thông tin ebook - sachvui.com · thần nhẹ nhàng thanh tao của các nghệ thuật cầm,...
TRANSCRIPT
Thôngtinebook
Tácphẩm:VangbóngmộtthờiTácgiả:NguyễnTuânNxbMãiLĩnh,HàNội1940Tạoebook:HoàngNghĩaHạnh
Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com
Lờidẫn
VangBóngMộtThờiviếtnăm1940đãđượcdưluậnchungcoinhưmộttrongnhữngtácphẩmhayvànổitiếngnhấtcủanềnvănchươngViệtNam,cũnglàmộttrongnhữngtácphẩmđượcnhắctớinhiềunhất,đượccoinhưnganghàngvớiHồnBướmMơTiêncủaKháiHưng,ĐôiBạncủaNhấtLinh,truyệnđãđượctácgiảNhàVănHiệnĐạicangợinhưsau.
Tácphẩmđầutaycủaônglàmộtvănphẩmgầntớisựtoànthiện,toànmỹ.ĐólàtậpVangBóngMộtThời(TânDân–HàNội1940).
Tậptruyệnđãlàmsốnglạicảmộtthờiphongkiếnđãquavớinhữngnghệthuậtcổthanhcao,nhữngnếpsống,sinhhoạtxãhộinhophongcủamộtnềnvănminhxưacũ,nócũnglàniềmnuốitiếccủamộttâmhồnhoàicổtrướcnhữngcáihay,cáiđẹp,nhữngnghệthuậtcầukỳcủamộtthờiđạiđãqua,cáithờiấynayđãchếtrồi,chỉcònđểlạimộttiếngvang:
....VangBóngMộtThời..
NguyễnTuânsinhnăm1910tạiHàNộitrongmộtgiađìnhnhogiáo,concụTúHảiVân,thờicòntrẻôngđãtheogiađìnhsinhsốngtạinhiềutỉnhmiềnTrung.Năm1929thamgiabãikhóabịđuổihọc,trốnsangBăngCốcbịbắtgiảivềnướcvàbịbỏtù,năm1937sốngbằngnghềviết,năm1938sangHồngKôngđóngphimCánhĐồngMa,năm1945theoViệtMinh,mấtnăm1987tạiHàNội.
Cũngnhưnghìn,vạnngườiyêunướckhácôngđãthamgiakhángchiếnchốngPháp,theoHoàngVănChítrongcuốnTừThựcDânĐếnCộngSản(Delacolonisationaucommunisme),khángchiếnkhởiđầubằngphongtràoyêunướcvàkếtthúcbằngCộngSản,nhữngnhàáiquốcnhưNguyễnTuânđãlỡtheonênphảitheoluôn,ngẫunhiênrơivàothếcưỡicọp,đãleolênrồikhôngthểnhẩyxuốngđượcnữa.
CáctácphẩmchínhcủaôngviếttrướcngàytheokhángchiếnViệtMinhgồm:NgọnĐènDầuLạcviết1939,QuêHương1940,TànĐènDầuLạc1941,ChiếcLưĐồngMắtCua1941,TùyBúyMột,TùyBútHai1943,Nguyễn1945,ChùaĐàn1946.
VangBóngMộtThờidoTânDânHàNộixuấtbản1940,đượccoinhưtácphẩmđầutaycủaNguyễnTuân,đượcThạchLamkhenhaytrênbáoNgàyNayvànổitiếngngay.Tácgiảcủanólàconngườigianghồănchơiphóngđãng,ôngđãdiễntảcuộcđờiănchơiphóngtúngvàtrụylạctrongQuêHương,MộtChuyếnĐi,ChiếcLưĐồngMắtCua,NgọnĐènDầuLạc.Nhưngônglạitỏrahoàiniệmdĩvãng,tiếcnhớnhữngnéthuyhoàngcủamộtnềnvănminhtinhthần,đólạichínhlàbềmặttráicủaconngườitrên.ÔngPhạmThếNgũtrongViệtNamVănHọcSửGiảnƯớcTânBiên,cuốn3cónói.
Nhữnghàngtrênviếtngaytừ1938(trênTiểuthuyếtthứbẩy)cóthểcoilànguồngốctậmlývàcảmhứngcủaVangBóngMộtThờivềsau.Yêuquákhứđitìmtrongquákhứnhữnghìnhảnhnênthơnênmộng.
NguyễnTuânlàmộtnhàvănkhôngthuộcvềtrườngpháinào,vănđoànnào,ôngtựđứngriêngramộtpháicảvềvănchươngtưtưởng,VũNgọcPhanxếpôngvàoloạinhàvănchuyênvềtùybút.Tùybútđượcđịnhnghĩalàđểtùyýchongọnbútdiễntảmộtcáchrộngrãitựdotâmtưcủatácgiả.
ÔngPhạmThếNgũđịnhnghĩanhưsau.
DuycóđiềulàkýsựcủaôngkhôngphảinhưởgiaiđoạnNamPhong.....màlàđạibiểuchomộtgiaiđoạngiàdặn.....đểtựdo,tùybút,muốnviếtgìthìviết,ghichépgìcũngđược.NhữngtruyệncủaNguyễnTuânhơncảvớiThạchLamchẳngcógìlàmtruyệncả;nghĩalànhữngyếutốthônglệgọilàđộngtác,làthắtlàcởi.Chỉlànhữngmảnhđờihélộcủacuộcsốngxưa,haylànhữngkểlểdôngdàivềmộtcuộcgặpgỡ,nhữngtâmsựlêthê,nhữngcảmtưởngvụnvặtcủachínhmình.
NhàphêbìnhvănhọctrongnướcNguyễnMạnhĐăngđịnhnghĩanhưsau.
Tùybútlàgì?Địnhnghĩavừadễlạivừakhó.Dễvìkháiniệmbảnthânnóđãtựgiảithích,:làphóngbút,tùybútmàviếtchứsao...cóthểhiểumộtcáchđạikháithếnày:ngườiviếttùybútthườngmượncớthuậtlạimộtsựkiện,mộtmẩuchuyệnnàođómàmìnhcótrảiquađểnhânđấynêulênnhữngvấnđềnàykhácmàbànbạc,mànghịluận,triếtluận,némranhữngsuytưởngcủamìnhmộtcáchthoảimáiphóngtúng.
NguyễnTuânvớiVangBóngMộtThờivàThạchLamvớiHàNộiBămSáuPhốPhườngđượccoilàhaingườiđầutiênxâydựngthểtùybút,tạimiềnNamViệtnamtừsau1954đến1975,cácnhàvăntêntuổinhiềungườiđãviếttùybút,naytạiHảingoại,thểvănnàylạirấtthịnhhànhđượcnhiềungườiưachuộng.VangBóngMộtThờiđượccoinhưcuốntùybútđầutiêncủaViệtNam,mặcdùngoàitrangđầuđềlàtruyệnnhưngtrênthựctếngườitavẫncoiđâychỉlàtậptùybútvìtruyệnđasốkhôngcókếtthúchoặcgỡnútđúngtheotinhthầncủamộttruyện,tácphẩmđượcinranhằmvàolúccócơngióphụchưngnênđãđượcđộcgiảhoannghênhnồngnhiệt,từ1940đến1945đãđượctáibảnbalần,đượctặnggiảithưởngGiaLong.NaytrongnướcVangBóngMộtThờivẫnlàmộttácphẩmđượcđộcgiảvôcùnghâmmộ:năm1988nhàxuấtbảnVănHọcđãtáibảnlầnthứsáuvới30.000cuốnbảngiấyđẹp,bìacứng.
Toànbộtácphẩmgồmmườimộttruyệnhaybàiđượcxếptheothứtựnhưsau:ChémTreoNgành,NhữngChiếcẤmĐất,ThảThơ,ĐánhThơ,NgôiMảCũ,HươngCuội,ChữNgườiTửTù,NémBútChì,ChénTràTrongSươngSớm,MộtCảnhThuMuộn,BáoOán.Tácphẩmgồmhailoạiđềtàichính:tànbạo,phũphàngrùngrợnvàthanhtaonhẹnhàngthivị.Tôixinđềcậptheothứtựhaithểloạiấynhưsau:ChémTreoNgành,NémBútChì,ChữNgườiTửTù,BáoOán,HươngCuội,ChénTràTrongSươngSớm,NhữngChiếcẤmĐất,MộtCảnhThuMuộn,NgôiMảCũ,ThảThơ,ĐánhThơ.
CHÉMTREONGÀNH
Đâylàbàiđầutiêncủatácphẩm,NguyễnTuânngụýcholàhaynhấtnhưnglạthaynólạiítđượccácnhàphêbìnhnhưThạchLam,VũNgọcPhan,PhạmThếNgũ...cangợi.TrongcuốnNguyễnTuân,VềTácGiảVàTácPhẩm,nhàxuấtbảnGiáoDục,HàNộinăm2001,dầy600trangkhổlớn,gồmtrên100bàinóivềNguyễnTuân,ChémTreoNghànhcũngkhôngđượccácnhàphêbìnhtrongnướcchúýbằngcáctruyệnkhác.
Đâylàmộtđềtàitànbạo,phũphàng,rùngrợnhoàntoàntráingượcvớitinhthầnnhẹnhàngthanhtaocủacácnghệthuậtcầm,kỳ,thi,tửuvìnólàmộtnghệthuậtgiếtngười,chémngườingọtnhưchuốivậy.NguyễnTuânẩnnúpdướichiêubàilàmsốnglạimộtnghệthuậtcổđểphơibầytộiácghêtởm,rùngrợncủathựcdânPhápvàbọntaysaibánnướcvờiloàingười.
BátLêlàmộttayđaophủcótiếng,chuyênxửdụngthanhquất,loạikiếmhailưỡinayđãvềgià,mỗilầncóántrảm,ôngchỉrapháptrườngchocómặt,việcđãcóngườikhácđỡtay.NhưngnayquanlớnĐổnglýQuânvụgọivàochobiếtcómườihaitêntửtùsắpphảibịhànhhình,quancôngsứ(thựcdân)muốnđượcthịkiến.BátLêcótàichémđầurấtngọt,chỉmộtnhátlướtqualàđứtcổnhưngvẫncòndínhmộtlànda.
ThếlàBátLêđượcphépvàovườnchuốiđểtậpluyệnchothuậntay.Đếnngàyhànhhình,BátLêhoathanhquất,mườihaicáiđầucủatộinhânbịchẻgụcxuống,khôngmộtgiọtmáuvấyvàoáohắn,BátLêđượcquancôngsứthưởngmấycọcbạcđồngbàlão.
SovớitoànbộVangBóngMộtThời,ChémTreoNghànhđãđượcNguyễnTuândiễntảkỹlưỡng,tỉmỉ,trongsángvàtrangtrọng;từtảcảnhchođếnlốihànhvănđềuđãđượcchămsóctậntình.Ngaykhimởđầutácgiảđãtạochobàimộtkhôngkhírùngrợn,quáiđảnquatiếngháttẩyoancủatênđaophủ,ngụýhắnvôtội.
Trờinổicơnlốc
Cảnhcàngusầu
Tiếngloavừadậy
Hồichuôngmớmmau
Tahoathanhquất
Cỏxanhđổimàu
Sốngkhôngthùnhau
Chếtkhôngoánnhau
Thừachịulệnhcả
Dámnghĩthếnào
Ngườingồichovững
Chongọtnhátdao
Hỡihồn!
Hỡiquỉkhôngđầu
NgaykhiBátLêcòntậpluyệntạivườnchuối,sựdiễntảđãđủthểhiệnsựphũphàngtànbạocủatộiác:
BátLêlạitiếnthêmbabướcđếnngangtầmcâychuốihàngđầudẫybêntrái,BátLêthuậnđàthanhquất,lạichémxuốngđấymộtnhátthứhai.Mộtthâncâythứhaigụcxuốngnữanhưmộtthânhìnhngườiquì,chịutội.Thếrồivừahátvừachémbêntrái,vừachémbênphải,BátLêđãháthếtmườibốncâu,vàđánhgụcmườibốncâychuối.
Đểtăngphầnhồihộp,rùngrợnNguyễnTuânđãtảcảnhrấttrịnhtrọng,cảnhtĩnhcũngnhưhoạtcảnh.
Trướcnhàrạpngườitađãchônsẵnmườihaicáicọctrebịvồgỗđậpmạnhxuốngtoétcảđầu........
....Trờichiềucómộtvẻdữdội.Mặtđấtthìsánghơnnềntrời.Nềntrờivẩnnhữngđámmâytímđỏvẽđủmọihìnhquáilạ.Nhữngbứctranhmâychómầuthẫmhạthấpthêmvàđènặngxuốngpháptrườngoibứcvàsánggắt.
Mọingườichờđợimộtcáigì.
Tácgiảđãvôcùngkhéoléotảchânkỹkưỡngsựchuẩnbịchocuộchànhquyếtđểchemắtbọnkiểmduyệt,bọnthámtửthựcdân,ôngđãthànhcôngtrongsựtốcáotộiácmanrợcủabọnchúngnhưsau:
Lũtửtùbịtróigiậtcánhkhuỷu,quìgốitrênmặtđất,khomkhomlưng,xếptheohaihàngchênhchếchnhau,chầumặtvàorạp.Nhữngngườigiữphầnviệcởbãiđoạnđầuđangbóphông,nắnxươngcổvàtuốtchomềmsốnglưnglũtửtù.Họcầnomthếnàochotộinhânlúcquìphảiđểđượcgótchânđúngvàocáimẩuxươngcụtnơihậumôn.Nhưthếtửtùsẽphảirướnmìnhlênmànhậnlấylưỡiđaothảmạnhxuốngcáicổcăngthẳng.Họlạnhngườidầndần.Sinhkhíchừngnhưđãthoáthếtkhỏingườihọ.
NhữngngườibịhànhhìnhlàdưđangcủagiặcBãisậy,nhữngnhàáiquốcsacơthấtthế,bằngnghệthuậttảchânđườnggươmtuyệtdiệucủatênđaophủ,NguyễnTuânđãthànhcôngtrongsựtốcáohànhđộngbạongượccủabọnsátnhân,chúngđãnhẫntâmlấyviệcgiếtngườilàmtròchơitiêukhiển.
Mộttiếngloa.Mộttiếngtrống.Batiếngchiêng.Rứtmỗihồichiêngmớm,thìmộttấmlinhhồnlạilìakhỏimộtthểxác.Tùng!Bili!Bili!
BátLêbắtđầuhoakhôngthanhquấtmấyvòng.Rồiyhátnhữngcâutẩyoanvớihồncontội.Trongnhàrạp,cácquanchỉnghethấycáiâmlơlờrờnrợn,quancôngsứchămchúnhìnBátLêmúalượngiữahaihàngtửtùmúahátđếnđâuthìnhữngcáiđầutộinhânbịquìkiachẻgụcđếnđấy,nhữngtiamáuphunkêuphìphì,vọtcaolênnềntrờichiều.Trênángcỏhoenố,khôngmộtchiếcthủcấpnàorụngxuống.
NguyễnTuânvàThạchLamnhữngnhàvănViệtNamđầutiênxửdụnglốimôtảtànbạoynhưSholokhovtrongtácphẩmvĩđạiSôngDonThanhBình(TheQuietDon)vớinhữngđườnggươmbửađôiđầuđịchthủ,bằngnhữngnétchấmphátuyệtdiệutácgiảđãtôđiểmthêmbảncáotrạngtộiáccủabọnsátnhânnhưsau.
BátLêlàmxongcôngviệc,khôngnghỉngơi,chạytuốtvàođứngtrướcnhàrạp.BấygiờquanCôngSứmớinhìnkỹ.Ymặcáodàitrắng,mộtdảigiâylưngđiềuthắtchẽnngangbụng.Thấytrênquầnáotrắngcủaykhôngmộtgiọtmáuphuntới,quanCôngsứgậtgùhỏiquanTổngĐốcđểnhớlấytênhọmộtngườiđaophủcólốichémtreonghànhrấtngọt.NgàithưởngchoBátLêmấycọcbạcđồngbàlão.
Tácgiảđãẩnmìnhvôcùngkhéoléodướicáchmôtảnghệthuậthànhhìnhđểtốcáotộiáccủabọnsátnhânkhátmáuvớinhânloạingàymộtcaovànhiềuhơn,ôngđãquamặtđượccặpmắtcúvọcủabọnkiểmduyệt.
LúcquanLưuTrúgầncầmmũáotừvềtòasứ,quanĐổnglýQuânvụcònâncầnbuộcôngthôngngônNamKỳdịchchođủcâunày.
-Bẩmquanlớn,chémtreonghànhnhưthếnàylàphảilựavàonhữnglúcviệcquânquốcthanhthản,sốtửtùítítthôi.Vàonhữnglúcnhộnnhạoquá,tửtùđôngquá,thìtychứcđãcócáchkhác.Làchẻđôicâytređựcdàira,cặpvàocổtửtùxếphàngvànốiđuôiquìhướngvềmộtchiều.Đạiđểnócũngnhưlàcáilốicặpgắpchảchimmànướngấy.RồiBátLêsẽcầmgươmmàrócngangnhưngườitarócmắtmía.
ThuậtchémtreonghànhcủaNguyễnTuânkhiếntôilạinhớđếnthuậtsửsócsiêncủabọnThổNhĩKỳkhichúngcaitrịNamTưhồithếkỷthứ18trongcuốntiểuthuyếtbấthủCầuSôngDrina(IlestunpontsurleDrina)củanhàvănNamTưIvoAndrichviếtnăm1945,đượcgiảiNobelvănchươngnăm1961màôngPhạmCôngThiệnđãcholàgiảivănchươngxứngđángnhấttrongvòngmườinămqua.
Họtróikẻtửtùbắtnằmxuốngđấtrồilấymộtcâycọcvótnhọnđầubịtsắtđóngtừhậumônđónglên.Tênđaophủlàmộttayrấtthiệnnghệ,hắnđóngrấtkhéokhiếnchomũinhọnnằmgiữaxươngsốngvàcácbộphậntrọngyếunhưtim,gan,phèo,phổi...nókhôngđụngvàoxươngsốngvàcácbộphậnấyđểkhiếnchotêntửtộiphảichếtngay.Hắnđóngtừtừchocọclênđếntậncổmàtộinhânvẫncònsống.Khiấychúngđemdựngcọcnơibờsôngđểrănđenhândân,nhữngkẻdámchốnglạichúng,nạnnhânphảichịuđauđớnhaingàysaumớichết.
IvoAndrichcũngnhưNguyễnTuânđãtảchânkỹlưỡngnhữngnghệthuậtgiếtngườikinhhoàngkhủngkhiếpấyđểtốcáovớinhânloạitộiácvàthútínhcủabọnthựcdânbạongược.Mặcdùphảivượtquahàngràokiểmduyệtgaigóccủathựcdân,NguyễnTuânvẫnlémlỉnhđưavàođoạnkếtnhữnglờitiêntricũngnhưướcvọngcủaôngvềngàytàncủachếđộthựcdânđạigianđạiác.
LúcquanCôngsứravề,khilướtquamườihaicáiđầucòndínhvàocổngườichếtquìkia,giữasânpháptrườngsắpgiảitán,nổilênmộttrậngiólốcxoáyrấtmạnh.Thườngnhữnglúcxuấtquânbấtlợi,tưởngcơngiólốccuốngẫyngọncờsúy,cũngchỉmạnhđượcthếthôi.Trậngiósoắnhútcát,bụilên,xoayvòngquanhđámtửthi.
Bấygiờvàokhoảnggiữagiờthân.
Lốihànhvăncổkính,chịuảnhhưởngcủatruyệnTamQuốc,TâyHánChí...Bốcụcsángsủa,khoahọc,tảcảnhlinhhoạt,sốngđộng..khiếnchoChémTreoNgànhtrởthànhtùybútnổibậtnhấttrongVangBóngMộtThời,đãđượccoinhưmộttrongnhữngángvăntuyệtdiệunhấtcủanềnvănchươngViệtNam.
Tôithiếtnghĩchúngtacũngnênphiêndịchtácphẩmấyracáctiếngngoạingữđểtốcáotộiáctầytrờicủabọnthựcdân,đểchocảthếgiớithấycáibộmặtghêtởmcủachúng,bọnthựcdânthườnghuyênhhoangtađâyyêuchuộngcôngbằng,bácái,đitruyềnbávănminhnhưngthựcchấtchúngchỉ
làbọnuốngmáungườikhôngtanhđãđemcảnhmáuchảythịtrơiralàmtròtiêukhiểnynhưnhữngtênbạochúaLaMãngàyxưavậy.
NÉMBÚTCHÌ
TrongtruyệnnàyNguyễnTuândiễntảnhữngmônvõnghệcaocườngcủabọnăncướpthờiấy:Némbútchì,tứclàphóngmộtcáimai(câyxuổnglưỡibằngđàođất)đểgiếtđịchthủ,cánmaicóbuộcsợidâythừng,phóngtớimụctiêurồigiậtcáimaitrởlại.LýVănnhânvậtchính,têntrùmđảngcướplàtaynémbútchìgiỏinhất,hắncóthểphóngcâymaicắtđứthaichâncongànhưngcònchừalạimộtlàndaynhưchémtreonghànhvậy.
ToànbàicómộtvẻuynghinhưkhôngkhíhàohùngcủatruyệnThủyHửvớinhữngtaygianghồhảohánnhưTốngGiang,TriệuCái...Tácgiảđãlàmsốnglạicáithờixaxưaấyquabuổisinhhoạtcủabọncướptrướckhichúngđánhmộtmẻlớnvàotốihômấy.BọnởKimSơnvàbọnởTamTổngđếntìmLýVăn,trongđóCaiXanhlàtaychơinổitiếngởvùngThanhnội,ThanhNgoại,nhữngtayanhchịtrongđámcướplớnđềuphảiphụctàinghệhắn,NguyễnTuânmôtảvềhuyềnthoạicondaohailưỡicủaCaiXanhnhưsau.
Trongnhữngphútrấtnguynan,phảigiếtkẻkhácđểgỡlấymạngmình,chưabaogiờCaiXanhchịuphóngdaovàbỏdaolạitrênchiếnđịa.Hóachonêncondaođó,saunhữngkhicắmngậpvàothớthịtcònnónghổigiòngmáucủabaonhiêutửthi,daođólạitrởlạinằmtronghầubaocủaCaiXanh.Chungquanhcondaothépsángngời,mộthuyềnsửkinhsợđãbaochùm.
Hômsau,phóKinhtayphóngbútchìcótiếnglạitìmLýVăn,cảbọnTamTổngvàKimSơncùngkéotớinhàLýVăn,họcùngđánhchénrượuthịt..phóKinhtrổtài.
PhóKinhcuộnmấyvòngdâythừngdàiđếnmấysảivàocánhtaytrái.Bàntaytráiynắmchắccổcánmai,bàntayphảiygiữđốcngọnmai.
-Đànanhthửxemhạcâychuốiphíabêntrái.
Bỗngmộttiếngphập,thântrêncâychuốiđãgụcxuốngmặtđất,kêuđánhroạt.
Rồihắndựtcáimainằmgọntrongtay,hắnbiểudiễnmộtđườngnữahạbuồngchuốinhưngquátayđứtnửathâncâychuối.LýVăntaynghềrấtcaosovớiphóKinh,hắnnóicókhiphảinhẹtayvìchỉcầnđánhdọangườita
thôi,LýVănbènphóngbútchìvàomộtcongà,vếtthươnggọngàngvừađúngquãngđầugối,cặpgiòchưađứthẳncònmộtlầndaynhưchémtreonghành.
Taynghềcủatêntrùmcướpđượcdiễntảnhưsau.
LýVăngácmainóivớicảbọn.
-Nếumìnhnémmạnhtayquávàkhôngbiếttínhsứcđicủa“bútchì”lànátmấtgà.Cácchúkhôngphảiđánhnhững“tiếngbạc”vàosinhratử,cácchúkhôngbiếtchứđòn“bútchì”khókhiếnlắm.Vàmộtcây“bútchì”ngangtàngnhưthếmàphảilụymộtcànhtređấy.Chúnàohayxửcây“bútchùng”ởcácđườngđộcđạo,nêncẩnthậnkhithấybênđịchtungcànhtrerađểphá“bútchì”.Đểhômnàorảnh,anhsẽdậychocácchútậpđánhcáilốiđónbơichèobằnggỗcau.Đánhđếnđònhỗnchiếnấythìđầungườirụngcứnhưsung.
NguyễnTuânkhôngcóýcangợibọncướpnhưngchỉmôtảnhữngđòn,thuậtcaotaycủachúng.ChắclàtácgiảđãnghecácbậcchaôngkểlạichuyệntạinhữngvùngmiềnThanhHoá,nơiôngđãtheogiađìnhsinhsốngtạimiềnTrung.NémBútChìđãmôtảmộtcáchsinhđộngnhữngmónvõnghệcaocườngcủacáctaygianghồhảohánkhiếntanhưthấyhiệnracáikhôngkhíhàohùngcủaThủyHửvớiTốngGiang,TriệuCái..
CHỮNGƯỜITỬTÙ
Truyệnmộtviênquancaingụchâmmộchữviếtđẹpcủatêntửtù,mộtngườivănvõsongtoàn,xinchođượcthủbútcủangườiấy,tácgiảcangợithúchơichữcủaviênquan.
MộtviênquancaingụctạitỉnhSơnnhậnđượcsáutêntùtộichếtchém,đứngđầulàHuấnCao,ngườicótàiviếtchữđẹp,vănvõsongtoàn.Viênquansaimộtngườithơlạimangrượuthịtbiệtđãingườitửtù,Huấncaotỏvẻbựcmìnhkhôngmuốnnhậnnhưngviênquảnngụcvẫnvuivẻkhôngcáugiậnôngvớihyvọngôngsẽdịutínhnếtđểviếtchomìnhmấychữtrênchụcvuônglụa.MộtbuổichiềuviênquannhậnđượclệnhgiảiHuấnCaovàcácđồngchívàokinh,saithơlạivàonóichoHuấnCaobiết,ôngnóitừtrướcđếnnaychỉviếtcóvàibộchữchomấyngườibạnthôi,cảmkíchvìtấmlònghâmmộcủaviênquảnngục,Huấncaobằnglòngchochữtrêntấmlụatrắngrồiđĩnhđạcbảo.
-Ởđâylẫnlộn.Takhuyênthầyquảnnênthaychỗởđi,chỗnàykhôngphảilànơiđểtreomộtbứclụatrắngtrẻovớinhữngnétchữvuôngvắnrõràng
nhưthế.Thoimực,kiếmđượcởđâutốtvàthơmlắm.Thầycóthấymùithơmởchậumựcbốclênkhông?...tabảothựcđấy,thầyQuảnnêntìmvềnhàquêmàởđã,rồihãynghĩđếnchuyệnchơichữ,ởđâykhógiữthiênlươngcholànhvữngvàrồicũngđếnnhemnhuốcmấtcáiđờilươngthiệnđi.
TheocácnhàphêbìnhtrongnướcHuấnCaochẳngaikháchơnlàCaobáQuát,conngườibấtđắcchíđilàmcáchmạngchốnglạichếđộphongkiến,họnóiNguyễnTuânlàngườiyêunướccangợitinhthầnphảnkhángcủaHuấncao.TheotôibiếtNguyễnTuânkhôngcómụcđíchnàokháchơnlàdiễntảtấmlòngyêunghệthuậtcủamộtviênquancoingục,ôngtaphảihạmìnhchiềuchuộngmộttêntửtùđểxinchữviết,ngườitửtùtàihoanổitiếnglàvănhaychữtốt,ôngđãbịHuấncaokhinhmạnmàvẫnkiênnhẫnsaithưlạimangrượuthịtbiệtđãingườitùnàychođếnkhixinđượcchữviết.
Cácnhàphêbìnhtrongnướcchútrọngkhenngợitruyệnnàyrấtnhiều,họhaycóphongtrào,cũngnhưtrongcuốnThạchLamVềTácGiảVàTácPhẩm,nhiềunhàđãkhenlấykhenđểtruyệnHaiĐứaTrẻ(NắngTrongVườn)làđộcđáosâusắc..màthựcranólạikhôngđượcdưluậnchungchúýmấy,takhôngthấyhọnóinóhayởchỗnào.Khicómộthoặchainhàphêbìnhkhenhaylàhọaduanhaukhenlấykhenđể.
BÁOOÁN
TruyệnnàynhuốmmàumaquáitựanhưkhôngkhíquáiđảntrongLiễuTraiChíDịcủaBồTùngLinhhaytrongnhữngtruyệnquáiđảncủaEdgarPoe,nhàvăncổđiểnMỹ,truyệncũngcógiátrịnhưmộttàiliệuvềnhữngngàysuytàncủanhohọc,nhữngnămthángcuốicùngcủacáihọcnhànho.
Khóatrước,tạitỉnhHàNam,ôngĐầuXứAnhbịloạingayvòngđầu,khóanàyôngkhôngnạpquyểndựthimặcdùnhiềungườikhuyếnkhíchôngnhưngôngnhườngchoem,ĐầuXứEmxuôitỉnhsửasoạnthi.Banămtrướcchánhchủkhảokhấn“Báooángiảtiênnhập,báoângiảthứnhập”,oanhồnvàobáooánôngĐầuXứAnh,mộtngườiđànbàtrẻxõatóc,ẵmconhiệnradướilều,kêukhóc,lấymựcđổvàoquyểnông,giữgịttaykhôngchoôngviết,rồiônglạithấynổicơnđaubụngphảibỏdởkỳthi.Nguyêndoôngcụthânsinhđãkhiếnmộtnànghầutựảikhibàcóthaisáu,bẩytháng,cáiâmoánsẽcòntheomãinếuôngcòndựthi,khóanàyôngđểôngemđithixemcócònbáooánnữakhông.HaiôngghéquáncôPhương,côhàngsáchcócảmtìnhvớiônganh.
Ôngemvàotrườngthi,thấyđaubụng,ôngđốtvàngtựnhiênnghetiếng
cườilanhlảnh,rồilạimớtócxoã,ngườiđànbàcấttiếngthethé,ôngđaubụngdữdộigụcxuống...ngườitađiểmtrốngngoạihạn.
Truyệnnàyđúngvớicáiýnghĩavangbóngcủamộtthờiđãquatrongkhungcảnhmộtkhóathinhohọccuốicùng,NguyễnTuânkhôngcangợicáihọcnhànholỗithờihủlậunhưngchỉcótínhcáchmôtảsựsuytàncủamộtthờikỳvănhọc,củamộtnềnvănminhtinhthầnđãqua.
Ởvàobuổigiaothời,nếungườitacòncáilòngcôngdanh,thìkhoathiMậuNgọlàmộtcơhộicuốicùng.TừMậuNgọtrởvềsau,sẽmởmộtthờikhác,chữHánchỉcònlàmộtthứxaxỉphẩmtrongcõihọcvấncủamộtlớpngười.Từsaukhoanày,cáilều,cáichõngchỉcònlànhữngvậtcổtíchmỗikhinhắcnhỏmtớilạigợilạimộtchútnhớtiếctronglòngmộtđámngườimệtmỏicònsốngthêmmộtngàylàcàngchỉthêmmộtngàybỡngỡvớiphonghộimới.
Mặcdùlàtruyệnmaquáinhưngcũngcóthểlàtruyệncóthậttrongchốnthicửlềuchỗngxaxưa,mộtônganhvănhaychữtốtbịbáooándoôngcụthânsinhănởthấtđứcnênđãhỏngkỳthitrước,nhườngchoôngemđithikhóasaunhưngrốtcuộccũngvẫnbịbáooánpháhỏngkỳnày.ÔngĐầuXứAnhđãđicoiđồngcốtbiếtrằngcáioanhồncủangườiđànbàvẫntheoôngmãi.NguyễnTuânsởtrườngcảvềhaichủđềrùngrợncũngnhưnênthơthivị,dướiđâylàđoạnvănthểhiệnkhôngkhíquáiđảncủatácgiả.
Mộtngườiđànbàtrẻ,sõatócẵmcon,hiệnngaydướilều,ngaychỗđầuchõng,kêugàogiữgịtlấytaykhôngchoviết.Gàokhócchánngườiđànbàấylấymớtócsoãquấtvàomặtôngcứbỏngrátlênvàcườisằngsặc,lấynghiênmựcđổvàoquyểnông.
Hoặc.
Cáiâmoánấycòntheođuổiôngmãi,nếuôngcứcònlềuchiếuởcửatrườngthi.Đấylàlờingườithiếpđólúcốpvàoconđồngkhiphụlên.NàngxưnglàcôvàgọiôngĐầuXứAnhlànó,cườisằngsặcvàgiọngnóithethé“nócònđithicôcònbáomãi.Cácngườihỏicômuốngìấyà!Cômuốn,cômuốnnóphạmhúy,chonóbịtộicảnhàkia
ĐâykhôngphảichỉnóiđếnchuyệnbáooántạitrườngthinhưngnócònlàmộtbàithuậtsựđầyđủvềkhoathicửHánnho,từcảnhsĩtửmanglềuchõngrađiđếnsinhhoạttạitrườngthi,lễcúngtamsinhtrâu,dê,lợn.Cóthểnóiđâylàmộtángvănchươnghay,mộttàiliệugiátrịvềtrườngthinhohọcvàolúcsuytàn.
HƯƠNGCUỘI
Ngoàicáibiệttàidiễntảkhôngkhíquáiđảnrùngrợnnhưtathấyởcáctruyệntrên,NguyễnTuâncũnglàmsốnglạicảmộtnềnvănminhtinhthầnthanhcao,huyhoàngrựcrỡ,mộtthếgiớitaonhãđầynhữngphong,hoa,tuyết,nguyệt...nhưHươngCuộiởđây.
CụKépngườilàngMọccóthóiquenmặcáolôngcừuravườnđểchămsóchoathơmcỏquí,chiềubamươigiađìnhdọndẹpđểănTết,góibánhchưng,nấucỗ...cụKépsaingườinôbộclấyrổđácuộitrắngđemraaorửasạch,lựanhữngviêntrònđểriêngra,cụđãchongâmthóclấymầmnấukẹomạchnhatừmấyhômnay.Cụđãhoàntoànnhànrỗi,chỉthíchuốngrượungâmthơvàchơihoalan,chămsóchoacỏtậntình.HaiôngẤmcontraicụđangphấtgiấyvàonhữngnanlồng,nồikẹomạchnhanấuxongphảiđợicanhhaimớinguội.
Bõgiàlấycuộitrảitrênmặtđấtnhữngchậuhoagầnnởrồilấynhữnghạtcuộitrònbỏvàonồikẹoquấnkẹobọckínlấyđá,xongđặttrênlượtđásỏitrênnềnđấtcủachậuhoa.HaiôngẤmúplồngbàngiấylênchậuhoavừalúccúnggiaothừa.
NămnaycụTúKépcùngbốncụbạnuốngrượuvớikẹotẩmmạchnhangàymồngmộtTết,cáccụnhậnxétphêbìnhvềkẹo,tiệcrượurồibànchuyệnvănthơ.
ĐâylàbàitùybútthivịthanhtaonhấtcủaVangBóngMộtThời,tácgiảđãdựnglạicảmộtthếgiớiđầyhươngthơmngàongạtcủahươnglan,kẹođá,chắchẳnNguyễnTuânđãchịuảnhhưởngcủathicađờiĐường,củanhữngthúvuitaonhãngâmthơ,vịnhnguyệt.
Quântựcốhươnglai
Ưngtricốhươngsự
Lainhậtỷsongtiền
Hànmaitrướchoavị
(VươngDuy)
Bạntừquêcũđến,chẳnghỏihangìhơnlàcâyhoamaitrướccửasổđãnởhaychưa?Nghệthuậtmàtácgiảđemlòngnuốitiếclạitoànlànhữngnghệ
thuậtcầukỳ.
CụKépthườngnóivớilớpngườibạncũrằngcómộtvườnhoalàmộtviệcdễdàng,nhưngđủthờigiờmàchămsócđếnhoamớilàviệckhó.Cụmuốnnóirằngngườichơihoanhiềukhiphảilấycáichíthànhchítìnhramàđốiđãivớicảđếncáiđẹpkhôngbaogiờlêntiếngnói.Nhưthếmớiphảiđạocủangườitàitử.Chứcòncứgâyđượcmộtkhoảnhvườn,khuânhoacỏởcácnơivềmàtrồng,phómặcchúngởgiữatrời,đầychúngramưanắngvớithờơ,chúngtrổbôngkhôngbiếtđến,chúngtànlácũngkhônghay,thìchơihoalàmgìthêmtộivớiChúaXuân.
Nhữngnghệthuậtthưởngxuânấythậtlàxalạ,độcđáoítaingờtớinhưđákẹo,tácgiảdiễntảtỉmỉlúcrửacuộiđếnkhibỏvàonồikẹo,úplồngbàngiấylênchậuhoađầykẹođểủhươngthơmlênkẹo....chođếnkhicáccụnhắmrượu,thưởngxuânnhaikẹo,làmthơ...thậtlàvôcùngthivịkhiếntanhưthoángthấymộtniềmnuốitiếcchonhữngcáihay,cáiđẹpcủamộtnềnvănminhtinhthầnrựcrỡnaycònđâu.
Mộtmùihươnglanbịbỏtùtrongbầukhôngkhílồngbàngiấyphấtchậthẹptừđêmquađếnbâygiờvộitảnbaykhắpvườncây.Bốncụvàbõgiàđánhhơimũi;nhữngcặpmắtkémcỏiđămđămnhìnkỹbầukhôngkhítrongvắtnhưcóýtheorõiluồnghươngthơmđangthấmnhậpvàocáclớpkhítrời.Cơngiónhẹphaloãnghươngthơmđặcvàokhônggian.
Thúchơihoalan,uốngrượu,ngâmthơ,nhaikẹomạchnhaướphươnglan..màtácgiảdiễntảtỉmỉđượïcthểhiệnnhưmộtbiểutượngcủanhữngcáihaycáiđẹpđãvangbóngmộtthời,nhữngcáiđẹpthanhtaonayđãbịthờibuổinhốnhănglàmchotiêuhaođimất.
CụKéplàngườithíchuốngrượungâmthơvàchơihoalan.Cụđãtớicáituổiđượchoàntoànnhànrỗiđểdưỡnglấytínhtình.Vìbâygiờtrongnhàcũngđãthừabátăn.Xưakiacụcũngmuốncómộtmảnhvườnđểsớmchiềurađấytựtình.NhưngnghĩrằngmìnhchỉlàmộtnhànhosốngvàogiữabuổiTâyTầunhốnhănglàmlạcmấtcảquanniệmcũ,làmtiêuhaomấtbaonhiêugiátrịtinhthần;nhưngnghĩrằngmìnhchỉlàmộtkẻchọnnhầmthếkỷvớihaibàntaykhôngcólợikhímới,thìriêngchothânthế,lochosựmấtcòncủamìnhcũngchưaxong,nóichiđếnchuyệnchơihoa.
CHÉNTRÀTRONGSƯƠNGSỚM
Đâycũnglàmộtnghệthuậtcầukỳ,côngphumangnhiềucátínhdântộc,
nhữngcáihay,cáiđẹpmàtácgiảtiếcnhớcónhữngnétthậtđộcđáokhiếntacócảmtưởngnhưđólànghệthuậtởmộtnướcnonxalạ.
BuổisớmmùađôngcụẤmdậysớmtừlúccòntốitrờiđểđunnướcphatrà.Mộtmìnhcụthứctrongcănnhàbagiannàyđểđunnước,NguyễnTuânmôtảkỹlưỡngcảnhmộtônggiàngồibênhỏalòđểnóilêncáithúcủaviệcđunnước,nócũnglàmộtphầncủathúuốngtrà.
Trongcảnhtrờiđấtlờmờchưađủphânphầnđêmvàphầnngày,ôngcụẤmcócảphongtháimộttriếtnhânngồirìnhbướcđicủathờigian.
Đêmđôngdàikhôngcùng,nómênhmôngvàtựhếtrấtchậmchạp.
Cụquạthỏalòchothantầunổlépbéprồingồinhìnngọnlửacháy,nướcđãsôi,cụphatràxongchỉuốnghaichénconlàđủ,nghệthuậtphatràởđâycũnglàmộtnghệthuậtcầukỳynhưtràđạocủangườiNhật:trongcuốnphimcổđiểnSayonara,ôngthiếutáMỹ(MarlonBrando)hỏicôbạngáiNhật(MikyoTaka)khinhìncảnhphatràcôngphutỉmỉ.
-Saocầukỳthế?
Côbạnđáp.
-Cáithúlàởchỗđó.
NghệthuậtcủaNguyễnTuâncũnggặplạitràđạocủaxứPhùTangcùngmộtđiểm.
Chưabaogiờônggiànàydámcẩuthảtrongcáithúchơithanhđạm.Phachomìnhcũngnhưphatràmờikhách,cụấmđãđểvàođấybaonhiêucôngphu.Nhữngcôngphuđóđãtrởnênlễnghi,nếutrongấmtràphangon,ngườitachịunhậnthấymộtchútmùithơmvàmộttịtriếtlývàtâmlý.
Uốngtràtầuđúngphongcáchphảilàđạmbạc,nhấmnháp,khôngphảilốiuốngnhanhhếtchénnàysangchénkhác,nhữngngườiuốngtràsànhđiệucùnguốngtràvớinhaumộtcáchthanhnhã,chủnhânphảitựtaymìnhchếnước,cụẤmcònnhớnhữngngàyhầutràchoquanĐốc,vừauốngtràvừangâmthơnữa,cáccụchorằngđólàcáchvậnđộngthầnkhíđểtiếtrangoàinhữngcáinặngnềtrongthânthể,đónkhílànhcủatrờiđất.
Lạithêmmộtcáchthứccầukỳnữalàlấynhữnggiọtnướcđọngtrênlásen,phảiđithuyềnthúngvéttừnggiọttrênnhữnglásentronghồmớiđủnước
phamộtấmtràthơmlành,cầukỳchưatừngthấy.
ChénTràTrongSươngSớm,mộtcáithúuốngtràcầukỳ,vôcùngthivịquahìnhảnhmộtcậuhọcsinhđihốtnướctrênlásen,nócũngđượmvẻhuyềnbíthanhđạmquahìnhảnhmộtcụđồnhongồibênbếplửađunnướcphatràngâmmấybàithơđónkhílànhđầutiêncủatrờiđất.
NHỮNGCHIẾCẤMĐẤT
Bàinàycũngnằmtrongphạmvinghệthuậtuốngtrànhưngnhấnmạnhvềcáiấm.CụSáusaingườixuốnggiếngchùaxinnướcvềphatràuốngđãgầnmườinămnay,cứnướcgiếngnàycụmớichịuphatrà,cụnóichỉcónướcgiếngnhàchùamớiphađượctràngon,nếugiếngmàcạnthìcụsẽđemchokhôngbộđồấmchén.
Ôngcụphágầnhếtcơnghiệpôngcha,coiphúquíkhôngbằngmộtấmtràtầu.Mộtngườikháchlạkểchuyệnmộttênănmàycổquái,hắnchỉchọnnhữngnhàđạiphúvàoxinăn,mộthômhắnlạimộtnhàphúhộkhihọđangđãikháchuốngtrà,hắnxinđượcuốngtràtầu,họchohắnmượnkhay,ấm,chénrồiphátthantầuchohắn,ngườiănmàyđunnướcphatrà,uốngxonghaichénthìnheomắtlại,hắnchắptayváitạchủnhânvàthưarằngbìnhtràcólẫnmùitrấu.Ngườiănmàyđikhỏiđếnchiềuchủnhàđánhđổtràthấycólẫnchừngmươimảnhtrấu,họgiậtmìnhsợtênănmàylàdânsànhsỏiuốngtrà.
CụSáuchorằngtênnàyđãtiêucảmộtsảnnghiệpvàorừngtràVũDiSơnnênmớisànhnhưthế.Cụvàkháchnóivềcácloạibìnhtrà:ThếĐứcgangà,LưuBội,MạnhThần.MấynămsauôngkháchđixavềghénhàcụSáu,cụđãbánnhà,cụsasút,chạyăntừngbữa,thỉnhthoảngxinđượcmộtíttràbèngóilại,đợilúcvắngphauống.CụSáubántoànthâncáiấmtrướcvớigiárẻ,mộtthờigiansaumớibánnắpấmđượcgiáhơn.
ỞđâyNguyễnTuâncangợinhữngngườitàitửsaymênghệthuậtuốngtràcóvẻhơiquáđáng,ngườithìsaymêđếnđộtiêutancảsảnnghiệpphảiđiănmàynhưngtronglòngvẫncònsaymênghệthuật,vẫngõcửanhàgiầuđểxinthưởngthứcchúthươngvịtrà,ngườikhácmê“nhẩmsà”đếnkhánhtậncảgiatài,pháhếtcơnghiệpôngchađểlạiđểrồiphảiđembánnhữngcáiấmđấtcũchạyăntừngbữa.
MỘTCẢNHTHUMUỘN
CụThượng,làmộtôngquantovềhưucóhaicậuconđềulàôngcử:Cậucả
quanhuyệnThọXương,tâmthuậthènkém,cậuHaiởPhốhàngGai,dậyhọc,ngườiđơngiản,nghệsĩ,đidạyhọcnaytỉnhnàymaitỉnhkhácynhưđidungoạncảnh.TừngàycụThượngvềởvớicậuHai,cậukhôngđithaphươngnữa,gầnđếnTrungThu,ôngcửHaichuẩnbịlàmcáiđènkéoquânchocontrẻ,lầnnàylấytíchNgôViệtXuânThu,lúcPhạmLãiđemTâyThisangdângNgôPhùSai,làmmấtmườihômmớixong.Hômsauôngcửlạilàmthêmmộtcáiđènchocôbégái.
