thị trấn ven sông

NGUYỄN KHÁNH

Thị trấn Ven sông

NHÀ XUẤT BẢN VĂN HỌC - 2014

Tự truyện

Nguyễn Khánh

3

LỜI GIỚI THIỆU

ôi quen Nguyễn Khánh những ngày còn công tác với nhau trong ngành giáo dục. Sau đó, khi tôi về

công tác ở Hội Văn học-Nghệ thuật Quảng Nam thì anh em ít có dịp gặp nhau như hồi xưa. Nhưng nếu “thân” là hiểu nhau, quý nhau chứ không phải là tổng số nhiều cuộc nhậu, cà-phê… thì tôi và Khánh cũng có thể gọi là thân nhau được. Thú thực, tôi vẫn nghĩ Khánh là nhà giáo, nhà giáo tâm huyết, chưa bao giờ nghĩ là nhà văn. Còn chuyện anh ấp ủ mộng văn chương trong đầu thì ai biết được. Đến khi thình lình đọc bản thảo tập tự truyện “Thị trấn ven sông” của anh thì tôi hơi ngạc nhiên.

Viết tự truyện có hai cái khó, thứ nhất là rất dễ bị phô cái tôi của mình. Mà cái tôi thì luôn dễ thương với chính mình nhưng dễ ghét với người khác. Dễ bị hiểu nhầm như chơi! Thứ hai là có những điều liên quan đến mình, muốn viết, nhưng không dám viết hoặc chưa thể viết ra. Nhân vật còn sống sờ sờ trước mắt, không khéo lại bị thổi còi “phạt việt vị” thì…nguy! Chẳng biết Khánh có những điều “sống để bụng, chết mang theo” (như tôi) hay không, chứ còn cố tình phô cái tôi thì không đến nỗi nào. Vì đọc văn Khánh thấy giống như người: chân chất và nhiều suy tư.

Vì lẽ đó mà tập tự truyện không thấy nhiều dụng công về ngôn ngữ, về kỹ thuật viết, thậm chí có chỗ hơi bị thô. Hình như Khánh nghĩ sao viết vậy, viết như nói,

T

Thị trấn ven sông

4

vét cạn lòng mình để nói, thẳng như ruột ngựa và thật như mặt đất. Nếu những tư liệu ấy mà rơi vào một tay viết chuyên nghiệp nào đó thì dễ trở thành truyện ngắn, tiểu thuyết như chơi. Nhưng sự đời mà, người phụ nữ khi đã nhận ra nét tàn tạ nhan sắc mới hoảng lên lo chạy theo sự trang điểm để bù đắp. Ở Khánh đã có sự bù đắp từ tấm lòng và sự thành thật, sự trải nghiệm nên không cần gắng sức tổ chức và trau chuốt văn chương. Đọc văn anh vẫn thấy thích là vì thế.

Thích nhất là những trang viết của Khánh về quê hương, tình người, tình đồng nghiệp, tình thầy trò. Qua đó, tôi nhớ mẹ tôi đến chảy nước mắt khi đọc chuyện mẹ Khánh đi bộ từ Tiên Phước ra Đà Nẵng để tìm con. Vậy mà vì việc chung, trước khi mẹ nhắm mắt con vẫn không được ngồi bên giường mẹ, nắm bàn tay khô gầy của mẹ mà khóc. Thông điệp của anh chỉ là hình ảnh thật, không lời bình, nhưng đầy ám ảnh. Đến chiếc đòn gánh quen thuộc của mẹ cũng ám ảnh một cách lạ lùng.

Nghe Khánh kể chuyện dạy học, tôi như đang sống lại cái thời bao cấp với khu nội trú giáo viên hết gạo triền miên nhưng không bao giờ hết tiếng ca. Lạ lắm! Buồn vui có, sâu đằm có, khốc liệt có, nhưng vẫn hết mình vì công việc. Càng nhận ra thái độ thờ ơ, vô cảm của con người thời văn minh công nghệ càng thêm trân quý những tấm lòng của “một thời vang bóng”. Nhiều khi cứ trăn trở, giá mà bây giờ ai cũng cống hiến vô tư và hết mình như thời đó! Tất nhiên, cũng có những thói xấu sinh ra từ đói, những nỗi buồn phảng phất sự đố kỵ,

Nguyễn Khánh

5

chụp mũ lẫn nhau, nhưng ở cái tuổi “tri thiên mệnh” mà nhìn lại thì ai cũng thấy được chính mình.

Khánh còn viết khá thành công về thời thơ ấu của mình với đất và người Tiên Kỳ cùng “dòng sông Tiên chảy ngược” đầy ăm ắp kỷ niệm thân thương. Ở đó, từ con trâu phải cột vải đỏ sau đuôi để làm dấu cho đến sợi dây mây thay cho cái thắt lưng đều được anh kể khá sinh động hấp dẫn. Ai đã từng có một vùng quê ký ức mới cảm nhận hết vẻ quyến rũ “không thể nào quên” của những cánh chuồn chuồn, con cua đá, chữ “o tròn như quả trứng gà” và những mơ ước tuổi thơ ấp ủ cả đời người. Việc Khánh kể phải cưới vợ khi còn là học sinh cấp 2 để trở thành “người cô độc” giữa đám bạn bè, hay tự cạo trọc đầu định tự tử khi nghe tin thi rớt Tú tài thì không phải ai cũng có. Những chút riêng tư độc đáo trong tập sách đã góp phần tạo nên sự cuốn hút và hình dung ra một Nguyễn Khánh không phải không có… cá tính.

Và nữa, nếu chẳng kể đến phần viết có tên là “Hoa gạo đỏ” thì rất dễ nghĩ rằng Khánh hơi khô khan. Ở phần này, Khánh miêu tả nhiều, và trải lòng ra thoải mái hơn với cảnh đẹp quê hương và một người con gái không tên để cuối cùng nhận ra “Hoa gạo không khoe sắc, không được một ai trao tặng suy tôn, hoa chỉ âm thầm lặng lẽ, tồn tại đem mật ngọt gọi chim muông bay về quần tụ quanh mình như chính cuộc đời thầm lặng của người thầy ở vùng quê khuất lấp”. Khánh cũng lãng mạn đáng yêu lắm đấy chứ?


6

Ngoại trừ mấy phần cuối như “Bệnh vô cảm ở học sinh”, “Ở trường THPT Huỳnh Thúc Kháng”…, Khánh có vẻ hơi lên giọng nghị luận một chút thì ở hầu hết các phần còn lại Khánh chỉ kể chuyện là chính, không nặng mô tả và bình luận. Thi thoảng lắm mới thấy anh chen vào một lời nhận xét nhỏ nhẻ nhưng không kém phần thú vị. (Như cái tính ít nói của anh). Chính điều này đã làm cho những trang viết của Khánh thêm phần duyên dáng.

Văn học là cuộc sống được nhào nặn từ những hình tượng. Càng thật, càng gần với cuộc sống, văn học càng dễ đi vào lòng người. Cứ cho là “Thị trấn ven sông” đang thiếu đi sự dụng công của văn chương chuyên nghiệp thì vẫn rất cần phải trân trọng một tấm lòng. Tôi chắc rằng, càng về sau này, những sự việc được kể, những dấu ấn về đất và người Tiên Phước trong “Thị trấn ven sông” sẽ càng giá trị và thú vị để chúng ta cùng “ôn cố tri tân”.

Tiêu Đình (Hội Văn học-Nghệ thuật Quảng Nam)

Nguyễn Khánh

7

LỜI MỞ

gồi một mình nghe trời cuối đông lành lạnh, lại nhớ về những thước phim đời mình: “Cuộc đời là

một cuộc đua đường trường, nếu không cố gắng thì sẽ bị bỏ lại ở phía sau và không bao giờ tới đích.” Đời tôi cũng vậy!. Tôi đang chạy trên đường chưa bao giờ đến đích và cũng không phải là người ở lại phía sau, đang lỡ dở lưng chừng giữa đường đời chưa hết.

Đường tôi đi bắt đầu từ những tháng ngày thơ bé, mẹ dắt tay đến trường. Sau buổi học về ngô nghê rong chơi cùng trâu bò ở bờ bãi ven sông và cưới vợ lúc còn học cấp hai, thành người ngoại đạo trong đám bạn học chung trường chung lớp. Lên cấp ba thấm đòn trong mùa thi rớt để say tỉnh nhận ra bàn tay chai sạm của cha trên đầu trọc của mình.

Dưới mái trường Đại học Văn Khoa thời buổi loạn ly với ước mơ giản đơn hết chiến tranh "Dân ta về cày bừa đủ áo cơm no". Ngày thống nhất đất nước về nhà nằm đắp chiếu, sợ thằng bạn thân vùng giải phóng mới về tìm mình dẫn đường nhập cuộc.

Đường tôi đi nhớ ông bà mẹ cha vợ con anh em… nâng bước và đồng chí đồng nghiệp giúp đỡ sẻ chia. Đường tôi đi, nhớ bài học đau đời thừa hành mệnh lệnh bắt trói đồng nghiệp chịu tội vì thương học trò, nhớ tầm nhìn hạn hẹp sai lầm lúc đề xuất chủ trương.

N


8

Đường đi qua, nhớ kỷ niệm về trường học nhận ra sắc đỏ của loại hoa gạo mộc mạc như tấm lòng chân chất của người thầy sắp sửa về hưu và thấy mình mang nỗi day dứt một thời khốn khó.

Đường đi qua nhớ ngày ấy bây giờ ở thị trấn ven sông, nhớ chuyện tâm đắc với lãnh đạo địa phương gặp mặt tri ân thầy cô thời buổi khó khăn.

Cuộc sống muôn màu muôn vẻ, tôi phải học hoài để thích ứng với đổi thay. Thách thức nhất của đời tôi là vượt qua chính mình vì nhiều khi dật dờ không biết mình có phải là mình không nữa!? Nên viết kịch làm thơ chỉ để đọc riêng mình.

Thức dậy, thấy mặt trời ở phương đông đến chiều khuất bóng phương tây. Biết rằng một ngày đã qua, nhớ đến những việc đã làm. Ngày ngày tiếp nối, cứ thế một đời trở trăn mày mò kiếm tìm hạnh phúc nhưng hạnh phúc một đời lúc có, lúc không.

Thật là tiếc nếu để chuyện đời mất đi! Đành níu giữ kỷ niệm bằng những trang văn. Để rồi mọi thứ sẽ qua đi, chỉ còn tình người ở lại.

Chuyện ở đời có buồn có vui. Việc viết lách có hay có dở. Tin rằng sẽ nhận được sự cảm thông, trân trọng trên đời.

Nguyễn Khánh

9

TUỔI THƠ

uộc đời dù thế nào thì tuổi thơ vẫn là thời đẹp nhất, Vậy mà lúc còn trẻ lại ít ai nhận ra điều này. Tôi

cũng vậy! Là con nhà nghèo. Tuổi thơ tôi trong nỗi chật vật của gia đình. Khi cha mẹ tôi lấy nhau, ông nội cho được mảnh vườn ba sào. Nhà tôi ở là loại nhà tám cột ba gian. Gian giữa để thờ ông bà tổ tiên, gian bên kê bộ phản mít, gian còn lại kê cái bàn để gia đình sinh hoạt. Cũng như nhà trên, nhà dưới lợp tranh, phên làm bằng đất sét. Thời bấy giờ, được ở trong căn nhà như vậy là sang lắm rồi. Tuy nhiên trong sinh hoạt cũng khá phiền phức, nhất là những ngày mưa. Lâu ngày, lớp tranh trên mái nhà bị mòn đi, nhà dột, nước chảy xuống nền lai láng. Chuột đục thủng phên đất thành những lổ lớn nhỏ cho ánh nắng mặt trời hắt những vệt sáng dài vào trong nhà.

Trong căn nhà ấy, tôi sống bằng sự yêu thương của ông bà nội và ba mẹ. Nghe mẹ tôi kể lại rằng: Mẹ sinh tôi ra trong ngày đình chiến, Hiệp định Genève chia đôi đất nước năm một nghìn chín trăm năm tư. Cha tôi là Đảng viên Đảng Lao động Việt Nam. Cha không đi tập kết ra Bắc mà ở lại nhà với mẹ lúc này. Mẹ chuyển bụng đến bốn ngày mà không sinh tôi được. Mấy bà mụ đỡ đẻ trong làng đều chạy. May mà có người báo tin ở thôn Trà Lai Tiên Mỹ có ông bác sĩ Dõng đang chuẩn bị lên đường đi tập kết. Ba tôi vội vã đưa mẹ tôi đến gặp bác sĩ.

C


10

Sau hai tiếng đồng hồ, bác sĩ Dõng mổ bụng mẹ tôi và đem tôi ra, nặng đến những bốn cân. Sau khi mẹ tròn con vuông, ba tôi đưa mẹ con tôi về nhà trên một chiếc chõng tre cột bốn dây ở bốn góc giường nhờ hai người khiêng bởi một chiếc đòn. Ra giữa đường suýt nữa bị lật chõng rơi mẹ con tôi xuống đất.

Sau tôi, mẹ tôi sinh thêm được hai em gái là Tình và Tứ. Nhà làm ba bốn sào ruộng. Tiếng cũng khá ở trong làng nhưng lại túng quẫn quanh năm. Mẹ tôi thường bị đau băng huyết dài ngày phải chạy chữa thuốc thang. Nhờ có ông dượng làm thuốc bắc cứu chữa mẹ mới qua khỏi. Ở nhà, ba tôi làm quần quật suốt ngày nhưng không đủ ăn. Có năm đến tất niên rồi mà nhà chỉ còn vài lon gạo, Dù vậy nhưng trong nhà không ai thấy buồn vì chung quanh làng ai cũng vậy. Ba mươi tết năm ấy biết gia đình tôi không chuẩn bị gì được, mợ Sáu của tôi ở quê ngoại Tiên Cảnh đến thăm, mang cho ít lon nếp. Mợ đến vào buổi chiều cuối năm yên ả, mọi người ai cũng ở nhà để cúng tất niên. Mợ tôi theo đạo Cao Đài nên mẹ tôi nấu cơm, rang muối đậu phụng cho mợ ăn chay. Không ngờ mấy hạt đậu phụng đã giáng xuống gia đình tôi cái họa lớn. Em Tình lên năm tuổi, ăn mấy hạt đậu phụng, bị sặc, đậu lọt vào phế quản và em tắt thở ngày hôm sau, mùng một tết. Gia đình tôi đón Tết bằng cái chết của em tôi. Mẹ tôi điên loạn, ba tôi thẫn thờ, tôi không thiết tha gì áo mới, mà có tha thiết cũng chẳng có, chỉ có tiếng khóc của mẹ, tiếng thở dài của ba và không khí đau thương tràn ngập cả gia đình. Ngoài kia, mùa xuân vẫn cứ về.

Nguyễn Khánh

11

Nhà tôi có nuôi hai con trâu để ba tôi cày ruộng nhà và cày đổi công cho bà con làng xóm. Tôi thường theo ba mẹ đưa trâu đi cày, đi chăn trâu, cắt cỏ cho trâu ăn. Ngày nào cũng rong ruổi theo trâu đi khắp làng. Tôi ngây ngô thơ dại, theo ba mẹ ra đồng, xuống sông, lên rẫy. Nhớ có lần ba tôi bảo tôi tự đánh trâu ra đồng Đá Lớn. Ở đó ruộng cạn không có nước, bà con bỏ lỏi, không cấy được. Nơi lý tưởng cho bọn trẻ thả trâu ăn cỏ. Làng Mỹ An của tôi, có hàng chục đứa trẻ chăn trâu như tôi. Nhiều đứa nghịch ngợm chơi rắn, còn tôi hiền như đất, ngu ngơ như nghé lạc mẹ, đến nỗi sợ mất trâu nên tôi cột mảnh giẻ đỏ trên đuôi trâu. Mấy đứa trẻ nghịch trong làng đổi miếng giẻ vào đuôi trâu nhà khác để khi tôi lùa trâu về chúng hô mất trâu. Tôi khóc! Còn chúng bò ra cười toe toét trêu chọc.

Lâu rồi thành quen! Chơi mãi với đám bạn nghịch ngợm ấy, tôi trở nên dạn dĩ và từng trải, cái từng trải của cậu bé chăn trâu mới rời vú mẹ, miệng còn hôi sữa, bắt đầu thấy mình không được để bọn trẻ trong làng tiếp tục bắt nạt nữa. Ngày hai buổi chăn trâu, tôi thường lùng sục khắp nơi. Không có bờ ruộng mảnh vườn nào tôi không đến để bắt chim, hái quả. Tìm được quả ổi chín vàng là như tìm được báu vật. Hái rồi, nằm trên cỏ xanh, ngửa mặt lên trời, nhìn những áng mây giang hồ bềnh bồng trôi không định hướng, miệng cắn một cái, quả ổi nằm gọn một phần ba trong mồm, ổi ngấm vị chát chát, chua chua, ngọt ngọt với mùi thơm lừng lựng. Nghe tiếng chim gù, tiếng dế kêu, như những âm vang của đồng quê.


12

Chăn trâu vào mùa đông là khổ nhất. Mùa đông, nước ngập lai láng không tìm ra đâu cỏ để trâu ăn. Trong cái lạnh thấu xương, phong phanh với chiếc áo trên người không đủ ấm, tôi run rẩy dong trâu đi khắp làng. Rồi cũng tìm dược bãi cỏ trên gò cao để trâu ăn. Ăn cả buổi mà cái bụng vẫn xẹp lép. Chỉ được một cái mùa đông về trẻ chăn trâu như tôi tha hồ đi đơm, thả lờ bắt cá.

Nước ngập đồng lai láng toàn màu trắng đục, ve vuốt những cộng lúa vàng chưa kịp gặt. Nước về, đàn cá theo nước lên đồng. Đi chăn trâu mang theo cái đó, vài chục cái lờ thả dọc theo bờ ruộng. Phải chọn những nơi nước chảy không mạnh lắm để đặt đó hoặc lờ xuống, tìm cành cây nhỏ cắm lờ xuống đất cho lờ khỏi trôi đi, lấy ít cỏ hoặc rạ che trên để có bóng cho cá vào. Như thế là an tâm. Cuối buổi, trước khi dắt trâu về, quanh một vòng thu hồi lờ và đó. Nhắc lờ đó lên, nghe tiếng lách tách của những chú cá tràu to tròn, cá rô vàng hượm trong lờ sao mà thích thú, mừng rơn cả người.

Bắt cá về nhà, bỏ vào than hồng, ngồi bên bếp lửa nghe tiếng xèo xèo của cá gặp lửa, tiếng lộp độp róc rách của mưa, tiếng gió rít vào phên nhà như các cung bậc của bản nhạc mưa đông. Một lúc lấy cá ra, bẻ đôi cho vào chén mắm cái trộn đều với gừng tươi, ăn với cơm cõng khoai ngon phải biết. Cá béo ngậy thơm phức, gừng cay cay lẫn với vị mặn nồng của mắm chắc chắn lòng sẽ ấm hơn trong tiết trời lạnh.

Nguyễn Khánh

13

Nhà tôi có đám đất nà độ vài sào nằm bên bờ sông Tiên. Mẹ tôi vốn là người hay lam hay làm, ba tôi cần cù chịu khó lao động, bốn mùa thường rủ tôi xuống nà, hết trồng đậu trồng rau lại trồng ngô, trồng sắn. Mỗi năm nước sông Tiên tràn vào mang phù sa bồi đắp nên đất luôn màu mỡ. Nhờ vậy mà vụ rau nào cũng tốt, lứa ngô nào cũng thu những quả bự bằng bắp tay để mẹ mang ra chợ bán. Mỗi năm nước sông Tiên vào, những chú dế nằm dưới lòng đất phải chui lên mặt nước bám vào những ngọn sắn đung đưa trong làn nước đục. Những lúc như thế, tôi tha hồ bắt những chú dế tội nghiệp kia cho vào giỏ, đem về nhà bỏ lên nồi rang ăn thơm béo ngậy.

Tuổi thơ tôi đâu chỉ từng ấy! Mà là tất cả của đất đai ruộng vườn, bờ tre con suối, làng quê... Ở đó có tổ tiên ông bà cha mẹ, anh em, bà con chòm xóm. Ở đó, con người sống bán mặt cho đất, bán lưng cho trời, cơ cực quanh năm mà không đủ sống. Họ thiếu nhiều thứ nhưng họ có đủ đầy nghĩa tình, sự bao dung rộng lượng vị tha của con người. Điều ấy đã tạo ra thứ tài sản tinh thần vô giá để họ vượt qua khó khăn túng thiếu, điều ấy đã cho tôi niềm tin để lớn lên.


14

NGÀY ĐẦU ĐI HỌC

ên bảy tuổi, vào năm 1962, tôi được mẹ đưa đến trường thôn Mỹ An để học lớp Vỡ lòng tương

đương với lớp Mẫu giáo lớn sau này. Còn nhớ như in gọi là trường nhưng ở đây chỉ có một phòng học, tường xây táp lô, mái lợp ngói xi-măng. Lớp học có độ vài chục học sinh do thầy giáo Nguyễn Nẫm phụ trách. Bài học đầu tiên là tập đánh vần xê hát a…cha, tê… ô… tô.

Kỷ niệm sâu sắc nhất là một hôm, thầy giáo kiểm tra bài cũ, thầy yêu cầu học sinh đọc thuộc bài Phù Đổng Thiên Vương. Đến lượt, thầy giáo gọi tôi đứng dậy đọc bài trước lớp, tôi giật mình ngơ ngác nhìn thầy và các bạn rồi đọc liền một mạch thật nhanh bài học:

" Phù Đổng Thiên Vương Đương nằm cậu bé lên ba Vươn vai đứng dậy cả nhà ngạc nhiên Roi đồng ngựa sắt nhảy lên...”

Liếc nhìn cô học trò bên cạnh, không hiểu vì sao tôi lại bật cười: Hề hề hề... Thầy giáo nhìn thẳng vào tôi, mặt nghiêm lại tỏ vẻ giận dữ. Thầy quát: “Vô lễ!”. Sau đó, thầy ném cái thước cầm tay bay thẳng vào mặt tôi. Tôi nghe có một loại nước gì trên trán chảy xuống má vào khóe miệng mặn mặn, chát chát. Đưa tay chùi trên mặt, không ngờ đó là máu từ trán chảy xuống do cái thước của thầy va vào. Tôi khóc chóe lên còn thầy

L

Nguyễn Khánh

15

thì bình tĩnh lấy khăn lau sạch máu. Sau đó, thầy ra phía sau lớp ngắt mấy cộng rau má nhai nhỏ rồi đắp lên vết thương để cầm máu cho tôi.

Những năm sau này, tôi tự hỏi vì sao thầy giáo lại quở trách nặng như vậy ? Và tự lý giải: “Vì mình có tính bộp chộp hấp tấp. Bị thầy phạt như thế là đáng đời rồi!”. Mà quý nhất là có cái để nhớ, để sửa những tật xấu bắt đầu xuất hiện từ tuổi mới học vỡ lòng.

Mùa hè năm sau, mẹ lại dẫn tôi xuống xã Tiên Châu gửi cho thầy Trịnh Biểu - Hiệu trưởng nhà trường. Không hiểu vì sao tôi không học lớp Năm mà lại vào học lớp Tư. So với chương trình học lớp Tư là tôi học băng một lớp. Thầy giáo dạy tôi là thầy Nguyễn Giảng người cùng làng Mỹ An. Nhiệm vụ đầu tiên là chép thời khóa biểu. Phải chật vật lắm gần một buổi, tôi mới hoàn thành công việc này.

Ở bậc Tiểu học phải học ngày hai buổi. Mẹ phải gói cơm với muối mè để tôi mang theo ăn trưa ở lại trường. Thuở ấy, tôi còn nhớ, gần như bị ám ảnh, bởi mình chỉ có một bộ quần áo, quần xanh ka ki lâu ngày chuyển thành màu tím, áo trắng thành nâu đen. Do không có thắt lưng nên tôi lấy một dây mây nhỏ thay thế. Một hôm vào bữa chào cờ thứ hai đầu tuần, thầy giáo phân công tôi lên kéo cờ. Đứng trước gần bảy tám chục học sinh, tôi nghe có tiếng xì xào của nhiều bạn và những ánh mắt dán vào tôi. Hóa ra bọn học trò đã phát hiện ra cái dây mây tội nghiệp tôi mang trên người.


16

Như khựng lại, đứng chôn chân trên thành trụ cờ, tôi sắp khóc nhưng kịp gượng lại. Thầy giáo hình như đã phát hiện được điều này nên thầy nói nhỏ với tôi " Mọi việc bình thường thôi! Cố gắng lên! ". Rồi thầy nhắc " Tất cả im lặng! Chú ý chào cờ! "

Vậy đó! Chỉ vì thiếu cái dây thắt lưng của tôi đã tạo ra sự tò mò xì xào trong đám bạn. Ai mà biết được nguyên nhân! Chỉ có thầy tôi mới biết. Vài ngày sau đó, tôi được mẹ mua cho chiếc thắt lưng bằng nhựa. Mừng hết lớn! Không biết có sự trùng hợp hay thầy nói chuyện ấy với mẹ tôi ? Ơn cha, nghĩa mẹ, tình thầy là ở chỗ đó!

Nguyễn Khánh

17

LÀNG TÔI

àng tôi ở ven sông. Từ bao đời nay, tổ tiên ông bà cha mẹ tôi gắn với làng với sông. Làng quê và sông

nước trở thành máu thịt của mỗi người. Biết vậy nhưng làm sao nói hết?.

Làng tôi, cái làng xưa nay mang nhiều tên gọi khác nhau, thời phong kiến gọi là Sơn Yên sau này là Mỹ An. Hiện nay là An Tây thuộc thị trấn Tiên Kỳ, huyện Tiên Phước. Nhưng dù tên gọi thế nào đi nữa thì tên làng vẫn là những cái tên đẹp nhất trên đời.

Đẹp vì làng có con sông Tiên ngược dòng chảy qua thị trấn Tiên Kỳ ghé đến làng tôi xuống Tiên Châu, Tiên Hà qua Hiệp Đức, Duy Xuyên, Hội An… Cuối cùng xuôi ra biển. Sông chảy qua làng, ăn ở với làng muôn đời muôn kiếp, bồi đắp cho đất của làng những phù sa màu mỡ tốt tươi. Biết thế nên ngày xưa ông bà ta đã trồng tre giữ sông, giữ làng. Tre được trồng trên hai bên bờ sông. Nhiều lớp măng tre đã sống bình yên trong sự chăm sóc của dân làng và cứ thế lớn lên, lớn lên xanh tươi, bền chặt.

Sông đi vào tuổi thơ và đời người. Hồi nhỏ chăn trâu, tôi thường cho trâu xuống sông ngâm mình dưới nước. Còn bọn trẻ như tôi tha hồ tắm bơi hụp lặn, không bãi, bến, vực nào của sông mà tôi không đến để mò tôm, bắt những con cá đép dẹp bằng hai ngón tay nằm trên ghềnh, đem lên bờ nướng rồi quấn lá vừng

L


18

chấm muối trắng ăn vừa béo vừa chát vừa mặn. Thật là tuyệt!. Sông chảy qua làng tôi có nhiều vực và bến. Vực dài, bến Lò Rèn, bến Đá Bàn, nơi có con đò nhỏ mùa nước lớn đưa khách sang sông qua đôi bờ Tiên Kỳ, Tiên Châu. Còn vực Vong, vực Sậy nơi nước sâu nhất, chúng tôi thường thách nhau: “Ai lặn sâu hơn ai? ” bằng cách trèo lên cây sung cao gần chục mét rồi gieo mình xuống vực, lặn xuống đáy sông lấy một nắm cát lên. Ở những vực này, hàng năm thế nào cũng có người chết đuối. Bà con trong làng nói: “Có người chết trời mới hết mưa”.

Sông quê tôi cũng như người ở làng, lúc phẳng lặng bình yên, lúc đục ngầu giận dữ. Mùa nước cạn, sông thu mình lại, phô diễn những ghềnh đá xanh rêu, những bãi cát vàng ôm lấy những bụi rù rì, cây duối, cây vừng xanh tốt. Nước lên, thân rù rì um tùm non tơ là nơi trú ngụ lý tưởng của các loài cá lát, cá hanh, cá niên, cá rói... Còn những thân đuối dài thì như chiếc roi nhẹ nhàng phe phẩy theo con nước trôi. Xuân đến, những cây vừng to bự sần sùi trổ lộc tươi non, cho những chùm hoa đỏ, nhỏ xíu mịn màng, bẽn lẽn soi mình xuống nước. Chiều về, hoàng hôn phủ lên dòng sông những áng mây tím trôi nhẹ, tím cả bầu trời, tím cả dòng sông. Mùa nước lớn, sông ghé thăm làng, ban thưởng cho làng những phù sa màu mỡ. Cứ thế, hết mùa này đến mùa nọ sông cần mẫn bền bỉ làm việc cho làng. Nhiều lúc sông oằn mình chịu đựng trước sự thô bạo đào bới phá phách của con người. Sông giận dữ gào thét xông lên cuốn trôi tất cả mọi thứ của làng.

Nguyễn Khánh

19

Làng có nhiều xóm. Ngày xưa làng tôi mỗi xóm có một tên gọi như xóm Chùa, xóm Vườn Đình, xóm Miếu … Dần dần tên gọi của xóm cũng mai một đi theo thời gian. Từ bao đời đất của làng vẫn thế, không sinh sôi nẩy nở nhưng dân làng thì ngày một đông. Không đâu xa, nửa thế kỷ trước đây, làng chỉ có vài chục hộ, bốn năm chục khẩu, sống trong những ngôi nhà gỗ lợp tranh xinh xắn và những khu vườn rộng trồng chuối, cau, chè, quế…. Một số nhà gần sông, bà con đưa thuyền xuống sông bắt tôm, bắt cá mang ra chợ bán. Còn lại đa số làm ruộng làm vườn. Mà làm ruộng làm vườn thì nhà nào cũng có cái cày cái bừa, cối xay, cối giã, đòn xóc, nong nia thúng, mủng, giần, sàng để ngăn nắp một nơi trong nhà. Con trâu là đầu cơ nghiệp. Nhà nào có trâu thì đi cày đi bừa. Nhà không có trâu phải nai lưng cuốc cào gãi đất. Đến ngày mùa, các chị đem hái ra gặt, các anh bó lại từng bó, rồi gánh kẽo cà, kẽo kịt về nhà, chuẩn bị cho đạp lúa ban đêm.

Nhà quê, đêm trăng mà đạp lúa thì vui phải biết! Các anh xúm nhau mở những sợi lạt buộc bó lúa ra, để gốc xuống đất, ngọn lên trời, chất thành đống tròn rồi dắt trâu đi vòng quanh, vòng quanh trên nhả lúa. Trăng lên cao, chênh chếch bóng về khuya, hương lúa mới thơm lừng lựng. Lúa rụng hết hạt xuống sân nền, các chị gom những cộng rơm không còn hạt ra vườn. Chung quanh nhả lúa, có biết bao nhiêu câu chuyện lúc râm ran, lúc sôi nổi. Tiếu lâm, cổ tích, có! Chọc ghẹo nhau, có! Có cả những câu hò khoan đối đáp cho những mối tình trai gái của làng thành chồng thành vợ.


20

Làng tôi, ngày xưa có ngôi chùa Kim Sơn Tự được xây dựng cách đây hơn thế kỷ trên khu đất rộng và cao, Chùa xây theo kiểu nhà cổ có tám cột to một ôm, gánh những vày kèo được chạm trổ các hình Long, Lân, Quy, Phụng rất kỳ công tinh xảo. Chùa có ba gian, hai mái hai hè. Mái chùa lợp ngói âm dương rêu phong ẩm mốc. Bốn quyết nhà nơi giáp giữa hè và mái có dựng bốn con rồng chầu nguyệt. Chùa trông về hướng tây có cái ngõ dài trông ra đồng ruộng nối với con đường làng đi qua. Trong chùa thờ ông Quan Công mặt đỏ, râu dài ngồi uy nghi ở gian giữa. Nghe nói râu của ông Quan Công được chọn từ bộ tóc dài của ông xã Chuyên trong làng. Sau khi ông xã Chuyên hiến tóc để làm râu, được làng ban thưởng cho ông một mẫu ruộng. Bên phải là ông quan Văn mặt trắng đứng chắp tay nghiêm nghị. Bên trái có ông quan Võ mặt đen như than, cầm cây gươm chỉ lên trời. Phía trước sân chùa có tấm bình phong chạm hình con hạc đứng trên lưng con rùa và cây sơn tuế hai nhánh xòe ra những tán lá xanh mượt. Bởi thế nên từ lâu dân làng đã tả ngôi chùa qua bốn câu thơ:

" Ông chi ăn ớt mặt đỏ gay. Một bên một chú đứng khoanh tay. Một bên thằng mọi cầm con mát. Trước cửa Cà cuống giậm Cà cay ".

Chùa có cây thị già ở phía sau, mùa nào cũng cho những quả lớn nhỏ chín vàng, thơm lừng lựng. Thị của chùa thiêng nên con nít không đứa nào dám hái. Bà con

Nguyễn Khánh

21

trong làng đồn rằng: Một hôm có đứa con trai trong xóm nghịch ngợm đứng tè lên thân cây thị, khi leo lên hái quả, bị phạt rơi xuống gãy tay…

Chùa là nơi để dân làng thờ cúng. Trước đây vào những năm trời hạn, không mưa, dân làng đến chùa cầu mưa là được trời cho nước xuống. Chùa trở thành cõi tâm linh của dân làng. Nói đến chùa Tú Sơn ai cũng phải kiêng kỵ, đi qua con đường trước ngõ chùa đều phải kính cẩn nghiêng mình lấy nón mũ xuống.

Năm 1982, ba tôi được mấy ông lãnh đạo xã yêu cầu huy động bà con trong làng đến tháo dỡ chùa, lấy vật liệu như cột kèo đòn tay về xã làm nhà đội sản xuất, trường học. Công việc diễn ra chớp nhoáng trong một ngày. Tối lại khi về nhà trong giấc ngủ, tôi nghe ông la ú ớ. Tiếng la lúc một lớn. Tôi hỏi: " Chuyện gì ba la vậy? Mớ à!” Ba tôi bảo:" Ba thấy có ông già tóc bạc râu dài bẻ tay ba. Tôi bảo: "Thôi ba ngủ đi! Không có gì đâu. Ba nằm gối tay lên đầu máu không lưu thông nên thấy vậy!".

Chiều hôm sau, tôi ngồi trước cửa nhà bỗng nghe có tiếng kêu như tiếng nổ chẻ tre ở phía trước ngõ nhà. Nhìn ra ngõ thấy ba tôi ôm cái tay gãy chạy vào sân. Ba tôi nói: "Tau dắt con trâu Cộ nhà mình về đến ngõ, không ngờ nó ở phía sau xông lên báng vào người tau cái tay gãy làm đôi đây nè!". Nói xong mồ hôi trong người ba tôi vã ra, người xây xẩm, qụy xuống. Máu ở vết thương trên cánh tay chảy ròng ròng. Tôi hoảng quá


22

tìm khúc cây và dây vải để cột nẹp cố định cánh tay ba lại rồi cõng ba ra bệnh viện huyện. Ngày hôm sau đưa ba xuống bệnh viện Tam Kỳ băng bột. Một tháng sau tay vẫn không hết sưng. Mẹ tôi phải chạy phương ngoại, ba tôi mới đỡ.

Làng nước có cõi tâm linh cũng là nơi cho dân làng đặt niềm tin vào đó để sống tốt cho đời, sống có trước có sau, có kiêng có kỵ. Tiếc thật! Ngôi chùa không còn nữa là không còn cái gốc, cái hồn của làng một thời cha ông xây dựng cho hậu thế.

Làng bên sông của tôi ngày xưa là vậy đó! Có câu chuyện vui đi theo cả đời người và những chuyện buồn năm tháng chẳng quên.

Làng ven sông ngày nay khác hơn nhiều. Làng có hơn một trăm bốn chục hộ, gần bốn trăm khẩu. Nhà xây mái ngói nhìn ra những con đường bằng xi-măng bê-tông chạy ngoằn ngoèo quanh các xóm. Mùa gặt không cần đòn xóc để gánh lúa. Gặt xong, lúa được để trên bờ từng đống cho máy suốt, máy phun chạy phành phạch một lúc là tách lúa ra khỏi rơm, cho lúa vào bao đưa lên xe chở một mạch về nhà, phơi trên tấm bạt phủ trong sân. Lúa khô chở đi máy thành gạo. Không xay lúa, không giã gạo, không giần, không sàng cho nên cối xay, cối giã, đòn xóc, nong, nia, giần, sàng cũng thất nghiệp, nằm yên lụy tàn theo năm tháng.

Ngày nay, trước sự phát triển của cuộc sống, nhìn lại thấy cái vui, cái buồn, cái còn, cái mất. Vui vì cuộc

Nguyễn Khánh

23

sống của dân làng đổi mới hơn, còn một dòng sông bên lở bên bồi, còn cái vốn quý chịu thương chịu khó, chân chất, mộc mạc, bao dung rộng lượng, gắn bó thủy chung của dân làng nhưng lại mất đi ngôi chùa, bờ tre, cây vừng, bãi cát... Tất cả rồi chỉ còn kỷ niệm, là ký ức ở người lớn và cổ tích với trẻ con.

Tin rằng cuộc sống nay mai của con người bên sự đủ đầy còn có nhân văn (nhân hậu) để làng được an bình tươi đẹp như tên gọi của nó xưa nay.


24

NỘI

ội tôi từ trong bếp ra, mang một chén cơm lớn, loại chén con rồng ngày xưa to như gáo dừa với một

đĩa cá và một đôi đũa. Nói là đĩa cá nhưng thực ra trong đĩa chỉ có một con cá mòi nội đã chặt đầu chặt đuôi muối để ăn rồi, còn cái mình cá, nội để dành cho thằng cháu trai đích tôn như tôi. Nội nói:"Con ăn đi! Ông bà để dành cho con đây, cố gắng ăn rồi đi học!". Tôi ăn một mạch là hết ngay. Lại hỏi nội có còn nữa không? Nội bảo "Có chừng ấy thôi!". Làm sao tôi hiểu được với nội đây là thứ của quý nhất nội để phần cho tôi? Nhà của nội không khấm khá gì. Bữa ăn của ông bà thường ngày toàn chỉ cơm sáo khoai với rau lang, rau dền chấm muối. Năm khi mười họa mới mua được ít mắm cái của mấy bà ở biển gánh lên bán. Trong năm cũng có đôi lần ăn thịt cá, đó là lúc nhà có giỗ kỵ. Sau khi gả cô Hai Đảnh lấy chồng về Tiên Châu, nội cưới vợ cho ba tôi và chú Nguyễn Tuyến. Vì nhà quá chật nên nội để cái nhà cho ba mẹ tôi ở, chú Tuyến ra ở riêng, còn nội làm một cái nhà nhỏ bằng cột tre, lợp tranh, phên tre trong khu vườn bên Gò Thị cách nhà tôi độ năm trăm mét để ở. Gia đình ba tôi và chú tôi làm vài ba sào ruộng, thu hoạch thất bát nên không giúp gì được nhiều cho nội. Lâu lâu có chút gì lạ mới mang đến cho nội. Nội sống chật vật lam lũ, ngày ngày chăm mấy cây chuối cây mít trong vườn. Đến mùa hái đem bán mua mắm muối. Trong nhà chỉ vỏn vẹn có cái giường

N

Nguyễn Khánh

25

tre, cái bàn gỗ và bốn cái ghế đẩu. Cái chái bếp nhỏ bên hè kê ba ông táo bằng đá, một cái sạp tre treo ở trên để vài cái nồi đất. Nhà có cái chuồng gà cũng làm bằng tre để nuôi vài con gà cho giỗ kỵ. Trước nhà có cái lu sành để dưới gốc cây cau. Nội cột vào mấy ngọn tàu cau lúc trời mưa, nước chảy từ thân cau vào lu để uống. Trước ngõ nhà nội có cây duối to và con đường nhỏ chạy ra đến giếng nằm dưới gốc cây gạo bên đồng.

Hồi nhỏ, lúc chăn trâu, lúc đi học về, tôi thường đến nhà nội để ăn cơm, trèo lên cây ổi sau vườn hái quả, leo lên mấy cây cau tìm ổ chim, có lúc nằm bên nội nghe nội kể chuyện cổ tích, chuyện cuộc đời như sau này ba tôi thường kể.

Ông cố tôi là Nguyễn Bình sinh được ba người con trai và một con gái. Nội tôi, ông Nguyễn Tỉnh là con thứ hai, sinh năm 1890. Nội có nước da ngăm, người cao, hơi gầy. Nội có vần trán rộng, đôi mắt đẹp, nét mặt cương nghị, hồi thanh niên nội điển trai lắm. Nội rất thích trẻ con, sống vui vẻ hoạt bát niềm nở, thương người.

Hai mươi tuổi nội mới đi học chữ Hán, chữ Nôm. Thời Pháp thuộc, năm ba mươi lăm tuổi, nội làm Ban Hương chức xã Sơn Yên, rồi giữ chức Hương mục trông coi dân đinh trong xã đi dân công, đi xâu, làm đường. Đến năm 1945 cách mạng tháng Tám thành công, tuổi đã lớn, nội ở nhà chăm sóc con cháu.

Nội cưới vợ. Bà tôi, Võ Thị Nại sinh năm 1892 quê ở Tiên Mỹ. Bà có dáng người nhỏ thấp, nước da trắng, hiền thục đảm đang phúc hậu nhẹ nhàng ít nói.


26

Bà là con của một gia đình địa chủ, khi về ở với ông tôi, bà cần mẫn chăm chỉ làm ăn và hết mực lo cho chồng cho con. Cuộc sống cơ cực đã làm cho bà già sớm trước tuổi. Năm tuổi bảy lăm mà trên mặt bà đã đầy những nếp nhăn với lớp da đồi mồi như quả mít chín rụng. Đến năm 1970 nội qua đời, hưởng thọ 80 tuổi. Thi hài nội được an táng tại Vườn Chùa thôn An Trung Tiên Kỳ.

Khi tôi lớn lên, nghĩ mà thương nội vô cùng!. Cuộc sống của nội thời trai trẻ ít nhiều cũng có đóng góp cho làng xã. Nội có hiểu biết chữ Nôm chữ Hán, có đức tính thật thà bình dân thương người nên bà con trong làng ai cũng thương mến cảm phục. Thế mà những ngày về già hai ông bà lại ở một mình. Nhiều lần, ba mẹ tôi và chú Tuyến đã mời ông bà về ở chung nhưng nội từ chối, không muốn thành gánh nặng cho con cháu. Nội ở một mình quanh quẩn trong mảnh vườn và ngôi nhà tranh lụp xụp. Ngày ngày nội đem cái gàu mo đài ra giếng múc nước tắm, rồi múc nước vô vườn tưới mấy cây cà, cây rau. Mùa nắng, nội thường ở trần, tay cầm cái quạt mo cau phe phẩy, ra ngõ đứng nhìn về phía nhà tôi. Nội buồn, rồi đến chơi với trẻ con mấy nhà hàng xóm. Nội hay làm quế kẹp. Không phải ai cũng làm được vì làm nó rất kỳ công. Từ khâu lột vỏ quế ra khỏi thân, đem phơi dẻo, dùng dao nĩa cắt tỉa hai đầu láng quế sau đó lấy ba khúc tre cỡ một đến hai tấc nống cho láng quế bè ra, dùng dây lạt mềm bằng tre bó cho mép láng quế búm vào trong, đem đi phơi khô cất trữ được giá mới bán. Tất cả những công đoạn ấy đều phải thực hiện cẩn thận thuần thục.

