th¡fçik Ïl xj¡Ñl gjé¡fhy« - studyguideindia

90

th¡Fçik

cŸsh£Á mik¥òfS¡F th¡fhs®fŸ cW¥Ãd®fis¤ nj®ªbjL¡f 3

th¡Ffis (kht£l Cuh£Á cW¥Ãd®, Cuh£Á x‹¿a cW¥Ãd®, Cuh£Á k‹w

cW¥Ãd®) gÂÎ brŒt®. efu, khefu th¡fhs®fŸ (efu cW¥Ãd® / khefu cW¥Ãd®)

cW¥Ãdiu¤ nj®ªbjL¡f xU th¡»id¥ gÂÎ brŒt®.

Ïl xJ¡ÑL

gŠrha¤Jfëš všyh ãiyfëY« cŸs všyh¥gjéfëY« 1/3 g§F gjéfŸ

bg©fS¡F¢ RH‰Á Kiwæš xJ¡ÑL brŒa¥gl nt©L«. jhœ¤j¥g£l

gH§FoædU¡F mªjªj Cuh£Á mik¥Ãš mt®fŸ ÏU¡F« é»jhrhu¤Â‰F V‰g Ïl

xJ¡ÑL më¡f¥gL«.

gjé¡fhy«

gŠrha¤J mik¥òfë‹ nj®ªbjL¡f¥g£l cW¥Ãd®fŸ, jiyt®fŸ, Jiz¤

jiyt®fë‹ gjé¡ fhy« 5 M©LfŸ. khãymuR cça fhuz¤Â‰fhf mik¥ig¡

fiy¡F« g£r¤Âš 6 khj§fS¡FŸ nj®jš el¤j¥gl nt©L«. 5 M©L¡ fhy«

Kotj‰F 6 khj§fŸ K‹dnu mL¤j 5 M©LfS¡fhd nj®jš eilbgW«. Kjš

T£l¤ÂèUªJ 5 M©LfŸ fz¡»l¥gL«. Ïªj Kjš T£l¤Â‹ njÂia kht£l¤

nj®jš Miza® ãaä¥gh®. khãy muir¡ fyªJ bfh©L nj®jš Miza® nj®jiy

el¤Jth®.

3.3.6 khãy¤ nj®jš Miza«

gŠrha¤J mik¥òfŸ, efuh£ÁfŸ k‰W« khefuh£ÁfŸ M»a cŸsh£Á

mik¥ò¤ nj®jšfis el¤j, nj®jš Miza« x‹iw V‰gL¤j, r£l« Ïl« jU»wJ.

khãy¤ nj®jš Miza® khãy muR¥ gçªJiu¥go MSeuhš ãaä¡f¥gLth®. Ït®

muR¢ bray® ãiyæš cŸstuhf ÏU¡f nt©L«. ÏtuJ gjé¡fhy«

Ïu©lh©LfŸ. ÏUKiw ÏtUila gjé¡fhy« Ú£o¡f¥glyh«. MW M©LfS¡F

nkš xUtnu bjhl®ªJ Mizauhf ÏU¡f KoahJ. 62 taJ ãiwtilªjJ« Ït®

gjé¡fhy« KoªJ éL«. ca® ÚÂk‹w ÚÂgÂ¡F cça gâ¥ghJfh¥ò ÏtU¡F c©L.

Ïtiu¥ gjé Ú¡f« brŒa nt©Lkhdhš r£lk‹w¤Â‹ 2/3 cW¥Ãd®fë‹

r«kj¤Jl‹ Ô®khd« Ïa‰w¥gl nt©L«. 5 M©LfS¡F xUKiw khãy cŸsh£Á¤

nj®jiy muRl‹ fyªJ bfh©L Ït® el¤Jth®. nj®jš m¿é¥ò Kjš nj®jš KoÎ

m¿é¥ò tiu mid¤Â‰F« Ïtnu bghW¥ghth®. nj®jš KoªjÎl‹ cŸsh£Á

mik¥òfë‹ Kjš T£l¤ njÂia ã®zæ¥gtU« Ïtnu.

91

3.3.7 gŠrha¤J ãÂ¡ fäõ‹

MSe®, muR Mnyhrid¥go, jiyt® xUtiuÍ« 4 cW¥Ãd®fisÍ« bfh©l

gŠrha¤J ãÂ¡ fäõ‹ x‹iw 5 M©LfS¡F xU Kiw ãaä¥gh®. Ïªj mik¥ò

muR gŠrha¤J mik¥òfS¡F¥ Ãç¤J tH§f¥gl nt©oa ãÂ¡bfhŸif k‰W«

gŠrha¤J mik¥òfë‹ ãÂ Mjhu§fis¥ bgU¡»¡ bfhŸs MnyhridfŸ F¿¤J

khãy MSeU¡F¥ gçªJiu brŒÍ«. Ïij MSe® r£lk‹w¤Â‰F mD¥Ã it¥gh®.

ã®thf mÂfhçfŸ

»uhk Cuh£Á k‹w« - Cuh£Á k‹w¤ jiyt®.

Cuh£Á x‹¿a§fŸ - Miza® - (B.D.O)

(t£lhu ts®¢Á mYty®)

kht£l¥ gŠrha¤J - braš mYty®.

efu¥ gŠrha¤J - braš mYty®.

efuh£ÁfŸ - efuh£Á Miza®,

khefuh£ÁfŸ - khefuh£Á Miza®

3.3.8 kht£l¤ Â£l¡ FG

kht£l mséš gŠrha¤J mik¥òfS¡F¤ Â£läL« gâ¡fhf xU kht£l¤

Â£l¡ FG V‰gL¤j¥g£LŸsJ.

MŒths®

gŠrha¤J mik¥òfë‹ brašgh£il¡ f©fhâ¡fÎ« mt‰iw

be¿¥gL¤jÎ« kht£l M£Áahsnu MŒthsuhf¥ gâòçth®. gŠrha¤J mik¥òfŸ

ãiwnt‰W« Ô®khd§fŸ r£l énuhjkhf ÏUªjhY«, bghJ k¡fŸ eyD¡F cfªjjhf

Ïšyhé£lhY« mt‰iw u¤J brŒÍ« mÂfhu« ÏtU¡F©L. gŠrha¤J mik¥òfë‹

tuÎ bryÎ¤ Â£l¤Âš njit¥g£l khWjšfŸ brŒÍ« mÂfhuK« ÏtU¡F©L.

gŠrha¤J mik¥òfŸ mtru¡ fhy§fëš brŒa¤ jtW« gâfis neuoahf¢ brŒÍ«

cçik ÏtU¡F©L. gŠrha¤J mik¥ò cW¥Ãd®fëš 2/3 cW¥Ãd® Mjué‹ ngçš

gŠrha¤J mik¥òfëš jiyt®fis Ú¡f¡ nfhçdhš, Ú¡F« mÂfhuK« ÏtU¡F©L.

Ï¤jifa¤ Ô®khd« ÏšyhjnghJ« jiyt®fis¥ gjé Ú¡f« brŒÍ« cçik

ÏtU¡F©L.

gŠrha¤J mik¥Ã‹ t£lhu ts®¢Á mYty®, éçth¡f mYty®, »uhk

mYty®fŸ, MÁça®fŸ, kU¤Jt¥ gâahs®fŸ, gŠrha¤J¢ braš mYty®fŸ khãy

muÁ‹ f£L¥gh£oš ÏU¥g®.

92

3.3.9 ef®¥òw cŸsh£Á mik¥òfŸ

ef®¥òw§fëš tÁ¡F« k¡fë‹ njitfS« trÂfS« bgU» tU»‹wd.

bgU»tU« njitfis ãiwnt‰Wtj‰fhf ef®¥òw cŸsh£Á mik¥òfŸ

cUth¡f¥g£LŸsd. jäœeh£oš cŸs ef®¥òw cŸsh£Á mik¥òfis _‹W

tifahf¥ Ãç¡fyh«. mit: ng%uh£Á, efuh£Á, khefuh£Á.

ng%uh£Á

jäœeh£oš bkh¤j« 561 ng%uh£ÁfŸ cŸsd. ng%uh£Á cW¥Ãd®fis k¡fŸ

neuoahf¤ nj®ªbjL¡»‹wd®. k¡fshš nj®ªbjL¡f¥g£l cW¥Ãd®fŸ ng%uh£Á¢

jiytiu kiwKfkhf¤ nj®ªbjL¥g®.

braš

jäœeh£oš cŸs efuh£ÁfŸ k‰W« khefuh£Áfë‹ bga®fis¥ g£oaèLf.

efuh£Á

jäœeh£oš bkh¤j« 150 efuh£ÁfŸ cŸsd. efuh£Á th®L cW¥Ãd®fis

k¡fŸ th¡fë¤J¤ nj®ªbjL¡»wh®fŸ. efuh£Á th®L cW¥Ãd®fŸ efuh£Á¤

jiytiu kiwKfkhf¡ f£Á mo¥gilæš nj®ªbjL¡»wh®fŸ. Ïj‹ jiyt®

`efuh£Á¤ jªij’ v‹W miH¡f¥gLth®.

khefuh£Á

jäœeh£oš bkh¤j« 8 khefuh£ÁfŸ cŸsd. th®L cW¥Ãd®fŸ k¡fŸ

th¡fë¤J¤ nj®ªbjL¡»wh®fŸ. Ït®fis¡ fÎ‹Áy® v‹W miH¥g®. f£Á

mo¥gilæš khefuh£Á jiytiu fÎ‹Áy®fŸ kiwKfkhf¤ nj®ªbjL¡»wh®fŸ.

khefuh£Áæ‹ jiyt® `nka®’ v‹W miH¡f¥gL»wh®.

ef®¥òw cŸsh£Á mik¥òfë‹ gâfŸ

k¡fS¡F¤ njitahd rhiytrÂ, ó§fh¡fŸ, fšé, Rfhjhu«, FoÚ®,

ghjhs¢rh¡fil, J¥òuÎ¥ gâ, ä‹és¡FfŸ M»a gâfis ef®¥òw cŸsh£Á

mik¥òfŸ brŒ»‹wd.

ef®¥òw cŸsh£Á mik¥òfë‹ tUthŒ

k¤Âa khãy muR më¡F« ãÂ cjé.

Å£Ltç, nfë¡if tç, bjhêš tç, brh¤Jtç, FoÚ® tç, és«gu tç ngh‹w tç

éÂ¥òfŸ _y« »il¡F« tUthŒ.

93

3.4 KoÎiu

ÏªÂah tsU« ehLfë‹ tçiræš Kjèl¤Âš cŸsJ. ÏªÂahé‹

ts®¢Áia cyf ehLfŸ c‰W neh¡» tU»‹wd. ÏªÂa ts®¢Á¡F mj‹ r£l§fS«,

M£Áahs®fS« fhuzkh»‹wd®. ãiyahd, k¡fŸ ÛJ fçridÍ«, m¡fiwÍ«

bfh©l muR mikÍ« nghJ jh‹ ehL K‹nd‰w« milÍ«. ekJ eh£o‹ ika - khãy

- cŸsh£Á murik¥òfŸ k¡fsh£Áia¡ F¿¡nfhshf¡ bfh©LŸsjhš, Ïit

k¡fë‹ r_f, bghUshjhu K‹nd‰w¤Â‰F têtF¡»‹wJ. Ï¤jifa murik¥òfŸ,

k¡fŸ x›bthUtU« j§fŸ thœ¡ifia ts¥gL¤Â¡ bfhŸs rkkhd thŒ¥òfis

V‰gL¤Â¡ bfhL¡»‹wd. Ï¤jifa murik¥ò rk¤Jt« k‰W« cçik¡ nfh£ghLfë‹

mo¥gilæš, midtuJ ey‹fisÍ« ghJfh¡»‹wJ. Ïjdhš `k©â‹ ikªj‹’

bfhŸif kw¡f¥g£L, eh£L¥g‰W ts®¡f¥gL»‹wJ. Ïªj njÁa cz®Î, k¡fëilna

cŸs nt‰Wikfis fisªJ x‰WikÍl‹ thH têtif brŒ»‹wJ. vdnt tskhd,

tYthd, ÏªÂah cUthf ÏªÂa® midtU« ÏizªJ brašgLnth«.

3.5 gh®it üšfŸ

1. Agarwal. R.C., Constitutional history of India and National Movement, New Delhi, 1981.

2. Keshyap Subhash. C, Our parliament, New Delhi, 3rd Edition, 1995.

3. Majumbar, R.C, An advanced History of India, Macmillan India Ltd. 1985.

4. Mahajan. V.D. Constitutional Law of India, 7th Edition, Lucknow, (1991).

5. Shukla, V.N. Constitution of India 8th edn. M.P. Singh, Lucknow, 1990.

94

myF - IV

ngu©l« - m©l« - Nça k©ly«

m¿Kf«

eh« òéæ‹ nk‰gu¥Ãš thœ»nwh«. òéæ‹ TWfshd ãy«, Ú®, fh‰W M»a

ahÎ« òéæ‹ nk‰gu¥Ãnyna fhz¥gL»‹wd. eh« ÏU¡Fäl¤ÂèUªJ thid¥

gh®¡F«nghJ v©z‰w e£r¤Âu¡ T£l§fŸ ÏU¥gij¥ gh®¡»nwh«. e« gh®it¡F

m¥ghY« e£r¤Âu¡ T£l§fŸ cŸsd. äšèa‹ fz¡fhd e£r¤Âu¡ T£l§fŸ

ml§»a äf¥bgça é©gu¥ig eh« ngu©l« v‹»nwh«.

ngu©l¤Âš cŸs e£r¤Âu¡ T£l¤Â‰F m©l« v‹W bga®. v©z‰w

m©l§fëš X® m©l« `ghštê m©l«’ vd miH¡f¥gL»wJ. ghštê m©l¤Âš

gšyhæu¡ fz¡fhd Nça k©ly§fŸ cŸsd. mÂš xU Nça k©lynk eh« fhQ«

NçaD«, Nçaid¢ R‰¿ÍŸs x‹gJ nfhŸfS« MF«. x‹gJ nfhŸfSŸ x‹W `òé’

v‹gJ eh« m¿ªjnj. òéæš cæçd§fŸ thH¤ jFªj bt¥gãiy, Ú®, ãy«, fh‰W

ngh‹w mo¥gil ts§fŸ mikªJŸsjhš k‰w nfhŸfis¡ fh£oY« Áw¥ghdbjhU

nfhshf¡ fUj¥gL»wJ. òéæš eh« thœtjhY« òéæš e« m‹whl thœ¡if¡F¤

njitahd ts§fŸ mikªJŸsjhY« òéæš cŸs ts mik¥ng e« thœ¡if

KiwfisÍ« ã®zæ¥gjhY«, òéæ‹ Ïašò g‰¿Í«, mj‹ TWfŸ g‰¿Í« bjëthf

m¿ªJ bfhŸtJ«, gŸë khzh¡f®¡F vL¤Jiu¥gJ« mtÁa«.

myF¡TWfŸ

4.1 ngu©l«

4.2 m©l«

4.3 Nça k©ly«

4.4 òé

4.4.1 òéæ‹ tot«

4.4.2 òéæ‹ RH‰Á

4.4.3 òéæ‹ msÎ

4.4.4 òé Nçaid ty« tUjš

4.4.5 òéÍ« cæçdK«

97

4.1 ngu©l« (Universe)

ngu©l« v‹gJ guªJ éçªj é©btë k©ly« MF«. Ï«k©ly« Á¿a

é©btë¥ bghU£fëèUªJ äf¥bgça mséyhd ghštê m©l« tiu

cŸsl¡»aJ. mséid¥ bghW¤jtiu bgçaJ v‹W ahuhY« ô»¡f ÏayhJ.