Truyệnnàytảcáithúlàmđènvàchơiđènkéoquânnayđãbịrơivàoquênlãng.MộtnghệthuậtlàmđènđểdiễnlạinhữngđiểnxưatíchcũnhưmượntíchtrongcáctruyệnTamQuốc,ĐôngChu..nghệthuậtcầukỳphứctạpđầyýnghĩanàybâygiờchỉcònđểlạicáitiếngvang.
NGÔIMẢCŨ
Đâylàmộttruyệnkhôngcókếtthựcrachỉlàmộttùybút,hầuhếtcáctruyệncủaVangBóngMộtThờiđượccoinhưtùybút.CụÁnmấtđiđểlạimộtcôgáimườihaituổi,côTúvàcậucontraimớilênbakhiđanglúcloạnlạc.LớnlêncôTúkhôngđilấychồngchỉdệtvải,khâuthuêvámướnnuôiemtraiănhọc,mongchờcáimaisaucủacậuChiêu.
HaichịemthuêmộtôngthầyđịalýtênHồViễnđicoimảđểsoaylạimảhyvọnggiađìnhkháhơncáihiệntạinghènnàn.CụHồViễntrướclàtướngCờĐenoanhliệtmộtthời.CôTúthứckhuyadệtvảilấytiềnthuêngườikhiêngcángđưathầyđịalývàemxuốngthămmảcụÁn,trênđườngđicụHồvàcậuem(Chiêu)đánhvớinhaumấyváncờkhôngcóquân.
Bàitùybútlàmsốnglạinhữngphongtụccổxaxưacủamộtnềnvănminhđãquakhiconngườicònđặtnhiềutintưởngvàothầyđịalý,mồmảôngbà.ChịemcôTú,cậuChiêuconquannayđãsasútthuêthàythămmộđểsoaymộchonhàđượckháhơn,côTúdệtvải,mayválấytiềnthuêthầyđểhyvọngvàongàymaitươisáng,niềmhyvọngcủaconngườiynhưmộtdòngsuốichảykhôngbaogiờdứt.
-CôTúlẩnthẩnlắm,ônggiờicóđóngcửaaibaogiờ.Chịemnhàcô,thếnàosaunàycũngkhá.
ĐếnđâythìcôTúkhócvàoàlênthànhtiếng.
-Ngàymai,tôixuốngthămlạicáikiểuđấtởĐồngCồn.XongrồitôixuôiluônHàNội.Thángsautôisẽvềquađâyđểchỉbảocáchsoaylạingôimộ.
Cốttruyệnkhôngcógìlôicuốnđặcsắc,hànhvăntrongsáng,ýtưởngphongphúnhưmộtcuốnphimchiếulạicảmộtthờinhogiáosuytànvớisựhysinhcaocảynhưnhânvậtTâmtrongCôHàngXéncủaThạchLamcùngvớisựmôtảnhữngconngườikỳdịnhưôngthầyđịalý.
CụHồnguyênlàtướngCờĐen.Têncụkháckia...............ngườitanóichuyệnlạirằngcụHồhồicònlàmtướngquânCờĐen,mỗilúccụtrươnglácờđầulúcxuấtquân,trôngoaiphonglẫmliệt.Bênthắtlưngđiều,cụgiắthaikhẩusúng.Phíabêntráilàmộtkhẩuđoảnmã,vàphíabênphảilàmộtkhẩusúngthậpbáthưởngbắnmộtlúcnhữngmườitámphátliền.
TrongbàigiớithiệuviếttrênbáoNgàyNay1940,ThạchLamchorằngNgôiMảCũlàtruyệnhaynhất:
NgôiMảCũ-theoýtôi,cáitruyệnngắnhaynhấttoàntập–Đưachúngtađếnhươngvịcũkỹvànhẫnnạicủamộtsựhysinh.
Sauthờiloạn,mộtnhàgiathếchỉcòncóhaichịem.Ngườichịkhôngđilấychồng,ởnhàdệtvảiđểnuôiemđihọc.Cậuemchămchỉvàngoanngoãn,yêuchịvàkínhchịnhưmẹ.Thêmvàotấmtìnhchịemthânthiếtấy,cáibóngdángcủamộttướngCờĐencũ,làmthầyđịalýlúctrởvềgià.Mộtbứcvẽtrongđótácgiảpháchọađượctấtcảmộtgiađìnhnềnnếpcũ,cócáiíchkỷvàcáicaosiêu,vớiđằngsaulờmờcảnhhãihùngvàtànphácủanhữngngàyloạnlạc.
THẢTHƠ
CụPhủlàngườiđứcđộ,cáoquanvề,cụbàvàcậucontraiđãquađời,cụphảinuôimộtcôgáixấu,cụdậytrẻ,saolásố,gieomộtquẻ,kêđơnthuốc..Ôngtrờibắtcụphảinghèo,côTúphảixấu.Cóngườibạnkhuyêncụtổchứcmộtcuộcchơithảthơ,mộtcáchđánhbạccủanhữngngườicóchữnghĩa.Thếlàcụlàmmộtcáibètrênmặtnước,hằngchụcngườiđếnđánhbạctrongtiếngngâmthơ,nhưngcókẻácmiệngnóirằngcụthảthơđểlựangườiđồngsàngchocôTú,từđấycụkhôngchocôTúxuốngbènữa,cụcũngthualuôntừđấy.
ĐÁNHTHƠ
CuốiđờiThànhThái,bangườiđànbàđẹp,MộngLiên,MộngHuyền,MộngThu.RồimộtôngphósứgiữlănglàmchủMộngLiên,nghềphósứkhôngmấykhiởyênmộtchỗ,tớimỗinơi,quanphósứmởcáitúiđựngtoànnhữngthơđốrachongườitađặêttiềnbênchiếubạcvănchương,quêhươnglàcờ
bạcđànhát,vềsauphósứbịbệnhchếtdướichânĐèoNgang.
Cảhaibàinàytảcảnhđánhbạcbênchiếuthơvăntaonhã,nhưngcólẽvìcốghichonhiềudữkiệnđánhthơ,thảthơmàcâuchuyệnđãtrởnênkhóhiểuvàrườmràphứctạp,cũngcóthểtácgiảquanniệmtùybútlàlốiviếtphóngtúngmặcchongòibútmuốnđitớiđâuthìtớinêntruyệnđãcónhiềukhúcmắcnhưvậy,cólẽđâylàhaibàikhóhiểunhấttrongVangBóngMộtThời,vềđiểmnàyThạchLamđãnhậnxétnhưsau.
Mộtcôngviệcdầukhôngkhỏicónhữngphầnkhuyếtđiểmvềmặtvănchương,chúngtamuốntácgiảVangBóngMộtThờiđếnmộtsựgiảndịsángsủahơn,cốtránhnhữnglốihànhvăncầukỳ–sựcầukỳtrongcáitìmtòikhôngphảicáicầukỳtrongcáchđiệutả–tránhnhữngchữnhắclại,nhữngsựkiểucách,nhữnglốivềâmđiệutrongcâuvăn.Cólẽtácgiảmuốnnóihếtcảnhữngcáimìnhbiết,vàtácgiảbiếtnhiềunêncócósựlộnxộnấychăng?
TôiđồngývớiThạchLamởđiểmtácgiảmuốnđưavàotácphẩmtấtcảnhữngđiềumìnhbiếtnênnhiềubài,truyệnđãtrởnênphứctạpthiếusựgiảndị,sángsủakhiếnchongườiđọcthậtlàbốirốitrướcnhữngchitiếtvôcùngphứctạp,khóhiểunhưcáchlàmđènkéoquântrongMộtCảnhThuMuộn,haycáchđánhbạctrongThảThơ,ĐánhThơ..khiếnchotácphẩmkhôngđượcsángsủa,mạchlạcsovớiNhấtLinh,KháiHưng,ThạchLam..
NhàphêbìnhVũNgọcPhannhậnxétnhưsau.
ĐọcVangBóngMộtThờicủaNguyễnTuân,ngườitacũngcómộtcảmtưởnggầngiốngnhưnhữngcảmtưởngtrongkhingắmmộtbứchọacổ.Gầngiống,vìhọasĩ,tácgiảbứchọacổ,làngườithờixưa,cócáióccủathờimìnhvàcónhữngnét,nhữngmầucủathờimình,còntácgiảVangBóngmộtThờichỉlàngườikhơiđốngtrotàncủadĩvãngđểbầylạitrướcmắttanhữngcáitađãbiếtquahaychưabiếtrõ.
VũNgọcPhanđãvíVangBóngMộtThờinhưmộtbứchọacổ,tôinghĩnócũnggiốngnhưmộtmónđồcổcàngđểlâucàngcógiátrị,chẳngthếmànăm1988trongnướcđãtáibảnđếnlầnthứsáu,30.000cuốn,tácphẩmngàycàngđượcđộcgiảhâmmộvìhọmuốnthưởngngoạnnhữngcáihaycáiđẹpnayđãvangbóngmộtthời,vềgiátrịcủatácphẩm,ôngPhạmThếNgũchorằng.
..Từ1940đến1945đượcinlại3lần,đượctặnggiảiGiaLongvàởlạinhư
mộtbảovậtcủanhàhiếucổ,mộtsảnphẩmquýkhôngcònbàntaythứhainàochếtạonổinữa.
Tậptuỳbútnổitiếngnàyđãtáibảnnhiềulần,mỗilầntậpsáchlạicómộtbìariêng,sauđâylàbìacủatậptuỳbútquacáclầntáibản.Mớiđâycongáicủanhàvănđãchoin1000cuốnVangBóngMộtThờibằnggiấydó,kèmtheochữkýcủacốnhàvăn,nhưnghiệntạimìnhchưacóđược.
LịchsửcáclầnxuấtbảncủatácphẩmVangBóngMộtThời:
Lần1:NXBTânDân1940
Lần2:NXBThờiĐại1943
Lần3:ĐắcLộThưxã1945
Lần4:TrúcKhêThưXãvàChinhKý1953
Lần5:NXBHộinhàvăn1957
Lần6:NXBCảoThơm1962
Lần7:NXBTrườngSơn1968
Lần8:NXBHoaTiên1974
Lần9:NXBĐôngNamÁ1984
Lần10:NXBVănhọc1988
Bìacủalầntáibảngầnđây,invớisốlượnghạnchế1000bản,trênchấtliệugiấydó,giábán800.000Đmộtbản,docongáicủacốnhàvănxuấtbản.Lầntáibảnnàychọnbảninnăm1945doĐắcLộthưxãxuấtbảnđểinlại,.Bảninlầnnàyđượcđánhgiácógiátrịtươngđươngbảngốc,trongđócóinbúttíchcủanhàvăn:“ẤtDậu1945-rét-đói-loạn”.
TrọngĐạt
NguyễnTuânnhìnnhậnvềsailầmcủamình
...Cuốnsáchđầutiêntôiinranăm1940làtậptruyệnngắn"Vangbóngmộtthời",xuấtbảnđếnbalầnởbanhàxuấtbảnkhácnhau.Cuốnsáchđầutiênđánhdấungaytêntôivàolàngvăn.Cuốnsáchấycũnglànhữngtangchứngđầutiênvềtộilỗicủatôiđốivớidântộc,vớicáchmạng.Trong"Vangbóngmộtthời"tôiđãđứngvềphíabọnphongkiếnănbámbóclộtthốngtrịnôngdânlaođộngmàđưaramộtcáinhânsinhquanphảntiếnbộcủabọnquanlạiđịachủtiêudaohưởnglạcbấtlựctrướcnhiệmvụlịchsử.Tôiđưanhữngconngườihủbạiđólênthànhnhữngconngườimẫumựcchomộtnghệthuậtsống.Nhânvật"Vangbóngmộtthời"củatôitiêubiểuđầyđủchotưtưởngphongkiếnđịachủquanliêu.Tôikhôngcóruộngđất,tôikhôngtrựctiếpbóclộtnôngdânlaođộng,nhưngsángtáccủatôiđãđềcaolềlốisốngđềcaouythếchínhtrịcủađịachủquanlại.Tôiđãđêmtấtcảnhữngcáigìlàđẹpnhấttrongngônngữ,chắtgạnnhữngcáigìlàvàngsonnhấtđểtôđiểmchobọnbóclộtápbức.Thậmchímởđầutậptruyệntôiđãcangợingaytênđaophủđầytớcủachúngđangmúađaochémvàođầu(truyện"Chémtreongành")nhữngngườitronggiaicấpdâncàynổidậychốngápbứccủabọnphongkiếncấukếtvớiđếquốc.Quanlạivànhữngđịachủphongkiếnlànhữngnhânvậtlẫmliệtuythếchínhtrị,cảđếnbọncườnghàogianáccũngđượcđềcao(truyện"Némbútchì").Năm44,đếquốcPhápđưa"Vangbóngmộtthời"vàogiảithưởngAlexandredeRhodesvìtậptruyệnấyđãcótácdụngđềcaobọnphongkiếntaysaicủachúng,trongmộthoàncảnhchínhtrịchúngđangcầngâythêmuytínchophongkiếntaysaiđểphánhữngphongtràocáchmạngđangngầmcháytrongnhândân.Đếquốctặnggiảivàtáibảnsách.Vậymàthờikỳấytôivẫncònumêtựdốimìnhlàmộtvănsĩlàmnghềtựdo,độclậpđứngtrênmọithứchínhtrịđểlàmmộtnghệthuậtvịnghệthuật.GiảithưởngAlexandredeRhodesvạchrõchotôithấylàtôiđãcólàmchínhtrị,mộtthứchínhtrịhoàntoàncólợichokẻthùcủaCáchmạng.Đauxóthơnnữalàhồiđóvàcảgầnđâynữatôivẫncho"Vangbóngmộtthời"làsángtáccódântộctính.ThựcranhữngnhânvậtđịachủquanlạitrongtruyệnkhôngtiêubiểugìchodântộctínhViệtNamcả,màtráilạichúngcònphảibộilạicáithựcchấtdântộcViệtNam.DântộctínhViệtNamlàởphíanhữngnôngdânbịđànápvàluônluôntrỗidậytronglịchsửdântộcđểchốnglạimọisựápbức...
...TựkiêuvàchưatựgiácCáchmạngcủatôicònbiểuhiệncụthểtrongviệcintruyện"ChùaĐàn"giữanăm46."ChùaĐàn"nguyênlàmộttruyệnthầnbíquáidịrútởtập"Yêungôn"phảnkhoahọc,phảntiếnbộ.Truyệnấylàtruyệnmộtđịachủđiênloạntronghưởnglạc,muốnsốngmộtcáchdâmbạo
nhưcáikiểucủaMusset:"Máu,khoáicảm,vàchết".Tôithêmvàotruyệnđấymộtđoạnđầuvàmộtđoạncuối,đưatênđịachủđóvàohoạtđộngCáchmạng,saukhinóđãđitìmphiêulưutrongmọihưởnglạc.In"ChùaĐàn"năm46,tôicũngtựcholàmìnhđãhiểuCáchmạng,nóiđượcCáchmạngvàdựngđượctruyệnvềnhữngngườilàmCáchmạng.ThựcratôingudốtkhônghiểuCáchmạnglàgì,nên"ChùaĐàn"đãnóisaivềthựcchấtcủaCáchmạng,đãnóisaivềchiếnsĩCáchmạngvôsản."ChùaĐàn"đãxuyêntạcCáchmạngViệtNamgiữalúcCáchmạngthángTámđangcónhữngkhókhănbuổiđầutrongviệcxâydựngchếđộdânchủnhândân,giữalúcmộtsốđịachủphảnđộngđangchuivàocáctổchứcđảngpháiphảnđộngđểâmmưupháhoạiCáchmạngthángTám.Sángtácvôchínhtrị"ChùaĐàn"làmộttộilớnđốivớiCáchmạngthángTám,đốivớiquyềnlợicủanhândân.Gầnđâynghenóilũbùnhìnbánnướcchomộtnhàxuấtbảntrongvùngtạmchiếmtáibản"ChùaĐàn",tôicàngnhậnthấyrõcáitráchnhiệmcủasángtáccủatôivàcàngnhậnthấyrõcáinghiêmtrọngcủasailầmđó...
Bữarượumáu
PhíatâythànhB.trênmộtnềnđấtrộngđổsátvàochânthànhcholầugạchngoàithànhđượcthêmvữngchãi,lũcâychuốimậtthahồmặcsứcmàmọc.Nóumtùm,tàulárộngvàkhôngbịgióđánhrách,chekíncảbóngmặttrời.Trênángcỏbốnmùaẩmướt,loàinấmdạisinhnởhếtsứcbừabộn.
Khoảngđấtấyởphíasaukholúaxâytrongthànhquanhnămkhôngcóvếtchânngười.
Mỗibuổichiềumặttrờilặn,mấyconchimkhôngtổmỏicánhđịnhtìmvàovườnchuốiâmunàyđểngủ.Nhưngthânchuốicaovútvàtàuláchuốitrốngtrảikhôngđủlànơilàmtổ,loàichimkêumấytiếngthưathớtrồilạibayquangọnthành.Vàotiếtmưadầm,nhữngtrậnmưaNgânđổlênvườnchuốimộtkhúcnhạcsuôngnghebuồnthỉubuồnthiu.
Vườnchuốiphíatâythànhsớmnayquangđãngkhácmọingày.Trênmặtcỏngổnngangnhựathẫmmàu.Nhựaấybịkhôngkhílàmselại,kếtnênthànhnhữngkhốikeoquyệnchặtlấybùicỏgà.
Cùngmộtbuổichiềuấy,mấyngườivợlínhcơđứngtrongluốngbãidâutrồngởdướichânthành,sátngayvớibờhàođượcnghetiếngngườiháttrênngọnthành,ởtrênđầuhọ,đúngngaychỗvườnchuốiimlìmcủamọingày.
Tiếngngườitrênmặtngọnthànhcũhátrằng:
"Trờinổicơnlốc
"Cảnhcàngusầu
"Tiếngloavừadậy
"Hồichiêngmớmmau
"Tahoathanhquất
"Cỏxanhđổimàu
"Sốngkhôngthùnhau
"Chếtkhôngoánnhau
"Thừachịulệnhcả
"Dámnghĩthếnào
"Ngườingồichovững
"Chongọtnhátdao
"Hỡihồn!
"Hỡiquỷkhôngđầu!"
Ngườiởtrênmặtthànhhátđếnđâuthìtiếngnhữngthâncâychuốiđổxuốngmặtđấytườngthànhlạikêuroạtroạtđếnđấy.Bọnngườiđànbàháidâungừngtaybứtlá,nghiêngđầulắngnghekỹ.Cáibàihátnămmươitưchữnghenhưbàisaicủathầyphùthủy,đãhátđihátlạiđếnmấylần.Cứxongmỗicâuthìlạicómộttiếngroạt.Chỉcócâychuốibịchặtmạnhmìnhlìahẳngốc,đổvậtxuốngmặtđấtthìmớikêuroạtroạtnhưvậythôi.Nhưngmàaichặtchuối?Khôngphảihẳnlàcấmđịa,nhưnggócthànhsaukholúakiacũnglàmộtmiếngđấtcấm,aidámvượtphépquanvàođấymàhát,màphávườn.Cóchănglàlàmloạn.
Nhữngngườivợlínhcơ,quensốngtrongkhôngkhíloạnlìa,chiềunayvàđêmnaybàntánmãivềcáitiếngháttrênvườnchuốimặttườngthành.Chồnghọcũnglấylàmlạvàtựnhủngàymaivàotrạisẽhỏichuyệnchorõ.
Buổisánghômsau,bọnvợlínhcơ,thêmđượcítngườitòmònữakéođếnvườndâungoàithành,vẫnngherõngườitachặtchuốitrênmặtthành,vớinhữngcâuhátrõmồnmột:
"Tahoathanhquất
"Cỏxanhđổimàu
"Sốngkhôngthùnhau
"Chếtkhôngoánnhau...
Khinghỉngơi,lúchọmangchuyệnđóvềnhàthìnhữngngườilínhcơđềuravẻcảmđộngsợhãivàcắtnghĩa:
-ÔngBátLêsắplàmviệcđấy.
-???
-Ônglớnsắpđemmườimấyngườirachém.VàtiếngngườiháttrênmặtthànhlàtiếngôngBátLêđangtậpmúathanhquấtởvườnchuốiđấy.
-Múathanhquất?Ởvườnchuối?Saolạihátnhữngcâughêthế?VàôngBátLêvốnchémngườiđãnổitiếng,cònphảitậpvớitànhgìnữa?
-Umàykhônghiểu.LâunayôngBátkhôngphảikhaiđaovìÔngLớnthấygiàyếumuốnchonghỉtay.Mỗilầncóántrảm,ôngBátchỉphảirapháptrườngchocómặtthôi.Còncôngviệcthìđãcóngườikhácđỡtay.Nhưngvẫncứđượctiềnthưởng.ÐãđếngầnmộtnămnayôngBátkhôngcầuđếnthanhquất.Khônghiểutạisao,lầnnàyÔngLớnlạichogọiôngBátrachokỳđượcvàxemchừngnhưngàisănsócđếncáivụxửtrảmnàynhiềulắm.
Luivàotưthất,quanTổngđốcsungchứcÐổnglýQuânvụ,nhácthấylãoLêđangcotayúplênmangtainhìnvàođámvàngsonlộnglẫynhàriêngmình,ngàiliềnquở:
-Ê!bữanay,chúđiđâu?TachothằngCửunósanggọimấylầnđềuthấyđóngcửa.
-BẩmlạyÔnglớn,ítlâunayconvềnhàquê.Giánhưngàytrước,cókhinàocondámđixa,sớmtốilúcnàocũngphảiởtrongnộithành,phòngnhữnglúcÔngLớnbấtthầngọiđến.Nhưngtừhồigầnđây.ÔngLớnthươngphậngiànuachoconđượcnghỉtayđao,concómạnphépvềthămnhà.ÐượctinÔngLớnchođòi,convộivãvàohầu,xinÔngLớnthatội.ConchờlệnhÔngLớntruyềnxuống.
-Thôi,chođứngdậy.
QuanĐổnglýQuânvụngảmìnhtrênghếbànhvàngvàson,hấthàmhỏitênbátphẩmđầytớgiàđangcorongườibênchiếccột:
-Liệubâygiờchémcònmáttaynữakhông?
-Dạ.
-Dạsao?Chúcóbiếttasắpchoxuốngcáilệnhchikhông?
-Dạ.
-Cómườihaitêntửtùsắpphảihànhhình.QuanCôngsứmuốnđượcthịkiếnlúcbọnhắmchịuántrảm.Ngươichémthếnàochogọnthìchém,hễchémmộtđầuđếnhainhátthìkhôngnhữngtatruấttiềnthưởngmàngườicònbịquởnữa.Chémchothựcngọt.
-Dạ.
-TiềnthưởngnàychínhcủaQuanCôngsứcho.Tamuốngiữphầnchongườinêntachogọivàomàlĩnhlấyviệcnày,gọilàkiếmmộtchútbổngđểdưỡngtuổigià.Chúphảibiếtkhinhậnlấymuờihaitêntửtùlàchúphảilàmviệcchođầyđủ.Chớđểphiềnđếnta.Tađãtrótkhoekhoangcáitàichém"treongành"củachúvớiquanCôngsứ.Chúnghĩthếnào?
-Dạ,bẩmÔngLớnđãthươngđếnphậntôitớchúngconxinhếtsứctuântheo.Nhưngbâygiờcongiàyếulắm,khôngbiếtcócònlàmđượcviệcnhưhồixưanữakhông.Vảchănggầnmộtnămnaykhôngcầmđếnmãtấuconecóđiềuhơilạcmấtđườngđao.
-Tađãnghĩđếnchuyệnđórồi.Chúcònđủthờigiờđểtậplạilốichémtreongành.Nếucáinghềchémđặcbiệtcủachúkhôngthểtruyềnlạichomộtngườiinàođượcthìmộtlầncuốicùngnàynữa,chúcũngnênchomộtvịquanTâyởđâythấyrõcáicáchchémcủamộtngườiđầytớhầucậntalànhưthếnào.
-Dạ,bẩmÔnglớn...
-Chúđừngnhiềulời.Ðâynày,tachochúmượnthanhquấtcủatamàlàmviệc.Sẵncóvườnchuốiởsaukholúa,chophépchúlênđómàtập.Cóaingăncản,cứđưacáitínbàinàyrachohọnomrõ.
QuanÐổnglýQuânvụrútkhỏiốngbúttrênbànmộtláthẻđỏ,viếtmấychữthảovàomặtthẻsơntrắng,traochoBátLê.
ThếlàtừhômấyBátLêlĩnhthanhquấtcủaquanTổngđốcleolêntườngthành,xôngxáotrongvườnchuối,hếtsứctựdo,hếtsứctànnhẫn,chémngangthânloàithựcvật,trướckhichémvàocổmườihaitêntùđangnằmđợingàycuốicùng.
Vườnchuốitrênmặtthànhvốnmọckhôngcóhànglốinhấtđịnh.ÔngBátphẩmLêphảichọnlựamãimớiđượcmấydẫychuốimọctheohànglốithẳngthắn.Ysoạccẳng,lấybướcchânđonhữngquãngtrốngtừmộtgốcchuốinàyđếnmộtgốcchuốikhác.Tiếnlên,lùixuống,đongang,đodọctự
cholàtạmtạmđược,ybènnhẹnhàngpháthếtnhữngtàuláchuốirườmrà.Ðấylàcáikhudọndẹpsẵnđểnhânlấysựthínghiệmsauhếtcủamộtthanhquấtbịbỏquênđãlâungày.
Trướckhihoathanhquấttrongmấyhàngchuốiđượcchọnlựakỹcàngkia,BátLêđãmúađaochémlialịavàothânmọicâychuốikhác,chémkhôngtiếctay,chémnhưmộtngườihếtsứctựvệtrongmộtcuộchuyếtchiếnđểmởlấymộtconđườngmáulúcphávòngvây.Mộtbuổisớm,ynhảynhóttrongvườnchuối,đưalưỡigươmquabênphảilạimúalưỡigươmquabêntrái,thanhgươmhailưỡigọngàng,nhanhnhẹnphạtquathânmấytrămcâytươicònnặngtrĩulớpsươngđêm.MảnhkhănvuôngvảitrắngbịttócBátLêđãđẫmướtvànhựachuốichátthấmvàođất,gặpánhnắngsớm,đãxuốngmàudầndần.
Trênđốngthâncâytrơnướt,BátLêvẫnlàmviệc,nhẩynhótnhưmộtkẻđiêncuồng.CứmỗimộtcâychuốigẫygụcxuốngcỏđánhroạtmộtcáithìBátLêlạicấttiếnghát:
"Sốngkhôngthùnhau
"Chếtkhôngoánnhau
Câuhátđượcnhữngtiếngcâychuốiđổchấmcâuchovàđãvẳngtừtrênmặtthànhxuốngmặtmộtbãidâuởchânthành...
Tậpnhưthếchothuầntayhếtmộtbuổisớmvàmộtbuổichiều.BátLêsớmngàyhômsaulạitrởlạivườichuốiđãrầucảlá,đãkhôcảvếtthương.Yhồihộpchốnggươmxuốngmặtđấtẩmngổnngangsựtànphá,nhưmộtvõsinhsắptrổtàiởvõtrườngvớisựphânvân,longạicủaphútbiểudiễn.RồiBátLêtrịnhtrọngtiếnvàocáikhuvườnchuốiđãdọntừhômtrướcđểnhậnlấylưỡigươmthínghiệmcuốicùngcủamộtcuộctậpchém.Yđứngvàogiữahaidãychuối,tayphảicầmngangthanhquất.
Ylùilạibabước,lấyhơithởchođều,vừaháttocâu:
"Tiếngloavừadậy"
vừatiếnmạnhlên,thuậntaychémvàocâychuốiđầutiêndãybênphải.Ðàgươmmạnhtừcaosoảixuốngtheomộtchiềuchếch,tưởnggặpđếngỗcứngcũnglướtqua.Thếmàthanhquấtchỉngậpvàochiềusâuthâncâyđộchínphầnmười.Lưỡithanhquấtbịngừngởcáicữấy,rồilạiđượclấyrakhỏithâncâychảymủ.Vừagiậtlưỡithanhquấtkhỏithâncâyđangtừtừgục
xuống,vừahátmộtcâunữa:
"Hồichiêngmớmmau"
BátLęlạitiếnthęmbabướcđếnngangtầmcâychuốihàngđầudãybêntrái.BáiLêthuậnđàthanhquất,lạichémxuốngđấymộtnhátthứhai.Mộtthâncâythứhaigụcxuốngnữanhưmộtthânhìnhngườiquỳchịutội.Thếrồivừahát,vừachémbêntrái,vừachémbênphải.BátLêđãháthếtmườibốncâu,vàđánhgụcmườibốncâychuối.BátLêquaymìnhlại,ngắmcáccôngtrìnhpháhoạicủamình.Thìởmườibốncâychuốichịutộikia,thântrênbịchémvẫycòndínhvàophầngốcbởimộtlầnbẹgiậpnát.
BátLêmỉmcười,gỡcáikhănchùmtrênđầu,laulưỡigươmvàođấy,vuôngvảilạidẫmthêmchấtnhựaxám.
Thếlàxongmộtcuộctậpchémlốitreongành.VàBátLêcũngvuivẻtronglòngđợingàynhậttù.Ðitừbềcaonềncỏxuốngchânthành,quanhữngbậccấpthúcvàolòngđất.BátLêchốcchốclạidừngbướclạivàưỡnmìnhvềphíasau,ngắmcánhtaykhẳngkheomìnhđanglămlămcầmlưỡigươm.
NộicỏtrướcdinhquanĐổnglýQuânvụmộtbuổichiềuthuquyếtđãđổimàu.Mọikhi,ởđấychỉcóbê,bòđượcthảlỏngcúicổngốnángcỏtươibêncạnhmộttốplínhhiềnlành,taycầmlưỡiliềmcắtcỏvềchongựaquanăn.Bâygiờởđấy,ngườidựnglênmộtcáinhàrạpcỏtàn,cỏquạt,cỏcờngũhành.Trướcnhàrạpngườitachônsẵnmườihaicáicọctrebịvồgỗđậpmạnhxuốngtoétcảđầu.Vàđánhđailấykhunhàrạprộngđộmộtmẫu,mấytrămlínhmặcáocódấu,cónẹpđãtềchỉnhtuốtgươmtrầnđểthịuy.
Trờichiềucómộtvẻdữdội.Mặtđấythìsánghơnlànềntrời.Nềntrờivẩnnhữngđámmâytímđỏvẽđủmọihìnhquáilạ.Nhữngbứctranhmâychómàuthẫmhạthấpthêmvàđènặngxuốngpháptrườngoibứcvàsánggắt.
Mọingườichờđợimộtcáigì.
Từphíanhàngục,mườihaiconngườichậmchạptiếntớigiữahaitốplínhápgiải.Bãicỏimlìmđếnnỗitiếnggônglũtùgiâyvavàonhautheomộtnhịpbướcrụtdènghecứrõmồnmộtnhưtiếngsênhngườichấphiệuđịnhliệubướcđichocỗđònđám.
Khôngbiếttừđâura,ôngBátLêđứngsẵnchỗcọctrevàtrongmộtlátđãbuộcxongbọnngườiđợichếtvàocọc.Lũtửtùbịtróigiậtcánhkhuỷu,quỳgốitrênmặtđất,khomkhomlưng,xếptheohaihàngchênhchếchnhau,
chầumặtvàorạp.Nhữngngườigiữphầnviệcởbãiđoạnđầuđangbóphông,nắnxươngcổvàtuốtchomềmsốnglưnglũtửtù.Họcầnomthếnàochotộinhânlúcquỳphảiđểđượcgótchânngửađúngvàocáimẩuxươngcụtnơihậumôn.Nhưthế,tửtùsẽphảirướnmìnhlênmànhậnlấylưỡiđaothảmạngxuốngcáicổcăngthẳng.Họlạnhngườidầndần.Sinhkhíchừngnhưđãthoáthếtkhỏingườihọ.Trôngxa,họcócáicứngthảnnhiêncủanhữngtượngđátạchìnhngườiChiêmthànhquỳtrướcsânđềnthờvuaLý.
TiếngnhạcbátâmthổibàiLưuthủytrườnggầnmãilại.Rồitrongmộtgiâyphútmọingườilắngrőtiếngsênhtiền.Ainấynínthở.Trôngracờquạtkíncảnềntrờivàlínhtrángkíncảmặtcỏ.Bụicátbaymůnhưlúccócuộchŕnhquân.quanCôngsứmặcđồbinhphụctrắngcóngùkimtuyếnđinganghàngcùngquanTổngđốc.Haiquanđầutỉnh-mộtngườiđighệt,mộtngườiđiủng-đềugòbướcđichonóănnhậpvớicáilongtrọngcủapháptrường.NhữngtênlínhtỉnhgầyốmchesátvàongườihaiÔngLớnmọithứtànvàng,tánlía,lọngxanh.
Cáiđầuchúngkhôngdámphạmthượngcúigầmxuốngmặtđất,nhìncánhcỏmaychọcthủngốngquầnmình.
Trongnhàrạp,cácquananvị.ÔngthôngngônngườiNamkỳđứngkhoanhtayđằngsauquanLưutrúPháp.QuanTổngđốcnóitrước:
-NhữngngườisắpbịhànhhìnhkialàdưđảnggiặcBãiSậy.Tychứcrấtmongrằngđấylànhữngkẻphiếnloạncuốicùng.VànhờhồngphúccủaQuanLớn,cuộctrịanởxứnàychóngđịnh.
BátLęcầmgươmtiếnđếntrướcnhàrạp,vòngtaythulưỡigươmlại,vàimộtvái,cúimặtđứngim.QuanTổngđốcnhớmmìnhkhỏimặtghếbành:
-XinphépQuanLớnchotychứcđượctrìnhvớiQuanLớnmộttênđầytớtrungthành.Hắnlàđaophủthủtạipháptrườnghômnay.
-CóphảicáingườimàQuanLớnnóilàcótŕichémđầungườichỉmộtnhátmàđầuvẫndínhvàocổbằnglằndacổđókhông?
-Dạ.Mấyhômnayhắnhạthủtrongmộthơinhữngmườihaicáiđầu.Bâygiờđểxinralệnhkhaiđao.
QuanCôngsứgật.ViêngiámtrảmvàBátLêđềulùirangoàirấtmau.
Mộttiếngloa.Mộttiếngtrống.Batiếngchiêng.Rứtmỗihồichiêngmớm,
thìmộttấmlinhhồnlạilìakhỏimộtthểxác.Tùng!Bili!Bili!
BátLêbắtđầuhoakhôngthanhquấtmấyvòng.Rồiyhátnhữngcâutẩyoanvớihồncontội.Trongnhàrạpcácquanchỉnghethấycáiâmlơlớrờnrợn.QuanCôngsứchămchúnhìnBátLêmúalượngiữahaihàngtửtùvàmúahátđếnđâuthìnhữngcáiđầutộinhânbịquỳkiachẻgụcđếnđấy.Nhữngtiamáuphunkêuphìphì,vọtcaolênnềntrờichiều.Trênángcỏhoenố,khôngmộtchếcthủcấpnàorụngxuống.
BátLêlàmxongcôngviệc,khôngnghỉngơichạytuốtvàođứngtrướcnhàrạp.BấygiờquanCôngsứmớinhìnkỹ.Ymặcáodàitrắng,mộtdảigiâylưngđiềuthắtchẽnngangbụng.Thấytrênquầnáotrắngcủaykhôngcómộtgiọtmáuphuntới,quanCôngsứgậtgùhỏiquanTổngđốcđểnhớlấytênhọmộtngườiđaophủcólốichémtreongànhrấtngọt.NgàithưởngchoBátLêmấycọcbạcđồngbàlão.
LúcquanLưutrúgầncầmmũcáotừvềtòaSứ,quanTổnglýquânvụcònâncầnbuộcôngthôngngônNamkỳdịchchođủcâunày:
-BẩmQuanLớn,chémtreongànhnhưthếnàylàphảilựavàonhữnglúcviệcquânquốcthanhthản,sốtửtùítítthôi.Vàonhữnglúcnhộnnhạoquá,tửtùđôngquá,thìtychứcđãcócáchkhác.Làchỗđôicâytređựcdàira,cặpvàocổtửtùxếphàngvànốiđuôiquỳhướngvềmộtchiều.Ðạiđểnócũngnhưlàcáilốicặpgắpchảchimmànướngấy.RồiBátLêsẽcầmgươmmàrócngangnhưngườitarócmắtmía.
LúcquanCôngsứravề,khilướtquamườihaicáiđầulâucòndínhvàocổngườichếtquỳkia,giữasânpháptrườngsắpgiảitán,nổilênmộttrậngiólốcxoáyrấtmạnh.Thườngnhữnglúcxuấtquânbấtlợi,tưởngcơngiólốccuốngẫyngọncờsúy,cũngchỉmạnhđượcthếthôi.Trậngiósoắnhútcát,bụilên,xoayvòngquanhđámtửthi.
BấygiờvàokhoảnggiữagiờThân.
Nhữngchiếcấmđất
Bóngnắnggầntớiđỉnhđầu.SưcụchùaĐồiMaithủngthẳngtrởvềtraiphòng.Nhàsưgiàgỡchiếcnóntulờ,sắpngồivàothụtraithìcótiếngcontrẻgọiởngoàicổngchùa.Mộtchútiểulễphépbướclêntamcấp:
-Bạchcụ,cóngườicontraicụSáuxinvào.
-Vậychúvẫnđóngcửachùađóà?Chúramởmaukhôngcóngườitaphảiđứngnắnglâu.Cổngnhàchùabaogiờcũngnênđểngỏ.Từgiờchúnênnhớ:sángsớmtụngkinhnhậttụngvàthỉnhchuôngxonglàphảimởrộngcửachùavàtốiđến,lúcnàohọcxongkệthìmớiđóng.Kẻonữakháchthậpphươnghọkêuđấy.
Tiểurađượcmộtlátthìmộtngườicontraitrạcmườibảytuổixúngxínhtrongchiếcáodàithâm,chânxéolấm,taybưngcáikhaytiếnvàotăngxá,váisưcụ:
-Bạchcụ,thầyconchoconmangxuốngbiếucụbìnhtràđầuxuân.Vàxinphépcụchoragiếngchùanhàgánhmộtgánhnước.
NhàsưgiàđãquenvớinhữngviệcbiếuvàxinmượnnàyởdướicụSáu,khẽcấttiếngcười.Trênkhuônmặtkhôxác,nụcườikhôngcógìlàấmápthiếttha.Nóchỉđủlàhiềnlànhthôi.
-Thếcháuđựngnướcbằngcáigì?
-Dạcóngườinhàquẩynồivàgánhđitheocònchờởngoài.
-Aidiđàphật?Nắngnàymàđitừlàngtrênxuốngtậnđâylấynước,cụSáunhàcócôngquá.Cháungồinghỉchânđã.Đểgiàbảochútiểuđưatênbộcragiếng.Cháuđitừsớm,chắcbâygiờđãngótdạrồi;sẵnoảnchuốivừahạxuống,giàépcháuthụmộtítlộcPhật.
-Bạchcụ,cháuănmặnởnhàvẫncònlửngdạ.
SưcụchùaĐồiMaikhôngnàithêmvàvẫnchỉcườirấtthuầnhậu.
-CháucóbiếtcụSáunhàđếnxinnướcởchùađâyđãmấynămnayrồikhông?Gầnmườinăm.Uốngtràtàunhưthầycháuthìcũngcómột.Cứnướcgiếngchùađâymớichịuphatrà.Lắmlúcgiàtựhỏivềcáitiềnthân
củathầycháuxemlànhưthếnào.Nghĩđếncáinhânduyêncủathầycháuvớinhàchùađây,thựccũnglàbềnvàkỳlắmcháuạ.
Thoángthấytênlãobộcđãquảyxonggánhnướcđangngơngáctìmmìnhvàlàmướtcảkhoảnggiữasânchùaláttoànđátảngxanh,ngườiconcụSáu,vớicáitừtốncủamộtthưsinhngồihầuchuyệnbựcphụchấpđãxuấtgia,liềnvộivàngđứngdậyxinphépvề.
-Bạchcụ,cháuvộiphảivề,vìởnhàhômnaycókháchuốngtrà.Cólẽthầycháuởnhàđangchờnướcvề.
Nhàsưgiàcũngvộitheobọnxinnướcratớithềmngoài.Sưcụrúttrongtayáovảirộngramộtchiếcquạtthước,xòerộnghếtcảnanquạt,nghiêngcheđầuchođỡnắngvàbảochútiểu:
-Chúchạymauravườn,bẻmấycànhláđào.
RồicụgiữconcụSáulại:
-ấy,ấy,thongthảmộtchút.Thảmấycànhđàocólávàonồinước,lúcgánhđiđườngxanóđỡsóngrangoàivàvềđếnnhà,nướcvẫnmát.
Bọnxinnướcváichàonhàsư.Trênconđườngđấtcátkhô,nồinướctròngtrànhtheobướcchânmaucủangườiđầytớgiàđánhrỏxuốngmặtđườngnhữnghìnhngôisaoướtvàthẫmmàu.Nhữnghìnhsaoướtnốinhautrênmộtquãngđườngdàingoằnngoèonhưlốiđicủaloàibòsát.Víbuổitrưahènàylàmộtđêmbóngtrăngdãi,vàvícổngchùaĐồiMailàmộtcửanonđàothìnhữnggiọtsaokiacóđủcáithivịmộtcuộcđánhdấuconđườngvềcủakháchtụctrởlạitrần.
ánhnắnggiàdặnbuổitrưanungđốtmặtcánhđồngdướichânđồi,làmrungrinhlớpkhôngkhíbốctừmặtđất.Giốngnhưvệtkhóinhờ,nắngvờnquanhữngmàuxanhbóngloángcủamộtdãyxómlàngcâycốiimlìm.Đứngtrongcổngchùatừbềcaonhìnxuốngcáithấpdướichânmình,nhàsưgiànheonheocặpmắt,nhìncáinắngsánglòa.Bọnngườixinnướcchỉcònlàmấycáichấmđen,mỗichuyểnđộnglạilàmtunglạiphíasaumìnhmộtchùmcátbụimờmờ.Giónồmthổimạnh,nhiềucơn,đãđemcảmảnhbụitrầnkiavàolọtcổngngôichùacaoráo.NhàsưnghĩđếncụSáu,thởdàitỏýtiếcchomộtkiếpchúngsinhcònvướngmãivòngnghiệpchướng.
CụSáuvốnđilạivớichùađâykểrađãlâu.Từtrướccáihồinhàsưgiàtớitrụtrì.MấyphotượngPhậtTamthếbằnggỗmítđặtởtrênbệvàmấypho
KinhingiấyđạithừalàcủacụSáucúngđấy.CáichuôngtreoởtrênnhàphươngtrượngcũnglàcủaôngcụSáucúngvàohồitrùngtulạichùa.VàmỗilầnnhàchùalậpphảkhuyếnthìôngcụSáuđứngđầusổ.ChùaĐồiMaiởxalàngmạcbiệtlậptrênmộtkhuđồinêncũngítbịphiềnnhiễubởiđámtạpkhách.Thỉnhthoảngtrongbọnkháchđếnchơi,ôngcụSáuđượcsưcụbiệtđãinhất.Thángmộtlần,nhàsưgiàlạigiữôngcụSáulạiănmộtbữacơmchayvàlầnnàotừbiệt,nhàsưcũngchânthànhtặngkháchmộtròlanChuMặc.Thườngthườngmỗilầngặpgỡ,thểnàohaiônggiàcũngkéonhauracáigiếngnướcmàchuyệnvãnrấtlâu.Nhàsưítnhời,trầmtĩnhngắmbóngcụSáutronglòngđáygiếngsâu.Cáibóngnhàsưgiàítkhiđượcđậuhìnhcholâutrênphiếngươngnướcgiếngmátlạnh:chốcchốcmộtvàigiọtnướcngọtlạirờimạchđátổong,thánhthótrớtxuống,tiếngkêubìbõm.ÔngcụSáutỳtayvàothànhgiếngnhờnmịnrêuxanh,chỉngóntayxuốnglònggiếngsâuthẳmgầnhaiconsàomànói:"Chùanhàtacócáigiếngnàyquýlắm.Nướcrấtngọt.Cólẽtôinghiệntràtàuvìnướcgiếngchùanhàđây.Tôisởdĩkhôngnghĩđếnviệcđiđâuxađược,cũnglàvìkhôngđemtheođượcnướcgiếngnàyđiđểphatrà.Bạchsưcụ,sưcụnhớhộtôicâuthềnày:"Làgiếngchùanhàmàcạnthìtôisẽlậptứcchokhôngngườinàomuốnxinbộđồtràrấtquýcủatôi.Chỉcónướcgiếngđâylàphatràkhôngbaogiờlạcmấthươngvị.Màbạchcụ,chúngtôikhônghiểutạisaongọnđồinàycaomàthủylạitụ.Địathếchùanày,xemracòndụngvõđược...".ChừngnhưsợcụSáubànrộngtớinhữngchuyệnkhôngnêntraođổivớikẻtuhànhđãlánhkhỏiviệccủađờisốngrồi,sưcụvộinóilảngsangchuyệnmấycâymítnhàchùanămnaysaiquảlắm.RồikéocụSáuvàotraiphòngdùngmộttuầnnước.Theomộtướclệrấtđángyêuđặtratừngàymớilàmquenvớinhau,đãmươinămnay,baogiờuốngnướctràcủanhàchùa,ôngcụSáucũngđượccáivinhdựphatràvàchuyêntràthaynhàchùa.