Nguyễn Khánh

27

Tôi ở bên nội không được nhiều. Lớn lên đi học trên tỉnh, lâu lâu mới tranh thủ vài ngày nghỉ học về thăm nội. Lúc này nội đã lớn tuổi. Người nội đã yếu, tóc đã bạc nhiều, lưng bắt đầu còng xuống, mắt mờ đục. Nghe tiếng chân tôi vào đến cửa nhà, nội đã biết tôi về. Nội lên tiếng: “ Khánh về đó hở con? Vào đây!" Tôi dạ và đến ngồi bên nội. Nhìn nội ngồi dựa lưng vào phên, thân hình gầy hai tay khẳng khiu mà thấy nao nao trong lòng. Nội lục túi lấy mấy đồng bạc đưa cho tôi và nói: “ Con cầm mấy đồng bạc xuống Tam Kỳ uống nước!”. Tôi một mực từ chối không nhận nhưng nội không chịu. Nội nói: “ Ông vừa bán được mấy láng quế. Có tiền, con nhận đi. Nhà mình cũng thiếu tiền nhưng có thiếu thì vay mượn bà con hàng xóm, con đi học xa nhà thiếu thì mượn ai được!”. Sau này, lớn lên tôi mới hiểu được giá trị mấy đồng bạc của nội là lớn lắm.

Năm 1970, ba mẹ tôi mời nội về ở chung cùng nhà để đêm hôm chăm sóc nội. Nội ngã bệnh mất năm 1972 hưởng thọ 82 tuổi. Đám tang nội vây kín nỗi buồn thương. Bà con tiễn nội về vườn bên Gò Thị. Đám tang đi trong ngày mưa sụt sùi. Đầu chít khăn tang, tôi bước lùi trên con đường trơn trượt tiễn nội về với đất. Tôi khóc! Trời mưa! Lòng trào dâng nỗi xót thương cay đắng, tôi thầm nghĩ, cái ý nghĩ cứ đeo đẳng cả đời tôi “ Hoàn cảnh gia đình đã làm nội khổ. Sao nội không sống đến khi con trưởng thành để con được chăm sóc nội. Nội ơi! Nội ơi!".


28

QUÊ NGOẠI

uê ngoại tôi nằm bên kia bờ sông Tiên, thuộc xã Tiên Cảnh. Nơi có những con dốc dài, những đồi

nương bao quanh, những cánh đồng nằm ven theo những khu vườn, lưng gối vào sườn đồi nằm nhấp nhô thoai thoải, nơi có những gốc sim già um tùm xanh đậm nở đầy hoa tím. Thuở nhỏ theo mẹ về ngoại, thế nào tôi cũng leo lên những đồi sim sau nhà ngoại để hái những quả sim chín tím bầm to bằng ngón tay cái cho vào túi ăn cả ngày không chán. Đứng trên đồi, ngó về huyện thấy một vệt dài của dòng sông Tiên trong xanh, ven theo thị trấn Tiên Kỳ nhỏ như lòng bàn tay, chảy ngoằn ngoèo về hướng tây bắc.

Nhà ngoại tôi nằm dưới chân một ngọn đồi, trước có cái ngõ cao cao và con đường nằm dọc theo cánh đồng nhỏ chạy từ đường cái lớn vào. Nghe mẹ kể lại ông ngoại tôi thông thạo chữ Hán chữ Nôm, giỏi võ và có thời gian làm lý trưởng thời Pháp thuộc.

Bà ngoại tôi mất sớm, năm 1940. Lúc ấy ba mẹ chưa sinh ra tôi còn ông ngoại mất năm tôi lên bốn tuổi. Khi nghe ông mất mẹ dắt tôi về quê ngoại thọ tang. Nghe kể lại hồi đó trong làng hễ nhà ai có người già qua đời, phải mang một con heo, chục ang gạo vài ang nếp ra đình để tế làng, trình với làng chuyện tang gia. Trưởng làng đem trống ra giục ba hồi chín tiếng. Nghe tiếng trống, dân làng chạy ra làm heo nấu cơm sáo xôi đặt mâm lên cúng thần làng. Sau đó bà con kéo nhau

Q

Nguyễn Khánh

29

đến lo việc tang ma cho tang chủ. Đám tang ông ngoại tôi cũng vậy! Đông người vô kể. Đám tang đi dưới trời mưa tầm tã. Mẹ con tôi đưa ông về nơi yên nghỉ cuối cùng trên một đồi cao.

Ngoại mất để lại trên đời vốn tài sản quý nhất. Đó là sáu người con. Mẹ tôi, rồi lần lượt đến cậu Chương, dì Tú, cậu Năm, cậu Sáu, cậu Bảy. Nhà ngoại theo đạo Cao Đài. Nhớ mỗi lần về ăn giỗ thường đợi cúng cầu kinh rất lâu hàng tiếng đồng hồ. Cúng xong, mâm cỗ được dọn xuống toàn thức ăn chay mà mợ Chương làm rất kỳ công. Trong mâm có ram, chả, bánh xèo, cá, thịt, bún mì... Thứ nào cũng đều chế biến bằng bột và các vật liệu đắt tiền như kim châm phù chúc trông như thật và ăn thứ gì cũng ngon miệng. Tôi thích nhất là món bánh xèo chấm với xì dầu và món bánh gừng mợ tôi làm. Nghe Hoàng, con của cậu Chương kể lại: Mợ tôi thường làm loại bánh gừng trong dịp tết. Phải chuẩn bị vật liệu rất sớm từ nửa tháng chạp. Trước hết, chọn loại nếp cái thơm ngon đem xay thành bột, cho bột vào nồi đun lửa hấp chín, xong đem ra giã đến khi bột quánh lại từng khối, nổi bong bóng thì dừng. Sau đó cán mỏng thành từng miếng dày gần năm lần cái bánh tráng, rồi cắt thành miếng nhỏ bằng ngón tay đem ra phơi nắng cho khô. Sau đó ủ với lá thầu đâu năm ngày năm đêm. Chờ khi nguội phải bỏ ngay từng miếng bột nhỏ vào cái nồi đựng sẵn sỏi đun nóng, rắc lớp sỏi nóng lên trên, đậy vung lại để hấp. Từng miếng bột gặp sỏi nóng phồng lên như những nhành gừng to xốp. Cho chiếc bánh vừa hấp vào nước đường đã thắng sẵn với nước gừng, rồi rắc nổ bên ngoài, bôi một ít phẩm đỏ vào


30

phần cuối nhọn của bánh. Thế là được một cái bánh gừng trắng đẹp để vừa đầy trên chiếc đĩa to. Ăn vừa xốp vừa béo, vừa ngọt vừa cay. Tết đến mà dọn lên đĩa bánh gừng để cúng và tiếp khách thì thật là đẹp và sang. Đẹp đến nỗi khách ngồi vào bàn nhìn đĩa bánh gừng, chẳng ai dám bẻ bánh ra để ăn.

Năm tháng đi qua, những cậu mợ tôi cũng mất, chỉ còn cậu Năm lớn tuổi không làm gì được. Không hiểu sao cậu không ở với các con mà ra ở một mình trong cái nhà nhỏ ngày ngày mua vui một mình bên chén rượu buồn.

Bây giờ, các con của cậu mợ tôi, đứa nào cũng lập gia đình và trở thành ông bà nội ngoại. Quanh năm suốt tháng, lam lũ làm ăn nên anh em tôi ít khi gặp nhau. Chỉ có Hoàng con của cậu Chương là hay gặp. Chúng tôi thường ngồi ôn lại kỷ niệm xưa, một thời thơ bé đã qua để nhớ về nội ngoại. Nhớ những ngày trên sườn đồi hái khế, hái sim. Nhớ những lúc theo cậu mợ lên đồi dẫy mả ông bà bị vắt cắn.

Tôi lớn lên, lần về ký ức tìm lại hai phía của cuộc đời mình có bên nội và bên ngoại với cả một vùng kỷ niệm. Tất cả như một cuốn phim đẹp nhưng buồn vì cảnh cũ thì còn mà người xưa đã khuất.

Nguyễn Khánh

31

LỤT LỚN NĂM SÁU TƯ

hớ lại trận lụt lớn vào mùa đông năm 1964. Thật là khủng khiếp. Lụt cả miền Trung chứ không riêng

gì quê tôi. Lúc ấy, tôi mới 10 tuổi ở nhà với mẹ và em Tứ. Ba tôi đi ăn giỗ ở nhà cậu tôi bên Tiên Cảnh. Trong mấy ngày liền, mây kéo về âm u xám xịt. Những lớp mây đen nặng trĩu chùng xuống ôm lấy cả bầu trời. Rồi những cơn mưa ập đến. Mưa như trút nước liên tục. Nước từ trời rơi xuống như xối xả lên mái nhà. Các cụ già bảo nhau: “Lụt như thế này là cá ăn sao rồi!”. Nước từ sông Tiên dâng vào ruộng thấp, lên ruộng cao, chẳng mấy chốc cánh đồng làng tôi thành sông nước đục ngầu chảy cuồn cuộn như thác.

Vừa mới sáng, ra ngõ chạy về, tôi bảo với mẹ: “ Nước đến ngõ nhà mình rồi mẹ ơi!” Mẹ tôi bảo: “Bất quá nước đến ngõ rồi rút thôi!”. Loáng một cái, nước lên đến giữa ngõ. Bà con xóm dưới kéo nhau lên ở nhà tôi. Vợ chồng và mấy đứa em con chú tôi cũng vừa mới đến. Người chú ướt sũng, run cầm cập. Chú nói: “Nước vào nhà chú rồi, phải làm cái trại để mấy ang lúa nên mới ướt hết, vừa làm trại xong nước lại vào, phải chạy lại đây!”.

Bà con ở xóm dưới cũng đến nhà tôi lúc một đông hơn, phần lớn là phụ nữ và trẻ con. Đàn ông ở nhà vận chuyển đồ đạc trong nhà lên chỗ cao. Mẹ tôi nấu cơm chia cho mỗi người một chén để ăn. Chờ mưa tạnh

N


32

nhưng trời không tạnh mà tiếp tục mưa như cầm vò đổ nước xuống. Nước vào nhà tôi. Đứng trong nhà nhìn ra như một biển nước mênh mông. Cây cao trong vườn ngập chìm đến ngọn. Mấy ngôi nhà tranh chỗ thấp trong làng bắt đầu nổi lên lừ đừ trôi ra ngoài gặp con nước mạnh cuốn phắt ra giữa dòng.

Chưa kịp dọn đồ đạc, nước đã vào sâm sấp trong nền nhà, nước lên mặt phản. Mẹ con tôi vội vã cùng bà con kéo nhau ra sau vườn. Trời mới tối mà đen như mực. Mưa không dứt, nước tiếp tục dâng cao, bà con co cụm lại lên ở những chỗ cao trong xóm. Vài người đàn ông chặt mấy cây tre làm cái chái lợp mấy tấm tranh cho trẻ con ở nhưng chưa kịp, nước lại vào, lại chuyển đi chỗ khác. Đến lúc chỉ còn biết đứng đội mưa giữa trời. Gia đình tôi và chú tôi cũng vậy. Chú mang theo cái đèn gió không tài nào thắp được. Cứ mỗi lần thắp đèn lên, mưa trút nước xuống đèn lại tắt. Mấy cái nón lá trên đầu đội mưa khi chiều đến nửa đêm đã tơi tả hết. Cái áo bận trên người cũng rách te tét. Chú tôi đội lấy cái xoong mưa rơi xuống gõ vào phát ra tiếng bon bon điếc cả tai.

Nửa đêm, nước ngập hết làng. Nước đuổi hết chỗ chạy, bà con phải leo lên cây, một tay ôm con, một tay bám vào thân cây. Cố gắng chịu rét run cầm cập, người cứng đờ, lần lượt nhiều người kiệt sức buông tay rơi xuống, nước cuốn phăng đi.

Xóm tôi chỉ còn cái bờ đá dài độ chục mét là nước chưa ngập. Bà con trong xóm vài chục người leo lên bờ

Nguyễn Khánh

33

đá để tránh nước. Sáng hôm sau thấy chung quanh bờ đá có những trâu bò heo…lổm ngổm bơi một lúc rồi chìm. Từ bờ đá nhìn ra chung quanh như một biển nước mênh mông cuốn theo cây cối, nhà cửa. Có người đàn ông bám vào thân cây cao nhìn về hướng tôi, đưa tay vẫy vẫy, con nước mạnh chảy qua cuốn thân cây rạp xuống rồi bung lên. Cứ thế một lúc, không còn thấy người đàn ông đó nữa. Giữa biển nước mênh mông, dăm ba mái nhà trôi nhanh như những chiếc thuyền nan bị lật úp có vài người đang bám víu phía trên gọi cầu cứu thất thanh. Những cơn gió mạnh tiếp tục thổi về, mái nhà xoay tròn phút chốc đã lật nhào, tan ra từng mảnh. Mưa vẫn trút, gió vẫn thổi. Những người bất hạnh kia trôi đi, chìm nổi giữa dòng xoáy, xa dần, xa dần, rồi mất hút.

Nước lại dâng lên bờ đá nơi mẹ con tôi đứng. Một số người leo lên cây đa bên cạnh. Bế tắc, bất lực, mẹ và chú tôi lấy dây buộc tôi và mấy đứa em vào thân cây đa trên bờ đất để có chết còn xác cho ba tôi về chôn. Đứng trên bờ đá, dựa vào thân cây nhìn nước ngập đến chân, lên bụng, rồi đến cổ. Cũng may mà nước ở đó không lên nữa. Tôi không còn cảm giác chết sống. Nói khác hơn lúc bấy giờ tôi không biết thế nào là chết là sống. Mẹ tôi đứng bên, kêu trời và khóc. Vừa đói, vừa tê cóng, tôi lả người, lịm dần…

Ngày hôm sau, trời chững mưa, nước bắt đầu rút. Một chiếc thuyền nan đến chở chúng tôi qua làng bên cạnh để đốt lửa ủ ấm và đổ cháo cứu sống bà con xóm tôi.


34

Bên kia sông, ở Tiên Cảnh ba tôi như ngồi trên đống lửa. Leo lên ngọn đồi sau nhà ông ngoại nhìn về hướng nhà tôi, ba tôi nghĩ cả làng đã chết hết rồi. Mong cho nước mau rút về nhà tìm xác thôi.

Nước ra sông, xóm làng tiêu điều xơ xác. Trên đường làng, ruộng vườn ngập đầy những bùn đất dẻo quẹo, đặc quánh, nhầy nhụa và dày cả tấc. Người và súc vật chết nằm la liệt khắp nơi. Nhà cửa, có cái trôi đi mất, có cái nằm vắt vẻo trên ngọn cây để lại cái nền nhà trống không với hòn đá tán nặng không trôi được.

Mẹ con tôi về thì thấy ba đã ở nhà. Ba đợi cho nước rút là về nhà ngay. Vừa gặp mẹ con tôi, ba tôi lao tới ôm lấy anh em tôi và nói: “ Tưởng là mẹ mầy và các con chết hết rồi! May quá!”. Nhà tôi trôi vắt lên cây mít phía sau. Ba tôi ra lấy mấy tấm tranh làm vội cái lều cho cả nhà cùng ở.

Trận lụt năm ấy, làng tôi có hơn chục người qua đời. Hàng chục gia đình hàng năm đến ngày hai mươi tháng mười đồng loạt tổ chức đám giỗ để tưởng nhớ hương hồn của những người xấu số bị lũ cuốn trôi. Tưởng nhớ đến sự giận dữ của trời đất đối với con người không bao giờ quên được.

Nguyễn Khánh

35

CƯỚI VỢ LÚC ĐI HỌC

ăm 1967, tôi lên mười một tuổi vào học lớp Đệ thất ở trường Trung học Tiên Phước. Trường tọa

lạc trên một khu đất rộng nhưng chỉ có bốn phòng học và một văn phòng nhỏ. Trường có 8, lớp gần 400 học sinh. Sân trường vào mùa đông lúc nào cũng xâm xấp nước mưa từ mô đất cao trước cổng trường tràn vào, đám học trò chúng tôi bê bết những bùn đất vì phải lội bộ từ nhà đến trường.

Nhờ siêng năng chăm chỉ nên tôi được xếp loại học sinh khá của nhà trường. Thỉnh thoảng có được sơ mi bài vài môn. Học ở bậc Trung học mà đạt điểm cao trong kiểm tra học kỳ, được thầy cô giáo cho làm sơ mi cộng điểm môn học trong lớp là tự hào vô cùng. Thời đó học sinh giỏi cuối năm lãnh phần thưởng lớn lắm. Nhớ anh Nguyễn Sơn Cước bạn tôi, học sinh xuất sắc toàn trường được nhận phần thưởng của ông Quận trưởng trao, phải nhờ ba mang đôi giỏ chè to bự đến trường mới gánh hết số phần thưởng về nhà.

Cuối năm lớp Đệ Ngũ, (Lớp tám sau này) đứa học trò chưa học hết cấp Trung học phải lấy vợ.

Chuyện là như thế này: Xóm tôi có cô gái tên là Dung, quê ở Tiên Hà, theo gia đình đi tản cư lên ở làng Mỹ An. Dung là cô bé con một gia đình đông con, gia đình có cuộc sống cơ cực. Dung phải bỏ học từ nhỏ đến giúp việc cho người bà con trong họ của tôi. Ngoài giờ

N


36

học, nhất là vào ngày chủ nhật, tôi thường đến các nhà trong xóm để chơi. Tình cờ tôi gặp Dung. Tôi là con trai độc nhất trong gia đình. Nên biết được tin này, mẹ rất vui và cưới Dung về làm vợ cho tôi. Tuổi mười lăm như tôi lấy vợ nghe cũng lạ!

Đám cưới xong tôi tiếp tục đi học. Tin tôi cưới vợ lập tức loan đến trường như chuyện động trời. Bạn bè tôi, chúng tụm năm tụm bảy rỉ tai nhau: “Khánh Trắng cưới vợ rồi bay ơi! ” Chúng nhìn tôi với đôi mắt tò mò, ngờ ngợ, là lạ. Có đứa thốt lên: "Quái quỷ thật! Chưa sạch váng mũi biết gì mà cưới vợ ”. Đứa khác lại chen vào: "Chưa biết thì cưới cho biết chứ!”. Thế là chúng cùng cười một trận khoái trá còn tôi cũng chỉ biết cười thôi!

Học hết lớp Đệ Tứ, tôi đủ điều kiện để tiếp tục học lên trường tỉnh ở Tam Kỳ nhưng ba mẹ tôi lại muốn tôi nghỉ học ở nhà làm ruộng. Biết được ý định này tôi phản đối quyết liệt. Tôi nói: “ Nếu ba mẹ quyết cho con ở nhà thì hãy đào cho con cái huyệt”. Nghe vậy, ba tôi làm thinh, còn mẹ tôi khóc. Tôi bỏ ăn suốt mấy ngày liền, đi lang thang đến nhà mấy đứa bạn trai cho đỡ chán. Chán đến nỗi về nhà, chẳng nói chẳng rằng, ngồi thui thủi một mình, im lặng thở dài.

Một chiều đầu năm học mới 1967-1968, sau khi đến chơi nhà mấy đứa bạn, thấy chúng chuẩn bị quần áo sách vở để xuống Tam Kỳ học, tôi vội quay về nhà, đi ngay ra phía sau vườn định tự tử. Ngồi dưới cây ổi già rất lâu, từ lúc mặt trời còn một sào cắt cau đến khi

Nguyễn Khánh

37

tắt nắng, hoàng hôn lên, bóng tối sắp trùm lấy không gian tĩnh mịch cuối chiều. Tôi suy nghĩ mãi. "Có nên tự tử không? Lúc có! Lúc không!". Vì thực tình tôi không muốn chết nhưng nghĩ không đi học nữa là chấm dứt, lụy tàn và hết nên tôi lại quyết định phải chết. Nghe tiếng gọi của ba tôi “ Khánh ơi! Con ở đâu? Vào nhà ăn cơm đi con! Mấy ngày rồi không ăn cơm ở nhà”. Sau tiếng gọi, ba đã thấy tôi, nhìn tôi với gương mặt tiều tụy hốc hác, ông đã hiểu điều gì sắp sửa xảy ra cho con trai mình. Mắt đỏ hoe, ông nói: “Con làm chi vậy? Tại sao phải như thế ?”. Nói xong ông lôi tôi vào nhà. Đêm hôm đó, ba bàn với mẹ tôi: “Ngày mai má mi lên chợ mua quần áo và sắm ít vật dụng cho thằng Khánh đi học ”.

Thế mới biết ngày xưa mà lên tỉnh học thì khó vô cùng. Chuyện có vợ như tôi mà đi học lại càng khó hơn. Phải có động cơ và quyết tâm lắm mới vượt qua để được học.


38

LÊN TỈNH HỌC

úng là nhà quê lên tỉnh. Lần đần tiên xuống Tam Kỳ học, với tôi như chim sổ lồng, cái gì cũng

mới cũng lạ, lạ đến nỗi đi với mấy đứa bạn đến Trường Trung học Trần Cao Vân gửi hồ sơ nhập học, được nhà trường xếp vào học Ban A. Ra đến cổng trường mấy đứa bạn về nhà trọ, còn tôi xuống đường Phan Châu Trinh để mua ít đồ lặt vặt. Mải miết nhìn những ngôi nhà san sát liền kề nhau hai bên đường, lớ ngớ thế nào mà tôi bị lạc. Phải tới lui tới gần nửa giờ mới tìm ra ngã ba Nam Ngãi về nhà trọ ở đường Trần Cao Vân.

Nhà trọ tôi ở cách trường độ nửa cây số. Nói là nhà trọ cho oai chứ thực ra mẹ tôi thuê một căn nhà nhỏ thấp, lợp tôn, vào cửa phải cúi đầu, độ bốn mét vuông vừa kê đủ một cái giường tre và để cái lò xô nấu bằng dầu hỏa cho tôi tự nấu ăn. Căn nhà này trước đây là cái chuồng heo của bà Phán nhà ở bên cạnh, cho thuê mỗi tháng mười đồng. Ở vậy nhưng lại khoái vì được cái là tự do, không ai quấy rầy. Tự do đi học, tự do đọc sách, tự do ngủ, tự do đến nhà bạn chơi. Tự do quá hóa tùy tiện. Trước hết là tùy tiện trong sinh hoạt ăn uống. Buổi sáng ăn một ổ bánh mì hoặc cơm nguội, buổi trưa siêng thì nấu cơm, nhác thì ra quán trước ngõ ăn một ly chè, buổi chiều cũng vậy. Thức ăn chỉ là muối rang với mỡ heo hoặc mua một ít cá con loại nhỏ bằng ngón tay út đem về kho mặn ăn cả tuần, chẳng thiu.

Đ

Nguyễn Khánh

39

Ăn uống sinh hoạt hàng ngày là vậy nhưng chuyện học hành với tôi bao giờ cũng nghiêm túc. Không trốn học. Bài học từ trường về nhà tôi phải tranh thủ học thuộc mới nói đến những công việc khác. Tôi học rất khá các môn Văn học, Vạn vật, Lịch sử, Địa lý, Đạo đức học, Triết học, Tâm lý học. Những môn tự nhiên học chừng chừng, còn kém nhất là môn ngoại ngữ Pháp văn.

Bạn bè tôi lúc này không nhiều lắm. Chỉ năm bảy đứa gọi là thân như Nguyễn Vui, Trà Công Khiêm, Võ Văn Kiêm, Phan Văn Tân, Trần Di Hiền, Trần Văn Vĩ, Phạm Ngọc Lam, Nguyễn Thị Mỹ Tiên, Nguyễn Thị Quế... đều quê Tiên Phước đi học như tôi. Chúng vẫn tiếp tục gọi tôi là Khánh Trắng vì tôi có nước da trắng gần như bạch tạng. Sau giờ học chúng tôi thường rủ nhau đi ăn chè. Năm khi mười họa mới uống được ly cà phê đen.

Sống xa nhà tôi bắt đầu thấm thía nghĩ về cha mẹ. Một tháng cha mẹ thường chuyển xuống Tam Kỳ cho tôi khi thì ít lon nếp để sáo xôi, vài lon mè để làm muối, khi thì quả trứng, cái đùi gà để bồi dưỡng.

Đến năm lớp Đệ Nhất (Lớp mười hai sau này) tôi vào ở nhà ông chú họ Nguyễn Đức Dục gần chợ Vườn Lài học với Nguyễn Thị Bông con chú và Trần Di Hiền bạn tôi. Đây là năm quyết định cho việc học thi lấy bằng Tú tài. Bằng mọi cách phải thi đỗ, nếu không phải đi lính. Lũ học trò chúng tôi đứa nào cũng sợ lính hơn sợ cọp. Nhãn tiền có bạn tôi Nguyễn Vui học trước một


40

lớp. Thi đậu Tú tài nhưng không có tiền học tiếp lên Đại học nên phải đi lính. Sau chín tháng quân trường ở Thủ Đức ra trường với quân hàm Chuẩn úy. Về Tiên Phước đóng quân ở Ông Lô Tiên Thọ. Chưa đầy tháng sau, Vui tử trận. Vì thế, đứa nào cũng chán chiến tranh, sợ đi lính mà ráng sức học. Học đêm, học ngày, học cho đậu!.

Bạn bè tôi, lúc này trong nỗi niềm mỗi đứa đã cảm nhận được nỗi buồn của chia ly xa cách, của mất mát đau thương giữa cuộc đời nên càng chơi thân, gắn bó nhau hơn.

Hết năm học, mới vào hạ mà cái nắng như thiêu như đốt đã chảy tràn ngõ phố vào đường quê lối xóm. Nắng vàng vọt vào buổi sáng, trắng đục lúc ban trưa và hanh đậm khi về chiều. Tiếng ve đầu hè cũng bắt đầu xuất hiện. Ban đầu chỉ râm ran một vài tiếng, tiếp theo nhiều tiếng đan chen nhau như bản nhạc buồn trong mùa chia tay của các cô cậu học trò chúng tôi. Trong sân trường những chùm phượng vĩ chúm chím nở đỏ rực, chỉ mấy ngày thôi đã cháy cả trời hè, khiến cho nhiều học sinh bâng khuâng xao xuyến, nao nao đến lạ thường. Đời học sinh đã qua nhiều mùa phượng nở nhưng lần này đứa nào học lớp Đệ Nhất như tôi, cũng có cảm giác lạ! Phải rồi! Đã vào tuổi mười tám! Xa thời áo trắng! Hết mùa hè này bạn bè đứa vào lính, đứa may mắn vào cửa Đại học, đứa về quê đi cày đi cuốc, đứa ra phố lang thang tìm việc... Ngồi trong cái mộ lớn sau nhà chú tôi để ôn bài thi đến mệt nhoài, tôi đã chìm vào những cảm xúc mơ hồ, nghĩ suy mênh mang như vậy.

Nguyễn Khánh

41

Chờ đợi! Lo lắng! Rồi mùa thi cũng đến. Tôi mang số báo danh 360181 thi ở Hội đồng coi thi Trần Cao Vân-Tam Kỳ. Trà Công Khiêm học ở Trường Bồ Đề mang số báo danh 360182 cũng thi cùng phòng với tôi. Như vậy là may mắn lắm rồi. Thời ấy, thi cử rất nghiêm ngặt, các thầy cô giáo coi thi ở tỉnh khác đến. Còn chấm thi ở trong tận Sài Gòn. Thí sinh phải làm bài độc lập, học môn nào thi môn đó, không được mang tài liệu vào phòng thi, không quay cóp, học lệch, học tủ. Không có chuyện nhờ vả, gửi gắm...

Buổi sáng ngày thi đầu tiên, thím Bông nấu xôi cho Bông con thím, tôi và Di Hiền cùng ăn để cầu may mắn. Chúng tôi đến trường thi, đứa nào cũng hồi hộp lo sợ, không biết đề thi dễ hay khó? Mình có làm bài được không? Bốn ngày thi tám môn đã qua, tôi thở phào nhẹ nhõm vì kiểm tra lại thấy mình đã làm được bài, thậm chí có môn khá tốt như Văn học, Vạn vật, Triết học, Tâm lý học. Hy vọng đậu trên chín mươi phần trăm. Sau ngày thi bạn bè tán nhau" Thằng Khánh Trắng và thằng Khiêm nhất định phải đậu. Một thằng giỏi các môn tự nhiên, một thằng giỏi các môn xã hội ngồi thi gần nhau chung một phòng sao không đậu được! ".

Hơn nửa tháng sau, Bộ Giáo dục và Thanh niên bắt đầu công bố kết quả thi. Tôi đến ở với Khiêm để chờ đợi. Tiếng cô phát thanh viên Đài Phát thanh Sài Gòn phát ra từ chiếc Radio nhỏ của chị Xí, chị của Khiêm nhà ở gần khu Trung đoàn Tam Kỳ: " Đây là tiếng nói Việt Nam, phát thanh từ thủ đô Sài Gòn! Kính mời quý vị thính giả nghe công bố kết quả kỳ thi Tú tài năm học


42

1973 -1974 ". Danh sách thí sinh đậu Tú tài được công bố từng ban: B, A rồi đến C từng Hội đồng coi thi. Hết một đợt công bố độ trăm thí sinh lại xen vào bài hát "Thà như giọt mưa vỡ trên tượng đá.Thà như giọt mưa khô trên tượng đá. Thà như mưa gió đến ôm tượng đá. Có còn hơn không, có còn hơn không.... Ta hỏng Tú Tài ta hụt tình yêu. Thi hỏng mất rồi ta đợi ngày đi. Đau lòng ta muốn khóc..." Như sẻ chia tâm trạng của những sĩ tử hỏng thi.

Tôi đạp xe xuống phố mua tờ báo để xem kết quả kỳ thi. Dừng lại trước một hiệu sách, nghe có bàn tay vỗ nhẹ vào vai và giọng nói gấp gáp của Thành bạn học cùng lớp với Khiêm: " Khánh! Mầy rớt rồi! Thằng Khiêm đậu ". Tôi sửng sốt nhìn Thành. Muốn khóc. Đất trời quay cuồng sụp đổ. Đạp xe một mạch về nhà Khiêm thấy Phan Văn Tân cũng ở đó. Nhìn chúng nó, tôi bật khóc và thều thào "Tau rớt rồi bay ơi!" Bài hát trên chiếc Radio nhỏ lại tiếp tục cất lên "...Ta hỏng Tú Tài ta hụt tình yêu. Thi hỏng mất rồi ta đợi ngày đi. Đau lòng ta muốn khóc". Đúng! Đau lòng tôi đã khóc. Khóc vì mấy lon mè của mẹ, cái trứng vịt của cha đã nhịn ăn đùm bọc, gửi xuống cho tôi ăn học. Cuối cùng kết quả thế này, ai mà chịu nổi. Khiêm an ủi tôi và bảo Tân lấy xe Honda đưa tôi về Tiên Phước.

Nguyễn Khánh

43

BÀN TAY CHA

gồi trên xe Honda của Tân, đầu óc tôi băng lạnh không nói gì. Tân phải nhắc tôi nhiều lần: “ Ôm kỹ

vào tao không thì ngã xuống đường!” Con đường từ Tam Kỳ về Tiên Phước nhấp nhô gồ ghề đầy những ổ gà ổ trâu, dài chừng hai lăm cây số, đi Honda trung bình độ bốn lăm phút là đến Tiên Phước. Vậy mà loáng một cái, Tân đã chở tôi đến nhà.

Vừa đến sân nhà, ba tôi chạy ra hỏi “Có đậu không con ?” Tôi lắc đầu. Tân trả lời thay tôi: “Khánh rớt rồi bác ơi!”. Ba tôi im lặng còn mẹ tôi thì lăn ra khóc. Tân động viên ba mẹ tôi: “Hai bác đừng buồn nữa. Cố gắng động viên Khánh học lại để thi đợt hai” rồi vội vã về Tam Kỳ vì sợ trời tối. Nhìn Tân ra khỏi nhà, tôi thầm nghĩ trong bụng “Chúng nó đậu hết rồi! Còn mình lại rớt. Vì sao rớt ? Làm gì đây? ”. Lúc này độ bốn giờ chiều. Tôi lững thững ra đường cái, rồi tạt vào một quán cắt tóc ven đường. Bác hớt tóc trạc tuổi ba tôi đang dọn dẹp dụng cụ vào tráp để chuẩn bị về nhà. Thấy tôi vào ông phân trần: “Sao con đến trễ thế ? Tối rồi! Có hớt tóc ngày mai hãy đến!”. Tôi gắt giọng: Con cần hớt tóc ngay bây giờ, Bác có hớt không? Nghe kiểu xưng hô cộc lốc của tôi, gương mặt từng trải đầy nếp nhăn của ông bỗng dưng như teo lại, đôi mắt sâu vui thường ngày ánh lên nỗi buồn kín đáo ngờ vực, ông thầm nghĩ “Ủa cái thằng hiền như bụt, sao hôm nay lại ăn nói thế này? Không bình thường rồi!”. Rồi ông nói:

N


44

“ Ừ, hớt thì hớt”. Tôi ngồi vào ghế. Sau khi choàng tấm khăn trắng lên vai tôi, ông hỏi: “Hớt kiểu gì con ?. Tôi trả lời: “Cạo trọc! ”. “Chuyện gì đến nỗi phải cạo trọc hở con ?” Tôi im lặng. Ông không hỏi gì thêm nữa.

Tiếng tông-đơ chạy rè rẹt trên đầu tôi, đang gặm những sợi tóc xanh nhả xuống từng mảng trên tấm vải choàng trắng. Bất chợt tôi rùng mình nhận ra cảm giác có cái gì đó như muốn vỡ ra, tan đi. Mái đầu xanh, tuổi trẻ, cuộc đời, tương lai… tất cả đã ùa đến rồi tan biến. Không hình dung nổi. Không diễn tả dược! Tôi thấy mình chới với chơi vơi đau khổ đến tột độ, nước mắt trào ra và tôi khóc. Vừa khóc vừa kể với ông về câu chuyện thi rớt của mình như tâm sự với một ông tiên trên trời xuống trần gian để gọt rửa những khổ ải trên đầu tôi. Kể xong câu chuyện thì cái đầu đã trọc. Tôi gửi tiền nhưng ông không lấy, còn động viên tôi trước khi về: “Thất bại là mẹ đẻ của thành công, một lần ngã là một lần gượng dậy. Không được bi quan nản chí con ạ!”.

Trời chập choạng tối, tôi không về nhà mà đi lang thang trên cánh đồng của làng Mỹ An. Nhìn cánh đồng mới gặt, những cộng rơm nằm san sát trên mặt ruộng như một tấm thảm lụa vàng trải dài dưới trăng. Cái nóng hâm hấp của mùa hè đã dịu bớt. Trăng lên cao, sương xuống. Ánh trăng hòa vào sương đêm để bầu trời có màu trắng đục như sữa. Trời về khuya càng yên tĩnh. Những bóng cây trong vườn đứng lặng yên đợi gió. Trong xóm đèn nhà ai thấp thoáng hắt ra những vệt sáng dài lúc mờ lúc tỏ. Tôi bần thần đi trong đêm như

Nguyễn Khánh

45

vậy. Bất chợt rùng mình cảm thấy lạnh, cô đơn và ngây dại. Mình là ai đây? Là mình chứ ai? Không! không phải là mình. Mà không phải là mình thì là ai nhỉ? Đúng rồi là một thằng thi rớt với tương lai mờ mịt xám xịt. Khổ vậy nhưng ai hiểu mình đây?. Mà đòi hỏi ai hiểu mình để làm gì nhỉ? Trong lúc mình cũng không hiểu nổi mình là ai thì đừng đòi hỏi ở người khác. Trời ơi! Khổ quá! “Bớ làng!” Tôi buột miệng la lớn. Tiếng la trong đêm làm khuấy động cả không gian yên tĩnh. Nghe có tiếng la làng, chó trong xóm xúm nhau sủa. Một con, hai con rồi lại nhiều con sủa khắp làng. Nghe tiếng chó, tôi lại nghĩ: “Đúng rồi chỉ có những con chó mới hiểu mình, mới đáp lời mình vậy! Tôi tiếp tục la lớn như điên như dại. Mấy người hàng xóm chạy ra, thấy tôi, một thằng hỏng thi cạo trọc lóc cái đầu đi giữa cánh đồng dưới trăng khuya”.

Được mấy bác hàng xóm dìu tôi về nhà lúc nửa đêm. Ba mẹ tôi chong đèn chờ đợi lo lắng. Đầu óc tôi căng tròn, bước đi loạng choạng, vật vã. Lên phản nằm một lúc đã chìm vào giấc ngủ nặng nề mê sảng. Nghe có tiếng gà gáy văng vẳng, một bàn tay xoa nhẹ trên đầu mình, có cả tiếng nấc nhẹ của ai đó bên tai. Giật mình tỉnh dậy. Hóa ra đó là bàn tay và tiếng khóc của ba tôi. Hình như lúc nửa đêm đến giờ nằm bên tôi, ông không tài nào ngủ được vì đau khổ và lo lắng. Đau khổ vì tôi thi rớt còn lo cho một ngày gần đây đứa con trai độc nhất của gia đình phải đi lính. Mà đi lính thì sớm muộn gì cũng như thằng Nguyễn Vui con ông Ky ở xóm ngoài vừa tử trận! Đến đây, ba tôi không dám nghĩ


46

nữa mà xoay người ôm lấy tôi, đưa bàn tay lao động chai sạm xù xì lên xoa nhẹ cái đầu trọc láng bóng của con.

Ôi cái bàn tay không mỏi mệt với đời, đã cực nhọc vất vả, sớm chiều cầm cuốc cầm cày, lượm từng hạt thóc củ khoai nuôi tôi khôn lớn cho tôi ăn học. Đến bây giờ lại thầm lặng chở che an ủi thằng tôi thi rớt.

Mẹ tôi lúc chiều đã khóc. Ba tôi khuya về mới khóc. Vậy đó! Nỗi khổ của người phụ nữ như mẹ tôi thì hiển hiện như sao mai buổi sáng còn nỗi khổ của người đàn ông như ba tôi thì ẩn chìm như sao hôm về chiều. Sao hôm hay sao mai cũng chỉ là một. Buổi sáng buổi chiều cũng chỉ một ngày nhưng lại một đời cha mẹ khổ vì con.

Nguyễn Khánh

47

NỖI BUỒN CÓ HẬU

ôi cố gắng định thần cho trạng thái tâm lý cân bằng trở lại sau khi hụt hẫng do hỏng thi, lo tập

trung ôn bài lại, tiếp tục thi đợt hai. Hồi ấy trong mỗi năm học có hai lần thi Tú tài. Lần hai dành cho những học sinh bị hỏng thi đợt một như tôi. Để có không gian yên tĩnh chú tâm vào việc học, ba tôi làm cái chòi nhỏ lợp mấy tấm tôn dưới gốc cây bòn bon sau nhà, ở trong kê một tấm ván để nằm và một cái bàn học ôn bài. Mà cũng không biết ôn bài như thế nào nữa. Chưa biết kết quả điểm thi nên cũng khó tìm ra hướng mà học lại. Thôi thì cố gắng ngồi đọc lại tất cả các môn đã học, chỗ nào chưa hiểu phải đọc cho kỹ.

Chỉ còn năm ngày nữa là thi đợt hai. Ngồi riết bên chồng sách giáo khoa hơn mười ngày, tôi thấy toàn thân rã rời, uể oải, mệt mỏi vô cùng. Tôi lấy hai mảnh giấy nhỏ ra rồi viết trên một mảnh chữ "Đậu" mảnh khác viết chữ "Rớt”. Bỏ hai mảnh giấy vào lòng bàn tay, tôi vái: " Lạy anh em cô bác Cây Côn Nà Lách xứ có linh thiêng cho con một quẻ đậu hay rớt trong đợt thi này”. Lấy một tờ giấy mở ra tôi thấy chữ đậu. Không tin! Tôi vái xin quẻ lần hai lại chữ rớt. Lạ kỳ!. Lúc thì đậu, lúc sau lại rớt. Biết tin thế nào đây? Tôi bần thần xếp sách vở lại và lấy xe đạp đạp đến nhà mấy đứa bạn chơi...đến khuya mới về.

Vừa bước vào sân, thấy trong nhà thắp cái đèn tọa

T


48

đăng, loại đèn dầu lửa làm bằng thủy tinh có chân cao và ống thủy tinh ở trên đầu vừa che gió, vừa khuếch đại ánh sáng ra chung quanh. Trong nhà nghe có tiếng nói cười của ba mẹ tôi. Tôi nghĩ: Ít khi ba mẹ tôi vui và dùng cái đèn tọa đăng này để thắp. Hơn nửa tháng từ ngày tôi thi rớt đến nay, ở nhà buồn như đưa đám. Vậy mà tối nay chuyện gì xảy ra vậy?

Vào nhà, tôi nhận ra người khách là bạn của ba tôi ở Tam Kỳ lên. Thấy tôi, ông nói ngay "Này! Số báo danh 360181 đi đâu về đó? Tôi khó chịu: "Thưa chú! Đến lúc này, chú còn chơi con à!". Ông vui vẻ nói: "Chơi gì mà chơi, tôi đến nhà cậu để báo cho cậu tin vui!". Rồi lấy tờ báo Điện Tín trên bàn đưa cho tôi, ông nói tiếp" Cậu xem tờ báo này, tôi vừa mua lúc chiều, thấy tên cậu đậu Tú tài bổ sung vì lý do thiếu sót trong khâu chấm bài, nên tôi mang gấp lên để cậu mừng! Lại đậu cao hạng Bình nữa chứ". Tôi vội lấy tờ báo trên tay ông và đọc cái mục "Danh sách thí sinh đậu bổ sung trong kỳ thi Tú tài Phổ thông tại Hội đồng coi thi Trần Cao Vân Tam Kỳ Quảng Tín khóa ngày 26-6-1974. Số báo danh 360181. Nguyễn Khánh: 252,17 điểm, BAN KHOA HỌC THỰC NGHIỆM A hạng BÌNH". Tôi có cảm giác như ở trên trời rớt xuống đất. Còn thiếu mấy điểm nữa là xếp loại Ưu. Thật hay mơ đây? Tôi nghe như chết rồi sống dậy và đưa hai bàn tay lên cái đầu trọc, tóc đã dài được vài milimet.

Mấy ngày sau, ba mẹ tôi làm hai con heo để cúng tạ ông bà tổ tiên và mời bà con làng xóm bạn bè đến liên hoan. Bạn bè tôi đến gần như đủ. Thằng Tân đem

Nguyễn Khánh

49

bộ ra tự làm bằng thùng phuy đến cho thằng Khiêm chơi, còn mình chơi đàn Guitar. Chúng tôi đàn hát cả ngày không biết mệt.

Hôm sau, tôi đi Tam Kỳ, đến trường Trần Cao Vân để lấy giấy chứng nhận tốt nghiệp. Sân trường ngày hè vắng tanh, gặp thầy Tổng giám thị Nguyễn Vàng, tôi hỏi "Thưa thầy! Em tên là Nguyễn Khánh học lớp Đệ nhất A1 được đậu bổ sung. Hôm nay em đến trường để xin giấy chứng nhận đậu Tú tài". Nhìn tôi, thầy chau mày nói" Đậu bổ sung sao trường không biết. Tin đó ở đâu? Tôi trả lời: "Thưa thầy! Trong báo Điện Tín ngày hôm xưa" Thầy tỏ thái độ không tin: "Hơi đâu em nghe đài nghe báo! Đài nói láo báo nói hay! Thôi về đi, chuẩn bị thi lần hai" Thế nhé!. Nghe vậy, tôi tuyệt vọng đau khổ đến cùng cực. Lững thững ra khỏi sân trường, đi đâu về đâu đây? Không thể mang cái tin này về nhà! Quái ác thật! Nhà hôm qua đã làm hai con heo ăn mừng. Hôm nay không đậu, không có giấy chứng nhận tốt nghiệp. Làm sao đây?! Thi cử sao mà khổ thế? Tôi muốn lao ra đường để xe cán chết cho rồi.