é©btë MuhŒ¢Áahs®fŸ bjhl®ªJ ngu©l¤ij¥ g‰¿a MuhŒ¢Áæid

nk‰bfh©L tU»wh®fŸ. ngu©l¤Â‹ mséid m¿tj‰F °bg¡£nuh°nfh¥

(Spectroscope) v‹w fUéæid¥ ga‹gL¤Â, é©âYŸs bghU£fŸ òéæèUªJ

öu¤Âš Ïa§f¡ToaJ v‹W«, òéia neh¡» tªJ mU»š Ïa§f¡ ToaJ v‹W«

Tw ÏaY« v‹W fUJ»‹wd®. Ïj‹ mo¥gilæš btë¥gL« brŒÂfis¡ bfh©L,

ngu©l« mid¤J¤ ÂiræY« btë¥òw¤Âš ts®ªJ bfh©L tU»wJ v‹W

éŠPhåfŸ TW»wh®fŸ.

ngu©l« njh‹w¡ fhuz«: Rkh® 13.7 Ãšèa‹ M©LfS¡F K‹, r¡Â thŒªj

bto¥ò ãfœªÂU¡f¡ TL« v‹W m¿éayhs®fŸ fUJ»‹wd®. Ïªj ãfœéid

`Ã§gh§’ nfh£ghL v‹W bgaç£ld®. Ã§gh§ nfh£gh£o‹go elªj r¡Â thŒªj

bto¥ng ngu©l« cUthtj‰F«, Ïa§Ftj‰F« fhuz«. Mdhš Ïªj Ïa¡f« ã‹W

éL« v‹nwh, Âiræid kh‰¿¡ bfhŸS« v‹nwh mšyJ bjhl®ªJ Ïa§»¡

bfh©oU¡F« v‹nwh cWÂ Tw ÏayhJ v‹W m¿éayhs®fŸ fU¤J¤

bjçé¡»‹wd®. Mdhš Ã§gh§ ãfœé‰F¥ Ã‹ ngu©l« éçªJ Ï‹iwa ãiyæš

cŸsJ. Ï¥ngu©l¤Âš v©z‰w e£r¤Âu¤ bjhFÂfS«, äšèa‹ fz¡»š

m©l§fS« cŸsd.

98

4.2 m©l« (Galaxy)

gy e£r¤Âu§fë‹ bjhF¥ò¡ T£l« m©l« v‹wiH¡f¥gL»wJ.

m©l§fëš fhz¥gL« e£r¤Âu¤ bjhFÂfŸ x‹Wl‹ x‹W <®¥ò éirahš T£lhf¥

Ãiz¡f¥g£LŸsd. m©l« v©z‰w e£r¤Âu§fŸ, thÍ¡fŸ, öR¡fŸ cŸsl¡»aJ

MF«. X® m©l¤Âš äšèa‹ mšyJ Ãšèa‹ fz¡»š e£r¤Âu§fŸ cŸsd. gy

Ãšèa‹ m©l§fŸ bjhF¥ng ngu©l« (Universe) v‹»nwh«. e£r¤Âu§fëš

K¡»akhdJ Nça‹. Nça¡ FL«g¤ijÍ«, Nça FL«g« cŸs m©l¤ÂidÍ«

`ghštê m©l«’ v‹W TWt®. ÏJ `RUŸ’ tot¤Âid¡ bfh©lJ.

m©l§fŸ mj‹ tot¤Âid¡ bfh©L bgaçl¥gL»wJ. eh« thG«

m©l¤Â‰F¥ `ghštê m©l«’ (Milky way galaxy) v‹W bga®. mJ RUŸ tot¤Âid¡

bfh©lJ. Áy m©l§fŸ ÚŸ t£l tot¤Âid¡ bfh©ljhf cŸsd. Áy m©l§fŸ

xG§f‰witahf’ cŸsd. Vbdåš mit vªj xU tot¤ÂidÍ« x¤ÂU¡féšiy

v‹W fUj¥gL»wJ. j‰bghGJ òÂa tif ngu©l« f©LÃo¡f¥g£LŸsJ.

m¥ngu©l¤Â‰F `e£r¤Âu¢ Ájwš (Star Burst) v‹W bga®. Ïªj m©l¤Âš mÂf¥

gSédhš òÂa e£r¤Âu§fŸ ÂObud¤ njh‹Wtj‰F têfŸ ÏU¥gjhš Ï›thW

miH¡f¥gL»wJ. ngu©l¤Âš »£l¤j£l 100 äšèaD¡F nkyhd m©l§fŸ

cŸsjhf¡ fUj¥gL»wJ. bgU«gh‹ikahd m©l§fŸ mik¥Ã‹go (hierarchy)

bjhF¥òfŸ vdÎ«, äf¥bgça T£l¤Âid N¥g® bjhF¥òfŸ vdÎ« miH¡»wh®fŸ.

4.3 Nça k©ly«

braš

Nça¡FL«g« g‰¿a khÂçia¤ jhnd f‰wš fUéahf¥ ga‹gL¤J«go jahç¡f.

eh« thG« òéahdJ e«ik¢ R‰¿ÍŸs ngu©l¤Âš xU gFÂahF«. Nça

k©ly¤Âš Nça‹, x‹gJ nfhŸfŸ, Jiz¡ nfhŸfŸ Mæu¡ fz¡fhd nfhŸ

ÁjwšfŸ (Asteroids ), äšèa‹ fz¡fhd thš e£r¤Âu§fŸ, bgU§FG¡fshd

é©f‰fŸ Kjèad ml§F«. Nça¡ FL«g¤Â‹ ika¥bghUŸ Nça‹ MF«.

Nçaå‹ ika <®¥ò éirahš Nça¡ FL«g¤Â‹ mik¥ò ahÎ« j¤j« ghijæš

ÃwHhJ, ef®»‹wd. NçaåläUªJ bt›ntW bjhiyéš mit Nçaid¢ R‰¿¢

RH‹W bfh©oU¡»‹wd. Nça¡ FL«g¤Âš cŸs nfhŸfŸ mid¤J« ÚŸ t£l¥

ghijfëš Nçaid¢ R‰¿ tU»‹wd. nfhŸfS¡F¤ jå xë »ilahJ. mit Nça

xëia¥ ÃuÂgè¡»‹wd.

Nça‹ (Sun): Nça‹ vD« é©ÛdhdJ vçthÍ¡fshš Md mik¥ghF«.

ÏÂèUªJ bjhl®ªJ Ô¥ÃH«òfŸ bt¥g¤ij btëæ£L¡ bfh©nlæU¡»‹wd. òéæš

thG« jhtu§fŸ, ÃuhâfŸ, Vida cæçd§fŸ mid¤Â‰F« Mjhukhd r¡Â

NçaåläUªnj »il¡»‹wJ. Nçaåš 92% iA£u#‹, 7.8% Ëèa«, 0.2% Ïju

thÍ¡fŸ cŸsd. xU édho¡F 700 Ãšèa‹ l‹ iA£u#‹ vçªJ Ëèakhf

kh‰w¥gL»wJ. Nçaå‹ nk‰gu¥ò bt¥g ãiyahdJ Vw¤jhH 60000C. Nçaå‹

99

c£òw¤Â‹ ika¥gFÂæš xU nfho o»ç bršÁa° bt¥g« ãyÎ»wJ. Mdhš bgU

bto¥Ã‹ nghJ 10 Mæu« nfho o»ç bršÁa° bt¥g« btë¥g£lJ v‹whš f‰gid

brŒJ ghU§fŸ! vdnt Nçaå‹ mU»š bršY« v¥bghUS« clnd vçÍ‰W¡ fU»

éL«.

nfhŸfŸ (Planets): Nça¡ FL«g¤Âš x‹gJ nfhŸfŸ cŸsd. mit òj‹,

btŸë, òé, br›thŒ. éahH‹, rå, Ínud°, be¥oô‹ k‰W« òq£nlh MF«.

nfhŸfis mt‰¿‹ mik¥ig¡ bfh©L ghiw¡nfhŸfŸ, thÍ¡ nfhŸfŸ vd ÏU

ÃçÎfshf¥ Ãç¡fyh«. òj‹, btŸë, òé, br›thŒ M»a nfhŸfŸ Á¿a cUt¤Jl‹,

bgUksÎ ghiwfisÍ«, Á¿jsÎ thÍ¡fisÍ« bfh©LŸsd. vdnt Ïit

ghiw¡nfhŸfŸ vd miH¡f¥gL»‹wd. éahH‹, rå, Ínud°, be¥£ô‹ M»a

nfhŸfŸ bgça cUt¤Jl‹ bgUksÎ thÍ¡fisÍ« Á¿jsÎ ghiwfisÍ«

bfh©LŸsd. vdnt Ïit thÍ¡nfhŸfŸ vd miH¡f¥gL»‹wd. òS£nlhéš

thÍ¡fS« äf¡ Fë®ªj ãiyæš Âlkhf khÂç cŸsjhš Ïjid k£L« `gå¥gªJ’

v‹W miH¡»‹wd®.

Jiz¡ nfhŸfŸ (Satellite): rhoiy£ v‹D« brhšY¡F¥ Ã‹g‰Wgt‹ v‹W

bghUŸ. F¿¥Ã£l nfhŸfis¢ R‰¿¢ Áy Jiz¡ nfhŸfŸ R‰W»‹wd. nfhŸfnshL

rh®ªj mit NçaidÍ« R‰¿ tU»‹wd. òéæ‹ Jiz¡nfhŸ rªÂu‹. mjid¥

ngh‹W nkY« K¥gJ Jiz¡nfhŸfŸ Nça¡ FL«g¤Âš cŸsd. nfhŸfis¥ ngh‹nw

Jiz¡nfhŸfS¡F« Ra xë »ilahJ. Nça¡FL«g¤Âš Áy nfhŸfS¡F k£Lnk

Jiz¡nfhŸfŸ c©L.

rªÂu‹ (Moon): ÏJ òéæ‹ Jiz¡nfhŸ. ÏJ òéæ‹ mséš 1/80 g§F

k£LnkahF«. ÏJ òéæèUªJ 384,000 ».Û bjhiyéš cŸsJ. rªÂuå‹ é£l« 3480

».Û. rªÂu‹ j‹ m¢Áš RH‹W òéiaÍ« 27.3 eh£fëš R‰¿ tU»‹wJ. rªÂuD¡F¢

Ra xë »ilahJ. mj‹ xëÍ«, xë®Î« NçaåläUªJ ÃuÂgè¡f¥gLtnj MF«.

òéia¢ R‰¿ tU«nghJ mj‹ xU gFÂæš k£Lnk Nça xë gL«. òéæèUªJ

gh®¡F«nghJ xëéL« m¥gFÂ k£Lnk òy¥gL«. mkhthir¡F¥ ÃwF xëéG«

gFÂæ‹ msÎ mÂfç¤J¡ bfh©nl nghF«. bgs®zäa‹W KG¢ rªÂuD«

òéæèUªJ fhQ«nghJ xënahL bjçÍ«, bgs®zä¡F¥ ÃwF, rªÂuå‹ xëä¡f

gFÂæ‹ msÎ go¥goahf¡ FiwªJ bfh©nl bršY«. mL¤j mkhthiræš Û©L«

rªÂu‹ f©Q¡F¥ òy¥gLtÂšiy. mkhthir Kjš bgs®zä tiuæyhd fhy«

ts®Ãiw. bgs®zä Kjš mkhthir tiuæyhd fhy« njŒÃiwahF«.

thše£r¤Âu§fŸ (Comets ) : nfhkhÎl‹ öR¡fshš Md Ú©l thYl‹

Toa njh‰wnk thš e£r¤Âu«. Ït‰¿‰F Ú©l FW»a thšgFÂ c©L. ÚŸt£l¥

ghijæš ef®»‹wd. Ïit ÂObud X® xë¡ Ñ‰whf xU Áy édhofS¡F k£L«

Úo¡»‹wd. NçaD¡F mU»š bršY«nghJ mit òy¥gL«. thš e£r¤Âu§fŸ ÏU

tif¥g£lit.

100

1. F¿¥Ã£l Ïilbtëæš Û©L« Û©L« mikgit. Ahèæ‹ thše£r¤Âu«

Ïj‰F¢ Áwªj vL¤J¡fh£lhF«.

2. F¿¥Ã£l Ïilbtëæ‹¿ v¥nghnjD« mikgit.

nAèæ‹ thš e£r¤Âu« v‹gJ thš e£r¤Âu§fS¡FŸ òfœthŒªjJ MF«.

ÏJ 76 M©LfS¡F xU Kiw njh‹W«.

vç e£r¤Âu§fŸ (Meteors ) : Áy rka§fëš ÏuÎ¥ bghGÂš thåš Áy

xë¡f‰iw ngh‹w mik¥òfŸ fhz¥glyh«. Ïit FW»a neu¤Â‰nf òy¥gL«. Ïit

vç e£r¤Âu§fŸ vd¥gL»‹wd. Nça¡ FL«g¤Âš ÁW ÁW JfŸfŸ ngh‹W é©

bghU£fŸ xG§f‰w Kiwæš Áj¿¡ »l¡»‹wd. Ïit jå¤jå¡ bfh¤J¡fshf

mikªJŸsd. j‹ mad ÅÂæš R‰¿ tU«nghJ òéahdJ Áy rka§fëš Ït‰¿‹

mU»š tu neçL»wJ. m¥nghJ m¥bghU£fëš Áy äFªj ntf¤Jl‹ òéæ‹

tëk©ly¤Âš EiH»‹wd. òéæ‹ fh‰W k©lykhdJ mit EiHtij

vÂ®¡FKfkhf cuhŒéid c©lh¡F«. vdnt bt¥g« cUthF«. Ï›bt¥g¤Âdhš

m¥bghU£fŸ vçªJ éL»‹wd. mit thåš xë¡f‰iwfshf¤ ÂObud¥ òy¥g£L,

éiuéš kiwªJ éL»‹wd. x›bthU ehS« òéæ‹ tëk©ly¤Â‰FŸ äšèa‹

fz¡fhd vçe£r¤Âu§fŸ EiH»‹wd. mit òé¥gu¥ig milªjhš òé¡F bgU¤j

nrj« c©lhF«. Mdhš tëk©ly« vç e£r¤Âu§fëläUªJ òéia¡

fh¥gh‰W»‹wJ. tëk©ly¤ÂDŸ EiHªjJnk mit vçÍ©L kiwªJ éL»‹wd.