Dạonày,chắcôngcụSáubậnviệcnhiềunênđãmấytuầntrăngrồimàkhôngthấyvãncảnhchùauốngnướcthămhoa,đểchosưcụcứnhìnmấychậuMặclanròtrổhoamàtặclưỡi.Cùngbấtđắcdĩphảingắtcắmvàolọconvậy.DạonàycụSáuchỉchongườinhàxuốngxinnướcgiếngthôi.VàtrưahômnaylúclặngngắmhaithầytròngườiconôngcụSáuđemnướcrakhỏichùa,lúctrởvào,nhàsưgiàthởdàicùngsưbácchờđấy:"ÔngcụSáunày,nếukhôngđammêcáiphongvịtràtàu,đammêđếnnhiềukhilầmlỗi,nếuôngtabỏđượcthìcũngthànhmộtôngsưtạigia.Danhvàlợi,ôngtakhôngmàng.Phágầnhếtcơnghiệpôngchađểlại,ôngtathựcđãcoicáiphúquýnhỡntiềnkhôngbằngmộtấmtràtàu.Nhưngmộtngàykia,nếukhôngcótràtàumàuốngnữathìcáiôngcụSáunàysẽcònkhổđếnbựcnào.Phậtdạyrằnghễmuốnlàkhổ.Biếtđâutrongbốnđạidươngnướcmắtchúngsinhcủathếgiớibanghìn,sauđâylạichẳngcómộtphầntonướcmắtcủa
mộtônggiànănglênchùanhàxinnướcngọtvềđểuốngtràtàu.MôPhật!".
ÔngcụSáu,hômnaylấylàmthíchcáingườikháchlạđólắm.Ngườikháchlạvừakểchochủnhânnghemộtcâuchuyệncổtích.Lêtrônchénvàolợichiếcđĩacổvàibalần,ngườikháchkể:
"Ngàyxưa,cómộtngườiănmàycổquái.Làmcáinghềkhấtcáilàphảicầmbằngrằngmìnhkhôngdámcoiailàthườngnữa;thếmàhắncònchọnlựatừngcửarồimớivàoănxin.Hắntoànvàoxinnhữngnhàđạigiathôivàcốlàmthếnàochogiápđượcmặtchủnhânrồicóxingìthìhắnmớixin.Cómộtlầnhắngõgậyvàođếnlớpgiữamộtnhàphúhộkia,giữalúcchủnhàcùngmộtvàiquýkháchđangngồidùngbữatràsớm.Mọingườithấyhắnmonmenlênthềm,vàngồithuhìnhởchâncộtmộtcáchngoanngoãn,mọingườikhôngnóigìcả,đểxemtênănmàyđịnhgiởtrògì.Hắnchảlàmgìcả,chỉnhìnmọingườiđangkhoankhoáiuốngtrà.Hắnđánhhơimũi,vàcũngtỏvẻkhoankhoáikhihítđượcnhiềuhươngtrànóngtảnbaytrongphòng.Thấymặtmũingườiănmàyđãđứngtuổikhôngđếnnỗibẩnthỉuquá,chủnhânbènhỏixemhắnmuốnxincơmthừahaylàcanhcặn,haylàhơnnữa,hắnlạimuốnđòixôigấc,nhưkiểungườitrongphươngngôn.Hắngãitai,tiếngầnlại,tủmtỉmvàlễphépxinchủnhânchohắn"uốngtràtàuvới!".Mọingườitưởnghắndởngười.Nhưngtạisaokhôngnỡđuổihắnravàcòngọihắnlạiphíabànchohắnnhậnlấychéntrànóng.Hắnrụtrèxinlỗivàngỏýmuốnđượcuốngnguyênmộtấmtràmớikia.Hắnnóixong,giởcáibịănmàycủahắnra,cẩnthậnlấyramộtcáiấmđấtđộcẩm.Thấycũngvuivuivàlạlạ,mọingườilạiđưachohắnmượncảkhaytràvàphátthantàuchohắnđủquạtmộtấmnướcsôi,thửxemhắnđịnhđùađịnhxượcvớibọnhọđếnlúcnàomớichịuthôi.Hắnxinphépđâuđấyrồilàngồibắtchânchữngũ,trángấmchén,chuyêntràtừchéntốngsangchénquân,trôngxinhđáođể.Lúcnàykhôngaidámbảohắnlàănmày,mặcdầuquầnáohắnráchnhưtổđỉa.Uốngmộtchénthứnhấtxong,uốngđếnchénthứnhì,bỗnghắnnheonheomắtlại,chépmôiđứngdậy,chắptayvàonhauvàthưavớichủnhà:"Làthânphậnmộtkẻănmàynhưtôiđượccácngàicaoquýrủlòngthươngxuống,thựckẻtytiệnnàykhôngcóđiềugìdámkêucalênnữa.Chỉhiềmrằngbìnhtràcủangàichonólẫnmùitrấuởtrong.Chonênbềdướichưađượclấygìlàmkhoáihoạtlắm".Hắnlạytạ,trángấmchén,laukhayhoànlạinhàchủ.Lauxongcáiấmđộcẩmcủahắn,hắnthổicáivòiấmkỹlưỡngcấtvàobị,rồixáchnón,váilạychủnhânvàquankhách,cắpgậytậptễnhlênđường.Mọingườicholàmộtthằngđiênkhôngđểýđến.Nhưngbuổichiềuhômấy,cảnhàđềulấylàmkinhsợngườiănmàyvì,ởlọtràđánhđổvungvãiởmặtbàn,chủnhânđãlượmđượcrađếnmươimảnhtrấu".
ÔngcụSáunghekháchkểđếnđấy,thíchquá,vỗđùimình,vỗđùikhách,kêutolên:
-Giácáilãoănmàyấysinhvàothờinày,thìtôidámmờianhtađếnởluônvớitôiđểsớmtốicónhaumàthưởngthứctràngon.Nhà,phầnnhiềulạitoànlàấmsongấmquý.
-Cổnhâncũngbịaramộtchuyệncổtíchthếđểlàmvuithêmcáiviệcuốngmộttuầnnướcđấythôi.Chứcụtínhlàmgìranhữngthứngườilạấy.Tachỉnênchonólàmộtcâugiaithoại.
-Không,cóthểnhưthếđượclắmmà.TôichắccáilãoănmàynàyđãtiêucảmộtcáisảnnghiệpvàorừngtràVũDiSơnnênhắnmớisànhthếvàmớiđếnnỗicầmbịgậy.ChắcnhữngthứtràBạchMaoHầuvàtràTrảmMãhắncũngđãuốngrồiđấyôngkháchạ.Nhưngmà,ôngkháchnày,chúngtaphảiuốngmộtấmtràthứhainữachứ.Chẳngnhẽnghemộtcâuchuyệnthúnhưthếmàchỉuốngvớinhaucómộtấmthôi.
ThếrồitrongkhicụSáutháobãtràvàocáibátthảirộngmiệngvẽLiễuMã,ôngkháchnângcáiấmquầnẩmlên,ngắmnghíamãivàkhen:
-Cáiấmcủacụquýlắmđấy.ThựclàấmThếĐứcmàugangà."ThứnhấtThếĐứcgangà;-thứnhìLưuBội;-thứbaMạnhThần".CáiThếĐứccủacụ,caonhiềulắmrồi.CáiMạnhThầnsongẩmcủatôiởnhà,mớidùngnêncũngchưacócaomấy.
CụSáuvộiđổhếtnướcsôivàoấmchuyên,giơcáiấmđồngcòbayvàosátmặtkhách:
-Ôngkháchcótrôngrõmấycáimấusùisùiởtronglòngấmđồngkhông?Tàu,họgọilàkimhỏa.Cókimhỏathìnướcmausủilắm.Đủnămcáikimhỏađấy.
-Thếcụcóphânbiệtthếnàolànướcsôigiàvànướcmớisủikhông?
-Lại"ngưnhãn,giảinhãn"chứgì.Cứnhìntămnướctobằngcáimắtcuathìlàsủivừa,vàkhimàtămnướctobằngmắtcáthìlànướcsôigiàchứgìnữa.
Chủkháchcảcười,uốngthêmmỗingườihaichénnữa.CụSáutiễnkháchracổngvớimộtcâu:
-Thỉnhthoảngcóđiquatệấp,xinmờiôngkháchghéthămtôinhưmột
ngườibạncũ.Mỗilầngặpnhau,talạiuốngvàituầnnước.Hà,hà.
NămấynướcsôngNhĩHàlênto.Thảonàomấynghìngốcnhãntrồngtrênmặtđêquanhvùng,vụđósaiquảlạ.Cáiđêkiêncốđãvỡ.Nhưngvốnởcuốidòngnướcchảyxiết,nhàcửacụSáuchưađếnnỗibịcuốnphăngđi.Lúcnướcrút,ởcáicổnggạchnguyênvẹn,haimảnhgiấyhồngđiềuđôicâuđốidáncửavẫncònlànhlặnvànétchữvẫnrõràng:
Họlịchsựnhưtiên,phúquýnhưgiời,quấtconngựarongchơingoàingõliễu
Tatrồngcỏđầyvườn,vãihoađầyđất,gọihềđồngphanướctrướchiênmai*.
Nămsau,quãngđêhànkhẩu,chừnghànkhôngkỹ,lạivỡluônmộtlầnnữa.CáicổnggạchnhàcụSáuvẫntrơtrơnhưcũ.Nhưnglầnnàythìđôicâuđốigiấyhồngđiều,giómưađãlàmbợtmàuphẩmmực,ngấnnướcphùsađãphủkíndòngchữbằngnhữngvạchbùnngangdàydặn.
Ôngkháchnămnọ-cáingườikểcâuchuyệnănmàysànhuốngtràtàu-đilàmănxađãmấynăm,nhânvềquavùngđấy,nhớnhờidặncủacụSáu,đãtìmtớiđểuốnglạivớiônggiàmộtấmtràtàunữa.Nhưngngườikháchhỏinhàôngđến,ngườikháchđãbùingùithấyngườitabảochobiếtrằngnhàcụSáuđãbánrồi.Thấyhỏithămthathiết,ngườivùngấymáchthêmchoôngkhách:"CómuốntìmcốSáuthìôngcứxuốngChợHuyện.Cứđónđúngnhữngphiênchợxépvàongàytámthìthếnàocũnggặp.Chúngtôichỉbiếtcóthếthôi".
Phải,bâygiờôngcụSáusasútlắmrồi.Bâygiờôngcụlolấybữacơmcũngkhó,chứđừngnóiđếnchuyệnuốngtrà.Thỉnhthoảngcóxinđượcngườinàoquenmộtvàiấm,cụlấylàmquýlắm:góigiấygiắtkỹtrongmình,đợilúcnàovắngvẻmộtmìnhmớiđemraphauống.Vẫncònquencáithóiphonglưu,nhiềukhiquachơiaosennhàai,gặpmùahoanở,cụlạicòncốbứtlấyítnhịđemướpluônvàogóitràgiắttrongmình,nếuđấylàtràmạncũ.
Nhữngbuổicóphiênchợ,cụSáungồighévàonhờgianhàngtấmcủangườicùnglàng,bàyratrênmặtđấtcóđếnmộtchụcchiếcấmmàngàytrước,giácógiồngngaycọcbạcnénchotrôngthấy,chửachắccụđãbánchomộtchiếc.Cómộtđiềumàaicũnglấylàmlạ,làcụbánlũấmđấtlàmhailớp.Mấykỳđầu,cụbántoànthânấmvàbánrấtrẻ.Cònnắpấmcụđểdànhlại.Cólầnvuimiệng,cụghésátvàotaingườibàcon:"Cóthếmớiđượcgiá.Có
cáithânấmrồi,chẳngnhẽkhôngmuacáinắpvừavặnsao?Bánthânấmrẻ,rồiđếnlúcbánnắpấm,mớilàlúcnênbángiáđắt.Đómớilàcaokiến".
CụSáucườihềhề,rồivộiquayranóichuyệnvớibạnhàngđangmânmênhữngcáithânấmđấtđủmàu,cáithìdánggiỏdâu,cáithìmúina,hìnhquảvả,quảsung,quảhồng.Cụđangbảomộtôngkhách:
-Thếnàotôicũngtìmđượcnắpchoông.Cứphiênsaulạiđâythếnàocũngcónắp.Không,đúngấmtàuđấymà.Nếukhôngtinôngcứúpấmxuốngmặtmiếnggỗkia.Choấmngửatrônlên.Cứxemmiệngvòivớiquaivàgờmiệngấmđềucắnsátmặtbằngmiếnggỗthìbiết.Nếumuốnthửkỹnữa,quýkháchthảnóvàochậunước,thấynónổiđều,cânnhaukhôngtriềng,thếlàđíchấmtàu.
Thảthơ
Cáibuồnthườngkhôngmấykhixẩyđếnmộtcáchđơnchiếc.CụPhủbàvừamấtvàoquãngđầuxuân,cỏxanhchưađủchekínmặtnấmmộmới,thìcuốixuânnămấy,cậuChiêulạicũngquađời.Vìnhữngluậtlệvềluânlýgiađìnhvẫncònứngdụngđượcdướisuốivàngthìbênkiacõiđờinày,linhhồncậuChiêuchíhiếuđangđượcyêntĩnhđểhầudướigốimộtlinhhồnchítừ.Vàtrêntrần,cómộtgiađìnhđanglúngtúngvìsựhiuquạnh.BâygiờcụPhủôngđãlâmvàocáicảnhgàsốngnuôiconmột.NguyêncụPhủđượchaingườicon:cậuChiêukhôngmaysớmcướpcôngsinhthành,đểlạichochamộtngườiemgáibồcôimẹ,đãđứngtuổimàchưacódịpnàoxuấtgiá.Trờiđấtôi,trênmấygốctrecằnkhôngđủgâythànhmộtbụiấm,trậngióthanhbạchngàyngàycứlàoràothổimãi.
CụPhủônglàmộtngườimàhọclựcvàchínhtíchchấpđượccảbạnđồngliêumộtthời;côTúlàmộtthiếunữconquanmàcáitàilàmthơphútheomộtgiasáovữngvàng,màcáihạnhvềmônnữcôngđủlàmvinhdựchomộtgiaphong.NhưngôngGiờithíchthừatrừđãbuộcôngPhủphảinghèovàcôTúphảixấu.Vànhữnglúcnày,ngườitakhôngmấyainóiđếntàivàhạnhvàthườngchỉhaynhắcđếnchữphậnvàchữduyên.
Tiếngtrốngphủtrênlầucanhcứđiểmđềunhữngtiếngvôvịvàomộttưthấtlạnhlẽo.GiannhàgiữacụPhủÔngđãthâucanhdàilàmbạnvớithánhhiềnbênánsáchleolétngọnđèn;tráinhàphíatây,côTúâmthầmngồivấnchuyệnvớibóngintrênlámànvảixô.Cónhữngđêmmưatogiólớnlàmnhòenhữngtiếngtrốngphủcầmcanh,côTúrờiphòngmình,quagiangiữagâymộtlưtrầmchocha.ởgiangiữatưthấtliềncótiếngngâmthơ:
Cứđốtlòhươngchotớisáng,
Thửxemmưagiótớibaogiờ1.
Nhưngcómộtđêmrấtgầnđây,tiếngtrốngphủthànhhếtquấyquảcanhdàicụPhủvàcôTúnữa.Ngườichađãcáoquanvềvườnrồi.ởmộtxứquêbuồntẻkia,bâygiờcómộtôngđồgiàngồidạytrẻvàmộtcôcongáingàyngàyngồitrongnhàgỡmộtốngtơvànghaylàchạyravườnbứtítládâunócũnggiàcỗitheocáicảnhngười.BâygiờmuốnnóiđếncụPhủgiàđãcáolãovềhưu,ngườilàngchỉgọilàquanNghèMóm.
CụNghèMómthườngdạyhọcvàobuổisớm.CôTúsănsócmọiviệctrongnhàcũngvàobuổisớm.
BuổichiềuđếncôTúđichợ,làmcơmvàmualuôncảđồănthứcdùngchobuổisớmhômsaunữa.CụNghèMómởnhànhànrỗidùngthờigiờvàoviệcsaomộtlásố,gieomộtquẻbóihaylàkêmộtđơnthuốcchongườilàng.Cómộtbuổichiều,mộtngườibạnđồngsongcùngởvùngấy,nhânbịtrờimưadầmgiữlạinhàcụNghèMóm,đãnóivớichủnhân:
-Dămbatênhọctrònhépnày,lấygìlàmđủsống.Tràtàu,rượucúc,câycảnhvàhìnhnhưbácvẫnchưabỏđượccáichứngthắpnếnbạchlạpđểđọcĐườngthisáchthạchbảnthìphải,lâunaycóđiđâuxakhông?
CụNghèMómcười.Ngườibạngiàrịtmồithuốcchặtxuốngnõđiếu,tiếp:
-Tôicómộtchuyệnnàymuốnnóivớibáctừlâulắm,nhưngchỉsợbácchêlàcôlậu.
CụNghèMómngừngtaymàihònsontrongđĩa,chămchămnhìnbạn.
-Bâygiờtổchứcnhữngcuộcchơithảthơ,ýbácnghĩthếnào?
-Cũngkhólắm.Hồitôicòntạichức,cólúcthìtôiđánhthơởnhà,cólúcthìlênquanĐốctrêntỉnh,khôngmấythánglàkhôngcómộtcuộchộihọp.Màtôinghiệmcáigiốngthảthơcànghaychữcànghaythuacay.Cólắmđêmtôimấtđếnmườimấyquantiềnđồngmàkhôngtrúnglấyđượcmộtchữ.
-CụPhủdạynhưthếthìnhầmrồi.Cứgìphảiđượctiền.Vảchăng,ngườithuacómấykhilàngườidốtchữđâu,vàkẻđượcthườngcũngkhôngdámtựđắclênmặtsànhthơ.ởvùngđâylắmngườicũngmuốnchơilắm,nhưngtựxétkhôngđủtưcáchđểthảthơchorahồn,nênchưacócáilốihộihọpnhưvậy.Tôimuốnđượcbiếtýcụvềviệcthảthơnày.
-Tôibỏđãlâungàyrồi.Nếucóđịnhchơithìphảiđọclạithơmấtmộtdạo,vàvòngchođủchữmộttúithơ,kểcũngcôngphulắm.Điềutôingạinhấtnữa,làbâygiờtuổitácrồi.Bâygiờlạibàytròvuiđó,ecómệtchotinhthần.Đãthảthơthìphảiồnàomớivui.Còntrẻtrunggìchonócam.Màcụtưởngởđâyaiđánhnổi.Chữnghĩađâumàlàmcáivốn.Họdốtchữ,họthuathơ,mìnhăntiềncủahọđãkhônglấygìlàmhứngthúmàlạicònmangtiếngrấtnhiềunữa.
-Nếumìnhcứthảthơluônởđây,nhữngngườiởvùngquanhsẽtới.Tôisẽraolên.Cụkêungườiđâyítchữ;kệhọ.Họmấttiềnmàđượclạmdựvàolàngthơphú,họphảilấylàmsungsướng.Màbọnnhànhonghèonhưanhemmình,nhiềulúccũngnênchohọchơitrèomộtchút,miễnlàhọphảitrả
tiền.Tụclệởhươngthôn,khibánnhiêubánxã,muaquanviêncũngkhôngrangoàicáiýđó.Vậybácđểtâmđếnviệcnày.Từmaibácđọclạicáctậpthơcổ,tìmsẵnnhữngchữ"vòng"chữ"thả"thìvừa.CôTúnhàtagiọngtrongvàấmtiếnglắm.
-Đểtôixemxemcónênkhôngđã.
-Cụkhôngphảinghĩnữa.Vậyxinđínhướcvớicụđếntuầntrăngsau.ừ,bâygiờchúngtalàcuốihạ.Bắtđầusangthumáttrời,thảthơthìtuyệt.Nhàlạiởbênsông,cònchờgìmàkhônglàmmộtcáinhàbètrênmặtnước.Kểcũngđủdidưỡngtínhtìnhvàđỡchokhoảnnhậtdụng.
Kháchđirồi,cụNghèMómnghĩđếnhồitrước,cụđilạivớibạnđồngliêu,nhữnglúcthừanhàn,khôngđánhtổtôm,chơicờtướng,thìlạibàymộtcuộcthảthơhaylàleolênmộtđôitráinúiđá.Cáibuồnthấyđờilàngắnlàít,chớmqualòngmộtônggiàđãmuốnyênphậnvớichữbài.
Bắtđầutừhômấy,nhữngtậpthơcổđượcgiũlớpbụingầuvàrakhỏicáinípsáchsơnson.CụNghèMómbắtđầunghiềnlạitậpthơcủangườixưa.Đườngthi,Tốngthi,Minhthi;đọcđếnmộtbài,đọchếtmộtcâu,gặpđượcmộtchữđộtngột,cụngừnglại,ghémắtkémvàomặtchữnhỏnhưconkiến,cụvắttaylêntrán,nghĩngợivàlẩmbẩm.Rồicụngồinhỏmdậy,saocảbàithơấyvàomộtcuốnsáchgiấybảnmớimẻ.Nhưngthườngcụchỉtríchlấymộtcâuởnhữngbàithơđọcrấtkỹlưỡngđó.Ngàynămcâu,ngàybacâu,mộtngàygầnđấy,cuốnsáchđãđặcnhữngdòngchữthảochépnhữngcâuthơrútởcổthi.CôTútheolờichadặn,đãđimuasẵnrấtnhiềutờgiấytàubạchrarọcgiấyratừngmảnhdàibằngchiếcđũavàngangtobằnghaingóntay.Đámhọctrònhỏ,đầucònđểcáichỏmdàilẩnthẩnhỏicôTú,côvuivẻtrảlời:
-Đừngnghịch,thầytrôngthấy,thầymắngchết.Giấynàyđểlàmgìà?Thầysẽviếtnhữngcâuthơcổvàođấyđểbàyragiữachiếunhữnglúcthảthơ.
-Thảthơ?Cólàmthơthìcó,chứthầyvàcácanhấycónóithảthơbaogiờ.
CôTúvốnyêunhữngcậuhọctrònhỏtuổicủachamìnhnhưmộtngườichịlớnđốivớiemút,côkhôngkhỏiníncườiđểgiảng:
-Thầysẽviếtvàomảnhgiấytrắngnàymộtcâuthơbảychữmàchỉ...cósáuchữthôi.Cònmộtchữthìđểtrốngvàthayvàođấymộtcáikhuyêntròn.Cáikhuyêntrònthaychữđóthườnggọilàchữvòng.Đâynày,chịlấymộtcâulàmthídụthìcácemrõngay.Cácembiếtcâu:"QuânhướngTiêuTương,
ngãhướngTần"đấychứ?ừ,thídụbâygiờđịnhthảcâuthơấy.Vàđịnhvòngchữ"hướng"ởđoạndưới.Thầysẽviếtvàomảnhgiấynhỏnày:"QuânhướngTiêuTương,ngã...Tần".Vàkhingâmcâuthấtngôncósáuchữấylênthìthườngphảingâm:"QuânhướngTiêuTương,ngã..."vòng"...Tần";Chữ"vòng"đâythayvàochỗđểtrống.Bâygiờmớinóiđếnnhữngchữ"thả"ra.Thídụthầythảnămchữ:cố,tại,vọng,phảnvàluôncảcáichữhướngtrongnguyênvăn.Thườngchỉthảcónămchữthôi.
Tụitrònhỏthấychuyệnthảthơngộnghĩnh,nghelấylàmkhoáitrí,trốmắtnhìncôTú,giụccônóitiếp.
-Muốnđánhchữgìthìchọnlấymộttrongnămchữmàđánh.Đánhtrúngthìmộtđồngănbađồng.Nhưngmàđâylàchuyệncủangườilớntuổi.Cácemratậpbàiđi,baogiờthànhngườilớnrồisẽbiết.
-Nhưngmàbiếtthếnàolàđược,làtrúnghảchị?Lạychịgiảngchomộtchútnữa,rồicácemxinđirabụchọcbàingay,đểchịrọcgiấy.
-Trênđầumẩugiấyconnày,thầysẽviếtcáichữthả,thídụlàchữphản.Rồithầycuộntrònđầugiấylại,giấuchữấyđi,chỉcònđộhởcáikhoảngviếtmấychữ:"QuânhướngTiêuTương,ngã...Tần",vớimộtcáikhuyêntrònvẽthayvàochỗtrống.Nếutrongnămchữcố,tại,vọng,phản,hướngemchọnlấychữphảnmàđánhmàlàmthànhracâu:"QuânhướngTiêuTươngngãphảnTần",thìlàemtrúngđấy.Đặtmộttiềnthìđượcănthànhbatiền...
TụitrònhỏnhìnnhaucườikhúckhíchvàkhibịcôTúxuađuổilênnhàhọctrênđềungoáicổlạicười,nóimộtloạtvớingườicongáilớncủathầyhọc:
-Baogiờcácemnhớn,họcgiỏiđượclêntậpbàitrêntrườngquanĐốctỉnh,mỗikhivềthămlạithầy,chịthảthơchocácemđánhvớinhá!
ĐêmmườibốnthángtámlàcuộcthảthơlầnthứhaicủacụNghèMóm.Lầntrướcthảvàothượngtuầnthángbảy;lầnnàycụNghèMómchọnngàymườibốn,cóngườihỏitạisaokhôngđểđếnngàyrằm,cụnói:
-Trăngmườibốnbaogiờcũngkhéohơntrăngrằm.Ngàymườibốnlàngàyvừngtrăngđitớichỗtoànthịnh.Ngắmvừngtrăngrằm,ngườitinhýsẽnhậnthấycáivẻsắptàncủamộtvậtgìđãmãnkhaitrongcómộtthì.
Nhữngngườicóchútkinhnghiệm,đềuchịulờiônggiànhậnxétlàchíphải.
Vừngtrăngmườibốnlúcchếchvềđoàiđãinmộtcụcbóngthẫmvàdàilên
mặtconsôngtrắngvàlạnhnhưthỏithiếcvừanguội.Đấylàbóngchiếcnhàbèlợplágồimàtrongđó,cụNghèMómđangngồilàmnhàcái,thảthơchohàngchụcngườiconđánh.Ngườitađangsátphạtnhaubằngtiền,đemcáimayrủicảvàođếncõivănthơvàtrênmặtnướcsôngthu,tiếngngâmmộtcâuthơđượccuộc,tiếngngâmmộtcâuthơthuacuộcmấtăntiền,nhữngtiếngđóđềuâmhưởngtrênlànnướclạnh,thanhâmnghetrongtrẻo,dudươngvàtháibìnhnhưtiếngvangcủamộthộitaođànnào.
Mỗibuổitốithảthơ,côTúđềungồibêncạnhcha.CôbậntayđỡcáitúithơcủacụNghèMómmởlấyratừngláthơđặtvàolòngchiếucholàngchọnchữđặttiền.Đôikhicókẻchọnphảimộtchữrấtquêkệchmàlạitrúngvàochữăntiền,côTútủmtỉmnhìnmãinhàconđangvơtiền,chừngnhưmuốnbảothầmngườiđượctiếngbạcđốchữđó:"Đấyôngxem,ởđờiănnhauởmayrủi,chứchữnghĩatàihoamàđãlàmgì,phảikhôngông?".
Thánglạitháng,cụNghèMómthảthơtrênmặtsôngđãlàmộtchuyệnmàmộtvùngđấynhắcnhỏmđếnluônluôn.NhưngcókẻácmiệngđãphaolêncáitincụNghèMómđịnhmượncuộcthảthơđểchocongáilớngầnquálứakénchồng.
TừđấykhôngthấycôTútheokèmchaxuốngbènữa.CụNghèMómkhôngchocôTútheomìnhđithảthơ.Từđấy,khôngrõtạiđâu,cụNghèMómhaythualuôn.Vàbọnđánhthơthìuểoảivơtiềnđược,vàbuồnnhớđếnmộtcáibóngngườiđãmượnítnhiềutiếngtơmàtôvẽnhiềucholắmbuổiđốchữlấytiền
Đánhthơ
GiữaquãngcuốiđờivuaThànhTháivàđầuđờiHoàngTônTuyênhoàngđế,đấtThuậnHóacóbangườiđànbàrấtđẹpvàrấtlẳnglơ.
Bằngcáisắc,bằngtiếngca,bằngcáitiểuxảo,bằngcáiduyênlúckínđáo,lúclộliễu,bangườiđànbàđẹpấyđãthừatôđiểmchoxứHuếtrongmộtthời.
CáithờiấylàthờicủaNhànướcBảohộtạmgọilàyêntrongcuộcbìnhđịnh.Nơiquêhương,vàonhữngngàyuhoàiâmỉ,gióĐôngBắccòngửimãivềcáimùidiêmsinhđemtừngoàibờcõivào.Nhưng,mặckệ,dướichânmộtnếphoàngthành,bênbờmộtconsôngnướckhôngbaogiờcósóng,mỗingàyvẫncóbangườiđànbàcaháttừlúcmặttrờitắtchođếnlúcmặttrờimọc.Tiếngđànháttrênmặtnướcmộtconsôngnônglòngvàkhônggợnchúttămcá,đãvẳngđưararấtrộng.Thấythế,mộtvàiônggiàmặcáovải,mỗilúcchốnggậytrúcrabến,ngắmbóngnắngtànrụngphíabêntảngạnsôngHương,đãthốtranhữnglờithanthở.
Nhưng,giọtlệgiàcủangườimặcáovảirỏrơixuốngthìcátnơibãisôngcứviệcthấmhútvàuốngcạn.VàcómộtcáigìvẫncònlạimãimãiởhaibờsôngHươngthìvẫnchỉlànhữngtiếnghát.Tiếngđànhátcủagiainhân.
Họlàmộtbộbacóbacáitênrấtđẹp,rấtthơmộng:mộtngườilàMộngLiên,mộtngườilàMộngHuyềnvàmộtngườinữatênlàMộngThu.ởHuế,nhữngcáimiệngtuổitácđãbắtđầutheothịhiếumànóiluônluônđếnbacáiMộngxinhkiavàluônluôntấmtắc:"ThầnkinhhữutamMộng".
Giữacáithếgiớiđànsáocủathànhđô,bacáiMộngxinhđẹpmỗiđêmrảirácramọibếnđòtảnmátởdọcsôngHương,nhữngcáisởđắcvềthanhvàsắccủamình.
Nướcmộtconsônghiềnlànhđẩynhẹcánhhoavôđịnhlừđừtrôimộtmìnhtheonhữngcáixoáynướcyếuđuối.Mỗiđêm,bacáiMộnggõmộtnhịpphách,bấmmộtdâytơvàđểrồiphácườilênvàitrận.Đểchocáixãhộiđànôngmặcáoxanhẩmướtphảithèmmuốn.Thếrồitrongmộtđêmtốtđẹp,cómộtôngPhóSứgiữlăng,đãđứnglênlàmchủchomộtcáiMộng.MộngLiênđãvềhẳnvớiquanPhóSứ.
Mộtcáimiệngcười,mườingóntaythápbúttrướckialàcủachungthiênhạ,bởivìnókhôngcósởcứ,bâygiờđãtrởnêncủariêngmộtnhà.Cặpvợ
chồngấylàmộtlứađôitàitử.
ÔngbàPhóSứgiữlăngkhôngmấykhiởyênmộtchỗ.
Cáinghềcủahọbuộchọphảixêdịchluônluônvàmãimãi.SuốtmộtdảiTrungkỳ,họđivềnhưlàtrẩychợ.Tớimỗinơi,ởmọichốn,quanPhóSứlạimởmộtcáitúiđựngtoànbàithơđốrachomọingườiđặttiềnvàbênchiếubạcvănchương,MộngLiênlạiđàn,lạicađểlàmvuichocuộcđỏđenrấttríthứcnày.
Mỗituầntrăng,cặptàitửnàyởmộttỉnh.Cáichiếubạcthảthơcủahọthườngtrảiởmộtphủnha,huyệnnhahaylànơitưthấtmộtđốcbộđường.Bấtkểlúclênvoi,lúcxuốngchó,lứađôinàyđãđểdấugiầytrênmọichốnvàthalêđikhắpnơicáitúithơvàcáitúipháchănngườicủahọ.Họnhờvảcổthi,kiếmracũngđượcrấtnhiềutiền.Nhưngcáigiốnglãngtửcầmtiềnthườngkhôngnónglòngbàntayvàcómấykhihọnghĩđếnsựbảohiểmchongàymaicủamình.VợchồngôngPhóSứchưabaogiờnghĩđếnviệclàmmộtcáitổởmộtchỗnhấtđịnhnào.
QuêhươngcủahọlàCờbạcvàĐờnhát.Nhàcửađôilưuđãngấygửivàotrongcáitruyhoancủathiênhạ.CáilãitrongđờibấpbênhcủahọlàởchỗnhiềungườiđãnhắcnhỏmtớicáitênMộngLiênvàPhóSứ,mỗikhilứađôichậmtớihaylàđãlâurồimàchưathấytrởlại.Ngườiđánhthơđược,ngườiđánhthơthuaxiểngliểng,aiaicũngđềunhớđếnhọnhữngkhixavắng.HìnhnhưbấynhiêungườiđềunhậnôngPhóSứlàđángmặtlàmnhàcáichonhữngbuổithảthơrấtnênthơ;mởxongmỗitiếngthơcókhiănthuatừngmấychụcbạc,ngườitađềungâmđingâmlạicâuthơthả.Nhàcon,nhàcáiđềungâmvangcảnhà,chừngnhưmuốnthinhaumộtcáigiọngtốt,chứđồngtiềnmấtđihaythuvềđượcgấpbasốđặt,thờicógìlàđángkể.Giữahaitiếngbạctrênmộtchiếcchiếulaliệtnhữngmảnhthơđề,MộngLiênđêmđêmkềđùitựamáôngPhóSứ,lạiđánhđàn,lạicaNambằng,caNamai.
Cólẽkhôngriênggìởmộtnơi,màởmọinơi,nhữnglúcsốtruộtchờmongvợchồngôngPhóSứtrởlạivớitúithơ,mỗibuổigầngiờtanbuổihầu,nhữnglúcviệcquanthanhthản,baonhiêuthầythừapháiởcáctyPhiên,tyNiếtvànhữngôngHậubổ,ThôngPhántỉnh,KinhLịchđãnóinhữngcâu:
-Quáilạ,saocữnàyhaiôngmụđóđilâuquáchưatrởlạithảthơchobọnmìnhchơihè!
-ĐánhthơcủalãoPhóSứcócáirấtthúlàđượcthuachichi,mìnhcũngđều
lấylàmthíchcả.Bởivìlãobiếtchọnnhữngcâurấthaymàthả.Mỗilúcngâmlên,cáihaycủacâuthơđãlàmchobọnmìnhlạnhhếtcảngười.
-ChẳngthếmàquanKinhngàiđãmấylầnphảibánlươngnon,thuanhẵn.
-Chơicáigìthìchơi,chứđếncáilốiđánhthơthả,cáinghiệpnhữnganhđãhaychữlạithêmtựphụ,làchỉmãnkiếpthuakhôngcònlấymộtđồngmộtchữtiền.
-Vàcónhiềuđứadốtcaydốtđắng,thìlạimỏitayvơtiền.
-Quanbáccóbiếttạisaokhông?ĐệchokhôngcócáinàolợihạibằnglãoPhóSứ.Hắnlấyýtứramàdòtiếngbạccủatừngngười.Nếulãobiếtquanbácthíchlốithơliệu,đọclênâmthanhvàniêmluậttròntrĩnh,nhịpnhàng,thếnàolãocũngrìnhlãothảmộtđôichữrấtquêkệchhaylàkhổđộc.Quanbácmấykhilựanhữngchữquêkệchmàđặttiền.Vậynênlãovòngnhữngchữrấtngớngẩnđó.Thếlàquanbácmấtnghiệp,nếubữađó,quanbáclạiđặttiềnđếntộtcửa.Vàlãolạicònbánchomấycửađánhnhữngchữngônghêmàlãobiếttrướcsaomìnhcũngkhinhrẻ.
-Kỳthángtrước,quanKinhphảiđikhámánmạngởvùngquêthànhrabỏlỡmấtbuổithảthơmàtôirấtlấylàmhứngthú.Ngàinghĩ,tôiđãbắtthópđượcmộtcâudosựvôýcủamụMộngLiên.Nguyênhômấy,lãoPhóSứchothảnămchữ:cầm,thử,đan,thiếp,sầutrongmộtcâuthơmàlão"vòng"chữđầu"Vòngtâmduyhữudạđăngtri".Kểcũngkhóđánhđấychứ."Ngọnđèndầubanđêmsoitỏ,biếtchotấmlònggì?"Lòngđàn?Lòngson?Lòngmộtthiếuphụ?Lòngsầu?Phânvânlạ.BỗngtôithấymụMộngLiênngồicạnh,nhìnchămchúvàochữthảđứngđầulàchữcầm,rồimụthánhthótbấmkhẽmấytiếngđànnguyệt.Tôiđánhngaychữcầmngàiạ.Tôiđoángiàlàlúcởnhàvòngchữ,chồngđưađùichovợgối,lãoPhóSứđãbịtiếngđàncủavợdạolênbuổiđêmảnhhưởngnênlãomớithảchữcầm.Vàđánhchữcầm,thếnàocũngăn.Hômấytôiđặthaichụcđượcsáuchụcvàmuốntỏýcámơnngườiđánhđànmộtcáchkínđáo,hômsautôiđãmuabiếuMộngLiênmộtcâyđànnguyệtcóbốncáitrụcbằngngàvoinẩy.Đấy,chơithơ,nhiềukhitâmlýnhiềuvàolàăn.
-Tâmvớilýgì.Cóbiếtthơthả,lãoPhóSứthườngmualạicủaaikhông?MuacủaTàoSắtbênphủTuyLýVương!Haibađồng,tiềncôngvòngmộttrămcâu.ThơTàoSắtmàthả,thìđừngcóhòngmàăn.
-Này,cácngàicóđượcrõcâuchuyệnlãoPhóSứdámthuêthợbênTàu
khắcriêngchomìnhmấytấmthạchbảninthànhmộttậpthơmỏngkhông?Lãorakhuônmẫuchohọinnhiềucâucónhữngchữlạ,rấtngộnghĩnhvàmỗikhiđemcâuđóramàthảthựckhôngaingờđến.Nhưngchỉcókhinàođánhtolắm,lãomớigiởđếnbíthuậtnày.Lãotìmđếnnhữngquantovàcótiếnglàhaychữ,lãomớithảmộthaicâuthậtgaygo.Cácquanthua,đòilãophảidẫnchứngcổthi,lãogiảvờbịttênsáchlại,chekínlề,mépvàgáycuốnthơ,chỉchoxemđủcáicâuthảđóvàđủngđỉnh,tủmtỉmtrìnhvớicảlàngrằngđólàmộtcâuthơTống.Thậtlàrõràngchữthạchbản,chữtuynhỏbằngconkiến,nhưngđeokínhvàoxem,chữkhôngnhòelấymộtnét.Nhiềungườithuacay,thườngchỉtựtráchmìnhxemcổthiítquávàtặclưỡikêu:"Cổnhândùngchữúpmởuyểnchuyểnquáđithôi.Họcậycótài,tựchomìnhcáiquyềnhạnhữngchữquálắtléo,đemcáiquyềnlựccủasángtạoramàlàmbọnmìnhđảođiêncảnhậnthứcvàcảtiềnbạcnữa.Cònaibiếtđằngnàomàlầnnữa".ấymộtnămlãoPhóSứdùnglốithảthơsanhtửnhưthếđộmộtđôilần,đủgỡlạinhữngbữathuato.Chà!Nhưngmànghĩlắmlúccũngtội.Vợchồnghọnhiềukhithuanhẵn.Lắmbữakhôngcólấymộtchữtiềnmàthửadâyđànnữa.Vàhaiôngmụphảivờcáobệnhnằmbệtmộtnơicókhiđếnhàngtháng.
-CụTuầntrướcởđây,chơikhôngđượclịchsự,thànhthửvợchồngôngPhóSứhọcũngđâmnhờn.Aiđờiđimặccảvớihọmỗibuổiđánhthơxong,phảiđưachomìnhmộtsốnhấtđịnhlàbaonhiêu,mặcdầuhọthuahaylàđược.Khôngnhữngthế,Cụlạicònquấynhiễuhọgiữanhữngtiếngbạclớn.Lấytiềnnhàcái,lúcnămđồng,lúcmườichữ,tẹpnhẹpquá.HìnhnhưCụcònchớtnhảvớicảmụMộngLiênnữa.
-Thìcũngphảilấyhồchútítchứsao?Cóthếthìnhữngbuổihộigiảngđầuthángbêntòabêntỉnhxong,Cụmớigiữcácquanphủhuyệnlạichochớ?Vậychớaitrảtiềnnhữngmâmrượulinhđìnhgiáođầuchomỗicuộcthảthơ?
-CáiônghuyệnBìnhKhê,ngườitrôngđứngđắnthếvậymànhảmlạ.Ôngtachúahayvờvĩnh.Nhàcáichưathảthơxong,ôngcứvờvĩnhgiụcồnlênnhữnglàlâuvàlàngđặttiềnchậmnhưthếthìmộtđêm,phỏngthảđượcmấycâuthơ.Thếrồiôngvồlấyláthơđặtởgiữachiếu,dọamọingườinếukhôngđặttiềnnhanhlênthìôngthổituộtláthơravàxinlàng,nếunghĩlâuquá,thìđợiđếncâusauhãyđánhvậy.Mỗilầnôngcầmlênđặtxuốngláthơ,cáimẩugiấytàubạchcuộntrònnhưtổsâukènlạinớigiãndầnramộtchút.Vàôngđãhénhìnđượcchữgìviếttrênđầugiấy,cuốntròntậnvòngtrongcùngláthơ.Mắtôngtanhanhnhưcáicắt.CólầnôngPhóSứvòngmộtchữbút,ônghuyệnvờxinthổithếnàomànhìnđượccáinétsổdài.Rồilàcóbao
nhiêutiềnđemđặtvàochữbútđếntộtcửa!Nhưng,mụMộngLiênxemchừngcũnghiểu,nênmỗilầnsau,ônghuyệnBìnhKhêđộngtayvàoláthơlàmụlạibuôngtayđàn,chậnlấygiấyvànhìntrừngtrừngvàogiữamặtônghuyệncótínhgiangiảokia.
ĐêmhômđóngườitabàycuộcđánhthơởnhàôngKinhLịch.Mọingườitụtậpởđấyđềulấythếlàmvừalòng.Vì,ítra,ởđây,ngườitacũngchơibờicóphầnđượctựnhiênhơnởtrongdinhcáccụ.ÔngKinhLịchlàmộtngườitrọngcáisạchsẽcủatâmhồn,nóitocùngmọingườilàôngkhôngthutiềnhồ.Ôngchỉyêucầuaiđượcthơnhiềunhấtthìnênchongườilãobộcnhàôngmộtsốtiềnnhỏmọnđểđềnlạicáicôngnólàmdầu,làmđèn,nấucháovàbưngđiếu.ÔngKinhlạicònkhẩnkhoảnvớimọingườiđừngnênlàmhuyênnáonhàcửalên.Ôngvuivẻnói:
-Đãhayrằngvớđượccâuthơhay,aimàchẳngmuốnngâmvanglên.Thứnhấtlạingâmvangcâuthơthảmìnhvừađánhtrúngcáichữhiểmhóc,thìaimàbụmmiệngđược.Mộtngườingâm,cảlàngphụhọavào,ồnàobằngvỡchợ,cáiđócũnglàthườngtình.Nhưng,tôixincácngàibiếtcholàchúngtaởtrongthành,gầnbadinhCụLớn,mìnhkhôngnênlàmnáođộngquá.Bìnhkhekhẽ,đủnghevớinhauthôi.
Cảmộtlũconbạclênmặttàigiỏi,nhìnôngKinhLịchcườihómhỉnhvàkhoanthaibướcvàochiếugiữa.ÔngKinhLịchchâmthêmdămbảycâysápnữađãgắnsẵnvàođếđènđồng.Tấtcảthànhthửđếnhơnmườicâynến,chungnhiệtđộlạiđểtăngbốccáimùithơmgắtngátcủamộtbìnhhoarộngmiệngchứagầntrămgốchuệtrắng.Hoahuệmãnkhaicuộncongđầucánhtrắnglạinhưnhữngrâurồngvàgặptiếtđêm,gặpsứcnóngcủanếncháy,củangườithởmạnh,củahơithởdồnvangcànghếtsứcnhảmùihương.Khôngkhíđềulàhuệhếtcả,cóngườirítmạnhmồithuốclào,đãlầmrằngthuốccủamìnhlàướpủbằnghoahuệ.Hơihuệngùnngụtbốclên,quyệnlấymùidầudừanơimáitócMộngLiên.MộngLiênmặcchiếcáomàuhỏahoàngngồiépsátvàochồng,mặcmộtchiếcáolụanămthânnhuộmmàukhóinhangđộtchỉtrứngrận.ÔngPhóSứvừagỡtúithơvừahỏilàng:
-Dạthưa,cóđánhthơcổphongkhông?Vàcóđánhchữchânkhông?