Bình tĩnh lại Khánh ơi! Mọi việc đâu còn có đó. Biết đâu thông báo đến trường chậm thì sao. Tự nhủ lòng mình như vậy, tôi quyết định đạp xe ra Sở Học chánh ở đường Nguyễn Du. Đến nơi hỏi cũng không ai biết. Lúc vừa ra khỏi sân Sở Học chánh, tôi thấy hai người bận đồ veston tay xách vali đi vào Sở. Trong đầu tôi lóe lên suy nghĩ: Hay là mấy thầy này ở Sài Gòn về. Tôi đánh bạo đến hỏi: "Thưa thầy! Thầy có biết ở Hội đồng thi Trần Cao Vân có thí sinh tên Nguyễn Khánh


50

đậu bổ sung Tú tài trong kỳ thi vừa qua không thầy?". Thầy vui vẻ trả lời: Có! Tôi vừa ở Sài Gòn về đây! Có mang theo giấy chứng nhận thí sinh Nguyễn Khánh đậu bổ sung đây. Chứ em là ai mà hỏi vậy? Tôi bật khóc." Thí sinh Nguyễn Khánh là em đây thầy!. Thầy dắt tôi vào phòng bảo tôi ngồi xuống bàn, mở va-li ra lấy giấy chứng nhận đưa cho tôi và một danh sách bảo tôi ký nhận.

Cảm ơn và chào thầy, run run cầm tờ giấy chứng nhận trên tay, tôi bước ra khỏi Sở Học chánh, lòng tràn ngập niềm vui sau nỗi buồn có hậu.

Nguyễn Khánh

51

CHIẾC ĐÒN GÁNH

hông biết chiếc đòn gánh được con người làm ra từ bao giờ để trở thành một công cụ lao động cho con

người gánh gồng kiếm sống. Ngày ngày, nhìn ra đồng thấy người gánh lúa, gánh củi, nhìn ra chợ thấy người gánh thuê gánh mướn tất tả quanh năm, chiếc đòn gánh như người bạn đồng hành với từng số phận của con người từ thời này sang thời khác, luôn gian truân vất vả khó nghèo?!.

Nói đến chiếc đòn gánh, tôi lại quay quắt nhớ đến mẹ tôi. Cả đời chiếc đòn gánh oằn trên vai mẹ. Thời con gái mẹ lấy chồng về ở với ba tôi, mẹ là người phụ nữ tảo tần chịu thương chịu khó lo toan mọi việc trong nhà. Ba tôi ngoài thời gian lao động làm mấy ang giống ruộng, trồng khoai sắn trên vài sào đất còn phải làm công việc của thôn của xã. Nhà làm nông nên mức thu nhập hàng năm không dư giả gì. Nhiều mùa thu hoạch thất bát không giáp hạt, gia đình thường thiếu ăn nên mẹ phải gánh gồng buôn bán khắp nơi.

Hằng ngày mẹ tôi phải thức dậy từ bốn giờ sáng quảy gánh qua tận Hòn Nhón bên thôn Thanh Bôi xã Tiên Châu để hái chè thuê. Gánh chè về đến nhà thì trời đã tối mịt. Nhiều lúc mẹ đến chỗ mổ heo lấy lòng về nấu cháo rồi sáng gánh sang các vùng đổi chè, mít, khoai... Có thứ gì mẹ đổi thứ ấy. Ngày hôm sau mẹ lại

K


52

gánh ra chợ bán. Có lần mẹ quảy đôi gióng đi bộ trên ba chục cây số xuống tận bãi biển Tam Thanh Tam Kỳ để mua cá. Mẹ chọn những con cá nục bằng ngón tay trở lên trộn đều với muối rồi cho vào hai cái thùng thiếc. Sáng hôm sau, mẹ gánh hai thùng cá muối nặng trĩu đi bộ cả ngày đường đến khuya mới về tới nhà. Chợp mắt một lát nghe gà gáy, mẹ lại thức dậy vội vàng phân ra phần để ăn, phần còn lại cho vào đôi bầu, rồi tiếp tục gánh xuống Tiên Châu rao bán từ làng này đến làng khác. Ngày mùa, mẹ lại gánh lúa, gánh rơm từ ngoài đồng về nhà. Chiếc đòn gánh là bạn tri âm tri kỷ của mẹ, theo mẹ từng bước chân, không mỏi mệt, ngừng nghỉ, không lời phàn nàn than vãn. Trời mưa hay nắng, mẹ với chiếc đòn gánh sớm khuya đi về, chắt chiu từng đồng tiền ít ỏi để trang trải mọi thứ trong gia đình, nhất là lo cho tôi ăn học.

Đến khi tóc mẹ bạc, lưng mẹ còng, sức mẹ yếu, đôi vai mẹ chùng xuống không còn gánh được nữa thì mẹ đội. Nghĩ lại mà thấy thương mẹ vô cùng. Làm sao có thể quên được thân mẹ gầy, chân mẹ yếu nhưng mỗi sáng mẹ lại đội cái mủng, bước đi từng bước chúi người về phía trước cùng cái bóng mẹ ngả dài trên đường từ nhà lên chợ huyện để kịp bán những bó rau lang, chùm ngô luộc…kiếm mấy đồng tiền, tích thiểu thành đa.

Anh em tôi đã thành ông thành bà và mẹ tôi đã thành người thiên cổ nhưng không ai có thể quên công

Nguyễn Khánh

53

ơn biển trời của ba mẹ, không quên được món nợ ân tình của chiếc đòn gánh một thời một đời gắn bó thấm đượm mồ hôi nước mắt của mẹ.

Bây giờ trên con đường cũ, nơi mẹ tôi qua, mỗi khi tình cờ gặp một ai đó vai đang gánh nặng thúng rau gánh củi, bất chợt lòng tôi lại trào dâng những cảm xúc lạ thường, niềm nhớ thương da diết hình bóng mẹ với chiếc đòn gánh của đời. Lòng bâng khuâng suy nghĩ không biết đến bao giờ con người mới giải phóng được đôi vai để chiếc đòn gánh được nằm yên ngơi nghỉ ?.


54

HUẾ NGÀY ẤY

ầu tháng chín năm 1974, Tôi, Phan Văn Tân và Trà Công Khiêm ra Huế học. Viện Đại học Văn

khoa Huế nằm trên đường Lê Lợi nhìn ra bờ sông Hương. Sau Viện là đường Phạm Phú Thứ độ ba trăm mét, ngắn nhất của thành phố nên chúng tôi thường gọi: “Đường tình Phạm Phú Thứ”.

Đến Viện làm thủ thục nhập học xong, bọn tôi gặp Huỳnh Thị Tự, Vũ Thị Kim Hiền, Trần Văn Vĩ, Hoài Phương. Tất cả cùng đến ở với chị Lệ Uyển sinh viên Luật năm thứ ba trong căn nhà cổ ở đường Hàm Nghi sau nhà thờ Phú Cam.

Ở nhà trọ, chị Uyển là chị cả. Chị quan tâm hướng dẫn chúng tôi từ việc ăn ở sinh hoạt đến việc sắp xếp thời gian học tập ngủ nghỉ nên cái cảm giác bỡ ngỡ ban đầu cũng chóng qua. Chúng tôi, đứa nào cũng tự hào khi vào học ở Viện Đại học và biết được thế nào là sống tự lập, thế nào là sống xa nhà ở tập thể. Buổi sáng rủ nhau đi ăn điểm tâm xôi đậu dưới những gốc cây đại thụ ven đường Ngô Quyền rồi đến giảng đường học tập. Trưa về lo chẻ củi, vo gạo, luộc rau, rang muối. Đến bữa, bảy anh chị em quây quần ăn cơm trên cái bàn tròn, nói đủ thứ chuyện, chuyện học, chuyện đời, chuyện phản chiến… Tối lại, ai nấy đều tự giác ngồi vào bàn học. Có đứa nào lôi thôi chểnh mảng, chị Uyển nhắc nhở ngay.

Đ

Nguyễn Khánh

55

Ngày chủ nhật, chúng tôi đi lang thang trên các con đường của thành phố. Từ nhà thờ Phú Cam xuống đường Nguyễn Trường Tộ nhìn hai hàng cây xà cừ ven đường cao vút, râm bóng suốt ngày, lang thang trên đường Lê Lợi bên bờ sông Hương thơ mộng, thăm các lăng vua Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự Đức hoặc vào Đại nội sững sờ trước vẻ trầm mặc của thành quách xưa. Nhiều lúc bần thần ngồi dưới cây ngọc lan nhìn những bông hoa trắng muốt tỏa ra mùi thơm phảng phất mà thấy lòng bình yên dễ chịu. Đứng trên cầu Phú Cam nhìn đôi bờ sông An Cựu với những hàng cây phượng cây điệp, những giàn hoa giấy tím, hoa ti-gôn hình trái tim từ trắng đến hồng, hoa hoàng hậu vàng ươm bên đường, nghe lòng bâng khuâng buồn vô cớ.

Công việc chủ yếu của sinh viên chúng tôi là ngày ngày đến giảng đường nghe giáo sư giảng bài. Lớp học có hàng trăm sinh viên ngồi chật như nêm. Sinh viên nào đến trễ phải đứng ngoài hành lang nghe giảng qua chiếc loa phát ra ở cuối giảng đường. Về nhà đi tìm sách in, cours bài giảng của thầy hoặc đến thư viện đọc sách, tìm kiếm, học hỏi những luồng tư tưởng học thuật Đông, Tây, kim cổ... Sợ nhất là học các giờ sinh ngữ cơ bản tiếng Anh. Lớp học chỉ có độ bốn chục sinh viên. Thầy giáo là người nước ngoài, giảng bài bằng tiếng Anh. Tháng đầu không thể nghe được nên việc học rất căng. Phải cố gắng nghe đọc viết mới hiểu được bài giảng của thầy.

Thời ấy, cửa vào Đại học rộng mở, thênh thang có bằng Tú tài là trở thành Sinh viên nhưng lối ra thì chật


56

hẹp vô cùng, Năm thứ nhất có trên trăm sinh viên đến khi tốt nghiệp ra trường chỉ còn độ ba bốn chục người. Vì thế người học phải thực sự say mê học tập nghiên cứu kỹ kiến thức chương trình mới khỏi rơi rụng. Học Đại học, có quá trình đánh giá kết quả học tập hết sức nghiêm ngặt. Không có việc hạ chuẩn, xin điểm, nhờ vả. Ngoài chứng chỉ đại cương bắt buộc phải đủ các chứng chỉ chuyên ngành trong các năm học mới được cấp bằng Cử nhân. Có sinh viên đến năm thứ ba, thứ tư thi không đạt chứng chỉ, không được cấp bằng, phải về nhà đi lính.

Thời buổi chiến tranh loạn ly tang thương chết chóc, sinh viên như chúng tôi, hoàn cảnh gia đình đứa nào cũng khổ. Đứa con nhà nông cha mẹ gánh gồng khó khăn hôm sớm, đứa con tiểu thương thu nhập chẳng khá gì nên vào Đại học là để tìm con đường tốt nhất có việc làm, thoát khổ. Chúng tôi bắt đầu có ý thức rõ hơn về việc học, về việc làm. Lúc này phần lớn sinh viên như tôi chưa hiểu gì về Cộng sản. Chúng tôi căm ghét chiến tranh. Hàng ngày, nhìn những cỗ quan tài phủ cờ vàng ba sọc đỏ cùng hai hàng lính lạnh lùng đứng trên những chiếc xe GMC chạy trên đường phố, lòng bồn chồn, lo sợ tự nhủ mình muốn thoát chết phải gắng học. Nghĩ đến những sinh viên đàn anh rớt các năm phải đi lính, phải ra trận, chịu chết chóc, lại thấy bi quan mất phương hướng như đi vào đường hầm tối tăm mờ mịt...

Một hôm đến giảng đường, thấy nhiều đám sinh viên tụm năm tụm bảy bàn với nhau điều gì đó. Một

Nguyễn Khánh

57

sinh viên khác lớn tuổi tóc dài, đến bên tôi nói nhỏ vào tai: “Ông có đi đấu tranh chống Nguyễn Văn Thiệu tham nhũng không?” Tò mò muốn biết thế nào là sinh viên đi đấu tranh nên tôi trả lời ngay: “Có chứ! Nhưng đi đấu tranh ở đâu?”, “ Ở nhà thờ Phú Cam. Về nhà chuẩn bị cắt ruột xe đạp bỏ vào trong chai đổ xăng vào và cột chặt giấy dầu trên đầu chai lại. Ngoài ra cần chuẩn bị thêm một cái hộp quẹt và một gói vôi. Sáng mai 6 giờ có mặt”. Trả lời xong, anh sinh viên nọ chào tôi và đi như chạy về phía cuối hành lang của Viện.

Hôm sau, tôi đi thật sớm ra nhà thờ Phú Cam. Đến nơi thấy sinh viên đã tập trung rất đông, có gần ngàn sinh viên đứng ở trước sân nhà thờ rồi. Giữa sân nhà thờ kê cái bàn nhỏ phủ khăn trắng với cái micro để ở giữa bàn. Trước cổng nhà thờ giăng câu khẩu hiệu nền xanh, chữ trắng “Đả đảo Nguyễn Văn Thiệu tham nhũng! ”.

Tôi nhập vào đám sinh viên hồi hộp chờ đợi. Năm phút sau, một sinh viên cao gầy mặc bộ đồ quần bò lại bàn nhỏ, cầm micro diễn thuyết. Anh nói: “Hỡi các bạn sinh viên thân mến! Chúng ta là thế hệ trẻ Việt Nam, chúng ta đang mơ ước có một đất nước hòa bình độc lập tự do. Nhưng không có được, hàng ngày chúng ta đã chứng kiến biết bao sự đau thương chết chóc, chứng kiến cảnh đầu rơi máu chảy, sự bất công của chế độ. Chúng ta phải nói lên tiếng nói từ trái tim của người yêu nước, đòi tự do công lý, yêu hòa bình, chống chiến tranh, chống Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu tham nhũng bất công”. Anh dõng dạc đọc bản cáo trạng mười


58

điều Nguyễn Văn Thiệu tham nhũng và nhấn mạnh thanh niên phải làm gì trước vận mệnh của đất nước. Tôi thầm nghĩ anh sinh viên đang diễn thuyết kia là một trong những người trong Tổng Hội sinh viên của Trường Đại học Huế. Anh đang nêu lý tưởng sống phải hành động như chị Lệ Uyển thường nói nhưng hành động như thế nào đây?

Có tiếng còi xe rú lên từ đường Nguyễn Trường Tộ lúc càng to dần đến khi xuất hiện mấy chiếc xe Jeep, xe GMC chở đầy cảnh sát, quân cảnh lăm lăm dùi cui và nhiều tốp lính cầm súng R15 mặt hằm hằm tiến thẳng về phía nhà thờ. Xe thắng gấp, dừng lại. Đám cảnh sát, quân cảnh, lính nhảy xuống tay cầm dùi cui xông thẳng vào đánh túi bụi sinh viên. Lúc này đa số sinh viên đã tràn xuống đường Nguyễn Trường Tộ chặn lối vào nhà thờ Phú Cam để những người trong Ban tổ chức diễn thuyết rút lui. Nhiều sinh viên lấy chai xăng ra quẹt diêm đốt cháy và ném vào xe. Số sinh viên khác lao vào lật ngửa xe Jeep đưa bốn bánh lên trời. Xe bốc cháy. Những bị vôi bột trắng bay tới tấp về phía đám cảnh sát. Cảnh hỗn loạn xô xát giằng co xảy ra trong khói bụi, trong tiếng hô lớn của sinh viên: “Đả đảo chính quyền đàn áp sinh viên! Đả đảo! Đả đảo! Đả đảo!”; Đả đảo Nguyễn Văn Thiệu tham nhũng! Đả đảo! Đả đảo! Đả đảo”. Tiếng hô đả đảo đi theo đoàn sinh viên kéo dài từ nhà thờ Phú Cam xuống đường Nguyễn Trường Tộ… Độ 20 phút sau, sân nhà thờ Phú Cam vắng tanh. Cảnh sát quân cảnh không bắt được ai trong số người tổ chức ra cuộc biểu tình. Còn tôi vội vã tách

Nguyễn Khánh

59

ra khỏi đám sinh viên, hoảng sợ ra sau nhà thờ Phú Cam chạy một mạch về nhà. Mấy đứa ở nhà thấy mặt mũi tôi đầy những bột vôi trắng. Chúng hỏi tôi tham gia đấu tranh phản chiến phải không?. Tôi cười. Chị Uyển cũng cười. Tối hôm đó chị Uyển rủ tôi đi ăn bánh bèo Vĩ Dạ. Nghe chị kể về mình, tôi đoán chị đang ở trong tổ chức sinh viên phản chiến. Chị đưa cho tôi tập san Đồng Dao và Đứng Dậy, loại tài liệu được lưu hành trong nội bộ tổ chức sinh viên phản chiến. Vài ngày sau, thằng Tân lục trong gối của tôi thấy hai tập san này. Đến bữa cơm trưa, Tân nói trống không: “ Việt Cộng không ở trên núi mà về đến thành phố rồi! Có khi đang ngồi ăn cơm với chúng ta đây!”. Mặt chị Uyển hơi đanh lại rồi kịp giãn ra, Chị vui vẻ nửa đùa nửa thật: “Chị là Việt Cộng đây! Tân có sợ không?” Tân nói: “Cha em tập kết ra Bắc hồi em còn nhỏ. Việt Cộng mà như cha em thì em không sợ!”.

Tiếng súng ngoài thành phố đêm đêm cứ dội về. Chị Uyển không biết làm gì mà gần đây đi suốt đêm, đến gà gáy sáng mới về. Có khi mấy ngày liền không thấy mặt chị. Có đứa cạn nghĩ: Hay chị làm ở sông Hương?! Hằng ngày đi học trên đường Ngô Quyền thấy từng đoàn xe chở đầy lính nháo nhác chạy về phía bến xe An Cựu.

Đầu xuân năm 1975, Huế êm đềm bỗng dưng náo loạn. Những đoàn người kéo nhau về thành phố đi từng tốp, từng tốp gánh gồng đồ đạc quần áo và trẻ con. Có nhiều người lính bận quần lính, áo sơ mi trắng mang giày bốt-đờ-sô đi theo. Ai cũng hoảng hốt lo sợ. Một


60

buổi sáng đến Viện nghe có thông tin Trường Đại học sắp đóng cửa vì Việt Cộng đã chiếm một số huyện chung quanh thành phố rồi. Tôi và Trần Văn Vĩ tạt vào quán café bên đường Lê Lợi gọi hai ly café đen. Nghe tiếng rao của em bán báo bên kia đường: “ Báo đây! Báo đây!. Tin giật gân đây! Việt Cộng đã chiếm huyện lỵ Tiên Phước tỉnh Quảng Tín vào ngày mười tháng ba! Báo đây! Báo đây! ” Trần Văn Vĩ gọi em bán báo lại mua một tờ rồi đọc vội bản tin và bật khóc. Vĩ nói: “Chết tao rồi Khánh ơi! Ba tao chắc Việt Cộng không để yên đâu! Ông làm ở xã mà! Làm sao đây? Về Tam Kỳ nghe Khánh?”.

Bữa cơm tối hôm đó, trong nhà trọ trở nên nặng nề. Đứa nào cũng ngồi im bần thần lo lắng, không nuốt nổi miếng cơm. Biết tin Việt Cộng chiếm Tiên Phước, ai cũng lo sợ không biết ngày mai thế nào? Ở Huế sớm muộn gì Việt Cộng cũng vào, trường đóng cửa, làm gì đây? Như hiểu được tâm trạng của đàn em, chị Uyển lên tiếng: “Cái gì rồi cũng có lúc kết thúc. Chiến tranh cũng vậy! Chính nghĩa sẽ thắng. Cách mạng sẽ về giải phóng. Chính quyền này sẽ nhanh chóng sụp đổ. Nội trong tuần này thôi, trường sẽ đóng cửa. Các em phải tự tính toán. Tốt nhất là nên về quê chờ đợi. Càng sớm càng tốt!”. Tôi hỏi: “Chị có về Thăng Bình không?”. Chị trả lời: “ Không! Chị ở lại Huế chờ! Tân thắc mắc: “Chị chờ Việt Cộng à! ” Chị bảo: “Việt Cộng là chị đây!” rồi chị cười còn anh em bọn tôi thì trố mắt nhìn chị, không dám hỏi thêm nữa.

Nguyễn Khánh

61

TRỞ VỀ

ôi, Trà Công Khiêm, Trần Văn Vĩ, Phan Văn Tân từ Huế về Tam Kỳ được vài hôm rồi chạy ra Đà

Nẵng vào ở trong căn nhà của một quan chức chế độ cũ vừa bỏ nhà đi mấy hôm trước. Ngày 24 tháng 3 năm 1975 cách mạng giải phóng Tam Kỳ Quảng Tín, ngày 26/3/1975 cách mạng giải phóng thành phố Huế. Ngày ngày tiếng đại bác nổ vang rền ở các khu vực chung quanh thành phố như đèo Hải Vân, huyện Đại Lộc, Duy Xuyên, Điện Bàn...

Thành phố Đà Nẵng bắt đầu hỗn loạn. Các lực lượng của cách mạng tiến nhanh áp sát thành phố. Ngụy quyền buộc phải bỏ kế hoạch co cụm ở Đà Nẵng và bắt đầu di tản cố vấn Mỹ bằng máy bay. Trên đường phố đủ các binh lính nhớn nhác lo sợ dạo trên các đường Ông Ích Khiêm, Hùng Vương… bắn súng bừa bãi vào bất kỳ người nào, chỗ nào họ thích. Trên mặt đường, đồ đạc, xe cộ nằm lăn lóc ngổn ngang chắn cả lối đi. Hai bên đường có nhiều nhà đóng kín cửa. Cũng có một vài nhà khép hờ. Bên trong, chủ nhà đứng lấp ló nhìn ra đường thấy đám lính đi qua vội thụt đầu vào rồi khép cửa lại. Một chiếc xe Jeep không trần chở một vài thầy chùa mặc áo cà sa cùng bốn năm thanh niên cầm cờ Phật giáo vẫy vẫy. Chiếc loa phóng thanh trên xe phát ra "Đây là tiếng nói của Mặt trận Dân tộc Giải phóng Miền Nam hòa hợp hòa giải dân tộc. Đề nghị tất

T


62

cả mọi người hãy bình tĩnh giữ trật tự trị an xã hội. Đề nghị các binh lính chế độ cũ không được dùng bạo lực, hãy bỏ súng xuống để có cơ hội về với gia đình, được cách mạng khoan hồng. Một người lính đứng bên đường đưa súng về phía chiếc xe Jeep định bóp cò. Chưa kịp bắn thì có tiếng "tách" từ họng súng giảm thanh trên xe phát ra. Người lính gục xuống đổ quỵ bên đường. Tôi và Phan Văn Tân chứng kiến cảnh ấy vội chạy bán sống bán chết về nhà ở khu Thanh Bình. Gặp Trà Công Khiêm tôi nói “Việt Cộng sắp vào Đà Nẵng rồi!”. Nguyễn Thị Trà, Huỳnh Thị Tự từ dưới bếp lên mang cái ruột tượng đổ đầy gạo rang, hỏi: “Vậy thì mang gạo rang đi đâu đây ? Ngoài cảng đã đóng cửa hôm qua rồi, không thể vào Sài Gòn được!”. Tôi nghĩ đi đâu bây giờ ? Có vào Sài Gòn cũng vậy thôi! Mà vào trong ấy để làm gì chứ! Nhớ câu nói của chị Uyển, tôi bảo các bạn “ Thôi thì ở lại đây chờ! ”. Phan Văn Tân tiếp: “Chờ Việt Cộng về. Mà Việt Cộng mà như chị Uyển, như cha tau thì không có gì để sợ”. Trà Công Khiêm lên tiếng: “Thôi thì đến đâu hay đến đó, có tính toán cũng không giải quyết được gì. Chiều hôm qua tao ra ngoài phố chở một thùng bia ông cọp và một két sữa bây giờ khui bia và sữa trộn chung uống để bồi dưỡng!”. Chưa uống hết cốc bia thì nghe có tiếng rít của đại bác bay qua đầu rồi nổ ầm ở đâu đó rất gần.

Liên tục suốt ngày đêm 28-3-1975, pháo binh của quân cách mạng bắn, dồn dập vào sân bay Đà Nẵng, Nước Mặn và dọc ven bờ biển đến bán đảo Sơn Trà...7

Nguyễn Khánh

63

giờ 30 phút ngày 29-3-1975, quân cách mạng từ đèo Hải Vân vào Ngã ba Huế, có xe tăng đi cùng phối hợp với các lực lượng quân sự-chính trị đã có sẵn, đồng loạt tấn công và nổi dậy đánh chiếm các mục tiêu trong thành phố.

Phan Văn Tân ra phố một lúc rồi hớt hải chạy về nhà thông báo “Tụi bay ơi! Việt Cộng vào thành phố rồi. Tau thấy mấy ông Việt Cộng ngồi trên xe, bận áo quần mới, tóc cắt ngắn, tay cầm súng có cái bảng súng đỏ chót. Tuổi mấy ổng như bọn mình, nhìn tao mấy ổng vẫy tay rồi cười! Mà rất đẹp trai nữa chứ!” Cả bọn cùng chạy ra chỗ đoạn đường mà Tân đã chỉ để xem nhưng không thấy. Đến 11 giờ 30 trưa ngày 29-3-1975, thành phố Đà Nẵng đã được giải phóng.

Đêm Đà Nẵng hôm đó yên tĩnh, chúng tôi đến ở tầng ba ngôi nhà vắng chủ trên đường Ông Ích Khiêm. Đang ngồi bàn chuyện ngày mai về Tam Kỳ thì nghe nhiều tiếng nổ của các loại pháo sáng từ hướng sân bay Đà Nẵng. Ra hành lang nhìn pháo giăng đủ màu, tầm thấp tầm cao sáng cả bầu trời, ai cũng thở phào nhẹ nhỏm như vơi hết nỗi lo. Lo chiến tranh, lo chết chóc, lo vào trại lính, lo đi đâu?, về đâu?...

Sáng sớm hôm sau, tôi cùng Trà Công Khiêm, Phan Văn Tân đi bộ về Tam Kỳ. Đi! Mệt, nghỉ. Rồi lại đi. Trên đường thấy có nhiều người cũng đi như tôi. Thỉnh thoảng có vài chiếc xe lam, xe hàng chạy qua, đông chật người. Đón xe không được, lại đi tiếp.


64

Tôi lầm lũi đi trên đường nắng như trút lửa xuống mặt. Gặp một tốp lính cách mạng ngồi ở quán nước bên đường thuộc Huyện Quế Sơn. Thấy chúng tôi, một người lính trẻ ngoắc tôi vào và hỏi: “ Cậu làm gì?” Tôi trả lời: “ Dạ sinh viên”! “ Học ở đâu?” Người lính hỏi tiếp. Tôi nhanh nhảu: “ Dạ ở Trường Đại học Văn Khoa Huế!” Vậy à! Tôi cũng là sinh viên đây chỉ có điều phải xếp bút nghiên lên đường! À mà sinh viên sao lại chừa tóc tốt như phụ nữ vậy?”. Với thái độ thân thiện vui vẻ anh lính hỏi. Tôi trả lời: “ Dạ Trường Đại học người ta không cấm!”. “Thế à! Cắt tóc đi nhé. Thôi đi đi!”. Chúng tôi lếch thếch đi, đến nửa đêm mới về tới Tam Kỳ. Sáng hôm sau tôi vội ra quán hớt tóc rồi tiếp tục đi bộ về Tiên Phước.

Nguyễn Khánh

65

MẸ TÌM CON

ác cánh quân của cách mạng tiến vào giải phóng Tiên Phước trong ngày 10 tháng 3 năm 1975. Pháo

của cách mạng từ Tiên Lãnh Tiên Ngọc, Tiên Cẩm Tiên Hà… bắn liên tục vào các cứ điểm Đồi Cao 211, Chi khu, căn cứ Tiểu đoàn 77 Biệt động quân, sân bay huyện… Sau đó, xe tăng phối hợp với bộ đội chủ lực và lực lượng binh vận, chính trị đồng loạt đánh chiếm các mục tiêu trong Huyện lỵ. Chính quyền lâm thời cách mạng được thành lập và nhanh chóng ổn định tình hình an ninh trật tự xã hội, động viên bà con nhân dân an tâm sản xuất ổn định đời sống.

Ba tôi được chính quyền cách mạng mời ra làm Ban cán sự thôn. Mẹ tôi thì sốt ruột lo không biết tôi như thế nào? Ở Huế hay đi đâu ? Mấy ngày trời ba mẹ tôi mất ăn mất ngủ. Cứ nghĩ đến cách mạng tiến vào thành phố hai bên đánh nhau bom rơi đạn nổ là mẹ tôi khóc. Cuối cùng sáng ngày 26 tháng 3 mẹ tôi quyết định đi tìm tôi.

Một thân một mình, mang cái xách đựng mấy lon gạo, mẹ đi bộ xuống Tam Kỳ vào nhà chú Bông hỏi có thấy tôi không? Thím Bông trả lời: Có! Khánh ở Huế về Tam Kỳ mấy hôm, rồi ra Đà Nẵng rồi. Mẹ tôi càng lo và tiếp tục ra Đà Nẵng. Mẹ đi bộ, khi nào mệt lại nghỉ. Khỏe, mẹ lại đi. Đi cả ngày không thấy đói. Đến

C


66

tối mẹ xin vào ở tạm trong căn nhà ven đường. Mẹ mượn chủ nhà cái nồi, rồi đổ vào mấy nắm gạo nấu cơm ăn với muối cho qua bữa. Sáng hôm sau, mẹ tiếp tục đi. Trên đường quốc lộ 1, mẹ chứng kiến những đám lính thất trận hớt ha hớt hải vất súng ba lô, quần áo chạy thục mạng trên đường. Lòng mẹ như lửa đốt. Nghe có tiếng súng nổ gần bên, mẹ lại lăn xuống bên đường. Dứt tiếng súng, mẹ lại đi như chạy. Gần đến Hòa Vang, mẹ nóng ruột nhìn những chiếc xe tăng cắm cờ giải phóng và từng đoàn quân đầu đội mũ cối, tay cầm súng, vai mang ba lô giắt đầy lá ngụy trang đi trên đường. Mẹ đi sau đoàn quân ấy vào thành phố Đà Nẵng trong ngày 29 tháng 3.

Đến Đà Nẵng, người mẹ rã rời. Gạo trong túi xách đã hết từ ngày hôm trước. Mẹ vào các nhà bên đường để xin ăn. Nhiều nhà từ chối nhìn mẹ như người ăn xin. Có lúc gặp người tốt bụng cho mẹ nắm cơm, ổ bánh mì. Mẹ chia làm nhiều phần, phần ăn tạm cho qua bữa, phần để hôm sau phòng lúc không ai cho. Cứ như thế mẹ đi hết đường này đến đường khác, hết chỗ này đến chỗ nọ để tìm tôi. Mẹ không hỏi ai, mà giữa phố phường đông người, ai biết ai để mà hỏi. Cuối cùng mẹ kiệt sức, thất vọng. Có lúc mẹ như người mất hồn, quần áo tơi tả, đi không nổi nữa. Mẹ ngồi bên đường phố dõi mắt nhìn hết người này đến người khác đi qua đường với hy vọng thấy được tôi. Tuyệt vọng, nước mắt trào ra, mẹ thì thầm “ Con ơi! Bây giờ con ở đâu ?.

Nguyễn Khánh

67

Không tìm được tôi, mẹ bế tắc đau buồn đi bộ mấy ngày sau mới về đến Tam Kỳ. Mẹ ghé vào nhà thím Bông ở Vườn Lài để nghỉ. Thấy mẹ vào thím Bông chạy ra nói: “Khổ cho chị quá! Khánh nó đã về Tiên Phước rồi”. Mẹ khóc òa. Mừng mà khóc vì biết tôi không chết, không vào Sài Gòn mà về với mẹ….


68

BẠN ĐẾN TÌM TÔI

ào ngày đầu giải phóng, các con đường ở Tiên Kỳ, trung tâm huyện lỵ Tiên Phước ít người qua

lại. Thỉnh thoảng mới thấy vài ông cán bộ cách mạng đội mũ cối, mang xách đại cán, đạp xe đạp qua đường.

Không khí tâm lý bao trùm lên nhiều người dân ở khu vực mới giải phóng lúc này là niềm vui lẫn lộn với nỗi lo sợ. Vui vì có một chế độ mới, không còn tiếng bom rơi đạn rít xé nát bầu trời, không còn cảnh chết chóc tang thương diễn ra hàng ngày như cơm bữa. Sợ vì đa số bà con sống trong vùng địch quản lý, ít nhiều cũng dính dáng đến chế độ cũ. Không con thì chồng, không tham gia vào lính Địa phương quân, Nghĩa quân, Biệt kích thì cũng tham gia trong bộ máy Ngụy quyền từ Liên gia trở lên. Họ hoang mang lo sợ không biết cách mạng đối xử như thế nào với họ!?.

Tôi cũng ở trong tâm trạng bất ổn như vậy! Từ Tam Kỳ về đến nhà nghe ba tôi nói: “Mẹ đã đi tìm con gần một tuần rồi”. “Khổ thật! Biết con ở đâu mà đi tìm hở mẹ? Không biết bây giờ mẹ ở đâu?”...Tôi bần thần ra giếng tắm giặt rồi lên phản nằm suy nghĩ lo lắng. Tôi định đi tìm mẹ nhưng ba tôi bảo: “Không tìm được tôi, thế nào mẹ cũng về nhà”.

Mấy ngày sau đó, tôi nằm riết ở nhà. Hết nghĩ đến việc học dang dở, lại nghĩ đến không biết sắp đến mình phải làm gì. Ở tuổi hai mươi mốt như tôi, việc học

V

Nguyễn Khánh

69

chiếm phần lớn trong thời gian qua nên làm gì có điều kiện nghĩ đến thời cuộc, đến chính trị, đến cách mạng. Hồi ở Huế tôi có nghe loáng thoáng chị Uyển nói về cách mạng nhưng lại không để tâm. Vì thế trước sự thay đổi lớn của thời cuộc, tôi cảm thấy mình bị hụt hẫng, mất phương hướng.

Có tiếng chó sủa. Nhìn ra ngoài thấy có một thanh niên mặc bộ đồ xám, đầu đội mũ cối, chân đi dép cao su, vai mang xách đại cán đi từ ngõ vào nhà. Phản xạ tự nhiên, tôi chạy ra cửa hông, đến ngồi dưới gốc cây bòn bon sau nhà. Một lúc nghe có tiếng ba tôi gọi: “Khánh ơi! Vào nhà đi con. Có anh Nguyễn Sơn Cước vào tìm con đây!”. Nghe ba gọi, tôi miễn cưỡng vào nhà. Thấy Cước ngồi nói chuyện vui vẻ niềm nở với ba tôi.

Nguyễn Sơn Cước bạn của tôi, nhà ở làng Mỹ An. Chúng tôi ở cùng làng, cùng học hết bậc Trung học ở Tiên Phước rồi xuống học ở Trường Trần Cao Vân Tam Kỳ. Cước lại học rất giỏi nên tôi thường đến gặp ở nhà trọ để trao đổi việc học tập. Hết năm lớp Đệ Tam, tháng 9 năm 1972 cách mạng giải phóng Tiên Phước, Cước đi thoát ly theo cách mạng. Đến năm 1975, Cước cùng đoàn quân giải phóng về Tiên Phước.

Với tôi, gặp lại Cước lần này là gặp một cán bộ cách mạng, không biết lành hay dữ đây? Thấy tôi vào nhà, Cước vui vẻ hỏi:

-Tôi đến tìm ông, Ông sợ chạy phải không?. Tôi lúng túng:


70

- Đâu có! Mà có khi ông đến bắt tôi cũng nên.

Cả hai cùng cười. Cái cười bắt đầu thân thiện cởi mở sau ba năm trời, hai người bạn ở hai chiến tuyến mới gặp lại. Nhìn Cước, vẫn như trước đây. Vẫn đôi mắt tròn và sáng trên gương mặt hiền như con gái, chỉ có khác là gầy và xanh nhiều quá. Tôi nghĩ bụng chắc ông này ở rừng khổ và bị sốt rét.

- Ông nhìn gì vậy? Tôi lạ lắm à! Cước hỏi tôi. Tôi hướng câu trả lời sang ý khác:

- Gặp ông đột ngột và bất ngờ quá! Tôi nghĩ sớm muộn gì bọn mình cũng gặp nhau. Không ngờ ông đến gặp tôi sớm hơn tôi nghĩ. Giữa lúc tôi không biết phải làm gì đây thì ông đến. Mấy ngày qua, tôi đắp chiếu nằm hoài ở nhà chán muốn chết.

Cước chia sẻ:

- Tôi biết ông đang buồn. Thôi thì đường nào thời cuộc cũng thay đổi rồi, phải thích nghi thôi! Cước nói tiếp:

- Mình đang được chính quyền cách mạng giao nhiệm vụ ổn định tình hình ở địa phương, nhất là việc vận động lực lượng thanh niên vào Hội thanh niên sinh hoạt học tập chính trị để hiểu biết về đường lối cách mạng. Sau đó, tổ chức cho học sinh tiếp tục đến trường học cho hết năm học. Mình rất cần ông ra làm việc đó.

Tuổi như tôi, nhưng Cước lại có giọng nói vừa chậm vừa chắc, lúc thì mặt hơi nghiêm lại, lúc thì giãn ra, nở nụ cười kín đáo chân tình. Tôi nghĩ chắc anh

Nguyễn Khánh

71

chàng này mấy năm theo cách mạng đã học được cách nói thuyết phục như vậy. Tôi hỏi Cước:

- Như mình bây giờ làm được việc gì?

- Trước mắt ban ngày ông ra Trường Mỹ An dạy mấy em học sinh Tiểu học, tối lại tổ chức cho thanh thiếu niên trong thôn sinh hoạt hát mấy bài hát cách mạng. Làm như thế có khi đỡ buồn. Chứ nằm hoài ở nhà như trăn thì chán lắm. Tôi cử ông làm Phân hội trưởng Phân hội Thanh niên thôn Mỹ An. Được không?

Tôi do dự:

- Để xem lại!

Cước nói tiếp:

- Xem gì mà xem! Không còn con đường nào khác hơn đâu! Rồi Cước đùa: Ông không nghe tôi, tôi bắt ông đi học chính trị một tháng là ông giác ngộ phải nghe thôi! Ông cứ ra làm đi, tôi làm hướng đạo, rồi ông sẽ quen.

Nói chuyện với Cước một hồi tôi đã quên mất mình đang nói chuyện với ông cán bộ cách mạng. Mà đúng! Cước là ông cán bộ cách mạng lần đầu tôi gặp sau ngày giải phóng, trở nên người bạn đặc biệt tâm giao trong đời của tôi sau này.

Tứ, em tôi ở ngoài ngõ thấy mẹ về, chạy vào nhà kêu:

- Cả ơi! Ba ơi! Mẹ về rồi!


72

Cả nhà cùng nhìn ra ngõ thấy mẹ tôi vừa xách dép vừa cầm cái nón lá chạy vào nhà rồi ôm tôi và khóc.

- Trời ơi! Con về nhà rồi mà mẹ đi tìm khắp nơi! Ủa! mà có cả anh Cước ở đây nữa? Như thế là may quá rồi, anh Cước ở lại nói chuyện động viên thằng Khánh nhà bác nghe. Như không thấy mỏi mệt, nói xong mẹ tôi vội vã xuống bếp vo gạo nấu cơm chuẩn bị cho bữa trưa.

Vậy đó! Cước đến với tôi bằng cái tình giữa lúc tranh tối tranh sáng như thế thật là khó quên. Sống ở đời chỉ có cái tình là quý hơn hết. Cái tình là điểm tựa động viên con người vượt qua lúc chao đảo bế tắc để tìm lại cân bằng. Cái tình có cái gốc từ cái tâm. Mất nó, con người dễ biến thành vô cảm vô tâm, sống lạnh lùng bất hạnh.

Nguyễn Khánh

73

NHẬP CUỘC

ái nắng mới đầu tháng tư mà đã làm cho những đám ruộng trên cánh đồng làng Mỹ An khô khốc,

nứt nẻ. Mới sáng, ngoài trời nắng đã nóng ran rát cả người. Những hàng cây trong vườn đứng xụi bóng, lặng yên. Ngồi một mình ở nhà, tôi nhớ những năm tháng đi học, bây giờ bắt đầu lùi vào dĩ vãng. Nhớ Huế! Nhớ mấy đứa bạn, không biết chúng nó làm gì? Ở đâu? Nhớ một thời sinh viên ngắn ngủi đã qua…

Cầm trên tay Quyết định của Phòng Giáo dục huyện điều động ngày mai tôi ra trường Mỹ An dạy học và thông báo của xã Đoàn Thanh niên cử tôi làm Phân hội trưởng Phân hội Thanh niên thôn Mỹ An, tâm trạng thấy bồn chồn lo lắng không biết sắp đến mình làm như thế nào? Những thắc thỏm mong đợi cho một công việc, những hy vọng le lói và những e ngại cố hữu của một con người khi mới bắt đầu nhập cuộc đã vơi đi chút ít vì mình bắt đầu bước chân vào một xã hội mới, sắp được làm một công việc mới. Tôi thầm nghĩ: Thôi thì đến đâu hay đến đó. Bây giờ không đi học nữa cũng không thể ở nhà để nỗi buồn và sự cô độc ngày đêm gặm nhấm mình. “Lao động là vinh quang”!. Cố gắng thôi!

Những ngày sau đó, tôi đến trường Tiểu học Mỹ An để dạy học. Tôi được phân công dạy lớp Năm. Lớp tôi dạy có độ ba chục học sinh, đủ các độ tuổi. Một thầy

C


74

giáo trẻ mới hai mươi mốt tuổi như tôi bắt đầu làm nghề dạy học nhưng trong người lại không có một chút kiến thức gì về nghiệp vụ sư phạm. Ban đêm tôi đọc thuộc sách giáo khoa để đến trường đọc lại cho học trò nghe trước lớp, rồi buộc tất cả học sinh phải học thuộc như mình. Ngày hôm sau, tôi kiểm tra hết phân nửa số học sinh trong lớp. Em nào không thuộc bài, tôi bắt quỳ trên sỏi, có khi ra bẻ mấy nhánh cây chè tàu sau trường làm roi đánh vào chân các em. Nhiều em bị những năm sáu roi. Đánh xong nhìn các em khóc với những vết lằn đỏ vắt trên chân, tôi tự trách mình sao dạy mà không dỗ. Sao lại nóng thế? Như vậy không phải là thầy giáo rồi!

Những điều lạ lẫm mới mẻ khi mới bắt đầu dạy học như vậy lại rất khó quên. Không thể quên được những ánh mắt ngây thơ sợ sệt của học trò mỗi sáng thấy tôi vào lớp. Không thể quên được ông thầy như tôi lại là một cái máy chỉ biết bắt học sinh học thuộc bài. Không thuộc phải nhận đòn roi. Và cũng không thể quên được sự cảm nhận sai lầm đầu tiên về cách dạy học của mình. Sau đó tôi không đánh học sinh nữa, bắt đầu lưu tâm đến sự tiến bộ của từng em, dù chỉ là điều nhỏ nhất. Tôi tập gần gũi và yêu thương các em và ngược lại các em cũng thế. Dần dần, tôi hiểu được rằng đó là niềm vui của người thầy dù việc dạy học với tôi chỉ gần hai tháng đến kết thúc năm học 1974 - 1975.