é©f‰fŸ mšyJ vçf‰fŸ (Meteorites) : bgça vç e£r¤Âu§fŸ

tëk©ly¤Â‰FŸ EiHªJ òÂa gu¥ig mil»‹wd. mit Âlkhd f‰fshf¥ òéæ‹

ÛJ éG»‹wd. Ïit é©f‰fŸ vd¥gL«.

v£k©£ nAènAè thš e£r¤Âu«

101

4.4 òé

4.4.1 òéæ‹ tot«:

braš

Nça¡ FL«g¤Âš òé g‰¿a Áw¥ò m«r§fis¥ g‰¿¡ fyªJiuahLf.

äf beL§fhykhf k¡fŸ òéahdJ j£ilahdJ vd e«Ã¡ bfh©oUªjd®.

g‹}W M©Lfshf cy»‹ gy gFÂfëš ãyÎ« ãiyfis¥ gh®¤jJ«, mDgt¤jhš

mt®fŸ j« m¿it¥ bgU¡»¡ bfh©l nghJ, òéahdJ j£ilahd gu¥gšy; nfhs

totkhdJ v‹gij cz®ªjd®.

».K. Mwh« ü‰wh©oš Ãjhfu° vD« »nu¡f m¿P® Kj‹ Kjyhf¥

òéahdJ cU©il totkhdJ vd ciu¤jh®. mç°lh£oš, tuhA«tu®, M®a¥g£lh,

nfhg®åf° M»nahU« Ïªj¡ fU¤ijna bfh©oUªjd®. Ã‹d® òéæ‹ tot« g‰¿a

v©z¤ijna k¡fŸ Ú©l fhykhf kwªJ é£ld®. bfhy«g° fhy¤Âšjh‹ mªj¡

fU¤J Û©L« myÁ Muha¥g£lJ. 1520 Ïš bkfšy‹ bt‰¿fukhf xnu Âiræš

f¥gèš gaâ¤J cyif¢ R‰¿ tªjh®. mj‹ Ã‹ òéæ‹ tot« g‰¿a filÁ

rªnjfK« Ô®ªjJ. òéæ‹ nfhs tot¤ij¥ òydh¡F« rh‹WfŸ gy cŸsd.

4.4.2 òéæ‹ RH‰Á (Rotation of the Earth)

òéæ‹ Ïu©L K¡»a ryd§fŸ - RHYjY«, Nçaid ty« tUjY« MF«.

òéahdJ mj‹ m¢Á‹ÛJ j‹åš jhnd nk‰»èUªJ »H¡fhf fofhu vÂ®¢ RH‰Áæš

RHš»‹wJ. mJ xU Kiw RHY« neu« xU ehŸ (24 kâ neu«) MF«. xU ehëš gfY«,

ÏuÎ« mik»‹wd. äf¡ Fiwªj ÚsKila é£l¤Â‹ ÛJ xnu Óuhf¥ òé RH‹W

tUtj‰F¢ RH‰Á (rotation) v‹W bga®. tl, bj‹ JUt§fis Ïiz¡F« nfhL óäæ‹

RH‰Á m¢R (axis of the rotation) vd¥gL«.

4.4.3 òéæ‹ msÎ (Size)

».K. _‹wh« ü‰wh©oš Vungh°jÜ° v‹w m¿P® òéæ‹ mséid

ã®zæ¡f Kj‹ Kiwahf Ka‰ÁfŸ nk‰bfh©lh®. òéahdJ nfhs totkhdJ.

Mdhš ÏJ X® c©ikahd nfhskšy. mJ JUt¥ gFÂfëš Á¿J j£ilahfÎ«,

ók¤Âa nuif¥ gFÂæš Á¿J òil¥òlD« fhz¥gL»‹wJ. Ï›tik¥ig `òé tot«’

(Geoid) v‹»nwh«. vdnt òé `òé tot«’ bfh©lJ.

òéahdJ xU ÚŸt£l¥ghijæš Nçaid¢ R‰¿ tU»‹wJ. Ïªj ÚŸt£l¥

ghijæš R‰Wifæš òé NçaD¡F äf mU»š mikÍ«nghJ mJ bgçËèa‹

(perihelion) vd¥gL«. NçaåläUªJ mÂf¤ bjhiyéš mikÍ«nghJ mJ m¥Ëèa‹

(Aphelion) vd¥gL«. bgçËèa‹ ãiy #dtç Mu«g¤Âš mikÍ«. m¥nghJ òé

102

NçaåläUªJ 146.4 äšèa‹ ».Û bjhiyéš mik»‹wJ. m¥Ëèa‹ ãiy #]iy

Mu«g¤Âš mikÍ«. m¥nghJ bjhiyÎ 151.2 äšèa‹ ».Û. MF«. Ïnj ngh‹W rªÂu‹

òéia x£o ÚŸt£l¥ ghijæš R‰¿tU«nghJ òé¡F mU»Y« òéia é£L mÂf¤

bjhiyéY« miktJ Kiwna bgçÉ (perigee) m¥nghÉ (Appogee) ãiyfshF«.

NçaåläUªJjh‹ òé¡F xë »il¡»wJ. òé j‹ m¢Áš RH‹W (24 kâ

neu¤Âš) xUKiw j‹åš jhnd R‰¿ Ko¡F«nghJ gfY«, ÏuÎ« mL¤jL¤J

kh¿tU«. òé RHyhÂU¡Fkhæ‹, NçaD¡F vÂnuÍŸs gFÂfŸ bjhl®ªJ nk‹nkY«

bt¥gkilªJ bfh©nl ÏU¡F«. m§F v¥nghJ« gfyhfnt ÏU¡F«. kWg¡f¤ÂYŸs

gFÂfëš v¥nghJ« Ïuthfnt ÏU¡F«. mit bk‹nkY« Fë®ªJ bfh©nlæU¡F«.

òéæ‹ RH‰Á fhuzkhfnt gfY«, ÏuÎ« kh¿ kh¿ V‰gL»‹wd.

òéæ‹ m¢R neuhdjšy. mJ »il¤js¤Âš ÏUªJ 66 1/20 Í« br§F¤J¤

js¤ÂèUªJ 23 1/20 Í« rhŒªÂU¡»wJ. òéæ‹ m¢R Ï›thW rhŒªJ ÏU¥gjhš Áy

éisÎfŸ V‰gL»‹wd. òéæ‹ m¢R neuhf ÏU¡Fkhdhš òéæš všyh Ïl§fëY«

M©L KGtJ« x›bthU ehS« kh¿ kh¿ 12 kâneu« gfyhfÎ«, 12 kâ neu«

ÏuthfÎ« ÏU¡F«. x›bthU ehS« Nça‹ xnu neu¤Âš cÂ¤J xnu neu¤Âš kiwÍ«.

Mdhš m¢R rhŒªÂU¥gjdhš, gfš, ÏuÎ bghGJfë‹ Ú£Áæš khWghLfŸ

mik»‹wd. Ïªj¥ gfš, ÏuÎ Ús khWghLfŸ fhuzkhf¥ gUt¡fhy§fŸ

V‰gL»‹wd.

4.4.4 òé Nçaid ty« tUjš (Revolution)

braš

òé khÂç k‰W« lh®¢ és¡if it¤J ÏuÎ gfš V‰gLtij brŒJ f‰wš.

òéahdJ j‹Dila ÚŸt£l¥ ghijæš mad ÅÂæš, Xuh©L fhy¤Âš (365

1/4 eh£fëš) xUKiw Nçaid¢ R‰¿ tU»wJ. Ïj‹ éisthf¥ gUt¡ fhy§fŸ

V‰gL»‹wd. mj‹ m¢rhdJ br§F¤J¤ js¤ÂèUªJ 23 1/20 rhŒªJ« òéæ‹ gšntW

ãiyfëš gšntW m£rnuif Nçaå‹ fÂ®fis¥ bgW»‹wd. vdnt x›bthU

gUt¤ÂY« gfš ÏuÎ Ú£Á khWgL»‹wd.

gUt¡fhy§fŸ: gfš ÏuÎ¥bghGÂ‹ Ús« Ïl¤Â‰F Ïl« ntWgL»‹wJ. xnu

Ïl¤Âš Tl gfš ÏuÎ neu« M©L KGtJ« xnu khÂçahŒ Ïšiy. gUt¤Â‰F¥

gUt« khWgL»‹wJ. X® M©oid eh‹F gUt§fshf¥ Ãç¡fyh«.

trªjfhy« - (spring)

nfhilfhy« - (summer)

ÏiyÍÂ®fhy« - (Autumn)

Fë®fhy« - (Winter)

103

òé Nçaid¢ R‰¿ tU«nghJ Áy F¿¥Ã£l khj§fëš tlmiu¡nfhskhdJ

NçaD¡F vÂnu mikªJ nfhil¥gUt¤Âid mDgé¡F«. F¿¥Ã£l Áy khj§fëš

òéæ‹ bj‹miu¡ nfhskhdJ NçaD¡F vÂnu mikªJ nfhilia mDgé¡F«.

#]‹ 21 - Ïš tlJUt« Nçaid neh¡»¢ rhŒªJŸsJ. bj‹ JUt«

NçaåläUªJ mÂf¤ bjhiyéš mik»‹wJ. tlJUt¥ gFÂæš bjhl®ªJ gfš

bghGJ«, bj‹ JUt¥gFÂæš bjhl®ªJ ÏuÎ¥ bghGJ« V‰gL»‹wd. Nçaå‹

br§F¤J¡ fÂ®fŸ 23 1/20 tl¡F flfnuifæš éG»‹wd. tlmiu¡nfhs¤Âš

bgU«gFÂ Nçaid neh¡» ÏU¥gjhš gf‰bghGJ Ú©ljhfÎ«, bj‹miu¡ nfhs¤Âš

ÏuÎ¥bghGJ Ú©ljhfÎ« ãyÎ«. #]‹ khj¤Âš tlmiu¡nfhs¤Âš nfhil¥gUtK«,

bj‹miu¡ nfhs¤Âš Fë®¥gUtK« ãyÎ«.

#&‹ 21-¡F¥ ÃwF Nça‹ bj‰F neh¡»¤ ÂU«òtJnghš njh‹W«. bj‰fhf

efU« Nça‹ br¥l«g® 23 Ïš ók¤Âa nuifia¡ flªJ bj‹miu¡ nfhs¤Âš

EiHÍ«. nkY« bj‰fhf¢ bršY« Nça‹ or«g® 22 Ïš kfu nuifæš ÃufhÁ¡F«. Ã‹

tl¡fhf¤ÂU«ò«. efU«nghJ kh®¢ 21 Ïš Û©L« ók¤Âa nuifia¡ fl¡F«. Ï›thW

flf nuif¡F«, kfu nuif¡F« Ïil¥g£l gFÂæš gUtkhWghLfŸ c©lh»‹wd.

òé jhD« R‰¿¡ bfh©L NçaidÍ« R‰W«nghJ gy khWg£l ãiyfëš mik»wJ.

mjdhš Nça‹ Ïl« bga®tJ nghy¤ njh‹W«.

vdnt, gUt¡fhy§fŸ mika òéæ‹ rhŒthd m¢R, ÚŸt£l¥ ghijæš

khwhkš òé Nçaid ty« tUjš M»ait fhuzkhf mik»wJ. Ïit nr®ªJ

bra‰g£L, òéæ‹ Óuhd gUtkhWjšfis V‰gL¤J»‹wd.

RU¡fkhf, M®¡o¡ k‰W« m©lh®o¡ gFÂfëš mikªJŸs ehLfëš e«

eh£oYŸs gUtfhy ntWghLfis¥ nghš fhz¥gLtÂšiy. m‹whl« ãfG«, rkkhd

ÏuÎ, gfY¡F¥ gÂyhf Ú©l ÏuÎ«, FW»a nfhil fhyK« ãyÎ»‹wd.

nfhilæY«Tl Nçaå‹ rhŒthd fÂ®fns m¥gFÂæš éGtjhš mªj Ïl§fë‹

bt¥gãiy äf¡ Fiwthfnt fhz¥gL»‹wd. m§F nfhilfhy«, Fë®fhy« M»a

ÏU gUt§fŸ k£L« c©L.

braš

»ufz§fë‹ nghJ òé, rªÂu‹ k‰W« Nçaå‹ Ïa¡f§fisÍ«, ãiyfisÍ«

m¿ªJ bfhŸs khzt®fns tF¥giwæš, j§fisna khÂçfshŒ ga‹gL¤Â

brŒJ f‰wš _y« òçªJ bfhŸs nt©L«.

»ufz§fŸ: `»ufz«’ v‹gJ é© btërh®ªj bghUŸ, Ï‹bdhU bghUë‹

ãHY¡FŸ tU«bghGJ òéæ‹ ãHY« ãyé‹ ãHY« é©btëæš éG»‹wd. òéæ‹

NHèš ãyÎ tU«bghGJ mšyJ ãyé‹ ãHèš òé tU«bghGJ xëkiw¥ò ãfœ¢Á

V‰gL»wJ.

òéahdJ NçaD¡F«, rªÂuD¡F« Ïilæš tU«bghGJ òéæ‹ ãHš

rªÂuåš éGtjhš rªÂu»ufz« V‰gL»wJ. K¥gJ ãäl§fS¡Fnkš V‰gl¡

ToajhF«.

104

tisa Nça xëkiw¥ò

rªÂu‹ òé¡F« NçaD¡F« Ïilæš tU«bghGJ rªÂuå‹ ãHš òéæ‹ ÛJ

Á¿J neu« gotjhš Nça»ufz« V‰gL»wJ. rªÂuå‹ ãHš 300 ».Û.¡F nkš

òé¥gu¥Ã‹ nkš éGtÂšiy.

4.4.5 òéÍ« cæçdK«

Ú®, ãy«, fh‰W M»at‰whš MdJ eh« thG« cyf«. Kj‹Kjèš cyf«

njh‹¿anghJ ÚU«, ãyK«, fh‰W« Ïšiy. òé¥gªJ xU beU¥ò¡ nfhskhf¢

NçaåläUªJ ÃçªJ br‹W, F¿¥Ã£l bjhiyéš ãiy¡bfh©L Nçaid¢ R‰w

Mu«Ã¤jJ. òé k£Lkšy, Nçaid¢ R‰W« všyh¡ nfhŸfS« njh‹¿a tuyhW

ÏJjh‹.