Mộtconbạcíttuổivàchừngnhưmớitậptõnglốichơichữnày,hỏilại:
-Đánhthơcổphong?Thôi,nếuthảthơcổphongthìanhemởđâyđưatiềnchoôngtiêuhết.Cònđánhchữchânlàthếnào?
ÔngKinhLịchđangnằmbênkhayđèn,ngồinhổmdậynóichõxuốngchiếudưới:
-Cáiôngthừanhàtôiđếnhaylẩmcẩm.Đãđiđánhthơđòiăntiềnthiênhạ,cònhỏilụcvấnthếnàolàchữchân.Thưaông,câuthơbảychữ,đemvòngchữthứbảycuốicùngcholàngđánh,thếgọilàđánhchữchânạ.
-Nếuthếthìđánhcảchữtrắcvàcảchữbằngà?Thôi,xinlàngcứtheonhưlệmọikhimàđánh.Đây,chúngtôikhôngphảilàthibá,khôngdámđánhchữvần,chữchân.
ÔngPhóSứvàMộngLiênnhìnnhaucười;vợchồngcóýbảothầmnhaurằnglàngcũngkhônđấynênmớikhôngdámtrêuvàolốiđánhthơhiểmhócnày.
LáthơđầutiênđãrakhỏimiệngtúigấmvẫnkhưkhưnằmtrongtayMộngLiên.Cảlàngchămchúnhìnvàngâmngợivàngẫmnghĩ.Cáigìmà"....thượng,maikhai,xuânhựulão"?Cuốiláthơthả,cósẵnnămchữthảviếtxươngkính:tái,sơn,đình,mộ,Văn.Cảlàngngâm:
-"Vòng"thượng,maikhai,xuânhựulão.
Vẫnlờicáiôngthừatrẻ:
-Tái,sơn,đình,mộ,Văn.Tađánhchữtái"Táithượng,maikhai,xuânhựulão".Hoamai...nởtrênmặtngọnải...xuânlạigiànữa.
Nghĩngợilâu,ôngthừatrẻtrởnêndodự.ThấyôngThôngphántỉnh,ngườicótuổivàvốnsànhvềmônthơthả,đánhchữVăn,ôngtỏýngạcnhiên:
-Vănthượng,maikhai,xuânhựulão.Quáinhỉ!SaolạiVăn?
Rồiôngthừacứmânmêmãicọctiền,khôngbiếtnênđặtchữgìđểôngPhóSứphảisốttiếtlêncắtnghĩahộchobằngvẻlễphépngụnhiềungạomạnkínđáo.
-Thưangài,VănlàconsôngVănchảyquađấtLỗ,quêđứcThánhKhổng."MainởtrênsôngVăn,xuânlạigià".CụPhántỉnhđánhthơnhưthế,câuđóngàicholàmlạlắmsao?
Và,xemchừngcảlàngcũngkhôngcómộtaiđánhthêmđượcđồngnàonữa,ôngPhóSứxinlàngchophépôngđượcthổiláthơcuộntrònđểtuyênbốcái
kếtquảtiếngbạcđầutiên.Ôngđãnhẹnhàngcầmláthơ,phồngmáđịnhthổiphùmộtcái.Mộtvàingườivộivàngvứtthêmtiềnđặtvàomấychữtái,sơn,đình.chỉcóchữmộlàkhôngaiđánhcả.
MộngLiênngồiđánhđượcmộtphầnbabảnđànNambình*.
Thếrồitiếngbạcmở.
Vàcảlàngđềungãngửarakhiđọcrõláthơthảkialàcâu:"Mộthượng,maikhai,xuânhựulão".Cảlàngnhaonhao:
-Ô,cổnhândùngchữácthật.Hoamainởtrênnấmmồ,xuâncànggià.Thơphúthếcógiếtngườikhông?Aibiếtđằngmômàlần,màđoán.
ÔngPhóSứtrướckhivơtiềncảlàng,vìkhôngaiđánhchữmộ,ôngđãvộitrìnhvớilàngmộttrangsáchthơmởrộng.Vàtayvừachỉmộtdòngchữinnhỏ,mồmvừanói:
-Thưavớilàng,câunàylấyởbàiTọaphónghạcđìnhcủaTừDạ.
Baonhiêubộmặttânghẩngđềucúicảvàotrangcổthivàềàngâmlại:
-"Mộthượngmaikhai,xuânhựulão;Đìnhbiênhạckhứ,kháchkhônghoàn".Hay,haythiệt.
ÔngKinhLịchđêmấythuato.ÔngtruyềnchongườicuốnchiếubạcvàâncầndặnvợchồngôngPhóSứthángsaucótrởlạithìthếnàocũngphảitổchứccuộcthảthơởngaynhàôngchoônggỡlại.ÔngcònnằnnìxinôngPhóSứlàmquàchomìnhtấtcảnhữngláthơđãdùngđánhsuốtmộtđêmqua.Thấynhàcáitrùtrừ,ôngKinhLịchnóidỗi:
-Cócho,thìtôigiữlàmchútkỷniệm.
ÔngPhóSứcười,traovàotayôngKinhmấychụcláthơđãdùngđếnnhầunátrồivàthắtchặtlạimiệngtúigấmcònđựngđếngầntrămláthơkhácchưadùngđếncònphongkíncáibímậtmộtchữthơ.Rồinhàcáinhàconchắptaytừbiệtnhauvớimộtcâuđínhước:"Cữthượngtuầnthángsau,xinlạigặpnhauởđâynữa".
Nhưngngàythượngtuầnthángsau,ôngPhóSứvàMộngLiênkhôngtrởlại.Rồiquácữtrungtuần,rồiqualuôncảcữhạtuần.Nhiềukháchthảthơđãdầycôngchờđợivợchồngôngnhưmộtcáibóngchimnhưmộtcáitămcá.
Mộthômcóngườiởkinhra,nóichuyệncùngôngKinhLịch:
-ÔngPhóSứchếtởchânĐèoNgangrồi.MộngLiêngiờlàngườigóavàđanglúngtúngtìmngườigiữchocâyđàn.SốlàđiquaHoànhsơnquan,thấycảnhđẹp,lòngsinhtình,haiôngmụđãyêunhaugiữamộtvùngtrờinướcbaola.Ngaychỗdướichânngọntườngảicóchữ"Đệnhấthùngquan"củađứcThánhtổngựphêấy,ôngạ.Trúngcơngióđộc,ôngPhóSứđãhóaramachếtđường.Mộđểsátngaybênđườngthiênlý.Cáigiốngmatrơinày,sẽthiêngvôcùng.Rồiđâynhữnglúcthanhvắng,nhữnglúctrăngbãigióngàn,hồnmathahồmàtrêughẹokháchbộhànhvôKinhđấyôngạ.Cámcảnhcholão,đâucóbậcthờisĩquêvùngNgũQuảngcólàmđôicâuđốiđiếu.Xinđọcôngnghe:
RaBắcvàoNam,trănggióđềhuềthơmộttúi,
Lênđèoxuốngải,mâymưađánhđổcuộctrămnăm.
Hươngcuội
Đứacháuđíchtônvàlũcháungoạiđangloayhoayngoàisânvớinhữngđồđồngngũsựlổngchổngtrênđámtrấuvàtrođẫmnước.
Ôngchúng,cụKéplàngMọc,cũngđangloayhoayvớimấychụcchậulanxếpthànhhàngdướigiànthiênlý.
Tráivớithờitiết,buổichiềucuốinămgiónồmthổinhiều.
Cơngiónồmthổinhẹ,nhưmuốnnhạocáiônggiàkiamặccảmộttấmáotrấnthủbằnglôngcừutrắng.Trờinồmnực,bứcđếntắmnướclãđược,ôngcụKépmặcáolôngcừuxứBắc!Không,đấychỉlàmộtthóiquencủacụKép.Mỗikhicụrathămvườncảnh,trongmộtnăm,trừnhữngngàyhạrakhôngkểcònthìlúcnàocũngkhoáctấmáocừu.Mùaxuân,mùathu,khíhậuấm,áomởkhuy.Sangđếnđôngtuyết,cụcàihếtmộthàngkhuynơiáo,thếlàvừa.Trongcáivườncâynhỏ,trongđámcỏcâyxanhrờn,nhữngbuổisớmtinhmơvànhữngbuổichiềutànnắng,ngườitathườngthấymộtônggiàlôngmàybạc,tócbạc,râubạc,mặcáolôngtrắng,lomkhomtỉanhữngláúatrongđámláxanh.CụKépnguyệnđemcáiquãngđờixếchiềucủamộtnhànhođểphụngsựlũhoathơmcỏquý.
BuổichiềubamươiTếtnămnay,cảmộtcáigiađìnhcũkỹnhàcụKépđangtớitấpdọndẹpđểăntết.
Mợấmcả,mợấmhaingồilauládongchămchỉ.Thỉnhthoảnghọngừngtayđểhỏinhauxemcònthiếunhữngthựcphẩmgìtrongcáimâmcơmcúngchiềunay.Lũconđànbibôngoàisân.Chúngđangđánhbóngởngoàisânnhữnglư,đỉnh,câyđènnếnbằngđồngmắtcuavàbằngthiếcsôngNgâu.Chốcchốc,lũtrẻlạimỉmcười,nghểnnhữngđầuthưathớtítsợitóctơ,nhìnvàophíatrongnhàcầu,hỏimẹchúng:
-Baogiờcậumớivề,hảmợ?
Khôngbiếtnêntrảlờicontrẻthếnàochotiện,mợấmcảđưamắtchomợấmhai.
Ôngấmcảvàôngấmhai,đilàmviệcởtậnxachưathấyvềănTết.Cứlờinhữngngườitronglàngcóngườiđilàmviệcnhànướcthìđượcnghỉnhữngtừchiềuhaimươichínkiamà.Muốnđượckhuâynỗimong,haichịemdâu,ngườiđãđứngtuổi,càngtháiđồnấucỗchothựcnhanh.Gớm,nhữngmiếng
trứngtrángđểbàymặtcỗbát,thàihìnhmiếngtrám,saomàđẹpthế.Đứngbêncạnhmẹ,đứanhỏnhấttrongđànconđãthủthỉvannàimợấmhai:
-Mợchoconcáimiếngmợcắthỏngkianhá!
Ngườimẹkhôngnghỉtaylàmviệctrêntấmthớt.Lừmắtnhìncon.Thằngbévộichạyrangoài,sánđếncạnhcụKép:
-Ôngđanglàmgìthếhởông?
-ấychết,cháuđừngmóvàohoacủaông.Ôngđangthămxemđúnghômnàothìhoacủaôngnởđủ.
-Ôngchocháumộtcái...Cháuxinôngcáilágẫykianhá!
-Cháukhôngnghịchđượcnhữngthứnày.Thôi,đilêntrênnhàvớiông.Mợcháumàtrôngthấycháuranghịchcâycủaông,thìcháulạiphảiđònđấy.
Nhớđếntrậnđònphấttrầnhômnọ,vìtrótnghịchgẫymấtmấygiòlancủaôngnội,thằngbémặtphụngphịuvàhaitayđánhđaivàomìnhônggià,kéotrĩucảtấmáolôngcừu.Nólàmnũngôngvàquấnquítlấyông,mongôngsẽchechởcho,nếumẹnónomthấynóranghịchchậucâycấm.
CụKépcườikhàkhà.Rồicụlạivạchtừnggốcròlan,xemxéttỉmỉđếnmànghoa,đếnròlanvàthânlá.Hếtchậunàyđếnchậukhác.
Tưởngchừngnhưcháumìnhcũnglàmộtngườibiếtđếnchuyệnchơicây,hiểuđếnthờitiếttrongmộtnăm,cóđủnhữngkinhnghiệm,thóitụcvàthôngminhcủangườilớn,ônggiàđãnóivớicháubé:
-Tựnhiên,cuốinămlạinổigiónồm.Cháucóthấybựcmìnhkhông?Ôngtiếcchomấychụcchậulancủaôngquá.Nởhếtthôi!
Đứacháukhônghiểuđếnýnghĩacâuthanphiềncủaônggià,ngửngbộmặtngâythơlên,hỏihaibalần:
-Hoasắpnở,saolạitiếchởông?
CụKépnhìnlạicáingườibétíhonđứngvớimìnhtrongvườnlan,thâncaokhôngvượtkhỏicáilálanuốncầuvồng,cụKépđãiđứacháungâythơmộtnụcườirấtđộlượng,mắtnhấpnháykínhtuổi:
-Nếukhôngcónồm,thìhoatrongvườnôngcònlâumớinỏ.Hoasẽnởnhằmvàongàyrằmthánggiêng.éúngvàongàyTếtNguyênTiêu.Ôngcháuchúngtasẽcóhoamàthưởngxuân,cháuđãhiểuchưa?Bâygiờcháuchạyvàogọibõgiàrađâychoôngbảo.
-Bõđirabờaorửađácuộitừbantrưakiaôngạ.
Phải,phíacầuaotrongvườncụKép,mộtngườilãobộc,đanglomkhomdúngrổđáxuốngnướcaovàsàngsẩyrổđánhưkiểungườitasàngmẹtgạo.Tiếngđábịtunglêndậpvàonhaukêusàosạo,khiếnlũcòtrắngnghỉchântrênlũytrevộibaymất.Bõgiànghỉtay,nhìnđàncòsợhãibaycao,vớinétcườicủamộtngườichịuvuisốngtrongsựanphận.
BõởvớicụKépđãlâulắm.CáihồicụKépcònlàmộtthầykhóasinhhaimươituổi,bõgiàđãnếmcơmởcủanhànàyrồi.Chínhbõváclềuchõngchocụđithitútài.Nhữngviệclớnnhỏtrongnhà,bõđềunhớhết.Bõnhớcảđếnngàygiỗgiúitronghọ.Khôngcóbõnhắcnhỏmcólẽnhiềulầnmợấmcảđãbỏmấtngàygiỗ.Bõgiàhìnhnhưchỉtrảicuộcsốngcủamìnhđểhằngnăm,nhắcnhỏmđếnnhữngngàygiỗtrọngvàgiỗgiúicủagiađìnhngườikhác.
-Thưamợ,đếnmườisáuthángtưnàylạilàchínhkỵcụngoại...Thưamợ...
Mợấmcả,muốntỏsựcảmơn,kínđáođãibõgiàmộtmiếngtrầukèmmiếngcautươimềm.Trongcáigiađìnhyênlặngnày,bõgiàđượcthiệncảmcủamọingười,khôngphảivìỏnthótmàchínhvìlòngthẳngthắn.Lắmlúctrôngtộinghiệplạ.Bõtínhtoán,xếpđặtviệcnhàchủynhưmộtngườicóquyềnlợidínhdấpvàođấy.Cáihoàibãotolớncủabõ,làlúctrămtuổinằmxuốngsaođượcmộtcái"áo"gỗvàngtâmthậtdày.
Ởđây,khôngainỡnóinặngbõ.Và,đếnnhữngviệcnặng,mọingườiđềutránhchobõgià.Côngviệcthườngtrongmộtngày,cónhiềuhômchỉthuvàoviệcchuyêntràtàuvàthaybãđiếuchocụKép.Thậmchítrongnhữngngàycuốinămbậnrộnnhưhômnay,màbõgiàcũngkhôngphảimótayvàoviệcgìcả.Làmlợngóigiòchả,vogạo,đồđậuxanhlàmbánhchưng,làmdầuđèn,laubànthờ,nhấtnhấtkhôngviệcgìphảiquataybõ.MãiđếntrưahômbamươiTết,cụKépmớibảobõgiàđirửamấytrămhònđácuộitrắng.Nghethấybõgiànhậnlấycáiviệcrấtngộnghĩnhđó,cảnhàđềucười.Thứnhấtlàlũtrẻcon.CụKépvẫnnghiêmtrangdặnngườibõgià:
-Bõđemđárabờaorửachosạch.Lấybẹdừamàkỳchonhẵn,chotrắngtinhra.Xongrồi,lựanhữngviênđátrònbỏvàomộtcáirổ.Nhữngviênđá
xùxì,khôngtròntrĩnh,đểmộtrổkhác.
Bõgiàtỏýhiểu:
-Thưacụ,conbiếtrồi.Cụlạisắpchodọnmộtbữarượu"Thạchlanhương".Nhưngsaonămnay,lạisoạnđásớmquá?Thưacụ,connhớmọinămcứhạcâynêuxongrồimớiđemcuộirangâmkiamà...
-Thếbõkhôngthấygiờiđổigiónồmđấyà?Thếbõkhôngbiếtnămnayhoanởsớmhơnmọinămsao?Tôiđãchongâmthócđểlấymầmnấukẹomạchnhatừmấyhômnayrồi.
Bõgiàgậtgật...
CụKéplàngườithíchuốngrượungâmthơvàchơihoalan.Cụđãtớicáituổiđượchoàntoànnhànrỗiđểdưỡnglấytínhtình.Vìbâygiờtrongnhàcụcũngđãthừabátăn.Xưakia,cụcũngmuốncómộtvườncảnhđểsớmchiềurađấytựtình.NhưngnghĩrằngmìnhchỉlàmộtanhnhànhosốngvàogiữabuổiTâyTàunhốnhănglàmlạcmấtcảquanniệmcũ,làmtiêuhaomấtbaonhiêugiátrịtinhthần;nhưngnghĩmìnhchỉlàmộtkẻchọnnhầmthếkỷvớihaibàntaykhôngcólợikhímới,thìriênglochothânthế,lochosựmấtcòncủamìnhcũngchưaxong,nóichiđếnchuyệnchơihoa.CụKépthườngnóivớilớpbạncũrằngcómộtvườnhoalàmộtviệcdễdàng,nhữngđủthờigiờmàsănsócđếnhoamớilàviệckhó.Cụmuốnnóirằngngườichơihoanhiềukhiphảilấycáichíthànhchítìnhramàđốiđãivớigiốnghoacỏkhôngbaogiờbiếtlêntiếng.Nhưthếmớiphảiđạo,cáiđạocủangườitàitử.Chứcòncứgâyđượclênmộtkhoảnhvườn,khuânhoacỏcácnơivềmàtrồng,phómặcchúngởgiữatrời,đàychúngramưanắngvớithờơ,chúngtrổbôngkhôngbiếtđến,chúngtànlácũngkhônghaythìchơihoalàmgìchothêmtội.
Đếnhồigầnđây,biếtđãđủtưcáchchơicâycảnh,cụKépmớigâylấymộtvườnlannhonhỏ.Giốnglangìcũngcómộtchậu.Tiểukiều,éạikiều,Nhấtđiểm,Loạnđiểm,Yêntửv.v...ChỉtrừcógiốnglanBạchngọclàkhôngthấytrồngởvườn.KhôngphảivìlanBạchngọcđắtgiámỗigiòmườiđồngbạc,màcụKépkhôngtrồnggiốnghoanày.Trongmộtbuổiuốngtràđêm,cụKépnóivớimộtngườibạnđếnhỏicụvềcáchthứctrồngcâyvườnhoa:
-TôitựbiếtkhôngchămđượclanBạchngọc.Côngphulắm,ôngạ.Giómạnhlàgẫy,nắnggiàmộtchútlàhéo,mưanặnghộtlànẫucánh.Bạchngọcthìđẹplắm.Nhưngnhữnggiốngnhẹnhàngấythìyểulắm.Chămnhưchăm
conmọnấy.Chiềuchuộngquánhưconcầutự.Lầmlỡmộtchútlàchúngđingay.Nhữngvậtquýấykhôngởlâubềnvớingườita.LanBạchngọchayưahơiđànbà.Trồngnóởvườncáctiểuthưthìphảihơn.
ThiếuhẳnloàiBạchngọc,cụKépđãchotrồngnhiềugiốngMặclan,Đônglan,Trầnmộng.Giốngnàykhỏe,đenhoavàròđẫy,hoacókhiđậuđượcđếnnửathángvàtrongmươingày,nếuchủvườncóquênbóntưới,cũngkhônglụi.
Chiềuhômnay,hoaMặclanchớmnở.
Chiềumai,mùngmộtTết,hoaMặclanmãnkhaiđầyvườn.
Đêmgiaothừa,bêncạnhnồibánhchưngsôisìnhsịch,bõgiàđangchămchúcanhnồikẹomạchnha.CụKépdặnbõgiàphảicẩnthậnxemlửakẻolơđễnhmộtchútlàkhêmấtnồikẹo.
Haiôngấm,contraicụKép,ngườilớntuổiđứngđắnnhưthế,màlạingồigầnđấy,phấtgiấyvàonhữngnanlồng.Thựclàhaiđứatrẻconđangngồinghịchvớilồngbàngiấy.Họtrịnhtrọngngồidánhồ,vuốtgiấy.ÔngcụKépđứngkèmbên,mỗilúclạinhắc:
-NàyCả,thầytưởngmiệnglồngbàn,connênđantohơnmiệngchậu.Conchạyra,lấycáiqueđolạilợichậuxem.Nếurộngthìhỏnghết.ĐolợichậuMặclanthôi.
Haiôngấm,ngồiphấtđượcđếnmườicáilồngbàngiấy.Họrấtvuisướngvìhọtinđãlàmtoạiđượcsởthíchcủachagià.CụKépcorochạytừnồimạchnha,quađámlồngbàngiấy,đếncáirổđácuộiđãráonướcthìcụngồixổmxuống,ngồilựalấynhữngviênđáthậttrắng,thậttròn,đểramộtmẹtriêng.Ôngấmcả,ôngấmhailễmễbưngnhữngchậuMặclanvàotrongnhà.Cảbaôngconđềunhặtnhữnghòncuộixấunhất,méomó,xùxìtrảixuốngmặtđấtnhữngchậulangầnnở.Mỗilầncómộtngườiđụngmạnhvàoròlanđen,cụKéplạixuýtxoanhưcóngườichâmkimvàodathịtmình.
Nồikẹođãnấuxongnhưngphảiđợiđếngầncuốicanhhaikẹomớinguội.
Bâygiờthêmđượcbõgiàđỡmộttaynữa,cảbaôngconđềulấynhữnghòncuộiđểriêngbannãyramẹt,đemdúngđácuộivàonồikẹo,quấnkẹobọckínlấyđá,đượcviênnàoliềnđemđặtluônvàolồngchậuhoa.Nhữngviênđábọckẹođượcđặtnhẹnhànglêntrênlượtđálótlênnềnđấtchậuhoa.
ÚpxonglồngbàngiấylênmườichậuMặclanthìvừacúnggiaothừa.
Baôngcon,khănlượtáothâmlạytrướcbànthờđặtngoàitrời.Nămnay,trờigiaothừalành.
Cảmộtbuổisớm,cụKépphảibậnởđìnhlàng.Trướckhirađìnhcụđãdặnbõgiàởnhàphảisửasoạnchođủđểđếnquátrưa,cụvàvàicụnữađiviệcđìnhlàngvềsẽcùnguốngrượuthưởnghoa.
BõgiàđãbàyragiữasânbốncáiđônsứBátTràngmầuxanhquanlục.Trướcmặtmỗiđôn,bõgiàđặtmộtánthưnhỏ,trênđóngấtnghểuhaichậulancònlùlùchiếclồngbànúp,vàmộthũrượudalươnlớncónútláchuốikhô.Bõgiàxếpđặttrôngthạolắm.Trongmấynămnay,đầumùaxuânnàobõgiàcũngphảiítralàmộtlần,bàybiệnbàntiệcrượuThạchlanhươngnhưthế.Bõgiàhômnaylẩmbẩmphànnànvớiôngấmhai:
-Nămnaycụnhàuốngrượusớmquávàlạiuốngbanngày.Mọinăm,cứđúngrằmthánggiêngmớiuống.Vảlạiuốngvàochiềutối.Đốtđènlồng,treoởngoàivườn,trôngvàobữarượuhoa,đẹplắmcậuạ.
Ôngấmhaivuichuyện,hỏibõgià:
-Nàybõgià,tôitưởnguốngrượunhấmvớiđácuộitẩmkẹomạchnhathìcóthúvịgì.Chỉthêmxótruột.
-Chết,cậuđừngnóithế,cụnghethấycụmắngchết.Cậukhôngnênnóitớichữxótruột.Chínhcụnhàcógiảngchotôingherằngnhữngcụsànhuốngrượu,trướckhivàobànrượukhôngănuốnggìcả.Cáccụthườnguốngvàolúcthanhtâm.Vàtronglúcvuichén,tịnhkhôngdùngnhữngđồnhắmmặnnhưthịtcáđâu.Mấyvòrượunày,làrượutămđấy.Cụnhàtaquýnóhơnvàng.Khirótrỏrangoàimộtvàigiọt,lúckháchvề,cụmắngđếnphátthẹnlên.Cậuđậynútlạikhôngcórượubay!
Phíangoàicổng,cótiếngchósủavang.
Bõgiànhìnrathấybốncụtiếnvàođãquánửalòngngõduối.Cụnàocũngcầmmộtcâyquạtthước,chốngmộtchiếcgậytrecàngcuahaytrúcđùigà.Uốngxongtuầnnước,cụKépmờibacụrasânuốngrượu.Bõgiàvòngtayváicáccụvàđợicáccụyênvịrồithìkhomkhommởtừngchiếclồngbàngiấymột.
Mộtmùihươnglanbịbỏtùtrongbầukhôngkhílồngbàngiấyphấttừđêm
qua,đếnbâygiờvộitảnbaykhắpvườncây.Bốncụvàbõgiàđánhhơimũi:nhữngcặpmắtkémcỏiđămđămnhìnkỹvàokhoảngkhôngtrongvắtnhưcóýtheodõiluồnghươngthơmđangthấmnhậpdầnvàocáclớpkhítrời.Cơngiónhẹphaloãnghươngthơmđặcvàokhônggian.
-Dạ,xinrướccáccụ.
DứttiếngcụKép,tấtcảbốncụđềúplòngbàntayvàonhauthilễvàgiơtaychỉthẳngvàogiữamờinhauaicaotuổixinnhắpchéntrướcđi.Tiệcrượubắtđầu.Bõgiàkínhcẩnchắptayđứngsaulưngchủ,cóvẻcũngthèmsaylắm.
-Trờilạnhthêmchútnữa,uốngThạchlanhươngmớiđúngphép,chủnhânạ!
ĐáplờicụCửLủ,cụKépvuốtrâucườinói:
-Chínhthế.Nhưngđệsợchờđượclạnhđến,thìhoavườnnhàtànmất.Trôngkẹomạchnhakhôngđông,còndínhvàolớpđálót,đệcũngbiếtlàkhôngđượckhéolắm.Trờinồmbiếtlàmthếnào.
-NàycụKép,kẹođáthơmngonđấy.Chỉhiềmcómùiungủngphavàohươnglan.Chắckẹonấubénnồi,khêvàthêmkhôngđượcđôngnênmớicótạpvịnhiễmvào.
Saumấycâuphêbìnhvềtiệcrượu,tỏramìnhlàngườibiếtthưởngthứcnhữngvịthanhlươngđạmbạc,bốncụđềuxoaycâuchuyệnsangphíathơvăn.
CụTúngườicùnglàngvớicụKépmởđầucâuchuyệnlàmthơ.
-Sớmnay,đệđãkhaibútrồi.Đệnghĩdượcmộtđôicâuđối.éểcáccụchữachomấychữ.Chiềunaysẽviếtluônvàogiấyhồngđiềuđểxinphépdánthêmvàocổngnhà.
Bacụcùngcạnchénmộtlúc,cùngnóimộtlúc:
-CụTúhãycạnluônbachénrồihãyđọcđôicâuđốimới.Câuđốicủacụcònaimàhạchnổichữnào.Cụnóigìmàkhiêmtốnvậy...Chúngtôixinnghe.
ChờcụTúdặnghắnglấygiọng,mỗicụđềubỏvàomồmnhữngviênkẹo
mạchnhađácuộiướphươnglan.Nhữngnhânđáđánhvàorăngkêuláchcách.Mỗiônggiàđọcmộtđôicâuđối.
Rồichénrượungừnglàmộtlờithơngâmtrongtrẻo.Cứthếchotànhếtbuổichiều.
Mấycụđềukhenlẫnnhaulàthơhay.Trongcáiêmấmcủabuổichiềuxuânsớm,tiếngngâmthơquyếnrũcảđếntâmhồnmộtngườilãobộc.Bõgià,chiềumồngmộtTếttựnhiênmặtsángtỏhẳnlên.Cáiđẹpcủatiệcrượungâmthơlâycảsangngườibõ.
Vòrượuvợivớichiềuxuânsớmquênđi.
Nhữngvòrượuvợidần.Tronglòngđĩasứđựngnhânđá,hòncuộicaodầnlên,bõgiàđưathêmmãinhữngđĩasứvàobànrượu.
Từphíađầulàng,dộivềmấytiếngpháolẻloi.Lũcháunhỏ,nấpsaucộtnhà,muốnchạyraxinbõgiàphátchochúngnhữnghòncuộiđãnhắmrượuxongrồikia.
Ngôimãcũ
-Thànhracáihồicụánnhàmấtthìcậumớicóbatuổi.
-Dạ.
-Thếcậukhôngrõcáingườiphânkimcắmhuyệtchocụánhồiấylàaià?
-Dạ,thưakhông.
-Tôithấycậulàngườicòníttuổi,màcóchínhưthế,tôicóbụngyêu.Bồcôicha,bồcôimẹ,sốngcáituổithơấugiữacảnhloạnlạcvànghèotúng,vậymàvẫncóchítheođuổiđượcviệcsáchđèn,tôilấylàmkhenlắm.Giánhưconnhàkhácthìlêulổngvàhỏngtừbaogiờrồicòngì.Cáithiênlươngcủacậutốtlắm.
CậuChiêungồihầuchuyệncụHồViễn,lòngbuồnrườirượi.Mồmthìdạvângđểgiữlễmàócthìbậnnghĩgiậtlùivềcáihồinhỏbécủamình.Cụánôngmất,cụánbàcũngmấttheoliền.Cáchnhaukhôngđầybatháng,cậuChiêumangluônhaicáitanglớn...mấyôngchú,bắtđầuphátáncáigiatàicỏncon...mộtmìnhởvớichị,lúcấychịmớicómườihaituổi...bấygiờlạiđangloạnlạc.Trămhọtanlìa...BaonhiêuônggiàbàcảchạygiạtvàocáithămthẳmcủarừngHưngHoà.Màntrời...cónhữngvòmlácâyâmu.Chiếuđất...cónhữngcỏáy,simlụivànhữngcànhcâymụcbởvớinhữngđànkiếnlửanốinhaungàyđêmbòliềnliềnnhưlàquanquânđitiễugiặc.Nhớđếncáimìnhsốnghồiấygiữacảnhlyloạn,cậuChiêuhìnhdungthấyrõmồnmộtcáiđứatrẻbồcôirấtđángnêntộinghiệpkia.Cậuđấy.ừ,tưởnglàchếtđượclắm,chứcóaingờđâucònsốngđượcđếnbâygiờvàlạicònđượcănhọcđếnnơiđếnchốnnữa.Cáithânmộtngườiconquanlúcbấygiờthậtđãkhốncựcđủtrămphần.
ÔngcụHồViễnvẫnnóivàuống.Càngnóichuyện,cụcànguốngrượu;cànguốngrượu,cụcàngđượcnóichuyệnnhiều.Mỗilúcbịhỏigặng,cậuChiêulạinhưtỉnhcơnmơnhỏ.
-Dạ?
-Thưavâng.
RồicậuChiêulạivẫnkhôngquêncáicảnhmàntrờichiếuđấtcủangàybébỏng.Dướicáimàntrờitriềnmiênnhữngkinhđộngngờsợ,ánhsángtốivà
ẩmướtcủarừngtịnạnđổxuốngmộtcáiđầuxanhđangngậmchùmtócmớivừatơmàđãnhuộmmàutang.Trêncáichiếuđấtdằngdặcmùicôicút,mộtcặpchâncókhóabạcvòngvàngđanginđôigótđỏnhưsonlêncáirêunhầynhờn,củangàyđaukhổvàlẩnlút.CónhữngngàyliêntiếpcậuChiêuvàchị-côTú-phảinấucủrừngănvớicháochó,nhữngconchótrungthànhcùngtheochủvàoruộtrừngHưngHoá.
-Cậucònnhớchỗđểngôimộcụnhàđấychứ?
CậuChiêuchoàngngồithẳngmìnhlênvàngừngtayquạtruồichờnvờntrênmâmcơm,vộithưavớicụHồViễn:
-Dạthưacụ,cháunhớlắm.Cóaimàlạiđiquênđượcmồmảchaông.Vảchăng,vẫncòncótấmbiaởđấy.
-ờ.ĐấylàxứĐồngCồnphảikhông?TừtađâymàxuốngdướixứĐồngCồnthìđinhưthếnàonhỉ?
-Dạnhưchúngtôiđibộthìmấttrọnmộtngày,nếukhôngnghỉởdọcđường.Nhưngcụcóđithìphảithuêcáng.Vàđicángđònbathìtinhmơđi,độquágiờngọđãtới.
-Thôiđượcrồi,đểhômnàomáttrời,tôivàcậusẽxuôixuốngĐồngCồn.Ngôimộcụánthểnàocũngphảiphúclại.Mộđểnhưthế,hỏnghết.Ailạitọanhưthế,hướngnhưthếbaogiờ.Minhđườngcómàthànhranghịchthủyhếtcả.Cậunóiquaquathế,tôicũngđủrõrồi.
Mâmrượuvừabưngđixong,cậuChiêukínhcẩnmờicụHồquagiườngbênnghỉ.
BấygiờcậuChiêumớilùivàonhàtrongquabêntráibuồngcạnh.CôTúngừngtaygieothoitrênkhungcửivải,vuốtmáitócxuềxòadướivànhkhănnâumỏquạ.
-Thôi,emđiăncơmsớmđichứ.Cơmủtrongchănđãôihếtcảrồi.Cócáiđĩanõnkhoaikhotương,chịđểphầnchoemmộtítđấy.
-Emnhớrarồi.Hômnayngàyrằm,chịănchay.
CôTúcười.Nétcườidèdặtlẫncómùivịcủahysinh.
VớicôTú,cuộcđờigiờđãhếttấtcảxánlạnrồi.Bởivìđờiđãsớmđòihỏi
cônhiềuvềbổnphận.CônhấtđịnhkhôngđilấychồngvàvuilòngsốngvậychođếnlúcnàocậuChiêuemđithiđượcvàlàmnênđược.ởtrongcảnhcôicútvớisựthanhbạch,côTúngàyngàydệtvải,vàkhâuthuêvámướnchongườixómlàng.Nhữnglúcrờitaykimtaythoithìcôlạilêntiếngngầyngàđếnngườiemlúcquênmặtchữsáchhaylàbỏdởmộttrangquyểnbàiviết.CáibâygiờcủacôTúđãlàkhôngđángkểvàcôchỉsốngbằngmongchờvềcáimaisaucủacậuChiêu.Dướiquangđèndầubông,nhiềukhingườiemđãrầulòng,tỏlờihốilỗivìnhữnglúclàmphiềnlòngcôTúmàcậucoinhưlàmẹ,mộtngườimẹrấttrẻ,đầyâuyếmvàthừađứctinvàomình.
Chịngồichờemănxongbữacơmraudưa,đưatămnướcchoemrồimớihỏichuyệnvềviệcôngcụHồViễnđãnhấtđịnhhômnàothìđixemlạingôimộchacấtởĐồngCồnchưa.CậuChiêuthởdài,tỏvẻsốtruột:
-CụHồởnhàtacóđếnhơnmộtthángrồimàcứnaylầnmailữamãi.Emthấytốnnhiềuquáchịạ.
-Emcoichừnglờinói,kẻocụHồnghethấythìuổngcảcáibụngthànhkínhcủamìnhđi.
-Chịthửnghĩ,mỗingàyhaibữarượuvàmỗiphiênchợlạimộtbữathuốcphiện.ÔngcụHồkhótínhquá.Thuốcphiệnnếukhôngphảilàthứmộtlạngđựngvàocóngthìkhônghút.Gớm,khônghiểuôngcụHồđểmóngtaylàmgìmàdàiđếnthế.Móngtayútlálancủacụuốnhaivòngnhưrâurồng.Achếtchửa,hìnhnhưhômnayquênkhôngmuachanhđểchútnữacụdậyrửamóngtay.
-Cótrongkiarồi.
-Mayquá.ChịchưathấycụHồgắtgỏngmỗikhibưngthaunướcramàkhôngkèmvàovàiquảchanh.
-Emphảinênchiềucụ.Nhữnglúcđêmhôm,emchịukhóhầuhạchođượcvừalòngcụ.Cảnhàcóhaichịem,chịlàgái,vậychịtrôngcậyởem.Emnênbiết,rướcđượccụHồvềnhàkhólắm.
-Nhàtanghèo,cáiđócụHồrõlắmrồicòngìnữa.Vậymàcụbàyvẽranhiềuquá.Mộttháng,haitháng,cốgắngthìmaycũngchiềuđãiđượcchutất.Nhưngemchỉsợcụcứởlỳmãiđây,hếttrôngtrờilạiđếnxemlịch,màvẫnkhôngchịuđixemhộngôimộcủathầy,rồithìsao?
-ChịngờcụHồmuốnthửđếnlòngkiênnhẫncủachịemnhàmình,xem
mìnhcóđượcchíthànhkhông.Tạisao,ởvùngđây,khốingườigiàucó,cụkhôngthèmtới,tuyhọchèokéo.Emnênnhớđếncâunàynữa.Làhồixưa,cụHồđâycóbiếtthầylắm.
-Vậyhởchị?Saoemkhôngnghechịnóibaogiờ.Chịkểchoemrõ.
-CụHồnguyênlàtướngCờĐen.Têncụkháckia.ChúThủnhàcóbiếtvìnhiềulầnchúThủcónóiđếnrồi.Nhưngchịquên...*.Mộtcáicờ,cándàihơnconsào,látobằngcảmộtcánhbuồmthuyềnlớn;lụachậpbasợixelàmmộtrồimớidệt,rồimớinhuộmđen.Đấy,vìthếmàgọilàCờĐen.Viềnchungquanhlácờtotướnglànhữnghàngmócsắt,sắchơnlưỡicâu.NgườitanóichuyệnlạirằngcụHồ,hồicònlàmtướngquânCờĐen,mỗilúccụtrươnglácờđầukhixuấtquân,trôngoaiphonglẫmliệt.Bênthắtlưngđiều,cụgiắthaikhẩusúng.Phíabêntráilàmộtkhẩuđoảnmãvàphíabênphảilàmộtkhẩusúngthậpbáthưởngbắnmộtlúcnhữngmườitámphátliền*.
Cólẽhồinhỏ,nhữnglúcởtrongthànhxâyđátổongtỉnhSơn,hồithầycònởchức,chịcứnghethấytiếngkèntàuvàloađồngvàtrốngtrậnnổilênnhiều,làchínhvàolúcquânCờĐentếcờănmừngđượctrậnnhưthế.QuânCờĐencócáitụctếcờlúcthuquân...Nàoaibiết.Thấycácônggiàbàcảbảothế.
-CụHồmàtàigiỏivàdữthếkia?
-Vậymànhữnglúcviệcquânthongthả,cụmặcáodài"sườngxám",độimũ"sườngchí"cóquảbôngđỏ,cầmquạtvàochơitrongdinhvớithầy,thìtrôngnhànnhãvàvănvẻlắm.CụHồyêuthầyvìthầyviếtchữrấttốt.ChúThủthườngnóichữthầyviếtcógâncómácnhưchữláthiếp.Baogiờthầycũngcầmbútđứngthẳngcáiquản,chỉthẳngvàođầumũivàcùitaykhôngtỳxuốngvănkỷ.Nênnhữngnétsổrấtkhỏevàrấtthẳng.Hômnàoemgiởcuốngiaphảramàxemthìrõ.
CậuChiêunghechịkểchuyện,thíchlắm.Vìchungquanhcáithânthếmộtônggiàmàcậuvẫnchỉcholàmộtôngthầyđịalýkhótínhchỉđángtrọngmộtcáchvừaphảimànhiềukhicòngượngépnữakia,bâygiờcậuthấycảmộthuyềnsửbọcquanhmộtlãotướngvõnghệcaocườngvàbímật.Cáiôngtướngtàigiỏiấy,ngàyngàycậugầnkềvàchuyệntròcùng.Vậymàhơnthángnay,cậukhôngbiếtgìcả.
Giànbầunậmởngoàisân,dâyleovàláchằngchịtlấpchậtôgiànnứa,đãlàmdịuhẳncáinắngthángtưởtrướcmặtnhà.ánhnắngđổxuốnggiàn,khi
lọtxuốngsànbịcáicốtxanhngắtcủacâylálọcquamộtlượt,rồiđổdồnvàvờnvàoáovảitrắngdàicậuChiêuđangngửngđầungắmnhữngquảbầunậmbuôngthõngxuốngngangmặt.CáiáovảitrắngcậuChiêuđãbiếnthànhmộtáolụamàuxanhcủangườiphonglưuvàđatình.Đấylàcáimàudịumátcủachấtngọcbích;đấylàmàuxanhởnhữngcánhđồnglúanonngútngàncủanhữngxứyênổnkhôngbaogiờcónạnbinhlửa.
Giónamtừngoàilũytregiàthưađưavào,làmvađụngvàonhaunhữngbìnhrượucủaTựNhiên.Nhữngquảbầumàđượccứnglầncùinhưchấtvỏcâykhô,thìmỗikhicơngióvèođẩynhữngbìnhrượuấyvăngcụngvàonhau,ngườitasẽnghĩngayđếncáihìnhvàcáitiếngcủalũkhánhđấtnungvàcáđấtnungởcáisâncâycảnhmộtgiađìnhthanhbạch.
CậuChiêunắmtừngquảbầunậm.Lúcbuồntay,lắcquảbầuthậtmạnh,ởtrongnghenhưcótiếngcónướcọcạch.Trôngsướngmắtvàcóthểvuitaiđếnchừngnào!Chẳngtráchđược,chiềuchiềuôngcụHồViễncứrasânđùamãiđượcvớilũbầunậmlòngthòngtrướckhungcửasổnhưnhắcnhỏmmộtngườiđãmệtvớicuộcsốngchỉcònnênuốngrượuchơithôi.Tráibầunậmcòntươidướilỗgiànlàmộtcáibìnhrượutạcbằngkhốingọcbíchđềusắc,nhẵnvàbóng!
Giờichiều,đứngnắnbầunậmchocụHồ,cậuChiêuthấycóhứngthú.VìcậuđãbắtđầumếnđượcônggiàHồ.Trướckiacưỡingựa,cầmcờ,đánhTây,bắnsúng;bâygiờđiphânpháthạnhphúcbằngcáchtìmđấtđểmảchonhữngkẻthấtthế,vàlúcnhànrỗithìuốngmộtđôirượucủanhữngngườibiếtnhớơnmình.
Xémảnhvảiđiều,buộcvàocáinấcngẫngquảbầu,cậuChiêunóivớicáivắngvẻcủabuổichiềunhàquê:"Thắtchặtdâylạitịnữa,thìdángbầusẽthon.Nóchỉnhớnđượctheochiềudài.Trônquảnàyméo,sẽlàmtộimìnhngàymấybuổirađâynắnmãichonóbớttậtđi".
CụHồthứcgiấc,ravườn,thấycậuChiêuđangnắncáiquảbầumìnhđãrấmsẵntừthángtrước,liềnnói:
-Tạichịemnhàcậutặngtôimấycáichénngọcliệunêntôimớinghĩđếnviệclấybầunậm.Cáichénuốngrượucủanhànàyphảidùngvớicáibìnhđựngrượucũngcủanhànày.Cậubiếtchưa!
CôTúnghỉtaythoi,bướcranghechuyện,đỡlờiem:
-Dạthưacụ,cảnhnhànghèobí,cũngchẳngcòncógì.Cóbốncáichénngọc
làcủagiabảocònlại,chịemchúngtôikínhbiếucụgọilàđềnđápmớiđượccómộtchútđómàthôi.Saunàynếutrờithươnglạivànhờđượcmạchđấttổtiêncócơhồilại,nếunghiệpnhàcóthểtrunghưnglênđược,thìchịemchúngtôicònphảitạcụnhiều.Cólẽquảbầunậmởgiànnày,chỉlàmẫuvẽtrướccủamộtcáibìnhbằngngọcthựcmàsaunàychúngtôiphảikínhdângcụ.
CụHồlấylàmthưởngthứccáicâucôTúnóimộtcáchtrunghậumàcũngrấtvănhoa.Ngườinhưthếmàcònnghèomãithìcònđểthiệtthòichothếgiannhiều.CụHồnghĩmàthấybuồnbuồn.
Haicáisừngtrăngđãmởto,đãđầydần.Rồivừngtrăngtrònvẽlêntrời,lầnthìcáiquầng,lầnthìcáitán.Thếrồinókhuyếtởđầungọntre,nhữnglúcgiósớmgiụccanhgàgọinướcbểdânglên.Trăngthángtưđãgầnhếtmộttuần.Trongcảmộtcữthángtưnày,côTúđãthứcrấtkhuyađểdệtchođượcnhiềutấmvải,đểgópcôngnhậtcủamìnhlạichođượcthừathãi,đểcóđủmộtsốtiềnthuêcángchocụHồvàemtrẩyxuốngĐồngCồn,nơiđểphầnmộcụánông-cụánchamìnhlúcnằmxuốngtrảlạilộcchoTriềuđình,emmìnhmớicóbatuổi.
CáingàyđiĐồngCồnđãđến.