Sơn Cước giao cho tôi tập hợp tất cả thanh thiếu niên trong thôn vào tổ chức để sinh hoạt. Văn nghệ:

Nguyễn Khánh

75

Có! Học tập chính trị: Có! Thanh thiếu niên trong thôn lúc này chỉ cần nghe thông báo đi họp là cuộc họp hôm đó không thiếu một người. Nếu ai vắng mặt, hôm sau sẽ được Ban phân hội mời ra thôn hỏi lý do và tất nhiên sẽ bị kiểm điểm đánh giá cho là phần tử thiếu giác ngộ cách mạng. Nói như vậy thật là oan! Vì chỉ hơn một tháng hiểu lơ mơ về cách mạng, có biết lý tưởng là cái gì đâu mà gọi là giác ngộ. Sợ cách mạng thì có! Chứ giác ngộ cách mạng làm sao có nhanh đến thế. Vậy mà nghe trên nói như thế nào chúng tôi lại nói như thế đó.

Ban phân hội thanh niên thôn Mỹ An có 3 người. Tôi, anh Nguyễn Lâm và Em. Anh Nguyễn Lâm lớn hơn tôi một tuổi. Người gầy ít nói với đôi mắt mỗi khi nhìn ai thường hay nhíu lại, nhìn chếch sang một bên. Còn Em có gương mặt đẹp như Đức mẹ. Ba anh em trong Phân hội làm việc với nhau rất ăn ý. Ban đêm ra thôn, người thì tập cho thiếu niên hát các bài hát “Kết đoàn”, “Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn thiếu niên nhi đồng”, người thì lo tập văn nghệ để chuẩn bị cho hội diễn của xã và phục vụ cho bà con tấn công đồng cỏ ở xã Tiên Lộc.

Chúng tôi có sáng kiến tổ chức cho thanh niên đi đốn củi để bán gây quỹ cho hội. Mỗi người một gói cơm đi từ sáng sớm lên núi Đá Nghĩ chặt củi đến nửa chiều mới về. Người thì cõng, người thì gánh củi, mệt lã người nhưng ai cũng vui, chẳng ai than vãn mỏi mệt.

Những ngày tháng nhập cuộc ban đầu như thế dần dần trở thành niềm vui, làm việc nhiệt tình có mục đích


76

và ý nghĩa tích cực. Nó đến với mỗi người lúc nào không ai hay biết. Phong trào thanh niên ở thôn Mỹ An chúng tôi rất tốt nên được sự khen ngợi đánh giá cao của mọi người, nhất là của xã và huyện. Riêng tôi, tôi bắt đầu nhận ra từ trong băng lạnh cô đơn của trái tim mình đã có một chút hương vị ngọt ngào của hạnh phúc khi được làm việc với mọi người.

Nguyễn Khánh

77

Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC HUYỆN

ôi đi học lớp bồi dưỡng cấp tốc giáo viên Trung học tại Tam Kỳ trong 3 tháng hè, đầu năm học

1975 - 1976, nhận quyết định của Ty Giáo dục Quảng Nam -Đà Nẵng về dạy học ở Trường Trung học của huyện Tiên Phước. Trường có gần 20 thầy cô giáo, giảng dạy 11 lớp với hơn 400 học sinh. Một số bạn học của tôi như Trà Công Khiêm, Võ Văn Kiêm, Tôn Thị Bích Đào…cũng về dạy ở trường này. Tôi học sư phạm ngành văn nhưng vì thiếu giáo viên nên cô hiệu trưởng nhà trường phân công dạy môn Địa, làm chủ nhiệm lớp 6/5 và phụ trách công tác thanh niên của trường. Học sinh lớp tôi chủ nhiệm đa số là con nhà nông, đứa nào nhà cũng nghèo. Hầu hết các em đều chăm ngoan nhiệt tình kính thầy quý bạn. Trong lớp có một số em kém tôi bốn năm tuổi. Là giáo viên trẻ lần đầu di dạy nên tôi cố gắng tỏ ra đạo mạo, nghiêm khắc trong quá trình giảng dạy quản lý các em.

Ngoài thời gian dạy ở trường, tôi thường tranh thủ đến thăm hầu hết gia đình các em, động viên các em cố gắng vượt khó để học tập rèn luyện. Trong những ngày tháng gian khổ ấy, nghĩ mà cảm động thật! Cứ mỗi lần đến với phụ huynh, không thể nào diễn tả hết những tình cảm và sự quý trọng của cha mẹ các em dành cho người thầy. Với thái độ chân tình niềm nở phụ huynh nào cũng chạy ra đến đầu ngõ để đón thầy giáo vào nhà, rồi loay hoay xuống bếp có cái gì quý nhất là

T


78

mang lên mời thầy ăn như một đĩa xôi với cái trứng luộc hoặc một bữa cơm sáo khoai với đĩa mít luộc chấm mắm cái…Cứ như thế mỗi tuần, tôi đi thăm hết phụ huynh này đến phụ huynh khác. Học sinh cứ vây riết lấy tôi, yêu cầu thế nào thầy cũng phải đến nhà em. Tôi nghĩ đến ý nghĩa của cái tên Người giáo viên nhân dân mà thấm thía rằng nó đã bắt nguồn từ những điều đơn giản cụ thể của thầy giáo gắn bó mật thiết với phụ huynh và phụ huynh thì cũng thể hiện tình cảm quý trọng của mình với thầy giáo một cách chân chất mộc mạc. Trong khó khăn những điều tốt đẹp ấy dễ nhận ra, còn lúc thuận lợi sau này cũng thế nhưng sao khó thấy thật.

Một lần, đầu năm 1976, khi nghỉ tết xong, học sinh đến trường đề xuất với tôi tổ chức cho các em đi hoạt động dã ngoại. Tôi đồng ý cho các em chuẩn bị mỗi em một lon gạo, ít mắm muối, xoong nồi để thực hiện công việc này. Sáng Chủ nhật, gần bốn chục học sinh của lớp đã có mặt tại trường. Thầy trò cùng lội bộ trên mười lăm cây số để đến thác Ồ Ồ thuộc thôn 3 xã Tiên Châu.

Đến nơi, thầy trò bắt đầu nghe thấy tiếng nước chảy ì ầm của dòng nước suối gieo mình xuống một cái thác cao trên vài chục mét, nước chảy trắng xóa trên những ghềnh đá phơi mình lổm chổm dưới vực sâu. Những dây bươm bướm xanh nở đầy những chiếc lá trắng trên ngọn và những nụ hoa vàng như ngôi sao bên bờ vực, những ngọn đồi thoai thoải dọc theo con suối chạy sâu vào trong rừng.

Nguyễn Khánh

79

Người ta gọi là thác Ồ Ồ vì mùa mưa, gió mùa đông bắc thổi về dội vào những hốc đá của thác tạo ra tiếng ồ ồ báo hiệu thế nào cũng có trận mưa lớn. Đứng trên thác nhìn xuống Tiên Châu, Tiên Kỳ thấy những đồng ruộng trải dài, những làng xóm, nhà cửa bình yên như một bức tranh đủ màu sắc, lòng nhè nhẹ chơi vơi trên tầm cao của trời đất.

Các em học sinh chia nhau ra, đứa đi tìm củi nhóm lửa nấu cơm, đứa vào rừng hái rau, đứa men theo con suối bắt những con cua đá chuẩn bị cho bữa trưa. Ăn cơm xong, chúng xuống vực để tắm rồi tản vào rừng hái sim hái ổi. Đến chiều, tôi đi tìm, gọi hết chỗ này đến chỗ khác gần hai tiếng đồng hồ mới tập hợp hết học sinh trong lớp có mặt để xuống núi. Vài ngày sau, được biết một thanh niên đã chết đuối dưới thác khi dẫn người yêu lên tham quan ở nơi này.

Tôi đã quá liều lĩnh. May mà không có điều gì xảy ra. Đúng là sự nhiệt tình quá giới hạn cộng với sự thiếu kinh nghiệm trong nghề dạy học dễ dẫn đến những tai nạn không lường hết. Sau này, cứ mỗi lần nhớ đến chuyện ấy, tôi lại rùng mình.


80

THẦY GIÁO THỜI BAO CẤP

háng 9 năm 1977, tôi được điều động đến làm hiệu trưởng Trường Phổ thông cơ sở Tiên Hiệp.

Trường dạy từ lớp 1 đến lớp 9. Đến Tiên Hiệp cùng tôi có Trà Công Khiêm dạy môn Toán, tôi phân công Khiêm phụ trách dạy lớp 6 ở cơ sở 2 của nhà trường tại xã Tiên Minh cách trường độ 25 cây số. Một tháng Khiêm mới về trường họp Hội đồng Sư phạm một lần, Ở cơ sở này không có giáo viên văn nên tuần nào tôi cũng đến dạy. Đi bộ riết một tháng, không chịu nổi, tôi phải phân công cho Khiêm dạy luôn môn Văn.

Ngày đầu làm hiệu trưởng mọi việc với tôi đều mới lạ và lúng túng. Chỉ riêng một việc chia thời khóa biểu 2 lớp 6, tôi phải bày lên bàn nào là lúa cho môn Toán, gạo cho môn Văn, đậu đen cho môn Sử, sạn cho môn Địa.v.v…rồi hì hục chia ra cho ba bốn giáo viên nhận dạy các ngày trong tuần. Công việc này phải mất một buổi mới xong!.

Ở Tiên Hiệp, thật là nhiều kỷ niệm. Tôi nhớ từng con đường đến với phụ huynh và những em học trò lớp tôi dạy. Nhớ anh Đoàn Dân làm Bí thư xã, anh Hào làm Ủy ban, anh Phú làm Xã đoàn… lúc nào cũng quan tâm đến nhà trường. Nhớ nhất là các thầy cô giáo dạy cùng trường như cô Việt, cô Lan hiệu phó phụ trách cấp 1, thầy Tùng, thầy Nguyễn Duy Cưu, Phạm Ấm, Hồ Văn Sơn, Hà Đấu, Trần Quang Mai, Nguyễn Quang Hòa,

T

Nguyễn Khánh

81

Phạm Thị Ngọc Ánh… từ các nơi khác về trường công tác và thầy Nguyễn Thanh Hoa, cô Lương Thị Tri người ở địa phương là chỗ dựa của chúng tôi lúc lương chậm gạo thiếu.

Trường xã Tiên Hiệp có 4 phòng học nằm trên lưng chừng đồi, tường xây táp lô mái lợp tôn. Chính quyền địa phương vận động nhân dân làm cho một cái nhà tập thể nhỏ bằng tranh tre, kê vài cái giường mượn của Công ty Cầu đường đóng bên cạnh để các thầy cô giáo nằm tạm.

Những năm tháng sau chiến tranh, thời bao cấp, đất nước đang cơ cực hàn gắn vết thương. Nên dù đời sống của người thầy thiếu hụt vô cùng, nhưng tâm huyết trách nhiệm và tình yêu thương học trò của thầy cô thì không thể đo đếm hết. Người giáo viên luôn đem hết sức lực và tâm trí để giảng dạy cho học sinh, lặng lẽ âm thầm, miệt mài cùng trang giáo án. Ngoài những tri thức truyền thụ cho học sinh, thầy cô giáo còn dành cho học sinh tình yêu thương của người làm cha, làm mẹ. Đó là thứ tài sản quý nhất của người thầy. Tài sản ấy người thầy đã trao gửi cho học sinh mà không bao giờ cạn, để rồi khi lớn lên, các em vào đời đứa nào cũng nhớ về thầy cô với lòng tin yêu và kính trọng.

Hồi ấy, lương của giáo viên mỗi tháng vài ba chục đồng. Nhà nước cấp cho một sổ mua gạo với định mức 13 cân lương thực mỗi tháng nhưng chỉ mua được 4 ký gạo, phần còn lại là sắn lát hoặc bột mì. Tôi có cô học


82

trò dạy năm trước ở Trường Trung học Tiên Phước đến làm ở kho lương thực Tiên Hiệp nên mỗi lần nhà trường đến mua lương thực được cô quan tâm cho mua gạo và mì sợi thay bằng sắn lát. Như thế là quý quá rồi, chứ nhận sắn lát khô về sáo với cơm ăn suốt tháng chịu không nổi.

Mỗi cán bộ viên chức nhà nước cũng được cấp cho một sổ mua hàng tập thể. Đến tháng nhà trường cử người về cửa hàng lương thực huyện mua các nhu yếu phẩm như vải, bột giặt, kem, bót đánh răng.v.v…Nhớ có lần về Phòng Giáo dục huyện họp, thầy cô giáo nhờ tôi đến cửa hàng mua một ít kem đánh răng. Họp xong, tôi cùng thầy Hà Đấu đến cửa hàng đưa sổ mua hàng cho ông cửa hàng trưởng, nhờ ông duyệt bán hàng. Một lúc sau, ông gọi “Trường Tiên Hiệp đâu?” Tôi trả lời: “ Dạ có tôi!”. Ông đưa sổ mua hàng cho tôi và nói: “Sổ của trường anh đây!”.Tôi nhìn vào sổ không thấy kem đánh răng, nên thưa: “ Thưa bác, nhờ bác duyệt cho mua ít kem đánh răng!”. Ông đứng phắt dậy, chỉ tay vào mặt tôi, rồi quát lớn: “ Anh là thầy giáo mà đui sao không thấy tôi duyệt xà phòng răng đây!”. Mặt tôi đỏ lên, phần thì giận cho thái độ ăn nói lỗ mãng của ông cán bộ này, phần thì bực vì mình chưa hề nghe khái niệm xà phòng răng được Miền Bắc gọi bao giờ. Thầy Hà Đấu đứng bên ngoài nghe vậy tức quá, chạy ra hàng rào nhổ cây sắn rồi vào túm lấy cổ áo ông cán bộ kia và nói: “Ông là cán bộ cách mạng, mà sao ông nói thầy hiệu trưởng của tôi đui. Không biết, ông phải nói cho

Nguyễn Khánh

83

biết chứ. Tôi nện cho ông mấy cây để ông bỏ thái độ quan liêu hách dịch, ăn nói bừa bãi này!”. Tôi vội giật cây sắn và kéo Hà Đấu ra ngoài…

Về trường kể lại các thầy cô nghe câu chuyện này, ai cũng buồn cười vì mỗi khi trong xã hội để cho những người quản lý vật chất lên ngôi, ngồi ở chiếu trên thì người thầy giáo như chúng tôi phải xuống ngồi ở chiếu dưới thôi!.

Nhớ có lần, tôi bị cảm trong mấy ngày liền, đến bữa ăn chén cơm trộn mì sợi với muối rang mỡ heo không tài nào nuốt nổi. Bất chợt nhìn trong đĩa muối rang có chút mỡ, tôi đưa đũa vào gắp. Không ngờ Hồ Văn Sơn cũng cùng gắp như tôi. Hai đôi đũa dừng lại trên chút mỡ. Tôi buột miệng: “Mình đau mà!” Không hiểu sao câu chuyện ấy lại đến tai nhiều thầy giáo trong huyện, mãi sau này cứ mỗi lần gặp tôi, anh em thường nhắc lại: “ Tau đau mà mi!”.

Một hôm, lương bị chậm gần nửa tháng không mua gạo được. Nhiều thầy cô giáo dạy xong được học sinh mời về nhà. Tôi, Trần Quang Mai, Nguyễn Duy Cưu ở lại nhà tập thể. Đến khuya, bụng đói ran rát, Cưu lại bên tôi thì thầm: “ Anh Khánh! Mình bắt con gà của Phạm Ấm làm thịt hỉ? Trong bao còn một nắm gạo đó!”. Bụng tôi đang đói cồn cào, nghe Cưu đề xuất như vậy nên tôi cũng muốn đồng ý nhưng nghĩ lại không thể được. Trong mấy giây đấu tranh suy nghĩ được hay không? Cuối cùng, tôi trả lời một câu nửa vời với Cưu:


84

“Không biết đó!”, Nghe xong, Cưu đi xuống bếp, một giờ đồng hồ sau mang lên nồi cháo loãng và một rổ gà xé. Tôi hỏi: “Làm mấy con?” Cưu nói: “ Bốn con” Tôi cằn nhằn: “ Sao nhiều vậy? ”. Cưu nói: “Xem như mình mượn, nhận lương mua trả lại Ấm”. Ba anh em ngồi ăn hết nồi cháo và rổ gà.

Sáng hôm sau, Phạm Ấm và Nguyệt Ánh về nhà tập thể, hết ra sân lại ra sau nhà. “Cố! Cố!” Ấm gọi gà và nói một mình: “Lạ kỳ, gà đi đâu hết rồi!”. Trên tay cầm cái lông gà, Ấm cằn nhằn hỏi tôi: “Anh thấy mấy con gà của tôi ở đâu không anh?” Tôi xấu hổ nhưng trả lời một câu cũng nửa vời: “Không biết đó!” Ấm bực tức nói một hơi: “Anh là hiệu trưởng mà anh không biết à! Khi hôm anh em làm thịt mất 4 con gà của tôi. Mấy anh chôn lông gà, còn sót lại cái lông đây! Mà có ăn thì ăn một con thôi, chứ ăn chi đến những bốn con. Tôi dự định một con đem về giỗ ông nội tôi, một con để Nguyệt Ánh đem về nhà ở Đà Nẵng, còn hai con để cho tập thể bồi dưỡng. Vậy mà…”. Đến đây, thú thật tôi muốn độn thổ chui xuống đất. Ấm nói đúng, tôi là hiệu trưởng tại sao tôi lại trả lời nửa vời với Cưu? Tại sao không nói dứt khoát “ Không được làm thịt gà!”. Tại sao? Tại sao? Tại vì tôi cũng đói mà. Mà đói thì ra ma. Nhưng tôi không thể vừa là hiệu trưởng vừa là…Lập tức tôi nhận ra đây là khuyết điểm đầu tiên của mình khi làm quản lý. Là thủ trưởng khi quyết định một việc dù là nhỏ nhất cũng phải dứt khoát: Một là đồng ý, hai là không đồng ý. Không nói nửa vời, cũng không có sự

Nguyễn Khánh

85

yên lặng, vì yên lặng cũng là một quyết định dễ dẫn đến sai lầm.

Đến kỳ nhận lương, tôi bảo Cưu mua bốn con gà gửi lại cho Ấm. Ấm làm ba con gà để thầy cô bồi dưỡng. Ngồi bên nồi cháo và đĩa gà, lòng buồn buồn tôi kể với thầy cô nghe câu chuyện này. Ai cũng thông cảm và thấy thương cho cái bụng của mình. Sau này nghĩ lại chỉ có thời bao cấp mới có chuyện con gà với ông thầy giáo như vậy.


86

DẠY HỌC Ở TIÊN SƠN

uối năm 1978, tôi được Phòng Giáo dục huyện điều động đến làm hiệu trưởng trường Phổ thông

cơ sở Tiên Sơn. Vậy là rời Tiên Hiệp khoác ba lô lên đường đến làm quản lý ở một trường khó khăn nhất nhì của huyện. Trường được chính quyền địa phương vận động nhân dân làm hai dãy phòng học bằng tranh tre. Bàn ghế được làm bằng những thân gỗ dài cho bốn học sinh ngồi, đóng dính chung mặt bàn và mặt ghế vào những trụ gỗ chôn xuống đất. Trường có một nhà tập thể giáo viên cũng được làm bằng tranh tre, ngăn giữa phòng này với phòng khác bằng các vách nứa. Những thầy cô kỹ tính lấy báo dán trên vách để tiện lúc sinh hoạt.

Công việc hiệu trưởng của tôi khá vất vả. Trước hết phải lo ổn định đời sống cho giáo viên. Tổ chức cho giáo viên và học sinh trồng sắn, rau, đu đủ để cải thiện đời sống. Mỗi tuần lên lịch hoạt động của nhà trường rồi phân công cho thầy Dương Quang Minh Phó hiệu trưởng chuyên môn và thầy Trần Hữu Dũng Phó hiệu trưởng cơ sở vật chất điều hành. Phần mình hết họp ở Phòng Giáo dục huyện lại họp ở Ủy ban nhân dân xã, Xã Đoàn, Hợp tác xã...

Cả tuần làm không hết việc. Anh em giáo viên thấy tôi vô tư nhiệt tình cũng hăng hái hưởng ứng tham gia các phong trào của nhà trường, địa phương tổ chức.

C

Nguyễn Khánh

87

Nhờ thế nên dù ở xa, huyện nhà còn khó khăn trường tôi vẫn luôn giữ được phong trào thi đua, được lãnh đạo phòng Giáo dục, địa phương và phụ huynh hết lòng tin tưởng.

Ở trường cái khó nhất vẫn là đời sống. Hàng tháng nhà trường cử anh em giáo viên về kho lương thực huyện mua gạo và màu. Việc vận chuyển lương thực về trường khó khăn nên anh em bán tại chỗ lấy tiền về địa phương mua lại lương thực trong dân. Có lúc mua không kịp, các thầy cô giáo ở nhà tập thể như qúy thầy Nguyễn Văn Tiên, Đỗ Chí Anh, Nguyễn Anh Vũ, Lê Văn Tiếp, Nguyễn Văn Hùng…phải chịu bụng đói lên lớp. Đến bữa ngồi bên nồi xúp sắn nấu với rau má ăn qua quýt để cầm hơi lên lớp. Có hôm gần đến tết, thầy Lê Viết Thọ nhổ mấy cây sắn rài trồng trước sân trường rồi ra bờ ruộng nhổ rau má để chuẩn bị cho bữa ăn chiều. Ông Chủ nhiệm Hợp tác xã nông nghiệp địa phương đi ngang qua trường nhìn thầy Thọ sau đó gặp tôi, ông hỏi: “Thầy Thọ làm gì dưới bờ ruộng đó thầy”? Tôi trả lời: "Thầy nhổ rau má để nấu xúp sắn cho bữa tối đó anh!" Ông Chủ nhiệm thở dài. Sáng hôm sau, tôi được ông mời đến Hợp tác xã hỗ trợ cho 30 ký gạo, 10 ký nếp, 1 con heo độ 30 cân và 5 chai rượu chanh. Nhà trường cử thầy Trần Hữu Dũng cùng vài thầy giáo khác đến Hợp tác xã nhận số hàng này về trường. Chiều hôm đó mổ heo, nấu xôi, cho Hội đồng Sư phạm nhà trường liên hoan. Cả Hội đồng Sư phạm ngồi quây quần bên nhau, ai cũng thấy phấn khởi, thấy vui như trời hạn gặp mưa.


88

Nghĩ đến hoàn cảnh này mới thấy trân trọng sự cống hiến của thầy cô, mới biết thầy cô thời bấy giờ đam mê nghề dạy học đến chừng nào. Mới thấy hết tấm lòng của chính quyền địa phương dành cho thầy cô trước những lúc khó khăn tưởng chừng không thể vượt qua.

Thời nào cũng vậy! Trực tiếp giảng dạy có cái khó của giảng dạy. Làm hiệu trưởng có nỗi khổ của hiệu trưởng. Nỗi khổ của hiệu trưởng là cuộc họp nào ở trường vấn đề đầu tiên phải giải quyết là đời sống! Mà tiền đâu để giải quyết công việc này? Mọi người trong xã hội ai cũng khổ như mình nên biết kêu ai?

Ở Tiên Sơn chỉ trong gần hai năm học thôi nhưng tôi lại cảm nhận rất sâu sắc hai chữ “Người thầy” của lớp học sinh tôi dạy sau này trưởng thành. Mỗi em làm các ngành nghề khác nhau, có em làm lãnh đạo xã, giáo viên, bác sĩ, kỹ sư, thạc sĩ, tiến sĩ nhưng điều đáng mừng nhất là tất cả các em đã biết sống tốt cho mọi người. Đặc biệt là em nào cũng mang tình sâu nghĩa nặng với thầy cô ngang với công ơn trời biển của cha mẹ. Nhiều em trong ngày Nhà giáo Việt Nam 20 tháng 11 điện thoại hỏi thăm sức khỏe của tôi. Em Ngô Văn Minh nhận bằng Phó Giáo sư ở Quốc Tử Giám Hà Nội hôm 20 tháng 11 năm 2012 điện báo tin cho tôi mừng và mấy hôm sau về gặp tôi tâm sự: "Nhiều lúc em nhớ về trường xưa thầy cũ ghê quá và em luôn tự nhủ em trưởng thành được là nhờ hình hài chữ nghĩa của quý thầy cô trao gửi cho em trong buổi đầu gian khổ ấy".

Nguyễn Khánh

89

Cuộc đời người thầy giáo không phải chỉ để có những tên tuổi được lưu danh, mà chính là sự lặng lẽ, âm thầm gánh vác trách nhiệm vẻ vang của thầy, được xã hội trân trọng mà trước hết là học sinh của mình kính yêu ghi nhớ.

Tôi nhớ đến thầy giáo Đuy-sen, người thầy đầu tiên trong truyện của nhà văn Ai-ma-tốp. Thầy giáo Đuy- sen đã dạy học trò đến hết chữ rồi nhưng tấm lòng và tình yêu thương của thầy đối với các em thì không bao giờ hết. Thầy đã vun trồng những ước mơ cho các em nhỏ vốn là những đứa trẻ nghèo, thất học trưởng thành. Cô bé học trò nghèo An- tư- nai của thầy năm xưa đã thành Viện sĩ nhưng lúc nào cũng nhớ về người thầy đầu tiên.

Tâm huyết trách nhiệm tình yêu thương học trò của người thầy có ý nghĩa thật sâu sắc, tạo ra nghị lực cho người thầy vượt qua khó khăn thử thách để hoàn thành sứ mệnh trồng người.


90

NGÀY ĐẦU Ở PHÒNG GIÁO DỤC

ăm 1980 tôi về công tác tại Phòng Giáo dục huyện. Phòng biên chế thành 2 tổ: Tổ hậu cần lo

cơ sở vật chất sách giáo khoa, trang thiết bị dạy học và Tổ chuyên môn lo chỉ đạo các ngành học Mẫu giáo, Phổ thông và Bổ túc văn hóa. Tôi được giao nhiệm vụ chỉ đạo ngành học phổ thông.

Trưởng Phòng Giáo dục là thầy Lê Tăng Thước. Nhớ đến thầy Lê Tăng Thước quê ở Thanh Hóa là nhớ mãi một tấm gương thầy giáo mẫu mực giàu lòng nhân ái, nghiêm khắc mà chân tình. Thầy có dáng người cao, tính cách điềm đạm trầm tĩnh, chín chắn kỹ lưỡng trong mọi công việc. Tôi được thầy hướng dẫn cụ thể nhiệm vụ tham mưu cho lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ như chọn thầy cô dạy giỏi về sinh hoạt trong mạng lưới nghiệp vụ của huyện, cử cán bộ giáo viên tham gia các chuyên đề đổi mới phương pháp dạy học do Ty Giáo dục tổ chức, kiểm tra đột xuất và định kỳ các trường phổ thông, tổ chức các cuộc thi học sinh giỏi cấp huyện và tuyển chọn đội tuyển bồi dưỡng dự thi cấp tỉnh…

Ngoài thầy Lê Tăng Thước -Trưởng phòng còn có thầy Đào Văn Đoàn Phó trưởng phòng, thầy Cao Phú Thượng - Bí thư Chi bộ - Cán bộ tổ chức, thầy Lực phụ trách Bổ túc Văn hóa, thầy Triệu Hoành, thầy Hà Tấn Mun, thầy Trần Hữu, thầy Trần Văn Lợi, Cô Tuyết Giao, Cô Lê Thị Kim Oanh, cô Lê Thị Minh…đều là

N

Nguyễn Khánh

91

những thanh niên như tôi làm việc hăng hái nhiệt tình, năng động, không ngại khó khăn gian khổ. Chúng tôi xốc nổi trước mọi công việc không so đo tính toán dù cuộc sống rất chật vật cơ cực.

Hồi đó, tất cả cán bộ giáo viên tiếp nhận nội dung cải cách giáo dục một cách hăm hở sôi nổi, tập trung thực hiện chương trình đổi mới sách giáo khoa và phương pháp dạy học từng năm một theo phương pháp cuốn chiếu. Hết lớp 1 đến lớp 2… Hết lớp 6 đến lớp 7...

Nhớ có lần tôi lên tỉnh dự chuyên đề giảng dạy môn văn. Chuyên đề nêu ra yêu cầu người thầy giáo dạy văn phải chọn những từ ngữ hay, hình ảnh đẹp những điểm nổi bật trong nhân vật tác phẩm được gọi là điểm sáng thẩm mỹ để dạy cho học sinh. Tôi đem ý này trình bày với thầy Thư ký Công đoàn Giáo dục huyện và đọc mấy câu thơ rất tâm đắc của nhà thơ Phạm Ngọc Cảnh để minh họa:

"Hồi Mậu Thân tôi có về... ...Giữa dòng sông đẹp mà sâu. Sông không có sóng vậy mà bồng bềnh Mà ngả nghiêng mà gập ghềnh Mà hiu hắt buồn tênh anh nờ...”

Đọc chưa hết mấy câu thơ, thầy Thư ký Công đoàn cắt ngang lời tôi và nói:" Thơ cách mạng làm gì có bài thơ lãng mạn như thế. Làm gì có "ngả nghiêng gập ghềnh hiu hắt buồn tênh" như vậy? Cậu được giáo dục ở chế độ Miền Nam nên bị ảnh hưởng nặng nề của chủ


92

nghĩa lãng mạn. Thật là nguy hiểm!". Bị chụp mũ bất ngờ, tôi cãi lại: "Thưa thầy! Đây là bài thơ của nhà thơ Phạm Ngọc Cảnh, nhà thơ cách mạng. Thầy không tin, em viết thư hỏi”. Nghe tôi nói vậy, thầy Thư ký Công đoàn đang ngồi trên bàn, sẵn tay kéo hộc bàn ra nói:" Đây! Giấy đây! Bút đây! Tem đây! Cậu viết thư hỏi đi! Chắc gì bài thơ của Phạm Ngọc Cảnh. Nếu là bài thơ của Phạm Ngọc Cảnh thì tớ làm … cậu!".

Tôi viết thư gửi cho nhà thơ Phạm Ngọc Cảnh ở Tạp chí Văn nghệ Quân đội, trước hết hỏi bài thơ có phải của chính tác giả không? Sau đó hỏi về chủ đề tư tưởng của bài thơ.

Chuyện ấy tôi quên đi. Thế rồi gần ba tháng sau, tôi nhận được thư trả lời của nhà thơ Phạm Ngọc Cảnh, Nội dung lá thư như thế này: “Anh Mỹ An ( Tôi lấy tên là Mỹ An) thân mến! Tôi đã nhận được thư của anh. Ý của các anh ở Tòa soạn là tôi cần biên thư cho anh. Tôi thấy ý đó là thuận nên có lá thư này đến với anh đây! Trước hết tôi cảm ơn anh đã quan tâm đến thơ tôi. Tôi cảm nhận tứ thơ này từ hồi về giải phóng Huế năm Mậu Thân 1968, mãi đến năm 1975 tôi mới sáng tác được nó. Hồi ấy về Huế, trước mắt tôi là số phận của những người phụ nữ trên dòng sông Hương bị xã hội cũ vùi xuống vũng bùn đen nhơ nhớp của cuộc đời. Họ bị đau khổ tủi nhục bế tắc và cuối cùng họ gặp được cách mạng cứu vớt. Nếu có một ai đó chưa hiểu về chủ đề tư tưởng của bài thơ thì đó là lỗi ở tôi chứ không phải ở độc giả…”.

Nguyễn Khánh

93

Tôi đem lá thư cho thầy Thư Ký Công đoàn đọc. Sau khi đọc xong lá thư, thầy cười và ầm ừ trả lời với tôi:” Ừ…ừ thì tớ…tớ…tớ thử cậu!”. Đến đây, tôi cũng chỉ biết cười thông cảm cho thầy. Cũng may mà thầy thử tôi nên tôi lại biết thêm nhiều điều thú vị bổ ích.

Phụ trách công tác chỉ đạo ngành học phổ thông nên tôi đến kiểm tra tất cả các trường Cấp 1 và Cấp 2 của huyện. Công việc chính là kiểm tra việc thực hiện chương trình, nề nếp dạy học, dự giờ thăm lớp.

Một lần, tôi đến kiểm tra trường em. Thế mà đã năm năm rồi, sau khi chúng tôi không làm công tác thanh niên ở địa phương nữa, tôi đi học lớp bồi dưỡng cấp tốc dạy Cấp 2 ở Tam Kỳ, còn em đi học lớp bồi dưỡng dạy Cấp 1, sau về dạy ở trường điểm của huyện. Bây giờ, tôi dự giờ em với bài học vần nguyên âm O ở lớp 1. Say mê với nghề dạy học, được ngồi trong lớp học quan sát em dạy, trước mắt tôi là hiện thân của cái đẹp ở một cô giáo từ hình dáng thanh mảnh pha một chút kiêu sa đến ngôn ngữ trong sáng chuẩn mực, thái độ điềm đạm tự tin vui vẻ và phong cách gần gũi thân thiện như mẹ hiền trước bốn chục học sinh trong lớp. Em như cô Tấm từ trong quả thị bước ra vườn hoa để ươm mầm cho đời. Tôi thực sự xúc động. Đêm đó tôi đã làm thơ.

Nguyên âm o đầu đời cô dạy em biết đọc. Như tiếng gà gáy ó o cất lên trong bình minh thức

giấc.


94

Như gọi cuộc đời bước lên trong những ngày tất bật

Ươm lại chồi non trên đất nước mến yêu. Không phải chỉ có bấy nhiêu. Mà còn nhiều nữa hỡi các em thân yêu. Như một sớm mai lên, em đón cô nũng nịu… Dưới sân trường, em thủ thỉ: “Dạy nhiều nữa nghe cô!” “Vâng! Cô lại dạy cho em học đến chữ ô.” Và bắt đầu đi qua hai tiếng ô tô. Nghe khó quá, nhiều em buồn rồi khóc. Cố dỗ dành em, cô xua đi bực dọc. Chữ ô thuộc rồi, em học đến chữ a Cô lại giảng cho em nhớ đến người cha. Tận tụy nuôi con suốt đời lam lũ. Mấy thứ tóc rồi mới tập người làm chủ Trên thửa ruộng sục bùn, cây mạ trổ mầm xanh. Tổ quốc ta như người mẹ hiền ủ ấm cho con tiết

trời đông lạnh. Trên bục giảng, cô dành cho các em từng bước đi

giọng nói. Dù khó khăn tạm thời cô còn đói chưa no. Thuở đất nước có tiếng cồng Hùng Vương thúc

giục vang to. Hãy gắng học lên đi em! Rồi mai này ngồi trên lưng

con trâu sắt bước vào cánh đồng thuở xưa thiếu nước.

Nguyễn Khánh

95

Thế cho cha em cái cày đi trước. Thế cho mẹ em còng lưng tát nước, mồ hôi thánh

thót nhỏ giọt ban trưa. Em của cô, nay đã hiểu chưa? Khi ta đã học xong vần ay tiếng máy. Máy nước, máy xay, máy cày, máy ủi. Máy của trí khôn loài người đẩy lùi lạc hậu đi xa. Phía trước chân trời Tổ quốc bao la…

Nếu cuộc sống là gạo đã nấu thành cơm thì thơ là cơm đã cất thành rượu mà ít ra trên đời ai cũng một lần say. Tôi đã say nên gửi tình vào thơ chung. Nghĩ cho cùng say tình, say nghề cũng là điều đáng trân quý ở đời.


96

BẢN LĨNH NHƯ RUỘT ỐC QUẮN

ăm 1983, thầy Lê Tăng Thước nghỉ hưu, thầy Đào Văn Đoàn được đề bạt làm Trưởng phòng Giáo

dục. Tôi được đề bạt làm Phó phòng giúp việc cho thầy. Thầy Đào Văn Đoàn là một thương binh, người cao, hơi gầy, rất có trách nhiệm và tâm huyết với ngành. Trong công tác lãnh đạo thầy là người có tính quyết đoán, rất nghiêm túc, ghét sự chung chung. Mọi việc với thầy đều phải cụ thể rõ ràng. Chẳng hạn như mỗi năm chuẩn bị nhân sự cho năm học mới, thầy yêu cầu bộ phận tổ chức triệu tập tất cả hơn 400 cán bộ giáo viên toàn ngành về ngồi ở hội trường Đảng gần bên Phòng Giáo dục để nghe thầy công bố quyết định đề bạt điều động từng cán bộ giáo viên từ trường này sang trường khác. Công việc này hồi ấy được giữ bí mật cho đến phút cuối nên ai cũng hồi hộp trông đợi. Công việc chỉ đạo thi cử lúc đó cũng được đặt ra yêu cầu thực hiện nghiêm túc an toàn thực chất và đúng quy chế.

Kỳ thi tốt nghiệp Cấp 2 năm học 1983 - 1984 đặt tại Trường Tiên Lộc. Tôi được phân công làm Phó chủ tịch Hội đồng chấm thi phụ trách các môn xã hội, thầy T.V.L Trưởng bộ phận phổ thông làm Phó chủ tịch phụ trách các môn tự nhiên. Thầy N.T làm thanh tra, Thầy T.H.V làm thư ký, Anh H công an huyện được cử sang làm công tác bảo vệ.

Phiên họp toàn thể hội đồng đầu tiên là để nghe

N

Nguyễn Khánh

97

lãnh đạo hội đồng phổ biến quy chế thi, kiểm tra hồ sơ thi. Nội quy Hội đồng yêu cầu tất cả cán bộ giáo viên trong hội đồng chấm thi phải ăn ở tại chỗ, nội bất xuất ngoại bất nhập. Các thầy cô giáo trong hội đồng đều thực hiện nghiêm túc quy định này. Ngày thứ hai, thầy Chủ tịch hội đồng lên huyện họp, giao cho tôi và thầy L điều hành việc chấm thi. Trưa về, thầy Chủ tịch hội đồng triệu tập ngay cuộc họp đột xuất lãnh đạo và Công an bảo vệ. Trong cuộc họp, thầy Chủ tịch thông báo: “Theo sự chỉ đạo của trên tức của huyện, hiện nay trong việc tổ chức chấm thi tốt nghiệp của ngành ta có biểu hiện tiêu cực. Tối nay lúc 20 giờ, đối tượng có thể đến phòng tôi để thực hiện hành vi hối lộ. Do đó với tư cách là Chủ tịch, tôi yêu cầu các đồng chí thực hiện nghiêm túc một số nhiệm vụ theo sự phân công sau:

Đồng chí Khánh nếu đồng chí Công an H phát hiện có nhiệm vụ lấy dây trói kẻ tiêu cực lại.

Đồng chí L kiểm kê tang vật.

Đồng chí T liên hệ với Công an huyện đưa xe đến áp giải tội phạm.

Đồng chí V viết biên bản.

Các đồng chí chú ý đây là mệnh lệnh chỉ đạo của cấp trên, tuyệt mật, không thể để lộ thông tin ra ngoài.

Cuộc họp kết thúc. Chiều hôm đó, công việc chấm thi diễn ra bình thường. Riêng chúng tôi ai cũng lo, không biết tội phạm là ai mà dám cả gan đến phòng


98

Chủ tịch để hối lộ. Lo thì lo chứ không dám mở miệng trao đổi cùng ai vì đây là công việc quan trọng, tuyệt mật. Lộ ra dễ bị kỷ luật như chơi! Quyền rơm vạ đá trong thi cử mà!

Chấm thi xong buổi chiều, các thầy cô trong Hội đồng đến bếp ăn tập thể dùng cơm tối. Xong, ai nấy vào các phòng học kê bàn học sinh lại để ngủ. Đúng 20 giờ, anh em trong lãnh đạo hội đồng có mặt tại phòng Chủ tịch, bồn chồn kiểm tra lại thấy thiếu thầy T và thầy L. Tôi hỏi thầy Chủ tịch: Sao không thấy thầy T và thầy L đến?”. Thầy Chủ tịch trả lời: “Thầy T về Công an huyện còn thầy L vợ lên báo cáo đau bụng”.

Trong không khí ngột ngạt yên lặng căng thẳng, nghe có tiếng dép lê lẹt xẹt từ dưới cầu thang đi lên tầng hai, tôi và thầy V rời khỏi phòng Chủ tịch ra đứng ngoài hành lang tối như bưng vì lúc ấy chưa có điện. Một lúc sau, nghe trong phòng Chủ tịch có tiếng hô lớn của H công an: “Đứng dậy! Đưa tay lên!”, tôi và thầy V tất tả chạy vào thấy thầy Th giáo viên chủ nhiệm lớp 9 của trường X đang đưa tay lên. Công an H nói tiếp: “Tôi, thay mặt Công an nhân dân huyện Tiên Phước tuyên bố anh Th đã dùng tiền mua chuộc cán bộ lãnh đạo Hội đồng chấm thi. Đề nghị các đồng chí được phân công làm nhiệm vụ”. Không có thầy L nên tôi được bổ sung nhiệm vụ kiểm tra tang vật, đếm tiền trên bàn thầy Chủ tịch. Số tiền được kiểm kê phân loại thành 1 đồng, 2 đồng, 5 đồng… Với tổng số 280 đồng. Sau đó, tôi lấy cái dây su trên xe đạp của thầy Chủ tịch

Nguyễn Khánh

99

trói tay thầy Th ra phía sau. Thầy Th nói nhỏ với tôi: “Anh trói vừa vừa, chứ không dây su rút lại tôi chịu không nổi”.

Thầy V đọc biên bản xong, tất cả đều ký vào thì nghe có tiếng xe nổ bạch bạch của Công an huyện chạy vào sân trường. Công an H dẫn thầy Th xuống cầu thang rồi leo lên xe. Xe nổ máy chở thầy Th đi trong đêm tối như mực.

Sự việc xảy ra chớp nhoáng như vậy! Sau đó thầy Chủ tịch yêu cầu chúng tôi cùng với Công an H đến từng phòng ngủ gõ cửa đánh thức mọi người dậy để kiểm tra tất cả các vật dụng. Ai cũng hoảng hốt, mắt nhắm mắt mở tự đưa xách, bót ra để lãnh đạo hội đồng kiểm tra. Qua kiểm tra đã phát hiện được một số thông tin có nội dung liên quan đến chấm thi như “Quan tâm đến H1347, cố gắng nhẹ nhàng với số F 1475!”. Thầy Chủ tịch Hội đồng về phòng dùng điện thoại bàn báo ngay với lãnh đạo Ty Giáo dục Quảng Nam - Đà Nẵng.

Chín giờ sáng ngày hôm sau, thầy T.Đ.N Phó trưởng Ty Giáo dục cùng một vài chuyên viên đánh xe lên Tiên Phước, làm việc với Hội đồng chấm thi của tôi. Thầy Chủ tịch Hội đồng ra lệnh dừng việc chấm thi để họp toàn thể hội đồng rút kinh nghiệm. Trong cuộc họp, sau khi nghe thầy Chủ tịch báo cáo diễn biến kết quả sự việc xảy ra khi hôm, thầy Phó trưởng Ty phát biểu: “Tôi thay mặt cho Ban chỉ đạo các kỳ thi tốt nghiệp của tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng tuyên bố biểu


100

dương lãnh đạo Hội đồng chấm thi kỳ thi tốt nghiệp Cấp 2 huyện Tiên Phước đã có thành tích xuất sắc trong việc chống tiêu cực trong thi cử”. Thầy vỗ tay. Mọi người cũng vỗ tay lẹt đẹt theo thầy.

