tijd is niks. plaats bestaatFietsen langs gedichten op de Zuidwestelijke Veluwe

Adinda Crans, Lucia van der Lee en Machiel Bosch Samenstelling

afdh Uitgeversi.s.m.

Vereniging Natuurmonumenten Zuidwest-Veluwe

5

De vrouw die staat te huilen bij haar halve huis, spreekt bijna altijd een vreemde taal: Oezbeeks, Chinees, Engels. Op de eerste verdieping zie je haar bed tegen de muur staan, het nachtkastje en de wastafel zijn verdwenen in de bocht van de rivier die de vorige dag nog vrien-delijk en meegaand was. Zulke rampen gebeuren in Oezbekistan, China en Amerika, niet in Nederland. Dacht ik altijd als stadskind. We hadden geen tuin, we hadden bloemen in een vaas, ik zag alleen bloei en neergang, groei was me onbekend, ik wist niet wat natuur was, ik wist niet dat het allemaal uit de aarde kwam.

Op mijn drieëndertigste verruil ik de stad voor een oud huis op het land in een dunbevolkte streek. Ik maak kennis met de natuur, in een plotselinge storm wordt de zware populier die als een trouwe wachter naast het huis staat omver geblazen en verwoest een groot deel van het dak. Bij de buren valt een eik op de auto, een verpletterd insect, all risk verzekerd. De natuur heeft zijn intree gedaan, mijn leven is veranderd. Ik zit dagen op het dak, ik ontdek de constructie, ik ontdek hoe je een dak moet repareren. De buurman heeft nog dezelfde week een nieuwe auto.

De natuur bestaat, ook in ons land. Over de snelwegen worden groene tunnels gebouwd om de wilde dieren te laten profiteren van de ecologische hoofdstructuur. Men debatteert over het bijvoeren of het laten sterven van de grote grazers. Er worden tuinvogels geteld op een gezamenlijke zaterdag. Maar ik persoonlijk wacht sinds ik in de natuur woon op een aardbeving of een zondvloed. Als ik het hoor ruisen of rommelen, bereid ik me voor: een muur van water, een snelweg van lava. Voorbereiding betekent niet dat ik een uitgekiend overlevingskoffertje heb klaargezet, het betekent dat ik niet verrast ben, ik heb me voorgenomen niet verrast te zijn. Ik wil achteraf niet klagen dat ik het niet geweten heb. Maar ik wil mijn leven ook niet verpesten met angst en schuld. Ik wil precies in het midden staan. Als ik de natuur bekijk, de zandverstuivingen en de rietkragen, als ik de natuur beluister, de leeuwerik en het geitje, wil ik me het genot niet laten ontnemen door mijn kennis. Maar als het gebeurt, als de aarde zich opent of de dijk breekt, houd ik me niet van de domme, ik zal vloeken en tieren, dat wel, maar niet als een bedrogene, ik heb altijd geweten dat de natuur de baas is.

Ik wens u een aangename fietstocht over de Zuidwestelijke Veluwe.

de natuurA.L. Snijders

De Vereniging Natuurmonumenten telt een groot aantal leden. Al die leden hebben een gezamenlijk doel: zorgen voor natuur in Nederland. Daarom verwerven en beheren we natuurgebieden. In totaal zijn dat er inmiddels 355. De gezamenlijke oppervlakte bedraagt ruim 100.000 hectare. Dit is onze manier om Nederland open en groen te houden om samen te kunnen blijven genieten van de natuur. Uw steun is daarbij hard nodig. Doe mee, geef op giro 9933. Of word lid, het kan al vanaf twee euro per maand…

Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.

Het project Fietsen langs gedichten op de Zuidwestelijke Veluwe leidde tot dit boek. Deze dichtbundel is mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van de provincie Gelderland. Natuur-monumenten en de provincie werken samen aan behoud en herstel van natuur en landschap voor een vitaal Gelderland.

isbn 978 90 72603 15 9

© 2011, Natuurmonumenten Zuid-Veluwe, de auteursen afdh Uitgevers, Enschede/Doetinchem

Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk,

fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming

van de uitgever.