CậuChiêurađitừlúctốiđất,lúchàngxómmớinổilửathổicơmchothợgặt,bâygiờđãtrởvềvớibốnnămngườigiàcảráchrưới.ThấycôTú,bọnngườigiànuakiađềukínhcẩnchào.
-Cácbácđãxuốngđấyư?ChắccậuChiêucũngđãnóirõmuốnmượnanhemngàymailàmcánghộxuốngxứĐồngCồn.Haichiếc.ChiếccủacụHồthìphảiđiđònba.Cụđẫyngườivàcótuổi.Vậycácbácđịnhlấybaonhiêu?
-ĐồngCồn.Thếnàylàphảimấtnhữngbatrạm.ĐạiĐồngnày,TrạmTrôivàMaiDịchnày.Haitrạmngắnvàmộttrạmdài.Vàmộtconđòngang.
-Phải,đòsôngHát.Chiếccángđònba,saukhinghỉởMaiDịch,sẽđiluônxuốngtrạmHàTrung.
-Thưacô,thếlàvềtậnHàNội?
-CómộtmìnhcụHồđivềHàNộithôi.CậuChiêunhàđiđếnMaiDịchrồitrởvề.
-Thếnàythìcôcứchoanhemmộtlượtmỗitrạmngắnlàmộtquanvàquan
nămtiềnmộttrạmdài.Cònnhưcángđònbathìxintùycôđịnhcho.Ngàyxưa,anhemđãcódịpđượchầucángquanánnhànhiềuchuyếnlắm.Cụngàyxưathườngcósănsócđếnanhemchúngtôi.Giờlàngàymùa,nhưngđượctincôgọi,anhemcứxuốngngaylàvìanhemnghĩđếncáitìnhquanánngàyxưahaythươngđến.Còntiềnnong,thôi,côchothếnàocũngđược.Chúngtôikhôngdámkỳkèo.
Họăntrầu,vừathổilửanùnrơmvặnănthuốclào,vừangồixổmthưachuyệnbênkhungcửi.Thoángthấycáingángvõngngàgácởtrêncộtbương,họlôixuốngngắmđingắmlạivànóivớinhau:
-NàybácXã,cáingángngànàykhôngphảicáingángvõngđiềucủaquanánngàytrước.Nósứtmấtmộtđầukiamà.Báccònnhớchứ?CáilầnquađòsôngHát,trờimưagiótoquá,tôilẩybẩytrượtchân,ngãkhuỵuxuống.Mộtđầuđòncắmhẳnvàobùn.Vỡcáinấcchạmrồng.
MộtngườiquaylạiphíacôTú:
-Cụánnhàkểralàngườicóbụngthươngkẻdướilắm.Contưởngcứkểnhưvịquankhác,thìđếnlàmtộichứchẳngphảichuyệnchơiđâu.
Saucùng,cuộcthuêcángngãgiáđúngtámquan,mộtcángđònbađithấuđếntrạmHàTrungvàmộtcángđònđôichỉđiđếnlàngVòngthôi.Vàsớmmaibắtđầukhởihành.
Bữacơmchiềuhômấylàbữacơmcuốicùngđãimộtôngthầyđịalý.Cơmcórượungon,rấtnhiều,vàcócảmộtcáisỏlợn.CôTúvàcậuChiêucùngngồiănvớicụHồvìcụmuốnthế.CậuChiêuthấycụHồhômnaylấycáibộáolềchísẩuramặc,trôngcụlạicàngcóvẻTàulắm.ThảonàomàngàyxưacụHồlàtướngCờĐen!
CôTúcòníttuổimàđãcónétmặtvàdángdấpcủangườigóatrẻphảinuôiconnhỏ.Trôngcôhômnaygiàthêm.Lòngtưởngnhớvonglinhchavàthươngemvàtủichomình,ởngườicô,chiềubữanayoằnnổilênnhiềuhơntấtcảbaogiờ.Thỉnhthoảngcôquaymặtrangoàihỷmũikínđáo.Rồicôlấydảiyếmđưaquacặpmắtđỏhoe.CụHồvẫncườinói,uốngrượu.
-CôTúlẩnthẩnlắm.ÔngGiờicóđóngcửaaibaogiờ.Chịemnhàcô,thếnàosaunàycũngkhá.
ĐếnđâythìcôTúkhóclênthànhtiếng.CụHồnóitiếp:
-Ngàymai,tôixuốngthămlạicáikiểuđấtởĐồngCồn.XongrồitôixuôiluônHàNội.Thángsau,tôisẽvềquađây,đểchỉbảocáchxoaylạingôimộ...Côđừngnênvộinóiđếnchuyệntạơn.Cònvềlâudài.Đánglẽbộchénngọcđótôikhôngnhậnđâu.Lấynhữngcáigìlàgiabảocủangườilàmcủamìnhlàmộtcáitội.Nhưngvìnghĩrằng,tronglúcchịemcôcònnhỏtuổi,chửachắcđãgiữnổi,thiếugìkẻdòmngó.Thôitôicũnggiữhộcôvàcậu.Độmươinămsau,lúcđấtcóthểphátđượcrồi,tôisẽtrởlạiđây.LúcbấygiờmớilàlúccôTúnênnóiđếnviệcđềnđápcôngơn.LúcbấygiờtôisẽtrảlạicôTúvàcậuChiêubộchénngọcliệu.Cụánnhàlúcsinhthờiquýnólắm.Đilạivớicụluônluôn,màcụánnhàchỉmangchénradùngvớitôicóhailần.Nếutôikhôngsốngđượcđếnngàyđó,mấyđứacontôisẽđưachénngọcđếnlàmcủatinđểnhờcôTúgiùmgiúpchochúng.Cáiđứcnhàtôixemchừngcũngbạcthếthôi.Cólẽđếnđờicontôilàkhôngcòngìnữa.CôTúvàcậuChiêunhớhộtôicâunóichítìnhnày.
CôTúvờđứngdậy,vừasụtsịt,vừaxếphànhlýchocụHồmaixuôisớm.Trongcáitrápsơnđen,côđãchènnhiềugiấybảnvàokẽtrápđểchénkhỏivađụnglúcđiđường.Rồicôxếpluôncảquảbầunậmvỏđãkhôvàruộtđãtóplại.Quảbầumớihạkhỏigiànđượcmấybữanay.
*
**
Haichiếccángđitừsớm,quađòsôngHát,đãgácđầuđònlênmấycáiấucángcắmsẵnởtrướcmộtcáiquánnướcchỗTrạmTrôi.CậuChiêuvộimờicụHồvàoquánnghỉvàtaycậuvẫnkhưkhưcáilabàncóvẽbátquáiđồcủaôngthàyTàu.
Mấyngườibộhànhcóvẻhọctrònghèo,ngồiănbánhởquán,đangđốnhaumộtvếcâuđốimàmộtngườivừatứccảnhnghĩ:"NgồinghỉTrạmTrôiănbánhtrôi".ÔngcụHồxòecâyquạtthước,quạtquạtvàbảocậuChiêusoátlạiquâncònlạicủaváncờtưởngđãđếnlúcgầntàncục.Từsớmtớigiờ,muốnquêncáiđằngđẵngcủamấythôitrạmtrênđườngxứĐoài,ôngcụHồvàcậuChiêuđãđánhvớinhaumấyváncờkhôngcóquânđi,khôngcóbànbày.Họđãđánhcờbằngmiệngchứkhôngphảibằngtayđụngquân.Khimỗingườiđimộtnướcthêmchováncờtưởng,họlạivéncáirèmcáng,nghểncổrangoàinóichõsangcáicángđồnghànhđinganghàng.
-Xacửubìnhbát.
-Tốtthấttiếnnhất.
Bâygiờngồisoátlạiquâncủamỗingười,thìcụHồcònmộtxevàhaipháo.VàcậuChiêucònhaitốtđãsanghàvàmộtngựamộtpháo.Haibênsĩtượngđềusongtoàn.
-Cậurồingàysaukhá.Cứmộtcáilốiđánhcờcủacậutôicũngthấyđượcmộtphầncáitươnglaicủacậu.Nhiềunướccờbắtbóng,chiếurứ,cóvẻtàitửlắm.Tôinghiệmracậukhônghayrìnhchiếubí.Đángđểýnhấttronglốixuấtquân,làcậuđánhmấyvánđềuvàopháođầucả.Ngườihàohùngđánhcờbaogiờcũngvàongaypháođầu.Đánhcờtứclàngườiđấy.Rồicậucứnghiệmmàxem,trongmườikẻtầmthường,nhútnhát,khôngkhoángđạtlàcóđếnchínngườighểnhtượngởnướcđầu.
CáixómhàngquánchỗTrạmTrôiđãlùilạitrongnắnglòacủatrờihè.HaichiếccángvẫnnhấpnhôxuôivềphíaphủHoài.
GầntớiphủHoàithìxongmộtváncờnữa.CậuChiêuthua,sắcmặtvẫntươitỉnh.CụHồthìnghiêmtrang.
-Cậuthuavìđãkhinhthườngcontốtbiêncủatôivàđểnólọtquahà.Rồilạichonónhậpđượcvàocung.Mộtcontốtlọtquasônglàcáigiátrịnóbằngnửasứcconxerồi.ởđờikhôngnênkhinhthườngcáigì.Contốtmàsanghà,tứclàđứatiểunhânlúcđãđắcthế.Thahồmàpháphách.Mạngnóđổilấyquânnàonócũnglấylàmsởnguyệnrồikiamà.
CậuChiêucườixoà,cụHồmệtmỏichợpgiấc.Cángvẫnsongsongtrênđườngdài.
ConđườngxứĐoài,cátbụinhiềuquá.Đượcmộtthôinữa,bỗngcụHồhỏisangbênchiếcvõnggaicậuChiêu:
-Cậuthườngcóhayđánhcờđấtkhông?Cờđấtkhóhơncờbàn;phảitinhlắmmớiđánhnổi.Đểtớivụxuânsangnăm,tôisẽrủcậulênHưngHóađấucờvớimộtngườibạngáibằngtrạctuổicậu.Côtakhiếnđôingựarấtnhanh,vàcócáinướcmãngọatàolạlắm.Màcưỡingựacũngrấttài.
Trờivẫnnắngnhưrang.
Thếchốcnữa,ởlàngVòngcậulạingượcngayvềSơn,thìmãiđếnhếtcanhmộtmớitớinhàđấynhỉ?
-Dạthưacụ,cólẽđêmnaychúngtôiphảinghỉđêmởlàngNhổn.ChịtôidặnlúcvềthìtiệnđườngrẽquavàođấythămôngCửhaivànhântiệnđòibộLữhànhthitậpcủathầytôilàmhồitheođoànsứquaBắcKinh.
Chữngườitửtù
NhậnđượcphiếntrátcủaSơnHưngTuyênđốcbộđường,viênquancoingụcquaylạihỏithầythơlạigiúpviệctrongđềlao:
-Này,thầybát,cứcôngvănnày,thìchúngtasắpnhậnđượcsáutêntùánchém.Trongđó,tôinhậnthấytênngườiđứngđầubọnphảnnghịchlàHuấnCao.Tôinghengờngợ.HuấnCao!HaylàcáingườimàvùngtỉnhSơntavẫnkhencáitàiviếtchữrấtnhanhvàrấtđẹpđókhông?
Thầythơlạixinphépđọccôngvăn.
-Dạ,bẩmchínhyđó.Dạ,bẩmcóchuyệnchivậy?
-Không,tôinghetênquenquenvàthấynhiềungườinhắcnhỏmđếncáidanhđóluôn,thìtôicũnghỏithếthôi.Thôi,chothầylui.À,nhưngmàthongthả.Thầybảongụctốtnóquétdọnlạicáibuồngcuốicùng.Cóviệcdùngđến.Thầyliệucáibuồnggiamđócócầmgiữnổimộttêntùcótiếnglànguyhiểmkhông?ThầycónghethấyngườitađồnHuấnCao,ngoàicáitàiviếtchữtốt,lạicòncótàibẻkhóavàvượtngụcnữakhông?
-Dạbẩm,thếrayvănvõđềucótàicả.Chàchà!
-Ờ,cũnggầnnhưvậy.Saothầylạichặclưỡi?
-Tôithấynhữngngườicótàithếmàđilàmgiặcthìđángbuồnlắm.Dạbẩm,giảthửtôilàđaophủ,phảichémnhữngngườinhưvậy,tôinghĩmàthấytiêngtiếc.
-Chuyệntriềuđìnhquốcgia,chúngtabiếtgìmàbànbạcchothêmlời.Nhỡralạivạmiệngthìkhốn.Thôi,thầyluivềmàtrôngnomviệcdướitrạigiam.Mai,chúngtaphảidậysớmđểchocómặtởcửatrạitrướckhilínhtỉnhtraotùchomìnhlĩnhnhận.Ðêmnay,thầybắtđầulấythêmlínhcanh.Mỗichòicanh,đềuđặthailính.Chòinàobỏcanh,hễmỗivọngcanhngủquênkhôngđánhkiểngđánhmõ,thầynhớbiênchorõ,chođúngđểmaitôiphạtnặng.Chớcóchomấythằngthậpnóđánhbạcnghe!
Thầythơlạirútchiếchèohoaởgiágươm,phephẩyroi,đixuốngphíatrạigiamtốiom.Nơigócchiếcánthưcũđãnhạtmàuvàngson,mộtcâyđènđếleolétrọivàomộtkhuônmặtnghĩngợi.Ngụcquanbănkhoănngồibóptháidương.Tiếngtrốngthànhphủgầnđấyđãbắtđầuthukhông.Trênbốnchòi
canh,ngụctốtcũngbắtđầuđiểmvàocáiquạnhquẽcủatrờitốimịt,nhữngtiếngkiểngvàmõđềuđặnthưathớt.Lướtquacáithămthẳmcủanộicỏđẫmsương,vẳngtừmộtlàngxađưalạimấytiếngchócắnma.Trongkhungcửasổcónhiềuconsongkẻnhữngnétđenthẳnglênnềntrờilốmđốmtinhtú,mộtngôisaoHômnhấpnháynhưmuốntrụtxuốngphíachântrờikhôngđịnh.Tiếngdộichósủama,tiếngtrốngthànhphủ,tiếngkiểngmõcanhnổilênnhiềunhiều.Bấynhiêuthanhâmphứctạpbaycaolầnlênkhỏimặtđấttối,nângđỡlấymộtngôisaochínhvịmuốntừbiệtvũtrụ.
Nơigócánthưvàngđãnhợt,sonđãmờ,đĩadầusởtrêncâyđènnếnvợilầnmựcdầu.Haingọnbấclépbépnổ,rụngtànđènxuốngtậpgiấybảnđóngdấusontyNiết.Viênquancoingụcngấcđầu,lấyquehươngkhêuthêmmộtconbấc.Bacáitimbấcđượcchụmnhaulại,cháybùngtolên,soitỏmặtngườingồiđấy.
Ngườingồiđấy,đầuđãđiểmhoarâm,râuđãngảmàu.Nhữngđườngnhănnheocủamộtbộmặttưlự,bâygiờđãbiếnmấthẳn.Ởđấy,giờchỉcònlàmặtnướcaoxuân,bằnglặng,kínđáovàêmnhẹ.(*)
Tronghoàncảnhđềlao,ngườitasốngbằngtànnhẫn,bằnglừalọc;tínhcáchdịudàngvàlòngbiếtgiángười,biếttrọngngườingaycủaviênquancoingụcnàylàmộtthanhâmtrongtrẻochenvàogiữamộtbảnđànmànhạcluậtđềuhỗnloạnxôbồ.
ÔngTrờinhiềukhihaychơiácđemđầyảinhữngcáithuầnkhiếtvàogiữamộtđốngcặnbã.Vànhữngngườicótâmđiềntốtvàthẳngthắn,lạiphảiănđờiởkiếpvớilũquayquắt.
Ngụcquanlấylàmnghĩngợivềcâunóibanchiềucủathầythơlại."Cólẽlãobátnày,cũnglàmộtngườikháđây.Cólẽhắncũngnhưmình,chọnnhầmnghềmấtrồi.Mộtkẻbiếtkínhmếnkhíphách,mộtkẻbiếttiếc,biếttrọngngườicótài,hẳnkhôngphảilàkẻxấuhaylàvôtình.TamuốnbiệtđãiôngHuấnCao,tamuốnchoôngtađỡcựctrongnhữngngàycuốicùngcònlại,nhưngchỉsợtênbátphẩmthơlạinàyđemcáogiácvớiquantrênthìkhómàởyên.Ðểmaitadòýtứhắnlầnnữaxemsaorồisẽliệu".
Sớmhômsau,línhtỉnhdẫnđếncửangụcthấtsáutêntùmàcôngvănchiềuhômquađãbáotrướcchongụcquanbiếtrõtêntuổi,làngxómvàtộihình.Sáuphạmnhânmangchungmộtchiếcgôngdàitámthước.Cáithangdàiấyđặtngangtrênsáubộvaigầy.Cáithanggỗlimnặng,đóngkhunglấysáucáicổphiếnloạn,nếuđembắtlênmỏcân,cóthểnặngđếnbảytámtạ.Thậtlà
mộtcáigôngxứngđángvớitộiánsáungườitửtù.Gỗthângôngđãcũvàmồhôicổmồhôitaykẻphảiđeonóđãphủlênmộtnướcquangdầubóngloáng.Nhữngđoạngôngđãbóngthìloángnhưcóngườiđánhláchuốikhô.Nhữngđoạnkhôngbóngthìlạisỉnlạinhữngchấtghétđensánh.Trongkhichờđợicửangụcmởrộng,HuấnCao,đứngđầugông,quaycổlạibảomấybạnđồngchí:
-Rệpcắntôi,đỏcảcổlênrồi.Phảirỗgôngđi.
Sáungườiđềuquỳcảxuốngđất,haitayômlấythànhgôngđầucúicảvềphíatrước.Mộttênlínhápgiảiđùamộtcâu:
-Cácngườichảphảitậpnữa.Maimốtchiđâysẽcóngườisànhsõidẫncácngườiralàmtròởpháptrường.Bấygiờthahồmàtập.đứngdậykhôngônglạiphếtchomấyhèobâygiờ.
HuấnCao,lạnhlùng,chúcmũigôngnặng,khommìnhthúcmạnhđầuthànhgôngxuốngthềmđátảngđánhthuỳnhmộtcái.Thenngangchiếcgôngbịgiậtmạnh,đậpvàocổnămngườisau,làmhọnhănmặt.Mộttrậnmưarệpđãlàmnềnđáxanhnhạtlấmtấmnhữngđiểmnâuđen.
Cánhcửađềlaomởrộng.Sáungườinémìnhtiếnvàonhưmộtbọnthợnềthậntrọngkhiêngcáithanggỗđặtngangtrênvai.Tráivớiphongtụcnhậntùmọingày,hômnayviênquancoingụcnhìnsáutêntùmớivàovớicặpmắthiềnlành.Lòngkiêngnể,tuycốgiữkínđáomàcũngđãrõquárồi.Khikiểmđiểmphạmnhân,ngụcquanlạicòncóbiệtnhỡnđốiriêngvớiHuấnCao.Bọnlínhlấylàmlạ,đềunhắclại:
-Bẩmthầy,tênấychínhlàthủxướng.Xinthầyđểtâmcho.Hắnngạongượcvànguyhiểmnhấttrongbọn.
Mấytênlính,khinóichữ"đểtâm"cóýnhắcviênquancoingụccònchờđợigìmàkhônggiởnhữngmánhkhóehànhhạthườnglệra.Ngụcquanungdung:
-Tabiếtrồi,việcquantađãcóphépnước.Cácchúchớnhiềulời.
Bọnlínhrãncảra,nhìnnhaumàkhônghiểu.Sáutêntửtùcóngạcnhiênvềtháiđộquảnngục.
Suốtnửatháng,ởtrongbuồngtối,ôngHuấnCaovẫnthấymộtngườithơlạigầygò,đemrượuđếnchomìnhuốngtrướcgiờănbữacơmtù.Mỗilúcdâng
rượu,vớithứcnhắm,ngườithơlạilễphépnói:"Thầyquảnchúngtôicóítquàmọnnàybiếungàidùngchoấmbụng.Trongbuồngđây,lạnhlắm".
ÔngHuấnCaovẫnthảnnhiênnhậnrượuvàănthịt,coinhưđólàmộtviệcvẫnlàmtrongcáihứngsinhbìnhlúcchưabịgiamcầm.Rồiđếnmộthôm,quảnngụcmởkhóacửabuồngkín,khépnéphỏiôngHuấn:
-Ðốivớinhữngngườinhưngài,phépnướcngặtlắm.Nhưngbiếtngàilàmộtngườicónghĩakhí,tôimuốnchâmchướcítnhiều.Miễnlàngàigiữkíncho.Sợđếntailínhtránghọbiết,thìphiềnlụyriêngchotôinhiềulắm.Vậyngàicócầnthêmgìnữaxinchobiết.Tôisẽcốgắngchutất.(**)
Ôngđãtrảlờiquảnngục:
-Ngươihỏitamuốngì?Tachỉmuốncómộtđiều.Lànhàngươiđừngđặtchânvàođây.
Khinóicâumàôngcốýlàmrakhinhbạcđếnđiều,ôngHuấnđãđợimộttrậnlôiđìnhbáothùvànhữngthủđoạntànbạocủaquanngụcbịsỉnhục.Ðếncáicảnhchếtchém,ôngcònchẳngsợnữalànhữngtròtiểunhânthịoainày.NgụcquanđãlàmchoôngHuấnbựcmìnhthêm,khinghexongcâutrảlời,ychỉlễphépluiravớimộtcâu:"Xinlĩnhý".Vàtừhômấy,cơmrượulạivẫnđưađếnđềuđềuvàcóphầnhậuhơntrướcnữa;duychỉcóylàkhôngđặtchânvàobuồnggiamôngHuấn.ÔngHuấncàngngạcnhiênnữa:nămbạnđồngchícủaôngcũngđềuđượcbiệtđãinhưthếcả.
Cónhiềuđêm,ngoàiviệcnghĩđếnchílớnkhôngthành,ôngHuấnCaocònphảibậntâmnghĩđếnsựtươmtấtcủaquảnngục."Haylàhắnmuốndòđếnnhữngđiềubímậtcủata?"."Không,khôngphảithế,vìbaonhiêuđiềuquantrọng,tađãkhaibêntyNiếtcảrồi.Tađãnhậncả.Lờicungtakýrồi.Còncógìnữamàdòchothêmbận".
Trongđềlao,ngàyđêmcủatửtùđợiphútcuốicùng,đúngnhưlờithơxưa,vẫnđằngđẵngnhưnghìnnămởngoài.Viênquảnngục,khônglấylàmoánthùtháiđộkhinhbạccủaôngHuấn.Ycũngthừahiểunhữngngườichọctrờiquấynước,đếntrênđầungườita,ngườitacũngcònchẳngbiếtcóainữa,huốngchicáithứmìnhchỉlàmộtkẻtiểulạigiữtù.QuảnngụcchỉmongmỏimộtngàyrấtgầnđâyôngHuấnsẽdịubớttínhnếtlại,thìysẽnhờôngviết,ôngviếtcho...chomấychữtrênchụcvuônglụatrắngđãmuasẵnvàcanlạikia.Thếlàymãnnguyện.
Biếtđọcvỡnghĩasáchthánhhiền,từnhữngngàynào,cáisởnguyệncủa
viênquancoingụcnàylàcómộtngàykiađượctreoởnhàriêngmìnhmộtđôicâuđốidotayôngHuấnCaoviết.ChữôngHuấnCaođẹplắm,vuônglắm.Tínhôngvốnkhoảnh,trừchỗtrikỷ,ôngítchịuchochữ.CóđượcchữôngHuấnmàtreo,làcómộtvậtbáutrênđời.ViênquảnngụckhổtâmnhấtlàcómộtôngHuấnCaotrongtaymình,dướiquyềnmìnhmàkhôngbiếtlàmthếnàomàxinđượcchữ.Khôngcanđảmgiáplạimặtmộtngườicáchxaynhiềuquá,ychỉlomaimốtđâyôngHuấnbịhànhhìnhmàkhôngkịpxinđượcmấychữ,thìânhậnsuốtđờinữa.
Mộtbuổichiềulạnh,viênquảnngụctáinhợtngườiđisaukhitiếpđọccôngvăn.QuanHìnhBộThượngthưtrongKinhbắtgiảiôngHuấnCaovàcácbạnđồngchíôngvàokinh.Pháptrườnglậpởtrongấykia.Ngàymai,tinhmơ,sẽcóngườiđếngiảitùđi.
Viênquảnngụcvốnđãtinđượcthầythơlại,cholínhgọilên,kểrõtâmsựmình.Thầythơlạicảmđộngnghexongchuyện,nói:"Dạxinngàicứyêntâm,đãcótôi"RồichạyngayxuốngphíatrạigiamôngHuấn,đấmcửabuồnggiam,hớthơhớthảikểchotửtùngherõnỗilòngquảnngục,vàngậpngừngbáoluônchoôngHuấnbiếtviệcvềKinhchịuántửhình.
ÔngHuấnCaolặngnghĩmộtlátrồimỉmcười:"Vềbảochủngươi,tốinay,lúcnàolínhcanhtrạivềnghỉ,thìđemlụa,mực,bútvàmộtbóđuốcxuốngđâyrồitachochữ.Chữthìquýthực.Tanhấtsinhkhôngvìvàngngọchayquyềnthếmàphảiépmìnhviếtcâuđốibaogiờ.đờitacũngmớiviếtcóhaibộtứbìnhvàmộtbứctrungđườngchobangườibạnthâncủatathôi.Tacảmcáitấmlòngbiệtnhỡnliêntàicủacácngười.Nàotacóbiếtđâumộtngườinhưthầyquảnđâymàlạicónhữngsởthíchcaoquýnhưvậy.Thiếuchútnữa,tađãphụmấtmộttấmlòngtrongthiênhạ".
Ðêmhômấy,lúctrạigiamtỉnhSơnchỉcònvẳngcótiếngmõtrênvọngcanh,mộtcảnhtượngxưanaychưatừngcó,đãbàyratrongmộtbuồngtốichậthẹp,ẩmướt,tườngđầymạngnhệntổrệp,đấtbừabãiphânchuộtphângián.
Trongmộtkhôngkhíkhóitỏanhưđámcháynhà,ánhsángđỏrựccủamộtbóđuốctẩmdầurọilênbacáiđầungườiđangchămchútrênmộttấmlụabạchcònnguyênvẹnlầnhồ.Khóibốctỏacaymắt,họdụimắtlialịa.
Mộtngườitùcổđeogông,chânvướngxiềng,đangdậmtônétchữtrêntấmlụatrắngtinhcăngphẳngtrênmảnhván.Ngườitùviếtxongmộtchữ,viênquảnngụclạivộikhúmnúmcấtnhữngđồngtiềnkẽmđánhdấuôchữđặt
trênphiếnlụaóng.Vàcáithầythơlạigầygò,thìrunrunbưngchậumực.Thaybútcon,đềxonglạckhoản,ôngHuấnCaothởdài,buồnbãđỡviênquanngụcđứngthẳngngườidậyvàđĩnhđạcbảo:
-Ởđâylẫnlộn.TakhuyênthầyQuảnnênthaychốnởđi.Chỗnàykhôngphảilànơiđểtreomộtbứclụatrắngtrẻovớinhữngnétchữvuôngvắntươitắnnónóilênnhữngcáihoàibãotunghoànhcủamộtđờiconngười.Thoimực,thầymuaởđâutốtvàthơmquá.Thầycóthấymùithơmởchậumựcbốclênkhông?...Tôibảothựcđấy:thầyQuảnnêntìmvềnhàquêmàởđã,thầyhãythoátkhỏicáinghềnàyđiđã,rồihãynghĩđếnchuyệnchơichữ.Ởđây,khógiữthiênlươngcholànhvữngvàrồicũngđếnnhemnhuốcmấtcáiđờilươngthiệnđi.
Lửađómcháyrừngrực,lửarụngxuốngnềnđấtẩmphònggiam,tànlửatắtnghexèoxèo.Bangườinhìnbứcchâm,rồilạinhìnnhau.Ngụcquancảmđộng,váingườitùmộtvái,chắptaynóimộtcâumàdòngnướcmắtrỉvàokẽmiệnglàmchonghẹnngào:"Kẻmêmuộinàyxinbáilĩnh".
(*)kiểmduyệtthờiphápthuộcbỏmấtbảydòngchưatỉmrađược.
(**)kiểmduyệtthờiphápthuộcbỏmấtsáudòngchưatỉmrađược."
Némbútchì
Ítbữanay,LýVănbuồnbựchiệnramặt,bỏnhàrađiđếnhaibahôm.Nhiềungườilạmặtđếnhỏi,vợconLýVănđềukhôngbiếtthếnàomàtrảlời.Nhữngngườikháchdữtợnấycókhitrởlạiđếnhaibalần.Khôngđượcgặpchủnhân,họkhônglấythếlàmhậmhực.VợLýVăncóhỏigặng,họchỉtrảlờinhiềucâungherấtngangtai:
-ÀanhemchúngtôicũnglàtaychơinhưôngLýnhàtađây.HễôngLýcóvề,bànóidùmcholàcóbọnHuầnởKimSơnrathăm.BáHuần,bànhớthếcho.Vàcótingìhay,xinôngLýnhàchoanhembiếtsớm.
BọnBáHuầnKimSơnđichưakhỏithìlũchómèoởngoàicổnglạisủavanglênmộthồi.LạibabốnngườinữađếnhỏithămôngLý.
Ngườinàocũngquấnkhănđầurìu.Ngườinàotrôngcũnggianác,hungbạo.
-ChúngtôilàngườiTamTổng.Ởnhàlâungàytùchânquá,nhânđiquađây,ghéthămôngLýnhàvàhỏixemcócôngviệcgìmớiđángđểanhemđỡtayhộkhông.
BàLýVăn,trướcnhữngcâutựgiớithiệurấtlạlùngcủabạnchồngmình,chỉbiếtdạvàthưavàluônmiệngmờikháchhãyngồichơiđểcháuđiđunnước.
-Thàycháuđilêntỉnhvắng,bàLýnói.
MấyôngkháchngườihạtTamTổngkhôngchịungồiyênmộtchỗđểsơimộtkhẩutrầu.Họcũngkhôngchịungồiyênđểchờđợiấmnướctràđunsắpsủi.Họchắptayrađằngsaulưng,lữngthữngdạoquanhnhàmộtvòng.Đànchómẹothahồmàsủa,màrộ;cólúcchúngchờmvồlênlưngkhách.KháchvẫnthảnnhiênđểchođànchónhàbàLýgặmbắpchân.BàLývừaquátlũchómộtcáchvôhiệu,vừađểýngắmđếnnhữngbắpchântròntrĩnhcủamấyôngkháchlạ.Thìởđấy,cócầngìđợilũchónhàbàLýcắn,trênlầndachânbóngnhưđồngđenkia,đãloanglổnhiềuvếtsẹorấtto,cáithìtrắngnõnnướcdanonđanglên,cáithìđenthẫmmàuthịtthốithâmđãlâungày.
Đànchóxemchừngcũngchánmấyngườilạkianghênhngangtrongnhàchủmìnhvàcóýcoicáikhoảnhsânvườnnàynhưlàcủahọ.Tráivớinhữnglầnkhácthấynhữngngườilạquađâycócầmquehaylàgậytregaivớisựrụtrèkiêngnểlàchúnghắnvồvàđuổinhiều,lầnnàyđànchómẹo,saumột
hồithịoaisuông,đãlảngxamấyôngkháchngườiTamTổng.
Saumộthồi"nhỏto"ởgiữasân,họnóichõvàotrongnhà:
-ThếôngLýcónóibaogiờvềkhông?
Từtrongnhàthấp,thiếuánhsángcủabanngày,tiếngbàLýđưara:
-Dạ,thàycháuhômđi,khôngthấydặngìcả.Xinmờicácôngvàosơinướckẻonguội.
Ngoàisânmấyôngkháchvẫnthìthầmbàntán.HọkhôngtrảlờimờinướccủabàLý.Trongmộtlúcgắtgỏng,bàLýchỉngheđượcmộtmẩuchuyệnlúchọnóito:"...chảcónhẽlãoLýlạiđiđánhmộttiếngbạcbấtthìnhlìnhnhưvậy.Baogiờlãođi,cũngcóanhemmìnhtảphùhữubật."
Thếrồihọkéonhauđi,saumấymồithuốclàokéođếntụtnõvàsaumấycâuchàohỏirấtkệchcỡmngônghê.Bênchiếcđiếucầydàiđếnthướcrưỡita,họcònđểlạimộtcáihộptrònđựngthuốclào.Nắphộplàmbằngvỏcamkhô.Lúcvỏcamcòntươi,ởtrongkhuônép,ngườitađãtỉmỉtrổlênđấycáimặthổphù.
CaiXanh-ngườikháchcóhộpthuốclàonàyvàvừaởđâyra-CaiXanhlàmột"taychơi"nổitiếngởmấyvùngThanhNộivàThanhNgoại.NhữngtayanhchịtrongđámcướplớncótổchứchẳnhoithườngđượcbiếtđếntiếngCaiXanh.Vànhữngngườiăncướpchưađượcgầnythìchỉthèmmuốncómộtdịpnàonhậpvàođảngyđểđượcbiếtrõđếnnghệthuậtcủamộtkẻđànanh.
NgườitabiếtđếnCaiXanh,ngườitalạibiếtluôncảđếnnhữngđồvậtmàCaiXanhhaygiắtluôntrongmình.Nhưcondaohailưỡi,cáihộpthuốclàov.v...Condaohailưỡiấy,ítkhiCaiXanhphảidùngđến.Khiphảidùngđếnthìthếnàocũngcókẻbỏmạng.Trongnhữngphútrấtnguynan,phảigiếtkẻkhácđểgỡlấymạngmình,chưabaogiờCaiXanhchịuphóngdaovàbỏdaolạitrênchiếnđịa.Hóachonêncondaođó,saunhữngkhicắmngậpvàothớthịtcònnónghổigiòngmáucủabaonhiêutửthi,daođólạitrởlạinằmtronghầubaocủaCaiXanh.Chungquanhcondaothépsángngời,mộthuyềnsửkinhsợđãbaotrùm,cũngnhưmộthuyềnsửkhácđãchạychungquanhcáihộpđựngthuốclàocủaCaiXanh.
Nhữnglúcnhàntản,khôngdựmộtđámcướptonào,nhữnglúcnhỡđộđườngkhôngcótiềntrảnhữnghàngquánhẻolánhtrênconđườngthăm
thẳm,CaiXanhđãlễphépnóivớibaonhiêulànhàhàng:
-Tôilỡquênkhônggiắttheotiềntrongngười,nhàhàngchotôigửitạmvậtnàylàmtin,maimốttôisẽchongườinhàtớichuộcnóvề.
"Nó"đâylàcáihộpthuốclàoởtrêndánnắpvỏcamcókhắccáimặthổphù.NhữngchủquánởrảiráctrênconđườngĐiềnHộphầnnhiềucũnglàđầutrộmđuôicướpcả.Khinàohọkhôngđiăncướpđượcthìhọlàngườilươngthiện,mỗingàyrótvàobátđànvàilượtnướctràxanhnónghổichongườiđiđườnggiảikhát.Họvừarótnước,vừanheocặpmắtlạinhưmuốnđếmtáchbạchratừngđồngtiềnđồngtrêntaynảikháchquađườngnghỉchân.KhôngbiếtaiđãnóichuyệnchohọnghetừbaogiờvềcáihộpthuốclàocủaCaiXanhmà,mỗilầnthấyngườikháchngangtàngkiagửivậtmọnđólàmtinthaychomóntiềnthiếu,chủquánnàocũngđềuxoatay,khôngdámnhận.
-Dạkhôngdám.Khinàoônganhsẵnthìchođànemxin.Cáiđócólàbaomàdámphiềnlòngônganh.
CaiXanhcảcười...rađi.Cáicườirấthợmhĩnhđóthaymộtcâuhỏigầnnhưthếnày:"-Mấychúembánquánởvùngnàycũngđãbiếtrõđếntasao?"
Hômnay,cùngmộtvàibạnlợihạiđếnthămLýVănmàkhôngđượcgặp.CaiXanhcóývờbỏquênlạihộpthuốclào,đểnhắcchochủnhânbiếtyđếnkhôngphảilàviệcphiếmvàkhinàovềnhà,chủnhânnêntriệuyđếnngay.Vìcóviệccầnphảibàn.Cáichuyệnlơđễnhrấthữuýđó,cáichuyệnbỏquênhộpthuốclàovẫnlàmộtámhiệucủaCaiXanhdùngtớimỗilúcđitìmbạnđể"đánhmộttiếngbạclớn"nghĩalàcướpmộtđámto.
Thếmà,khônghiểurõmộttígì,bàLýVăncứphànnànchomấyôngkháchTamTổngđếnchơiđãkhônggặpđượcchồngmình,lạicònbỏquênđồvật.Xaxôihàngmấyngàyđường,đếnbaogiờcácôngấymớitrởlạiđâyđểnhậnvậtbỏquên.Màbâygiờcácôngấyđihẳnđãxalắm,biếtđuổitheothếnàochokịp.
Mộtngàynữalạihết.
Vàobuổisớmngàythứhai,mộtthôitiếngchósủavangngoàicổng,mởđầuchocáiồnàohàngngàytronggiađìnhnhàLýVăn.BàLýngừngtaydướibếp,đãtưởngchồngmìnhvề.Térachỉlàmộtôngkháchlạmặtnữa,đếnhỏithămchồngvớisựnóngnẩycủamộtngườiquenvộivàng.Ytỏvẻthất
vọng,xinđingay.BàLýmuốnôngkháchhấptấpkiachomìnhbiếttên.Kháchcười.Trênkhuônmặtđennhưcộtnhàcháy,nẻrahaiđườngrăngtrắngnhởn.Ôngkháchchạyvộiraphíađầutráinhà,vơlấycáimaidựngởtường,móctúilấycondaogăm,khắcvàocánmaimộtđườngtrònđềunhưtiện,traomaichobàLý.
-BàcứđưacánmainàychoôngLýnhà,tựkhắcôngsẽbiết.Độchiềumaitôilạisangchơi.XinôngLýđợicho.
BàLýVăncũngchỉbiếtvângdạchoquachuyện.TừngàybàlàmbạncùngôngLýVăn,đếnbâygiờđãmấymụncon,bàchưatừngđượcbiếtchồngbàcónhữngngườibạnlạlùngđếnnhưthếbaogiờ.
LýVănđãvề.Khôngkịpbỏkhănáo,LýVănđãnằmềnhragiữaphản.Từchốihếtcảnhữnglờimờimọcâncầncủavợhỏiăncơmhaylàăncháohaylàdọnrượu,LýVănchỉnằmngửanhìnthượnglươngnhà,taytráivắtlêntrán,cóchiềutưlựkhôngcùng.Trênmặty,chốcchốcnhữngđườnggânlạidăndúmlạivìdàyvòcủasuynghĩ.
BàLýmonmenlạigầnchồng:
-Mấyhômthàynóđivắng,cóđếndămbảyôngkháchlạđếnhỏithăm.Cácôngấyđềukhôngnóitên.Cómộtôngkhắccáigìvàocánmainàyvàdặnđưangaychothàynóxem.
Bàđưachochochồngcáimaicótiệnmộtnấcởđầucán.
-À,PhóKình!Thếngườitađếntừbaogiờ?
-Sángqua.Theolờiôngtahẹn,cólẽchiềunayôngtatrởlạiđây.
LýVăntựnóimộtmình:
-MìnhđangtìmPhóKình.Thôiđượcrồi,cócây"bútchì"nàygiúpsức,takhônglogìnữa.
BỗngLýVănngồinhỏmdậy.Yvừanhìnthấyởmépbànthờcáihộpđựngthuốclàoconcon.Yvộiquờlấycáihộpcóinmặthổphù.
-Ấy,củacáibọnôngkháchgìnóilàngườivùngTamTổngđấy.Ôngtalúcđibỏquên.Tôibậntrẻkhôngkịpchạytheođểtraotrảchoôngta.Thàynógiữlấyvậy.
LýVănkhôngđểýđếnnhờivợ,ngắmnghíahộpthuốclàovớinỗisungsướnghoàntoàn,limdimmắt,nóinhưngườimơngủ:
-CaiXanh!"Tiếngbạc"này,thếnàocũngănto.Mộtcây"bútchì"củaPhóKìnhvàmộtcáiláchắncủaCaiXanh,thếnàođámnàycũnglọt.Tađangthiếuhaitaynày.ChắcthếnàoPhóKìnhcũngtớitìmCaiXanh.Vàcólẽhọđãgặpnhauởgiữađườngrồicũngnên.Tấtthếnàochiềunayhaingườicũngcómặtởđâymộtlúc.
ThếlàLýVănđãtruyềnchovợđilấyđộchụcchairượungonvàquáttháongườinhàbắcngaynướcsôiđểlàmlợn.BàLýVănkhônghiểugìcả:chồngbảothếnào,bàchỉbiếtlàmtheo.Từnhữngngàynào,trongcáigiađìnhnày,mỗimộtlờinóitocủaôngLýlàmộtmệnhlệnh.
Mộtmặt,ngườinhàchọctiếtlợn,tiếngconvậtbịđâmdaobầuvàocuốnghọngkêuoengoéc.MộtmặtbàLýđirađầulàngđểliệuchoxongcáikhoảnrượu.
LýVănchạytớitấpnhưmộtkẻchứcsắcgặpngàyphảiđươngcai.Ngồiởnhàđượcmộtchút,ynghĩthêmđượcmộtđiềugì,ylạivụtchạyđirấtlâu.
Ychạyđichạyvềnhưthế,tínhrađãđượcbalần.Đếnlầnthứtưthìydắtluônđếnnămsáungườicùngvề,trongsốđócócảCaiXanhvàPhóKình.
Ngườitanóicườioangoang.LýVănvàonhàtrước,trảivộichiếcchiếucạpđiềuphủmặtvánngựa.
-Mờicácchúvàotrongnày.
Cảbọnkéolêngiườngsaukhirửachâncạn,haibànchânbẩnvỗvàonhaumươilượt.Cũngnhưtừbaogiờ,bàLýđãlẩnđiđâumất.ÔngLýđãdặnvợhễkhinàoôngcóđôngbạnlạđếnuốngrượuthìbànênvắngnhà.Vìthế,dọnxongrượu,lầnnàobàcũngđibiệt.
Ngườitangồivàomâmrượuvớisựuểoảicủangườikhôngđóiăn,vớisựbuồnbãcủakẻdựđámhiếu,vớisựnghiêmtrọngcủamộtngườibiếttrướcbữarượunàylàkhơimàochomộtviệcquanhệcầnphảigiảiquyếttronghơimennồng.
Thựckháchđềugiữmộtvẻmặtbímật.
Trongsốmườichairượu,thìđếnbốnnămcáiđãlàvỏthủytinhkhông.
Chiếcmâmđồngthướcrưỡicólótláchuốitươi,đựngthịtthủtháidốiđầytúhụlênthế,lòngmâmthịtđãvợiđếnmộtphầnba.Mộtvàingườidặnghắng.Đôibakẻvêsẵnnhữngmồithuốclào,mắtnhìntrừngtrừngvàongườiđangrítđiếucầy.
LýVănkhạcmạnh.Ygiảvờgọiđầytớthựcto.Khôngcóđứanàothưa,ytủmtỉm:
-Thưacácquan,nhàvắngcả,xincácquanbànqualạiviệcđó.Rồiđểphânphátngaycôngviệcchoanhemvàđịnhngàylàm.
-Cònđịnhgìnữa,CaiXanhngắtcâuchuyện.Nếucólàmthìlàmngayđêmnayđi.Nhânthểđêmnaylạitốitrời."Tiếngbạc"này,emxinthưađểbácLýbiết:nếuđêmnaykhôngmởngayđithì"tiếngbạc"đếnvỡmất.
-Cũngđược.Vậythìanhemcắtvànhậncôngviệcluônđi.
PhóKìnhbâygiờmớilêntiếng:
-Cứnhưlệcũmàtheo,vẽvờicắtđặtlạilàmchichothêmphiềnra.ThìcũnglạicầmláchắnlàanhCaivàđánh"bútchì"làemchứcònaivàođây.NếucóneongườithìanhLýnhàđỡchomộtcây"bútchùng"kèmsátbêncạnhemchoemvữngtayởnhữngđườngđộcđạo.Còncácchúnóđây-PhóKìnhsòetaychỉmấyngườingồiăntừnãychưanóigì-thìchianhauramàđỡlấyviệcvặtnhưthảchông,bậthồng,vânvân.Cònthìmớiđếnngườingoài.Cácônganhngheđànemlạmbànthếđãtạmổnchưa?
PhóKìnhtumộthớprượuđánhực.Cảbọnđềunhao:
-Thôi,thônglắmrồi.Vậythìnhấtđịnhđêmnayhếttrốngcanhhaibắtđầucấtquân.Sangđếnđúngđấtbênấy,vừavàogiờtý.
Cảbọnlạiđềumộtloạtđánhngãvàichailớnnữa.Rồitrongkhôngkhíồnào,ngườitađọcđiđọclạicáicâu:"Ởđờimuônsựcủachung,hơnnhaumộttiếnganhhùngmàthôi".Cảbọnđềulấylàmthưởngthứccâuđóvàmỗingườiđềutựđặtngaymìnhvàođịavịngườianhhùng.