Rồi Hội đồng chấm thi cũng kết thúc trong không khí nặng nề xôn xao bàn tán. Người nói thế này, người nói thế nọ! Riêng tôi phải tức tốc ra Đà Nẵng để học lớp quản lý giáo dục. Tôi vào Ty Giáo dục thì gặp cô N Trưởng phòng tổ chức. Thấy tôi, cô lạnh lùng, bực tức nói: “Ông Khánh! Ông vào phòng, tôi trao đổi với ông một tí việc nhé!” Tôi vào phòng, cô rót nước mời tôi uống và nói ngay: “Ông là lãnh đạo mà để người ta cài bẫy cho lính sụp như vậy hả ?”. Mặt giận dữ nhìn thẳng vào tôi, cô nói tiếp: “Là lãnh đạo như ông mà bản lĩnh như ruột ốc quắn thế hả! Thôi! Ông đi học đi để cho biết thế nào là cái tâm cái tình của người quản lý”. Nói xong cô đứng dậy, tiễn tôi ra cửa. Còn tôi nghe như có gáo nước lạnh dội vào người. Trong đầu hiện lên nhiều câu hỏi vì sao như vậy” Vì sao cũng câu chuyện ấy, thầy Phó Ty lại biểu dương khen ngợi còn cô Trưởng phòng Tổ chức lại kịch liệt phê phán??? Kỳ thực tôi chỉ biết làm theo mệnh lệnh. Chứ biết gì đến bản lĩnh đấu tranh hay không đấu tranh. Sao là vậy?...

Thầy Th sau đó bị ra tòa, kết án 4 tháng tù giam ở Hội An. Nghe anh em nói lại thầy làm chủ nhiệm rất có trách nhiệm. Vì có trách nhiệm nên thầy đã nhận tiền của phụ huynh của lớp hỗ trợ mấy trăm bạc nhờ thầy lên bồi dưỡng nước uống cho các thầy cô trong Hội

Nguyễn Khánh

101

đồng chấm thi. Vì cái tránh nhiệm ấy mà thầy bị ở tù. Cái nghiệp đến với nghề của thầy sớm quá. Tôi còn được biết thêm lý do thầy L vắng mặt không tham gia vụ đó. Không biết rò rỉ như thế nào mà thông tin đến tai thầy. Thầy lớn hơn tôi mấy tuổi nên khôn hơn bằng cách báo đau bụng ở nhà để không tham gia vào vụ việc.

Năm 1985, tôi được đề bạt làm Trưởng phòng Giáo dục. Sự việc của thầy Th cứ âm thầm ám ảnh day dứt tôi mãi. Năm 1986, tôi quyết định mời thầy Th vào ngành giảng dạy trở lại để bù đắp một phần nào cái “Bản lĩnh như ruột ốc quắn” của tôi.


102

KIỂM TRA TRƯỜNG HỌC

rong các hoạt động của Phòng Giáo dục thì hoạt động kiểm tra các trường học là vui nhất vì được

tiếp cận với thực tiễn muôn hình muôn vẻ của nhà trường, được gặp anh em giáo viên, có điều kiện để trao đổi tâm tư tình cảm. Nhất là lãnh đạo như tôi, được biết thêm cái khó cái khổ của nhà trường.

Thường thường là trước khi kiểm tra một ngày, Phòng mời các thành viên trong đoàn hội ý xác định mục đích yêu cầu, phân công nhiệm vụ, sáng hôm sau đến trường thật sớm để kịp thời gian dự giờ thăm lớp. Còn làm Trưởng đoàn như tôi có nhiệm vụ đến văn phòng nhà trường làm việc với hiệu trưởng để thông báo kế hoạch kiểm tra. Nhiều trường tỏ ra lúng túng lo lắng, bất ngờ trước kế hoạch kiểm tra đột xuất của Phòng. Biết vậy, tôi động viên các thầy cô trong Ban Giám hiệu: “Hãy cố gắng! Kiểm tra là chuyện bình thường thôi, đừng lo lắng gì nhiều!. Làm như vậy mới đánh giá được hết tình hình hoạt động dạy học một cách khách quan, giúp hiệu trưởng quản lý nhà trường tốt hơn!” Tôi tranh thủ trao đổi với hiệu trưởng một số nội dung rồi tìm đọc cho được sổ biên bản họp Hội đồng Sư phạm của trường. Vì tất cả hoạt động của một trường học đều được phản ảnh một cách chân thực đầy đủ sinh động trong biên bản. Ngoài công việc ấy ra, tôi đi dạo lững thững khắp trường rồi xuống nhà bếp, vào

T

Nguyễn Khánh

103

các phòng ở tập thể gặp giáo viên nói đủ thứ chuyện trên đời.

Buổi trưa, cùng ăn cơm với anh em ở tập thể. Gọi là có gì ăn nấy như yêu cầu với hiệu trưởng ban sáng nhưng trên bàn bao giờ cũng có đĩa thịt heo hoặc thịt gà kho mắm kèm theo đĩa rau, tô canh bí, canh bầu, canh đu đủ… Như vậy là sang như Tây rồi. Tôi hỏi thầy hiệu trưởng và mấy cô thầy giáo ở tập thể: “Sao bữa ăn ở trường sang quá vậy?”. Hỏi như thế cho vui chứ tôi biết bữa ăn thường ngày của giáo viên ở tập thể chủ yếu là “Muối đâm - Mắm đuôi”. Hôm nay có đoàn kiểm tra về, thầy hiệu trưởng, thầy Chủ tịch Công đoàn phải phân công người chạy tất bật mới có bữa ăn thịnh soạn như thế. Bận rộn và vất vả thật nhưng biết làm sao ? Ông bà ta thường nói: “Khách đến nhà không gà thì vịt” mà! Thôi thì được gặp nhau giữa anh em trong đoàn kiểm tra với các thầy cô giáo của nhà trường, ngồi bên mâm cơm đạm bạc như thế là quý lắm rồi. Bên mâm cơm, được nhìn nhau nói chuyện trên trời dưới đất là vui lắm rồi. Tình đồng nghiệp đồng chí anh em có khi như thế trở nên thân thiết gắn bó khó quên.

Nói vậy chứ mỗi lần về kiểm tra trường học bên cạnh niềm vui bao giờ tôi cũng thấy khổ tâm. Anh em hiệu trưởng thấy Trưởng phòng về trường là rất mừng. Mừng vì có điều kiện trao đổi đề xuất với lãnh đạo quan tâm giải quyết những khó khăn của nhà trường. Tôi biết trong đời sống trường học có biết bao cái khổ cái khó đặt trên vai người hiệu trưởng. Chẳng hạn như là trường dột! Hiệu trưởng? Ghế gãy! Hiệu trưởng?


104

Phòng học thiếu ánh sáng! Hiệu trưởng? Trống lủng! Hiệu trưởng? Khu tập thể hết gạo! Hiệu trưởng? Không có chỗ cho thầy cô học sinh đi vệ sinh! Hiệu trưởng?…Cái gì cũng hiệu trưởng. Đọc hết các biên bản họp Hội đồng Sư phạm nhà trường, trước mắt tôi hiện lên hình ảnh một ngôi trường bên ngoài đầy ắp niềm vui bởi gương mặt rạng rỡ của các em học sinh tung tăng chạy nhảy vô tư trên sân trường với nụ cười thân thiện của thầy cô đến lớp với học sinh nhưng lại ẩn chứa bên trong nỗi buồn trắc ẩn của cô thầy, của người quản lý nhà trường đang bị sức ép giữa nhu cầu điều kiện dạy học với thực tại nhà trường đang thiếu thốn một cách đầy đủ.

Trước hoàn cảnh ấy thầy cô giáo phải ráng chịu còn hiệu trưởng phải đứng mũi chịu sào. Trong các cuộc họp Hội đồng Sư phạm hàng tháng, hiệu trưởng trở thành nhân vật trung tâm bị chất vấn, bị đấu tố. Có những ý kiến chê trách hiệu trưởng không thương tiếc. Có ý kiến phê phán một cách nhẹ nhàng nhưng sâu sắc, cũng có ý kiến chất vấn bằng những lời lẽ nặng nề cay độc. Chỉ có điều xem ra tất cả những ý kiến đó đều thiện chí vô tư và có trách nhiệm vì sự phát triển của nhà trường và vì học sinh thân yêu. Hóa ra làm hiệu trưởng khổ thật. Tôi là Trưởng phòng mà lực cũng bất tòng tâm đây! Tôi cũng đang khổ đây. Huống hồ gì hiệu trưởng!

Buổi chiều, kết thúc cuộc kiểm tra, tôi đề nghị hiệu trưởng triệu tập toàn thể Hội đồng Sư phạm làm việc lúc 16 giờ để đoàn kiểm tra tổng kết. Trước Hội đồng

Nguyễn Khánh

105

Sư phạm nhà trường, ngoài việc các tổ kiểm tra trao đổi rút kinh nghiệm nhẹ nhàng về công tác chuyên môn, tôi dành thời gian để chia sẻ với thầy cô giáo nhà trường về bức tranh vui nhưng đượm buồn mà tôi đã tổng hợp tích góp được qua ý kiến của các thầy cô phản ảnh trong các biên bản của cuộc họp Hội đồng Sư phạm. Tôi thấy mình từ trong cuộc sống của nhà trường bước ra. Tôi là hiệu trưởng chứ không phải là trưởng phòng. Tôi đang chịu ướt đứng dưới cái phòng học lúc mưa bị dột. Tôi đang ngồi trên cái ghế gãy để nhìn cái trống lủng và đang ăn sắn luộc thay cơm vì khu tập thể thiếu gạo…Nghe tôi nói, anh em trong đoàn kiểm tra và các thầy cô trong trường xì xào hỏi nhỏ với nhau: “Vì sao thầy Khánh biết hết tất cả những điều xảy ra ở trường như vậy?”. Tôi im lặng một lúc. Cả Hội đồng Sư phạm nhà trường cũng im lặng. Im lặng để chờ đợi tôi có nói gì nữa không? Mà tôi cũng không biết nói gì thêm nữa ngoài sự động viên hiệu trưởng cùng các thầy cô giáo hãy bình tĩnh, tìm mọi cách để tháo gỡ vượt qua thử thách khó khăn của nhà trường.

Bịn rịn chia tay thầy cô giáo nhà trường, anh em trong đoàn kiểm tra bước đi từng bước nặng nề trong bóng chiều hoàng hôn. Ai cũng thấy trong lòng nặng trĩu với một tâm trạng buồn buồn, ai cũng thông cảm sẻ chia trước những khó khăn của các trường miền núi.


106

HOA GẠO ĐỎ

iết trời cuối xuân mưa phùn lất phất lành lạnh cũng là mùa hoa gạo nở. Chúng tôi vừa lên khỏi dốc Đá

Chẹt nhìn những cây hoa gạo màu xám trắng thân cả ôm, lực lưỡng khỏe khoắn vươn các nhánh cao thấp rộng dài ngang dọc nở những bông hoa gạo đỏ chắc nịch cục mịch tỏa năm cánh như ngọn lửa, bung ra đỏ rực cả bầu trời, đỏ rực cả đồi núi xanh thẳm, nhấp nhô, chập chùng trùng điệp nhưng lại rộn lên nhiều khúc ca tươi vui của các loài chim chào mào, chất oạch, bù chao, chích chòe chuyền cành hót ríu ran ríu rít.

Giữa không gian tĩnh mịch ấy, bỗng dưng em hỏi tôi: "Đố anh hoa gạo giống gì?". Tôi bảo: "Giống người nông dân chân chất mộc mạc lam lũ sống quanh năm với ruộng vườn đất đai". Nhìn tôi rồi nhìn bông hoa gạo vừa nhặt lên, em nói như thì thầm: "Anh nói đúng chỉ một nửa về hình thức, còn nửa kia về nội dung chưa nói hết. Anh thấy không? Thân cây gạo thì sần sùi mà vững chãi, những lớp vỏ trắng như muốn vỡ ra từng mảnh nhưng vẫn bám lấy thân, chứng tỏ nó có sức sống bền bỉ dẻo dai chịu đựng trước mưa nắng của cuộc đời. Còn hoa gạo thật là tuyệt! Hoa gạo rừng rực cháy! Mập tròn, to như cái cốc, xòe ra năm cánh đỏ tươi”. Em chỉ về phía có một bông hoa gạo rơi, rồi nói tiếp: “Anh thấy không? Hoa rụng xoay tròn như cái chong chóng thật là đẹp!”

T

Nguyễn Khánh

107

Tôi nhớ lại các loài hoa có màu đỏ như hoa gạo đều tỏa ra sức sống mạnh mẽ. Hoa chuối mập tròn mỗi khi nở ra những cánh hoa đỏ tươi như những bàn tay e ấp che chở những cộng nhụy trắng nằm xếp nếp bên trong, lớn lên thành nải thành trái. Những cánh phượng hồng chói ngời sắc đỏ trên sân trường báo hiệu cho mùa chia tay của học trò. Hoa lựu lập lòe như lửa, hoa vông đồng như những ngón tay đỏ tươi nhọn hoắc xòe ra vươn lên trời trông thật ngộ nghĩnh...

Tạo hóa đã ban thưởng cho cuộc đời các loài hoa có cung bậc màu sắc theo nhịp điệu của thời gian. Mỗi loài đẹp một vẻ: Thầm kín có, rực rỡ có, tươi nguyên giữa sắc trời xanh, đất đỏ. Nhìn các loài hoa lòng ta cảm thấy trong vắt, mênh mang thanh thản đến lạ lùng.

“Anh nghĩ gì mà thừ người ra vậy? Thôi đi chứ! Ngồi thần ra ngắm hoa đến trưa mất, làm sao kịp thời gian để chiều làm việc”. Lời em nhắc tôi quay về với thực tại, với nhiệm vụ trước mắt…

Buổi chiều, tôi và em đến thăm một lớp học ở trường thôn của xã Tiên Lãnh. Phòng học được làm bằng nhà gỗ lợp tranh trên một đám đất độ một sào. Lớp học có gần ba chục học sinh đủ các độ tuổi. Một vài em mang dép, còn lại đa số đi chân trần bụi đất bám lên đến đầu gối. Phòng học kê bảy tám cái bàn có độ cao bằng cái ghế. Không có ghế nên các em phải ngồi trên những miếng ván dài kê dưới đất. Góc phòng có con gà mái nhà ai còn nằm nguyên trong ổ đất, thỉnh


108

thoảng lại xù đôi cánh lên vỗ bành bạch làm bụi đất bay mù mịt một góc phòng. Trước phòng học có đám đất thay vì làm sân chơi cho học sinh, người ta lại tranh thủ trồng khoai lang. Một ông thương binh cụt cả đôi chân đầu đội cái nón lá rách đôi vành ngồi trên một chiếc ghế thẻ, dùng đôi tay đẩy người tranh thủ cầm cuốc bàn vun chân các hàng khoai thẳng tắp.

Thầy giáo đến, chào và mời chúng tôi vào lớp học. Không có ghế ngồi, thầy lại vội vã chạy vào nhà hàng xóm mượn cái ghế dài cho chúng tôi ngồi dự giờ. Thầy là giáo viên lưu dung sau ngày giải phóng được cách mạng tuyển dụng lại. Độ hơn năm mươi lăm tuổi. Người thầy gầy, có mái tóc muối tiêu với gương mặt nhiều nếp nhăn trên vầng trán rộng và đôi mắt sáng. Bài giảng hôm đó của thầy là bài Nhớ ơn chị Võ Thị Sáu trong chương trình môn Tập đọc lớp Ba. Thầy thuyết giảng một cách say sưa nhiệt tình. Đến phần liên hệ thực tế, thầy đặt ra câu hỏi: “Ngoài kia súng nổ đùng đùng, để nhớ ơn chị Võ Thị Sáu lớn lên các em phải làm gì?” Có nhiều cánh tay đưa lên. Thầy gọi một em trả lời: “Dạ thưa thầy để nhớ ơn Võ Thị Sáu em phải quyết tâm học tập thật tốt ạ!”. Thầy tỏ vẻ không hài lòng, nhận xét: “Sao lại học tập tốt chứ! Ngoài kia súng nổ đùng đùng phải tham gia đi nghĩa vụ quân sự chứ! Chứ đứa nào lớn lên tham gia đi nghĩa vụ quân sự?”. Cả lớp im lặng. Không em nào đưa tay lên cả. Thầy cười, mồ hôi trên trán chảy xuống, nhìn chúng tôi rồi thầy phân bua: “Thầy cô thấy đó! Bọn nhỏ nó không

Nguyễn Khánh

109

biết nghĩa vụ quân sự là gì cả!” Chúng tôi cùng cười với thầy. Cười để chia sẻ động viên thầy khi thấy thầy tuổi đã cao, dạy học bằng cả tâm huyết trách nhiệm của mình nhưng sau đó trong lòng có nỗi buồn không phải vô cớ xuất hiện. Tôi nghĩ: Sau hòa bình mọi việc còn bề bộn hoang sơ. Sau chiến tranh mọi điều còn nhức nhối như hình ảnh của người thương binh ngồi trên chiếc ghế dài để cuốc đất vun khoai trước lớp học. Mọi điều dường như đang chờ đợi trông cậy vào tương lai của thế hệ trẻ đang ngồi học trong phòng học thầy đang dạy. Nhưng buồn thay! Phòng học vẫn còn tăm tối, phương pháp dạy học của thầy thì… Chỉ có đôi mắt của thầy luôn ngời sáng cùng những ánh mắt vô tư hồn nhiên dễ thương của những học sinh kia, tất cả đã chứa đầy những ước mơ hoài bão khát vọng.

Sau tiết học, thầy hỏi tôi và Em: “Tôi dạy như thế đạt yêu cầu chứ thầy cô?”. Tôi động viên thầy: “Như thế là thầy đã cố gắng lắm rồi!”. Sau đó, thầy mời tôi và Em về nhà dùng cơm tối. Chúng tôi ngồi bên mâm cơm đầy những thức ăn. Thầy vui vẻ nói: “Biết thầy cô đến thăm lớp tôi. Nhất định thế nào tôi cũng phải mời thầy cô về nhà ăn cơm cùng gia đình. Đây là món cá niêng tôi vừa đánh lưới ở sông Tranh tối hôm qua! Đây là món thịt heo rừng tôi đã chia với ông hàng xóm đánh bẫy bắt được. Lạ miệng lắm! Mời các thầy cô dùng thử!”. Thấy thầy tận tình chu đáo quá, chúng tôi thực sự xúc động. Lòng tôi liên tưởng sao những cánh hoa gạo khoe sắc đỏ sáng nay lại giống với cuộc đời của ông


110

thầy hôm nay như vậy?. Sắc đỏ của hoa tỏa ra sức sống mạnh mẽ như sức mạnh tinh thần của thầy dù tuổi đã xế chiều vẫn hăng hái đều đặn đến trường. Dáng hoa cũng mộc mạc chân chất gần gũi thân thiện, giàu lòng nhân ái như cái cốt nông dân của thầy. Hoa không khoe sắc, không được một ai trao tặng suy tôn, hoa chỉ âm thầm lặng lẽ tồn tại đem mật ngọt gọi chim muông bay về quần tụ quanh mình như chính cuộc đời thầm lặng của thầy trong vùng quê khuất lấp này.

Nguyễn Khánh

111

TẦM NHÌN

ội khỏe Phù Đổng huyện Tiên Phước năm 1995 được tổ chức quy mô hoành tráng. Sáng sớm trên

các tuyến đường thị trấn Tiên Kỳ đã thấy từng đoàn giáo viên học sinh các cấp Tiểu học, Trung học cơ sở từ các xã trong huyện sắp hàng lối chỉnh tề kéo về địa điểm hành lễ tại sân vận động huyện. Những trường ở xa như Tiên Sơn, Tiên Cẩm, Tiên Hà, Tiên Lãnh, Tiên Ngọc, Tiên An, Tiên Lập đã về thị trấn chiều hôm trước. Trên sân vân động được trang trí cờ hoa khẩu hiệu lộng lẫy. Dưới sân, Ban tổ chức kẻ những vạch vôi trắng cho học sinh đi diễu hành và phân định vị trí của các đoàn giáo viên học sinh các trường dự lễ.

Đúng 7 giờ sáng, đại biểu lãnh đạo huyện, xã và các trường có mặt đông đủ, buổi lễ bắt đầu, các đoàn học sinh giáo viên diễu hành qua lễ đài trong tiếng nhạc hành khúc. Mỗi đơn vị có biển ghi tên trường sau đó là xe hoa, đội trống ếch, Đội Thiếu niên Tiền Phong Hồ Chí Minh, vận động viên và các thầy cô giáo đi qua lễ đài rồi vào vị trí tập kết.

Đội hình của 16 Trường Tiểu học, 8 Trường THCS diễu hành xong, Ban tổ chức điều hành các nội dung tuyên bố lý do giới thiệu đại biểu, chào cờ, mặc niệm và giới thiệu tôi Trưởng phòng Giáo dục - Trưởng ban tổ chức Hội khỏe Phù Đổng huyện lên đọc diễn văn khai mạc lễ.

H


112

Từ khu vực đại biểu, tôi bước lên lễ đài nhìn trên các tấm biển ghi tên các trường Tiểu học, Trung học cơ sở của huyện về dự lễ, bất chợt tôi phát hiện ra một sai lầm lớn về tầm nhìn của mình trong quá trình tham mưu tổ chức nhiệm vụ giáo dục.

Tầm nhìn là khả năng nhìn xa và trông rộng giúp người lãnh đạo suy xét mọi hậu quả của các quyết định khi tham mưu tổ chức một nhiệm vụ theo kế hoạch ngắn hạn trung hạn hoặc dài hạn. Nhớ câu chuyện kể rằng: Có ba người cùng làm thợ nề xây nhà nhưng có ai hỏi: "Anh làm gì đó? "Tùy theo tầm nhìn mà mỗi người có nội dung trả lời khác nhau. Người thứ nhất trả lời: "Tôi đang tô trát hồ cho từng viên gạch anh ạ!". Người thứ hai trả lời: "Tôi đang xây bức tường cao đấy anh!" Còn người thứ ba thì khẳng định:" Trước mặt anh tương lai không xa là một ngôi nhà nguy nga đồ sộ!" Người thứ ba rõ ràng là có tầm nhìn xa trông rộng hơn, Anh đang nghĩ đến mô hình lý tưởng trong tương lai mà anh ta đang thực hiện.

Ấy vậy mà ở vị trí một Trưởng phòng Giáo dục huyện vào năm 1990 tôi như anh thợ xây thứ nhất chỉ biết "Tô trát hồ cho từng viên gạch..." Nhớ vào năm ấy, trước tình hình đời sống kinh tế xã hội gặp nhiều khó khăn đã tác động sâu sắc đến ngành Giáo dục, đòi hỏi phải quy hoạch sắp xếp lại mạng lưới giáo dục trên địa bàn huyện. Từ đó, tôi đã trình cho Ủy ban nhân dân huyện Đề án sắp xếp thành lập lại các trường mẫu giáo, Tiểu học, Trung học cơ sở. Đề án cơ bản đã giải quyết

Nguyễn Khánh

113

được sự ổn định và phát triển các ngành học cấp học ở địa phương.

Đề án xác định ngành học Mẫu giáo mỗi xã 1 Trường Mẫu giáo dân lập lấy tên theo tên xã. Chỉ có Trường Mẫu giáo Tiên Kỳ đổi tên thành Trường Mầm Non. Bậc học Tiểu học mỗi xã 1 trường, chỉ có xã Tiên Cảnh, địa bàn rộng dân số đông nên có 2 Trường Tiểu học. Trường Tiểu học Tiên Kỳ là trường điểm nên mang tên Tiểu học Kim Đồng. Các trường còn lại mang tên xã. Bậc học phổ thông được tính toán quy hoạch theo liên xã. Khu vực Tiên Sơn, Tiên Cẩm, Tiên Hà học ở Trường THCS Lê Hồng Phong Tiên Hà, Khu vực Tiên Kỳ, Tiên Mỹ, Tiên Châu học ở trường THCS Lý Tự Trọng Tiên Kỳ. Khu vực Tiên An Tiên Lập, Tiên Hiệp học ở Trường THCS Nguyễn Viết Xuân Tiên An. Khu vực Tiên Lãnh, Tiên Ngọc học ở Trường THCS Nguyễn Văn Trỗi, Tiên Phong có Trường THCS Lê Văn Tám, Tiên Thọ có Trường THCS Trần Ngọc Sương, Tiên Lộc có Trường THCS Lê Đình Chinh. Cơ bản việc sắp xếp trường lớp như thế lúc bấy giờ là ổn định. Sau khi cân nhắc cẩn thận Ủy ban nhân dân huyện đã phê duyệt Đề án này.

Vậy thì Đề án có gì không ổn mà tôi cho là không có tầm nhìn xa? Có đấy! Tôi đã phát hiện ra sự bất hợp lý trong việc đặt tên trường. Hôm tổ chức Hội khỏe Phù Đổng toàn huyện năm 1995, tôi đã nhận ra các trường học ở huyện Tiên Phước đều mang tên của các anh hùng cách mạng từ năm 1930 trở lại đây. Tôi nghĩ trong bụng trường học của mình là trường học của giai


114

đoạn cách mạng"Cầm gươm ôm súng xông tới". Vậy thì tầm nhìn xa của tôi ở đâu? Trong suốt chiều dài lịch sử của dân tộc ta đã trải qua các thời kỳ Đinh, Lê, Lý, Trần, Trịnh, Nguyễn… hơn nghìn năm. Các anh hùng dân tộc ở đâu? Danh nhân văn hóa ở đâu? Nguyễn Du, Nguyễn Đình Chiểu, Lê Quý Đôn, Quang Trung Nguyễn Huệ... ở đâu mà không đi vào các cổng trường học để có điều kiện giáo dục cho học sinh hiểu sâu hơn lịch sử cội nguồn của dân tộc. Đúng là tôi không vượt ra được cái giới hạn tầm nhìn quá ngắn của lịch sử để thực hiện sứ mệnh trao gửi lịch sử cho học sinh thông qua các tên gọi nhà trường.

Trước sai lầm đó, tôi không trao đổi cùng ai mà âm thầm tự trách mình trong nhiều năm khó có cơ hội để sửa sai, vì khai sinh một trường học thì dễ còn khai tử thì khó vô cùng.

Đến những năm 2000. tình hình kinh tế xã hội ổn định phát triển, Huyện có chủ trương phát triển các Trường THCS ở các xã Tiên Sơn, Tiên Cẩm. Tiên Châu, Tiên Hiệp, Tiên Lập. Tôi xác định đây là dịp may, là cơ hội ngàn vàng để sửa sai. Tôi xây dựng Đề án trình trước Ủy ban nhân dân huyện đặt tên các Trường THCS Lê Cơ xã Tiên Sơn, THCS Nguyễn Du xã Tiên Cẩm. THCS Nguyễn Trãi Tiên Châu, THCS Quang Trung Tiên Hiệp, THCS Lê Quý Đôn Tiên Lập.

Nhớ có lần họp Hội đồng nhân dân huyện, tôi được một đại biểu lãnh đạo huyện chất vấn: "Đề nghị đồng chí Trưởng phòng Giáo dục cho biết lý do tại sao

Nguyễn Khánh

115

ở Trường THCS Tiên Châu không đặt tên Trường THCS Nguyễn Đình Tựu mà đặt tên Trường THCS Nguyễn Trãi?" Kỳ thực tôi cũng hiểu vị lãnh đạo kia chất vấn và đề nghị lấy tên danh nhân Nguyễn Đình Tựu để đặt tên trường là đúng với yêu cầu lịch sử địa phương nhưng tôi lại có cái lý bắt đầu nhìn xa của tôi. Khi trả lời chất vấn thay vì tôi giải thích vì sao, tôi lại hỏi lại: "Thưa quý vị đại biểu! Thưa quý vị Hội đồng nhân dân huyện! "Ngành Giáo dục đề nghị lấy tên Anh hùng dân tộc Nguyễn Trãi đặt tên cho trường THCS ở Tiên Châu có gì sai?". Nghe tôi hỏi, cả hội trường im lặng không ai trả lời. Vị đại biểu kia cũng không nói gì thêm. Với tôi đây là kỷ niệm khó quên.

Vậy đó! Một việc tưởng như bình thường nhưng người lãnh đạo biết nhìn rộng ra, biết tổng hợp hệ thống lại tất cả sự vật, sự kiện nhiều khi phát hiện sự sai lầm chết người đang tiềm ẩn bên trong, khó có cơ hội khắc phục.

Từ đó, tôi nghiệm ra rằng dù ở cương vị nào thì khả năng nhìn xa trông rộng sẽ giúp cho con người có tầm nhìn xa để thực hiện công việc một cách thành công.


116

GẶP THỨ TRƯỞNG

ùa đông năm 1995 trời mưa như trút nước. Sân ga Đà Nẵng nước mưa ngập cả bàn chân. Đi một

mình vào ga lấy vé lên chuyến tàu đêm ra Hà Nội, tôi đến Bộ Giáo dục & Đào tạo để xin kinh phí mua Công ty xuất nhập khẩu huyện với giá 250 triệu đồng làm Trung tâm Hướng nghiệp dạy nghề.

Hai mươi giờ tàu chạy xình xịch lắc lư, tôi lục cặp lấy ra xem lại Tờ trình của Phòng Giáo dục & Đào tạo huyện gửi Bộ Giáo dục & Đào tạo để xin kinh phí. Chuẩn bị tờ trình này tôi phải mất mấy ngày tham mưu với Ủy ban nhân dân huyện, Ban Thường vụ huyện ủy, đến Ban giám đốc Sở Giáo dục & Đào tạo Quảng Nam - Đà Nẵng và cuối cùng là vào Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng xin chữ ký xác nhận đề nghị Bộ Giáo dục và Đào tạo hỗ trợ kinh phí cho nên tôi gọi là Tờ trình 4 dấu.

Chả là hồi đó trên Bộ Giáo dục và Đào tạo có Giáo sư Trần Xuân Nhĩ người quê ở huyện Quế Sơn Quảng Nam. Sau năm 1975, Ông làm hiệu trưởng liên Trường Cao đẳng Sư phạm Quy Nhơn - Đà Nẵng. Hồi đó có phong trào nhà trường tổ chức cho sinh viên đi lao động trồng sắn. Mỗi lần lao động thầy hiệu trưởng Trần Xuân Nhĩ đến động viên và hướng dẫn sinh viên giăng dây để trồng sắn. Sau này thầy lên làm Thứ trưởng Bộ Giáo dục phụ trách lĩnh vực cơ sở vật chất trang thiết bị

M

Nguyễn Khánh

117

trường học. Vì thế tôi quyết định đi một chuyến đến Bộ Giáo dục để gặp thầy, may chi thầy thấy tôi ở Quảng Nam - Đà Nẵng ra Hà Nội, nghĩ đến chỗ đồng hương đất Quảng, thầy sẽ quan tâm giải quyết. Nếu không được, thì tôi cũng đã hết lòng với công việc.

Tàu chạy bồng bềnh xình xịch trong đêm, qua nhiều nơi, dừng lại nhiều ga hiu hắt ánh đèn. Mưa và gió rít qua khung cửa sổ. Trên toa tàu người nào cũng co ro một lúc rồi chìm vào giấc ngủ. Riêng tôi, không ngủ được! Ngồi nghe tiếng gió rít bên ngoài hòa với tiếng soàn soạt của hàng cây lướt qua toa tàu tôi thấy lòng bồn chồn lo lắng không biết chuyến đi có thành công không. Đến Bộ Giáo dục và Đào tạo nơi tôi chưa hề đến. Gặp Thứ trưởng Trần Xuân Nhĩ, người tôi chưa từng quen. Tất cả còn mơ hồ ở phía trước. Đôi khi thấy việc làm của mình sao mà viển vông thật!

Đến Ga Hàng Cỏ Hà Nội vào chiều tối, tàu chậm lại rồi từ từ dừng hẳn. Tôi bước xuống sân ga gọi một bác xe ôm nhờ bác chở đến nhà nghỉ nào gần Bộ Giáo dục & Đào tạo nhất, để nghỉ qua đêm.

Sáng sớm hôm sau, tôi đến Bộ Giáo dục Đào tạo ở số 49 đường Đại Cồ Việt Hà Nội. Trời tiếp tục mưa tầm tã, người ra vào Bộ rất ít. Tôi được anh bảo vệ ngoài cổng cơ quan dẫn vào Văn phòng Bộ. Sau khi nghe tôi trao đổi mục đích cần gặp Thứ trưởng Trần Xuân Nhĩ, một cán bộ văn phòng Bộ cho tôi biết: "Thứ trưởng Trần Xuân Nhĩ đã đi công tác tại Hải Phòng ba bốn ngày nữa mới về". Nghe thông tin này, tôi thấy


118

mình gặp khó khăn rồi. Chẳng lẽ phải đợi đến ba bốn ngày nữa mới gặp được Thứ trưởng!? Thời gian còn lại ở Hà Nội làm gì đây? Tiền mang theo không đủ để trả phòng trọ! Hay là mình về! Không được! Đã đến đây, thế nào cũng phải gặp được Thứ trưởng.

Chào anh cán bộ văn phòng, tôi xách cặp dạo lững thững trên sân cơ quan Bộ. Gặp lại anh bảo vệ ở phòng trực ngoài cổng, mời anh điếu thuốc lá và nói chuyện cùng anh. Được biết tôi ở Quảng Nam - Đà Nẵng đến, anh nói:' Chương trình công tác ghi Thứ trưởng đi kiểm tra ở Hải Phòng nhưng trời mưa gió như thế này. Hay là ông đến nhà Thứ trưởng xem Thứ trưởng có ở nhà hay không". Tôi hỏi: "Nhà Thứ trưởng ở đâu hở anh?". Với thái độ thiện chí, anh bảo vệ hướng dẫn: "Nhà ở cư xá Thanh Đa cách đây hơn một cây số. Anh ra đường Đại Cồ Việt đi bộ đến ngã tư đầu tiên rẽ trái rồi hỏi người ta sẽ chỉ giúp cho". Chia tay anh bảo vệ, tôi cuốc bộ trên đường Đại Cồ Việt... Độ hai mươi phút sau tôi tìm được cư xá Thanh Đa.

Thứ trưởng ở trong một căn hộ nhỏ trên gác ba của cư xá Thanh Đa cũng như mọi căn hộ khác. Nghe người ta chỉ: "Anh vào cái phòng có cái cửa gỗ mới làm đỏ tươi, đó là căn hộ của Thứ trưởng. Đứng trước cửa, tôi hồi hộp bấm chuông. Vài giây sau, có người từ bên trong ra mở cửa. Tôi nhận ra đó là Thứ trưởng nên nói ngay: Thưa thầy! Em là Nguyễn Khánh học trò của thầy hồi học lớp Cao đẳng Sư phạm tại trường Cao đẳng Sư phạm Hòa Khánh Đà Nẵng. Hôm nay em đến Bộ để gặp thầy, không có thầy ở Bộ, nên em vào nhà

Nguyễn Khánh

119

thăm thầy. Thứ trưởng nhìn tôi một cách thân thiện và mời tôi vào nhà. Trong nhà đã dọn sẵn mâm cơm trưa trên chiếc chiếu trải dưới nền nhà. Thứ trưởng giới thiệu tôi với mẹ, vợ, và con thứ trưởng đang ngồi quanh mâm cơm. Thứ trưởng hỏi tôi đã ăn cơm chưa? Tôi nói thật: "Dạ chưa ăn!" Nói vậy để được ngồi bên mâm cơm của gia đình Thứ trưởng chứ thật ra ruột gan đâu mà ăn lúc này. Thứ trưởng bảo con gái lấy thêm chén đũa cho tôi cùng dùng cơm. Tôi lấy trong cặp ra hai lon tiêu và một chai mật để bên mâm cơm và thưa chuyện: “Ra Hà Nội đến thăm thầy em mang theo ít mật và tiêu Tiên Phước làm quà cho bà và cô”. Thầy cảm ơn tôi rồi nói: "Lẽ ra thầy đi kiểm tra ở Hải Phòng nhưng do trời mưa bão nên đã dừng kế hoạch kiểm tra”.

Bên mâm cơm thầy trò trao đổi nhiều chuyện. Thầy kể con chó của nhà thầy đang nuôi được ông bạn thân mới đi nước ngoài về cho. Con chó ở Nhật Bản đến Trung Quốc rồi vào Việt Nam, bây giờ đang kén ăn ở nhà thầy. Tháng trước, thầy có về Đà Nẵng để kiểm tra. Công việc ở Bộ bận rộn quá đi suốt ngày. Chỉ có trời mưa bão đi không được mới ở nhà. Tôi tranh thủ kể câu chuyện ngày xưa thầy làm hiệu trưởng liên trường Cao đẳng Sư phạm Đà Nẵng - Quy Nhơn, thầy thường khuyến khích sinh viên giăng dây trồng sắn cho thẳng hàng. Hai thầy trò nói chuyện hơn nửa giờ cuối cùng tôi đi vào vấn đề trọng tâm. Tôi đến Bộ. gặp thầy để xin thầy hỗ trợ kinh phí về mua Công ty Xuất nhập khẩu ở địa phương làm Trung tâm Giáo dục hướng nghiệp cho ngành. Tôi đưa cho thầy xem tờ trình có 4 dấu. Xem


120

xong, thầy bảo tôi ở lại nhà thầy nghỉ trưa đến chiều thầy chở đến Bộ để giải quyết.

Đến 13 giờ 30 chiều, thầy chở tôi đến Bộ Giáo dục và Đào tạo, bảo tôi chờ ở Văn phòng Bộ rồi thầy đi đâu đó chừng 15 phút sau quay lại đưa cho tôi tờ trình thầy đã phê: "Đồng ý giải quyết hỗ trợ cho Phòng Giáo dục và Đào tạo Tiên Phước tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng 250 triệu theo tờ trình. Chuyển Sở Giáo dục và Đào tạo Quảng Nam - Đà Nẵng làm việc với Vụ Kế hoạch Tài chính Bộ bổ sung kinh phí thực hiện”. Đọc hết lời phê của thầy trong tờ trình, tôi mừng đến run cả người. Tôi vào Văn phòng Bộ đóng dấu chữ ký của thầy trong tờ trình và đóng dấu vào giấy đi đường của tôi. Sau đó đi tìm thầy để cảm ơn nhưng tìm không được thầy. Thấy công việc chính của mình đã đạt yêu cầu ngoài sức tưởng tượng, tôi vội vàng gọi xe ôm chở ra ga, lấy vé lên tàu về Quảng Nam - Đà Nẵng.

Đến sáu giờ chiều, chuyến tàu vào Nam bắt đầu chuyển bánh. Trời mưa, người đi lại ít nên vừa lên tàu là tôi đã có chỗ ngồi. Tàu bắt đầu chạy nhanh, đi qua những con phố nhỏ, ra những cánh đồng, vào những xóm làng, đến những nhà ga nhỏ lướt nhanh qua khung cửa toa tàu. Có lúc con tàu như bị căng ra, kêu lên răng rắc kin kít trên đường ray. Tàu lại lên dốc, xuống đèo, trườn ra bên bãi biển đầy sóng và gió. Tôi thầm nghĩ cuộc đời của con người cũng giống như con tàu cần mẫn kiên nhẫn chạy trong đêm, bất luận trời mưa hay nắng cứ nhắm đến mục đích phía trước mà chạy nhưng hoạt động của con người khó hơn nhiều, khác hơn

Nguyễn Khánh

121

nhiều. Nếu có đầy đủ các yếu tố nhiệt tình, thiện chí, say mê với công việc mà thiếu đi một chút may mắn thì mọi dự tính có thể là con số không, mọi tính toán đều là vô bổ. Tôi cũng vậy! May mà trời mưa Thứ trưởng ở nhà nên tôi được gặp. Nếu trời không mưa chắc gì câu chuyện của tôi lại có hậu như vậy...

Ngồi một lúc, tôi đã chìm vào giấc ngủ mỏi mệt, trong cơn mơ hiện lên một vị Thứ trưởng rất đời thường, chân chất mộc mạc, chia sẻ lúc tôi đang đói, gắp bỏ vào chén của tôi miếng chả giò to bự.


122

MẸ ĐI XA KHÔNG VỀ

ỗi độ đông về với những cơn mưa tầm tã, buốt lạnh, lòng tôi lại cảm thấy buồn man mác và nhớ

mẹ tôi vô cùng. Mẹ tôi mất vào đầu mùa đông năm 2003 nhưng đối với tôi mẹ vẫn luôn hiện hữu và tưởng như chuyện mới xảy ra hôm qua. Không riêng gì tôi có cảm giác này, mà cả gia đình tôi cũng vậy! Cũng thường nhắc đến mẹ với tất cả tình cảm thương tiếc yêu quý trân trọng. Mỗi dịp kỷ niệm ngày mất của mẹ, ngày hai mươi tháng mười dương lịch, cả nhà lại kể về những kỷ niệm lúc mẹ còn sống.

Có thể nói mẹ tôi sinh ra là để lo toan tính toán chật vật cả đời cho gia đình, chồng con. Vì thế khi tuổi đã ngã về chiều thì bệnh tật bắt đầu ập đến. Mẹ tôi bị bệnh hen suyển. Khi trái gió trở trời những cơn hen nổi lên hành hạ mẹ. Tôi phải tức tốc chở mẹ đến bệnh viện huyện để mẹ thở ô-xy. Để cắt những cơn hen đến mức tím người, bác sĩ phải cho tiêm loại thuốc corticosteroid, mẹ ốm dần, người gầy guộc, đi lại khó khăn, mỗi bữa ăn không quá một chén cơm. Thấy vậy, các con tôi giành làm hết những việc trong nhà để bà nội nghỉ ngơi. Xem ra mẹ tôi không ưng ý, mẹ không thích ở không, nên hễ không có ai ở nhà là mẹ tranh thủ làm hết những việc bếp núc trong nhà. Một hôm, mẹ từ nhà bước ra sân bị trượt ngã người xuống đất, bị gãy tay phải bó bột hơn hai tháng mới đỡ.

M

Nguyễn Khánh

123

Thế rồi năm 1999, mẹ tôi bị tai biến thập tử nhất sinh phải đến bệnh viện chạy chữa gần ba tháng mới ngồi dậy được nhưng liệt mất nửa người. Trong ba tháng nằm ở bệnh viện không lúc nào bên giường mẹ vắng người. Không em tôi, thì vợ và các con tôi. Thấy vậy, tôi rất mừng! Khi xuất viện cả nhà tôi vui đón mẹ về trên một chiếc xe lăn. Tôi đẩy xe lăn chở mẹ đi trên đường từ bệnh viện về nhà dài hơn cây số. Mẹ con, bà cháu nói cười. Tôi nghĩ như thế mẹ đã thoát chết. Đưa mẹ về nhà, cố gắng luyện tập nhất định thế nào mẹ cũng sẽ đi được. Ở tuổi 80, mẹ còn sống, ngày ngày đi ra đi vô trong nhà với con cháu là quý lắm rồi.

Một buổi trưa, cả nhà đang ăn cơm, nghe có tiếng động ở nhà trên nơi mẹ nằm, chúng tôi chạy đến bên giường mẹ, thấy mẹ nằm sóng soài ở dưới đất. Chúng tôi vội đỡ mẹ đứng lên. Hỏi mẹ mới biết vì sao mẹ ngã. Mẹ đã tranh thủ ngồi dậy rồi vịn theo cái cây chúng tôi đã buộc sẵn bên giường để mẹ tập đi. Không ngờ sức mẹ yếu, không có người giữ mẹ nên đã ngã xuống. Nghe mẹ nói đau ở cổ xương đùi tôi thấy không ổn rồi, nên chuyển ngay mẹ đến bệnh viện. Sau khi chụp phim, bác sĩ cho tôi biết mẹ đã gãy cổ xương đùi. Khi nghe tin này, tôi đau đến ứa nước mắt. Như thế là hết hy vọng vì người già mà gãy cổ xương đùi thì khó khăn vô cùng. Hỏi bác sĩ có chuyển viện xuống Tam Kỳ xin mổ được không? Bác sĩ bảo: “Tuổi của bác trên 80 rồi lại bị tai biến, bị hen suyễn không thể nào mổ được!”