òé cUthd éj«

m©lbtëæš ÏUªj mid¤J¥ bghUŸfS« xU khbgU« nfhskhf ÏUªjJ.

ÂObu‹W xU bgça bto¥ò ãfœªjJ. m¥nghJ 10 Mæu« nfho o»ç bršÁa° bt¥g«

btë¥g£lJ. ÏJ f‰gid¡F« v£lhj mÂga§fukhd bt¥gkhF«. mªj rka¤Âš

m©l¤Âš ÏUªjJ x‹nw x‹Wjh‹. mJ khbgU« xëahF«.

m©lbtë Fë®¢Á milªjnghJ ònuh£lh‹fŸ, vy¡£uh‹fŸ, ãô£uh‹fŸ

M»ait njh‹¿d. Ïit x‹¿izªJ Kjš mQ¡fŸ cUth»d. Ï›tQ¡fŸ

bgU«ghY« iA£u#‹ k‰W« Ëèa« mQ¡fshf ÏUªjd. Áy è¤Âa« mQ¡fS«

ÏUªjd.

<®¥ò éir Ïªj mQ¡fis¥ Ãu«kh©lkhd thÍ nkf§fshf M¡»aJ.

Ï›thÍ nkf§fŸ Ã‹d® e£r¤Âu k©ly§fshæd. x›bthU k©ly¤Â‹ cŸnsÍ«

<®¥ò éir brŒa¥g£L mQ¡fis nkY« beU§f¢ brŒJ ÁWÁW thÍ nkf§fis

cUth¡»aJ. Ïit, RU§fÎ«, RHyÎ«, bt¥gkilaÎ« bjhl§»d.

m¡nlhg® 3, 2005 Nça »ufz« KG Nça xëkiw¥ò

105

xU thÍnkf¤Â‹ ika¥ gFÂæš ÏUªj iA£u#‹, ÂObu‹W Ëèakhf khw¤

bjhl§»aJ. Ï¥go m¥gFÂ bt¥g« k‰W« xë M‰wš V‰g£L beU¥ò¡ nfhskhf

kh¿aJ. Ï›thW Nça‹ njh‹¿aJ.

Nçaid¢ R‰¿tªj thÍ nkf¤ÂèUªj mQ¡fŸ x‹¿izªJ ÁW f‰fsh»d.

mªj ÁW f‰fŸ x‹¿izªJ ÁW ghiwfsh»d. mit x‹¿izªJ bgU«

ghiwfsh»d. m¥go cUthd bgU«ghiw jh‹ òéahF«.

Mu«g¤Âš jhŒ e£r¤Âukhd Nçaid¥ ngh‹nw beU¥ò¡ nfhskhf ÏUªj òé,

nfho¡ fz¡fhd M©Lfshf bkšy bkšy Fë®ªJ, mÂš ÏUªj thÍ¡fŸ Fë®¢Á

milªJ ÂutkhfÎ« (flšgFÂfshf), ÂlkhfÎ« (ãy¥gFÂfshf), thÍ¡fshfÎ«

(tëk©ly¥ gFÂfshf) kh¿ Ï‹¿U¡F«, Ïªj ãiyia milªjJ. k‰w nfhŸfis¥

nghš mšyhJ NçaåèUªJ F¿¥Ã£l öu¤Âš tªJ òé ãiy bg‰wjhš, Ïj‹

òép®¥ò éir msÎ«, k‰w Ïa‰if NœãiyfS«, cæçd§fŸ njh‹¿ thœtj‰F

cfªj Ïlkhf Ïjid kh‰¿é£ld.

òéæ‹ nk‰gu¥ò _‹¿š Ïu©L gFÂ ÚuhY«, xU gFÂ ãy¤jhY«

NH¥g£LŸsJ. ÚçY«, ãy¤ÂYkhf cæçd§fŸ njh‹w Mu«Ã¤jd. Ïurhad

nr®¡ifæ‹ fhuzkhf¢ (Á¿ajhf Mu«Ã¤j) flèš Áy E©QæçfŸ njh‹¿d. mªj

E©QæçfŸ fhy¥ ngh¡»š (nfho¡ fz¡fhd M©Lfëš) gçzhk ts®¢ÁailªJ

jhtu§fshf, gwitfshf, éy§Ffshf, kåj®fshf cUkh¿d. Ïit Ïa‰if

m¿éaš m¿P® lh®é‹ cæçd§fë‹ tuyh‰iw MuhŒªjj‹ gadhf¡ »il¤j

m¿éaš c©ikfŸ MF«. òé njh‹¿ Rkh® 4.5 Ãšèa‹ M©LfŸ M»‹wd.

òé v‹gJ gy bjhFÂfis cŸsl¡»aJ. Ïj‹ nk‰gu¥Ãš f‰nfhsK«, Ú®¡

nfhsK«, mt‰iw¢ R‰¿ thÍ¡fshyhd të¡nfhsK« fhz¥gL»‹wd.

flšgFÂahdJ òéæ‹ gu¥Ãš 71 rjÅjK«, f©l¥gFÂahdJ 29 rjÅjK« guªJ

fhz¥gL»‹wd.

kåj‹ gy tif¥g£l jhtu§fŸ, ÃuhâfŸ ngh‹w cæçd§fS¡F¥ òéæ‹

ãy¥gFÂahdJ thœélkhf és§F»wJ. Ï¥gFÂna f‰nfhs« vd¥gL«. bj‹ miu¡

nfhs¤Â‹ bgU«gFÂ Ú®gFÂahF«. tl miu¡nfhs¤Â‹ bgU«gFÂ ãy¥gFÂahF«.

4.5 f©l ef®Î¡ nfh£ghL / ãyéaš gyiffŸ

òéæ‹ nk‰gu¥Ãš bjhl®ªJ f©l§fŸ tl¡F neh¡»Í«, »il k£lkhfÎ«

ef®ªJ bfh©nl ÏU¡»wJ v‹w nfh£gh£oid 1912 M« M©nl MšÃu£ bt¡d®

(b#®kåa éŠPhå) cy»‰F vL¤Jiu¤jh®. mtuJ T‰W¥go, 200 äšèa‹

M©LfS¡F K‹ cy»š xnu xU khbgU« f©l« ÏUªjJ v‹W« m¡f©l¤Â‰F¥

`ghŠÁah’ v‹W« bgaçl¥g£oUªjJ. ghŠÁahit¢ R‰¿ÍŸs cy»‹ xnu bgU§flš

gFÂ¡F¥ `ghªjyhrh’ v‹W bgaçl¥g£lJ. Ã‹d® `ghŠÁah’ v‹w xnu f©l« gy Á¿a

106

f©l§fshf cilgl¤ Jt§», m›él¤ijé£L ef®ªJ j‰nghija ÏU¥Ãl¤ij

milªÂU¡fyh« v‹W òéæaš m¿P®fŸ fUJ»‹wd®.

òéæ‹ nknyh£L¥ gFÂ, Âl¥ ghiwfshš MdJ. flyoÍ« ghiwfshš Mdnj.

òéæ‹ nknyhL òéia¢ R‰¿ ngh®¤j¥g£LŸs xU ngh®itia¥ ngh‹wJ mšy;

cilªj ghiw¤ J©Lfis x‹W nr®¤jJ ngh‹w mik¥Ãid¡ bfh©lJ. x›bthU

Âl¥ghiw¤ J©L« xU j£L (plate) vd¥gL»wJ. J©LfŸ nrUäl« j£Lfë‹ éë«ò

(plate boundaries) vd¥gL»wJ. Ï¤j£LfŸ ãiyahdit mšy. Ïl« bga®ªJ

bfh©oU¥git (drift) mšyJ ef®ªJ bfh©nl ÏU¥git. vdnt f©l§fS«, flyo¥

ghiwfS« ef®ªJ bfh©nl cŸsd. vdnt f©l¥ngh¡F nfh£ghL k‰W« flšjiu

éçth¡f« M»a nfh£ghLfë‹ mo¥gilæš xU òÂa nfh£ghL x‹W

btëæl¥g£lJ. m¡nfh£gh£o‰F `ãyéaš gyif¡ nfh£ghL’ v‹W bgaçl¥g£lJ.

braš

xëCLUÎ« jhŸ Ïu©oš cyf òwtçãytiu¥ gl¤ij tiuªJ, x‹¿š

f©l§fisÍ«, k‰bwh‹¿š ãyéaš gyiffisÍ« tiuªJ OHP-æ‹ _y«

x‹¿‹ nkš x‹iw¥ bghU¤Â¥ gh®. v‹d cz®»nwh«?

bgUªj£Lfë‹ nk‰gu¥Ãš f©l§fS« bgU§flšfS« guéÍŸsd. rh‹whf

ÏªÂa - M°Ânuèa¥ bgUªj£oš ÏªÂa¤ Jiz¡ f©lK« M°Ânuèa f©lK«,

ÏªÂa¥ bgU§flè‹ bgU«gFÂÍ« cŸsd. Ï¥bgUªj£LfŸ ef®ªJ Ïl« bgaU«nghJ

mÂš ml§»a f©l§fS«, flšfS« Ïl« bga®»‹wd. Ïijna f©l§fë‹

Ïl¥bga®¢Á v‹»nwh«. Ï¤j£LfŸ xnu Âiræš ef®tÂšiy. Rkh® 4 nfho

M©LfS¡F K‹ng ÏªÂah j‰nghJŸs Ïl¤ÂèUªJ 2000 Kjš 4000 ».Û. bj‰F,

bj‹ nk‰F Âiræš ÏUªÂU¡fyh« v‹W C»¡f¥gL»wJ.

ãyéaš gyiffS« mt‰¿‹ ef®ÎfS«

107

Ïj‰fhd òéæaš Mjhu§fŸ ãiwant

cŸsd. Ï¥nghJ Ïkakiy cŸs gFÂæš bl¤Â°

(Tethys) vD« flš ÏUªjJ. m‹iwa ÏªÂa¤j£L

tl¡F, tl»H¡»š ef®ªJ bl¤Â° flè‹

tlòwäUªj MÁa¤j£Ll‹ K£lK£l, bl¤Â°

flš ö®ªJ nghŒ m¡flyoæš cUth»a goÎ¥

ghiwfŸ, bjhl®ªJ V‰g£l mG¤j« fhuzkhf

ko¥òfS¡F cŸsh» kiyahf (Ïkakiy) ca®ªjd.

m‹iw¡F¥ bgU§flyhf ÏUªjJ Ï‹W cy»‹

äf¥ bgça kiy¤ bjhluhf cUth»ÍŸsJ.

kW¡fKoahj òéæaš rh‹Wfshš (Geological evi-

dence) Ïªj¥ òéæaš tuyhW cWÂ

brŒa¥g£LŸsJ.

Ïj‰F vÂ® khwhf Ï‹W gy »nyh

Û£l®fS¡F m¥ghš ÃçªJ »l¡F« bj‹

mbkç¡fhÎ«, M¥Ãç¡fhÎ« Áy nfho

M©LfS¡F K‹dhš x£oæUªjd. tiugl¤Âš bj‹mbkç¡fhé‹ »H¡F¡

fiuiaÍ«, M¥Ãç¡fhé‹ nk‰F¡ fiuiaÍ« bghU¤Â¥ gh®¤jhš rh‹W bjëÎgL«.

ÃçªÂUªj f©l§fŸ ÏiztJ«, (ÏªÂah - MÁah) ÏizªÂUªj f©l§fŸ

ÃçtJ« (bj‹ mbkç¡fh - M¥Ãç¡fh) flš gFÂ kiyahtJ« (bl¤Â° - Ïka«), e«

òéæ‹ tuyh‰¿š ãfG« éa¤jF ãfœ¢ÁfŸ. Mdhš Ïit XçU eh£fënyh -

M©Lfënyh ãfœgit mšy. Áy nfho M©Lfëš ãfœ»‹wd.

cy»‹ bgU«ghyhd ãyeL¡f§fŸ ãyéaš gyiffŸ nkhJ»‹w všiy¥

gFÂfëš cUth»‹wd. j£LfŸ ef®tJ bjhl®ªJ bfh©Ljh‹ ÏU¡»‹wd.

gyiffë‹ Ñœ¥gu¥Ãš V‰gl¡ Toa bt¥g Únuh£l§fŸ gyiffis¥ gšntW

Âirfëš ef®tj‰F¡ fhuzkh»‹wd. Ïu©L gyiffŸ ef®é‹nghJ gyiffŸ

x‹Wl‹ x‹W nkhjhkš éy»¢ bršY«bghGJ bgU§flš jiuéç¡f« V‰gL»wJ.

M¥Ãç¡f¤j£LfŸ tl¡F¥ òwkhf ef®tjhš, k¤Âa jiu¡flš gFÂ¡F¤ ju¡Toa

mG¤j¤Â‹ fhuzkhf Mš¥° kiyæ‹ cau« M©L¡F M©L mÂfç¤J tU»wJ.

»H¡fh¥Ãç¡fhéèUªJ br§flš, rh¡flš k‰W« n#h®lh‹ eÂ tiu cŸs gFÂ vÂ®

fhy¤Âš xU òÂa rK¤Âukhf khW« thŒ¥òŸsJ. gy kh‰w§fŸ,

ãfœªJbfh©oUªjhY« Ï¤Jiwæš Ï‹dK« MŒÎfŸ nk‰bfhŸs¥g£L tU»‹wd.

4.6 òé ãy¤njh‰w§fŸ

òé¥gu¥Ã‹ ÛJ fhz¥gL« nkLgŸs§fisna bghJthf eh« ãy¤njh‰w§fŸ

v‹»nwh«. Ï¥òé¥gu¥Ãš eh« thG« ãy¥gFÂ nklhfÎ«, flšgFÂ gŸskhfÎ«

fh£Áaë¥gJ f©TL. ãy¤ njh‰w¤jhš fhz¥gL« nt‰Wikfis¥ bghW¤J

ãy¤njh‰w§fis _‹W tifahf tçir¥gL¤jyh«.

f©l ef®édhšÏªÂahé‹ j‰nghija

108

1. Kjšãiy ãy¤njh‰w§fŸ - f©l§fŸ, flšfŸ.

2. Ïu©lh« ãiy ãy¤njh‰w§fŸ - kiyfŸ, ÕlóäfŸ, rkbtëfŸ

3. _‹wh« ãiy ãy¤njh‰w§fŸ - F‹WfŸ, gŸs¤jh¡FfŸ

nk‰f©l _‹¿DŸ VnjD« x‹¿š ãy¤njh‰w§fŸ mikÍ«. Mifahš Ïit

_‹nw kiyfŸ, ÕlóäfŸ, rkbtëfŸ ngh‹w cy»‹ jiyaha ãy¤njh‰w§fŸ

cŸsl¡»a xU bjhFÂ MF«.