PhóKìnhđãnóngmặt,sắntayáo,ngồichửiđổng:
-Nàyphảibiết,mộtcây"bútchì"củaem,emdámchấpcảmộtấpngười.Cómộtcây"bútchì"màđánhchosátđòn,thìđâynhấtnhânđịchvạnnhân,à,phảibiếtthếmớiđược.
Nóixong,PhóKìnhnhẩyxuốngđất,quơtronggầmgiườnglấycáimai,tháocuộngiâythừngquấntrongngườithaythắtlưng,buộcmộtđầumốidâyvàocánmaicótiệnđườngrãnhtừhômnọ.Cảbọnđangvuicâuchuyện,đềuùatheoPhóKìnhramặtsaunhà,đứngmộtloạtđốidiệnvớibụichuốitiêuphấtphơtàuláởbờràoxa.PhóKìnhcuộnmấyvòngdâythừngdàiđếnmấysảivàocánhtaytrái.Bàntaytráiynắmchắccổcánmai,bàntayphảiygiữvữngđốcngọnmai.
-Đànanhthửxememhạcâychuốiphíabêntrái.
Bỗngsaumộttiếngphập,thântrêncâychuốiđãgụcxuốngmặtđất,kêuđánhroạt.VàPhóKìnhđangcườihềhề,cuốnvòngdâythừngvàocánhtaytráivà,đãđượcgiậtvềtừlúcnào,cáimaiđãởgọntronghaibàntayy.
-Bâygiờđànanhlạixememlấybuồngchuốichíncâyxuốngđểchútnữalễthánh.
Lưỡimaisénquacuốngbuồngchuối,điquáđích,chạmcảvàođếnquánửathâncâychuối.Cảbọncườivang.LýVăndèdặtlờikhen:
-Ngón"bútchì"củachúhayđấy.Nhưngcũngcònnặngtay.Chưađượcngọtđònlắm.Cónhiềukhimìnhchỉnênđánhdọangườitathôi.Nếukhôngcầnđến,thìchớnênlàmtổnhạiđếnnhânmạng.
Sẵncóđàngàđangđitrongluốngkhoailang,LýVănmượnPhóKìnhđưachomìnhcây"bútchì",buộcthònglọngmúidâyvàocổtaytráivànóivớianhem:
-Chúnàonémhộtôihònđất.
Tiếnghònđấtđụngđấtkêuđánhbộp.Mấycongàbaytàtàkhỏimặtvườn,đậpcánhbồmbộp.TiếnglưỡimaiởtayLýVănphóngrakêuđánhvụt.Mộttiếnggàkêuoác.
Cảbọnchạyraluốngkhoai,giơcaocongàgẫymấthaichân.Vếtthươnggọngàngvừađúngquãngđầugốivàcặpgiòchưalìahẳn,vẫncòndínhvàođùibởilầndahoenmáu.
LýVăngácmai,nóivớitấtcảbọn:
-Nếumìnhnémmạnhtayquávàkhôngbiếttínhsứcđicủa"bútchì"lànátmấtgà.Cácchúkhôngphảiđánhnhững"tiếngbạc"vàosinhratử,cácchú
khôngbiết,chứđòn"bútchì"khókhiếnlắm.Vàmộtcây"bútchì"ngangtàngnhưthếmàlạiphảilụymộtcànhtređấy.Chúnàohayxửcây"bútchùng"ởcácđườngđộcđạo,nêncẩnthậnkhithấybênđịchtungcànhtrerađểphá"bútchì".Đểhômnàorảnh,anhsẽdạychocácchútậpđánhcáilốiđònbơichèobằnggỗcau.Đánhđếnđònhỗnchiếnấythìđầungườirụngcứnhưsung.
Chéntràtrongsươngsớm
Trờirétnhưcắt.Khôngkểtiểuhàn,khôngkểcảđếnđạihàn,buổisớmmùađôngnào,cụÄmcũngdậytừlúccòntốiđất.TừtrênbànthờđứcThánhQuan,cụnhắccâyđènđểxuống.Ðượckhêuhaitimbấcnữa,câyđèndầusởphôthêmmàuxanhlámạphủtrênchấtsứBátTràng.
Laliệttrênchiếucóicạpđiềuđãsờncạnh,cụấmđãbàylênđấykhaytrà,ốngnhổ,ấmđồngvàhỏalòđất.CáiđiếubátvẽMaiHạckêuvanglênmộthồirấtdòn,rấtđều.Khóithuốclàođặcsánhlạibaochùmlấyánhsángyếuớtcủamộtngọnđèndầu.Rồilànkhóiloãngdầnbiếnramàunhờnhờnhưlànhơinướcsủi.Saumànkhói,ẩnhiệnmộtônggiàchốngnạnhbêngốixếp,cặpmắtlimdimnhưmộtnhàsưnhậpđịnh.Vẻnghiêmtranglặngthinhcủaônggiàmuốnlàmngừngcảángkhóitrắnghiếuđộngđangtrôitrongkhôngkhígiannhàgạch.Bagiannhà,chỉcómộtngườithức.
Trongcảnhtrờiđấtlờmờchưađủphânrõphầnđêmvàphầnngày,ôngcụÄmcócảphongtháimộttriếtnhânngồirìnhbướcđicủathờigian.
Ðêmđôngdàikhôngcùng.Nómênhmôngvàtựhếtrấtchậmchạp.
Gióbấcthổiquanhữngkẽcánhcửabứcbànđãgửivàonơiyênlăngnàymươilămtiếnggàkhôngnhẫnnhụcđượcvớitốităm.Từngoàiphíangõrâmbụtlượnsátnhàgạch,dộivàonhữngtiếngbướcchânngườinặngnề.Cuộcđờihồitỉnhlạidầndần.
CụÄmphẩyphànhphạchquạtmotheomộtnhịpnhanhchóngtrướccửahỏalò.Hònthantẩulépbépnổ,ngherấtvuitai.Vàlàmvuichocảmắtnữa,tànlửakhôngcótrậttự,khôngbịbóbuộckiacònvẽlênmộtkhoảngkhônggiannhữngnétlửangangdọc,congquèongoằngngoèo.Nhữnglúccócháunhỏngồivớimình,cụÄmthườnghỏixemchúngxempháohoacảinhưthếcóthíchkhông.
Nhữnghònthantẩucháyđều,màuđỏửng,cónhữngtialửaxanhlèvờnởchungquanh.Khôngkhímỗilúcgiaođộngcàngnângcaothêmnhữngngọnlửaxangnhấpnho.Hònlửarấtngonlành,trởnênmộtkhốiđỏtươivàtrongsuốtnhưthỏivàngthổichẩy.
Thỉnhthoảng,từhònthantựtiêudiệtbuộtramộttiếngkhô,rấtkhẽvàrấtgọn.Thếrồihònthansốnghếtmộtđờikhoảngchất.Bâygiờhònthanchỉcònlàmộtđiểmlửaấmấptrongmộtcáivỏtrotàndầyvàtrắngxốp.CụÄm
vuốtlạihaimáitóctrắng,cầmthanhđómdàiđảolộntànthantronghỏalò,thămhỏicáihấphốicủalũvôtrivôgiác.CụÄmbỏthêmmộtvàihònthanhoanữavàohỏalò.Thanhoakhôngnổlépbépnhưthantầu;nhưngtừruộtấmđồngbịnungnấuđãlâu,cótiếngthởdàicủakhốinướcsắpbiếnthể.Nướcđãlêntiếngđểnhắcngườitanghĩđếnnó.
CụÄmcũngthởđánhphùmộtcái,nhưkhingườitađượcgặplạibạncốnhânsaunhiềugiâyphúmongchờ.
Cụkhẽnângvuôngvảitâyđiềuphủtrênkhaytràgỗkhắccóchânquỳ.Nhẹnhành,khoanthai,cụÄmnhắccảđĩadầm,chéntống,chénquânrakhỏilòngkhay.Ðếnlúcdờtớicáiấmconchuyêntràthìcụkểnhcànghơn.Cụngắmnghíamãichiếcấmmàuđỏdachu,bóngkhôngmộtchútgợn.Dángấmlàmtheohìnhquảsungvàkhiluyệnđấtchovàolòlửa,nguờithợTầulấydángchoấmkiađãlàmộtngườithợcóhoatay.CụÄmthửmãidalòngtaymìnhvàomìnhcáiấmđộcẩm,hìnhnhưcốtìmtòimộtchútgợntrênđấtnungđểđượcsungsướnghoàntoànsaukhinhậnthấycáiấmđộcẩmkialànhẵnnhụiquá.
Nướcsôigiàlắmrồi.NhưngthóiquenvẫnbắtcụÄmrótthửmộtchútnướcxuốngđấtxemcóthựclàsôikhông.Mởđầuchocôngviệcvụnvặttrongmỗingàytàncònlại,ônggiàđãsợnhấtcáiấmtràtầuphahỏnglúcsớmmai.
Từtrênbềcaocỗsập,dòngnướcsôitrútmạnhxuốngnềnđấttrị,tiếngkêulộpbộp.
Trênchiếchỏalòđểkhông,cụđãđặtthêmmộtấmđồngcòbaykhác.NhữngngườiuốngtràdùngcáchthứcnhưcụÄmbaogiờcũngcóítralàhaiấmđồngđunnước.ấmnướcsôinhắcrakhỏilòthanlàđãcóchiếcấmthứhaiđặtlênđấyrồi.Vàhaiấmđồngđócứđượcmãimãithayphiênnhauđặtlênlòthanđỏrực,vìbữanướctràcứkéodàikhônghếthồi.Nhưthếlúcnàongườitacũngcómộtthứnướcsôiđủđộnóngđẻphamộtấmtràngon.
NhưngcómấykhicụÄmuốngtràtầumộtcáchtànnhẫnnhưvậy.Riêngvềphầncụ,chỉhaichénconlàđủrồi.Nhưnghaichénđóđãđượccụsănsócđếnnhiềuquá.
Chưabaogiờônggiànàydámcẩuthảtrongcáithúchơithanhđạm.Phachomìnhcũngnhưphatràmờikhách,cụÄmđãđểvàođấybaonhiêucôngphu.Nhữngcôngphuđóđãtrởnênlễnghi,nếutrongấmtràphangon,ngườitachịunhậnthấymộtchútmùithơvàmộttịtriếtlývàtâmlý.
CụÄmsaumỗilầngặpphảimộtôngkháchtạp,uốngtràrấttục,cụthườngnóivớivàibạnnhànho:
-CólẽtôiphảimuaítchéncóđĩaởhiệuTây,đểmỗikhicómấythàylàmviệcbênBảoHộtớithìđemramàchếnướcphasẵntrongbìnhtích.Cáccụcứsuycáilẽmộtbộđồtràchỉcóđếnbốnchénquânthìcáccụđủbiếtcáithúuốngtràtầukhôngcóthểồnàođược.Lốigiaoducủacổnhânđạmbạcchứkhônghuyênnáonhưbâygiờ.Chỉcóngườitaonhã,cùngmộtthanhkhí,mớicóthểcùngngồibênmộtấmtrà.Nhữnglúcấy,chủnhânphảitựtaymìnhchếnước,nhấtnhấtcáigìcũnglàmlấycả,khôngdámnhờđếnngườikhác,sợlàmthếthìmấthếtcảthànhkính.Tôicònnhớhồinhỏ,cònlàhọctròquanÐốc,tôiđãđượccáivinhdựsớmdậy,sớmnàocũngnhưsớmnào,đứnghầutràcụÐố,trướckhicủgiảngbàivàchấmchoanhemtậpquyển.NhiềungườiđãghentịvớitôivàkêucavớicụÐốcxinđểcắtlượthọctròhầutrà,choanhemainấyđềuđượcchútvinhdựgầngũithàyvàsớmchiềuđượcgầncáiđạocủathày.QuanÐốcmỉmcười:"Thàygiãơncácanh.Thàynóithìcácanhđừnggiận:cácanhkhôngphatràchohợpýthàyđượcđâu.Ðểthờigiờấymàhọc.AnhÐam-(trướckiatôilàÐởm,sausợphạmhúynêncụÐốcmớiđổitênđicho)-anhÐamphatràkhéothìthàyđểchogiữviệchàuthày,chứcóphảithàyyêuanhÐamhơnhaylàghétcácanhhơnđâu".Bâygiờmỗibuổitràsớ,ngồiuốngmộtmình,tôicứnhớcáitiếngngâmcủaquanÐốc.Sớmnàodậy,cụcũngngâmmộtvàibàithơ.Giọngthậtrền,thậttrong.Cụhayngâmmấycâunày:
Bándạtambôitửu.
Bìnhminhsổchảntrà.
Mỗinhậtừ...ừ...đềuđược...y...nhưthử.
Lươngybấtđảogia.
Mộtbuổisớm,thấyrõlòngthàylàvuivẻ,tôiđãmạnphépđọcđểcụÐốcchữachobàidiễnnôm:
Maisớmmộttuầntrà.
Canhkhuyadămchénrượu.
Mỗingàymỗiđượcthế,
Thàythuốcxanhàta.
CụÐốctạmcholàđược.
Sớmnay,cụÄmcũngngâmthơ.Cụtinrằngngâmthơlúcyênlặng,lúcmớitỉnhgiấclàmộtcáchvậnđộngthầnkhíkỳdiệunhấtcủamộtngườisốngbằngcuộcđờitâmtưởngbêntrong.Mỗibuổisớmngâmnhưthếlàđủtiếthếtrangoàinhữngcáinặngnềtrongthânthểvàđểđónlấykhílànhđầutiêncủatrờiđất.Âucũnglàmộtquanniệmvềvệsinhcủathờicũ.Vàngườixưauốngtràlàđểgiữmìnhcholànhmạnh.
Thườnghayvấnmìnhđểsửamìnhvàonhữnggiờuốngtràtầu,cụÄmthườngnghĩđếncâunghìnxưacủathàyTăngTứ:"Ngônhậttamtỉnhngôthân".
TrongnhàcụÄm,ngườitađãồnàothứcdậy.CụÄmcũngbắtđầuho.Chừngnhưhồinãy,cụđãtựnénhơithởkhôngdámho,sợlàmđụcmấtcáiphútbìnhlặnghuyềnbícủalúcđêmvàngàygiaonhau.
Ngườicontrưởngdóndénlạithỉnhanchagiàvàmonmenngồighévàothànhchiếcsậpcũ.Chàngđỡlấyquạt,nhắchỏalòramộtchỗrộng,quạtmạnhchohếtànthan.
-Thàyuốngxongrồi.Conuốngthìphamàuống.Tràcònđợmhươnglắm.
Câunóinàylàthừa.VìsớmnàohaichaconôngÄmchẳngdậysớmđểuốngtrà,chabaogiờcũnguốngtrướchaichénvàngườiconcảuốngsaunhiềulắmđếnbachénlàcùng.Sớmnay,cũngnhưlúcthỉnhthoảngcủamọingày,cụÄmlạibắtngườitrưởngnamgiởtậpCổVănrabìnhlạicảbài"TràCa"củaLưÐồng.Giọngbìnhvăntốtquá.ÐiệucổphongtrúctrắcthếmàconcụÄmlạicònngâmgốihạcbắtđoạncuốimộtcâutrênxuốngluônđầucâudưới,hơingâmtrongvàdài.Trônghaitraconuốngnướcmàynhưlàmộtđôithàytròvàomộtgiờhọcônbuổisớmmai.Chuyệnvãnmãivềtràtầu,ôngcụÄmlạimangluôngcảtập"VũTrungTùyBút",giảngnhữngđoạncôngphucủatácgiả-ôngQuốcTửGiámTếTửuPhạmÐìnhHổ-chiêmnghiệmvàxưngtụngvềtràtầu.RồicụÄmliềnthantiếcđếncáimùathuđãđimấtrồi,đểsenhồráchhếttànrũhếtlá.
-Cảạ,thàychonướcphatràkhônggìthơmlànhbằngcáithưnướcđọngtronglásen.Mỗiláchỉcóítthôi.Phảigạnvétởnhiềulámớiđủuốngmộtấm.Hồithàycòníttuổi,mỗilúcđượcquanÐốctruyềnchođithuyềnthúngvớtnhữnggiọtthủyngânấyởlásenmặtđầm,thàycholàkỳthúnhấttrongđờimộtngườihọctròđượcthàyhọcyêunhưcon.
TronggiađìnhcụÄm,hồigầnđâyđãlậplạicáphongtụcuốngtrà.Cómộthồibầnbáchquá,cụÄmđãcấthẳnbộđồtràvàotủ,tưởngkhôngbaogiờđượcbàynórahằngngàynữa.
Nhưngtrờikểcũngcònhậuđãingườihànnho,thếnàonămnaycụÄmlạiđượcmùacảhaivụ.
-Nàycả,conlêntỉnhmuatrữalấyíttràLýTúUyên.Nămnaytaướpthêmvàichụcchaiđểdành.Thủytiênnhà,nămnaygọtnhữngmộtlắpđấy.ThàymuachungvớicụKépxómdưới!Ðộmaikiathìgiòhoatáchhếtmàng.Củnàohoaképthìđemủtrà.
-Thưathày,contuởngtràcứđểnguyênhươngcủanómàuống.Conthấyôngngoạinhàkhôngbaogiờchoướptràmới,bấycứlàvớihoathơmnào.Ôngngoạiconbảochỉnênướp,làlúctràđãđihươnghoặcgầnphátdu.
Trờirạngdần.Mộtchútnắngđàolónglánhtrongđámcâyđangrụngdầnlánămcũ,mộtchiếclạimộtchiếc.
Ðạomạotrongvànhkhănnhiễuquấndố,cụÄmđãchốnggậyrađi.
Cụquaytrởlạidặnngườicontrưởngđanghíhoáylaubộkhaytrà:
-ThàyvàotrongcụÐiềuđểrồicùngsanglàngbênthămmộtconbệnhgià.Conbệnhnày,tốnnhiềusâmlắm.Ðếntốithàymớivề,vìthàyphảisaotẩmthuốcsốngởbênấychotiện.
Mộtcảnhthumuộn
-Hìnhnhưnămnaythunóvềsớmhơnmọikỳ,phảikhônghởanhCử?Mặcphủrangoàichiếcáothe,ônggiàsáumươivừacàihếthàngkhuyhổpháchnơitàáochiếcáolụaNguyễnruộmmàutímthanđãbợt,vừangẩngđầuhỏingườiconthứhaiđangsoạnbộđồtràchochauốngtuầnnướcbuổisớmmai.
CậuCửmởqualoacuốnlịch,thưalại:
-Thưathầy,lậpthuvàongàymồngmộtthángbảy.
Nhổngụmnướctốngkhẩuvàoốngphóngsứ,ônggiàsáumươikêu:"Thảonào?",vàhỏitiếp:
-ĐếnthángtámnàylàđúngvàongàyđầytuổitôiconbécháuTốTâmđấynhỉ?
-Dạthưathầyvâng.
-Mộtnămđủmườihaitháng.Lênmột,TốTâmnóchơiđènđượcrồiđấy.NămnayanhCửcóđịnhbàycổchocáccháuchơitếtTrungThukhông?
Giữalúcấy,dươinhàcótiếngtrẻkhócbúvàtiếngđànbàrucon:"Àơi...TâmngủđiTâm..Đểmợ,rađầm,gánhnướctướihoa..àơi".
Ônggiàtỳcùitaylêngốixếpdaquangđầu,vuốtchòmrâubạc,nhìnracơnheomayđanglaybứcmànhvàlàmgậtgùmấybôngcúcnơichậucâycảnhngoàisân.Ônggiànétmạtnghiêmtrang,bảocậuCử:
-Cáccongọitênconcái,nêngọichođúng.TêncháulàTốTâmthìphảigọiđúngnhưthế.Saoănbớtđimộtchữ.Khôngthểbảonhưthếlàtiệnlàdễgọiđược.Connênbảovợcon,khôngcóngườingoàingườitacườiđếnôngconmình,đếncảnhàmình.
CậuCửvộichạyxuốngnhàrồilạichạylênngay.Nóitiếpvềviệccỗbànthángtámdoôngchagiàgợilên,cậuCửthưa:
-Đãđếnmấynămnay,nhàtabỏmấtcáitụclệấy.Cứkểcóbàyralại,nócũngvuinhà.
Dướinhàlạivẳngđưalêncáigiọngruconbannãy:
-"Àơi,TốTâmthừachúthươngtrơi...àơư".
Ôngcụgiàbằnglòng.VìngườicondâuthứởnhàdướirucontheocáiýcủaônggiàvừangỏvớicậuCử.CậuCửcũnghàilòngvìvợđãthuầnphục,biếtnghelờigiahuấn.KhôngnhữngthếmợCửcòntỏralàngườicóchútchữvàvỗvẽthicanữa.Vìcongáiútlàmộtthứhươngthơmbắtđượccủatrời!Câuruemđượmđượmnồngmùithơ.
ThằngNgộLang,đứaconđầulònglênbảytuổi,chạylênmáchvớicậuCử:
-EmTốTâmngủrồicậuạ.
Rồinóleolênsập,nhẩyvàolòngôngnội,cũngđòiuốngtràtầu.CáilốichạylênlàmnũngôngnộinhưthếởngườithằngNgộLangđãlàmộtthóiquen
đượcôngnộithỏanhận.Ônggiàsáumươiyêucháuvôcùng.CókhiônglạiđọccảđếnnhữngbàithơchữHánđểchođứatrẻsớmthôngminhkiangồinhạimình.Nhớđượcmộthaicâungũngônngănngắn,nólạichạyxuốngbếptúmdảiyếmmẹvàđọcsaigầnhếtđểmợCửlạiphảiphìcườichữalạithànhâmtừngchữmột.TừkhicụThượngNamNinhkhôngởchứcTổngđốcvùngxuôi,từkhicụvềtrísĩởHàNộitạicấinhàngóichậthẹpphốhàngGainày,thằngNgộLangđãlàmộtcáivườncảnhchocụvuicáithúđiềnviên.Cụkhenđứacháucụlàđĩnhngộvàchiềunóđếnnỗimỗibữarượusớm,mỗituầntràtrưa,cụđềuchoNgộLangngồikèmmộtbên,tuyđãmấymươilầnvợchồngnhàCửHaihếtsứcvanxinôngđừngnuôngcháuquá,sợNgộLangđâmrahổn.CụThượngmỗilúcphậtý,thườngbảodâuvàconnếukhôngđểchocụnhưthếthìcụvàoởtronghuyệnThọXươngvậy.VợchồngcậuCửkhôngbiếtlàmthếnào,đànhcứphảiđểNgộLangmặcsứcquấyvàlàmnũngôngnộiđếnthiucảthịtra.CụThượngcườivàthôikhôngdọavàoởtronghuyệnThọXương,nơimàngườicontraicảlỵđãmấynămnay.Thựcthế,cáiývàoởvớicậuCửCả,giờlàmộtôngquanlệnhThọXươngđãmấymươilầnđemcảvợconđếntoànhàcũhẹpphốhàngGaiđểrướccụThượngvàotronghuyệnởchomáthơn,rộnghơn.Khôngtrảlờirasao,cụThượngchỉbảoônghuyệnThọXương:
-Lầnsau,anhđượclúcviệcquanthanhthản,córachơingoàiphốnàyvớithầy,đừngcónênđemlínhranhé.Ồnlắm.ChúngnócósinhvàođờivuaLêchúaTrịnh,thìchogianhậpthêmvàocáiđámKiêubinhTamphủđượcđấy.Thầyrấtsợhàngphốngườitanóivào.
Mấylầnsaurathămcha,ônghuyệnTHọXươngkhôngdámđemmấytênlínhậmoẹratheonữa,nhưngđãđộngđếnviệccũ,thìchỉthấycụTHượngtrảlời:
-Thầyởđâuthìcũngthế.Miễnlàđượctĩnhmạc,yênổnlàhơncả.Anhcũngrõcáitínhtôivốnsợcáibọnlínhhầucậnvàlạihaytránhsựgiaothiệp.Tôitưởngởvàotưthấtmộthuyệnnhanóphiềnnhiễulắm.Thôianhcứđẻtôiởngoàinày.
ÔngHuyệnThọXươngbiếtchamìnhcóbụngyêuchúCửemhơnnênkiếmcớranhưthế,bènóidỗi:
-Dạ,contưởnghồitrướcthầycònởchức,sựgiaothiệpvàđưađónnhữngtạpkháchcũngnhiềulắm,vànhiềukhôngkểchohếtđược,lạilànhữngcáigaitrướcmắtcủatoánlínhhầucậnthầy.MộtcáidinhĐốcbộđường,thưathầy,sainhakhôngphảilàít.Vậymàconkhôngthấythầyphànnànbaogiờ
cả.
CụThượnghiểuý,cười:
-Bởithếchonêntôimớithèmđếnsựannhànlúcđượcdưỡnglão.Vảlạithầyởngoàinàynóquenđirồi;Baogiờanhđượcluivềvườnvànếutrờicònchothầysốngmộtvàigiápnữa,ôngcontasẽởchungđểsửasangmộtcáivườncóđủhoabốnmùa.Anhkhônglorằngchậm.Thôi,cứđểthầyởngoàinày.
CụvừatrảlờiônghuyệnThọXương,vừanhìnôngCửHaiđứngsaungườianh,cóýbảothầmngườiconthứrằng:"Baogiờthầycũngchỉmuốnởvớicon,bởivìconcótâmhồngiốngnhưta".
Rồingắtsangcâuchuyệnkhác,Cụhỏi:
-CácanhcónghethấyởcácphườngngườitađồnvềcáitinđứcThànhTháingựdurakhánhthànhcầuBồĐềvớiquanToànquyềnĐôMỹnhưthếnàokhông?ChắônghuyệnthìrỏhơnlàemCửnóítđượcthôngtoemấy.Mấynhịpcầutấtcảnhỉ?
Thườngmỗimộtlầntừchốilờimờimọcchítìnhcủangườiconcả,ônggiàlạicómộtcâuchuyệnđánhtrốnglảngnhưthế,đểgiữlấyhoàkhítrongđám"anhemchúngnó".Cùnglàconcả,nhưngcụThượngđãthấyrỏôngCửCả,tứclàônghuyệnThọXươngđươngchứckia,làmộtngườicótâmthuậtrấthènkém.CũnglàmộtgiọtmáusinhđôimàsaoôngCửCảvàôngCửHaikhônggiốngnhaulấymảymay,từquanniệmnhânsinhchođénnhấtcửnhấtđộngnhỏnhặthàngngày.CụThượngtinrằngkhicụtrămtuổiđirồithìônghuyệnThọXươngdámlàmmọichuyệnphươnghạiđếngiathanh.Cáingườiấy,thườngcụvẫnhạmấychữ:vôsởbấtchí,nhữnglúcnghĩriêngmìnhvớimình:Tanằmxuống,làthằngnàysẽlàmmấthếtnhữngchínhtíchhaytrongmộtđờilàmquancủata".Bởithấtvọngvềngườitrưởngnamđãtìmdượclốixuấtthân,cụcànghiểuvàyêungườiconthứ.CũnglàthândanhmộtôngCửnhâncóvợ,cócon,màvẫncònđơngiảnnhưcònđểchỏm.ÔngCửHaicókhoamàkhôngcóhoạn,vàcáikhoamụcấygiákhôngnóirathìkhôngaibiết.Ngườicóhoatay,thêmđượcchúttâmhồnlãngtử,nênôngCửHaisốngcuộcđờimìnhnhưngườitachơichơivậythôi;Ngườiấythậtlàmộtngườikhôngcólấymộtgiâyphúttrịnhtrọngđốivớinhânsinh.Ôngtasinhrađểmàđùavớicuộcsốngvàbắtđầutừviệcđemngaycáitàihoacủamìnhrađểmàđùanhảvớisựnghiệpthânthếmình.HồicụThượngcònngồinhậmởdướiSơnNamHạ,cáigiađìnhlớnấychưaquivềmộtmối,ôngCử
HaiquanhnămđidạyhọcởbốntỉnhtứchínhĐôngNamĐoàiBắc.KHôngcầnphụhuynhhọcsinhxửhậuhaybạc,khôngcầnđịaphươngấylàcóđấtvăntựhoặcdânấylàcónếpvănchươngmuốncầuhọcchữcủathầy,cókhitớiởđóítngày,ngồigiảngbàichưaấmphònghọc,ôngđãquảykhăngóitrápchiếulênđườn.Ngườituổitáccóhỏi,ôngtrảlờilàvìcảnhấykhôngdungđượcngười:"Bậctrượngnhânthửnghĩ,cáigìmànướcchảyxiếtkhôngbaogiờtụ,câytrồngđếnbanămbóikhôngcóquả,ớtnhấmkhôngthấycay,hoachỉcómùithơmvềphầnđêm;núichỉbằngđầuchứkhôngcóchỏmnhọn,vàmâytrờikhôngbaogiờhiệnđủnămsắc.Cảnhnhưthếtôingồimàlàmgì.Chữthánhhiềnkhôngphảiởchỗnàocũngbốthíđược.
ÔngCửHaiđidạyhọc,đãlấycáiviệcdạyhọclàmnhưmộthồkhẩumàynhưđingoạncảnhhoặcđidânghươngởcácđềnchùacổtích.Vànhữnglúcmỗichânphảingừngởlạicácthônổ,ônglạicònthỉnhthoảngngừngcảcáimiệnggiảngsáchhoặcngừngchấmnétsonlênquyểnbàiđểđềmộtbứcchâmlênláquạttặngmộtôngbạnđồngsong,đểkhắcchữtriệnvàchạmtrổmộthònđásùsìchothànhmộtconthạchấn,đểdúngngóntaytrỏvàochậumựcvẽmộtbộtứbìnhthủymặccóhìnhđủbốnthứcâycỏtứhũuu;cúc,trúc,lan,mai,treochơitrênváchđấtquántrọnơingồidạyhọc.
Gầnngàytếtnhất,ngườitrưởngtrànglúcthuxongsổđồngmôn,chỉkhổlênvìđitìmthầy;Tếtmồngba,ôngCửHaiđãtrốnkhỏinhàtrọtừhômtrướcđểđiănhànthựcvàđihộiđạpthanhvớicácbạnsínhlàmthơtứccảnh.TếtĐoanNgũ,ônglênnúiháiláthuốc,nhữngmongđượcgặptiên;TếtTrungThu,ônglênChùaThầyngắmtrăngChợTỜIHỌPTRÊNĐỈNHNÚISàiSơn.GầntếtNguyênđán,nếuchưavềnhà,thìôngẩnởtrongmộtmáiđìnhvắngnàođểgọtchohếtmộtlắpthủytiên.Cáihànhtungcủangườinghệsĩkhôngchịusốngchongườivàhùatheovớingườichungquanhấy,thựckhómàdòhỏi.Lùngtìmcáidấubànchânmộtchínhkháchthấtquốclúcvượtbểrangoàimưuviệclớn,thựccòndễhơnđiđuổitheoôngCửHainhữnglúchứnggianghồởngườiôngnổidậy.
TừngàycụThượngnghiêmphụvềtrísĩởHàngGaiHàNội,ôngCửHaikhôngthaphươnglàmănnữa.ÔngởriệtởnhàchéplạicuốngiaphảvàsaođượcbaonhiêuphokinhmượntrênchùaTrấnQuốcchocha.ThếrồimợCửsinhhạthêmđượcconTốTâm.TrướcngàyởcửTốTâm,vườnlannhàcụThượngNamKinhởHàngGainởmấychậuvừaTiểuKiều,ĐạiKiều.CụThượngchagọithếlàlanbáohỉvàđặtluôntênchocháugáilàTốTâm;MợCửHaithấychồngkhôngramặtbấtdắcchívàphẩnuấtvớibuổigiaothìnữa,chỉngàyngàythờchagiàvàchơivớiNgộLangvàTốTâm,cũngvuicườihảhêthêmlênvàcómộthômđãdámruconrấtto,nhưrótvàotai
chồng:
Banămlưulạcgianghồ
Mộtngàytulại,cơđồvẫnhơn.
ThằngNgộLangvàconTốTâmngoanvôcùng.THằnganhrấtmếnem,nhiềukhicắncảmáemđểchoemvừakhócvừatheo,ồnàovàdễthươnglạ;ConTốTâmchưađầytuổitôi,màmáđãlúmđồngtiền;màmắtđãtrongnhưnướchồthu.
Ngắmcongái,anhhoađãsớmlộhếtrangoài,mợCửHaicóđiềungàingại.Buồnmộtcáchthoángquathôi.ChỉcómộtlầnthằngNgộLanglàmchomẹnóbuồnsợhơnhếtlàmộtbuổitối,nóvénmànthelên,kéomẹnóđếngầncửsongcócontiệnchỉchomẹnóxemmộtvầngtrăngsớmlólênđầuhồinhà.
-Mợơi,rađâymàxemônggiăng.
-Ônggiănglàmsao?
-Ônggiăngđẹplắm.Cóhaicáisừngnhọn.
-Thếmàđẹpgì.Ônggiăngcótrònthìmớiđẹpchứ!
-Trònhẳnkhôngđẹpmợạ.
Từlúcấy,thằngNgộLangcứvắttaylêntránnhưmộtngườimớnsuynghĩnhiều.Mỗilầnmẹnóbảobỏlámànxuốngchokhỏimuỗithìnólạisụtsịtkhóc.Vànócứvắttaylêntránnhìnvầngtrănglênmỗilúcmộtca.ÔngCửHaivừavề,nónhảychoàngdậy,vuimừnghơnmộtngườiđứngtuổikhitìmđượcmộttâmhồnbầubạn,nólôitaybốnósềnhsệchđếnchỗchấnsong,chỉvầngtrăngbạccósừngvànói:
-Bannãyônggiăngkhéohơnbâygiờkiacậu.NgộLangnằmchờmãimàkhôngthấymâychelấyônggiăngcủaNgộLang.Thếđêmnaycómâykhônghảcậu?
VợchồngôngCửHainhìnnhauhồilâuvàchốcchốclạiliếcquaNgộLangđangđứngbầnthầnbêncửasổcóánhtrăngxuyênqua.Ngườivợhìnhnhưlấycặpmắtlolắngbảothầmchồng:
-"Tínhditruyềngiọtmáunhàlạibắtchúngtachorađờimộttêntàitửnữa
rồi",đểchongườichồngnghĩthêmrằng:"ĐờithằngNgộLangrồicũngchỉđếnlăngbăngmàthôi.Cáivầngtrănglưỡiliềmkiasaunàycònlôikéocáingâythơ,thơmộngấyđixalắm.Việcấycũnglàsốmệnhđịnhcảvàđiềmranhưthế.Biếtlàmsaobâygiờ;
QuangàytếtTrungNguyên,ôngCửHaiđểtâmvàoviệcsắmcổtếtTrungThuchohaitrẻNgộLangvàTốTâmvàvợchồngcũngquêncáiviệcNgộLangmêcáibónggiăngđêmtrước.
MấyhômnayôngCửHailochạylăngquăngsuốtngàynhưmộtngườibậnrộnnhiềulắm.Chốchốclạithavềmấycáimaiconcámực,hoặcítmụnnhiễuđủcácmàutươithắmvàbaonhiêulàgiấyhàngmãcùnglàquenữavàdâylạt.ÔNGCửHai,mộtngườitàihoagianghồ,đếncáituổichánsựbaynhảyvàhằnhọcvớihiệntại,đãnghĩđếnchuyệnvuicùnggiađình;
Ngườiấyđãhồitâmlại,monggâycáiêmấmchogiađìnhvàomộtngàytếtchocontrẻ.Ngườiấy,ítngàytrongcữcuốithángmạnhthu,đãđikiếmvậtliệuđểlàmcholũconcáiđènxẻrãnh.TừtrướctớigiờcáingườiấycósaoThiênCơchiếuvàohoatay,chỉđilàmđènxẻrãnhởnhữngchỗđầusôngngọnnguồnchocácthứtrẻconthiênhạ,hồmongtrảhếtcáinợáocơmchonhữngkẻdungnổimìnhvàonhữngngàythángbẽbàngmàngườitachỉsốngkhắckhoảiđểthởchodàimộthơimennồng.
Mấyngàyliềnliền,ôngCửHainghĩmãiđểtìmmộtcáiđầuđềmớilạchođènxẻrãnh.HaylàlấysựtíchTamQuốcralàm?ÔngkhôngthấyhứnglắmbởivìđãđếnbabốnlầnôngmượntíchTamQuốcrồi.Ngườitacònnhắcmãiđếnbâygiờcáiđènxẻrãnhcủaônghồimấynămvềtrước,diễncáitích"TriệtGiangphòAĐẩu"lúcTiệuTửLongnhảysangthuyềnTônphunhântrênsôngNgô,trôngcứnhưthật.CáitàilàmđènxẻrãnhcủaôngđượcnổitiếngtruyềnraxarộngquamộtvùngKinhBắclàtừcáiđèn"TriệtGiangphòAĐẩu"ấy.Cáitácphẩmấy,ngàynayôngCửHaikhôngcònnhớrađượclàđãvàotayai.Đếncáihìnhhàiôngvàohồiấycũngcònlàchuyệnbỏquanhuốnghồlàmộtcôngtrìnhtiểuxảoấythìaiđinhớmàlàmgì.
MấyhômnayôngnghĩđầuđềlàmđènxẻrãnhchothằngNgộLang,thựckhóhơnlàtìmvậnthơgieochomộtbàibátcúphúđắc.Chưabiếtnêndiễncáitíchgì,ông,hếtngàynàysangngàykhác,chỉngồibócsẳnhạtbưởivàchẻnhữnghạtnaratừnghaimảnhmột.Hạtbưởixâuvàoquephơikhô,tứclànhữngcâynếncắmvàođèngiấycholũtrẻconnhàthanhbạchchơiđènngàyrằm.Hạtnaphơinỏnắng,sẽlànhữngcáiđómrấttốt,rấtthơmchongườiănthuốclàosựtiếtkiệmvàgọnghẽ.Hútbằngruộtgàkhétlắm.
CụThượngnướngđỏcáitiêmsắtvàongọnđènthổhà,xiênmũitiêmnóngvàolònghạtna,hútmộtđiếuthuốclào,thởkhóiphào.Mảnhhạtnavừatànthìtrothuốcnơinỏđiếucũngvừatụtgọnvàođiếu.Gọngàngvàngonlànhđếnthếlàcùng.
CụThượnghỏiôngCửHai:
-Thếanhđãnghĩlàmđènthếnàochưa?
-Conđịnhhỏilạithầyvềcáitíchnàyxemcónênkhông.LàdiễnmộttíchtrongtruyệnNgôViệtXuânThu,lúcPhạmLãiđemTâyThisangdângNgôPhùSai.
-Ừ,PhạmLãigặpTâyThigiặtlụaởbếnTrữLa,hồinàycóthúvịđấy.NhưnganhCửđịnhdiễnđoạnnào?Phảilàmnhữngquângì?Đừngnênlàmnhiềuquânlắm.Cáisứcluânchuyểncủatánđènđốtlửachỉcỏchừngđộthôi.Nếudùngnhiềuquânsứquá,máygạtngangsẽyếuđinhiều.
-Conđãnghĩrồi.CáirãnhchínhlàdùngđểhìnhdungmộtconsôngchảytừđấtViệtsangđấtNgô.ỞrãnhphụấyđặtmộtcáimáygạtănvàohaihìnhquânlàNgôPhùSaivàNgũTửTư.Ởnơigócbêntrái,cũngởmộtcáirãnhphụnữa,lạimộtchiếcgạtănvàomộtchiếcthuyềnởtrêncóhìnhPhạmLãingồi;Ởcáirãnhchínhthìcóchiếcthuyềnlớn;ĐấylàthuyềnTâyThitiếnNgô.
-Thếanhchocácquânấychạyvàgặpnhaunhưthếnào?
ÔngHaiCửdúngngóntaytrỏvàocáiđĩadảmsứcónước,vẽxuốngmặtánthưmấyhìnhpháchoạvịtrícủatừngquânđènxẻrãnh.
-Thưathầykhitánđènquay,thìcáithuyềnTâyThiđitừphíatráisangphải.Khithuyềngầntớihòngiảsơn,độngđếncáiláygạtcócầnthépănvàohaiquânNgôPhùSaivàNgũTửTư,thìhaihìnhnàycửđộng.NgôPhùSaisẽưỡnmìnhraphíasaunhưlàngắmkỹnàngTâyThiỏtrongcáithuyềntiếncốngđangđithấuvàobờcõinướcNgô.CònhìnhNgũTửTưthìcửđộnghaitaynhưômlấyPhùSai,canngănkhôngnênthâunhậnlấycáihoạTâyThi.Vềphíabêntráicổđèn,khithuyềnTâyThivừalướtquacáitrụcmáygạtởrãnhphụphíatráithìchiếcthuyềnconcóPhạmLãilộnngượcđikhuấtvàogócđèn;Thầynghĩthếnào?
-Anhdànquânthôngđấy.Thànhrahết...bốnquânTâyThi,PhạmLãi,PhùSai,NgũTửTư,ừ,bốnquânva..haiconthuyền.Chưalấygìlàmnặngquásức
quaycủatánđèn.Cóthểthêmmộtquânnữa.
-ÝthầymuốnthêmmộtquânTháitểBáHynữa,thưathầyphảithếkhông?Vâng,cócáiôngháitểnữavàonócũngvuitrò.Phảithêmmộtcáimáygạtnữachocáiôngnịnhthầnvongquốcnày.LúcthuyềnTâyThiđến,trongtruyện,chínhThấitểBáHyrađónTâyThi,vàtừđấy,đãgâyđượccôngtrạnglớntrongsựđưaNgôvàođườngdiệtvongthoeđúngcáiýViệtvươngCâuTiễn.
CụThượngvàôngCửHairacônglàmnămquanấychochiếcđènxẻrãnhlấytênlà"NgôvươngcựgiánnạpTâyThi".
Côngviệcchẳngcógì,vậymàcũngmấtđếnhơnmườihôm.ÔngCửHaitìmnhữngmẫunếnbạchlạprấttocháycònthừalạitrênđầucácđènnếnthiếcSôngNgântrênbànthờ.Vàđilụclọithêmnhữngmẫukhácnữatrongtủđẻchonóđủ.Mẫunếncủanhữngkỳgiỗxaxôicònlại,vẫnchưamấthếthẳnnhữnggiọtnướcmắtsápcủanhữngngàyhươngđènnămtrước.ÔngCửHaiđemđốtchảyvàhọpthànhđượcmộttảngsáplớn.Ôngchuốtquânđènxẻrãnhvàlấysápnàylàmcốtchoquân.Cũngmaymànhữngmẫusápthừakiađủdùng,chứkhôngthìcũnghơirầyvìcáikhoảnvậtliệunày.
Độnàynhàtúnglắm,mọiviệcmuabánđềulấytiếtkiệmlàmđầu.ĐãhayrằngônghuyệnThọXươngvẫncóđưaraluônđểcấpthêmvàoviệcchitiêutrongnhà,nhưngôngCửHailấythếlàmphiền.
Thếlàtạmxongmấycáicốthìnhngười.Bâygiờmớibắtđầulàmđếnđầungười,mặtngười.ThằngNgộLangngồichồmhổmbêncạnhbố,hỏiluônmiệng:
-Tạisaocáimặtnàycậuđểtrắng,cáimặtkháclạicóhaichấmđỏvàcáimặtkiacậulạibôiđỏhếtcảđi?
CụThượngđangngồilấymụnlụaxanhđỏbóthànháoxiêmchoquânsáp,cườivàbảo:
-Cháuđừngcónghịchthìchóngcóđènchơi.Mặttrắnglàquanvăn.Mặtđỏlàquanvõ.Nhữngngườitrungthầnnghĩasĩcũngđềumặtđỏcả.Ngườiphảnnịnhthìmặttrắngmốcđiểmmấyvệtđỏnhờnhờ.
NgộLangngồinhưnghĩ,chỉvàolũmặtngười:
-Thếraônglàmchocháumộtcáiđèncócảngườinịnhvàngườitrung,quan
vănvàquanvõđấyà.Saoôngkhôngchoquânđènmặtđỏtấtcảđi?
ÔngCửHaiđểcôngnhiềunhấtkhigọtđầungườibằngmaicámực,gọtđếnmặtPhạmLãivàTâyThi.NàngTâyThiphảicókhuônmặtđẹpđólàlẽtấtnhiên.NhưngnghĩđếncáithúvịcủamộtđờingườinhưlúcPhạmLãidámbỏlạisaumìnhcảmộtcáigiàusangnhấtnhì,đichudungũhồ,nghĩđếnphútấytrongcáisinhbìnhmộtngườicổtích,ôngCửHaicũnglàmkuônchoPhạmLãimộtcáimặtrấtđẹp,cấyvàođấymộtbộrâunămchòmđennhánh.NgộLangcũngtỏýthíchcáiđầuPhạmLãivàcảcáiđầunàngTâyThinữa.
Cáiđènxẻrãnhđãhoànthành.Cáitánđènxẻrãnhtoquá.Phảithấpđếnmườiconbấcnơiđĩađầusở,cáisứcmạnhcủalửamớiquaychạyđượctánđèn.Ngàyđầuthángtám,ôngCửHaiđemđènrathử.
CóngườihọctròcũởSơnTâyvềquaHàNội,biếtôngcửcócon,đemđếnbiếuthầyhọccũmộtcáibánhdẽomặttrăng,mặtbánhtomộtthước,thếnàolạinhầmngayvàogiữahômôngcửHaithửđènxẻrãnh.Ôngbàyđènrasân,đốthếtcảmườiconbấccháysáng.Ôngbàyluônrasânbộđồtrà,mờicụThượngrangồivàocáighếđẩuđãđểsẳtrướcđèn.CụThượngngồiănbánh,uốngnướcvàtrịnhtrọngnhưngườiđượcmờitớiđểđịnhgiảithưởngchođènxẻrãnh.Rồicảnhàmỗingườimộtmiếng,trôngvuivẻlạ.VuinhấtlàNgộLang.CảđếnconTốTâmbéthếmàcũngănđượchaimảnhbánhmặttrăng.
