) di tiap-

tiap lubang tikus yang aktif.

KEKERAPAN PENGGUNAAN RACUN

TIKUS (8 PUSINGAN)

PUSINGAN

1

2

3

4

5

6

7

8

PERINGKAT PADI

14 hari sebelum tabur

5 hari sebelum tabur

Semasa menabur

10 hari lepas tabur

20 hari lepas tabur

35 hari lepas tabur

50 hari lepas tabur

70 hari lepas tabur

CONTOH EDARAN TIKUS MENGIKUT PERTUMBUHAN PADI

TEMPOH JAN FEB MAC APR MEI JUN JUL OGOS SEPT OKT NOV DIS

Padi Tuai Tabur Beranak Bunting Terbit Tuai Tabur Beranak Bunting Terbit

Tikus Beranak

Beranak

Aktif 2

Matang Mengawan Beranak Matang Menga

wan

Beranak

Beranak

Aktif 1

Matang Menga

wan Beranak Matang

Mengaw

an

Rawatan Pembersihan Ladang

Pengumpanan

Wafarin

Cholophacinone

Pengumpanan

umpan berlilin

Pendebuan

lubang

Pembersihan

ladang

Pengumpanan

Warfarin

Chlorophacinone

Pengumpanan

Umpan berlilin

Pendebuan

lubang

Penggunaan racun lilin sangat mudah. Hanya letakkan satu ketul racun bagi setiap 10 langkah ditepi batas dan lorong-lorong laluan tikus. Mulakan membubuh racun lilin seminggu sebelum menabur benih dan teruskan tiap-tiap minggu selama 10 minggu.

Racun debu mempunyai warna merah jambu dan berbahaya jika disedut.Apabila ianya digunakan di tempat-tempat laluan tikus, ianya akan melekat pada bulu-bulu tikus.Tikus yang mempunyai tabiat suka menjilat bulu akan mati bila menjilat bulu yang telah terkena racun.

Apabila padi mula bunting, penggunaan racun lilin tidak akan berkesan kerana tikus akan lebih tertarik kepada buah padi yang keluar. Oleh itu pada peringkat ini racun debu sangat sesuai digunakan. Penggunaan racun debu hendaklah diteruskan sehingga padi masak.

Sambung……

Selain dari penggunaan racun, kawalan secara mekanikal juga perlu dilakukan. Kawalan cara ini termasuklah memburu dan membunuh tikus serta memusnahkan lubang-lubang tempat tikus berlindung.

2. KAWALAN SECARA MEKANIKAL

3. KAWALAN SECARA BIOLOGI

Order: Strigiformes

Famili: Tytonidae

Subfamili: Tytininae

Genus: Tyto

Spesis: alba

Subspesis: javanica

Makanan utamanya (>98%)

adalah tikus (Rattus spp.)

Memburu mangsa (tikus) di waktu malam.

Seekor BPJ memerlukan 90 gm makanan (2 ekor tikus bersaiz sederhana) sehari.

Membiak 4 kali setahun.

Waktu populasi tinggi mengikut musim padi (Ogos-Disember).

Projek kawalan tikus sawah secara biologi menggunakan

burung pungguk jelapang (BPJ) telah dimulakan pada tahun

1988 di Tanjung Karang, Selangor dengan mendirikan 50

kotak sarang buatan. Program ini diperluaskan ke Seberang

Perak, Perak pada tahun 1989 (20 kotak), 1990 (40 kotak)

dan 1991 (40 kotak).

Menjelang tahun 1993 program ini telah meliputi semua

kawasan tanaman padi utama di Semenanjung Malaysia.

Sehingga tahun 2002 sebanyak 3,691 buah kotak telah

dipasang oleh Jabatan Pertanian di seluroh Semenanjung

Malaysia + 86 kotak gentian kaca (fiber glass) + 225 kotak di

KETARA, Terengganu

PROJEK PERINTIS KAWALAN PEROSAK TIKUS SAWAH SECARA BIOLOGI MENGGUNAKAN BPJ (Tyto alba )

1) Dikebanyakan kawasan tanaman padi di Semenanjung

Malaysia, kerosakan tikus menurun daripada 12 %

(1988) kepada kurang daripada 2 % (1990) dan tahun-

tahun seterusnya.