4.6.1 kiyfŸ

òé¥gu¥Ã‹ÛJ fhz¥gL« bgU« ãy¤njh‰w§fëš “kiyfŸ”, mÂf cau«

äFªj ãy¤njh‰w§fŸ MF«. kiyfë‹ rçÎ, cau«, njh‰w§fŸ M»at‰¿‹

mo¥gilæš kiyfŸ tiuaW¡f¥gL»‹wd. ãy¥gu¥Ãš kiyfë‹ gutš 27 rjÅj«

MF«. fhyãiyia¥ bgUkséš ghÂ¡F« ãy¤njh‰w« ÏJ. cy»YŸs všyh K¡»a

kiy mik¥òfS« éš ngh‹w mik¥ig¡ bfh©LŸsd. kiyfë‹ mik¥ig¥

bghW¤J eh‹F K¡»a¥ ÃçÎfshf Ãç¡fyh«. mit,

1. ko¥ò kiyfŸ

2. Ã©l kiyfŸ

3. vçkiyfŸ

4. vŠÁa kiyfŸ

ko¥ò kiyfŸ: Ïkakiy, MutšÄ°, Mš¥°, uh¡Ñ° Kjèait ko¥ò

kiy¤bjhluhF«. òéæ‹ ÑnH fhz¥gL« ghiwæL¡Ffëš V‰gL« mG¤j« k‰W«

»il mirÎfë‹ fhuzkhf ko¥ò kiyfŸ V‰gL»‹wd. ko¥ò kiyfë‹ ghiwfŸ

bghJthf¥ goÎ¥ ghiwfshF«.

braš

Ïkakiyæ‹ K¡»a¤Jt« k‰W« mj‹ Áfu§fŸ / nfhil thêl§fŸ g‰¿ xU

brŒÂ¤bjhF¥ò jahç¡f.

Ã©l kiyfŸ: ÏªÂahé‹ éªÂa kiy, Inuh¥ghé‹ t#°, Ãsh¡ ~guu°£

Kjèa kiyfŸ Ã©l kiyfŸ MF«. ÏUjhœ ãy§fS¡F Ïilna cŸs caukhd X®

ca®ãy¥gFÂna Ã©lkiy vd¥gL«. kiyæ‹ c¢Á¥ gFÂ rkkhfnt cŸsJ. òéæ‹

nk‰gu¥Ãš Áy gFÂfëš V‰gL« ÏGéirahš ãy¤Âš Ñwš mšyJ bto¥ò

V‰gL»wJ. Ï›bto¥ng ÃsthF« (Fault) Ïizahf mikªJŸs ÏU ÃsÎfS¡F

Ïilna cŸs ãy¥gFÂ ãymirÎfë‹ fhuzkhf ca®¤j¥gLtjhš Ã©lkiy

njh‹W»wJ. ÃsÎfS¡F Ïilna cŸs gFÂ jhœªjhš ÃsÎ gŸs¤jh¡F V‰gL«

(c.«.) Ãsh¡ ~guh°£ kiy¡F« t#° kiy¡F« Ïilna ÏU¡F« iu‹ gŸs¤jh¡F

ÃsÎgŸs¤jh¡fhF«.

109

vçkiyfŸ: #¥ghå‹ òfœbg‰w ~Ãôíakh, Ï¤jhèa‹ btRéa°

M©oì‹ Á«guhnrh, nfh«glh gh¡ì Kjèad vçkiyfŸ MF«. bghJthŒ¡ T«ò

tot¤ij¥ bg‰¿U¡F«. ko¥ò kiyfŸ mikªJŸs gFÂæš vçkiyfŸ äFÂ.

òéæ‹ ÑnH btFMH¤Âš cŸs ghiwfŸ ghFngh‹W bfhÂ¤J¡

bfh©oU¡F«. Ïj‰F¥ ghiw¡ FH«ò v‹W bga®. Ï¡FH«ò òénah£o‹ xU ÁW

Jthu« mšyJ ÃsÎ têahŒ nkny tªJ ciwtjhš Ï«kiyfŸ njh‹W»‹wd.

vçkiyæ‹ thŒ bghJthf t£l tot¤ij¥ bg‰¿U¡F«. vçkiy thŒ »nul® (crater)

v‹W miH¡f¥gL»wJ.

vŠÁa kiyfŸ: °fh£yhªÂ‹ ca® ãy§fŸ, °bgæå‹ k¤Âa kiyfŸ

mbkç¡f I¡»a ehLfë‹ nk‰F Õl óäfëš fhz¥gL« kiyfŸ vŠÁa kiyfshF«.

MW, fh‰W, gåahW ngh‹w gy Ïa‰if¢ brašfshš R‰W¥òw¥gFÂ mç¤J¤

jhœ¤j¥g£l Ã‹d® bghJ k£l¤Â‰F nkyhf ã‹W bfh©oU¡F« ca® ãy¥gu¥igna

kiyfŸ v‹g®. fod¥ ghiwahdjhš, mç¥Ã‰F c£glhkš Úo¤J ã‰»‹wd.

kiyfŸ mitfë‹ mik¥ò, msÎ, Ït‰iw¥ bghW¤J nkY« gy tifahf¥

Ãç¡fyh«.

1. fh®oyuh¡fŸ

xU kiy¥ Ãunjr¤Âš gyéj cau§fSl‹ Toa kiyfS«, bjhl®fS«

ÏU¡Fnkahdhš m¥Ãunjr« fh®oyuh¡fŸ vd¥gL«. (vfh.) tl mbkç¡fhéYŸs uh¡»

kiy.

2. ì°l«

Ïitfëš gy kiy¤ bjhl®fŸ fhz¥gL«. gŸs¤jh¡FfS«, bjhl®fS«

xG§fhd mik¥ig¥ bg‰¿U¡F«. Ïkakiy¤ bjhl® - MÁah.

3. r§»è

kiy¤ bjhl®fŸ r§»è ngh‹W tçirahf¡ fhz¥gL«. (vfh.) bgid‹

r§»è¤ bjhl® - I¡»a¡ FoauR.

4. kiy¤ bjhl®

kiyfŸ ÚŸ th¡F mik¥ig¥ bg‰¿U¡F«. (vfh.) M©O° kiy¤bjhl® -

bj‹ mbkç¡fh.

5. T£l«

t£lkhfnth mšyJ T£lkhfnth fhz¥gL«. (vfh.) ghÛ® Ko¢R - MÁah.

110

6. bjhl®F‹W

ko¥ò, ÃsÎ ghiwfëš V‰gL«nghJ éš ngh‹w mik¥ig¥ bg‰¿U¡F«. (vfh.)

Mutšè¡ F‹WfŸ - ÏªÂah.

7. Áfu«

caukhd CÁtot« mšyJ bkh£ilahd tot¤ij¥ bg‰¿U¡F«. (vfh.)

vtbu°£ - Ïkakiy¤bjhl®.

4.6.2 ÕlóäfŸ

j¡fhz Õlóä, MÁahé‹ Âbg¤ Õlóä, bj‹ mbkç¡fhé‹ <¡btlh®,

bghèéah Õlóä Kjèad Õlóäfëš ÁythF«. bk‹ rçthd éë«òfSl‹ mf‹w

gu¥òl‹ Toa flš k£l¤ÂèUªJ ca®ªJŸs ãy¥gFÂia¥ Õlóä v‹g®. Õlóäfë‹

všyh¥ gFÂfS« flš k£l¤Â‰F nkš ca®ªJŸsd. flš k£l¤ÂèUªJ Rkh® 600

Û£l®¡F nkš ca®ªJŸsd.

cy»YŸs Õlóäfis _‹W tif¥ gL¤jyh«.

1. kiyæil¥ Õlóä,

2. kiyao¥ Õlóä

3. f©l Õlóä

1. Õlóäia¢ R‰¿ kiyfŸ mikÍkhæ‹ mJ kiyæil¥ Õlóä MF«. Ï¥Õlóä

cau« ä¡fjhf ÏU¡F«. (c«. ) Âbg¤ Õlóä.

2. kiyfë‹ mothu¤Âš Mu«Ã¤J mf‹W bršY« ca®ãy¥ gFÂna kiyao

ÕlóäahF«. xU g¡f¤Âš kiyÍ« kWg¡f¤Âš rkbtë mšyJ flY«

fhz¥gL»wJ. (c«.) glnfhåah Õlóä, nfha«ò¤ö® Õlóä (Úy»ç kiy¡F«,

»H¡F¡ f‰fiu rkbtë¡F« Ïilna mikªJŸsJ).

3. f©l¤Â‹ bgU« gu¥Ãš éçªJ »l¡F« Õlóäia¡ f©lÕlóä v‹g®.

M¥Ãç¡fhé‹ bgU«gFÂ, mnuÃah, °bgæ‹, »ß‹yhªJ Kjèad f©l¥

ÕlóäfshF«. j¡fhz Õlóä yhththš c©lh¡f¥g£l f©l ÕlóäahF«.

4.6.3 rkbtëfŸ

f§if¢ rkbtëfŸ, ÏªÂa¡ fl‰fiu¢ rkbtë, irÕça¢rkbtë, mnkrh‹

rkbtëfŸ, Ód¢ rkbtëfŸ, Inuh¥ghé‹ bgU« jhœ ãy§fŸ cy»‹ K¡»a¢

rkbtëfŸ MF«. jhœthdJ«, Vw¡Fiwa xnu k£l¤Âš cŸsJ« guªJ éçªJ

»l¥gJkhd ãynk rkbtë vd¥gL«. Ïªj¢ rkbtëfëš k¡fŸ bjhif ml®¤Â äFÂ.

Ú® tsK«, ãytsK« xU§»izªJ fhz¥gLtjhš ntsh©ik brê¤J

fhz¥gL»wJ.

111

rkbtëfë‹ tif¥ghL: rkbtëfŸ mikªÂU¡F« Ïl«, fhyãiy,

mªãy§fŸ njh‹¿aéj« ngh‹w gy TWfis¡ bfh©L tif¥gL¤jyh«.

1. Áy Ïl§fëš f©l¤Â£L ca®¤j¥gLtjhš fl‰fiu¢ rkbtëfŸ mik»‹wd.

fliy mL¤J fhz¥bgW« rkbtë fl‰fiu¢ rkbtë (Coastal plain) v‹W bga®.

(c«.) ÏªÂah k‰W« bj‹ mbkç¡fhéš fhz¥gL«, fl‰fiu¢ rkbtë MF«.

2. xU fhy¤Âš ca®ªÂUªj ãy§fŸ ÁijtjdhY« Úç‹ mç¥ÃdhY« cau«

Fiwªj rkãy§fshf kh‰w¥gL»‹wd. Ï¤jifa¢ rkbtëfŸ mç¥Ãdhš V‰g£l

rk ãy§fŸ mšyJ bgå¥bsæ‹fŸ (peneplains) vd¥gL«. (c«.) tl»H¡F irÕça

rkbtë, Ã‹yhªÂ‹ jhœãy«.

3. rçÎ Fiwªj rkãy¥ gFÂ têahf XotU« MWfŸ RkªJ tU« t©lšk©

M‰W¥gLifæY«, btŸs¥ bgU¡F fhy¤ÂY« ÏUfiufis x£oÍ«, mL¤J«

goªJ rkbtëahf cUbtL¡F«. Ï¢rkbtëia t©lšk© rkbtë v‹g®. (c«.)

ÁªJ f§if¢ rktbë, äìÁÃ rkbtë, tlÓd¢ rkbtë; t©lš k©zhš

mikªj rkbtëfis¥ gythwhf¥ Ãç¡fyh«.

m) blšlh rkbtë

ÏJ M‰¿‹ bjhLthŒ gFÂæš mik»wJ. MW bfh©LtU« t©lšk©

m¥gFÂæš mL¡fL¡fhf¥ gÂªJ rk ãykh»wJ. ieš, iu‹, ÁªJ, f§if, fhéç

Kjèa MWfë‹ blšlh¡fŸ Ï¤jifa¢ rk btëfns MF«.

M) btŸs¢ rkbtë

M‰¿š btŸs« V‰gL«nghJ M‰¿‹ Ú® fiuflªJ ÏUòwK« guÎ»wJ. ÏJ

mo¡fo ãfG«nghJ M‰¿‹ ÏUòwK« goªJ rkbtëahf cUbtL¡»wJ. ÏJnt

btŸs¢ rkbtëahF« (c«.) f§if¢ rkbtë, Ath§nfh rkbtë.

blšlh rkbtë btŸs¢ rkbtë

112

Ï) kiyaot©lš rkbtë

kiyæèUªJ XotU« MWfŸ

jh« bfh©L tªj t©lšk©

bghU£fis kiyao thu¤Âš, rçÎ

ÂObu‹W Fiwtjhš m§F¥

goait¡F«. ÏJ bjhl®ªJ ãfG«nghJ

rkãy« x‹W cUbtL¡»wJ. (vfh.)

ÁªJ - f§if¢ rkbtë.

<) giHa t©lšk© rkbtë

tl ÏªÂa¢ rkbtë giHa

t©lšk© gFÂ. tl Ódh rkbtëfŸ,

<uh¡ rkbtëfŸ Kjèad t©lš k©zhš Mdit. Ïit xU fhy¤Âš

kiyaot©lšk© rkbtëahf ÏUªÂU¡fyh«.

4. gåahWfëdhY« gojš ãfG«. Ï¥gojèdhš rkãy« njh‹wyh«.

Ïj‰F¥ gåah‰W¢ rkbtë v‹W bga®. Ï¢rkbtëfS¡F¥ goÎbkhiu‹fŸ v‹W

bga® (c«.) tlmbkç¡fhé‹ tl gFÂ Ï›tif¢ rkbtëia¢ nr®ªjnj.

5. fh‰wo t©lš fh‰¿dhš goait¡f¥gL«nghJ nyha° rkbtëfŸ

V‰gL»‹wd. tlnk‰F Ódhéš nyha° rkbtë Áwªj vL¤J¡fh£lhF«.

6. VçfŸ têahŒ XotU« MWfŸ mit bfh©L tU« t©lš k©zhš

m›ntçfŸ go¥goahf ãu¥g¥g£L Vç ö®ªJ rkbtëahf khW« (c«.) fdlhéš

é‹åbg®¡ efU¡F¤ bj‰¡nf cŸs brGikahd bu£ (Red) M‰¿‹ toãy« mfhì°

Vç ö®ªJ mikªj rkãykhF«.

ãy¥gFÂæ‹ bkh¤j¥gu¥Ãš Rkh® 55% rkbtëfshF«. Ïªj¥ gFÂæš k£L«

cyf k¡fŸ bjhifæš 90% thœ»wh®fŸ.

braš

cdJ kht£l¤Âš mikªJŸs kiyfŸ, ÕlóäfŸ, rkbtëfŸ ngh‹w

ãy¤njh‰w§fis m¿ªJ bfhŸtj‰F fs¥gaz« nk‰bfh©L m¿¡if

jahç¡f.