Quânbắtđầudiễnvòngđầu.Mặttrướcđèncónếnsoivào,sángnhưmộtsânkhấurạptuồng.THuyềnTâyThitừtừtiếnvàosânkhấu.Lúnàngvàođượcđếnphầnbasânkhấu,lướtquachiếcthuyềnPhạmLãi,độngđếncáimáygạtthứnhấtởgóctráiđèn,thìthuyềncủaPhạmLãiquayvàotrongvàlẩnmất.NàngTâyTHivẫnxuôitrênsôngNgôrồitiếnvàonộiphậncủađấtNgô.Cáimáygạtởgócphảicổđènđộngđánhxịchmộtcái,thìtrênhònnúigiảsơnlàmbằnggiấytrangkimđốtđèn,NgũTửTưbắtđầuômlấyPhùSaivớidángđiệucủangườitôitrunghếtsứcngănchúa.Nhưngdướichângiảsơn,cáingườinịnhthầnlàTháitểBáHyđãđonđảđigầnlạithuyềnTâyThi,giơtayranhưđónlấy.Trêncáinúigiấy,haihìnhtôivàchúakiavẫncửđộngnhưbannãy,mộtngườitỏvẻcanngăn,mộtngườirabộkhôngchịunghe.ThuyềnTâyTHidướinày,đisâumãivàođấtNgôvàkhuất.Vậylàđủmộtvòngđènxẻrãnh.
NgộLangnhảylênmàcười.Cáiđènnàylàcủariêngnóđểbàycổngàyrầm.ConTốTâmkhoamãihaichânvàhaitaycókhoábạc,vànhưmuốnxà
xuốngchỗđènsáng.Rồinókhóc.MợCửHaibảochồng:
-Haylàlàmchomỗiđứamộtcái.Càngđôngđèncỗcàngvui.Giữamâmcỗ,bàymộtcongàuốnhìnhôngLãVọng.NgộLangđãcóđènxẻrãnh.GiờlàmchoconTốTâmmộtchiếcđènkéoquân,chonókhácđi.
Ngayngàyhômsau,ôngCửHailạitúibụivàoviệclàmđènkéoquân.Ôngđãđemmộttậpsáchthơcũra,lộtmấtmấycáibìasơncậy,cắtbìara,ghéphaimãnhbìalàmmột,dánlậilàmhìnhngười.TốTâmthìchỉchơiđếnđènkéoquânthôi.Nhưngdùsao,ôngCửHaicũngđểhếtcôngphuvàoviệclàmđèn.ChiếcđènkéoquâncủaconTốTâm,đếnhômbàycỗrằm,cũngcònhơncácbàncỗnhàkhácởchỗnócónhữnghaichiếctánkia,mỗicáitánănvàomộtđĩađèn,mộttánxoayvòngtheochiềuthuận,mộttánxoaytheovòngnghịch.Đènchạyhaivòngquân,mộtvòngtrẩyđi,mộtvòngtrẩyvề,vuimắtlạ!Lạicònđèncávàthiềmthừnữa.
MợCửHaingâmsẳnmộtvạiócvàbửanhữngquảbưỡirấtkhéo,cốtgiwũnguyênvẹnlầnvỏ,trổvàovỏnhữnghìnhtrámthủng,đểhômsauconnócắmvàotrongvỏbưởinữngcâynếnhạtbưởikhô,thắplênrồithahồmàlăntròncáithứđèncùấytrênmặtđất.
ÔngCửHaitìmlênvùngHồTâyđặtrượusenthứcótăm.
ChưaChưabaogiờcáiTếtTrungThunhàôngCửHainhộnnhịpđếnthế.
Báooán(khoathicuốicùng)
ỞcuốnlịchnămấybìavàngnhoènétsondấukimấntòaKhâmThiênGiámcỏniênhiệuDuyTânthậpniên,ngườitathấytiếtthuphânvàngàylậpthuquađãlâurồi.
Mùamưadầmthángchínchỉlànhữnggiọtnướcmắttriềnmiênthanvãncủakìthấttịchcònsótlạimãiđếnbâygiờ.XứđồngchiêmSơnNamhạđãbiếnthànhmộtvùngnướcmấthẳnbờ,trênđónhấpnhônhữngconđòđồnglítí.Ngọnsóngđồnghỗnloạnvỗtungbùnvàomépnhữngconđườngđấtthônhuyễnvànhữnglũtregiàướtát.LàngmạcvùngquêNamÐịnhnhoilênkhỏilànnướctrắnglạnhnhưnhữngquầnđảohoangvu.
Nướcmộtmùamưahợpcácxứđồngchiêmlạithànhmộtkhốilớnvàtrêncáiđoànkếtcủanướcđồnghiuquạnh,nhữngconthuyềnthúngđivềnhiềunhưlátrerụngmùathu.Đêmmưagiỏ,mặtnướcbằngrộngâmhưởngrấtxacáitiếngkêuđánhcướpnhómlêntừnhữnghòncùlaolẻloi.
Bênbờđườngcáiquan,hoahoènởvàngkhè.DậmhoèđấtSơnNamhạtrổbôngđãtừlầu.Hoèđãrầucánh,màuvàngúatốimãixuống.
“Hoèhoahoàng,cửtửmang.”
Thấydậmhoèngảmàuvàng,lòngnhữngngườicóchứbắtđầubậnbịu.Dướimảnhtrờisụtsùi,hoahoènởđều,làmấmlạilòngngườisĩtơtưởngđếnsựhiểnđạtvềsaunày.MàuvàngcủasắchoanơidậmhoèdàiđãnhắcbaonhiêuhọctròvùngSơnNamhạnghĩđếncáimàuvàngmộttấmgiấycáotrụcphongtặnghoặclàphầnhoàngmaisauchohaiđấngsinhthành.
Ômkhưkhưmộthòmkinhtruyệnsũngướtnướcmưa,ngồitronglòngmộtchiếcđòđầyđangtìmlạibếncũ,ôngĐầuXứEmnghĩxemgiờxuốngtỉnh,nêntrọnhàaichotiệntrongsuốtmộtkìthi,vìnhàbàPhùngđãchậtchỗrồi.
HoahoèlảtảđánhrớtnhữngcànhvàngnâucuốicùnglênbảvaibaonhiêuhọctròcácvùngđổvềtỉnhNam.Nămnaynhànướcmởkhoathi,mộtkhoathicuốicùng.Cónhữngôngđồgiàtócrâuđãngảmàuvìsựđùanhảcủacôngdanhđánhlừamìnhsuốtmấyphen,chuyếnnàycũngcốchenra,hồvớtlấymộtchútphấnhươngcuốimùacủatriềuđình.
TrườngHàNamhợpthikhoaMậuNgọcóôngĐầuXứEmdự,cònnhộnnhịpgấpmấykhoaẤtMãotrước.
KhoaẤtMãotrước,ôngÐầuXứAnhbịloạingayvòngđầu,baykìkinhnghĩa.
KhoaMậuNgọnày,ôngÐầuXứAnhnhấtđịnhkhôngđinữa,mặcdầukhoanàylàkhoacuốicùng,saunàybãihẳnsựthicử.Ởvàobuổigiaothời,nếungườitacòncáilòngcôngdanh,thikhoathiMậuNgọlàmộtcơhộicuốicùng.TừMậuNgọtrởvềsau,sẽmởmộtthờikhác,chữHánchỉcònlàmộtthứxaxỉphẩmtrongcõihọcvấncủamộtlớpngười.Từsaukhoanày,cáilều,cáichõngchỉcònlànhữngvậtcổtích,mỗikhinhắcnhỏmtớilạigợilạimộtchútnhớtiếctronglòngmộtđámngườimệtmỏicònsốngthêmmộtngàylàcàngchỉthêmmộtngàybỡngỡvớiphonghộimới.
ÔngĐầuXứAnhnhấtđịnhkhôngnộpquyểnkhoanày,tuybaonhiêungười,từQuanĐốctỉnhchođếnanhemđồngsong,thảyđềugởihyvọngvàoông.Thơphúlàmrấtnhanh;sáchnhớcóthểvạchratừngchương,từngtiếtmột.Tínhngườilạiđiềmđạmđahậu:aiaiđềukhennhàôngcóđấthọc,rồilạilấylàmlạchoông.Cómộtôngtamtrườngkhoatrướclạingờrằnghaykhoanày,tạinhànướcbắtđámsĩtửphảichụpảnhdánvàoquyểnnộpmàôngĐầuXứAnhkhôngđichăng?Cómộthôm,ôngcùngmấyngườidạochơiởphốhàngThao,nhậnđượctinnàychínhôngĐầuXứAnhđãkêu:“Từtrướctớinay,cóbaogiờnhưthế.Bềtrênđãiđámsĩphutrongnướcthậtkhôngracáigì.”
HômngườiemlàôngĐầuXứEmxuôitỉnhđểsửasoạnđithi,ôngĐầuXứAnhđưarakhỏicáidốcđầulàngvàlúcôngĐầuXứEmđãngồigọntrongconđò,ôngdặn:
-Xuốngtỉnh,nhàbàPhùngđãđôngngườiởtrọrồi,cóphảiởchỗkhác,chúcóởđâu,cũngcứlạiđấymànhắnchotôirõ.Đếnhômcácquantiếntrường,cữhạtuầnthángnày,thểnàotôicũngcómặtdướitỉnh.
Vốntínhphongtìnhngườiemđứngdậy,làmchiềngconđòđầy,nóivớilại:
-CôTrinh,congáiútbàPhùng,hìnhnhưvẫnchưalấychồngphảikhônganh?KhoaTýngàytrướcanhcũngtrọởđấyphảikhông?
Đáplạicáivuiđùacủaemmuốntiếtnỗihoanlạcrangoàimộtcáchquáđộđểtrấntĩnhcáirốirentrongbụngmộtngườiđithi,ôngĐầuXứAnhđãnghiêmnghịmộtcáchbấtđắcdĩnóilảngrangoàicâuhỏi:
-CứquanhquẩnởphổCửaTrườngấythôinhé.Ðivềnótiệnhơn.Ởđấydễgặpanhemcácnơiđổvề.
Biếtđấylàmộtcậuhọctròxuốngtỉnhthi,mấyđámhàngxáongườilàngtrênquađâyghéđòxuôichợ,khôngnhaonhaolênnữanhưlúcmớinghiêngmạnđòvừarồi.Họravẻnểnang,ngồithuhìnhlại,quơlạimộtgócmấylũtaynảivàbịcói,cốtđểdọnchocáingườicóchữkiamộtchỗngồirộngrãi.Đáyconđódínhchắcvàođấtsétlòngbếnnông.Côhànggạo,buộclạimũikhănmỏquạ,nhìncậukhoákhôngmỏimắtvàmỗilúcngượngnghịulạinhổxuốngđồngnướcmộtbãiquếttrầu.Gióđồnghômnaykhôngthổi.Bãiquếttrầuđỏlặngimgiữalànnướcnhợtnhạt,rồichậmchạptanhòavàonướcđồngchiêm,mỗikhinhìnrộngra,chỉrặtmộtmàubaolanhờnhờ.Ngườiláiđòmặcáotơiphủkínthânhình,chụpnónmêlấpcảmặt,đãrútđầusàokhỏimặtnước.Conđòđầycựaquậy,bốcnhẹ,rồitrườnmìnhraxa.Trờibắtđầunổigiỏrét.Mưathulạilộpđộprớtxuốngđámáotơinónlácủamộtchuyếnđòđồng.Dướigốccâyhoègiàởdốcđêlàng,ôngĐầuXứAnhvẫnchưachịutrởgót.
SớmtinhmơngàyhaimươinhămthángchíncácquanlàmlễtiếntrườngtạikhutrườngthiNamÐịnh.Haichiếclọngvàngphủnghiêngxuốnglácờvàtấmbiểncỏchữ“phụngchỉ”“khâmsai”vàbốnchiếclọngxanhghésátthấptịtxuốngcáiđầubạccủamộtôngđạikhoa.Mùinghivệmớiphảngphấtíthômtrướcthìsớmnayđãchanhòanổidậytrênmộtkhoảnhđấtmàmọikhichỉcóhoangvuvàbằnglặng.
Ánhsángbanngàyđivắngmãitựnhữngđâumàđếnbâygiờvẫnchưathấytrởvề.Từhômcógióvàngphamùicơnbấcđếnnay,ngườitachưabaogiờthấycáiâmutẻlạnhđếnnhườngấy.Mãiđếnbâygiờlàgầngiữagiờthìnrồimàtốivàsángvẫncònchưaphântáchhẳnra.Ngườitađứngbaoquanhđàncúng,vẫnchỉthấyánhsángmấychụcngọnnếnbạchlạprọivàolớpdahoenốvệtlửacháycủađàntế,trênđóphủphụcbacỗtamsinhcòngqueo:mộtcontrâuvàmộtcondêđenthuikèmmộtconlợncạotrắngmởtocặpmắtchết.
Mặtđấtsánghơnnềntrời.Cõitựnhiên,mộtbuổisángmùathucócuộctếtiếntrường,hìnhnhưđanglắngchờmộttaibiếngì.Giócũngkhôngmuốnthổi.Mấyngọnsápkhônglunglay,vệtkhóixámnơibìnhhươngbốclênthẳngthắnnơibàntamsinh.
NềntrờiphươngĐôngđánglẽphảihửnglênđểđónlấychiêudương.ThếmàởđấychỉrặtmộtthứmâyđụcđùnlênnhữnghìnhQuỷÐôngvà,nơiphíaTây,mộtcáicầuvồngcụtmộtchân,tôlêntrêntạovậtcótangma,nhữngmàuxanhđỏrựcrỡvàrờnrợn.Trongcảnhâmdươnghỗnloạnkhôngchiabiệtrõ,quanchánhchủkhảotrườngHàNamhợpthikhoaMậuNgọ,
đangtếcáotrờiđấtvuathầnthánhvàsuýtsoakhaixongtên,tuổi,quê,quánngàikhấn:
“…Báooảngiả,tiênnhập,báoângiả,thứnhập…”
Cólẽđoạnkhấnnàylàkhoảnchútrọngnhấtcủalễtamsinhvàđãđượcquỷvàthầnchứnggiám.Ngườilínhtuầnmặcảonẹpđỏvừađượclệnhđổchénrượucúngxuốngtànlửađốngvàngđanghoádởthìnhữngđầungọncỏmayimlìmnơibãitrườngthiđềurunglênmộtnhịpvàtheomộtchiều.Ngườita,hồinãysốngmộtcơnmơgiữakhoảngbanngàyuuất,bâygiờtrôngthấymộtcơnmơđangtàndần.Mộtthứgióuhiểnthổithốcmãivàobãitrường,nghelàosàonhưcótiếngngườichenchúcvàchạyvàochoánchỗ.Nhữngcâynếncháyvạtngọnbỗngtắtphụthết.
Khônggìxavắngbằngcáiđộngđậytrongđìuhiucủamuộnloài.
Trờiđấttrongsánglạilầnlần.
HaianhemôngÐầuXứNgoạt(lấytêntụccủalàngnguyênquánlàCổNguyệt)lữngthữngravề,ôngĐầuXứAnhbụngbuồnlắmmàkhôngdámnóira.
Banămtrước,cũngngàytếtiềntrườngnămMão,cảnhtrờiđấtcúngâmthầmgầnbằngngàynày.Quanchánhchủkhảokhoaấy,theotụclệquencủamỗikhoathi,cũngcúngtamsinhkhấnmờinhữngoanhồnnênnhậpvàotrườngtrướchếtmàbáooảntrảthù.RồiôngÐầuXứvàotrường,rồioanhồnhiệnlênngayởkìđệnhất.Mộtngườiđànbàtrẻ,xoãtóc,ẵmcon,hiệnngaylêndướilều,ngaychỗđầuchõng,kêugàogiữrịtlấytaykhôngchoviết.Gàokhócchán,ngườiđànbàấylấymớtócxoãquấtvàomặtôngcứbỏngrátlênvàcườisằngsặc,lấynghiênmựcđổvàoquyểncủaông.Lầnấyôngxincánhquyểnđếnhaibathứ.Vẫnngườiđànbàquấynhiễukhôngtha,đểquyểnôngcứtìốmãi.Lúcgầnchiều,ôngnổimộtcơnđaubụnghoắcloạn,phảibỏdởkìthi,nhờngườidìuvềnhàtrọ.Thếlàôngbayngaykìkinhnghĩa.MộtngườiđầuxứhaychữvàđượcQuanĐốckhenngợiluônmảhỏngngaynhấttrườngthìcóthảmthươngkhông.Cũngmaymàcòncóngườilấyđượccáibảnthảogiápbàicủaôngđemvề,ôngcòngiữđượcđếngiờ,nếukhôngthìnhụcchogiasáobiếtlàchừngnào.Ôngcụthânsinhraông,cụHuấnlàngườinổitiếngmộtvùng,ôngxemlạibảngiápđưachocácbạnđọc,aicũnglấylàmtiếc.Hơivănđimạnhnhưthếcóvàođếnkìhộithicũngcứlọt,mọingườiđềuchắclưỡitiếcrẽ.Cáingườibạncùngmộtvivớiông,saukhiđemtrảôngcáibảngiápđó,đãtìmđếnphòngtrọđưatạôngba
chụcquantiềnkẽm:
“Ðạihuynhlúckhôngmaylâmbệnhrờibãitrường,phảibỏlạitrêncỏbảngiápbàikinhnghĩa.Làmộtngườitựbiếtmìnhbấttài,tiểuđệđãmạnphéphiềnhuynhđiềnvàoquyểncủađệnhữnglờigấmhoađanhthépbịbỏphíkia.Nayđượcvàokìđệnhị,gọilàcómónquàmọngửilạixinđạihuynhnhậncho”.
Biếtlàcóoanhồnhiệnlêncốphákhôngchomìnhmởmặtvớithiênhạ,ôngđểtâmtraxétchuyệnnhà.Thìra,lúcsinhthời,cụHuấnđẻraôngđãphạmvàomộtviệcthấtđức.LúcsinhthờicụHuấn,cụđãmanglấytráchnhiệmtinhthầnvềcáichếtcủamộtngườinànghầutàitìnhnổitiếngmộtthời.Ngườithiếpđó,lúctựải,đãcómangđượcsáubảytháng.Cáiâmoánấycòntheođuổiôngmãi,nếuôngcứcònlềuchiếuởcửatrườngthi.Đấylàlờingườithiếpđólúcốpvàoconđồngkhiphụlên.NàngxưnglàcôvàgọiôngĐầuXứAnhlànó,cườisằngsặcvàgiọngnóithethé:“Nócònđithi,côcònbáomãi.Cácngườihỏicômuốnnhữnggìấyà!Cômuốn,cômuốnnóphạmhuý,chonóbịtộicảnhàkia.Nhưngnhànócũngcỏmộtôngmãnhthiênglắm,côkhôngtànhạinóđượcnhưlòngcômuốn”.Conđồngchỉlắclưnóicóthế,nếucógặnghỏithêmthichỉkhóchuhurồilạilănramàcườinhưbịcù.ÔngĐầuXứlạnhđếntuỷxươngsốngtrongngười.Vàlonghĩtừấy.
KhoathinàyôngđịnhkhôngranữađểôngĐầuXứEmnộpquyểnthôi,thửxemhồnoancócònbáođượcnữahaykhông.Ôngtinởhọclựcngườiemruột,saocũnglấyvềcholàngNgoạt,hênracũngđượccáiTúTài.Khoacuốicùng,thêmphầnluậnquốcngữvàphéptínhvàđolườngtheolốihọcmới,nhưngchúnóthôngminhvốnthiênbẩmvàgầnđâytânthưvàtoànphápđọcrấtnhiều,cũngkhônglấygìlàmngạilắm.Nhưngmàphúcphậnconngườita,ởmộtsĩtử,biếtsaomàđịnhđoạttrướcđược.
Cònnămhômnữamớinhậptrường.Mãiđếnngàysócthángmạngđôngmớigọitênbốnnămngànngườivàokìđệnhất.Cơmnhàtrọ,luônmấyngàynay,bữanàocũnghếtmộtbìnhrượu.
VàomấyngàymongchờhaianhemôngĐầuXứ,nhữnglúctrờingớthộtmưa,thườngnhẩnnhaởphổhàngGiấy,chọnmộtthỏimực,thửlôngmộtcâybútthỏhaylàsoilênánhnắngmộtgiấybản.ÔngĐầuXứAnhcốquênchuyệncũhếtsứcvuivẻtrongkhiđilụclọigiấybútchoemởcáccửahàngsáchphốhàngGiấy.Nhữngngườivănnhânlượnlênlượnxuốngnơiphốnàynhiềuđếnnỗikhôngnhớđượcmặtvícógặpngaylạimộtlầnthứnhì.
Cáicửahàngsáchgọnghẽ,xinhxắnđượcnhiềuthầykhoáluitớinhấtlàcửahàngcôPhương.Ðámhọctròvàocửahàngcôđểmuacũngcó,vàđểnghỉchânvảgiảitrícũngcó.CôPhương,ởphốhàngGiấy,ngàytrướclàmộtngườiđanhđáchuangoacótiếng.Cómộtlầnmộtcậuhọctròvàohàngcôchọnbút.CôđưabútSongLan,ThanhChi,NhấtChirồiKiềuLan,rồiđếnLanTrúc;ngườithưsinhmặttrắngrútthápbút,chobútvàomiệng,ấntoèđầubútvàolòngbàntayxoè,đểthửsoilôngbútlênánhsángcóđếnmấymươilầnrồimàcứlắcđầuhoài,chêxấu.AnhchàngnhấtđịnhhỏichođượccáithứbútTảoThiênQuânmớichịulấy.Thấythầykhoáănmặcđồvảixuềnhxoàng,côPhươngragiọngbỉthử:“CóTảoThiênQuânlôngtrắng,nhưngmànhữnghaiquanmộtchiếc”.Tiếpcáinguýtdàicủacôhàngsáchcàngngồigiãithẻthêmra,ngườithưsinhmặttrắngchỉtaylêntíttrênđầutủ:“Phải,TảoThiênQuânlôngtrắng;cócònthứnàonhữngnămsáuquanmộtquản,côlấychotôichọn”.Lúcnóicâunày,thầykhoácốdằngiọngvàochữ“những”,cóýbảothầmchonhàhàngbiếtrằngnênkhinhngườivừavừachứ.CôPhươngbẽnlẽn,nhưngcũngcốđứngdậylấythứbútquýcấtmãitrêncùngtộtlớptủ,đưachothầykhoá,chỉđợinếuanhchàngkhôngmuanổichiếcnàothìsẽmắngmộttrậnnhưtátnướcvàomặtchobõghét.LấyluônmộtlúcbốnchiếcTảoThiênQuân,trảtiềnxongxuôi,ngườithưsinhmặttrắngdúngmộtngòibútvàomộtmảnhgiấynơimặthàng.Nhữnggiòngchữviếtrấttốtkia,sựthật,chỉlàmộtbàithơchữnóimátcôhàngcótínhchỏnglỏn.Từđấy,côPhươngđâmragờmnhữngthầykhoácótínhỡmờvàtrởnênrấtngoanngoãnđốivớibạnhàng,bấtcứlàai.Saucôhỏithêm,mớibiếtngườithưsinhrấtkhótínhtrongsựlựabútvàtácgiảbàithơbónggiỏấylàcậuĐầuXứNgoạt.NămMão,phongthanhngườithiếuniêntàihoaấythụbệnhtrongtrườngvàbỏdởkhoathi,côPhươngđãramặtáingạitiếcthanvớinhữngngườichungquanh.TrongtâmmộtcôhàngsáchnhỏphốhàngGiấy,đangnhúlênmộtcáimầmcủayêuthương,gắnbóvàđợichờ.
ChođếnmãiNgọnămnay,ôngĐầuXứNgoạtmớitrởlạicửahàngcôPhương.ÔngÐầuXứEmcònlầnlựangoàimặthàng,chưabướcvàonhà.
Trênmấytấmcửalùangảxuốnghaicáimễgỗ,nhôhẳnravỉahè,mộtcuốnChinhphụngâmdiễnnômđãghìmbướcôngĐầuXứEmlại.Thấycóbóngkháchvàohàng,côPhươngđặtcuốntruyệnLụcVânTiênxuống,lấymóngtayđảnhdấuvàocáiđoạnnàngKimLiênđang“đẩyxechochịquamiềnHàKhê”,sắpcấttiếngchàokhách,bỗngcồngờngợ,tủmtỉmmuốnbậtnhưcười.Cônhìnkhôngchớpmất,đôimálúmđồngtiềnphơnphớtnhuộmđào-cáimàuhoađàongàynămnọ.
ÔngÐầuXứAnhhơiluốngcuống,chưabiếthỏimónhànggìthìmaymắnquá,ôngÐầuXứEmđãtiếntheovàopháhộcáiyênlặng.
-Nàyanh,lấymộtcuốnChinhphụbảnnôm,vềnhàtrọtangâmngachơichonóhếtmấyngàyđợicáibảngnhậptrường.
-Ờthíchđượcngâmngathìcứlấyvề.Cógìmàphảibànbạcnữa.
CôPhươnghếtnhìnngườianh,lạinhìnsangngườiem.Côđoánhọphảilàanhemruộtthìmớigiốngnhaunhưtạcđếnthế.VảchănghồigầnđâycôcóngheđếnôngĐầuXứAnhcũngcómộtngườiemđỗÐầuXứvàtàihoađãlàmtrộicảmộtvùngtỉnhNam.Ðúnglàngườimuatruyệnnàyđây.ChưabiếtchuyệnôngĐầuXứAnhkhôngnộpquyểnthikhoanày,côPhươngtựnóivớimình:“Huynhđệđồngkhoa!CảilàngCổNguyệtchuyếnnàythahồmàrướcsách.Tronghaianhem,chảbiếtaisẽtủtài,aicửnhân.MọinămhaitrườngHàNộivàNamĐịnhhợplại,lấysáumươi
tưcửnhân.Nămnaykhoarốt,nhànướcđặccáchlấynhữngchínmươitưcửnhânvàcũngnhưmấylầnthitrước,cứmộtcửnhânthìbatútài.LọtsaođượctayhaicậuÐầuXứnày.”Côkéocáiấmgiỏtrongbụctrongra,giởnắpấmthămcáinòngchiếcấmsứ,róthaichén,cốhạthấpvòiấmxuốngđểnướckhôngnổibọt.
-Mờihaithầyquábộvàotrongnàyxơinước.Nướctrànụướpsóivừaphađấy,nênmớidámmờihaingàitânkhoa.
CôPhươngcười,tựchocâuchúcsớmsủađólảcóduyênlắm,hẳnlàphảihaylắmvàanhemôngĐầuXứCổNguyệtphảithưởngthức.Thấyhọcứđứngtrântrânrađấy,côPhươngthudầnnétmặtxởilởilạivàngồingẫm,càngnhậnthấycáivôduyênvàvôlícủacâunóivừarồi.Aingườitachưathicửđượcmộtkìnàomàđãchúcvớitụng.Chođỡngượng,côlạimời:
-Haithầyxơichénnước!
ÔngĐầuXứEmchẳngbiếtcáigìcả,cầmchén,uốngluôn,tưởnghễcứvàomuahàngngườitalàmìnhcóquyềnđượcxơinướcmời.Khốnnạn,nàomàtrướctớigiờanhcóbaogiờnóichuyệnchonghecáiđoạntìnhduyênthầmkínđãmấynămnaygiữaanhvớicôhàngsáchđâumàbiết.ÔngÐầuXứEmthấyanhcòntrùngtrìnhchưachịungồixuốngcầmlấymộtchénnướctràmàđầulưỡirấttinhcủaôngphảinhậnlàthơmngon,ôngcàngchèokéoồnmãilên.
CôPhươngcũngphảiphìcườivàlàmchoôngĐầuXứAnhcườiluônthể.Conngườinàođãbiếtedèvớicuộcsống,nhữnglúccảnhngộtinhthầnsớmkhôngchomìnhphỉsứchưởngthụkhiởvàomộtcảituổiănvàngủđànglẽphảinhiềumỗilầnđượcvuicườitrênmặt,thìcáicườiấythậtlàthoảđáng,thậtlàđầyđủvàlạixinhđẹplàkhácnữa.NhânmộtcáivuitươithếchonétmặtnghiêmtrangluônluôncủaôngÐầuXứAnh,côPhươngnóimộtcâumàsựthânmậtriêngtâyđãkhôngcầnâmthầmnữa:
-KhoaNgọnàylàkhoacuốicùng,ôngĐầuXứnêngiữmìnhlàmtrọng,chớcóđaubụngnhưkìnămMãomàđểthiệtthòinhiềuchovùngSơnNamhạlắmđấy,ôngạ.
Ðếnchữ“ôngạ”ởcuốimộtcâunói,giọngrấtthànhthậtcảmđộng,côhàngsáchcólàmragiọngbônglơnchonónhẹbớtsựthathiếtcủamộtcâunóiđãlỡnhời,đãthốtratừđáymộttấmlòngđểđisátvàomộttấmlòngkhác,bấynaycũngvẫnchờlúcđượcđãiđằng.Sựrấthữutìnhmàcốlàmravôtìnhbằngmộtcáigiọngcốgòlấy,làmsaochotránhkhỏisựnhậnxétthôngminhcủaôngĐầuXứAnhđược.Ôngbiếtlắm.ÔnghiểucôPhươngđểýđếnônglắm.Khôngcầncácbạnnóichohay,khôngcầngặpgỡ,khôngcầnâmtíntiêuhao,banămnayrồi,linhtínhbảochoôngbiếtthế.Nhưngtừngàyvấpngaykhoathiđầutiên,ởmộtkìđệnhất,ôngbuồnuấtvôhạnkhinhậnthấymìnhracócònlềuchõngnữacũnglàchỉđếlảmsốngdậy,trongvòngoantrái,mộtcáioáncừuxưacũcủaôngchadilại.Mộtcáioanhồnđãhiệnlênđểpháhại,đãốpđồngvàomiệngngườisốngđểthốtratoànnhữnglờihằnbọc,cáioanhồnấykhôngchịubuôngthaaibaogiờ.Hoáchonên,rớtkhoaẤtMãongaykìkinhnghĩa,ôngnhậnluônchonólàkhoacuốicùng,chẳngcầnphảiđợiđếnkhoaMậuNgọcuốicùngnày.Ngaydạoấy,ôngnóirấttorằngônglàthísinhcủamộtkhoathithôi.Côhàngsáchkhôngrõ,vẫntưởngôngcòncóbụngvớisựlềuchõng.
NgắmkĩcôPhương,ôngthấycáiđẹpcủacôgiàdặnhơnngàynămtrước.Muốnnóithêmvàiýnghĩvuitươinữavàoviệcđánhgiácáiđẹp,ôngĐầuXứAnhbỗngngừnglại.Bởivì,–quái,saomãiđếngiờôngmớinhớnhậnra–khuônmặtcôPhươngcũnghaohaotợnhưdiệnmạongườiđànbàẵmcon,xoãtócngồirúkêuthannơiđầuchiếcchõngtreởtrongtrườngthikhoanọ.TựnhiênôngthấycôPhươngkhônghiềnbậunữa.Ôngnghĩđếnnhữngcáighêsợmàmộtcáisắcđẹpcóthểgiấudướinụcười.Ôngnghĩđếnnhữngtruyệnmaquáilúcthayhìnhbiếnthểkhimuốnhãmhạiđámhọctrò.Ôngnhớlạicáicườigằncủaoanhồnkhihiệnthànhngười,quấtđuôitóctrầnvàomặtôngchoônghônmêđivàcầmnghiênmựcđổchanhoàxuốngquyểnthi.Cáioanhồnấyđãlêntiếngnói,thềquyếtlàmchongười
sốngphảilụnbạimớinghe.BiếtđếnlúcnàocáingườinànghầucụHuấnmớinguôigiậnvàcáiâmoánkiahếttheovếtông.Chuyệncũcủachahồisinhthờiđilạivớingườitathậtôngcũngchưarõhẳnđầucuốinhưthếnào.
-Vâng,nhàcóthứmựcKiêuKỵđấyạ,côPhươngnhanhnhảutrảlờiôngĐầuXứEm.
Choàngtỉnhcơnsuynghĩ,ôngđãvộibắtlấyviệcmuamựckhuyênemkhôngnênlấymựcKiêuKỵ:
-ÐithikhôngaidùngmựcKiêuKỵ.MựccủaxãKiêuKỵchếrấttốt,chỉhiềmmỗikhiviếtxuốnggiấy,nócắnbềnchắcquá,khótẩyđilắm.CôlấychomấythoiHoàngTamSương–vâng,nếuhếtthứchữvàngrồi,côchothứchữbạccũngđược.CáithứmựchiệuDiệuTự,“nhàta”báncóđượcchạylắmkhônghảcô?
Chà,ngườiănnóisaomàxuôitaidễngheđếnthế.CôPhươngnhìnôngĐầuXứAnh,nhẩmtrongócmấychữ“nhàta”,tưởngđếncáingâythơcủamộtđôivợchồngsonkiatronglúcbùkhú,chỉmảnhtrăngcủacảthiênhạmànhậnlàcủariêngcủa“nhàta”,côvuilòngquá,suýtquêncảviệcsoạnthoimựcchokhách.
-Côchotôiluônthểítchụctờgiấylệnhnữa.
-Mấychụctờạ?
-Côđợichotôitínhxemdùnghếtđộngầnnàothìkhônglàthừaphí.
Làmrabộthôngthạothìít.màmuốntỏsựthânmậtthìnhiều–baogiờđượcnênthântìnhnữanhỉ?–côPhươngcotaytínhnhầmnhữngcáigì,rồicôngấcđầu,vuốtmáitóc,nóivớiôngĐầuXứEm,giọngnhẻnhótrấttựnhiên:
-Nộpbaquyển,kìđệnhất,kinhnghĩamộtquyềnbảytờ;kìđệnhịthơphú,mộtquyểnsáutờvàkìđệtam,vănsách,mộtquyểnmườibaitờnữa,códàylắmcũngchỉđếnmườibốntờlàcùng.Ôngđịnhmuatrữgiấymangvàotrườngđềphòngnhữnglúcphảicánhquyềnhoặcđổinhữngtranghưhỏng,chỉnêntrữlấytừngkìmột.
ÔngĐầuXứAnhvừasoigiấylệnhvừahỏi:
-Tạisaothếhởcô?
-Thưa,tại...tạilàgiấychuyếnnày,thúthậtvớihaiôngrằngkhôngđượcmịnmặtlắm.Chuyếnsau,cóthuyềnhàngphườngneovề,thếnàocũngcógiấytốthơnnhiều.Cólẽkịpkìđệnhịcủacácôngđấy.Đểtôixemnào.
Côhàngsách,bángiấybútchohọctròtrườngNamđãmườinămcỏlẻ,đãkhôngphụcáitiếnglàmộtngườithôngthuộcnhữngphongtụctrườngốc.CôPhươnglạicotaytínhnhẩmmộthồi:
-Đượcrồi.Mồngmộtthángmườilàngàyvàokìđệnhất.Cóchónglắmthìcũngphảihếtcữthượngtuầnthángmườimớicóbảngvàokìđệnhị.Phườnggiấycủatôithếnàocũngcóthuyềnvềbêntrênmỏmsôngtrướcngàymồngmười.Đúnghômtếttrùngthậpcúngcơmmời,cácônglạiđâymuamởhàngchokiệngiấylệnhBưởi.Giờcácônglấytạmítchụctờdùngđởtrongkìđệnhấtvậy.
Côđếmgiấy,thổinhữngtờgiấychậpđôivớicáinângniunhẹnhàngcủamộtngườichịcảsănsócđứaemthơlúcmẹgiàđichợchiềuxa,chỉcónhữngngườiđànbàđẹpvàphúchậuthìmớithổiđượcgiấynhưthếthôi.Côđếmthànhhaixấp,mỗixấpđâuhaichụctờ.đùnmộtxấpvàophíaôngÐầuXứEm,còncáixấpthứnhìlàlấysauởtrongruộtđệpkhác,côtraotậntayôngÐầuXứAnh,cặpmắttìnhtứlinhđộngnhưmuốnnhắcôngrằngcáixấpsauđâytốthơnxấptrướcvàsựchênhlệchnàytronglúcsoạngiấykhôngphảilàdongẫunhiên.RachiềutinchắcvàocáitàivàcáimaycủahaianhemôngĐầuXứthikhoanày,côhàngsáchvẫnlấycáicườiduyêndọnđườngchomộtcâunóimàởmộtcáimiệngkhácthìphảilàthiếulễphép.
-Cánhquyềnmàdùngbấynhiêugiấylànhiềuquálắmrồiđó.Phảithayquyển,đổiquyểnđếnquángữgiấynày,thìchỉcòncóngồimàlắngnghebahồichíntiếngtrốngngoạihạn...
Lúcravề,ôngĐầuXứAnh,trongmộtphútsầuhận,đãmuốntrảlạicôPhươngtậpgiấy,đểthầmbảochocôhayrằngcôđãlàmmộtviệcthừa,riêngđốivớiông,khoaNgọnàyôngcódựthiđâu.
…Mấybữanaymưagiócàngnhiều.Nướctrêntrútxuống,nướcởdướidânglên,ngườithuvàcảnhẩmsốngtrongmộtbầukhôngkhínồmlolắng.NgàyngàytrămnhàvùngSơnNamhạlạinhậnthêmlấymộtcáitinđêvỡtạiđấtKinhBắc.
NằmnghemưarơitrênquántrọxómCửaTrường,mộtđêmnguyệttậnnămNgọ,từtốiđếngiờ,ôngĐầuXứAnhchỉnhữnghếtloxarồilạinghĩgần.
Trongmộtlúcmơhoảng,ônglạitrôngthấybóngcáingườiđànbàmặcđồtrắng,xoãtóc,kiễnggót,thumộtđứatrẻconvàotààosổgấu,đituộtvàophíanhàcầu,ôngúớnhưngườibịmamộcđè,cốgắngmàkhôngkiễngmìnhdậyđược.Cáingườiđànbàmặcđồtrắng,chânkhôngsátđất,lạilẻntrởravà,khilướtquamặtông,cườigằnmộttiếng,lấytàáoquấtvàomáông,buốtdứcvàgiálạnhnhưchưabaogiờcảmthấy.
-Anhnóimênhữnggìthế?
ÔngĐầuXứEmlácmãi,ôngmớihoànhồn,nhìnemmộtlúclâurồihỏi:
-Chúđãsoạnsửalềuchõngđủrồi?
Trốngđêmcuốithuvàđôngnonđiểmbốntiếngđục.Uốnghếtmộtnairượuđểngựhànvàkhuphongmànhàtrọđãdọnsẵntừkhuya,ôngĐầuXứAnhbỏthêmmộtđinhvànglávàotrápcuaem:
-Khinàothấy“khangkhác”trongtrườngthi,chúđốtvàngchonhiềuvào.Thôitađiđi.Anhđưachúvàođếncửatrường.Đưatôicảibộgọnglềuvàchõng.Chúđeolẩyổngquyểnvàtráp.Ðiđôitấtvào.
Ðêmmưadầmvẫntốinhưbưnglấymắt.Haicáitàihoaanhemkia,cộnglạikhôngđượcbốnmươinhămtuổiđầu,bìbõmdắtnhauđivềphíacửatrườngthi.Cótầmmưagióvàđiđêmnhưthếnày,ngườitamớithấybướccôngdanhlàmệtvàchán,giácôPhươnghànggiấycóđứngđâymànhìnnày!ÔngÐầuXứAnhbĩumôi.Trongtốităm,tiếngthởdàingườianhdẫnlốichongườiemcứlặngthinhbướctừngbướcmột.
Bãitrườngthithấphơnmặtnềntỉnh,nướcmưalụtdồnvề,chônngậplútcảngọncỏmay.Đứngxatrôngnhữngcâyđìnhliệurọitrênbãicỏxâmxấpnước,ngườivôsựvàkhôngcóchữtưởngđâunhưdâncảmộtlàngnàođangđốtđuốcbắtếch.Càngtiếngầnlạitrường,ngườitacónhưngcảmtưởngrùngrợnnhưkhichịubótayđứngnhìnmộtđámcướplớnbậthồngphánhàlấycủatrênxómtrên,trongnhữngngàylụtlộiởxứbịthuỷtai,quâncướptoànđibằngthuyền.Cáitiếngmắtnứanổtoởcâyđìnhliệucháysắng,cókhácgìcáitiếngđốtốnglệnhbậthồngcủaphườngđạotặc,lúcquânhồivôlệnh.
…ÔngĐềĐiệuđãleolênghếchéo.Mộtngườilínhthểsátbắcốngloa,hô:
-Báooángiảtiênnhập
-Báoângiảthứnhập
-Sĩtửthứthứnh...ập.
Tiếngloađồngxoáysâuvàomànmưalạnh.ÔngĐầuXứAnhnghetiếnghô,mặtnhợtnhạt,luônluônnhìntrộmem.Ngườiembâygiờchỉlàmộtthâncộtcứngđờmàsựthicửđãmắcvàođấybiếtđếnbaonhiêuthứmúidâylòngthòng:dâylều,dâychõng,dâybuộcbộgọngốngquyển...Cùngvớingànngànngườikhác,haianhemđứngnghểnhmãicổlên,kiễngmãingườilênnhưmuốnnhìnrõmặtngườilạiphòngxướngdanh.Đãlâuchônchânxuốngbãisũngnước,lòngdạngườingườiđềubànghoàng.BỗngôngĐầuXứAnhdunmạnhngườiem:
-Kìa...làngCổNguyệt!Tênchú!Vàođi.
Trờisángtỏđãtừlâu.Cáihàngràosĩtửcódủcáchạngtuổitừmộtcáiđầuxanhmặttrắngchođếnmộtchòmtócbạc,mộtlớpdamồiđãbịxéthủng.ÔngĐầuXứEmláchmìnhquarồi,nhưnglềuchõngcònvưởngmắcnênlỗthủngấychưakịphànkín.Nhônnhaomộtlúclâu,cáibểngười,đãlấpđượcchỗtrốngcủamộtconsôngngườitrànđi,lạibằngphẳngnhưcũđểchờđợimộtcảiđổidờikhác.ÔngĐầuXứAnhravề,chỉhậnrằnglúctớitấp,quênkhôngdặnlạiemnênđốtmộtlúcchohếtđinhvànglátrongtrápnếutrongtrườngcóthấy“cáigìkhangkhác”.Dọcđường,ônggặpmộttoánlínhthanhkhoáđộinónđĩa,nainịtsúngốnggọnghẽ.Ngườitabảođấylàbọnlínhnhànướcpháithêmvàotrườnggiữtrậttự.
…ÔngÐầuXứEmdựnglều,dọnchỗngồithigiữasựdằndỗicủatrờiđất.Mưatogiólộngtrênmộttrườngthi.Cứthếmãimãi,chođếnquagiờngọ,chođếnquágiờmùi.Vậymàxưanayngườitavẫnbảomưakhôngquángọgiókhôngquảmùi.Sĩtửkhắpbốnvigiápấttảhữu,corotronglềudột,thậtlàcoitínhmệnhmìnhkhôngbằngmộtquyểnthichỉluônluônmuốnnhữngchuyệntìố.Chốcchốccáiloađồngngoàicửatrườnglạikêuinhỏigọicáctưgiaaicóthùnggỗhaythùngsắttâythìchođemvàotrườngbánchohọctròkêquyểnviếtvàđộnthêmlênchõngngồi.
Cáibảngiápbàiviếtxonglâurồimàquáilạ,hễcứđộngđặtngòibútlênmặtquyểnlàôngĐầuXứEmlạithấyđaubụng,đauquằnquạitựachứnghoắcloạncứnhưdùivàotừngmiếngtìvị.Ôngcựaquậynhiềulắm,vừaômbụngvừagiữốngquyển.Cáichõngtređặttrênbãicỏngập,lủnxuốnglầnlần.Giữahaicơnđaubụng,nhữnglúctrờingớtmưa,từkhunhàthậpđạo,vẳngvềlềuôngnhữngtiếngkêunài:“Lạycácquan,cònchỉcómộtkhoathinày,
xincácquanthươngchoanhemđổiquyển.Trờimưaướtlắm,anhemcómuốnnhưthếlàmgì...”