inhoud

5 A.L. Snijders De natuur 9 Machiel Bosch Een mooie plek

[1 13] Eva Gerlach Ginkelse heide bij Ede [2 14] Jip van het Hof Rups[3 17] Rebecca de Jonge Uitnodiging [4 18] Ton Luijten Kreelse plas [5 21] Tim Pardijs Gids [6 22] Ilse Starkenburg Het Droste-effect [7 25] Ruben van Gogh Planken Wambuisweg [8 26] Ron Goud Veepad [9 29] Henk Herstel Veluwe [10 30] Ernie Kuijer Sprekende stilte [11 33] Ed Bruinvis Zoethout [12 34] Tjarda Eskes Mossel [13 37] Margo Broeders Moest het mos de twijgen kleden [14 38] Larissa Verhoeff Mijn eik zonder naam [15 41] Pieter Boskma Lied van de beproefde aarde [16 42] Henk Knol Drinkplaats bij Oud-Reemst [17 45] Esther Blom & Stasja van Suchtelen Uitzicht [18 46] Kees Rood Oud-Reemster hei [19 49] Maartje Kruitwagen Het bos [20 50] Vanitha en vriendjes Knuffelboom [21 53] Sander Grootendorst Reünie [22 54] Victor Vroomkoning De Amerikanen van Wolfheze [23 57] Patty Scholten Een Wodanseik spreekt [24 58] Ria Westerhuis Kapellenheuvel Wolfheze [25 61] Lowé van der Weij Elk jaar opnieuw [26 62] J. Seurel Bij een foto op de Wolfhezerhei [27 65] Lammert Voos Heelsumse beek [28 66] Astrid Lampe Lexkesveer [29 69] Hanz Mirck Aan de Rijn [30 70] Els Jacobi Nacht [31 73] Richard Veldman De reus op de berg [32 74] Jaap Robben Iemand vindt ons terug [33 77] Marieke van ’t Groene-wout Mijn rustgevende plek [34 78] Co Woudsma De Beken [35 81] Pieter Bas Kempe Grafheuvel bij Quadenoord [36 82] Ester Naomi Perquin Bezichtiging [37 85] Anne Vegter Weg/wegen/boswegen [38 86] Mike de Leeuw Het evenwicht van de natuur

89 Biografie dichters94 Verantwoording & colofon

8

9een mooie plekMachiel Bosch

Mijn huis staat midden in de natuur. Als ik mijn tuin uitloop en linksaf de grindweg op wandel, kom ik na enkele honderden meters op de hei. Het is een grote hei, de weg loopt er recht overheen. Aan de rechterkant ligt de hei tegen de stuwwal aan. Links loopt de hei schuin naar beneden, tot aan de verre bosrand. Op de rand van de hei, links van de weg staat een bankje. Twee ingegraven stevige palen met een dikke plank erop. Pal voor de bank groeit geen gras. De bodem is kaal, vaak zitten hier wandelaars of fietsers even te genieten.

Zittend op die bank heb ik een uitzicht naar het noordwesten. Voor mij strekt de met struikheide en grassen begroeide vlakte zich uit. Met her en der een jonge den en een enkele meidoorn. Daar-achter, de bodem loopt weer wat omhoog, enkele kale zandkoppen. Ooit heeft het zand daar over een grote oppervlakte gestoven. Nog verder ligt de vele jaren geleden verlaten akker van Nieuw-Reemst. In de zomer is het daar geel van de bloeiende kruiden. De houten schuur van het voormalige boerderijtje is nog net zichtbaar. Op het erf staan enkele oeroude eiken.

’s Zomers hoor je hier veldleeuweriken hoog in de lucht. Je moet soms lang zoeken voor je ze vindt tegen de blauwe hemel. De rood-borsttapuit is hier dan ook aanwezig. Krassend zingend in de top van een heidestruik. En in de winter heb je hier kans op de klapekster. Zittend in de meidoorn speurt hij de omgeving af naar een muisje of een vroege zandhagedis.

Hier heb ik veel met mijn ouders gezeten. Als ze bij mij op bezoek waren, hoorde een wandeling naar het bankje bij de vaste onderdelen van hun bezoek. We hadden het daar over het landschap en over de vogels, als we ze zagen. Over hoe fascinerend ze waren. Enkele weken voor zijn dood duwde ik mijn vader in zijn kar naar deze mooie plek. En wederom en voor het laatst genoot hij er. Vaak denk ik even aan hem als ik deze plek passeer. Een niet te vermijden gedachte.