4.6.4 ghiwfŸ

ghiwfŸ v‹gd bghU£fŸ gy xU§»izªJ mikªj ÏW¡fkhd Âlkhd

cæçè¡ T£L¥ bghU£fŸ MF«. Ïit _yf§fŸ, mQ¡fshyhdit. rhjhuzkhf¡

kiyao t©lš rkbtë

113

fšè‹ bgça cUt¤ijna ghiw v‹g®. Mdhš ãy mik¥ò Ïaš(Geology) gofš, kzš,

fëk©, k©, bgU« ghiw ngh‹w ÁjéèUªJ, bgU« bghUŸ tiuæyhd bghU£fŸ

všyht‰iwÍ«, `ghiwfŸ’ v‹nw F¿¥g®. Áy ghiwfŸ bgçJ« mšyJ KGtJ« xnu

fåk¤jhš (Mine) M¡f¥g£LŸsd. (c«.) í¥r« ghiw. Áy ghiwfŸ Ïu©L mšyJ

mj‰F mÂfkhd fåk§fis¡ bfh©oU¡»‹wd. (c«.) fU§fš.

ghiwfŸ mt‰¿‹ mik¥ò, njh‰w« Kjèat‰¿‹ mo¥gilæš _‹W

tifahf¥ Ãç¡fyh«. mit Ô¥ghiwfŸ, goÎ¥ghiwfŸ k‰W« kh‰WU¥ ghiwfŸ MF«.

4.7 ãyeL¡f«

bghWik¡F¥ òéia¤jh‹ cjhuz« brhšth®fŸ. mªj òéÍ« Áy neu«

bghWik ÏHªJ éL»wJ v‹gij Ïa‰if¥ nguêÎfŸ ek¡F cz®¤J»‹wd.

kz‰ghiw (Sandstone) gšT£L¥ghiw (Conglomerate)

Ô¥ghiwfŸ

»uhid£ (Granite) Ãôik° (Pumice)

goÎ¥ghiwfŸ

kh‰WU¥ghiwfŸ

ryit¡fš (Marble) fl¥ig¡fš (Slate)

114

ãyeL¡f« v¥nghJ, v§nf tU« v‹W K‹T£ona m¿a ÏJtiu fUéfŸ Ïšiy.

clš eL¡f¤ij kU¤Jt® jL¤J élyh«. Mdhš ãy eL¡f¤ij ahuhY« jL¡f

KoahJ. Mdhš v§bfšyh« mo¡fo ãyeL¡f« V‰gL»wnjh mjid mDgt¤jhš

m¿ªJ mj‰nf‰g¢ R‰W¢ NHiyÍ« thG« f£ol§fisÍ« mik¤J¡ bfhŸtJjh‹

rçahd tê.

4.7.1 ãyeL¡f« - fhuz§fŸ

òéæ‹ mÂ®it ãyeL¡f« v‹»nwh«. j£Lfë‹ ef®ÎfëdhY«, ghiwfë‹

vilædhY« òé¡FŸ Áy Ïl§fëš mG¤j mÂfç¥ò V‰gL»wJ. mG¤j mÂfç¥ò,

ghiwfë‹ jh§F« r¡Âiaél mÂfkhF«nghJ ghiwæš éçrš V‰gL»wJ. m¥nghJ

nrfç¡f¥g£l mG¤j« bgU« M‰wyhf btë¥g£L òémÂ®Î V‰gL»wJ.

xU F¿¥Ã£l fhy f£l¤Âš j£o‹ Xu¥gFÂfŸ cilgL»‹wd mšyJ ÑnH

jŸs¥gL»‹wd mšyJ nkny ca®»‹wd. ÃçÎ éë«òfëš V‰gL« cªJ r¡ÂahY«,

ÃsÎfëš ghiwfŸ rçÍ«nghJ btë¥gL« M‰wèdhY« cuhÍ« éë«ò¥ gFÂfŸ

cuhŒé‹nghJ btëæL« M‰wèdhY« ãyeL¡f« V‰gL»wJ.

ÏªÂa¥ òéæaš MŒÎ¤Jiw¤ (Geological survey of India) bjhl§»a r® jhk°

Xš£ nA« (Sir Thomas Old Ham) 1869 M« M©L ãyeL¡f§fis¥ g‰¿a m¿éaš

ó®tkhd gâia¤ bjhl§»dh®. ãyeL¡f¤Â‹nghJ V‰gL« `Ã’ (P), v° (S) k‰W«

nk‰gu¥ò miyfis Kjèš m¿ªJ brh‹dt® Ït®jh‹. Ïtiuna ãy eL¡f Ïaè‹

jªij v‹W TWt®.

4.7.2 ãyeL¡f« - m¿Í« fUé

ãyeL¡f¤ij K‹T£ona m¿a ÏJtiu fUéfŸ f©l¿a¥gléšiy.

Mdhš ãyeL¡f« V‰g£l ÃwF mj‹ mÂ®it¡ f©l¿Í« fUéjh‹ Ó°nkh »uh~¥

(Seismo graph). Ï¡fUéæš cUthF« tiugl« Ó°nkh »uh« vd¥gL«. ãyeL¡f¤Â‰F

nkš neuoahf cŸs òéæ‹ nk‰gu¥ò¥ gFÂia ãy mÂ®Î ika« (Epicentre) v‹W

miH¡»nwh«.

ç¡l® msÎnfhš: ãy eL¡f msit ãiya tiy¥Ã‹dèš cŸs gšntW

ãiya§fëèUªJ bgw¥gL« étu§fë‹ mo¥gilæš ãyeL¡f¤Âš msÎ

fz¡»l¥gL»wJ. Ï«Kiw¡F¥ bga®jh‹ ç¡l® msÎ nfhš MF«. ãy eL¡f§fŸ,

ãyeL¡f¥ f©fhâ¥ò ika§fŸ _ykhf¥ gÂÎ brŒa¥gL»‹wd. ãyeL¡f« ãfG«

nghJ M‰wš, miyfŸ toéš btë¥gL«. ÏJ všyh ÂirfëY« gaâ¡F«. ãy eL¡f

mirthš btë¥gL« bt›ntW tifahd M‰wš miyfŸ bt›ntW tifahd

ntf¤Âš gšntW Âirfëš gaâ¡»wJ. ãy eL¡f M‰wš miyfŸ _‹W tif¥gL«.

ãy eL¡f¤ij¡ f©l¿ªjÎl‹ ãyeL¡f tiugl¤Â‹ _y« mjid cz®ªJ

bfhŸsyh«. miyfë‹ ntWghLfŸ ãyeL¡f tiugl¤Âš _‹W tifahf¡

F¿¡f¥gL»‹wd.

115

`Ã’ miyfŸ (‘p’ waves) mÂfntfkhf¥ gaâ¤J ãyeL¡f¡ fUéia Kjèš

tªjilÍ«. Ïit Ús cªJjš _y« gaâ¡»‹wd. Kjèš fhz¥gL«, tiu nfhLfŸ

“Ã” miyfis¡ fh£L»‹wd.

ãyeL¡f¡ fUéia Ïu©lhtjhf tªjilÍ« miyfŸ “v°” miyfŸ

vd¥gL»‹wd. Ïit nkš, Ñœ (m) g¡fth£L cªJjš _y« gh«Ãid¥nghš

gaâ¡»‹wd.

btë¥gu¥ò miyfŸ (Surface waves) ãyeL¡f¡ Féika¤ÂèUªJ óäæ‹

nk‰gu¥Ãid tªjilªJ, ÃwF nkš gu¥Ãnyna gaâ¡»wJ. tiugl¤Âš filÁæš

fhz¥gL« tiunfhLfŸ Ïªj miyfë‹ gÂÎ MF«.

braš

cyf¥ òwtç ãytiu¥gl¤Âš cy»‹ K¡»a ãyeL¡f k©ly§fŸ k‰W«

mt‰¿‹ mikªJŸs ehLfis¡ F¿¡f.

4.7.3 ãyeL¡f« - f©fhâ¡F« Jiw

ÏªÂahéš Ñœ¡fhQ« ãyeL¡f¡ f©fhâ¥ò ika§fŸ ãyeL¡f¤ij¡ f©

fhâ¤J tU»‹wd.

m) ÏªÂa thåiy Jiw (IMD)

M) ÏªÂa¥ òéæaš Jiw (GSI)

Ï) njÁa¥ òéæaš MŒÎ ãiya« (NGRI)

óf«g¤ij¥ bghW¤jtiu ãyeL¡f«, ãy mÂ®Î vd mêé‰nf‰g

miH¡f¥gL»wJ. ç¡l® msÎ nfhèš 2 òŸëfŸ tiu gÂthF« ãy mÂ®ÎfŸ

rhjhuzkhf kåj®fshš czu¥gL»‹wd. 3-5 òŸëfŸ msÎŸs mÂ®Îfis ãy

116

mÂ®Î vd¡ bfhŸsyh«. ÏJ XusÎ nrj¤ij V‰gL¤J»‹wd. ÏJnt 7 òŸëfS¡F

nkš ÏUªjhš nrj« gykhf ÏU¡F«. 8¡F nkš br‹whš nguêÎ V‰gL«.

4.7.4 ãyeL¡f« - ghJfh¥ò

ãyeL¡f« v‹gJ xU ég¤J ngh‹wJjh‹. xU behoæš mšyJ Áy behofëš

mšyJ xU ãäl¤Âš M£l« KoªJ éL«. Ïªj xU Áy édhofëš eh« ãjhdkhf

nahÁ¤J j¥Ã¡f¤ Â£läLjš v‹gJ rh¤Âaäšiy. ešyntis; Ïa‰ifænyna Áy

édhofëš k£Lnk ãyeL¡f« KoªJ éL»wJ. mj‰FŸjh‹ Ï›tsÎ nguêÎ,

cæçH¥ò. Ïªj¡ FW»a fhy¤Âš v‹bd‹d ghJfh¥òfis eh« nk‰bfhŸsyh« v‹W

gh®¡fyh«.

ãyeL¡f« V‰gL«nghJ Å£L¡FŸ cWÂahd f£oš, nki# ÏUªjhš mj‰F¡ ÑnH

br‹W mk®ªJ bfhŸs nt©L«.

rikayiw, beU¥ò g‰w¡Toa thŒ¥òŸs Ïlkhf ÏU¥gjhš m§»UªJ cldoahf

btëna¿ él nt©L«.

f£ll§fëèUªJ btëna tªjt®fŸ btë ikjhd§fS¡F¢ br‹W él

nt©L«. ouh‹°~gh®k®, ä‹rhu¤ ö©fŸ, Ãukh©l j©Ù®¤ bjh£o,

f£ll§fŸ, ghy§fŸ Ït‰W¡F¡ Ñœ ã‰f¡TlhJ. kiH tªjhš xJ§f¡Toa

Ïl§fëš óf«g« tªjhš xJ§f¡ TlhJ.

thfd§fëš gaz« brŒJ bfh©oUªjhš thfd¤ij¢ rhiy nahukhf

ãW¤Âél nt©L«.

F¿¥ghf¢ brh¤J Mtz§fŸ, eif, gz« Ït‰iw vL¤J¡ bfh©L j¥Ã¡f

f©o¥ghf Ka‰Á brŒa¡TlhJ. Áy édhofëš el¡F« Ïªj¥ nguêéèUªJ

cæiu¡ fh¥gh‰¿¡ bfhŸs Ka‰Á brŒa nt©L«.

ãy mÂ®it cz®ªjhš bjhiyngÁ _y« e©g®fS¡F«, cwéd®fS¡F«

jftš bjçé¤jš ešyJ.

jåahf¡ f£ll¤Âš Á¡»¡bfh©lhš r¤j« vG¥Ã cjé nf£f nt©L«.

ä‹rhu« jilg£L é£lhš btë¢r¤Â‰fhf beU¥ò¡ F¢Áia¥ g‰w it¡f¡

TlhJ.

4.8 vçkiyfŸ

vçkiyfŸ òéæ‹ ãy¤njh‰w§fëš x‹whF«. òéæ‹ c£òw¤ÂèUªJ

vçkiy¡ FH«ò bto¤J¢ ÁjWtÂ‹ _y« cUth»‹wd. vçkiyfŸ, kiyfŸ ngh‹w

njh‰w¤Âid¡ bfh©lit. vçkiy¡F nuhkhåa bkhêæš `Ô¡flÎŸ’ v‹W

bgaç£LŸsd®.

117

òéæ‹ moæš Ô¥ghiwfëš mG¤j« V‰gL«bghGJ vçkiyfŸ bto¤J¢

ÁjW«. òéX£oš cŸs ÑwšfS¡»ilna ghiw¡ FH¥ò (kh¡kh) têªnjhL« j‹ikia¡

bfh©lJ. òéæ‹ c£òw¤Âš fhz¥gL« ghiw¡ FH«ò `kh¡kh’ vdÎ«, òéæ‹

nk‰òu¤Âš fhz¥gL« ghiw¡ FH«Ã‰F `yhth’ v‹W« bgauhF«. yhth óäæ‹

nk‰òu¤ij milªJ Fëu¤ bjhl§»¡ fodkhd ghiwfshf khW»‹wd.

4.8.1 vçkiy tiffŸ

vçkiy mj‹brašgL« éj¤Âid¡ bfh©L _‹W tiffshf¥ Ãç¡fyh«.

mitahtd brašgL« vçkiy, cw§F« vçkiy, bray‰w vçkiyahF«.

brašgL« vçkiyfŸ: brašgL« vçkiyæ‹ - bto¥ò¢ brašfŸ M©L KGtJ«

ãfœªJ bfh©nlæU¡F«. cy»š 1500¡F« nk‰g£l brašgL« vçkiyfŸ

fhz¥gL»‹wd. nkY« flY¡F moæš 80¡F« nk‰g£l brašgL« vçkiyfŸ

ÏU¥gjhf¡ fz¡»l¥g£LŸsd. cy»nyna äf¥ bgça brašgL« vçkiy AthŒ

Ôéš cŸs `khdhnyhth’ vçkiyahF«. fh¥Ã c‰g¤Â¡F¥ bghU¤jkhd Ïlkhf

ÏU¥gj‰F¡ fhuz« tskhf¡ fhz¥gL« vçkiy k© MF«. Ïj‹ cau«

flšk£l¤Â‰F« nkš 13677 moahF«.

cw§F« vçkiyfŸ: F¿¥Ã£l fhy¤Âš bto¤jÃ‹ gy M©LfS¡F¢ bray‰w

ãiyæš fhz¥gL«. Ú©l Ïilbtë¡F¥ Ã‹dnuh mšyJ FW»a Ïilbtë¡F¥

Ã‹dnuh Û©L« brašgl¤ bjhl§F«. Ï›tifahd vçkiyfŸ Mg¤jhdit MF«.

bray‰w vçkiyfŸ: vçkiy bto¤J¢ Áj¿aÃ‹, mj‹ brašghLfŸ KGtJkhf

ã‹WéL«. bjhl®ªJ ãfGtÂšiy.

cyf vçkiy¥ gutš

118

braš

cyf òwtç ãytiu¥gl¤Âš cy»‹ K¡»a vçkiy¥ gFÂfisÍ«, K¡»a

vçkiyfë‹ bga®fŸ k‰W« mit mikªJŸs ehLfisÍ« F¿¡f.

vçkiyfŸ bto¡»‹w j‹ikfŸ k‰W« mt‰¿‹ tot g©òfŸ M»at‰iw

mo¥gilahf¡ bfh©L vçkiyfis _‹W éjkhf tif¥gL¤jyh«. mit,

1. nfla vçkiyfŸ: vçkiyæ‹ k¤ÂæYŸs Kf£L thæèUªJ yhth

bgUkséš têªJ, éçªJ guÎ»‹wbghGJ mªj vçkiy F«k£l toit¥ bgW»wJ.