Sau khi bó bột cố định, tôi buồn bã đưa mẹ tôi về nhà. Vấn đề bây giờ phải tập trung lo cho mẹ không bị


124

loét. Tôi đã đi mua nệm nước về cho mẹ nằm nhưng mẹ bảo nóng không nằm được. Quả thật những điều tôi lo đã đến. Mẹ đã bị loét cả lưng lẫn mắt cá ở chân. Tôi phải khoét cái vạt giường thành một lỗ thủng để chừa vết loét ra. Hàng ngày mỗi lần đi làm về tôi trải bức chiếu dưới giường, nằm ngửa ra, dùng đèn pin soi lên để rửa vết loét trên lưng mẹ. Nằm dưới giường mẹ, tôi nghĩ: “Cả đời mẹ như một cỗ xe chở con đi… Đến bây giờ, xe hư con lại làm tài xế sửa xe cho mẹ!” Làm được vài hôm, các con tôi thấy tôi làm như vậy, chúng nó giành làm hết. Tôi mừng! Như vậy, con tôi đã trưởng thành rồi. Kiên trì rửa vết thương cho mẹ. Vết thương thì lành nhưng mẹ lại gầy như que củi.

Mẹ nằm một chỗ trên giường. Vợ chồng em tôi, nhà ở xã Tiên Mỹ cũng thường xuyên về cùng gia đình tôi lo tắm giặt bón cho mẹ từng thìa cháo muỗng canh. Con tôi đêm nào đi làm về cũng đến ngủ bên bà. Có lúc bà cháu cười khúc khích trên giường. Tôi hỏi: “Cái gì mẹ cười vậy?”. Mẹ bảo: “Con mi nó sắp có chồng rồi mà còn rờ vú tau!”. Nghe vậy cả nhà cùng cười.

Sau đó, không lâu, tôi đi học lớp Cao cấp chính trị tại Đà Nẵng. Mỗi tuần, tranh thủ ngày thứ Tư và thứ Bảy chủ nhật về thăm mẹ. Thấy sức mẹ yếu dần, ngày ăn vài muỗng cháo, cơn hen lại tái phát, mẹ hay nói một mình đủ thứ chuyện, tôi lo thế nào rồi ngày mẹ đi xa cũng đến.

Và ngày ấy đã đến! Chiều hôm chủ nhật, tôi đến bên giường mẹ nói với mẹ rằng: “Bây giờ, con ra Đà

Nguyễn Khánh

125

Nẵng để ngày mai học. Mẹ ở nhà thứ tư con lại về!”. Mẹ tôi dường như biết trước ngày mất nên nắm tay tôi nói: “Con ở nhà với mẹ đêm nay nữa thôi!”. Tôi nghĩ rằng mẹ muốn tôi ở nhà nên nói vậy! Nào ngờ trưa hôm sau vừa ăn cơm xong về nhà nghỉ ở Phân viện chính trị Đà Nẵng, có tiếng điện thoại, linh tính có điều chẳng lành, tôi run run nghe Hùng con trai tôi gọi. “Bà mất rồi ba ơi!".

Dù đã đoán trước sự việc nhưng nghe tin này tôi thấy như sét đánh, chao đảo và bật khóc. Nhờ anh em cùng học báo cho nhà trường tôi xin nghỉ học để về thọ tang mẹ. Tôi lấy xe Honda đi về Tiên Phước. Anh em ở Phòng Giáo dục biết tin mẹ tôi mất nên cử thầy Bùi Xuân Tam đi dọc theo đường xuống Tam Kỳ ra Đà Nẵng để đón tôi. Vừa đi tôi vừa khóc, khóc đến sưng cả mắt, nhòe cả đường về nhà.

Hai giờ chiều đến nhà, thấy bà con đã tập trung đông đủ ngồi đợi tôi về. Đến bên giường mẹ, tôi ôm mẹ vào lòng mà không dám tin là mẹ đã mất. Tôi không còn khóc được nữa vì chuyện xảy đến quá đột ngột. Mới chiều hôm qua, mẹ bảo tôi ở nhà. Nếu như tôi ở nhà với mẹ một đêm nữa, đêm cuối cùng trước lúc mẹ đi xa thì lòng tôi đỡ đau đớn, day dứt biết bao!?.

Nghe tin mẹ tôi mất, bà con họ hàng, xóm giềng đồng nghiệp xa gần của tôi tới thăm viếng rất đông, ai ai cũng thương tiếc mẹ tôi và nói: “Mẹ tôi là người nhân hậu, thương người, sống rất giản dị, cởi mở với tất cả mọi người”.


126

Gia đình, gia tộc tôi tổ chức lễ tưởng niệm mẹ tôi trước lúc di quan. Anh Nguyễn Sơn Cước thay mặt Hội đồng gia tộc đọc điếu văn tưởng nhớ mẹ tôi. Khi đội tang lễ khiêng cỗ quan tài mẹ tôi ra khỏi nhà thì trời đổ mưa. Nghe tiếng mưa, cả nhà khóc nấc lên còn tôi thầm nghĩ mẹ đi trời cũng đau lòng mà khóc. Ra đến ngõ, trời gượng lại, tạnh mưa. Đầu chít khăn tang, tôi đội chiếc nón lá rách bước lùi trước cỗ quan tài của mẹ cùng với bà con anh em xóm làng đồng nghiệp tiễn đưa mẹ tôi về nơi an nghỉ cuối cùng tại vườn nhà Gò Thị bên nội tôi.

Mẹ ơi, Mẹ đi xa không về nữa! Con cháu xin nguyện cầu cho mẹ được bình an yên nghỉ dưới suối vàng. Suốt cuộc đời mẹ đã cho chúng con tình yêu thương vô bờ bến, mẹ là bóng mát dịu êm, là nguồn sống, là tình thương yêu bất tận của đời con. Mẹ đã đi xa nhưng hình ảnh của mẹ mãi mãi còn lại trong chúng con. Mẹ ơi! Mẹ ơi!...

Nguyễn Khánh

127

VỢ CHỒNG EM TÔI

gày em tôi lấy chồng, dượng tôi đến nhà chơi nói với ba mẹ tôi: "Anh chị gả chồng cho Tứ về chỗ

chi mà nghèo quá thế!" Ba mẹ tôi không hài lòng với câu nói trên nhưng không phản đối mà chỉ giải thích: " Dượng nói thế chứ giàu mà làm gì, cưới nhau rồi về nằm đó ăn cũng hết. Nghèo giàu trong bàn tay chúng nó!".

Quả thực ngày mới cưới nhau gia đình vợ chồng em tôi rất khó khăn. Trong căn nhà tre chật chội chỉ kê đủ một bộ ván gỗ và một cái giường tre. Hai vợ chồng đều là viên chức nhà nước với mức lương thu nhập ít ỏi không đủ để trang trải cho cuộc sống tối thiểu của gia đình chứ nói gì đến việc khác.

Cưới nhau được vài ba năm, em tôi sinh con trai đầu lòng ở bệnh viện Huyện. Sau khi sinh mẹ tôi bảo Thịnh em rể đưa vợ về nhà tôi để mẹ tôi chăm sóc. Được vài ngày em tôi nổi máu sản hậu nên sốt li bì. Có lúc lên 41 độ, leo lên tường nhà vừa cười vừa nói như điên. Mẹ tôi đem giẻ rách chổi cùn ra đốt để trừ tà ma ám vào em tôi. Tôi đi làm về thấy cảnh tượng như thế, tôi nghĩ không xong rồi nên hối cả nhà chuẩn bị quần áo đưa em ra bệnh viện huyện. Đến bệnh viện, em tôi tiếp tục sốt, cả người nổi mẩn đỏ như cơm cháy. Bác sĩ chẩn đoán em tôi bị bệnh sởi phải chuyển sang khoa lây. Mấy ngày sau bệnh càng nặng hơn nên tôi quyết

N


128

định xin chuyển xuống bệnh viện Tam Kỳ. Xe của bệnh viện bị hỏng. Cũng may nhờ huyện cho mượn chiếc xe Uoat để chuyển viện cho em tôi. Khi nghe tôi nói chuyển viện cho Tứ, Thịnh rất lo lắng vì trong túi không có một đồng xu nào. Tôi cũng vậy. Cả hai anh em chưa đến kỳ nhận lương. Tôi nghĩ: "Mình có chiếc xe đạp và cái đồng hồ đeo tay. Bí quá, mình cầm các vật dụng này để có tiền mua thuốc cho em".

Hôm chuyển em tôi xuống bệnh viện Tam Kỳ vào buổi chiều gió Lào thổi nóng như lửa. Mẹ tôi lên cơn hen suyễn cũng phải nằm viện ngay sau đó. Khi đưa em tôi lên xe, mẹ tôi ngồi trên giường bệnh nhìn ra và khóc. Tôi bảo Thịnh ôm cu Đạt lên xe cùng đi với vợ còn tôi đạp xe đạp theo sau xuống Tam Kỳ.

Đến bệnh viện Tam Kỳ vào phòng hậu sản, một lúc sau được bác sĩ đến khám. Đứng ở ngoài nhìn vào, tôi thấy vị bác sĩ chỉ đưa mũi ngửi lướt qua phần kín của em tôi, đi ra nói với tôi: "Cô em của anh bị sót nhau rồi. Phải nạo ngay thôi!" Em tôi được các y bác sĩ nạo hết phần nhau còn sót lại trong tử cung. Sau đó, tôi được bác sĩ gọi đến đề nghị người nhà phải mua một lọ thuốc Lancoxin ở ngoài bệnh viện độ 80 đến 100 đồng. Trong tay tôi không có đồng nào. Tôi bảo Thịnh đang ẵm cu Đạt trông Tứ còn tôi chạy đến nhà Vũ Khắc Trọng bạn thân của tôi, cũng làm giáo viên để mượn tiền. Trọng cũng không có tiền nhưng hứa với tôi thế nào cũng mượn được tiền cho tôi. Tôi lại chạy tiếp đến nhà Bác sĩ Hợi nhà ở khu Nam Tam Kỳ, người quê Tiên Phước để hỏi mua chịu thuốc. Được Bác sĩ Hợi

Nguyễn Khánh

129

giải quyết ngay cho tôi mua lọ thuốc Lancoxin còn tiền nong bác nói: " Để tính sau!". Cầm lọ thuốc trên tay tôi mừng đến chảy nước mắt, đạp xe đến bệnh viện để bác sĩ tiêm cho em tôi. Tối đến, Vũ Khắc Trọng đem tiền vào bệnh viện cho tôi mượn 200 đồng. Tình nghĩa anh em bạn là vậy đó! Từ đó, gia đình anh em tôi và Vũ Khắc Trọng trở nên thân thiết.

Thuốc tốt lại đúng bệnh! Sau khi tiêm thuốc một đêm, sáng hôm sau em tôi đỡ hẳn. Nằm ở bệnh viện vài ngày, em tôi được bác sĩ cho xuất viện về. Đến nhà, mẹ tôi mừng quá, khỏe ra.

Vợ chồng em tôi, yêu thương nhau, chăm chỉ làm ăn, ngoài thời gian đi làm ở cơ quan trường học, về nhà lo trồng tiêu, trồng chuối, nuôi gà nuôi heo bán lấy tiền dành dụm tích góp dần dần sau này xây được ngôi nhà, mua cái giường cái tủ, làm lại cái sân...Nhà cửa tuy cũng bình thường thôi nhưng lại gọn gàng sạch sẽ ngăn nắp.

Sau này vợ chồng em tôi sinh được thêm bé Bão. Hai đứa con lúc nhỏ chăm ngoan lớn lên đều có việc làm. Võ Nguyên Quốc Đạt đi bộ đội với quân hàm Trung úy sĩ quan chuyên nghiệp còn Võ Nguyên Hoài Bão con gái làm ở Văn phòng Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng.

Em gái tôi giống mẹ tôi vô cùng. Tính nóng nảy mà bộc trực rộng rãi, tính bộp chộp nhưng chu đáo, thương người. Ở nhà có giỗ kỵ, cưới hỏi thế nào cũng chuẩn bị những bánh chưng, bánh ít... để làm quà cho


130

bà con họ hàng đem về cho con cháu ở nhà. Còn Thịnh là người rộng lượng biết điều, cẩn thận ngăn nắp trong lời nói việc làm. Trời cho hai vợ chồng có những tính cách khác nhau lại bù trừ cho nhau trong cuộc sống.

Tuần nào, vợ chồng em tôi cũng về thăm nhà tôi. Lúc thì cầm cái trứng hột vịt lộn, lúc thì xách bánh đem về cho ba tôi. Những ngày cưới hỏi của gia đình tôi, vợ chồng em tôi đến từ mấy ngày hôm trước, Tứ thì cùng với các con tôi đi chợ mua đồ. Thịnh thì kê dọn sắp xếp bàn ghế quét dọn vệ sinh...từ nhà ra ngõ.

Vào ngày Quốc Khánh 2 tháng 9 hoặc ngày Nhà giáo Việt Nam 20 tháng 11, nhà tôi thường làm mì, bún hay ở nhà có thứ gì lạ đều nhắn vợ chồng em tôi về ngồi quây quần bên bàn ăn nói chuyện râm ran, rất vui. Ở nhà em tôi cũng vậy! Thường mỗi lần tiếp khách hoặc gặp hai ông sui thế nào vợ chồng em tôi cũng gói mỗi thứ một ít, khi thì cái đùi gà, khi thì cục xôi bát mì gửi về cho gia đình tôi.

Nếp sống của hai gia đình tôi và em tôi xưa nay là vậy. Làm một việc gì đó mà thiếu nhau là thấy trống vắng không yên lòng. Tôi nghĩ trên đời này có nhiều thứ quý nhưng có những thứ quý không mua được bằng tiền. Sự yêu thương chăm sóc quan tâm đến nhau trong tình máu mủ anh em bạn bè của cuộc sống đời thường không phải quý hơn vàng đó sao!?.

Nguyễn Khánh

131

VỢ CON

au ngày thống nhất đất nước, vì điều kiện khó khăn nhưng nhờ anh em giúp đỡ vợ tôi được vào làm

nhân viên ở bệnh viện Tiên Phước. Là người thật thà chăm chỉ và chu đáo với mọi người nên vợ tôi được các y, bác sĩ và bệnh nhân thương mến. Đến năm 2000 vợ tôi nghỉ hưu về nhà lo công việc cơm nước, giặt giũ và chăm sóc mấy cháu.

Gia đình tôi có ba người con Thu Thủy, Thu Hải là con gái, Văn Hùng con trai. Đứa nào cũng theo nghiệp dạy học của cha. Thu Thủy dạy ở trường Mẫu giáo Mầm Non. Thu Hải và Văn Hùng dạy ở Trường THCS. Mỗi khi gặp nhau là cha con có dịp nói chuyện về trường lớp, học sinh...

Lúc con gái lớn, tôi nghĩ tốt nhất là chúng nó đừng lấy chồng xa. Vì lấy chồng xa khó có điều kiện gần gũi chăm sóc nhau. Không ngờ sau này, suy nghĩ của tôi thành hiện thực. Thu Thủy có chồng Võ Văn Dũng làm thợ nề ở xã Tiên Mỹ còn Thu Hải có chồng Trần Văn Huyền làm nghề điện cơ nhà cách nhà tôi độ một cây số. Gia đình tôi có chuyện gì chỉ cần điện thoại, năm, mười phút sau, rể con đều có mặt.

Con gái đã yên phận. Có gia đình, con cái với mức thu nhập hằng tháng tạm ổn qua đồng lương của vợ và nghề làm của chồng. Rể con mỗi người một tính, đứa thì thẳng thắn bộc trực, đứa thì thật thà chu đáo. Được

S


132

cái là tất cả đều biết sống vì mọi người, biết kính trọng lễ phép, thương yêu ông bà cha mẹ con cái.

Cả nhà tôi mừng nhất là có con trai Văn Hùng, nó hiền như đất, thật thà như đếm. Hùng là người có bản lĩnh và chí tiến thủ. Sau khi tốt nghiệp phổ thông, nó theo học lớp Trung học sư phạm, thấy không ổn, lại tiếp tục theo học lớp Đại học Sư phạm ngành Kỹ thuật Công nghệ - Điện tử. Ra trường dạy học ở Trường THCS Nguyễn Văn Trỗi-Tiên Lãnh. Nó là người sống trung thực, hòa đồng, thân thiện vui vẻ với đồng nghiệp với học sinh, còn về nhà thì đảm đang, tháo vát trong mọi việc.

Ngày ngày, vui nhất là các con gái dẫn các cháu về nhà tôi. Ba tôi thường nói: “Trên đời này không gì buồn bằng trong vườn không có cây ăn quả, trong nhà không có tiếng trẻ con”. Các cháu về bên ông cố, bà ngoại cái gì ông, bà cũng để phần. Không để phần là ông bà ăn không thấy ngon. Với tôi, có các cháu là có mặt trời và nắng ấm, hoa tươi và quả ngọt. Nhìn các cháu tôi nhớ lại hồi mình còn thơ bé như Nguyên An, Hàn Ni con Thu Thủy và Anh Thư, Anh Thi con Thu Hải bây giờ. Hồi đó, thấy cái gì tôi cũng thèm, cũng muốn nhưng không được. Theo mẹ đi chợ vào hàng quán thấy áo quần, bánh trái thèm nuốt nước miếng nhưng không dám đòi vì có đòi mẹ cũng không có tiền mua. Cả năm, ngủ nghỉ, đi chơi, đi học cũng chỉ một bộ đồ. Đến tết, cha mẹ mới mua cho bộ đồ mới để thay, gói cho đòn bánh tét bằng cổ tay để tôi mang đi khoe khắp xóm và thổi hơi vào cái bàng quang của con heo nhà bên cạnh

Nguyễn Khánh

133

mới mổ ăn tết làm bong bóng cho tôi chơi trong mấy ngày xuân. Nhớ mà thương cha mẹ nghèo và thương các cháu. Tôi mua cho Nguyên An chiếc xe đạp, Anh Thư cái xách mang đi học gọi là phần thưởng của ông ngoại tặng các cháu học giỏi. Ăn giỗ có miếng xôi cũng mang về. Ở trường có cái bánh ăn nửa buổi cũng để dành cho cháu. Tết Trung thu, Nguyên An lại bên tôi thì thầm: "Ông ngoại! Cái đầu lân người ta bán có đắt không?” Rồi nó không nói gì thêm. Tôi hiểu nó cần gì nên vài ngày sau, mua về cái đầu lân để chúng nó múa cho vui dù biết rằng cha mẹ chúng không để chúng nó thiếu.

Có cảm nhận đôi điều về gia đình như vậy mới biết ở đời không chỉ sống cho riêng mình mà sống là cho người khác. Quan tâm đến người khác là để người khác quan tâm đến mình. Mình dửng dưng lạnh nhạt với người khác thì người khác cũng vô cảm băng giá với mình. Ông bà ta thường nói: “Có qua có lại mới toại lòng nhau!”. Đừng trách nhau chi chuyện con cháu bất hiếu với ông bà cha mẹ vì thuở nhỏ chúng đã chứng kiến cảnh cha mẹ chúng sống ghẻ lạnh vô tâm vô tình với ông bà và ông bà cũng chẳng coi ra gì cha mẹ chúng. “Ác lai ác báo!” Nhãn tiền đấy thôi! Cho nên ngôn ngữ hiện đại mới cho rằng con người là tấm gương biết tỏa thứ ánh sáng diệu kỳ và biết thu hút thế giới chung quanh vào mình. Gương mờ không ai soi được! Không soi được không còn là gương nữa, nó sẽ bị vô dụng, vất đi. Thế mới hiểu sự nêu gương và tình thương của con người là yếu tố quan trọng nhất để tạo ra xúc cảm lòng tin giúp chính con người tồn tại phát triển.


134

CHA TÔI

ha tôi sinh năm Sửu (1925). Hồi còn nhỏ, cha học xong chương trình Yếu lược ( Bậc Tiểu học). Sau

đó gia đình khó khăn, cha ở nhà cho đến năm 1947 tham gia chính quyền cách mạng, làm lớp tạo tác cơ xưởng ở Tân An. Năm 1954 làm trong Ban Kinh tế huyện phụ trách công tác Đảng vụ và Đoàn Thanh niên cứu quốc xã Tiên Kỳ. Khi ký kết Hiệp định Genève, cha tôi ở nhà. Đến ngày thống nhất đất nước năm 1975 tham gia một số công việc của địa phương thôn xã.

Cha mẹ tôi là thần tượng đặc biệt tôn thờ và ngưỡng mộ của đời tôi. Nghe nhiều người nói cha tôi thời trai trẻ dáng người cao ráo trắng trẻo hoạt bát. Ẩn sau đôi mày rậm là đôi mắt sáng long lanh hiền từ như biết nói. Mẹ tôi vẫn thường hay nói bóng gió: “Cha luôn ở trong mắt các bà, các chị!”. Dù học ít nhưng cha biết tiếng Pháp và nhớ rất lâu kiến thức đã học. Cha còn là một người hay khai thác những câu chuyện “Không mà có” về nông vụ hàng ngày. Người ta trồng mè trồng đậu làm mịn đất rồi mới gieo hạt còn cha tôi cày qua bừa lại đất còn gồ ghề lổm chổm nhưng cha vẫn gieo mè đậu trên đó. Ấy thế mà mùa nào cũng trúng. Bà con hỏi vì sao như vậy?” Cha trả lời: “Hạt mè hạt đậu nẩy mầm đội hòn đất bay lên!”. Nhiều người nghe xong lắc đầu nhưng về nhà nghĩ lại thấy cha tôi nói đúng vì cày

C

Nguyễn Khánh

135

bừa kỹ quá mất độ xốp của đất làm cho cây chậm phát triển.

. Cha tôi là người thâm trầm hiền lành dung dị nhưng nghiêm khắc. Gặp lại các bậc cha chú, bạn của cha tôi ngày xưa, ai cũng bảo: “Ông Nguyễn Khắc Niệm là một người hiền từ đức độ, hay giúp đỡ mọi người”. Khi mẹ tôi sinh tôi và Tứ em gái tôi, ngoài thời gian bận rộn công việc đồng áng và công việc xã hội, cha thường dành hết thời gian còn lại cho gia đình con cái.

Cha tôi ít nói nhưng khi đã nói thì có vấn đề, đòi hỏi con cháu phải suy nghĩ. Nhớ có lần, làm ở Phòng Giáo dục và Đào tạo, năm nào Tết đến tôi cũng chỉ ở nhà vài ba ngày, không tranh thủ thời gian thăm bà con làng xóm. Cha tôi thấy vậy cũng thông cảm cho thằng con trai bận việc nước nên mọi việc lau chùi quét dọn bàn thờ ông bà, nhà cửa, ông đều làm hết. Một hôm sáng mùng một Tết cha tôi dậy sớm, thay nước thắp hương trên bàn thờ ông bà rồi gọi tôi đến bảo: “Con thắp hương bàn thờ ông bà đi rồi ba nói cho nghe một việc”. Tôi thắp hương lạy ông bà xong đến ngồi đối diện với cha. Ông đẩy ly nước trà vừa mới pha về phía tôi và nói: “Ba đố con khi đau ruột thừa con gọi ai đến khiêng đi bệnh viện?” Có phải con gọi làng xóm không?” Tôi thấy mình vô tâm, vô tình quá! Cha tôi nói tiếp: “Dù có bận rộn thế nào trong ba ngày Tết con cũng phải sắp xếp thời gian đi thăm hỏi bà con làng xóm. Chắc con đã hiểu câu “Nhất đợi vi quan, vạn đợi vi dân” rồi!”. Tôi chỉ còn biết cúi đầu dạ một tiếng.


136

Cha tôi như một lão nông tri điền, cả đời người gắn bó với ruộng vườn đất đai. Nhà làm năm sào ruộng, sáu, bảy sào đất đều trông cậy vào sức lực của cha và mẹ. Quanh năm bốn mùa cha tất bật vất vả bốn mùa. Ngoài việc cày bừa, cấy gặt, cha còn tranh thủ trồng sắn trồng khoai lang, trồng mè đậu bắp trên mảnh đất nà ở bờ sông Tiên. Đến mùa thu hoạch, mẹ đem ra chợ bán để có tiền nuôi tôi ăn học. Một thời khó khăn nên việc vận chuyển lúa khoai về nhà chủ yếu trên đôi vai người nông dân nên hai vai trần của cha mẹ lúc nào cũng chai sạm gân guốc.

Gia đình tôi thuộc diện gia đình “Tứ đại đồng đường” gồm bốn thế hệ. Tôi có cháu ngoại, cha tôi thành ông cố. Các con Thu Hải, Thu Thủy, Văn Hùng và bốn cháu ngoại ngày thứ bảy chủ nhật hàng tuần tất cả đều về quây quần bên cha tôi.

Cha tôi là linh hồn của cả nhà. Được cái trời cho là ông còn sức khỏe, mắt còn sáng, nhớ lâu, trí tuệ minh mẫn nên gia đình rất mừng. Mỗi buổi sáng cha tôi dậy sớm hơn con cháu. Sau khi vệ sinh cá nhân, quét dọn nhà cửa, pha một ly cà phê chế sẵn, ông ngồi uống và nghe thời sự lúc 6 giờ, sau đó đọc báo để biết tình hình đây đó. Những ngày cha không làm việc ấy là những ngày mỏi mệt cảm đau. Con cháu biết vậy nên đứa thì lo cho ông miếng cơm, thìa cháo khuyên ông cố gắng ăn thật nhiều, đứa thì mua thuốc cho uống, cầu mong ông chóng khỏe để vui cùng cháu con.

Cha tôi là trụ cột vững chãi của gia đình, là chỗ

Nguyễn Khánh

137

dựa tinh thần của bà con làng xóm. Hàng xóm đám giỗ, không ai không mời ông vì ông là người cao niên và cũng là người có uy tín trong làng. Mỗi lần gia đình có giỗ kỵ ông gọi con cháu về phân công nhiệm vụ cụ thể. Đứa đi mời bà con xóm làng, đứa lên thực đơn đi chợ, đứa vào bếp nấu nướng. Đứa nào cũng răm rắp ngoan ngoãn nghe theo lời ông.

Năm 2014, cha tôi vào tuổi 90, cái tuổi thượng thọ của đời. Nhiều lúc cha đăm chiêu, bần thần nói với tôi: “Đói nghèo đeo đẳng theo cha đến hai phần đời người. Cha đã chứng kiến mọi thứ từ thiếu sang đủ, từ rách sang lành, từ nhà tranh sang nhà ngói…Xem đài báo cha thấy: “Nơi này kêu ca rừng đã hết cây, suối đã cạn dòng, rác bẩn chất đầy đầu làng cuối phố...phương tiện giao thông phát triển, đường sá chật hẹp, ý thức kém cỏi của con người luôn rình rập gieo cái chết cho con người”. “Cha nhận thấy cuộc đời bây giờ so với ngày xưa sao mà sấp ngửa quá. Con người có cảm giác mưu mô, tham lam, vô cảm hơn để cho đồng tiền thành sức mạnh dìm chết lương tâm, coi thường đạo lý. Cha thấy sợ nên dặn dò con cháu phải cẩn thận sống cho tốt với đời".

Cha tôi học không cao nhưng biết rộng, không là nhà hiền triết nhưng biết chiêm nghiệm chuyện thế thái nhân tình. Ông là ngọn gió mát lành, là hơi thở ấm áp, món quà ngọt ngào, là mặt trời tỏa sáng hiện hữu trong tâm hồn chúng tôi.


138

CHỖ ĐỨNG

rong hội diễn “Tiếng hát nhà giáo Đất Quảng" của ngành Giáo dục và Đào tạo Quảng Nam, Ban Tổ

chức yêu cầu mỗi trường tham gia hội diễn phải có một tiểu phẩm kịch nói về chủ đề các phong trào ngành Giáo dục và Đào tạo đang thực hiện. Ngồi họp bàn mãi không tìm ra được tiểu phẩm nào ưng ý cả nên cô Trần Thị Lưỡng Chủ tịch Công đoàn nhà trường gợi ý tôi nên viết kịch bản để các thầy cô tập. Tôi nghĩ viết kịch là khó đây. Biết chủ đề nào để viết. Thôi thì hãy cố gắng thử sức mình xem sao…Tự động viên mình như vậy và tôi nhận lời.

Tối hôm đó, tôi chọn chủ đề chống tiêu cực trong ngành để viết kịch bản. Tiểu phẩm được lấy tên là “Chỗ đứng”. Chỗ đứng của các nhân vật hiện lên trong tôi một cách gai góc, sống động với nhiều tính cách quan điểm việc làm và mâu thuẫn khác nhau chung quanh chuyện giáo dục học sinh trong nhà trường. Đoạn kết có hậu mọi người đều thấy được chỗ đứng của mình trong sự nghiệp trồng người.

Mấy ngày sau, tôi cùng Ban Chấp hành Công đoàn nhà trường chọn các thầy cô để phân vai và mời anh Đông Nhựt chuyên viên ở Phòng Văn hóa Thể thao huyện đến đạo diễn luyện tập. Chỉ gần một tuần các thầy cô đã thuộc nội dung kịch bản, bắt đầu bằng câu chuyện xảy ra ở một trường THPT vào cuối học kỳ 1.

*

* *

T

Nguyễn Khánh

139

Cảnh một hai học sinh sánh vai nhau xuất hiện vừa nhảy chân sáo vừa hát “Tiên Phước quê em hè sang trên cành phượng đỏ. Ngàn ve gọi vang nghe tiếng chim kêu. Cánh võng chiều đu đưa. À ơi câu mẹ hát, Ngọt ngào ca dao lã bay cánh cò qua” (Nhìn vào trong sân khấu gọi):

Học sinh 1: - Cô Châu! Cô Châu!

Học sinh 2: - Cô Châu ơi!

Minh Châu: - Có cô đây, có việc gì thế các em?

Học sinh 1: - Cô ngồi xuống đây em nói cái này!

Minh Châu: - Có việc gì mà quan trọng thế các em?

Học sinh 2: - Cô biết không, khi hôm em nằm mơ thấy cô bỏ về dưới xuôi, không còn ở trên này dạy chúng em nữa…

Minh Châu: - Nhưng dù sao đó cũng chỉ là giấc mơ thôi! Đúng không nào ?

Học sinh 1: - Cô nói vậy có nghĩa là… Cô vẫn ở đây với chúng em phải không cô?

Minh Châu (Gật đầu, nhìn các em âu yếm): - Ừ cô sẽ ở lại.

Học sinh 2: Ôi! Thế thì vui quá! Em có bó hoa rừng tặng cô.

Minh Châu (Cảm động):- Cô cảm ơn các em nhiều lắm.


140

Học sinh 1 + học sinh 2: - Hoan hô cô! Chào cô chúng em đi tập văn nghệ đã.

Minh Châu: - Ừ, các em đi! (Nhìn theo) ôi! Những em học trò ở đây, đáng yêu và dễ thương quá! Các em thật hồn nhiên trong sáng…(Trở về ghế ngồi, vẻ suy tư, Hoàng vào)

Hoàng: - Hù!

Minh Châu (Giật mình): Trời đất ơi! Anh làm người ta hết hồn (Trách móc) Chứ anh đến lúc nào ? Sao không điện báo trước cho em ra đón ?

Hoàng: (Vẻ dịu dàng) - Anh muốn tạo cho em sự bất ngờ, bởi vì mọi sự gặp gỡ bất ngờ đều cho chúng ta những điều thú vị. (Nhìn Minh Châu rồi hỏi) - Sao em gầy thế ? Em bị ốm à!

Minh Châu: - Dạ không! Em vẫn bình thường đấy thôi! Chỉ có điều hơi sút một tí vì bận rộn sơ kết học kỳ 1.

Hoàng : (Nhìn kỹ hơn) - Không! Anh trông em gầy và xanh lắm! Nhìn em anh thấy xót xa quá! Học Đại học ra trường là cô giáo dạy Trung học phổ thông, vậy mà…! Lương không đủ để mua mỹ phẩm, nói gì đến việc bồi dưỡng cho sức khoẻ.

Minh Châu (Chau mày không vui)

Hoàng (Hạ giọng thực lòng): - Anh rất lo cho em, em không thể tiếp tục sống và làm việc như thế này mãi được.

Nguyễn Khánh

141

Minh Châu: - Cám ơn anh đã lo cho em! Nhưng mọi người vẫn sống và làm việc được đấy thôi!. (Chỉ tay ra ngoài) - Anh nhìn kìa!…(Kéo Hoàng chỉ ra phía ngoài sân khấu) Nhịp sống vẫn đang hối hả…Mọi giáo viên vẫn lên lớp, các em học sinh vẫn đến trường … Mọi người vẫn đang đổ mồ hôi công sức để xây dựng cuộc đời này tốt đẹp hơn.

Hoàng: (Khẽ nhún vai) - Nhưng mọi người khác! Em khác. Em đâu phải là người ở mảnh đất này! Vậy mà phải chôn vùi tuổi xuân nơi đây. Trong khi biết bao người sinh ra ở đây, giờ lại bán nhà để xuống thành phố, em không thấy sao ?

Minh Châu: (Lúng túng, phân vân) - Anh làm em khó nghĩ quá!

Hoàng: - Em đã chịu khổ nhiều rồi, lúc nhỏ theo mẹ chạy hàng rong, theo cha đẩy xe thồ, bây giờ em đã có anh, dù gì anh cũng là người trong giới xây dựng, có quan hệ rộng, anh đã chạy vạy vất vả, hoàn tất hồ sơ xin chuyển em về thành phố xin việc với mức lương gấp nhiều lần lương cô giáo của em. Rồi mình tổ chức lễ thành hôn để chúng ta được gần nhau hơn. Để em khổ mãi như thế sao được! Bạn bè sẽ nghĩ anh như thế nào?!

Minh Châu: - Tại sao việc hệ trọng như vậy anh không bàn trước với em?

Hoàng: (Quả quyết) - Anh biết thế nào em cũng đồng ý với anh! Nên anh đã nhờ ông chú làm việc ở


142

tỉnh nhờ vả, họ mới chịu nhận em vào làm việc. Minh Châu! Cánh cửa may mắn không tự mở bao giờ. Cơ hội ngàn năm có một! Em đồng ý với anh nhé?

Minh Châu: - Anh nói chỉ đúng một nửa còn một nửa kia không đúng với em rồi!. Đúng là cánh cửa may mắn không tự mở bao giờ nên em không nhờ ai mở hộ, tương lai của chúng mình phải tự chúng mình quyết định mở cánh cửa để bước vào tương lai chứ anh ?.

Hoàng (bực bội): - Thật chưa thấy ai có ý nghĩ điên rồ như em. Điều gì đã làm em điên thế? Hay là học trò ở đây đã làm cho đầu óc em mụ mị rồi.

Minh Châu: - Anh lại xúc phạm quá mức đến em rồi! Ngày đầu yêu em, anh đâu có như thế?

Hoàng: (Dịu giọng) - À à à… Xin lỗi! Anh có hơi xúc phạm đến em nhưng anh đã quyết định rồi! Cả má em cũng đồng ý với anh rồi!! (Đưa thư cho Minh Châu) Đây em xem thư má đi!

Minh Châu: (Chua chát đọc thư mẹ) “Minh Châu của má! Vừa rồi Hoàng có ghé nhà và bàn với má về việc lo chạy vạy để chuyển con dưới về thành phố và lo tính toán cho tương lai của con sau này. Dạo này trở trời má cũng thường hay bị đau nhức nên con cùng với Hoàng nhanh chóng sắp xếp để được về gần má. Hôn con! Má của con.”

Minh Châu: - Anh Hoàng! Lẽ ra lúc này, anh cần phải thông cảm và chia sẻ để thoả nguyện ước mơ được làm cô giáo của em! Đằng này, anh đã dùng tình cảm

Nguyễn Khánh

143

của má để tạo sức ép với em. Bây giờ em mới thực sự mới hiểu anh!. Anh Hoàng! Em mong anh hãy suy nghĩ lại…Ở đời đâu có phải ai cũng sống vì tiền.

Hoàng: - Sống không vì tiền thì lấy cái gì để sống chứ! Lũ học trò của em có nuôi em cả đời không ? Anh đã quyết định rồi! Một là em nghe anh về thành phố Chúng mình sẽ tổ chức lễ thành hôn. Còn nếu không thì…...

Minh Châu: (Sững sờ) - Kìa! Anh Hoàng! Anh thực sự nghĩ như vậy hay là…..

Hoàng: (Dứt khoát) - Anh đã quyết định như vậy! Hôm nay chưa trả lời được thì cố mà nghĩ cho kỹ đi. Trả lời sau vẫn chưa muộn. Đừng để những hành động xuẩn ngốc sẽ kết thúc bằng nỗi ân hận. Chào em!

(Hoàng vội vã bỏ đi, Minh Châu đau đớn gọi với theo)

- A...n...h H..o..à..n..g! (rồi qụy xuống).

Đèn sân khấu chuyển màu, đèn Tuple chiếu vào Minh Châu. Tốp múa học sinh xuất hiện trong nền nhạc “Khi em bước vào đời cô là người đầu tiên hát cho em nghe bài hát về một con sông nhỏ, Khi em bước vào đời cô là người đầu tiên đọc cho em nghe bài thơ về sự tích đất nước, bài thơ! Ơi bài thơ vang trong tim em lời của cô đằm thắm dịu hiền, cô là dòng sông nhỏ mang nặng hạt phù sa cho cây đời nở hoa...”

Sau sân khấu giới thiệu:


144

Kịch bản: Chỗ đứng

Tác giả: Nguyễn Khánh

Đạo diễn: Đông Nhựt

Âm nhạc: Văn Sơn

Biên đạo múa. Phương Thảo

Phục trang: Bích Phượng

Các vai diễn:

Cô giáo: Phương Thảo trong vai Minh Châu

Thầy giáo: Quốc Đạt trong vai Hoàng

Thầy giáo: Phước Linh trong vai Hạ

Thầy giáo: Viết Hà trong vai Hiệu trưởng

Cô giáo: Thị Chiến trong vai phụ huynh

Thầy giáo: Đình Tuấn trong vai phụ huynh

Và các cô giáo trong vai học sinh và tốp múa phụ hoạ.

(Tốp múa vào sau sân khấu, hết nhạc. Hạ giáo viên cùng trường xuất hiện.)

Hạ (Tằng hắng): - Phúc bất tùng lai họa vô đơn chí.

Minh Châu: Ô kìa! Anh Hạ! Anh nói gì vậy ?

Hạ: (Diễu cợt) -Thành thật chia buồn cùng cô, một lúc hai nỗi buồn. Cả hai cái hoạ cùng đến một lúc. Một

Nguyễn Khánh

145

là chất lượng học kỳ 1 vừa qua môn cô dạy, lớp cô chủ nhiệm thấp nhất toàn trường bị phụ huynh chê trách, hai là vị hôn phu yêu quý của cô đã vội vã chia tay. Tình yêu và niềm say công việc, lúc này sao mà nghiệt ngã đến thế! Lý tưởng và thực tế đầy rẫy những mâu thuẫn.

Minh Châu: - Anh chia sẻ cùng em đấy à?

Hạ: - Vâng! Đồng nghiệp không chia sẻ lúc nầy thì còn dịp nào quý hơn.

Minh Châu: - Sao em nghe có chút gì cay đắng quá!

Hạ: - Bởi thế cho nên cô cần phải thực tế hơn một chút. Nhìn xa hơn một chút. Khi tầm mắt mở rộng ra, mới biết mình thiếu hiểu biết đến nhường nào. Như tôi đây…

Minh Châu: - Như anh thì sao ?

Hạ: - Ờ…Thì mềm nắn rắn buông, sống phải biết thích nghi, mới tồn tại được.

Minh Châu: - À! Thì ra là thế!

Hạ:- (Vẻ huênh hoang) - Thì cô thấy đấy! Trong cơ chế thị thường hiện nay, người ta đang cần đến nhiều con số, nhiều đồng tiền, trong giáo dục người ta đang cần đến vượt kế hoạch, học sinh lên lớp và thi tốt nghiệp đỗ 100 %!

Minh Châu: - Anh nói đúng! Những thứ đó chúng ta rất cần nhưng nó phải có được bằng chính sức lực


146

và trí tuệ của bản thân mình, nhân đây em cũng nói thật với anh, sự khôn khéo thiếu trung thực ở anh người ta chỉ có thể tin được một lần, sẽ không có lần thứ hai và em e rằng sẽ phải trả giá đắt đấy anh Hạ ạ!

Hạ (Lắc vai cười dài): - Nhưng cô nên nhớ ở đời!... Chẳng ai dại gì cầm ngang cây gậy mà đi trong rừng.

Minh Châu: - Vì thế cho nên anh muốn làm thân lươn để chui đâu cũng lọt chứ gì?.

Hạ: - Chứ ngay thẳng, trung thực như cô để rồi phải chịu thiệt thòi khổ sở hay sao? Ngay trong học kỳ 1 vừa qua, chất lượng giảng dạy môn Toán lớp 12 do cô dạy quá thấp mà hội đồng thi đua có sẻ chia đâu?

Minh Châu: - Nhưng khi đã chấp nhận nghề dạy học thì mình phải chấp nhận điều đó anh Hạ ạ!. Chúng ta phải đánh giá đúng thực chất, vì có đánh giá đúng thực chất thì các em mới biết được điểm xuất phát của bản thân mà gắng sức vươn lên trong học tập. Em rất buồn và hoàn toàn không đồng ý với cách nâng điểm, cấy điểm của anh để đạt chất lượng môn học 95% trong học kỳ vừa qua.

Hạ: (Lúng túng ngụy biện) - Nhưng…Nhưng suy cho cùng thì…Đó cũng là tình thương và trách nhiệm, sự sẻ chia trước những khó khăn của học sinh, vả lại cũng là cách động viên khuyến khích các em kia mà!

Minh Châu: - Tình thương, trách nhiệm, sẻ chia động viên ư ?

Nguyễn Khánh

147

Hạ: - Chứ sao ?

Minh Châu: - Những lời anh nói sao em nghe kỳ lạ quá! Em vẫn luôn tâm niệm rằng thái độ tích cực và trung thực là tài sản có giá trị nhất của người làm nghề dạy học. Nên với em, dù có việc gì xảy ra đi chăng nữa thì em vẫn tin rằng sự kiên trì và ý chí sẽ giúp em và học sinh của em vượt qua tất cả.

Hạ: - Đấy! Cô lại cả tin vào mớ lý thuyết suông ấy rồi. Hèn gì ai cũng bảo cô là con mọt sách.( Cười to) Cô nên nhớ một người lỗi lạc như Gơt mà cũng phải thốt lên “Lý thuyết đều là màu xám còn cây đời mới mãi mãi xanh tươi” ( Càng cười to).

Phụ huynh.( Nói ở ngoài) - Xin cho hỏi có cô giáo Minh Châu ở đây không ạ ?

Minh Châu( Nói với ở ngoài) - Dạ! Có tôi đây ạ!

Phụ huynh( Tất tả, nóng nảy chạy vào): - Chào các thầy! chào cô!

Hạ: - Vâng, chào bác. Bác ở đây nói chuyện với cô Châu. Tôi xin phép ra ngoài.