Thấyởmộtvàilềuchungquanhcókhóilửavàtànvàngbayra,ôngĐầuXứEmsựcnhớđếnđinhvàngcấttrongtráp,bènlấyragỡtừngtờmột,xếpngayởđầumépchõng,mộttaychậncơnđaunơibụngdưới,mộttaychâmmồilửabùinhùi.Gióthổivàođốnglửavànghoábùngbùng,lửakêuvùvùvàtrongtiếngngọnlửareo,lạicótiếngngườinóicườilanhlảnh.Khỏibốclên,tỏaxuốngsoaisoải,Nhưnhữngvệtnướcthờigiantrượttrênđầungọntườngxuốnglầnváchgạchnhữngđềnchùaxưacũcómốcvẽhình,córêuphongdấu.Nhữngvờnkhỏinhẹđãđổxuốngnhanhđổimàu
rấtmauchóng.TrướcmắtôngĐầuXứEmmêmệtvàhoảnghốt,nhữngvờnkhỏi–thoảngmùigâygâykhétvàtanhlợm–bỗngsẫmhẳnlạithànhmộtmớtócxoãvàmớtócuhiểnkhôngchờđợiấyđóngkhunglấymộtkhuônmặtngười.Lửavànggầnlụn,vụtbùnglênvàtiếngcườilanhlảnhtrởnênthethé,rồinấclênmãi.Trờiđấttốisầmxuống.ÔngÐầuXứEmcảmthấybãitrườnglàthừalạnhlẽo.Trườngthiâmuvàkhôngquạnh.Gióthổibayquyểnthixuốnglàncỏdầmnước.ÔngĐầuXứEmgắngnhoàingườira,muốnvớlấyquyểnbịgióthổibốckhỏimặttráp.Nhưngônghụttay,chỉđủgiữmìnhkhỏingã.Cơnđaubụngnổilêndữdộihơnhếtnhữnggiờphútvừaqua.Ônggụcxuốngtráp,thiếpdần.
Ôngtỉnhgiấc,thấytrongngườinhẹhẳn,tưởngchừngnhưcơnđaudữdộibannãychỉlàmộtcơnácmộng.Ôngbỡngỡ,mấthếtcảýthứcvềthờigianvàkhônggian.Ôngngơngáctrướchoànghôn.Từmộtchòinào,ngườitađãđiểmmauhồitrốngngoạihạn.
ÔngÐầuXứAnhrađónởcửatrường.Bỏlạicảlềuvàchõng,cầmchỉvỏnvẹncómộtbảngiápôngÐầuXứEmđãrờibướctrongmộtgiấcmơ.
Haianhemgặpnhau,lẳnglặngkhôngnóimộtcâunàosuốttừcửatrườngvềđếnnhàtrọ.
Bửacơmấy,tạinhàtrọbàPhùngcómộtngườihỏngthiđãuốnghếtbabìnhrượucúc...vàomộtđêmdàinhấttrongmộtđờingười./.
TrênđỉnhnonTản
"Núicaosônghãycòndài
Nămnămbáooánđờiđờiđánhghen"
LàngChàngThôn,tổngKimQuan,huyệnThạchThất,tỉnhSơnTâylàmộtlàngtrungdumàhaiphầnbasốdânlàmnghềthợmộc.CáichàngcáiđụccủadânChàngThônkhôngnhữngđượcngườitrầnbiếtđếnmàthỉnhthoảngdămbảynămmột,lạicóngườitiêntrênnúihạsơncầuđến,saunhữngvụlụttotháng8đánhchìmhếtnhữnglàngởrảirácphíachânnúiTảnViên.
Vàinămnămmột,vuaThuỷlạidângnướcmộtlầnnhưthếlênchânnúiTản,lênlưngchừngnúiTản,lênđếnđỉnhnúiTản.Nhàcửa,trâudêbòlợn,hoamàubịngâmnướccứhằngtuầntrăngmột,rồichết,rồinẫu,rồirữa,rồitantheovớingọnnướclúcrút,tiếngnướcxiếtréolênnhưthiênbinhvạnmã.MỗimộtkìnướctrắngcuộndânglênvùngnonTảncaongấttrờixanh,rồilạicuồncuộnrútvềthuỷquốc,dângiankhổhạikhôngbiếtthếnàomàlượngđược.Cónhiềulàngbịnạnnước,toànthểsinhlinhđềubiệttích.Nócđìnhcáclàngbịnướcphùsachônchặt,nhiềukhiphảiđàomócmãimớidòđượcradấuvếtcũ.Ởnhiềuchỗkhôngngờtới,ngườitathườngcònđàothấynhữnghàicốtkìquáicủaloạiđộngvậtđờithạchkhí.Trậnhồngthuỷđãđemtừnhữngnguồn,nhữngngànxanào,biếtbaoconvậtquáivềchôntạivùngxuôinày.NhưlàcáimaicongiảitobằngcảmộtcáigiếnglàngđàothấycạnhcáivănchỉhànghuyệnhuyệnTùngThiệnchẳnghạn.Cònnhiềuthứxươngcốtcủanhiềugiốngthuỷquáikhácnữabịgiạtvàocácchânđồi,vàogiữathunglũngcácxómnúi,mànướcrútxuốngmauđãkítángvàokhuvựctỉnhĐoài.Mỗilầnđàothấydướinhữnglớpdàycátphùsa,dânsởtạinhìnnhau,hỏinhaubằngcặpmắtsợhãi.ỞkhắpmấyvùngVệĐống,NamToàn,ThạchBàn,VănMộngđềucóđàothấynhưthếcả.Lắmônggiàtuổithọđãlinhtrămtuổimàcũngchịu,kêurằngchaôngbìnhsinhcũngchưatừngcónóiđếnnhữngviệcđàođượccốtnhưthế.
Nhiềucáicốtkhílạkhôngbiếtthếnàomànói.Cómộtlần,ngườiMườngởxómĐáChông,ngaychỗsátrìachânnúiTản,vềvụlàmrẫythángxuân,đàođượckhôngbiếtbaonhiêulàđốngxươngmộtloàichimtolạquá;ngườitangờrằngđấylànhữngchimrừngcủarừnghoangnúiTản,nhữngconchimấylúcsốngcóđủthịtdalông,thìcũngphảitogấpnămhaysáulầnthânnhữngconhạcgỗthờbênhươngáncácđìnhcổ.TụctruyềnnhữngtrậnhồngthuỷdữdộitànkhốcnhưthếlàgâynênbởicuộcđánhghengiữavuaThuỷvàmộtvịthầntrongbốnvịTứbấttửnơithếgiớiulinh:thánhTản
Viên,chúaLiễuHạnh,ChửĐồngTử,vàPhùĐổngthiênvương.Trongbốnvịnày,sauchúaLiễuHạnhhayđùaghẹongườitrầnnhỡgặpphải,cóngườinàohaybiếnhoánhiềunhấtvàtànghìnhlẫnvàođámngườitrầnmắtthịt,thìlàthánhTảnViên.ThánhTảnViênđãgâythùkếtoánvớiTiểuLonghầu,convuaThuỷTề.ThầnNúivàvịhoàngtửNướckiađãlàhaitìnhđịchmộtthiêntìnhsửthoátphàmtrongcáimơhồvôtậnởtíttrênmộtchỏmnonxanh,ởtíttậndướiđáymộtthuỷcung.Haikẻtìnhthùmỗilúcđánhghennhauthìmuônngànsinhlinhđồthán.Mỗimộtkìđánhghen,nướccácvùnglạiđổvềnhưthácvàdângcaomãilên;đỉnhnonTản,muốnchokhỏingụpdướilànnướcghenoán,lạicódịpđểngoilêncaothêmnữathêmmãi.Trời,baogiờchonàngcôngchúađẹpkiamấttíchhẳnđiđểNướcấyvàNúikiađượctrởlạivớisựyênnghỉmuônthuở.ChứthỉnhthoảngmàhaicáiThầnấycòncướpphánhauvàcốchốnggiữnhauthìnướccòndânglênmuôntrượngvànghìnnhàvùngxứĐoàicònmãimãibịnạnlụtnước.ChínhcáihạnhphúctrênnonTảnvàlòngghencủamộtônghoàngtửNướckiađãthànhcâuhátcủangườixứĐoài:
"Núicaosônghãycòndài
Nămnămbáooánđờiđờiđánhghen"
TrẻcontỉnhĐoài,đếnbâygiờvẫncònhayhát.VừahátvừanghehátvừatrônglêncáichỏmnonTản:trôngxanhưhìnhmộtcáitánđá,nonkiavòivọiđãlàcảmộtthếgiớibímật,củahuyềnảo.MỗilầnđichủtếlễquốctếxuânthuhaikìtrongmộtnămởđềnthánhTảnViên,khôngcóquanđịaphươngnàolàkhôngtòmòhỏithămđếncáibímậtcủarừngcaocả.
NgườitatruyềnlạirằngđềnthờthánhTảncóđủbangôi.ĐềnHạvàđềnTrungthìnhiềungườiđãleolêntớirồi.NhưngvượtđượccáiváchđátráinúithắtquảhồngđểlênchođượcđềnThượng,chưatừngthấycóaithuậtlạiviệcđó.Hìnhnhưcómộtlần,đâucóôngphủQuốcOainóichuyệnmộtcáchsợsệtvềđềnThượngvớiquanĐốchọcSơnTây.ÔngphủQuốcchỉnóicómấycâu:"ĐứngởmáiNamđềnThượngmànhìnxuống,trôngđượccảkhóikinhthànhThăngLong.ThấyrõcảcáiChợGiờiởnúiSài.CóđứngởđềnThượngnhòmthẳngxuốngthìmớibiếtcáidảiĐàGianglàcóthếhiểm.Tôicómangtrộmvềđượcítđácuộivàmộtmẩugỗchò.Đâyquanlớnngàixem",thếrồilàlănđùngrachết.CáiviênđácuộimàôngphủQuốcOaicònnắmchắctrongbàntaylạnhgiácứngđờ,khiđậpracómộtmùihươngđượmcủaquảmenrượuủtrấu.Cáinhânđóvụtbiếnđiđâumất.Vỏcuộiđácònlại,đemthảvàobátnướcmưakinhniên,lấythìamúcuốngthấysayngátvôcùng.Mảnhđácuộivỡ,quanĐốcSơnTâygiữlấy,điđâucũng
giắttrongmình.Thỉnhthoảngvắngngười,quanĐốclạithảnóvàobátnướcmưa,uốngcónhạthơntrước,nhưngvẫnsayvàthơm.Đôimảnhcuộivềsau,vìquanĐốcphảiđitheogiaquyếnchạyloạn,thànhrathấtlạcmất.Muốnchođượcanủilòngmình,quanĐốcSơnTâytinrằngmảnhđáhẳnlàđãtrởvềvớichủnhântrênnonTản.NgàilạicànglấylàmsợlắmvàkhôngdámkểlạivớiaicáiviệcThầnnúiTảnđòilạihòncuộichomượnđó.SợlạicócáivạmiệngphảichếttươinhưôngphủQuốcOaingàynọchăng.
ChuyệnkìdịhòncuộicónhânkhôngbiếtvìđâumàđồnvềđếntậndânlàngChàngThônchuyênlàmnghềthợmộc.Bênbếplửa,giữanhữngmồithuốclàochâmnùnrơmhútđếntụtnõđiếucày,nhữngbácphómộctrẻtrángluônmiệngnóiđếnhòncuộitrênnoncao,hỏinhauxemởtrêncáingôiđềnThượngnúiTảnViêncónhữngcáigì.Họmuốnđượchiểubiết.CómộtđiềulạlàmỗilúccâuchuyệncóđảđộngđếnngôiđềnThượnghuyềnbíthìnhữngôngphómộccótuổiđềuđánhtrốnglảngrachuyệnkhác,nếuhọkhônglảngxarachỗkhác.BọnthợtrẻđểýđếnnhữngcáinhìnýtứcủađámphómộclớntuổiđưađẩyvớinhaubằngmắtkhibọnđànemnhaonhaobàntánđoángiàđoánnonvềnhữngviệctrênđềnđứcthánhTản.Nhữngbựcđànanhnàycóbiếtmộtcáigìtrênấychăng?Saonhữngngườituổitácnàycóvẻkhiếpsợkínkínhởhởgiấudiếmnhưthế?
TháiđộcủacụphóSầnthìlạicàngđángnghilắm.NgàytrướcôngcụphóSầnvuitínhhaybépxép.Chỉtừdạocáchđâyđâumươinăm,ôngcụphóSầntựnhiênbỏlàngChàngThônmấtđếnhơnmộttháng,vợconkhôngrõlàđiđâu.LúcôngcụSầnđicómangtheođủbào,đục,tràng,cưa,dâymực,ốngmực,dâyquảdọi,vàchỉnóilàđinhậnlàmkhoánởnơixalắm.Khivềthấycórấtnhiềutiềnvàmỗilúctiêuđếnthìlạimangtiềnthảvàovạinước,cónhiềuđồngnổilềnhbềnh;ôngcụnhặtnhữngđồngchìmtiêudầnvàcấtnhữngđồngnổivàomộtchỗrấtkĩrấtkín.Từngàyấyvợconvàcảngườimấyxómởlàngthấyôngđổitínhđổinếtmộtcáchmauchóng.Trướcônghayngồilêđôimách,bépxéphếtchuyệnngườirồimangnốtcảchuyệnnhàramànói.Giờthìôngdèdặttừngcâu,lắmngàyvẩnvơnhưbịmaámvànhiềuhômkhôngcậymồmramànóilấynửanhời.Vànhiễmthêmtậtkhạcnhổ,thămkhámnướcbọtvừanhổvàtayluônluônrờlêncáicổvốnlộhầu.ÔngphóSầnxưađiềmđạmthìgiờhốthoảng.Ngườiấycómộtđiềugìngậpngừngnửamuốnnói,nửalạithôidám.BàcụphóSầnbuồnlắm.Nhữngcháurểhỏitrộmnhaurằnghaylàlúccótuổi,ôngngoạigiởchứnglúcsắpnằmxuống?CụphóSầnlàngườikhôngbaogiờbiếtnhữngmơmộngởđờilàgìcả.Thếmàtừhồiđilàmănmộtchuyếnxaấyvề,ôngcụcócáiphongtháimộtkẻlãngmạnvàolúccuốiđời.Ôngcụgiờchơicâycảnh.Vàbấtcứlànơinào,hễaiđánhtiếngchoôngbiếtmộtvườnquảnàođẹpvàlạ,làông
lầnmòtìmđếnchođược.CóđượcbaonhiêuchấtvuisướngcònlạitronglònglàôngcụSầnchonóhiệnhếtcảlêntrênnétmặt,đểrồilúcởvườnquảtrởravề,ôngcụlạichomọingườiđượcđọcvẻthấtvọngtrênbộmặtkhôhéo.Không,nhữngthứhoavàquảởmấythửavườnquýbáuôngvừatớithămkhôngcóchútgìlàquýlạcả.Cũngchỉtầmthườngnhưmọithứtầmthườngởcuộcđờinày.Nhữngthứcỏsuốihoangànvàquảnơirừngcấm,cólẽôngchỉthấyđượcmộtlầnấythôi.Đãlâulắm,từcáingàyôngcụSầnbịbắtđimấthơnmộtthángđểtrùngtulạingôiđềnThượngtrênđỉnhnúiTảnViên.
Ởtrênấyđẹplắm.Ngàythángthìdài,màkhôngthấysốtruột.Hoaquảlànhngọtvàthơmnhưhếtthảynhữngcáigìkhôngphảilàtrầnhủsốnggửiởmặtđấtcõitrần.Nhữngcáiêm,dịu,trong,sáng,thơm,lànhtrênnontiên,nếuđượcđemthuậtlạivớingườilàng,ôngcụSầntinrằngsẽcókhốingườiđoạntuyệtvớicốhương,tìmvàongàncaochođượcthoảcáitaivàcáimắt.Nhưng,áccáinhữngchuyệnrừnglạikhôngđượcthuậtlại.Hômhoànthànhcôngviệcsửađền,lúcsắpxuốngnúi,thầnnonTảnđãgọicảhaihiệpthợmộcvàthợngoãlại,đưamỗingườinuốtmộtlátrúcxeđiếuvàdặntấtcảbấynhiêungười:"Thôinhá,chuyệnchiđểđó.Cácngươivềlàmăndướiấychoyênổn".Cáilátrúcxeđiếuấylàmộtcondaogăm,mộtcontrúcdaocóphépthuậtkếtquảđờikẻnàobépxéplỡmồmtiếtlộđếnthiêncơthầncơ.MỗingườithợhạsơnlàđemtheotrongmìnhmộtlờiđeloicủaThầnNonCaovàcảmộtcáibímậtcủangànxanh.
Hiệpthợngoãlàngườixalạcácnơitụhợplại,mộtlúcxuốngnúilàhọphântánngay.CònhiệpthợmộcbảyngườitoànlàngườilàngChàngThôn.ÔngcụSầncùngtrởvềlàngvớitấtcảanhemđichữađềnthánhTản.Nhữnglúctắtlửatốiđènhoặchọpchèhọprượuởnơichiếuhươngẩm,hoặclàlàmmùamàng,bảyngườithợmộcđềugặpnhauluôn.Nhưngtịnhkhôngaihérăngcậymiệngranóilấynửalờivềcâuchuyệnhơnmộtthángtrênnonxanh.Họnhìnnhautrừngtrừngmàbiếtvậy,rồilosợđềubằngconmắtcả.HọđềuđemnhỡntuyếnramàchungviếtlạivớinhaumộttậpkíứccâmvềhơnmộtthángtrùngtungôiđềnThượng.
Trongbọn,cóNhiêuTàm,ngườixómdưới,khôngbiếtdạimồmdạimiệngthếnàohaylàlúcsaysưa,khôngrõtửunhậpngônxuấtralàmsaomàlănđùngrachết.CảlàngthấyNhiêuTàmkhoẻmạnhnhưthế,đangvuicườimàlănrachết,khôngaihiểurasaocả.ChỉcóôngcụSầnvà5ngườithợmộcrõthôi.
ÔngcụSầnvà5bácphómộcđãtìmđếnnhàđámđòixemmặtchođược
ngườibấthạnh.NóilàđểxemcáicổNhiêuTàmthìđúnghơn.Thìraởphíabêntráicổ,cómộtcáinhọtbọcmãđaođangnung.Nặnphọtra,cómộtcáingòixanhlè,dàivừađúngmộtcáilátrúccon.ÔngcụSầnvà5bácphómộcxanhmắtnhìnnhauimlặng.Contrúcđao!SựtrừngphạtcủathầnnonTản!ÔngcụSầnbènxinlấycáingòimãđaoấy,nóidốilàđemvềkhảovềmộtmônthuốcungthưngoạikhoa.CụSầnđemcắmngòimãđaođóvàochiếcchậusứchỉcómộtđêmthôimàngàyhômsau,chiếcchậusứđãcómộtcâytrúcnhỏbékhẳngkhiunhưtrúcnonbộ,cànhvàđốtrấtnhiều,nhưngchỉcómỗimộtláthôi.Mộtcáilánhọnhoắt.Muốngiữmồmgiữmiệngchoquenđi,saungàyđưamaNhiêuTàm,cụphóSầnthườnghọpmấyngườibạnđànemkialạiđánhchénởnhàmình.Bữachénkhôngcóđồnhắm.Họuốngrượurấtnhiều,ngồiimlặngngắmcáilátrúccôđộctrênkhómtrúctíhonbàytrướcthềmnhà.Trongnhữngngàynơmnớpcủađámthợmộcnàyvừahụtđimấtmộtngười,nhữngbữarượunàylànhữngbữakhôngngonlànhnhấttrongđờimộtđámngườisốngnơithôndãvớicáivuithúđượcthỉnhthoảngnângchén.
Cáilátrúcnonbộấyvẫnxanhngáttrênkhómtrúcđãkhôgiònnhưbóqueđómnỏ.Đấylàmộtlờicảnhcáodaidẳng.NgàythángcứthếmàvợidầntrênluỹtrelàngChàngThôn.
Bỗngmộtbuổichiềunămấy-khôngnhớrõlànămnào,chỉbiếtlàcùngmộtnămcótrậnlụtrấtlớnlàmsạtcảkìđàithànhĐoàivàcuốnphăngmấtđếngần80trượngđátổongphíatườngTâythànhtỉnh-buổichiềunămấy,vàolúcnhánhemngườitađangđánhtrâucàyvàocácngõtối,mộtôngcụgiàrâutóclôngmitrắngxốpnhưbông,chốngmộtcâygậytrúcđùigàvàngóng,khoanthaitiếnvàocổngtrướclàngChàngThôn.Trôngôngcụđĩnhđạc,cổkính,độicáinóncỏgiốngkiểunóntulờngườituhành,dânlàngkhônghỏicănvặnvàchỉnhìntheoôngcụđikhuấtvàongõnhàôngcụSần,bướcđicóđủcáivữngvàngcủamộtngườiquắcthướcthuộclòngconđườngđicủamình.
ÔngphóSầnđangngồiquấynồikê.Thấycóngườitiếnvàođếngiữasânnhàmìnhvàlạquá,saobaconchómựckhôngsủavàlạicònquấnquýtlấychânngườilạ,ôngphóSầnbỏcảnồikêchưachín,vộichạyra.Ônggiàđẹpquá.Ởlàng,thựccáccốlãothườngngựởchiếutrêncạpđiềungoàiđình,thậtlàchưacócốlãonàođẹplãođếnnhưthế.
-Dạthưatrượngnhân,chúngtôixinchờnhữngđiềutrượngnhândạybảo.
Ôngcụgiàgỡnóntulờ,cốtđểôngSầnnhậnrõmặtmình.Nhưngánhsáng
chiềutànđãyếuquárồi.ÔngSầncàngthêmngợ.Ôngcụgiàchợtnhìnthấycáikhómtrúcnonbộcómộtchiếclábàyởthềmkia,bèntiếnlại,cúixuống,lấytayđỡlấyvàmânmêcáilánhọnhoắt.Ôngcụgiàngẩngđầulên,vừagặpbộmặtôngSầnđangchămchúnhìnxuống.Ônggiàkhẽmỉmcười.ÔngphóSầntáihẳnmặtđivàsụpxuốngđấtsắplạy.ThầnNonTản!ThầnNonTảnbènđỡôngSầndậy:
-Chỗnàykhôngphảilànơibàyvẽranhữngnghivệnơicungđiện.Ngươiđứngthẳngmìnhlên,tadặnđiềunày.Làhọpngaylạitrongđêmnaymấyngườithợbạnngàynămnọ.Tacóviệccầnđến.
-Dạ.
-Cuốitrốngcanhtư,cácngườiđợiởbếnGòn.Thấychiếcthoinàotớithìcứxuống.Ngồimộtkhônghếtthìsanralàmhaiconlườn.
-Dạ.
-Đâytađểlạichoítbạccốm.Hễthảvàonước,nhữnghạtmẳnnàochìmthìquânphânrachokhắpvợcontronganhemcácngười.Nhữnghạtmẳnnàonổithìgóilạiđemtheo,hômsausẽcóngườiđổilạicho.Tínhtheongàythángcủacácngườidướinày,thìcũngphảiđivắngmấtchừngmộttháng.Giữsaochokhôngaibiếtđiđâu,vợconcũngvậy.
Nóixongcâunày,ThầnNonTản,chỉvàocáilátrúcvẫnxanhtươinhưbaogiờ,mộttayngănkhôngchoôngcụSầnsắpsụplạy.Thếrồiôngcụgiàđộinóntulờphátmạnhcửatayáorộngrađi;mấyconchómựcvẫnkhôngsủalấymộttiếngnào.
BếnGòn.Đầutrốngcanhtư.Sáungườithợmộcănuốngởnhànonêrồinhưlũthợcày,đangngồibógốichờđợitrênnhữngtảngđásốngtrâutrơnlạnh.Bếnđòbỏhoangđãđếnmấynăm.Mấynămnay,ngườihailàngbênbờđềulấybếntrênhoặcbếndướimỗilúcsangngangtrẩychợhuyệnbênnàyvàchợphủbênkia.Đãlâulắm,khôngcómộtconđònàoghébếnnày.Đếncảmộtcáibènứachởmuốirừng,đếncảmộtconđòđộcmộccũngkhôngngừnglại.BếnGònimvắngđếnnỗidòngnướcchảyxuôicũngkhôngchịulêntiếng.Lâulâumớicómộttiếngtõm,dộicáitiếngvangngượclênmãikhómlaugiàmọcnơichỗkhuỷusôngbịvặnquẹo.Tõm.Tõm.Nhữngtráisungnẫulìangànhcổthụ.Dướicáilờmờcủađêmthẳm,vàibatráicâygợnvẽlênmặtnướcđặcsịtnhưdâubôngítvòngtròncùngchungmộtđiểmtrungtâm.
Chimthủthỉthùthìđigầnmãilạinhau.Chảcònmấynỗinữa,đêmsẽtancanh.Bởivìtiếngkêuconchimthủthỉđựcđãgầnmãilạichỗcótiếngtrảlờicủaconchimthủthỉcái.
ÔngcụSầnvà5ngườiphómộcbạn,ngồichờđãoảicảxươngsống,chốclạitrởvai.Nhữngbào,cánchàng,cánđụcvavàonhau,tiếngđộngrấtkhôrấtgọn.
Nướclừdừdịchvàibãinướcbọtmàđámphómộcnhổxuốngdòngnướcbệnhlúcmuốnđánhlừađợichờ.Đêmtờmờđenrầmhẳnlại,rồiđenngòm,rồiđenkịt.Ởmộtđiếmhuyệncũ,trốngbắtđầuchuyểncanh.Bỗng,ôngcụSầncảmthấymộtcáigìvừaloángquarồivòngtrởlại,rồiđứngsữnghẳnlạitrướcmặtbấynhiêungười.Nhìngầnlại,dísáthẳnmắtvào,thìlàchiếcthuyềnthoivàmột...chiếcthuyềnthoinữa.Mũihaichiếcthuyềncócạpluồnghaibênmạnghésátvàogờđá.BọnôngcụSầnlẳnglặngbướcchânxuốnglườn.Lườnnhỏquá,mỗilườnchỉchứađượcđếnbốnngườilànhiềulắm.Nhữnghailườn,màchỉcómộtngườiđẩy.Ngườichởlườnkhôngnóichuyện,khôngnhìnbọnvừaxuốnglườn,chỉhướngthẳngvàocáithămthẳmcủađêmsôngvắngđangthốcmạnhvàođầumũiconsào.Lườnđivútvút.
BọnôngcụSầnnắmtaynhau.Lườnđitrênsông,songsonghaichiếc,gìmàlạinhưđitrongcáirỗngtuếchcủakhônggian.Lườnđiêmnhưtrườnxuốngmộtcáidốcngọnthácmàlòngthácđềulótmộtlớpđầyrêutơnõn.Bannãy,lườnápbếnkhôngcómộttiếngđộngrócrách,nhưlàkhẽláchmặtnướcmàngoitừdướilên.Bâygiờhaiconthuyềnthoiđitrongmộtgiấcmơthần.Giósớmnổilên.Mùinhạtnhạtcủanướcnguồn,mùingaingáicủacỏbồngảirũ,phảmạnhvàomũithuyềnthoixuyênnhưcắmsâumãivàocáiđôngđặccủasươngnúirạngmai.
ĐếnchânnúiTảnViên,thìrõmặtngười.Ôhay,ngườiđẩylườnlạilàmộtcôgái.Mộtcôcongáimắtsắcnhưdaocauvàlạnhnhưchấtkim,lạnhhơncáigâygấycủarừngbuổisớmmaidàyđặcsươngmù.Tiếngđồngvọngcúrúchếtcanhvăngvàováchđá,rồivậtlạimộtnơithunglũngnàođanggửitrảvềrấtdàimộttiếngvượnkêurầu.
Côláivàhiệpthợđãđổbộđượcmộtthôiđường.Conđườngnúilótbằngđátảngmàugangàviềnrêuxanh.Ngườitađãphảilấycácđầungónchânbấmxuốngmặtđátrênlốiđộcđạochovữngbướcđi.ĐâyđãkhỏixómđáChông.
RừngTảnthấmhútkhônghếtlànsươngnúi.Sươngcànhtrênđọnggieo
xuốngcànhdưới.Chỉcómộtđiệuchìmchìmtẻtẻ.Rừngvắngvàẩmmốc.Ngựcđãbắtđầutứctức.Cànglêncao,bọnngườithấymìnhcàngrờilìacáinguồnsốngquenthuộccủamọingày.Ởđâybắtđầumộtnguồnsốngmớilạ.NguồnsốngcủadâymơrợmócvàcỏvàđávàolúcmớicóCấuTạo.
ĐềnHạ.RồiĐềnTrung.Khôngcógìlạcả.ÔngcụSầnchonơinàylàtầmthường.NgườixứĐoài,aichảtừngcódịpđểdấubànchânlênđâymộtlầnrồi.Nếucónhữnggìđángmởmắtchotomàxemkia,thìphảilàlênnữa,lêntrênnữa,trênđềnThượng.Thànhđáđổmồhôilạnhtrướcsoaisoải,giờđãđứngthẳngmãilênrồidựngngược.Váchđáđứngsữngtrướcmặtbọnngườiđăngsơn.Thếnàythìleolênlàmsao,hiệpthợtựhỏi.ÔngcụSầnvốncóbiếttruyệnTamQuốc,thấycáithếcủanúiđứngrấthiểmnghèo,bènnghĩđếncáinướcnonxứBaThụcmàcónhữnglúcngườilàmtướngbiếtdùngbinhthìlợihạivôcùng.Ởcáiyếthầuconđườngđèotrênkiamàxếpsẵngỗcưangắntừngđoạnvàđátảng,mỗilúclănxuống,gỗđálaoxuốngnhưthácnước,thìchỉmộtngườicũngđủđịchvớicảmộtbinhđoàncảmtử.
Côláiđòhướngđạoquaylại.Cảhiệpthợmộclấygânkìmbướclại,đứngthẳnglên,rồiưỡnngườihơingảvềphíasau.Họngắmkĩ,khôngcómộtphútdámnghĩđếnlơilả.CóôngcụSầnlànhớđếncáiBèoởnhà:đứacongáiútcụ,cũngthonthonnhưcôlái.Cáivẻốngdángcủacôláibâygiờkhôngcònnữa.Cáiđoantrangấygiờlàngườiđứngrađểtruyềnmộtcáilệnh.
Côcầmsẵntrongtaynắmlátrôngsắcđỏnhưlàmãnđìnhhồng,phânphátchomỗingườimộtlá,bảongậmlấy,lấysứcmàlêncao,màchốnglạikhínúi.Đườngđitừđâylênđấy,tìnhthờigiantheocáiphépđolườngcủahạgiớithìcũngphảimấtđếnnửangày.Ngườicongáiđưađườnglêntiênbảothế.Côdặnsáungườiphómộcnênbuộcvàolưngchothậtkĩvànhắmmắtlại.Thếrồicảđoànngườicứthấybaylêncaolắm,hiệpthợấychỉlànhữnghạtmẳnsắtbịmộtkhốiđánamchâmxacaotíttắphútngượclên.Bêntaihiệpthợphihành,chỉcógióvùvù.Cáiláthắmmãnđìnhhồngngậmtrongmiệnglàmnóngấmcơthểbọnthợmộcđangbăngmìnhquacáimiếtlạnhcủasơncướcmỗilúcmộtcao,mộtdầy,mộttứcthở.Cảbọnthợkhôngailấylàmsợhãicả.Bởivì,mấynămtrước,họcũngđãphihànhnhưthếnàyrồi.Ngườicũlạilêncảnhcũnontiên,giáchuyếntrướcđượcmởmắtxemlượcquavàchuyếnnàycũngđượcmởmắtmàxemkĩlạicảnhxưa!
Cảbọnbỗngrớtđánhbịchmộtcáitrênmộtvậtcứngvàmát.Tiếngngườicongáibảohọmởmắtra.Đâylàmộtkhuđábằngmặtrộngđộmộtmẫumàchungquanhlànhữngváchđácao,trênmỗichỏmnhọnmàuxanhcánhlại
cómâytrắngmâyvàngđánhđailấy.ÔngcụSầnsựcnhớlạinhữnglúcởquêdướiquêhươngthấynúivàmấynhưthế,ngườitavẫngọilànúiđộimũ.Câyvàcỏtrênnàyvẫnnhiềucáilạlắm.Chuyếntrước,họcũngđãthấyphongcảnhtrênđầunon,nhưngtừkhihạsơn,ănphảilạicáicơmhạgiới,họchỉcònphảngphấtmàthôi.Đãmươinămrồicòngìnữa.Thànhthửralêntiênchuyếnnàynữa,táikiếnmàvẫnnhưlàlầnđầu.Ngườitacàngngơngẩnvớinonxanh.Màthêmtầnngần.
Saumộtlúcđikhuấtvàonẻođá,ngườicongáilạitừnẻođáhiệnra,truyềnrachohiệpthợnhữnglờicủaChủNonXanh:
-Sơnchủhômnaybậnsangnúibênphóhộicờthạchbàn.Cácbácnghỉngơinốtngàynay.NgàymaiSơnchủvề,sẽcóđiềubảobansauvềcôngviệc.TheolệnhNữsơnchủ,tôiđãxếpchocácbácmộtlềucỏởcạnhsuốiTịchMịch.Trongkhuvựcsuối,cácbácđượcphépbắnchimbắtcávàháiquả.NgoàichỗsuốiTịchMịch,cácbácnhớrằngkhôngđượcđụngchạmđếntừmộttấccỏ,mộtcáilá.Thóiphéptrênsơnthượngnàynghiêmlắm.Nhớlấykẻolỡramàkhốnđó.
Ngườinữtì-đâylàngườinữtìhậucậnNữsơnchủ-ngoắtngóntaybảohiệpthợtheomìnhđiraphíasaunẻođá,rẽngoặtphíataytráirồiđixuống.Tiếngnướcrócráchlưngđèonghegầnmãilại.LúcđếnbờsuốicólềucỏbồngdựngsẵnthìdòngnướcsuốiTịchMịchnínbặt.Nólửnglơtrôiốmyếuvàlữnglờ.Nótrongnhưphalêgọt.Nóhiềnlành.CụphóSầnvụchaibàntayxuốngnướcTịchMịchlàmngaymấyngụm.
Sáungườiphómộccấtđồlàmvàodướilều.Tínhcũngmấtnhiềuthờigiờlắmrồi,màngàyvẫnchưahết.Cảhiệpthợđidạocảnhnoncao.CảnhnoncaotrongcáikhuvựckheTịchMịch.
Loàicâyănquả,nhiềunhấthaibênsuốilàmộtgiốnghồđào,trôngnhưquảroiởdướita.GiốngđàorợHồmàuvàngnhạtvàxanhhaychíntráinàocũngcómáhồng.Hiệpthợ,trừôngphóSần,thinhaumàbứt.TráiđàorợHồ,nhânhộtcódángcáithaiđứatrẻgụcđầungủquên.Rớtxuốngthảmcỏ,hộthồđàohoáthànhluốngcúctầncóbảylámốc.Cảbọnthợ,vẫntrừôngphóSần,cườinhưphá.Chimngàngiậtmình,baybổng.
Ngườinữtìđãđứngtrướclềucỏ.ÔngcụSầnchờđợimộtlờiquởmắng.Nhưngkhông.Ngườicongáitraochoôngmộtcánhcungsừngsơndươngđen,haivòngngọcđỏnhưhổpháchvàhaimũitên,mộtmũibằngvàng,mộtmũibằngbạc.
-ThứcănbốnmùatrênsơnthượnglàgiốngđàorợHồ.Nếucácbáckhôngchịuđược,muốnđổibữathìđãsẵnchimtrêncànhvàcádướilòngkhe.Cứbắnlấymàăn.Cáitênvàng,dùngbắnchim.Bắncáthìdùngcâytênbạcnày.Cứbắnra,rồimũitênsẽvòngquaylại,khôngbaogiờhếttên.
ÔngcụSầncầmhaimũitên,ngậpngừngmãirồimớidámhỏikhẽ:
-Thếcònngũcốc?
Ngườicongáitủmtỉmcười,chỉradìasuối:
-Cứnhữnghòncuộikiađậpvỡralàlúagạo.Cuộixanhlàlúatẻ,cuộivànglàlúanếp.Cònthứcuộitrắnglà,là...Cácbácmuốnuốngrượuthìđậpvỡcuộitrắngra,lấynhânđátrắnghoàvàovớinướcsuốimàuống.Hômnaycònnghỉngơi,cũngnênnếmchobiết.Nhưnglúcnàođãbắttayvàoviệc,mỗilúcmuốnuốngrượu,cácbácnêntrìnhquaSơnchủđã.
Mấybácphómộctrẻtrốmắtnhìnnhau,lấylàmngờvực.Ngườicongáiđãxoaylưngđi,lạicòntrởlạidặnthêm:
-Phíadướilềucỏ,kheTịchMịchxoáysâuvàochânđáthànhmộtcáihầmnướcrộng.Nhữngrễcáicáccâytrầmhươngcổthụđềuăncảvềđấyvàcásuốithườngtụởhầmhàngđàn,ănnhữngbọtdầutrầmnổilênmặtnước.Nênnăngtìmđếnđấy,bắncángưhươngmàăn.Cònnhưnhữngviệckhác,ởtrênnàycókhácvớidướichânnúi,cácbácchớlấylàmlàmàkinhđộngvôích.
Thếrồingườicongáiđikhuất.Thếrồi,đượclờinhưmởtấmlòngtục,bọnthợmộckhuânrấtnhiềuđácuội,cứtừngđốngcóngọnmột,mangvềtrướclềulàmgạonấucơmvàchếrượuuống.Họđậpđábừabộn,khôngcầnđểriênghònxanhhònvàng.Màcócáilạ,làkhôngcầnphảinấunướnggì,nhữngnhânđáxanhvàngkia,cứđậprờira,bốcbỏmồmlàđủhươngvịmộthạtcơm,mộthạtxôirồi.Nhânđátrắng,thảvàonhữnggióngtreĐằngNgàkhổnglồđựngnướcsuối,đemuốngvớinhau,thấyngàngàmàsay,lânglângmàkhuâyvợilòngthahương.
Trongkhiấy,ôngcụSầnxáchcungsừngvàhaicáitênvàngbạclầnxuốngchỗBạchĐànđàm,bắnđượcsáuconcángưhương.Lúctrởvềđiquadướicâyđạicổkínhđầucànhchàngnạngnhẵnnhịunhưnhữngcặpnhunghươu,thấycóchim,ôngphóSầnbènphóngmộtmũitênvàng,dâycungkêuđánhphựtmộttiếng.Rồimũitênlướtrơiqualùmcâytóctiênvàrớtxuốngcỏthạchsươngbồbóngloángnướcsơnthen.Lạicũngđủsáuconchimxiên
vàomũitênnhưmộtquechảchimnướngcảcon.Màthựclàmộtxiênchả.Mùithơmởsáuconchimsẻđồngbịtênvàngcắmsuốt,thơmphưngphức.ÔngcụSầntháovòngngọcđỡngóntay,đeocunglênvai,trởvềlềuvớixâuchimchínvàxâucácũngđãchínsẵnchungquanhcâyngântiễn.
Saumộtbữaăncórượunhânđá,cóchảchimngàn,cóchảcásuối,cảhiệpthợmộcsaysưa,gốiđầulêntràngđục,đánhmộtgiấckhôngbiếttrờiđấtlàgìnữa.Mởmắtdậy,thìcũngnhưhômqua,cáiánhsángtrênnàylúcnàocũngnhờnhờnhưnướcgạoloãng,khôngkểsớm,khôngkểtrưa,khôngkểtối.
Babốnconvoilôngtoàntrắng,chungvòilại,đỡmấycâygỗđiqualều,chânnặngbướcrấtnhanh,đểlạisauđuôinàolàgió,làđárăm,đácuộibắntunghạtlại.
Mộtchốc,thấyngườicongáihômquatớibảocảbọnlênhếtchoSơnchủdặnbảo.Điđếncổngngôiđềngầnsụtmái,ngườinữtìlảngramộtbên.ThầnNonTảnphephẩycâyphấttrần,ngắmmấyconbạchtượngcắmngàxuốngsânđền,saumươicâygỗdàirấtthẳng.ThầnNonTảntruyềnchovoitrắngvàhiệpthợmộcđứngcảdậy.BọnthợtheoThầnvàođền.
Mấyhàngcộtcon,cộthàngba,cộtquyếtkhôngđủsứcchốngcáimáiđềnlợpngóivaibộtrángmenngũsắc.Ởnềnđền,mấtnhiềuchâncộtvàthiếunhiềumiếnggạchlát.Bọnthợxemquamộtlượt.HọngờrằngmộtdãycộtmẹvànhữngtảngđáchâncộtvàlátnềnkialàdovuaThuỷdângnướclênlấymất.NgoàivuaThuỷra,cònaidámđộngđếnđềnThượng?Đíchcộtđềnlàgỗchòvẩyvàđábịmấtluônkialàđáhoa.CólẽtrậnlụtcáchđâymấythánglàvuaThuỷdângnướclênđỡgỗchòvẩyvàđáhoađềnThượng.BâygiờSơnchủgọihọlênchữa.
-TâuChúaNgàncaocả,cứnhưkiểuđềnnày,kểragiờthiếuhàngcộtmẹ,thìbắtmấycáiquágiangrồixoayrakiểuthượngthựchạhưcũngđược.
ThầnNonTản,đilạitrênnhữnglỗgạchđáthềmđìnhtrốnghổng,hỏitạisaolạiphảixoaykiểuvàdựngđềnthànhrathượngthựchạhư.
-DạcúithưaChúaNgàncaocả,đólàcungcáchcủachúngtôithườnglàm,mỗikhikhôngđủgỗcộtmẹ.Tấtcảphảimấtmộtcâycộtmẹ.Ngoàisânchỉcóchíncâygỗchò.Nếuphảilàmhàngcộtnàybằnghaithứgỗkhácnhau,chúngtôiekhôngđẹp.TâuxinNgàiphánxuốngđểanhemchúngtôikhởicông.
ThầnNonTảnliềnphán:
-Đềndựngtrướcnhưthếnào,cứthếmàtrùngtu.Khôngphảithượngthựchạhưgìcả.Ởsơngiannày,cóthiếugìgỗchòvẩyvàđáhoa.Tadámchấpkẻkiacứdângmãiđượcnướclênđâymàdỡchohếtđượcgỗquývàđábáucủata.Cònthiếubảycâygỗchònữa,chiềunaylũvoitrắngcủatasẽđemvềđủ.Cònđácẩmthạchlúcnàolótcộtvàlátnền,sẽcólầnlầnchothợngoãlàm.
Hiệpthợmộcvẫntuầntựtiếnhànhcôngviệc.Ngàythángtrênnàykhôngbiếtlấygìmàđotính,bởivìchỗsơnthượngkhôngcóđêmkhôngcóngày.Đâylànơicủaánhsángvĩnhviễnnhờnhờnhưmàungọcliệu,nhưchấtnướcquếtrắngchínhsơnphaloãng.Nhữngbuổitrờitáihẳnlạivìkhínúiâmu,thìmộtvàihònngóitrênlòngtrầnđềnhìnhmailuyệnlạisángrựchẳnlênnhưmộtnguồnlửa.Ởnhữnghònngóipháthàoquangấy,đọcrõđượcbốnchữTảnViênĐàiNgoã.Vàonhữngphútnày,mấythâncâycộtgỗchòvẩymớitỏrõcáiđẹpcáiquýcủamộtthứgỗđặcbiệt.Dướiánhlửangóisángchoang,cộtgỗchònhấpnhánhlộnglẫychớpchớplênnhưvẩyrồngvàngcốmchạmnổi.
Nhữngđầukèovaivàcâuđầu,đềuchạmtứquýtứlinh.Bứctrầngỗthìchạmbátbửucổđồ.Nétchạmtỉmỉcôngphugấpmấylầncôngthợđiêukhắcởcácđềnđàikhácởdướinúi.Họchianhauramàchạm,ngườithìtỉahìnhthưkiếm,quạtvàphấttrần,kẻthìgạtdángtùvàvớitúiroihoặclàtúithơcùngbầurượu,cáinọghépvàovớicáikiathànhmộtbộđôibằngnhữngsợicẩmđớinétdẻonhưtungbayđược.
ĐếnhômchạmđếntámcánhcửabứcbàntheohìnhBáttiênhoáthìtrờixámquá,ánhsángngóiđềnkhôngđủđểlàmviệc.Sơnchủphảichonổihiệukhánhđágọiđôitêgiácxanhtớiđền.Ngườithợnàocầnthêmánhsángthìcontêgiácxanhlạighéđếnbêncạnh,lấycáisừngâmrọisángchođườngchạm.Sừngtêgiáclànhữngvệtlânhoảsángxanhvàdịu.Nhiềuconanhtướclắngtainghenhữngtiếngđụcđánhxuốngtràngkêuláchcáchcóccáchgieonhữngâmthanhthôlạvàgắtvàocáiêmảcủangànmềm.NhiềubuổiSơnchủhàilòngchophépcảhiệpthợngâmđácuộimàsay.Cómộtlần,ôngcụSầntỉnhrượuthấymìnhgốivàovòiconbạchtượngmàngủvàvượntrắngđangbứthồđàođùanémvàocácngườithợbạncònngủlibì.Bênhànglệliễumàuphấnhồng,cóđếntrămconchimquyênmỏvàlôngđềutímhoasimđangrỉavỡnhữngmànghoamấykhómphonglanđennhưgỗmun.
Hômnay,bọnthợmộclàngChàngThônđãlàmđếncáidiềmgỗhànghiênphảichạmthủngđườngsòi.NghĩalàcôngviệcchữađềnThượnggầnxong.ÔngcụphóSầnbuồnbuồnnghĩđếnngàysắpphảixuốngnúi.Cứởtrênnày,thìbọnthợcònđượcthahồbàntánđếnnhữngcáilạcủaNgànthămthẳmkínmật,mỗilìarờixuốngkhỏi,làkhôngtìmlạiđượcđườnglên,làkhôngdámhởhangtíchútlạivớingườiđờivềcáithầnbítrênđâyxanhtươiđếnngàytậnthế.
ÔngcụphóSầnrầurầunghĩđếnmộthômnàođây,cũngkhôngcònxagìđâu,ChúaNgànThiênglạiđưachongườivềmộtcáilátrúcnhọnđầu./.