2) Penggunaan racun tikus menurun (Jabatan Pertanian

membekalkan 42.8 ton (1988) menurun kepada 26.7

ton (1989) dan 0 (1994)

3) Sebelum projek, petani perlu mengumpan sebanyak

8 kali racun tikus semusim (RM 68.00/ha.). Selepas

2 tahun projek kawalan secara biologi ini dijalankan,

kebanyakan petani hanya perlu mengumpan 1 kali

semusim (RM 8.50/ha.).

HASIL PROGRAM KAWALAN TIKUS SAWAH SECARA BIOLOGI MENGGUNAKAN BPJ

1) Dapat mengurangkan kos penggunaan racun tikus.

2) Dapat meningkatkan hasil padi.

3) Dapat mengurangkan pencemaran alam dan mesra alam.

-10

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

% Occupancy % Boxes with eggs % Boxes with owlets

1992 1993

KADAR PENGHUNIAN DAN PEMBIAKAN BPJ (Tyto alba) DI SEBERANG PERAK (1992 – 1993)

broadcast harvest broadcast harvest broadcast harvest broadcast harvest

%

Months

Simptom sawah padi yang diserang tikus

Pemeriksaan kotak sarang gentian

kaca bagi menentukan kesesuaian

penghunian BPJ.

Tujuan:

Menentukan peratus kerosakan

padi yang diserang tikus

disesuatu kawasan.

Dijalankan setiap musim padi,

2 minggu sebelum tuai.

Untuk meningkatkan keberkesanan

pemburuan BPJ pemangsa tikus di

sawah padi. Kayu T dipasang di

penjuru-penjuru kotak sarang, pada

jarak 250 meter daripada kotak.

Tujuan:

Pemeriksaan pellet pada kayu T

Penggunaan BPJ (Tyto alba) dapat

mengurangkan peratus kerosakan

serangan tikus ke bawah ETL (5%)

kecuali dibeberapa kawasan terutama

di kawasan sawah yang menanam

satu kali setahun,keadaan sawah yang

semak, banyak rumpai, berhampiran

dengan hutan dan pengurusan air tidak

sistematik menyebabkan penggunaan

BPJ tidak berkesan.

Kotak Kayu Kotak Gentian Kaca (Fiber Glass)

Kotak kayu

Kotak

Gentian

Kaca

(2001)

Kotak

Gentian

Kaca

(2002)

Burung Pungguk Jelapang telah didapati berkesan mengawal populasi tikus di sawah padi. Seekor burung pungguk dewasa boleh memakan 2-3 ekor tikus semalam.

Untuk meningkat populasi burung pungguk, kotak sarang yang dibina daripada kayu disediakan sebagai tempat tinggal dan membiak di kawasan sawah.

Satu inovasi baru iaitu kotak sarang burung pungguk daripada bahan gentian kaca telah diperkenalkan pada tahun 2002 bagi menggantikan kotak sarang daripada kayu. Kebaikan kotak sarang daripada gentian kaca adalah seperti berikut:

Mengurangkan kos.

Kos bahan dan pemasangan kotak sarang gentian kaca dapat dikurangkan sehingga 39 peratus iaitu RM 497.00 satu sarang berbanding RM815.00.

Penjimatan masa dan tenaga kerja

Kerja-kerja pemasangan kotak sarang gentian kaca di ladang hanya mengambil masa 20 peratus daripada masa yang digunakan untuk memasang kotak sarang kayu.

Lebih tahan

Jangka hayat kotak sarang gentian kaca dijangka sekali ganda lebih tahan daripada kotak sarang kayu. Biasanya kotak kayu boleh tahan dalam masa 5 tahun, manakala kotak sarang gentian kaca dijangka boleh tahan sehingga lebih 10 tahun.

Mudah diselenggara

Jika berlaku kerosakan, penyelenggaraan seperti pembaikan atau penggantian kotak sarang gentian kaca mudah dilaksanakan kerana ianya lebih ringan.

v PENGENALAN:

BPJ Malaysia dipercayai berasal dari Jawa (pertama kali

direkod

di Sem. Malaysia pada ytahun 1881).