Phụ huynh: - Ờ thầy đi… ( Còn lại Minh Châu phụ huynh)

Minh Châu: Xin lỗi! Bác tìm cháu có chuyện gì ?

Phụ huynh A: - Thưa cô! Chuyện là thế này, vừa qua trong cuộc họp phụ huynh, tôi không đi dự được nên hôm nay tôi gặp cô để hỏi cô vì sao các em học sinh học môn Toán do thầy Hạ dạy, em nào cũng cuối


148

học kỳ cũng đạt khá giỏi, còn con tôi học môn Toán do cô dạy, học đổ mồ hôi sôi nước mắt mà vẫn bị xếp loại yếu?

Minh Châu: Bác bình tĩnh để nghe cháu giải thích …

Phụ huynh: - Thế cô giải thích tại răng cô nói tôi nghe thử ?

Minh Châu: - Thưa bác! Sức học của con bác thực chất là vậy! Vì em chưa chăm.

Phụ huynh: - Răng? Cô nói hắn chưa chăm hả?

Minh Châu: - Dạ! Em chưa chăm mà lại còn hay bỏ giờ để đi chơi game.

Phụ huynh: - Cô nói cái chi? Cô nói hắn bỏ giờ đi ăn kem hả ?

Minh Châu: - Dạ không! Cháu bỏ giờ đi chơi game bác ạ!

Phụ huynh: - Rứa hả! Trời đất ơi! Cái thằng ni, tui về tui nói với ông nhà tui đần cho hắn một trận!

Minh Châu: - Thưa bác! Bác nóng như thế là không được đâu! Gia đình và nhà trường phải tìm giải pháp để động viên em học tốt, để có kết quả tốt hơn ở học kỳ 2.

Phụ huynh: Thôi, thôi!Cô là cô giáo, cô nói sao chẳng được, tôi đã nghĩ kỹ rồi! Tốt nhất là xin vào lớp thầy Hạ để học cho nhanh có điểm, tôi đã làm đơn rồi

Nguyễn Khánh

149

(đưa đơn cho Minh Châu), mong cô giúp cho gia đình tôi.

Minh Châu: (Buồn bã) - Nếu bác đã quả quyết vậy, thì cháu sẽ xin ý kiến của thầy Hiệu trưởng về nguyện vọng của bác.

Phụ huynh:(Vồn vã) Ôi! Thế thì tốt quá! Trước hết xin cảm ơn cô! Thôi chào cô tôi về…. Tôi về nghe!...Tôi về nghe cô!.

Minh Châu: (Ôm đầu, khổ tâm thì thầm) - Trời ơi! Anh Hoàng ơi! Giá giờ này anh hiểu được lòng em…

Hiệu trưởng (Thầy Tâm Hiệu trưởng vào): - Minh Châu! Hãy đứng lên đi em!

Minh Châu: - Thầy!

Hiệu trưởng: - Hãy đứng lên và vững tin ở chính mình, trong cuộc chiến chống tiêu cực này em phải có bản lĩnh.

Minh Châu: - Em khổ lắm thầy ơi! (Gục đầu trên vai thầy)

Hiệu trưởng (An ủi động viên) - Thầy hiểu và tin ở em! Bởi vì em đã chọn cho mình hướng đi đúng!

Minh Châu: - Thầy ơi! Nhưng em sợ mình sẽ không về tới đích!

Hiệu trưởng: - Hãy cố lên em! Không có vinh quang nào mà không có gian nan, gian nan càng nhiều thì càng phải cố gắng em ạ!


150

Minh Châu: - Vâng! Em xin nghe lời thầy và sẽ cố gắng để không phụ niềm tin của thầy.

Hiệu trưởng: - Bây giờ em nên vào nghỉ đi!

(Đèn sân khấu tắt, hết cảnh 1).

Cảnh hai: Cuối năm học sân trường yên ắng. Minh Châu tâm trạng bồn chồn chờ đợi kết quả mùa thi. Cô bóc lá thư của người bạn gái ra đọc. “Minh Châu ơi! Như vậy là chúng mình đã xa nhau hai mùa phượng nở. Dạo ấy, tao,con Thuý đã nhận quyết định về dạy học ở Tây Nguyên, ngay ở phố núi quanh năm đất đỏ, ban đầu vất vả muốn bỏ việc về xuôi nhưng cứ nhìn vào mắt học trò là như níu chân mình lại, thế là bọn tao thích nghi bao giờ không biết, bây giờ chắc chắn chọn nơi nầy làm quê hương thứ hai của mình rồi. Còn mầy dạo nầy ra sao, Tìm được niềm vui mới chưa ? Ờ cách đây mấy tháng tao có gặp Hoàng, tao có hỏi lý do vì sao nó chia tay với mầy. Nó yên lặng, hình như nó dính vào một vụ tiêu cực kinh tế nào đó bị kỷ luật rồi, thấy nó buồn tao cũng không hỏi nữa...”

Hạ (Vào thấy Minh Châu) - Kìa Minh Châu! Em có thấy thầy Tâm Hiệu trưởng ở đâu không ?

Minh Châu: - Dạ, không thấy! Em nghe nói thầy đi họp trên Sở mới về nhưng chưa gặp, không biết đã có kết qủa thi tốt nghiệp chưa ?

Hạ: (Bồn chồn lo lắng) - Thì tôi cũng đang nóng lòng muốn gặp thầy để hỏi xem kết quả thế nào đây!

(Tiếng của nhiều học sinh gọi) - Cô Minh Châu ơi!

Nguyễn Khánh

151

Cô có ở trường không cô?

Minh Châu:- Có! Cô đây! Chuyện gì thế các em?

Học sinh A: Cô ơi! Chúng em lên mạng xem có kết quả tốt nghiệp rồi, lớp mình đậu gần hết cô ạ!

Minh Châu: (Mừng rỡ)- Thế à! Những em nào rớt?

Học sinh B: - Thưa cô! Chỉ có bạn Cường rớt thôi ạ!

Minh Châu - Ôi! Cô chúc mừng các em, chúc mừng cả lớp!

Một tốp học sinh khác chạy vào: - Thầy Hạ ơi! Thầy Hạ!

Hạ: (Nhanh nhảu) - Thầy ở đây! Vào đây các em! (Vồn vã) - Kết quả thi tốt nghiệp lớp mình thế nào hả các em ?

Học sinh: - Thầy ơi! Lớp mình rớt hết rồi! Chỉ có bốn bạn đậu thôi!

Hạ: (Hốt hoảng) - Sao ? Các em nói sao ? Nói rõ cho thầy nghe thử nào ? Tại sao lại là rớt hết ?

Phụ huynh B: - Không! Không thể thế được! Vô lý quá! (Nhìn thấy Hạ và Minh Châu) Chào thầy! Chào Cô! (Lại cầm tay Hạ) Tôi hỏi thầy vì sao con tôi bị rớt, cuối năm môn Toán, con tôi được tám phẩy, mà bây giờ thi lại không điểm, còn mấy đứa học lớp cô Minh Châu xếp loại trung bình, mà lại đậu hết trơn hết trọi. Quý thầy, quý cô giải thích giúp cho tôi. Tại sao lại là như


152

thế?

Hạ:(Tái mặt, hốt hoảng ) Ờ! thì … Thì… Học tài thi phận, xin chia buồn cùng bác.

Phụ huynh: - Đành rằng là như vậy, nhưng tôi hỏi thầy ? Phận gì mà đậu cả lớp như lớp cô Minh Châu và phận gì lại rớt gần cả lớp như lớp của thầy Hạ. Nhưng mà hỏi cũng để hỏi vậy thôi, chứ phụ huynh chúng tôi đã nghiệm ra rồi. Có phước gặp người như cô giáo Minh Châu giảng dạy thì phụ huynh chúng tôi được nhờ. Còn thầy, chẳng qua trước đây thầy nâng điểm để làm an lòng phụ huynh chúng tôi, nên bây giờ kết quả mới như thế này (Giận dữ) -Thôi! Chào thầy! (Với con) -Thôi về! Khóc lóc cái chi! (Kéo tay con ra ngoài).

Minh Châu(Chạy theo): - Kìa, Bác! Bác hãy bình tĩnh đã… (Ra theo)

Hạ (Lẩm bẩm một mình) - Chẳng lẽ kết quả lại như thế thật sao ? Mà sao lại rớt lắm thế ?Có thể các em bị nhầm chăng ?

Thầy Tâm:(Vào, nghiêm nghị từ tốn) - Các em không nhầm đâu anh Hạ! người nhầm lẫn chính là chúng ta chứ không phải các em.

Hạ: (Với thầy Tâm) - Thầy Tâm! Thầy nói vậy có nghĩa là …

Thầy Tâm: - Có nghĩa là… Kết quả của ngày hôm nay, chính là điều mà Minh Châu đã dự báo trước cho anh ở ngày hôm qua.

Nguyễn Khánh

153

Hạ: (Thẫn thờ) - Và em đã phải trả giá cho sai lầm của mình ?

Thầy Tâm: - Đúng! Bởi vì trước đây, chính anh tự tay bơm cho mình một quả bong bóng, nhìn bề ngoài thì rực rỡ sắc màu nhưng khi nó vỡ ra thì chỉ là những mảnh cao su vỡ vụn.

Hạ: - Thưa thầy …

Thầy Tâm: - Nhưng dù sao, cái giá mà chúng ta phải trả hôm nay cũng có phần trách nhiệm rất lớn của tôi (Ôm ngực đau đớn).

Minh Châu (Nhìn thấy chạy lại) - Kìa, thầy Tâm! thầy! (Đỡ thầy Tâm)

Hạ (Vẻ ân hận) - Thưa thầy!.. Em …Em…

Thầy Tâm: - Anh Hạ ạ! Nghề của chúng ta là nghề của cây bút,những con số chữ viết không nguy hiểm nhưng phải giữ cho cây bút khỏi bị tổn thương, phải bảo vệ mực đỏ như bảo vệ máu của trái tim mình. Nếu không chúng ta sẽ không sống được trong nghề dạy học.

Hạ: (Hối hận) - Thưa thầy!... Em hiểu! Và em sẽ đứng lên từ vấp ngã hôm nay.

Minh Châu (Với Hạ) - Anh Hạ! Em tin rằng anh sẽ làm được điều đó!

Hạ: (Với Minh Châu) - Minh Châu! Em đã tìm được CHỖ ĐỨNG cho mình rồi! còn anh, để xứng đáng với niềm tin của thầy, của em, anh sẽ tìm được


154

chỗ đứng cho anh. Minh Châu (vui vẻ) - Chỗ đứng cho chúng ta chứ anh Hạ!

Thây Tâm(Vẻ mãn nguyện) - Minh Châu nói đúng! Chỗ đứng của chúng ta phải không anh Hạ ?

Hạ + Minh Châu: - Vâng! Chỗ đứng của chúng ta!.

Hôm hội diễn ở tỉnh, các thầy cô trong nhà trường đến xem rất đông. Trước hết xem chương trình văn nghệ ở trường mình, các thầy cô giáo diễn ra sao.

Cả hội trường im lặng, đèn sân khấu chuyển màu, đèn Tuple chiếu vào Thầy Tâm + Hạ + Minh Châu. lời bài hát “Dòng sông đời em” cất lên, tốp múa vào vây quanh. Thầy Tâm + Hạ + Minh Châu nhìn các em trong niềm tự hào hạnh phúc.

*

* *

Kết thúc vở kịch, cả hội trường vang lên tiếng vỗ tay không dứt, mấy thầy trong Ban giám đốc Sở Giáo dục & Đào tạo và Ban Thường vụ Công đoàn ngành đứng dậy đến chúc mừng tôi. Các thầy cô trong nhà trường cũng nhìn tôi với ánh mắt tràn đầy niềm vui và xúc động. Còn tôi rất vui và tự hào với những thầy cô giáo nhà trường, hàng ngày chỉ quen với việc dạy học trên lớp vậy mà khi đã xác định được nhiệm vụ các thầy cô đã nhập vai, thành những nghệ sĩ không chuyên diễn kịch rất xuất sắc.

Nguyễn Khánh

155

Kịch bản Chỗ đứng của trường tôi đạt giải A. Ngày hôm sau trên mặt Báo Quảng Nam đã đăng bài nhận xét tiểu phẩm của trường tôi: "Không chỉ có nội dung tư tưởng tốt, các tiểu phẩm đều được các thầy giáo, cô giáo - tác giả không chuyên - thể hiện một cách khá nhuyễn trong việc xây dựng cốt truyện, xung đột và giải quyết xung đột cũng như diễn xuất trên sân khấu. Tiêu biểu trong số này phải kể đến là tiểu phẩm “Chỗ đứng” của trường THPT Huỳnh Thúc Kháng. Một cô giáo trẻ (cô Minh Châu) dám chấp nhận bị đồng nghiệp chê, phụ huynh phản ứng, người yêu quay lưng chỉ vì các em học sinh thân yêu để rồi cuối cùng cô nhận lại được sự ủng hộ của mọi người và khẳng định chỗ đứng cao quí của mình trong nhà trường, trong xã hội".


156

BỆNH VÔ CẢM TRONG HỌC SINH

Ngày hai buổi đến trường làm việc, tôi cảm nhận những suy tư trăn trở day dứt của thầy cô trước những hiện tượng suy giảm đạo đức ở học sinh. Nhiều thầy cô chủ nhiệm lớp than phiền với tôi: “Sao học sinh bây giờ lãnh cảm với các mối quan hệ chung quanh quá!”. Có thầy cô chia sẻ: “Đa số học sinh bây giờ chỉ biết học các môn tự nhiên, còn ngoài ra nhiều em dửng dưng vô cảm với mọi việc”. Quan sát theo dõi thái độ của các em đối xử với cha mẹ thầy cô bạn bè, điều đó là có thật, là đáng báo động như gần đây xã hội thường lên án: “Bệnh vô cảm” trong con người”.

Các thầy cô cùng tôi nhiều lần đặt ra câu hỏi: “vì sao như vậy? Cô giáo Nguyễn Thị Diệu Hiền nói: “Thầy hỏi như nhà thơ Hữu Thỉnh hỏi đất, hỏi nước, hỏi cỏ rồi hỏi: “Người sống với người như thế nào”? Tôi thấy ý này rất đắt nên viết một một bài gọi là thông điệp nhỏ gửi đến tất cả học sinh toàn trường.

Các em học sinh thân mến!...

"Tôi hỏi đất: Đất sống với đất như thế nào?

- Chúng tôi tôn cao nhau.

Tôi hỏi nước: Nước sống với nước như thế nào?

- Chúng tôi làm đầy nhau

Tôi hỏi: Cỏ sống với cỏ như thế nào?

Nguyễn Khánh

157

- Chúng tôi đan vào nhau

Làm nên những chân trời. Tôi hỏi người: - Người sống với người như thế nào? Tôi hỏi người: - Người sống với người như thế nào? Tôi hỏi người: - Người sống với người như thế nào?” Không phải ngẫu nhiên, nhà thơ Hữu Thỉnh lại

bày tỏ niềm băn khoăn trong điệp khúc: Hỏi "Tôi hỏi người: Người sống với người như thế nào?". Đây cũng là trăn trở của thầy về một hiện tượng đạo đức đang dần trở thành phổ biến trong học đường thời nay: Bệnh vô cảm.

Vậy thế nào là vô cảm? Con người vốn khác với các động vật ở đặc điểm

là con người có đầy đủ những xúc cảm tinh tế nhất: Yêu thương, hờn giận, nhớ nhung, căm thù, chán ghét... Xúc cảm giúp con người bảo vệ chính mình và đồng thời bảo vệ và gắn kết cùng đồng loại. Thái độ sống vô cảm không hẳn là sự triệt tiêu hoàn toàn của những xúc cảm. Nói một cách chính xác, vô cảm là sự tàn phế và biến thái của xúc cảm: Người sống vô cảm chỉ tuyệt nhiên quan tâm đến lợi ích và xúc cảm của riêng mình, mà trơ lạnh trước lợi ích và xúc cảm lo lắng của người khác.


158

Thời gian qua, kể từ ngày khai giảng đến nay, nhìn chung hầu hết các em học sinh của nhà trường đã đồng cảm với nỗi lo của gia đình và nhà trường mà thực hiện nghiêm túc nội quy nhà trường, có ý thức rèn luyện chăm ngoan học tập tốt. Rất mừng khi thấy các em đã trưởng thành về thể chất và tâm hồn. Các em đã lớn lên trong sự nuôi dưỡng của gia đình để trở thành những thanh niên biết sống có hoài bão ước mơ và năng động. Qua đại hội Đoàn trường, thầy đã lắng nghe những ý kiến góp ý một cách nhiệt tình, thiện chí, hồn nhiên và đầy đủ trách nhiệm của nhiều học sinh. Thầy đã thấy được hầu hết các em học sinh muốn xây dựng nhà trường thành một môi trường dạy học thật tốt, trở thành mảnh đất màu mỡ để các em phát triển.

Bằng ý thức trách nhiệm của con cháu đối với ông bà cha mẹ, nhiều học sinh đã biết vượt lên chính mình, vượt lên những khó khăn của gia đình, ra sức học thật tốt trở thành những tấm gương sáng trong học tập và rèn luyện.

Nhiều em đã có tư duy tình cảm tốt về mái trường thân yêu, kính yêu trân trọng thầy cô. Sự thương yêu trân trọng của các em chính là việc tích cực rèn luyện trong học tập ngay khi còn ngồi trên ghế nhà trường. Chính tình cảm đó đã trở thành động lực thôi thúc các em khi gặp cô thầy biết chào hỏi, biết chú ý lắng nghe khi thầy cô giảng bài, biết phê phán thái độ vô cảm lạnh lùng đến mức trơ như gỗ đá của một số ít học sinh nhà trường.

Nguyễn Khánh

159

Cha mẹ, những người đã sinh ra con cái, thứ tài sản quý nhất trên đời. lúc nào cũng thương yêu đùm bọc, che chở nâng đỡ các con. Có miếng ăn ngon cũng dành hết cho con, đói có thể nhịn ăn để con được no. Dõi theo những bước chân của con khi con đến trường học tập. Đêm không ngủ vì lo cho con. Đó là tình cảm thiêng liêng như trời biển của cha mẹ dành cho con cái.

Ấy vậy mà còn một bộ phận học sinh, không nghĩ đến vấn đề này, tỏ ra sống vô cảm lạnh lùng trước những tình cảm của gia đình, không lo rèn luyện học tập, trốn học bỏ học, học đòi, xa hoa lãng phí tiền bạc, thời gian vào những việc làm vô bổ.

Chuyện của một phụ huynh kể rằng: "Chiều hôm đó con họ xin phép đến trường. Đến tối gia đình chờ hoài, không thấy con về. Nóng ruột, gia đình điện thoại cho con. Chuông điện thoại đổ và con cắt máy để tiếp tục cuộc chơi cùng bè bạn. Cả đêm ấy, con không về nhà".

Trường hợp này, sự vô cảm đã nhiễm nặng đến em học sinh kia và số bạn bè cùng chơi với em ấy. Vì biết đâu thông tin trong cú điện thoại là một tin dữ của gia đình thì sự cắt máy không tiếp điện thoại của học sinh này và sự vô tình, vô tâm của đám bạn bè ấy, thật là tội lỗi. Có thể ân hận suốt đời.

Sự vô cảm càng nguy hiểm hơn đến mức phải lên án. Đó chính là con người chỉ biết hành động mà không biết suy nghĩ, chỉ biết chạy theo những cám dỗ tầm thường mà không biết đề cao danh dự cá nhân. Đặc biệt đối với nữ sinh. Một học sinh nữ vì quá vui với bạn bè, không làm chủ được mình, Một học sinh nữ thường


160

bỏ học để đi chơi với bạn bè... Cha mẹ không ai không phẫn nộ khi con gái mình hành động vô cảm như vậy. Vì hành động như thế có khi học sinh nữ kia sẽ đánh mất điều quý giá nhất cuộc đời mình. Đây chính là sự vô cảm trước niềm đau, nỗi day dứt lo lắng của cha mẹ đối với con cái.

Đến trường, nhiệm vụ của học sinh là học tập. Thầy cô đã vì học sinh thân yêu mà rút ruột tìm những phương pháp tốt nhất để giảng dạy cho các em hiểu bài nhiều nhất. Tất cả xuất phát từ trái tim tình cảm nhiệt huyết và trách nhiệm của người thầy dành cho học trò.

Đó là thứ tình cảm to lớn của bậc thầy đã giành cho các thế hệ. Vì thế, xã hội mới tôn vinh gọi là người thầy.Thế mà học sinh lại lơ đãng, học sinh nghỉ học, vi phạm nội nhà trường!? Đây là căn bệnh vô cảm! Học sinh không nhận ra tình cảm của thầy cô dành cho mình.

Nhớ trong buổi lễ khai giảng đầu năm học, thầy giáo điều khiển chương trình tắt tiếng khi hô nghiêm, Một số học sinh cười! Một giờ chào cờ đầu tuần gần đây, tiếng nói của thầy giáo hướng dẫn đứt đoạn vì âm thanh trục trặc. Một số học sinh cười. Khi thầy Phó hiệu trưởng gọi những học sinh vi phạm nội quy nhà trường lên cảnh cáo dưới cờ. Một bộ phận học sinh vỗ tay..v.v..Tiếng cười, tiếng vỗ tay vô cảm, vô nghĩa lý! Nhà trường cần sự yên lặng trật tự thì học sinh la ré. Sự la ré của một tập thể vô cảm!. Cô tạp vụ hàng ngày nai lưng quét dọn - Học sinh lại vất rác bừa bãi trong

Nguyễn Khánh

161

trường...Tất cả là sự vô cảm hoàn toàn xa lạ với con người có ý thức.

Vì sao như vậy? Xét cho cùng đó là thái độ không tình thương, không biết chia sẻ cùng người khác.

Đó là thái độ thờ ơ, lạnh lùng của con người với con người.

Đó là thái độ vô tình của người này trước một vấn đề người khác đang cần nhận được sự sẻ chia..

Đó là thái độ vô tâm của học sinh với thầy cô, bạn bè, với gia đình và nhà trường: Bởi thế nên vô cảm là căn nguyên và sau đó trở thành bạn đồng hành của vô tâm, vô tình và nguy hại hơn, dẫn con người đến vô đạo đức, vô nhân tính, vô liêm sỉ, làm những việc vô nghĩa lý, vô nhân đạo trở thành tội ác, vi phạm pháp luật...

Đến đây, các em học sinh thân yêu của thầy đã thấy được vấn đề cấp thiết đặt ra là chúng ta phải làm gì và làm như thế nào để ngăn chặn bước chân hủy diệt của sự vô cảm như vậy, để tạo ra cái tâm, cái tình, cái thiện, cái tầm của học sinh trường THPT Huỳnh Thúc Kháng, Tiên Phước.

Mỗi cá nhân học sinh nên rà xét lại suy nghĩ và thái độ sống của mình trong thời gian qua để điều chỉnh bằng cách sống một cách có ý thức trong từng hành động của cuộc sống. Tuyệt đối nói không với mọi manh mối vô cảm nảy sinh và đồng thời tiêu diệt mọi ý thức, hành vi vô cảm đang hiện hữu gặm nhấm bào mòn trái tim và tâm hồn của chính mình.


162

Các em hãy bày tỏ thái độ lên án và chống đối quyết liệt, không nhân nhượng đối với bất cứ mọi biểu hiện vô cảm nào xảy ra chung quanh ta. Những việc này nếu được thực hiện đồng loạt, tất cả học sinh trong nhà trường đều hưởng ứng, thì chính hành động tích cực đó sẽ đẩy lùi sự vô cảm đến diệt vong.

Ngay từ bây giờ các em hãy tỏ thái độ yêu thương con người mà biểu hiện rõ nét nhất là sự thương yêu cha mẹ, ông bà, người thân, kính trọng thầy cô và người lớn tuổi. Lòng thương yêu con người là vẻ đẹp cao thượng của tâm hồn các em, sẽ thôi thúc các em biết nghĩ suy về gia đình về nhà trường về xã hội mà hành động sống thật có văn hóa, có tình cảm, có đạo lý và có mục đích...Trước mắt là phải lễ phép với cha mẹ thầy cô, thân thiện chia sẻ cùng mọi người, chăm ngoan học giỏi.

Có như vậy, thầy tin tưởng rằng đến một ngày không xa, chúng ta có thêm nhiều câu chuyện cảm động về cách ứng xử thiện cảm có văn hóa của tất cả học sinh trường THPT Huỳnh Thúc Kháng.

Sau đó, tôi thực sự xúc động khi nhận nhiều cuộc gọi điện và tin nhắn với nội dung: “Bài viết của thầy tạo ra hiệu ứng trong học sinh tốt lắm thầy ơi!”. Lớp em có nhiều học sinh khóc”. “Các bạn ở lớp em ngồi lặng người nghe thông điệp của thầy”.

Thế mới biết với nghề dạy học một gánh sách chưa chắc đã bằng một lời thủ thỉ tâm tình cùng học sinh.

Nguyễn Khánh

163

CHUYỆN Ở THÀNH PHỐ

hành phố Hồ Chí Minh vào những ngày sang đông, sau cơn mưa bất chợt, cái nắng buổi chiều

thường vàng hoe và mát dịu. Trong mấy ngày bận rộn, công việc coi như đã xong, thầy Cái Văn Hùng - Phó Hiệu trưởng và thầy Phạm Tấn Thức - Phó Chủ tịch Công đoàn vừa tranh thủ đi gặp mấy em học trò cũ. Còn tôi về nhà của Phạm Anh Kiệt để nghỉ một chút rồi chuẩn bị hành lý lên tàu, về quê. Điện thoại cầm tay đổ chuông. Tôi bật máy.

Ở máy bên kia, giọng một thanh niên trầm và ấm:

- Dạ! Em, Nguyễn Duy Châu đây! Xin lỗi có phải thầy Hiệu trưởng đó không?

Nghe giọng tôi trả lời, Châu nói tiếp: - Công việc của Thầy trò mình đã thành công rồi, bọn em ở đây có Tùng, Kiệt, Thắng và Việt, muốn trước khi về, mời thầy đến nhà hàng Hoa Việt đường Mạc Đĩnh Chi để tâm sự một tí nữa...em chuyển máy cho Bùi Xuân Tùng nói chuyện với thầy nhé!

Bùi Xuân Tùng nói:

- Thầy ơi! Thầy ở nhà của Phạm Anh Kiệt đó phải không? Thầy thu xếp hành lý em điện cho Hường Văn Tâm chừng 10 phút nữa đến đón Thầy. Cố gắng đi nghe Thầy?

T


164

Nghe giọng khẩn khoản của Bùi Xuân Tùng, trưởng Ban liên lạc cựu học sinh nhà trường, một phút giằng co suy nghĩ đi hay không đi, cuối cùng tôi đã nhận lời.

Làm sao không đi được! Ít nhất, tôi phải đến để cảm ơn các em. Bởi lẽ trong 3 ngày ở đây, các em đã tạo điều kiện để nhà trường tổ chức gặp mặt quí Thầy cô giáo cũ, quí anh ở Hội đồng hương và các anh chị em đại diện cho cựu học sinh, thông báo chuẩn bị cho ngày kỷ niệm nửa thế kỷ thành lập trường. Buổi gặp mặt diễn ra thật thân mật, rất đông người đến dự. Nhiều người sống ở đây đã lâu. Có người hơn 30 năm rồi, tôi mới được gặp như Thầy giáo Nguyễn Hoài Thi - nguyên Hiệu trưởng nhà trường, Thầy giáo Nguyễn Văn Tiết, Thầy giáo Trần Công Ngọc đã từng giảng dạy lớp thế hệ học trò chúng tôi vào những năm sáu mươi của thế kỷ trước.

Giờ gặp lại quý thầy, tôi mới hiểu được rằng: Làm nghề dạy học là niềm hạnh phúc nhất của con người, hiểu theo cái nghĩa đã được làm trò để học và để được làm thầy, đi dạy. Thế nhưng làm nghề dạy học quả thật rất khó. Bởi vì nghề dạy học là nghề mô phạm. Mô phạm đến mức nhiều người nửa đùa, nửa thật nói rằng: “Ở mô cũng dễ bị phạm”. Cũng có lý khi nói như vậy để nhắc nhở nhau: Đã làm nghề dạy học phải biết gìn giữ phẩm chất và nhân cách. Phải bảo vệ nhân cách như bảo vệ trái tim người thầy. Nhân cách người thầy suy cho cùng chính là thứ vũ khí sắc bén làm công cụ để giáo dục học sinh. Từ đó, người thầy thực sự có một vị

Nguyễn Khánh

165

trí quan trọng trong xã hội, là chiếc cầu nối giữa quá khứ với hiện tại và tương lai của một dân tộc.

Đã thế cho nên chế độ phong kiến từ xưa đã xác lập vị trí của người thầy sau bậc Đế vương trong năm mối quan hệ mà thuyết Ngũ luân của Đạo Khổng đã quy định để mọi người phải biết “Tôn sư trọng đạo”. Biết “ Trọng thầy mới được làm thầy”!

Nhớ ngày ấy, cách đây gần 40 năm, thầy Nguyễn Hoài Thi, thầy Nguyễn Văn Tiết và thầy Trần Công Ngọc đều dạy học ở trường tôi. Lúc ấy, mỗi lần đến trường, chúng tôi thường quan sát thầy cô một cách đầy đủ và chi tiết. Muốn tìm ra ở thầy cô những khiếm khuyết nhưng rồi bằng con mắt thơ dại của mình, chúng tôi không hiểu và không thể tìm ra được. Bởi vì hình ảnh của quí thầy cô rất hoàn thiện, rất đẹp. Thầy là tất cả!

Nhớ có lần trong giờ Công dân, chúng tôi như uống trọn lời giảng của Thầy: “Các em biết không? Trong đời người, việc gì cũng vậy! Phải lấy chữ tâm làm gốc, lấy chữ nhẫn làm đầu để giải quyết các mối quan hệ xã hội, để tìm ra lẽ sống đẹp. Mai này lớn lên, các em sẽ va chạm với cuộc sống mà cuộc sống thì luôn thù ghét những người thiếu cái tâm, cái nhẫn; thiếu cái tâm, đạo đức dần dần cũng mất đi, thiếu cái nhẫn con người trở nên nóng nảy, thất bại.”

Thật là hạnh phúc khi được nghe những lời dạy như vậy. Những lời giảng ấy đã giúp cho con người biết tự đi tìm giá trị Chân - Thiện - Mỹ, tự biết hành xử


166

như thế nào để hợp với Nhân - Nghĩa - Lễ - Trí - Tín.

Giờ gặp lại, tóc thầy đã bạc. Mà sao không bạc được khi thầy trò đã đi qua cuộc hành trình gần nửa thế kỷ. Có một câu nói rất hay “Muốn biết được giá trị của thời gian hãy hỏi người thầy tóc bạc”. Hỏi người Thầy tóc bạc hay nên hỏi chính mình đã làm được những gì thầy cô dạy bảo?

Trong mấy ngày ở đây, rất mừng khi được gặp anh Nguyễn Châu, quê Tiên Lộc; anh Lê Nguyên Đại quê Tiên Sơn, có cả anh Tôn Thành Nghĩa quê Tiên Kỳ... những người con của Tiên Phước vào đây lập nghiệp lúc còn trẻ. Bây giờ nhiều anh đã lớn tuổi, từng trải và thành đạt. Các anh đã sẵn lòng sẻ chia những khó khăn của chúng tôi. Anh Nguyễn Châu đã ủng hộ cho nhà trường 5 máy vi tính và lo toàn bộ các điều kiện để tổ chức buổi gặp mặt.

Rất mừng khi được gặp những anh Dũng, anh Sơn, anh Biện, Chị Tâm, chị Loan...lớp thế hệ học sinh đã từng học ở trường trung học Tiên Phước ngày ấy, cùng các em cựu học sinh nhà trường từ năm 1975 đến nay. Bây giờ có người tóc đã điểm bạc, có người lên chức ông, bà nội ngoại, nhiều người còn rất trẻ, dù từ lâu đã sống ở cái thành phố công nghiệp hiện đại đầy sôi động này nhưng tính chân chất, mộc mạc, dân dã và thân thiện của người quê vẫn còn tươi nguyên nơi các anh chị. Ở đây, anh chị em đã thắp cho mình ngọn lửa của lòng tin và truyền cho nhau ngọn lửa ấy sáng lên để hỗ trợ trong mỗi việc làm, giúp nhau cùng thành đạt và

Nguyễn Khánh

167

hôm nay được gặp lại nhau anh chị em đã thể hiện một nghĩa cử cao đẹp, vận động sự đóng góp của nhiều người để trường tôi có một phòng vi tính dạy tin học cho học sinh.

Xin được cảm ơn tất cả quí thầy giáo, quí anh chị cùng các bạn, các em đã cho chúng tôi có được những phút giây gặp mặt thật cảm động hạnh phúc và hiệu quả...

Có tiếng xe ngoài cổng nhà Phạm Anh Kiệt, Hường Văn Tâm đến đón, chở tôi đi. Vì không biết rõ địa điểm nên thầy trò phải vòng vèo mất hơn 1 giờ mới tìm được chỗ hẹn. Vài cốc bia lạnh, một ít lạc rang, câu chuyện về trường xưa bạn cũ cứ thế kéo dài, tôi đọc được trong mắt các em những suy nghĩ hồi tưởng về một thời đi học, cái thời gian nan lận đận cơm chưa đủ no, áo chưa đủ mặc, ấy thế mà thầy cô vẫn cố gắng dạy tốt và học trò cũng ra sức học tốt. Bây giờ, tôi xuất hiện trước các em đã gợi lại những dĩ vãng đầy ắp kỷ niệm đẹp của một thời áo trắng. Một thời rất đỗi khó khăn mà Hoàng Hoài Hà ở xứ Quảng quê mình đã viết thành thơ:

“Trong những nỗi chật vật của đời

Ta dễ nhận ra những dáng hình riêng của người làm nghề dạy học.

Những gương mặt hốc hác

Những thân thể gầy còm

Những mái đầu già hơn tuổi tác.


168

Một chu kỳ rau mắm, những bữa cơm

Sau giờ lên lớp, ta gặp thầy đi thồ, ta gặp cô rong hàng giữa chợ.

Chợt nhìn ngờ ngợ vội quay lưng không dám nhận thầy trò...”

Bài thơ khá dài và được khoá lại bằng một ý rất đắt: “Chẳng ai lớn lên mà không có một người Thầy”...

Vậy đó! Các em đã lớn lên mang theo trong đời hình ảnh của những thầy cô giáo, vượt lên sự khốn khó để dạy dỗ cho các em nên người. Ai cũng có một người thầy để nhớ nhưng lại ít có dịp gặp nhau để hàn huyên tâm sự. Chỉ có lúc hạnh ngộ như thế này thì ký ức ngày xưa mới sống lại, lần lượt hiện về, nhiều khi đến tê buốt lặng lẽ.

Sao thầy trầm ngâm không nói gì cả vậy? Nguyễn Duy Châu hỏi tôi.

Tôi thầm nghĩ biết nói gì đây hỡi các em? Một khi quá khứ là tất cả, là cuộc hành trình dài. Nếu không có nó thì sẽ không thể có chúng ta ngồi lại hôm nay. Trong cuộc hành trình của các em ở cái thành phố này, muốn tồn tại cũng không phải dễ. Vậy mà các em đã có được niềm tin, ý chí của mình để trụ được, trưởng thành và phát triển. Và luôn hướng về nhà trường với những tình cảm tốt đẹp. Có khách sáo quá không, nếu tôi nói ra hai tiếng cảm ơn?

Mấy giờ tàu chạy hở Thầy? Bùi Xuân Tùng hỏi.

Nguyễn Khánh

169

Mười chín giờ. Bây giờ là 18 giờ 45 phút. Còn 15 phút nữa. Không kịp rồi. Tôi vội vàng bảo Nguyễn Duy Châu lấy xe chở mình ra ga. Dù mệt lả người nhưng Châu vẫn cố gắng đi lách qua những đường phố chật ních người và xe cộ. Chuông điện thoại cầm tay đổ liên hồi. Tôi biết lúc này, ở sân ga thầy Cái Văn Hùng và thầy Phạm Tấn Thức đang sốt ruột đợi tôi đến.

Thầy ơi! đường vào ga là đường nào hở thầy? Nguyễn Duy Châu hỏi. Như vậy, là tôi đã hiểu được điều gì sẽ xảy ra sau đó...

Để biết giá trị của một giờ hãy hỏi những người vừa lỡ chuyến tàu xa. Những người nhỡ tàu thường có cảm giác tiếc rẻ, trống trải, nhiều khi đến bực bội, mất phương hướng. Còn tôi nhỡ tàu, đứng một mình trên sân ga no tròn những suy nghĩ. Một cảm giác an tâm vui sướng khi qua điện thoại được biết thầy Cái Văn Hùng và thầy Phạm Tấn Thức đã lên tàu về quê. Một cảm giác mênh mông bồng bềnh đến kỳ lạ nghe như mình được ngồi trên con tàu của tâm tưởng mang theo câu chuyện ở thành phố.

Xin tạm biệt thành phố của tôi, nơi quí Thầy, Anh chị, các bạn và các em đang sinh sống. Ngày mai về với ngôi trường thân yêu của mình, nhất định tôi sẽ kể cho mọi người cùng nghe câu chuyện ở thành phố trong một chuyến tàu đi.


170

CÁI NÓNG CŨNG BIẾT KHÔN

rên đời việc giải quyết các mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình làng xóm bạn bè, rộng

hơn là mối quan hệ với các thành viên trong tập thể ở cơ quan, trường học... là một vấn đề khó khăn và phức tạp nhất, vì chẳng có bài học nào cụ thể dạy cho ta phải thực hiện tốt các mối quan hệ này. Ông bà ta thường nói: "Ở sao cho hợp lòng người. Ở hẹp người cười, ở rộng người chê". Khó thật! Ăn ở như thế nào để hợp với mọi người đây? Cuối cùng phải chọn giải pháp để giải quyết tốt các mối quan hệ, con người cần bình tĩnh, chín chắn, điềm đạm, sáng suốt, suy tính những điều hơn thiệt để thể hiện hành vi thái độ của mình mới mong đạt kết quả. Nếu tỏ ra thái độ nóng giận sẽ làm vỡ lỡ các công việc.

Vậy thế nào là nóng giận? Theo các nhà tâm lí học giải thích nóng giận là sự phản ứng mạnh mẽ trước một kích thích từ bên ngoài và được biểu hiện bằng sự nóng nảy, không hài lòng, giận dữ hoặc tình trạng cảm xúc khi cơ thể rơi vào trạng thái ức chế cao độ bởi một lí do nào đó khiến nó phải đáp lại bằng một phản ứng mạnh mẽ. Người nóng giận thường hay phản ứng gay gắt thông qua cách nói năng và hành động không bình thường và như thế sẽ phá vỡ đi cái bình thường trong mối quan hệ, nhiều khi lỡ cơ hội làm ăn, tiêu hao sức lực không cần thiết, hoặc quan trọng hơn nữa, làm sứt mẻ các mối quan hệ với những người thân yêu với đồng

T

Nguyễn Khánh

171

nghiệp bạn bè. Một trong những yếu tố gây nên nóng giận là do áp lực của môi trường gia đình, cơ quan, cộng đồng... có thể gây cho mình cảm giác tức tối, bực mình, thất vọng dẫn đến phản ứng một cách thiếu chuẩn mực.

Nói đến nóng giận, nhớ có lần làm lãnh đạo ở Phòng Giáo dục và Đào tạo, khi anh em thực hiện công việc chậm trễ không theo ý mình, tôi thường tỏ thái độ nóng nảy thiếu bình tĩnh, có lúc to tiếng quát nạt anh em. Khi tôi tỏ thái độ như thế, anh em thường im lặng. Người không chịu được thường nói một câu "Cha mẹ nói oan, quan nói hiếp". Trách chi mà trách!. Nghe đau như vậy nhưng kỳ thực muốn bỏ tính nóng cũng khó. Đòi hỏi con người phải chịu đựng, phải kiên nhẫn. Có người cho rằng ai có tính nóng phải tự khắc trong đầu mình chữ nhẫn. Khi có sự việc xảy ra không theo ý mình dẫn đến trạng thái cảm xúc tâm lý của bản thân bị ức chế cao độ, hãy nghĩ đến chữ nhẫn, lúc ấy lập tức sẽ cảm thấy bớt căng thẳng, có thời gian bình tĩnh lại để giải quyết tình huống sự việc tốt hơn.

Một lần tôi được Sở Giáo dục và Đào tạo Quảng Nam Đà Nẵng điều đi kiểm tra công tác quản lý của một hiệu trưởng Trường THPT ở Tam Kỳ. Trong lúc họp giữa đoàn kiểm tra với hiệu trưởng để nghe báo cáo tình hình nhà trường. Thầy giáo Trưởng ty Giáo dục Quảng Nam Đà Nẵng làm trưởng đoàn yêu cầu đồng chí hiệu trưởng báo cáo nguyên nhân vì sao ở nhà trường có nhiều đơn của giáo viên khiếu kiện hiệu trưởng. Đồng chí hiệu trưởng trả lời: "Báo cáo thầy


172

Trưởng ty! Trong nhiều nguyên nhân làm cho anh em giáo viên không hài lòng với em có nguyên nhân là do tính em rất nóng thầy ạ!" Thầy Trưởng ty cười đôn hậu nhận xét: "Ở đời cái nóng cũng biết khôn. Chỉ nóng với cấp dưới chứ ít ai nóng với cấp trên". Thầy hiệu trưởng cúi mặt xuống không giải thích gì thêm. Anh em chúng tôi ai nấy đều thấm thía và cảm nhận rất đắt câu nói thâm thúy của thầy.

Từ đó, với tôi gần như thái độ la rầy quát tháo với anh em đồng sự đã giảm đi. Mỗi khi có sự việc bực bội không theo ý mình, sự nóng giận có nguy cơ tái phát, tôi tự nhủ với mình "Bách nhẫn thành kim".

Nguyễn Khánh

173

THỊ TRẤN VEN SÔNG

ơi tôi ở là thị trấn nhỏ nằm bên bờ sông Tiên hiền hòa thơ mộng. Những người đi xa lâu ngày mới

về không khỏi ngỡ ngàng trước một thị trấn nhỏ ven sông so với ngày xưa, nay đã khoác trên người tấm áo mới với nhiều gam màu tươi sáng.

Thị trấn Tiên Kỳ là thủ phủ của huyện Tiên phước. Từ xưa đến bây giờ qua các giai đoạn lịch sử, thị trấn mang nhiều tên gọi khác nhau. Thời phong kiến thị trấn gồm nhiều xã nhỏ giống như liên thôn bây giờ như xã Phước An, Sơn Yên, Tú Sơn, Bình An, Hữu Lâm, Tả Lâm. Năm 1945 đến năm 1954, chính quyền cách mạng nhập chung lại thành xã Tiên Kỳ. Từ năm 1954 đến năm 1975 nằm trong vùng tạm chiếm, thời Ngụy đổi tên thành xã Phước Kỳ. Sau ngày giải phóng hoàn toàn Miền Nam thống nhất đất nước năm 1975, Thị trấn lại mang chính tên gọi của mình do chính quyền cách mạng đặt ra thời chín năm kháng chiến. Năm 1982 được nhà nước nâng cấp xã thành thị trấn: Thị trấn Tiên Kỳ.