Velen van ons zullen zo hun plekken hebben. Plekken die mooie, plezierige of weemoedige gedachten oproepen. Plekken die je niet kunt bezoeken zonder een emotie, al is het dan wellicht een kleine.

10

In dit boek staan gedichten over mooie plekken. Bijzondere, mar-kante plekken in het landschap van de Zuidwestelijke Veluwe. Ze zijn geschreven door dichters die hier in de omgeving wonen en die goed kennen. Maar ook door dichters die op uitnodiging van Natuurmonumenten voor een bepaalde plek een gedicht schreven. Poëzie die niet alleen gaat over de gebieden van Natuurmonumenten in deze omgeving (Planken Wambuis en de gebieden rondom Wolf-heze) maar ook over de Ginkelse heide, het landgoed Quadenoord, de uiterwaarden bij Wageningen en de dalen van de Renkumse en Heelsumse beek. En nog veel meer. Gezamenlijk vormen zij het fraaie landschap van deze streek.

Al deze plekken kunt u bezoeken met de gedichten bij de hand. Het werkt heel makkelijk. In de inhoudsopgave van dit boek ziet u voor elke auteursnaam twee getallen staan. Het zwart- en vetge-drukte getal geeft de locatie op de begeleidende fietsroutekaart aan; het groene getal is het paginanummer van het betreffende gedicht in dit boek.

De gedichten in deze bundel zijn ook te beluisteren. Ga naar www.natuurmonumenten.nl/poezie om de dichters zelf hun gedichten te horen voordragen.

Een van de gedichten in ons boek eindigt met deze regel:

Tijd is niks. Plaats bestaat

Zo mooi dat we daarvan de titel van dit boek gemaakt hebben. We hopen dat u even niet meer aan tijd denkt en dat u daardoor nog meer geniet van alle mooie plekken op onze Zuidwestelijke Veluwe dankzij deze bundel prachtige gedichten...

11

de gedichten

Tussen knpnt 64 en 84

178,773 / 449,896

1 Verlengde Arnhemseweg, Ede

13

ginkelse heide bij ede

Schapen houden dit kort,de dode parachutisten,bronstijdkoningen, restenpijn die ondergrond wordt.

Fijngewreven, vergetenstuift verhaal uit en in alle zestien windstrekenvan je luchtspiegeling.

Overal de verruktklapwiekende juichend bovenwolken klimmende neer- stortende leeuweriken.

Hoor de toedrachten gaanrijmen tegen je zolen,voel de planeet zijn slomedagelijkse radslag slaan, stunt met de vlieger die jeboven de hei oplaat.Wat kan je zien, wat zie je.Tijd is niks. Plaats bestaat.

Eva Gerlach

14

rups

Hallo ik ben een rupsIk ga van hups naar flupsIk eet veel groenDat is wat wij rupsen elke dag doenIk woon in het bosIk kruip heen en weer op mosIk ben erg kleinMaar wel fijnIk veranderZoals geen enkel ander

Jip van het Hof

Ten oosten van Natuurcentrum Veluwe

179,208 / 450,614

Heidebloemallee, Ede 2

Schaapskooi de Ginkel

177,891 / 450,876

3 Groot Ginkelseweg, Ede

17

uitnodiging

Op een bank van natuur is altijd plaats Ik zit, ruik, voel, tuur in de verte mijn ogen tot spleetjes Ik reik mijn handen gaan over het landschap Tastbaar Een ruwe mantel hult de glooiing zacht in wollig paars Zand raspt onder schoenen bomen fluiten wind over de vlakte van lucht stuiven wolken razendsnel Fietsbel gehinnik een blaf een fluitje staf Verweerd van buitenlucht de schapen thuis Smaak van de Ginkel Proef!

Rebecca de Jonge

18

kreelse plas

Hier wordt de stilte hoorbaar in het waterhet alledaagse is in deze atmosfeerverbonden met verhalen van weleerde tijd lijkt stil te staan al wordt het later

Een rondgang levert telkens een bijzonderuitzicht op het eigen van de Kreelse plaswat ooit een drassig modderpaadje wasis nu een iets verheven houten vlonder

Wij zijn en blijven in ons dagelijks levenals wandelaars op zoek op onze doorreisnaar iets waaruit wij eertijds zijn verdreven

Hier levert de natuur haar zoveelste bewijsdat wij verdwaald zijn al is het maar voor evenin een verborgen uithoek van het paradijs.

Ton Luijten