BPJ (Tyto alba) merupakan antara 10 spesis pungguk yang ada

di Malaysia. Mukanya berbentuk hati Berwarna putih dengan

garisan tepi berwarna coklat Bulu badan bahagian bawah

berwarna putih. Bulu badan bahagian atas berwarna coklat dan

bertompok oren Berat BPJ dewasa 500-600 gm (Betina lebih

berat daripada jantan). Keanehannya – bebola mata tidak

boleh digerakkan Boleh memusingkan kepala 270

darjah. Bunyi suara BPJ dewasa ialah “shriek”.

v

PENYEBARAN:

BPJ dijumpai di Eropah, Utara Amerika dan Selatan Amerika.

Ia tersebar di Afrika, India, Asia Tenggara, Australia dan

Kepulauan Pasifik.

PEMBIAKAN

v Membiak dua (2) kali setahun.

v Musim membiak ialah mengikut musim padi.

v BPJ mula bertelur ketika berumur 8 bulan.

v Bertelur sebiji sehari, sehingga 9 biji.

v BPJ betina mengeram telur selama 32 hari.

v Telur menetas dalam tempoh 30-32 hari.

v Purata bilangan telur yang menetas 4-5 biii.

v Anak BPJ diberi makan oleh ibu dan bapanya.

v Anak mula meninggalkan sarang dan belajar terbang bila berusia 8-9 minggu.

v BPJ tidak suka bertukar pasangan.

v BPJ jantan bersama pasangannya pada musim mengawan dan bertelur.

v BPJ jantan meninggalkan sarang dan balik kesarang dengan membawa makanan.

v BPJ betina tinggal di sarang sehingga anak berumur 5 minggu.

v BPJ betina boleh menghasilkan 8-10 ekor anak setahun.

Jangka hayat BPJ ialah 5 tahun

DIET BPJ:

98% makanan BPJ adalah tikus.

v Memerlukan 3- 4 ekor tikus sawah (90 gm) sehari atau 1,200-1,500 ekor tikus

setahun.

v Menelan makanannya sekaligus.

v Bahagian daging dihadam, sementara bahagian tulang dan bulu dimuntahkan

semula dalam bentuk ketulan (pellet) yang boleh dijumpai di sarang atau di

bawah kayu hinggap.

PEMBIAKAN

Membiak dua (2) kali setahun.

Musim membiak ialah mengikut musim padi.

BPJ mula bertelur ketika berumur 8 bulan.

Bertelur sebiji sehari, sehingga 9 biji.

BPJ betina mengeram telur selama 32 hari.

Telur menetas dalam tempoh 30-32 hari.

Purata bilangan telur yang menetas 4-5 biii.

Anak BPJ diberi makan oleh ibu dan bapanya.

Anak mula meninggalkan sarang dan belajar terbang bila berusia 8-9

minggu.

BPJ tidak suka bertukar pasangan.

BPJ jantan bersama pasangannya pada musim mengawan dan bertelur.

BPJ jantan meninggalkan sarang dan balik kesarang dengan membawa

makanan.

BPJ betina tinggal di sarang sehingga anak berumur 5 minggu.

BPJ betina boleh menghasilkan 8-10 ekor anak setahun.

Jangka hayat BPJ ialah 5 tahun

SARANG BPJ:

v BPJ tidak membuat sarang sendiri. v Tidak membawa bahan asing ke sarang. Sarangnya akan dipenuhi dengan pellet sebagai pelapek telur. v Tidak banyak tempat/sarang semula jadi untuk BPJ dan ini boleh mengurangkan pembiakannya.

SARANG BUATAN:

v Sarang buatan dibuat daripada gentian kaca mengikut ukuran

92.0 cm panjang x 50.0 cm lebar x 45.0 cm tinggi serta

mempunyai 2 pintu dan lubang udara. Lantainya dilapik dengan

guni bagi mengelak bunyi bising bila dipijak BPJ.

v Berat kotak gentian kaca antara 6.5 hingga 8.0 kg.

v Dipasang pada tiang besi setinggi 6.3m (18 kaki). Pintu masuk

menghadap kawasan lapang dan tidak mengadap matahari

terbit.

v Memerlukan bilangan tenaga kerja seramai 3 orang bagi

pemasangan setiap unit sarang.

v Sarang gentian kaca memberikan kebaikan berbanding kotak

kayu dari segi kos pembuatan, kos pemasangan, menjimatkan

masa dan tenaga kerja memasang, lebih tahan lama serta mudah

diselenggarakan kerana ianya ringan.