Nhớ hồi xưa những năm 1960, ngày ngày tôi đi học trên con đường đất đỏ rộng độ năm sáu mét từ Tiên Châu đến Trường Trung học Tiên Phước ở trung tâm thị trấn huyện lỵ. Lúc bấy giờ Tiên Kỳ chỉ có một trục đường chính từ Tam Kỳ lên Tiên Phước đến ngã ba nhà ông Phó Tài (Nay là ngã tư Bưu Điện) chạy ngang qua

N


174

Huyện đường (Nay là Ủy ban nhân dân huyện) đến Chợ Huyện rồi xuống bến đò Bà Tự qua sông Tiên đến xã Tiên Cảnh. Một đường ngang qua Bệnh xá huyện đến cầu Là Ngà đi về Tiên Châu. Dọc hai bên đường chỉ có tám chín ngôi nhà xây kiên cố lợp ngói còn lại thưa thớt những mái nhà làm bằng cột gỗ lợp tranh hoặc lợp tôn. Sau những mái nhà là những khu vườn rộng được trồng cây ăn quả như chuối, cau, xoài, mít, nhãn lồng...Sau vườn là những cánh đồng nhỏ nằm dọc theo những con suối chảy xuống sông Tiên. Trên bờ đất, bờ ruộng đầy những bụi lau lách, tranh tre trông thật hoang sơ tĩnh mịch.

Nhớ nhất là Chợ Huyện. Cứ mỗi lần đi học về, tôi thường vào chợ để mua một ít đồ dùng theo lời mẹ dặn. Chợ huyện hồi đó nằm ở vị trí đầu cầu sông Tiên bây giờ. Trước đây, nơi này là một hố bom lớn. Do vị trí đắc địa nằm bên bờ sông nên chính quyền địa phương vận động sức dân lao động san lấp hố bom và xây trên đó một cái chợ, gọi là Chợ huyện hiểu theo nghĩa chung là chợ được hình thành tại địa điểm nằm ở trung tâm huyện, là nơi giao lưu trao đổi mua bán hàng hóa nông sản thực phẩm của bà con trong huyện và các vùng khác đến.

Chợ có hai dãy được thiết kế xây dựng theo kiểu hình chữ T mặt chính xây ra đường. Chợ rộng chừng 200 mét vuông, xây 2 dãy, mỗi dãy 8 gian bằng cột bê tông mái lợp ngói. Từ tờ mờ sáng, những bà gánh mắm cái, muối, cá chuồn trên đôi bầu, chồng rổ từ miền biển lên đã có mặt cùng với các mẹ các chị vai quảy, tay

Nguyễn Khánh

175

xách, đầu đội các loại nông sản khoai rau... từ các nơi trong huyện tấp nập vào chợ. Trong chợ bán đủ thứ hàng hóa. Những bà bán mắm cái, cá chuồn để đôi bầu trước mặt ngồi trên chiếc đòn gánh chào mời vui vẻ. Bà bán dầu phụng miệng nhai trầu ngỏn ngoẻn luôn tay sắp xếp những chai dầu vào vị trí trên sạp. Rồi đến sạp tạp hóa bán đủ thứ sách vở bút mực, dao kéo, kẹp tóc đến sạp bán vải vóc quần áo may sẵn, cuối cùng là sạp bán thịt, cá tươi khô.. Tất cả đều được kê dọn gọn gàng trật tự ngăn nắp. Chợ thì đông nhưng rất vệ sinh, không có một tí rác. Chợ là chỗ đông người, nơi buôn bán hàng hóa tấp nập, giao thoa trao đổi tâm tình của người dân. Do đi lại khó khăn lâu ngày mới được gặp nhau trong phiên chợ nên ai cũng hớn hở vui mừng hỏi thăm đủ thứ chuyện trên đời. Chuyện gia đình con cháu, chuyện sức khỏe làm ăn... Chợ trở thành nơi giao lưu tình cảm văn hóa của con người, là một dấu ấn khó quên trong mỗi đời người.

Đứng ở chợ nhìn xuống đôi bờ sông Tiên thấy những hàng tre với từng từng, lớp lớp tre măng đan xen, xanh mượt vững chãi soi mình xuống dòng sông. Mùa đông, nước trên nguồn đổ về cuốn theo những cây cổ thụ trôi dập dềnh theo dòng nước đục ngầu hung dữ. Mùa hạ, giữa cái nắng hừng hực của ban trưa nhiều người xuống sông đứng tần ngần trên bờ nhìn con nước mát lững lờ trôi, một lúc sau cởi hết áo quần để ở bụi cây trên bờ, nhảy ùm xuống nước tắm rồi bơi đến những bãi gành mò bắt những con cá đép nằm dán sát mình vào phiến đá, thật là tự nhiên thú vị.


176

Hồi đó, ở thị trấn có bến đò Bà Tự nơi đầu cầu chìm bây giờ. Ở đó có cây vông rất to rụng xuống những quả lớn bằng nắm tay như bánh xe nhỏ lăn lông lốc trên đường dưới bến. Mỗi mùa đông về mưa lớn, nhiều người đứng trên bến sông chỉ biết nhìn nước sông dâng lên ngập tận đến ngọn tre trên bờ. Dòng sông đã chia cắt huyện Tiên Phước làm hai vùng bên Đông xã Tiên Kỳ, bên Tây xã Tiên Cảnh làm cho bà con nhân dân đi lại giữa các xã trong huyện gặp rất nhiều khó khăn. Nước lớn phải đợi đò mới qua lại được. Thường thì có hai ba chiếc đò làm bằng tre trét dầu rái. Chiếc to chở được năm sáu người ra giữa dòng, đò tròng trành lắc lư trên con nước trông thật mong manh. Có năm đò lật chết hàng chục học sinh Tiểu học ở xã Tiên Cảnh qua Tiên Kỳ dự thi học sinh giỏi. Bạn tôi, anh Trà Công Khiêm cũng bị chết do đò chìm ở bến sông này vào ngày rằm tháng tám năm 1990. Hồi chính quyền Ngụy Sài Gòn đã xây được cây cầu nhưng chỉ giải quyết được việc qua lại trong mùa nắng còn mùa mưa nước lớn, có cầu cũng như không.

Năm 1995, cầu sông Tiên được xây dựng mới, tạo ra dáng dấp bề thế dềnh dàng của thị trấn. Chiều chiều đứng trên thành cầu nhìn xuống dòng sông xuôi về phương Bắc hiện lên những sắc màu tim tím xanh đục của mây trời trôi trên những rặng núi mờ xa như một bức tranh thủy mặc của hoàng hôn miền sơn cước. Thả lỏng người đi bộ xuống con đường kè bên bờ sông, tạt

Nguyễn Khánh

177

vào một quán cóc bên sông nhâm nhi ly rượu gạo với món ốc đá xào, nghe ngọn gió mát từ sông thổi vào, lòng nhẹ nhõm khoan khoái như vơi đi những vất vả trong một ngày làm việc chật vật.

Chiếc cầu vĩnh cửu đã tạo thuận lợi cho việc đi lại, giao lưu hàng hóa giữa các nơi trong huyện, giữa vùng đồng bằng với miền núi. Từ đó, thị trấn nhanh chóng thay da đổi thịt. Có cây cầu mới! Có chợ mới! Cầu chìm chợ cũ và bến đò xưa đi vào ký ức.

Qua khỏi bến đò Bà Tự đi về Tiên Châu độ hai trăm mét có cầu Là Ngà. Gọi là cầu Là Ngà vì có rất nhiều tre là ngà vàng óng được dân làng trồng chung quanh. Chỉ có vài cây gỗ bắc qua cầu, người già trẻ con qua lại phải có người cầm tay dắt qua. Nghe kể rằng những năm 1940 của thế kỷ trước có trận đói khủng khiếp, hàng trăm người vào Huyện đường nhận phát chẩn, mỗi người nhận bốn năm lon gạo, vài ba lon bắp, một ít muối. Ai nhận rồi, người phát chẩn quẹt một vệt lọ nghẹ trên mặt để phân biệt với người chưa nhận. Nhiều người nhận xong, mừng quá quên cả chùi lọ. Bụng đói không chịu nổi nên đến cầu Là Ngà dừng lại mượn nồi nấu cơm, xuống đám khoai bên cầu ngắt ngọn rau lang đem luộc. Thấy bà bán mắm từ dưới biển lên, đi qua cầu không được dừng lại. Qua sông gặp đò, bà con bị đói đem rau luộc nhúng hết vào bầu mắm cái. Đói lâu ngày, ăn no tức bụng, bị bội thực, hàng chục người lăn ra chết bên cây cầu này. Xác của họ được


178

chôn dưới những hàng khoai lang ở bờ sông bên cầu Là Ngà bây giờ.

Hồi trước năm 1975 Tiên Kỳ nằm trong vùng bị địch tạm chiếm. Tiên Phước có vị trí chiến lược án ngự khu vực miền núi nên Tiên Kỳ bị địch cày ủi, tàn phá ruộng vườn để làm căn cứ của Tiểu đoàn 77 Biệt động quân, làm chi khu huyện, làm sân bay dã chiến. Một thời trong chiến tranh bà con sống trong khu dồn thị trấn thấy bức bối ngột ngạt. Hàng ngày nghe tiếng máy bay cỡ lớn cỡ nhỏ chở súng đạn, xe tăng, thực phẩm lên xuống sân bay vang rền cả bầu trời. Đêm về, nghe tiếng đạn pháo ì ầm ở các căn cứ địch bắn ra vùng giải phóng.

Sau ngày giải phóng đến bây giờ ngót nghét gần 40 năm, thị trấn đi từ không đến có từ khó đến dễ. Địa phương đã tảo tần tích góp xây dựng điện đường trường trạm ngày một khang trang đàng hoàng hơn. Việc làm ăn buôn bán của người dân ngày càng thuận lợi phát triển.

Chợ huyện năm xưa được xây mới ở khu vực Bệnh xá cũ của huyện trên một diện tích đất rộng gần một ha, mặt xây ra hướng sông Tiên cầu Là Ngà, ba mặt còn lại xây ra đường nội thị. Chợ được xây dựng kiên cố hiện đại. Bên trong chợ chia thành từng sạp từng quầy. Nào là sạp bán văn phòng phẩm, sạp bán hàng điện tử, sạp bán hàng may mặc, sạp bán hàng nông sản thực phẩm…Nhu cầu bán hàng cá hàng thịt là nhiều nhất

Nguyễn Khánh

179

đến nỗi phải che lều xuống chiếm lòng đường bên cầu Là Ngà. Chợ đông đúc bốn mùa. Ngày ngày xe cộ người mua kẻ bán tấp nập ra vào chợ. Nhất là phiên chợ cuối năm, người đông như nêm, phải chen chân mới vào được chợ. Quanh các con đường vào chợ, những ngôi nhà kiên cố hai ba tầng mọc lên, là nơi kinh doanh thuận lợi cho bà con ở thị trấn. So với ngày xưa chợ huyện bây giờ bề thế hơn nhiều. Ngày nay, thị trấn quy hoạch mở ra các tuyến đường ngang dọc. Không còn cảnh nhầy nhụa trơn trượt như ngày xưa. Hầu hết các tuyến đường được rải thảm nhựa hoặc bê tông hóa. Hai bên đường nhà cửa được xây dựng san sát kiên cố đôi ba tầng, có điện đường sáng thâu đêm. Trục đường chính của thị trấn ngày xưa, bây giờ thành đường đôi rộng trên 10 m ở giữa có trồng cây cảnh và trụ đèn cao áp sáng rực cả bầu trời, hàng ngày xe cộ qua lại không khác gì ở thành phố. Khắp các đường làng ngõ xóm trong thị trấn, nhiều nhà trồng những cây sưa to um tùm. Vào những ngày cuối xuân đầu hạ, trên vòm lá xanh non của sưa nỏ ra những bông hoa mịn màng tỏa hương thơm sực nức. Thoắt một cái qua đêm, sáng hôm sau hoa rụng xuống mặt đường như một thảm lụa vàng. Như thế, một ngày không xa khách thập phương đến với Tiên Kỳ Tiên Phước ngoài cái tên Tiên Phước Tiên Kỳ nhất định họ sẽ bỡ ngỡ thốt lên bằng tên gọi khác: "Phố thị hoa sưa vàng" nghe mà lãng mạn, mà thi vị biết bao!.

Thế mới biết để có được cái hiện thực của ấm no


180

hạnh phúc, sự bình yên trong tự do độc lập hôm nay, lịch sử phải đánh đổi bằng cả xương máu của nhiều thế hệ cha ông và sự cố gắng phi thường ở thế hệ hôm nay mà nhiều khi chính con người cũng chưa hiểu hết về nó. Chính con người chỉ thấy cái đang có, ít khi nhìn lại phía sau để nghiệm ra bước đi đến với hiện tại. Nếu như thế quả là điều tiếc thật!.

Thị trấn bên sông của tôi qua tháng ngày chìm nổi để đến với bến bờ như vậy đó!

Nguyễn Khánh

181

Ở TRƯỜNG THPT HUỲNH THÚC KHÁNG

gày 5 tháng 9 năm 2005, tôi cùng anh Vũ Xuân Sơn - Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện Tiên

Phước về dự lễ khai giảng ở Trường Mẫu giáo Mầm Non thị trấn Tiên Kỳ. Giữa sáng mùa thu trong xanh, đang hân hoan nhìn các cháu mẫu giáo trong bộ quần áo mới được cha mẹ dắt tay đến trường dự lễ khai giảng, anh Sơn vỗ vai tôi hỏi "Thầy Khánh làm Trưởng phòng Giáo dục và Đào tạo mấy năm rồi?" Tôi trả lời: Hai mươi năm rồi anh ạ!". Anh có vẻ đăm chiêu, nhận xét: "Làm một chỗ lâu thế thì tích lũy được nhiều kinh nghiệm nhưng chính kinh nghiệm lại kìm hãm tư duy đổi mới. Hay là năm học này thầy chuyển sang làm hiệu trưởng ở Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng?. Được không?”.Anh hỏi tôi? Câu hỏi đột ngột làm tôi suy nghĩ một lát rồi trả lời: "Đúng là làm Trưởng phòng Giáo dục và Đào tạo, tôi đã có một số kinh nghiệm trong công tác quản lý nhà nước về giáo dục nhưng trong phạm vi quản lý một Trường THPT thì tôi còn thiếu nhiều thứ! Khó khăn đấy! Anh để tôi suy nghĩ thêm." Anh nói như khẳng định:" Tôi tin thầy sẽ vượt qua những khó khăn đó! Nhất định thầy sẽ làm được. Tôi sẽ gặp đồng chí Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo đề xuất ý kiến này". Nghe tiếng cô giáo phụ trách công tác tổ chức lễ mời đại biểu phụ huynh và các cháu ổn

N


182

định tổ chức làm lễ chào cờ phát ra trên loa nên tôi và anh không bàn về chuyện ấy nữa...

Một tháng sau, anh gọi điện bảo tôi đi cùng Ủy ban nhân dân huyện đến gặp đồng chí Nguyễn Tấn Thắng - Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo tại Biển Rạng với tư cách lâu ngày lãnh đạo huyện đến thăm Giám đốc. Như đã hẹn, cuộc gặp mặt diễn ra thân tình cởi mở chung quanh các câu chuyện thường ngày giữa địa phương với tỉnh, còn công việc tổ chức cán bộ có liên quan đến tôi không được đề cập đến. Đến ngày Nhà giáo Việt Nam (20/11) năm đó, Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo mời tôi đến Sở làm việc để thông báo quyết định của Ủy ban nhân dân tỉnh chuyển tôi sang làm Hiệu trưởng Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng. Tôi không bất ngờ với quyết định này mà chỉ thấy buồn và lo.

Buồn vì tôi làm ở Phòng Giáo dục và Đào tạo mới đó mà đã hai mươi lăm năm rồi, đã gắn bó với cơ quan và công việc như máu thịt. Bây giờ lại xa nơi ấy.

Nhớ lại ngày đầu tiên tôi đến Phòng Giáo dục làm việc còn non nớt thiếu kinh nghiệm nhưng bù lại có cả một thời trai trẻ đầy hoài bão niềm tin và khát vọng. Quá trình làm việc là quá trình mày mò tìm kiếm và sáng tạo. Thất bại? Có! Thành công? Có! Nhưng tất cả đó là hành trình cho tôi tìm đến hạnh phúc. Hạnh phúc trong công việc. Hạnh phúc trong bầu không khí ấm êm của tình đồng nghiệp đồng chí đã dành cho mình. Hạnh phúc khi xem cơ quan của mình là ngôi nhà thứ hai nên

Nguyễn Khánh

183

phải cố gắng xây dựng cho được nơi làm việc đàng hoàng khang trang để các thầy cô giáo toàn huyện thấy vui khi về Phòng Giáo dục và Đào tạo, ngôi nhà chung của ngành. Hạnh phúc khi chung quanh mình có được nhiều người nhân hậu tốt bụng như các thầy cao niên Lê Tăng Thước, Đào Văn Đoàn, Cao Phú Thượng, Ngô Hoành, Vũ Huyên, Triệu Hoành, Trần Phước Lâm và những thầy cô thế hệ sau như Trần Ngọc Lĩnh, Thái Văn Lộc, Đặng Công Dung. Hồ Văn Phước, Trần Hoàng Vinh, Trần Văn Lạc, Bùi Xuân Tam, Nguyễn Ngọc Mẫn, Trần Ngọc Giáo, Huỳnh Trúc các cô Ngô Thị Loan, Lê Thị Tú, Nguyễn Thị Mai, Ngô Thị Hồng Phước v.v... và hơn 1000 cán bộ giáo viên nhân viên ở các trường, mỗi người một vẻ, có người thâm trầm kín đáo, có người nóng nảy bộc trực nhưng tất cả có điểm chung nhất là chung thủy với nghề, tận lực với nghiệp, tận tâm với ngành, đã khơi dậy vun đắp cho tôi niềm tin bản lĩnh vượt qua khó khăn thử thách để đứng vững ở cương vị Trưởng phòng, trong suốt 20 năm. Bây giờ sắp sửa chuyển sang công tác ở một môi trường rất quen mà lạ. Làm sao tôi không lo lắng suy nghĩ trăn trở được!?.

Chuyện gì đến đã đến. Nhận Quyết định bổ nhiệm làm hiệu trưởng của Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh, bàn giao công việc cho thầy Đặng Công Dung Phó trưởng phòng, tôi về Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng vào ngày 1 tháng 1 năm 2006. Nói đến Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng Tiên Phước là nói đến truyền thống dạy tốt - học tốt của các thế hệ thầy cô giáo và học


184

sinh gần ba mươi năm xây dựng và phát triển nhà trường thành một trường có chất lượng tốt. Các thế hệ học sinh của ngôi trường này đã lớn lên thành những công dân có ích cho xã hội, nhiều người là nhà quản lý, kỹ sư, bác sĩ, nhà giáo, nhà khoa học đạt học vị Thạc sĩ, Tiến sĩ công tác trên mọi miền đất nước. Làm hiệu trưởng ở một ngôi trường như thế thật là khó!. Ở ngôi trường này, thầy Phạm Hữu Thức - Hiệu trưởng là người tâm huyết, trách nhiệm, nhiệt tình và giàu kinh nghiệm. Thầy chuyển sang làm hiệu trưởng Trường THPT Phan Châu Trinh. Thầy đã cố gắng xây được cái cốt cái nền rồi. Còn tôi sao đây? Phải bắt đầu từ đâu đây? Câu hỏi này cứ xoay tròn trong suy nghĩ của tôi, nhiều đêm trằn trọc thao thức khó ngủ. Hơn nữa nhà trường còn khó đủ thứ. Chưa an tâm với hai dãy phòng học xây lâu ngày nền lốc mái dột, cái nhà ở giáo viên chật hẹp liêu xiêu, cái nhà xe của thầy cô cột tre lợp bạt nhựa và cái sân trường mùa mưa nước đọng…

Về trường, tôi quyết định chọn giải pháp lấy tâm huyết trách nhiệm làm đầu, lấy chất lượng dạy học làm mục tiêu, lấy khâu đoàn kết nội bộ sự thân thiện gần gũi gắn bó với đồng nghiệp làm sức mạnh, nhanh chóng cải thiện điều kiện để môi trường dạy học từng bước tốt hơn.

Nói thì dễ như vậy nhưng bắt tay vào việc thì khó vô cùng. Trước hết nhìn đôi mắt của đội ngũ, tôi hiểu nhiều cô thầy đang suy nghĩ lo lắng. Có người thiếu tin ở tôi, cũng có người thận trọng dè chừng “Thử để

Nguyễn Khánh

185

xem sao?”. Mà thiếu tin “Thử để xem sao?” cũng đúng thôi! Làm sao tin được một người thiếu thực tiễn quản lý trường THPT như tôi? Những điều thiếu tin dè chừng ấy, tôi đã biết, đã lường được vì hơn ai hết tôi hiểu được mình đang thiếu cái gì, nghèo cái gì, khi về quản lý nhà trường. Điều đó diễn ra ngay ở tuần đầu tiên trong cuộc hội ý giáo viên chủ nhiệm. Chỉ với thời gian 10 phút thôi nhưng tôi dài dòng lý thuyết như chủ trì hội nghị ở Phòng Giáo dục và Đào tạo đến nỗi hết thời gian dành cho thầy cô giáo chủ nhiệm lên lớp. Kịp thời rút kinh nghiệm điều chỉnh bằng cách sau đó cái gì chưa quen tôi đều hỏi thầy Cái Văn Hùng - Phó hiệu trưởng trước khi ra quyết định hoặc nhờ thầy làm giúp, còn tôi lặng lẽ quan sát học hỏi.

Ở trường, tôi có một đội ngũ toàn tâm toàn ý hết lòng với công việc. Trước hết phải kể đến thầy Cái Văn Hùng - Phó hiệu trưởng! Thầy có vóc người mảnh khảnh săn chắc, nước da ngăm đen, bước đi nhanh nhẹn, đôi mắt sáng có chiều sâu. Thầy có phong cách mô phạm thể hiện qua từng cử chỉ, lời nói, nụ cười. Hành động của thầy thì kiên quyết rõ ràng dứt khoát nhưng thấu tình đạt lý, nhất là khi giải quyết các tình huống sư phạm. Từ khi về trường, thầy luôn ở bên tôi, tận tình giúp tôi trong mọi công việc. Làm việc bên nhau lâu ngày nhưng anh em chưa bao giờ nặng lời với nhau.

Bên tôi còn có thầy Phó hiệu trưởng Đoàn Kim Hương thuộc lớp thế hệ thầy giáo trẻ sau này. Thầy là


186

người mẫu mực nhiệt tình tháo vát nghiêm khắc. Với thầy khi giải quyết công việc phải tuân thủ vô điều kiện các nguyên tắc. Kỳ thực bên cạnh hiệu trưởng như tôi lại có hai hiệu phó, người thì mềm mỏng linh động, người thì tháo vát nghiêm khắc thật là trọn vẹn và thú vị bởi lẽ nếu trong Ban giám hiệu, tôi biết dung hòa các tính cách ấy thành một thì sẽ có được phong cách và phương pháp quản lý nhà trường hiệu quả vô cùng.

Ở trường, tôi có một đội ngũ Tổ trưởng chuyên môn đáng quý như các cô Trần Thị Lưỡng, Lê Thị Cúc, Nguyễn Thị Bông, Dương Thị Ánh Nguyệt, thầy Đỗ Tấn Mãn, Nguyễn Nam Sơn, Nguyễn Văn Tiến...và các thầy cô phụ trách Đoàn trường, Ban Chấp hành Công đoàn cũng như anh Thuận kế toán, cô Tuyên thủ quỹ tích lũy được nhiều kinh nghiệm, tận tâm tận lực với công việc. Lớn hơn hết, tôi có một đội ngũ gần 90 thầy cô và anh chị nhân viên trong hội đồng sư phạm dù điều kiện hoàn cảnh khó khăn như thế nào cũng cố gắng vượt qua để bám trường bám lớp, hết lòng yêu thương dạy dỗ học sinh. Nhiều khi ngồi một mình trong phòng làm việc bình tâm nhận ra những suy tư trăn trở, lo lắng của cô thầy bên trang giáo án hoặc lúc ngồi uống cà phê ở quán cóc ven đường nghe thầy cô đàm đạo việc dạy học mới thấy hết cái giá rất lớn, rất đắt, rất quý ở người làm nghề dạy học, càng trân trọng quý mến thầy cô vô cùng.

Thời gian trôi qua nhanh thật! Mới ngày nào tôi đến trường trong sự bỡ ngỡ lạ lẫm nhưng rồi trước lạ

Nguyễn Khánh

187

sau quen. Thấm thoát đã gần hai nhiệm kỳ của hiệu trưởng rồi. Thời gian ấy, đủ để thầy cô trong trường hiểu về tôi. Có thể nói tôi rất vui khi được làm việc trong một bầu không khí tâm lý sư phạm đoàn kết nhất trí, thắm đượm tình đồng nghiệp. Nhiều lúc nghĩ đó là phúc đức của mình. Nói là phúc đức cho dễ nghe vậy thôi chứ thật ra để có được điều ấy người hiệu trưởng phải âm thầm truyền lửa, chịu khó lắng nghe chia sẻ tôn trọng ý kiến của đồng nghiệp. Cũng có lúc vài cô thầy nói thẳng quá mức những tồn tại ở trường như tát nước vào mặt nhưng tôi vẫn tỉnh táo lắng nghe. Trước những tình huống như vậy, dù mặt có nóng bừng lên, tim có đập nhanh đi nữa, hiệu trưởng cũng phải biết kiên nhẫn chịu đựng và bình tĩnh giải quyết từng việc.

Tôi nghĩ sức mạnh của người hiệu trưởng là phải xây dựng chung quanh mình những cộng sự biết tự trọng, tự giác làm việc. Làm việc trước hết là vì mục tiêu dạy tốt - học tốt và sau đó là cho chính họ chứ không phải làm việc là vì hiệu trưởng. Hiệu trưởng phải chọn con đường ngắn nhất dẫn đến trái tim say mê của người làm nghề dạy học là gợi ý bàn luận về những điều họ đang quan tâm nhất để khơi gợi những tiềm năng ẩn khuất nơi họ, giúp họ phát triển ngày một tốt hơn. Vì “Động cơ thúc đẩy sâu sắc nhất trong bản chất con người là sự khao khát được thể hiện mình.”

Nhớ lại, hồi mới về trường, trong cuộc họp Hội đồng sư phạm, một thầy giáo phê bình tôi: "Thầy hiệu trưởng ít thường xuyên có mặt ở trường". Tôi không


188

phản đối ý kiến này mà giải thích: "Hiệu trưởng, không phải là người giữ trường. Khi hiệu trưởng vắng mặt ở trường mà các hoạt động dạy học vẫn được tổ chức thực hiện có hiệu quả thì đó mới là trường học nghiêm túc kỷ cương". Minh chứng cho chuyện này gần 7 năm sau, đang lúc bận rộn chuẩn bị cho lễ kỷ niệm 30 năm Ngày Nhà giáo Việt Nam 20 tháng 11 năm 2012 thì tôi bị tai nạn giao thông phải chuyển xuống điều trị hơn một tháng tại bệnh viện Quảng Nam, phải bàn giao công việc quản lý nhà trường cho thầy Cái Văn Hùng Phó hiệu trưởng xử lý. Sau khi tổ chức lễ, các thầy cô đến ngay bệnh viện để thăm tôi và kể cho tôi nghe: “Mọi việc ở trường rất tốt, buổi lễ rất thành công chỉ buồn vì thiếu thầy”. Tôi xúc động gần rơi nước mắt. Không có hiệu trưởng hoạt động dạy và học vẫn diễn ra bình thường, mọi việc ở trường vẫn tiến triển tốt. Từ đó, tôi nghiệm ra sức mạnh của tập thể hơn hẳn bão giông và sấm chớp, nó có thể cuốn trôi người lãnh đạo nếu người lãnh đạo bảo thủ, tự phụ, tự cho mình là nhất.

Thời gian làm hiệu trưởng ở trường, tôi thấy rõ tính cách thái độ và việc làm của đồng nghiệp đã ảnh hưởng sâu sắc trực tiếp đến hiệu quả hoạt động dạy và học, đó cũng chính là hiệu quả công việc của tôi. Dù tốt hay chưa được tốt, các thầy cô cũng cho tôi nhiều kinh nghiệm hết sức tuyệt vời. Chính vì thế, tôi chưa từng lên án, chỉ trích nặng nề một ai. Thậm chí, nếu có ai đó làm tổn thương đến tôi, hay chưa hiểu về tôi thì tôi vẫn cứ tha thứ cho họ. Bởi vì có thể, chính nhờ họ mà tôi học được cách làm việc khoa học, thực tiễn, cụ thể và

Nguyễn Khánh

189

đức tính khoan dung độ lượng hơn. Tôi nghĩ chỉ trích một người là việc không khó. Vượt lên trên sự phán xét ấy để cư xử rộng lượng, vị tha với mọi người mới là điều đáng quý. Tình thương lòng kính trọng và cư xử rộng lượng với đồng nghiệp cũng là tạo nên tình thân ái và sức mạnh của tập thể Hội đồng Sư phạm nhà trường.

Sức mạnh của tập thể nhà trường ở ngay trong nhận thức việc làm thầm lặng thường ngày của mỗi thầy cô đang ra sức tạo dựng nhà trường thành một môi trường dạy học thực sự nghiêm túc, kỷ cương, tình thương, trách nhiệm. Tất cả đều đồng tâm hiệp lực hướng đến hệ thống các giá trị cơ bản như: “Tinh thần, trách nhiệm, Sáng tạo đổi mới, Chất lượng hiệu quả, Đoàn kết, dân chủ, Kỷ cương, nề nếp và Hợp tác chia sẻ” mà hành động xây dựng nhà trường trở thành trường có chất lượng cao, có uy tín và niềm tin trong nhân dân.

Bây giờ nhìn lại, cơ sở vật chất nhà trường tương đối được cải thiện. Các phòng học xuống cấp và khu nhà tập thể giáo viên tạm bợ năm xưa được xây mới kiên cố. Bên cạnh cây xà cừ to ba bốn ôm trong sân trường có thêm nhiều cây bằng lăng, phượng hồng lên cao năm bảy thước đứng thẳng hàng thẳng lối, tạo ra diện mạo mới cho một môi trường giáo dục.

Đó là mảnh đất màu mỡ, tươi tốt để tôi và mọi người có quyền kỳ vọng tin tưởng vào một ngày mai không xa, nhất định trường tôi sẽ tiếp tục phát triển, có vị trí xứng đáng trong lòng người dân đất Quảng.


190

TÂM ĐẮC

ột ngày đầu tháng 7 năm 2012, anh Hường Văn Minh Chủ tịch và anh Phùng Văn Huy Phó chủ

tịch Ủy ban nhân dân huyện rủ tôi đến quán cà phê Cõi Riêng để trao đổi một số việc tổ chức gặp mặt tri ân các thầy cô giáo. Nghe đến chủ đề này, tôi rất mừng vì đây là ước nguyện của nhiều thầy cô giáo, nhất là những người ở xa đã đến Tiên Phước cống hiến cả tuổi thanh xuân của mình cho sự nghiệp trồng người. Nhiều lúc gặp lại, anh em thường tâm sự: “Nhớ Tiên Phước quá! Nhớ những ngày đói cơm lạt mắm nhưng sớm chiều anh em vẫn lạc quan đến lớp. Nhớ những những lúc sắn khoai lót dạ nhưng tình đồng nghiệp đồng chí vẫn đong đầy. Bây giờ mỗi người một nơi, người còn ở trong ngành, người đã chuyển sang làm việc khác, đã lớn tuổi nên khó có dịp gặp nhau. Nếu Tiên Phước tổ chức được cuộc gặp mặt thì có gì bằng!”

Tôi đến đã thấy các anh ngồi đông đủ. Trong không khí ấm áp chân tình bên ly cà phê buổi sáng, anh Hường Văn Minh vào đề: "Hôm nay lãnh đạo huyện mời quý thầy đến để phác họa đôi nét giúp huyện tổ chức gặp mặt tri ân các thầy cô giáo đã có đóng góp xây dựng sự nghiệp Giáo dục Tiên Phước giai đoạn trước những năm đổi mới 1986 nhân kỷ niệm 30 năm ngày Nhà giáo Việt Nam 20 tháng 11 sắp đến. Mong quý thầy cô trao đổi ý tưởng về cách tổ chức làm sao cho chu đáo lịch sự, có ấn tượng và thắm đượm tình

M

Nguyễn Khánh

191

cảm giữa địa phương với thầy cô”. Mọi người nghe anh nói ai cũng mừng và tham gia nhiều ý kiến sôi nổi…

Thấy tôi im lặng, anh Phùng Văn Huy mỉm cười thân thiện, nhìn tôi và hỏi: “Còn thầy Khánh, ý thầy thì sao?” Tôi tâm sự: “Trước hết là tôi cảm ơn các anh. Nói cảm ơn thì khách sáo mà không nói thì nhà giáo chúng tôi lỗi đạo vì các anh đang đặt ra một việc làm mang tính nhân văn, có nghĩa cử tốt đẹp. Công việc này, anh em chúng tôi mỗi người sẽ có trách nhiệm suy nghĩ tìm ra phương án tốt nhất để cùng quý anh tổ chức thành công buổi gặp mặt. Nghe tôi nói, anh Hường Văn Minh cho biết: “Buổi gặp mặt hôm nay chỉ là khởi đầu, sắp đến huyện sẽ thành lập Ban tổ chức và mời các thầy tham gia cụ thể từng phần việc. Chắc là còn nhiều cuộc họp nữa. Huyện dự kiến sẽ tổ chức buổi gặp mặt tri ân vào ngày 30 tháng 7 năm 2012 vì đầu tháng 8 các thầy cô đến trường làm việc rồi. Thời gian còn một tháng thôi! gấp lắm rồi! Mấy mươi năm mới làm được! Chúng ta phải chạy đua cùng thời gian!” Thái độ thân thiện và những lời động viên chân thành của anh đã nhận được nhiều thiện chí, hợp tác của nhà giáo chúng tôi.

Tôi tham gia nhiều cuộc họp do huyện tổ chức để thống nhất chuẩn bị các điều kiện cụ thể tổ chức buổi gặp mặt. Vấn đề quan tâm nhất là việc tập hợp danh sách các thầy cô giáo trước năm 1986 ở các nơi về giảng dạy tại Tiên Phước. Hiện nay, người thì về quê theo địa chỉ cũ, người thì chuyển đến nơi ở khác, rất khó khăn trong việc tìm địa chỉ để gửi giấy mời cho kịp


192

thời gian. Cuối cùng Ban tổ chức đã thành lập nhiều tổ công tác phụ trách lo việc này ở các khu vực Tam Kỳ, Đà Nẵng, Huế, thành phố Hồ Chí Minh và gửi sớm giấy mời đến thầy cô.

“Nụ cười không chỉ làm giàu người nhận mà cả người cho” Một việc làm như thế, bao giờ cũng tạo ra hiệu ứng cho nhiều người, tạo ra niềm vui và sự hứng khởi tích cực cho nhà giáo. Các thầy cô giáo ở ngoài địa phương nhận được giấy mời, ai cũng háo hức chờ đợi đến ngày về Tiên Phước, thăm lại người xưa, trường cũ.

Vào ngày đầu thu tháng tám, trời nắng hanh vàng, trên các tuyến đường chính của thị trấn Tiên Kỳ giăng nhiều khẩu hiệu: “Chào mừng quý vị đại biểu và các thầy cô giáo về dự gặp mặt tri ân nhà giáo nhân kỷ niệm 30 năm Ngày nhà giáo Việt Nam 20/11”; “Muốn sang thì bắc cầu kiều, muốn con hay chữ phải yêu lấy thầy” tạo không khí tưng bừng phấn khởi của ngành giáo dục địa phương. Chiều hôm trước những thầy cô giáo ở xa tận Huế, Nghệ An, Hà Tĩnh, Thanh Hóa… đã đến. Sáng hôm sau các đoàn xe từ Đà Nẵng, Tam Kỳ, Hội An, Điện Bàn Duy Xuyên, Quế Sơn, Đại Lộc…chở các thầy cô về Tiên Phước. Xuống xe vào địa điểm gặp mặt tại Nhà Thi đấu huyện trang trí đầy cờ hoa khẩu hiệu và báo tường. Ai cũng cảm động tự hào một thời trai trẻ được dạy học tại Tiên Phước nay được gặp nhau, tay bắt mặt mừng, bồi hồi xúc động, hỏi thăm nhau chuyện nhà chuyện nước, chuyện sức khỏe, chuyện thành ông thành bà. Chỉ cần một cái ôm nhau

Nguyễn Khánh

193

thật chặt, một nụ cười hả hê, một cái bắt tay tha thiết, một câu hỏi chân tình là đủ để hiểu ý nghĩa đặc biệt của ngày hội ngộ mà bất cứ ai quan tâm cũng có thể cảm nhận được.

Đến 8 giờ 30, đại biểu lãnh đạo địa phương và hơn 500 thầy cô giáo được mời đã có mặt đông đủ. Sau phần văn nghệ chào mừng, anh Hường Văn Minh - Phó Bí thư huyện ủy - Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện phát biểu chia sẻ những tình cảm và sự trân trọng của lãnh đạo địa phương trước sự đóng góp to lớn của các thế hệ nhà giáo, nhất là những thầy cô giáo công tác trong giai đoạn 1975 -1985, thời kỳ khó khăn gian khổ, cơm không đủ ăn, áo không đủ mặc nhưng các thầy giáo cô giáo ở khắp nơi trên mọi miền đất nước đã đến vùng quê rừng thiêng nước lạ để gieo cái chữ, ươm mầm tri thức cho con em đồng bào Tiên Phước..."

Lời phát biểu xúc động tâm huyết của anh đã gợi lại một thời để các nhà giáo có mặt hôm nay ôn cố tri tân, nhớ lại những kỷ niệm ngày xưa, trường xưa thấm mùi cơ cực nhưng nặng nghĩa ân tình giữa nhà giáo với cán bộ nhân dân phụ huynh học sinh. Thế rồi biết bao nhiêu câu chuyện cũ được kể rôm rả bên bàn tiệc với sắn nấu chấm muối mè, rau trộn mít, cá lóc chiên, bát mì Quảng... là những món thuở xưa sang lắm với thầy cô. Chuyện kể rằng ngày xưa, ở Trường Tiên Hà thầy Đỗ Văn Tây làm hiệu trưởng phân công anh em đi mua gạo ở huyện, trời mưa nước lớn không cõng gạo về trường được để ông hiệu trưởng và giáo viên đói quay đói quắt. Chuyện kể rằng thầy Nguyễn Văn Hùng, thầy


194

Lê Văn Tiếp, Lê Viết Thọ và các cô thầy ở Trường Tiên Sơn xuống nhà bà Tự trước cổng trường ăn chịu bánh tráng sắn quấn rau chuối chấm mắm cái kho đến tháng bà Tự trừ hết tháng lương. Còn Thầy Ân làm hiệu trưởng Tiên Lãnh, thầy Hùng làm hiệu trưởng Tiên Ngọc may mà có trại cải tạo Tiên Lãnh chứ không đói xanh người. Và ai cũng nhớ thầy Trần Quang Mai la bớ làng ở khu tập thể trên khu đồi cao Tiên Hiệp vì thầy hiệu trưởng sợ ma quá, bỏ chạy giữa đêm khuya. Tất cả, tất cả như một cuốn phim gợi lại nhiều chuyện cười ra nước mắt.

Mới đó, mà đã hơn ba mươi năm rồi. Ba mươi năm ấy, có người đi xa vĩnh viễn không về... Nhưng anh em vẫn nhớ, vẫn nhắc với niềm xúc động buồn thương.

Buổi gặp mặt kết thúc, các thầy cô bịn rịn chia tay nhau để đến với từng nhóm học sinh cũ đang chờ bên ngoài, cố mời các thầy cô về thăm trường xưa, nhà cũ.

Hôm họp ở Ủy ban nhân dân huyện để tổng kết đánh giá rút kinh nghiệm việc tổ chức buổi gặp mặt do anh Phùng Văn Huy Phó Chủ tịch chủ trì và anh Hường Văn Minh Chủ tịch cùng đông đủ các thành viên trong Ban tổ chức đến dự, thầy Vũ Huyên nhà giáo lớn tuổi về hưu ghi lại những cảm nhận của các thầy cô về dự gặp mặt: “Lãnh đạo địa phương rất tuyệt. Món ăn rất ngon đầy ấn tượng gợi lại một thời đáng nhớ. Buổi lễ diễn ra trong bầu không khí ấm cúng đậm đà tình cảm khó quên. Thái độ người phục vụ niềm nở thân thiện. Chỉ có Tiên Phước mới làm được như thế! Những nơi

Nguyễn Khánh

195

khác thuận lợi hơn nhưng chưa ai nghĩ đến…”

Anh Phùng Văn Huy nhìn tôi, có ý muốn tôi phát biểu. Biết nói gì đây khi mọi việc đã kết thúc tốt đẹp. Lúc hạnh phúc hoặc khổ đau đến tột độ thì nhiều khi con người chỉ biết lặng im. Hãy trân quý những việc làm tâm đắc bởi nếu không có nó, chúng ta sẽ khó nhận được món quà ân nghĩa ở đời.


196

MỤC LỤC

• Lôøi giôùi thieäu ...........................................................3 • Lôøi môû .....................................................................7 • Tuoåi thô....................................................................9 • Ngaøy ñaàu ñi hoïc .....................................................14 • Laøng toâi..................................................................17 • Noäi .........................................................................24 • Queâ ngoaïi ..............................................................28 • Luït lôùn naêm saùu tö .................................................31 • Cöôùi vôï luùc ñi hoïc ..................................................35 • Leân tænh hoïc ...........................................................38 • Baøn tay cha ............................................................43 • Noãi buoàn coù haäu.....................................................47 • Chieác ñoøn gaùnh ......................................................51 • Hueá ngaøy aáy...........................................................54 • Trôû veà ....................................................................61 • Meï tìm con.............................................................65 • Baïn ñeán tìm toâi ......................................................68 • Nhaäp cuoäc ..............................................................73 • Ở tröôøng trung hoïc huyeän ......................................77 • Thaày giaùo thôøi bao caáp ..........................................80 • Daïy hoïc ôû Tieân Sôn ...............................................86 • Ngaøy ñaàu ôû phoøng giaùo duïc ..................................90 • Baûn lónh nhö ruoät oác quaén......................................96 • Kieåm tra tröôøng hoïc .............................................102

Nguyễn Khánh

197

• Hoa gaïo ñoû...........................................................106 • Taàm nhìn..............................................................111 • Gaëp thöù tröôûng .....................................................116 • Meï ñi xa khoâng veà ...............................................122 • Vôï choàng em toâi...................................................127 • Vôï con..................................................................131 • Cha toâi .................................................................134 • Choã ñöùng..............................................................138 • • Chuyeän ôû thaønh phoá .............................................163 • Caùi noùng cuõng bieát khoân ......................................170 • Thò traán ven soâng .................................................173 • Ở tröôøng THPT Huyønh Thuùc Khaùng ....................181 • Taâm ñaéc ...............................................................190

Beänh voâ caûm trong hoïc sinh ................................156


198

Chịu trách nhiệm xuất bản:

Trình bày bìa: NGUYỄN BA

Sửa bản in:

NGUYỄN THỊ DIỆU HIỀN

In 400 cuốn, khổ 12,5 x 19,5 cm tại Công ty Cổ phần In - Phát hành sách và Thiết bị trường học Quảng Nam. Địa chỉ: 260 Hùng Vương, Thành phố Tam Kỳ, Quảng Nam. ĐT: 0510.3812 276 - 0510.3859 367. Giấy phép xuất bản Số 1844/QĐ-VH do Nhà xuất bản Văn học cấp ngày 31/12/2013. In xong và nộp lưu chiểu tháng 01/2014.

thị trấn ven sông

Documents