ÏJnt nfla vçkiy v‹W miH¡f¥gL»wJ.

2. fç Á£l¡T«ò vçkiyfŸ: Ïit cUt¤Âš äf¢ Á¿ait. Rkh® 100 Û

Kjš 400 Û£l® tiu cauKŸsit. Ï›tif vçkiyfŸ ghiw¤J©Lfëdhš Md

Kf£LthŒ bfh©lit. Ï›tif vçkiyfŸ mL¤jL¤J¡ T£lkhf fhz¥gL«.

3. gšÁ£l¡T«ò vçkiyfŸ: Ïit òéæ‹ nkšgu¥Ãš Xéa« ngh‹W

f©id¡ ftU»‹w njh‰w¤ij¡ bfh©L, Ôéukhf¢ brašgL»‹w tifia¢

rh®ªjit. Ïit yhth k‰W« ghiwfëdhš kh¿ kh¿ mik¡f¥g£l mL¡Ffis

bfh©lit. Ït‰¿‹ cau« 100 Û Kjš 3500 Û tiu¡ fhz¥gL«.

gšÁ£l¡ T«ò vçkiy

nfla vçkiy fçÁ£l¡ T«ò vçkiy

119

4.8.2 vçkiy bto¥ò - éisÎfŸ

vçkiy bto¥ò ãy¥gu¥Ãš gšntW kh‰w§fisÍ«, k¡fS¡F¥ gy

éisÎfisÍ« V‰gL¤J»‹wd. vçkiy bto¥ò fhuzkhf,

f£ol§fŸ nrjkil»‹wd.

kåj Ïd« mê»wJ.

jhtu§fS¡F mêÎfis c©lh¡F»wJ.

vçkiy bto¥Ã‰F¥ Ã‹ - nkf _£l«, fh‰¿‹ RH‰Á fhuzkhf kiH

bgŒtj‰fhd thŒ¥ÃidÍ« c©lh¡F»wJ.

vçkiy NœªJŸs Ïl§fëš tskhd, brê¥ghd k© cUthFtjhš k¡fŸ

m¥gFÂæš thœ¡if el¤Jtij éU«ò»‹wd®.

4.8.3 vçkiyÍ« fhyãiyÍ«

vçkiy bto¥ghdJ fhyãiyæš gy khWjšfis V‰gL¤J»‹wd.

vçkiyæš ÏUªJ btënaW« thÍ¡fS«, öR¡fS« òé¥gu¥ig bt¥gkila¢

brŒaÎ«, mšyJ Fëu it¡fÎ« M‰wš cilajhf cŸsJ. Ïªj kh‰w« öR¡fë‹

msit¥ bghW¤J«, tëk©ly¤ij milÍ« neu¤ij¥ bghW¤J« mik»‹wJ.

vçkiyfŸ ÁjW«bghGJ mÂf mséš j©ÙiuÍ«, fh®g‹ il M¡i[ilÍ«

btëæL»‹wd. Ïit tëk©ly¤Âš fy¡F«bghGJ j‰fhèfkhf bt¥gãiyia

ca®¤J»‹wd. j©ÙuhdJ gj§fkhjš _y« kiHia V‰gL¤J»‹wd. Áy

rka§fëš fh®g‹ - il - M¡i[L jhtu§fshš »u»¡f¥gL»‹wJ.

4.9 KoÎiu

Nça¡ FL«g¤Âš cŸs òéahdJ xU jå¥bgU« nfhŸ v‹gij m¿ªnjh«.

Ïj‹ Áw¥ng, mÂš cŸs cæçd§fS«, mit thH¤ jFªj R‰W¥òw¢ NHYnkahF«.

Mdhš R‰W¥òw¢ NHš j‰bghGJ ts®ªJ tU« k¡fŸ bjhif¥ bgU¡f¤ÂdhY«,

m¿éaš bjhêšE£g¤ÂdhY« Ó®nfL milªJ tUtij eh« midtUnk

cz®»‹nwh«. nkY« Áy mça cæçd§fŸ K‰¿Ykhf mêªnj é£ld. gy mça

cæçd§fS«, Ïa‰if NHšfS« mêªJ bfh©nl tU»‹wd. nkY« Ïªãiy

Úo¤jhš e« òé kåj‹ cæ®thœtj‰F rh¤Âaäšyhj nfhshf kh¿éL«. vdnt

R‰W¥òw¢ Ó®nfLfŸ ãfHh t©z« eh«, e« brašfis br«ikah¡», Ó®nfLfis¤

jL¡F« têKiwfis¥ Ã‹g‰¿¢ R‰W¥òw¢ Nœãiyia¥ ghJfh¤jš mtÁa«. vdnt

Áw¥ò¥ bg‰w Ïªj¥ òé¡nfhs¤ij eh« ngâfh¤jš äf mtÁa«. m¥bghGJjh‹ eh«

thG« Ïªj¥ òéæš e« tU§fhy rªjÂædiuÍ« thH it¡f KoÍ«.

120

4.10 gh®it üšfŸ

1. Arthur. N. Strahler - Principles of Earth Science, Happer * Row pub. n - London

(1976).

2. Balbir Singh Negi, Physical Geography, SJ Publication (1990).

3. Cain. H.R., Geography, Longman pvt. Ltd. Madras.

4. Das Gupta, A.R. Kapoor A.N - Principles of physical Geography S. Chand &

Co.Ltd., New Delhi.

5. Nigam V.N. (1975), A complete course in certificate Geography, Pijamhar

Publishing company Edu. publisher, New Delhi (1975).

6. Sindhu Basker, óf«g«, Rdhä V‹? v¥go?

7. Stamp, Dudley. L - The Earth’s Crust - A new approach to physical Geography

& Geology - George G. Harrap & co. Ltd.

8. cyf« cUthd fij - Ínufh fšé Ïa¡f«, 34, Ïu¤Âd« bjU, nfhghyòu«,

br‹id - 86.

121

gFÂ M - f‰Ã¤jš KiwfŸ

myF - I

r_f m¿éaš f‰Ã¤jè‹

bghUŸ, tu«ò k‰W« neh¡f§fŸ

m¿Kf«

e«eh£L fšéahs®fS¡F eh« thG« Ï¡fhy« xU rthš ãiwªj fhykhF«.21 « ü‰wh©oš fšéæš khbgU« kWky®¢Á¡ fhz éU«ò»‹nwh«. mj‰fhf ghl¥bghUŸ, k‰W« f‰Ã¤jš Kiwfëš òÂa mQFKiwfisÍ«, c¡ÂfisÍ« ga‹gL¤ÂtU»‹nwh«. r_f m¿éaš ghl¤ÂY« òJikæidÍ«, tèikÍ«, bgUikÍ« fhzKašnth«.

r_f m¿éaš v‹gJ e‹F xU§»iz¡f¥g£l, Â£läl¥g£l, gšntWJiwfis cŸsl¡»a xU xU§»izªj fšéahF«. mjhtJ khDléaš, mfœMŒéaš, bghUshjhu Ïaš, ãyéaš, tuyhW, r£l«, j¤jt«, muÁaš, cséaš, rka«k‰W« r_féaš, Ït‰nwhL fâj« k‰W« m¿éaš Jiwfëš nj®ªbjL¤jbghU¤jkhd fU¤J¡fisÍ« cŸsl¡»aJ MF«.

- FHªijfis juÎfŸ ãiwªj m¿th®ªj KoÎfis vL¡f it¥gJ«,

- f‰wš, f‰Ã¤jyh»a MÁça® khzt® ciuahlè‹ brašghL, FHªijfis ÁwªjFokfD¡Fça g©ò ey‹fnshL, ca®js¥gL¤J»‹w äf¢Áwªj gâia¢brŒtJ«,

- r_f¥ òçjiyÍ«, r_f¤Âš M‰wiyÍ«, thœ¡ifæš m¿ªJ ga‹gL¤JtJ«MF«.

kh¿tU« Ï¡fhy¢ NHèš eh« xUtiu xUt® rh®ªJ thœtJÏ‹¿aikahjjhF«. Ï¤jifa Áw¥ig¡ f‰W¤ jU»‹w r_f m¿éaš ghl¤Â‹

Áw¥ig¥ go¥ngh«.

myF¡TWfŸ

1.1 r_f m¿éaš - bghUŸ

1.2 r_f m¿éaš k‰W« r_f ghl«

1.3 r_f m¿éaš ghl¤ij f‰Ã¥gj‹ neh¡f§fŸ

1.4 r_f m¿éaš f‰Ã¤jš ãiyfŸ

1.5 r_f m¿éaY« bghUsl¡fK«

1.6 r_f m¿éaè‹ tu«ò

1.7 bjhl¡f¡ fšé ãiyfëš r_f m¿éaš f‰Ã¤jè‹ neh¡f§fŸ.

1.8 kåj ts®¢Á¡F r_f m¿éaè‹ g§F

1.9 gh®it üšfŸ

122

1.1 r_f m¿éaè‹ bghUŸ

r_f m¿éaš g‰¿ gštif khWg£l fU¤J¡fŸ, fšé FG¡fŸ,

kÂ¥Õ£lhs®fŸ k‰W« r_f m¿P®fŸ TW»‹wd®.

kåj‹ rKjha FG¡fëilna X® cW¥Ãd‹ Mth‹. kåjå‹ rKjha

mik¥ò k‰W« ts®¢Áæš r_f m¿éaš ghl« neuoahf bjhl®ò bfh©LŸsJ vd

I¡»a mbkç¡f Ïilãiy fšé¡ FG j‹Dila kWÓ® mik¥ò kÂ¥Õ£oš TW»wJ.

fyªJiuahlš

m¿¡if

r_f m¿éaèš

f‰Ã¤jè‹

neh¡f§fŸ - m¿Î

ts®¢Á, r_f

ts®¢Á, muÁaš

ts®¢Á, njÁa

ts®¢Á

1. üyf¥

ò¤jf§fŸ

étu§fŸ nrç¡F« Ïl«

k ‰ w

Ïl§fŸ

tH§f¥gL«

brŒKiw¥

gæ‰Á

njit¥gL«

jft š fŸ

m y F ¡t .

v © . g Ÿ ë

-

éthj« -

m¿¡if

r_f m¿éaš ghl«

f‰wš kåj

ts®¢Á¡F v›thW

ga‹gL»wJ v‹gij

3 Kjš 8 tF¥ò tiu

cŸs¥

ghl¥gFÂæèUªJ

cjhuz§fŸ T¿

éthÂ¤jš

2. -

fyªJiuahlš

- m¿¡if

njÁa ts®¢Áæš

jåkåjå‹ g§F,

r_f¤Â‹ g§F

3. üyf¥

ò¤jf§fŸ-

brh‰bghêÎ /

ng¢R¥ngh£o

njr K‹nd‰w¤Âš

vdJ g§F

4. üyf¥

ò¤jf§fŸ

-

3 Kjš 8

tF¥ò

tiu cŸs

r_f

m¿éaš

ghl¥

ò¤jf§fŸ

r_f

m¿éaš

f‰Ã¥gj‹

neh¡f«

kåj

ts®¢Á¡F

r_f

m¿éaè‹

g§F

njÁa

ts®¢Áæš

r_f

m¿éaèš

g§F

njÁa

ts®¢Áæš

r_f

m¿éaè‹

g§F

123

r_f m¿éaš ghl« tuyhW, òéæaš, muÁaš éŠPhd«, r_féaš,

bghUshjhu«, el¤ij m¿éaš, r£l«, kndhéaš, kd j¤Jt Ïaš k‰W« kåj j¤Jt

rh°Âu¤Jl‹ bjhl®òbfh©LŸsJ. nkY« ÏJ el¥ò brŒÂfŸ, clš, r_f« k‰W«

g©gh£L NHiy és¡F»wJ.

r_f m¿P®fŸ, m¿éaš ó®tkhd xG¡f« k‰W« r_f kÂ¥òfŸ ahÎ«,

eLãiyahd Kiwæš f©o¥ghf r_f ghl¤Âš F¿¥Ãl nt©L« v‹»‹wd®. vdnt

el¤ij m¿éaš 1950 š xG¡f¤Jl‹ Ïiz¤J r_fghl« r_f m¿éaš ghlkhf

K¡»a¤Jt« bg‰wJ.

FHªijfë‹ xG¡f ts®¢Áæš r_f m¿éaè‹ g§F

1.2 r_f m¿éaš k‰W« r_f ghl«

r_f m¿éaš k‰W« r_f¥ ghl« Ïu©L« kåj cwÎfŸ g‰¿a ghlkhF«.

Mdhš r_f m¿éaš v‹gJ MuhŒ¢Á, MŒÎ k‰W« Kiwahf kåj cwÎãiyfis

g‰¿ f‰F« ghlkhF«. r_f ghl« vëikahdJ, r_f m¿éaè‹ kW mik¥ng

r_f¥ghl« MF«. r_f m¿éaš k‰W« r_f ghl« Ïu©L« bghJ ghl¤Âš

bjhl®òilait. r_f m¿éaèš khzt‹ f©l¿ªjt‰iw r_f¥ ghl« bghUªj

brŒ»wJ.

r_f m¿éaš k‰W« r_f ghl§fŸ ntWghLfŸ

r_f¥ghl«

1. r_f ghl¤Âš ghl¢ RU¡f« cŸsJ.

2. FHªij ika¡fšéia mo¥gilahf¡ bfh©lJ.

3. kåj brašfë‹ brašKiw g‰¿a¥ ghlkhF«.

4. bjhêš rh®ªj m¿it ts®¡»wJ.

5. r_f¥ ghl« vëikahdJ. mÂf égu§fis cŸsl¡»aJ.

rka«

khDléaš

mfœ MŒéaš

bghUshjhu Ïaš

cséaš

r£l«

ãyéaš

muÁaš

tuyhW

r_f m¿éaš

j¤Jt«

124

r_f m¿éaš

1. ÏJ xU eilKiw ghl« g‰¿aJ.

2. ÏJ Fku gUt¡fšéia mo¥gilahf¡ bfh©lJ.

3. ÏJ kåj brašfŸ g‰¿a ghl« MF«.

4. kåj cwÎ ntWghLfëš MŒÎ r«gªjkhdJ.

1.3 r_f m¿éaš ghl¤ij¡ f‰Ã¥gj‹ neh¡f«

1. ÏªÂahé‹ ca®ªj ghu«gça, fyh¢rhu, g©ghLfis m¿ªJ bfhŸSjš.

2. R_fkhf ÏizªJ thG« r_f¤Âwid ts®¤jš.

3. kåj kh©ig ts®¤jš.

4. ešy kd¥gh‹ikfis ts®¤jš.

5. M‹Ûf, bghUshjhu, muÁaš be¿fis m¿ªJ bfhŸSjš.

6. éU«g¤j¡f MSik¥ g©òfis ts®¤J¡ bfhŸSjš.

7. vÂ®fhy¤ij¤ Â£läl cjÎjš.

8. ehL, r_f« bjhl®ghd v©z§fis ts®¤jš.

9. j‹id¢ R‰¿ cŸs Nœãiyfis¥ òçªJ bfhŸSjš.

10. XŒÎ neu§fis Kiwahf¥ ga‹gL¤j cjÎjš.

11. bghJ¢ brh¤Jfis¥ ghJfh¡F« v©z§fis ts®¤jš.

12. bjhiyneh¡F¢ Áªjidia ts®¤jš.

13. njÁa cz®éid ts®¤jš.

14. g‹dh£L cz®éid ts®¤jš.

1.4 r_f m¿éaš f‰Ã¤jšãiyfŸ

1. r_f m¿éaè‹ K¡»a¤Jt«: kåj‹ j‹Dila m¿Î¥ òy¤Âš neuoahf

brašfis ga‹gL¤Jtj‰F cça g©gh£L m¿éid r_f m¿éaš jU»wJ.

2. kåj kd« KÂ®Î bgWtj‰F kåj rKjha¤Â‹ eilKiw Ïayhf cŸsJ.

3. kåj cwÎfë‹ òÂa c©ikfis¡ f©l¿Í« neh¡f« bfh©LŸsJ.

j‹id R‰¿ÍŸs r_f clš rh®ªj g©ghLfŸ, kåj cwÎfŸ, kÂ¥ò,

eh£l§fŸ k‰W« Âw‹fŸ ngh‹wt‰¿š khzt‹ MHkhf òça brŒtnj r_f m¿éaš

f‰Ã¤jyhF«.

125

1.5 r_f m¿éaY« bghUsl¡fK«

1. cwÎfŸ g‰¿a ghl§fŸ cŸsJ. kåjD¡F« ntW kåjD¡F«, kåjD¡F«

ãWtd¤Â‰F«, kåjD¡F« òé¡F«, kåjD¡F« bghU£fS¡F« cŸs cwÎfŸ

ãiy g‰¿aJ.

2. Ïa‰if m¿éaš k‰W« fiy¥ghl« g‰¿a go¥ghF«.

3. rKjha¤Âš r_f mik¥Ãš el¥ò ãfœÎ g‰¿a fšé¢ ÁªjidahF«.

4. r_f ãWtd§fëš KGikahf gâòçjš rh®ªj fšéahF«.

1.6 r_f m¿éaè‹ tu«ò

r_f m¿éaè‹ tu«ò éçthdJ. guªJ fhz¥gLtJ guªj cyf¤ij

j‹df¤nj bfh©LŸsJ. všiy m‰wJ. Ïj‹ Koit m¿a KoahJ. všiyfis

ã®za« brŒa ÏayhJ. vdnt gštif xG¡f« rh®ªj Fiwªj g£r m¿Î braY¡F

K‹neh¡F tH§F»wJ.

FHªijfë‹ xG¡f ts®¢Áæš r_f m¿éaš g§F

ANTHROPOLOGY

kåj t®¡f

rh°Âu« kåjid

HISTORY

tuyhW giHa

mDgt§fŸ

GEOGRAPHY

òéæaš

ãfœfhy

POLITICS

muÁaš

k¡fsh£Á

SOCIOLOGY

r_f Ïaš r_f

el¤ij

PSYCHOL-

OGY

cséaš

CURRENJT

EVENTS

ãfœfhy

ãfœÎfŸ

ENVIORNMENT

R‰W¢NHš cyf

mséš

kåj rKjha

ts®¢Á

brŒKiw m¿Î m¿éaš m¿Î

thœ¡if¤Âw‹+

MSik

ts®¢Á+ +

kåj r_f EQ¡f«+

MŒÎ

Áªjid+ +

r_

fé

aš

ešbyhG¡f«

FHªijæ‹

xG¡f ts®¢Á

126

braš

r_f m¿éaš f‰Ã¤jè‹ neh¡f§fŸ g‰¿ fyªJiuaho m¿¡if jahç¡f.

r_féaš ghl¤Â‹ guªj Ïl«

1.7 bjhl¡f¡ fšé ãiyfëš r_f m¿éaš f‰Ã¤jè‹ neh¡f§fŸ

1. jdJ Ïšy«, gŸë, njr«, cyf« mid¤ijÍ« òçªJ bfhŸsš.

2. Ïd«, ghš, bkhê, kj« M»at‰¿š midtU« rk« v‹w v©z« ts®¤jš.

3. gšntW Ïd k¡fshš më¡f¥g£l ca®ªj nk«g£l fyh¢rhu¤ij kÂ¤J

ngh‰Wjš.

4. e‹bd¿ k‰W« kÂ¥ò nfh£gh£o‰F kÂ¥ò më¤jš.

5. ekJ ghu«gça g©gh£o‰F« njÁa cz®Î¡F« MjuÎ jUjš.

6. Ra m¿it éç¤jš k‰W« ciH¥Ã‹ j¤Jt« òçªJ bfhŸSjš.

7. Ãw® fU¤J¡F brérhŒ¤jš, rKjha brašfis éçÎgL¤Jjš k‰W« jh‹,

ne®¡bfh©l neh¡F cz®it ts®¤jš.

ÅL, gŸë

cyf«

njr«

khãy«

kht£l«

cŸS® rKjha« cwÎ

127

1.8 kåj ts®¢Á¡F r_f m¿éaè‹ g§F

1.8.1 m¿Kf«

“tuyhW v‹gJ gy rKjha§fëš thœªj, thœªJtU« k¡fŸ thœ¡ifæ‹

gÂntL v‹W«, mit mªjªj fhy f£l§fë‹ muÁaš k‰W« òéæaiy Ã‹dâahf¡

bfh©lJ” v‹W« TW»‹wd®.

k¡fŸ thœªj Ïl«, fhy« M»at‰iw ikakhf¡ bfh©L, mj‰F K‹ò«

Ã‹ò« cŸs ts®¢Á ãiyfis m¿a r_f m¿éaš thæyhf k¡fŸ rKjha thœéš

V‰g£L tU« kh‰w§fis m¿a Ko»‹wJ. r_f m¿éaš v‹gJ kåj ts®¢Áæ‹

K‹nd‰w« MF«. kåj‹ jh‹ thœªj mšyJ thœªJ tU»‹w Nœãiyæš bg‰w

mDgt§fS« jdJ ts®¢Á¡fhf nk‰bfh©l muÁaš, r_f, bghUshjhu, rka, fiy,

g©ghL k‰W« m¿éaš elto¡iffis¥ g‰¿a jftšfisÍ« më¥gJ r_f m¿éaš

MF«. kåj‹ thœªj, thG« Ïl§fŸ, mt‰¿‹ ãyéaš mik¥òfŸ, flªj fhy

mDgt¤ij mo¥gilahf¡ bfh©l ãfœfhy rKjha mik¥òfŸ, Ó®ÂU¤j§fŸ k‰W«

kåj ts®¢Á¡fhd Â£l§fis nk‰bfh©LŸs ãiyæidÍ« m¿éaš k‰W« bjhêš

E£g V‰w¤Â‰fhfÎ«, k¡fŸ ešthœé‰fhfÎ« vL¡f¥gL« elto¡iffisÍ«

Ï¥ghl¤Â‹ thæyhf m¿a Ko»wJ. “rKjha¤Âš brašgL« kåjå‹ ts®¢Á g‰¿

TWtnj” tuyh‰¿‹ neh¡f« v‹W `bg‹Ë«’ v‹w m¿P® TW»‹wh®.

gH§fhy kåj‹ ehnlhoahf¤ Âçªjh‹; Fiffëš thœªjh‹;

nt£ilahodh‹; g¢ir¡ fhŒf¿fŸ, khär« M»at‰iw òÁ¤jh‹; Ïo, ä‹dš, Ô,

òaš, kiH Kjèat‰iw f©L mŠÁdh‹; mt‰¿‹ ga‹fUÂ mt‰iw tz§»dh‹;

gæ® ts®¤jh‹; öŒikahd Ú®, Ïa‰if fh‰Wl‹ Rfkhf thœªjh‹; beU¥ig¡

f©LÃo¤jh‹, mj‹ ga‹ m¿ªjh‹; r¡fu« R‰¿dh‹; ghidfŸ brŒjh‹; Ritahd

czÎ rik¤jh‹; Fifæš thœªjh‹ M‰w§fiuæš tÁ¤jh‹; tskhdt‹ kåj‹;

mt‹ T£lkhf Xçl¤Âš tÁ¤jh‹. Å£o‰F jiyt‹; mjå‹W eh£o‰F

jiytdh»dh‹; muÁaš ÃçÎfŸ, rhÂfŸ, rka§fŸ òÂa f©L Ão¥òfŸ, flš flªj

bjhl®ò kåj thœ¡ifæš khWjšfis¡ bfh©L tªjd. bjhê‰ òu£Á, étrha¥

òu£ÁfŸ k‰W« m¿éaš f©LÃo¥òfŸ ky®ªjd jftš bjhl®ò, ÏaªÂu§fŸ,

thfd§fŸ, ä‹rhu« M»ait k¡fë‹ rKjha thœéš kh‰w§fis c©lh¡»d.

f©l§fS« flšfS« btW« kÂ‰Rt®fshf kh¿, cyfnk »uhkkhf Ï‹W kh¿ é£l

fh£Áia eh« fh©»‹nwh«. fhy« k¡fë‹ ts®¢Á¡F më¤j mDgt¤jhš “ÏJ

KoÍkh?” v‹w édhé‰F “vJÎ« KoÍ«”, kåj Ka‰Áædhš vt‰iwÍ« btšyKoÍ«

v‹w všiyia eh« m¿ªJ bfhŸs r_f mwéaš Jiz ã‰»‹wJ. muÁaš ,

bghUshjhu, bjhêš E£g cjéfis më¡»‹wJ. x›bthU r_fK«, kh‰w«,

K‹nd‰w«, ts®¢Á M»at‰iw cyfshéa mséš Ã‹g‰¿ tU»‹wJ v‹gÂš

ÏUntW fU¤JfS¡F Ïläšiy.

128

braš

r_f m¿éaš ghl« f‰wš kåj ts®¢Á¡F v›thW ga‹gL»wJ v‹gij

tuyhW, Foikæaš, òéæaš ghl¥ gFÂfëèUªJ cjhuz§fŸ T¿ éthj«

brŒf.

gy ehLfëš V‰g£l njÁa Ïa¡f§fŸ, RjªÂu¥ nghuh£l§fŸ, gF¤j¿Î,

érhuiz cz®Î, òÂa f©LÃo¥òfŸ, czÎ, cil, ÏU¥Ãl¤ÂèUªJ, kåj

thœ¡if k©Q¡F« é©Q¡F« bjhl®ò bfhŸtJ tiu kåj m¿é‹ ts®¢Á,

eÅd¥ bghU£fë‹ ga‹ghL, òÂa MuhŒ¢ÁfŸ, MuhŒé‹ gydhf K‹nd‰w¥ghijæš

tskhd thœ¡if, fhy« kh¿dhY« khwhj¥ g©ghL« fyh¢rhuK« bfh©l Ïit

mid¤J« kåj ts ts®¢ÁiaÍ« kh£ÁikiaÍ« vL¤Jiu¡»‹wd.

1.8.2 kåj ts®¢Áæš r_f m¿éaè‹ g§F

r_f m¿éaš jåkåj ts®¢Á¡F Ã‹tUkhW cjÎ»wJ.

j‹idÍ« j‹id¢rh®ªj r_f¤ijÍ« m¿jš.

R‰W¥òw¢ NHiy m¿ªJ bfhŸSjš.

flªjfhy, ãfœfhy r_f« k‰W« òéæaš NHiy m¿ªJ bfhŸSjš.

r_f¤Âwid ts®¤J¡ bfhŸSjš.

#dehaf g©Ãid m¿jš

r_f¤njhL x‹¿izjš

ÏªÂa ghu«gça g©gh£L TWfis¥ Ã‹g‰Wjš.

M‹Ûf«, bghUshjhu, muÁaš be¿fis m¿jš.

kåj cwÎfis ts®¤J¡ bfhŸSjš.

jh‹ thG« Ïl«, ehL ÛJ njr¥g‰W bfhŸSjš.

KG MSik¥ g©Ãid m¿ªJ bfhŸSjš.

njÁa k‰W« g‹dh£L cz®Îfis ts®¤jš.

nt‰Wikæš x‰Wik ngQjš.

muR¤ Â£l§fS¡F cWJizahjš.

njr ts§fis¥ guhkç¤jš.

cçik m¿jš k‰W« flik m¿jš.

1.8.3 m¿Î ts®¢Áæš r_f m¿éaè‹ g§F

tuyh‰W ãfœ¢ÁfŸ tuyh‰W c©ikfis m¿ªJbfhŸsÎ«, Áªjidfis¤

ö©Ltj‰F«, nkY« ÁªÂ¡F« gH¡f¤ij c©lh¡fÎ«, fhuz¡ fhça¤ bjhl®òfis

129

m¿aÎ« cjÎ»‹wd. kd¥gæ‰Á, ãidth‰wš, v‹d, V‹, vj‰F, v¥go, gF¤j¿jš

bjhF¤j¿jš Ãç¤j¿jš x¥ÃLf, fhuz¡ fhça¤ bjhl®g¿jš KoÎfis

Ó®ö¡»¥gh®¤jš, c©ika¿jš, myÁ MuhŒjš, nt‰Wikfis m¿jš, òÂad¡

f©LÃo¤jš, f©LÃo¤jij éçth¡fš, ga‹gL¤Jjš, jtWfis¡ fisjš, Û©L«

MŒÎ brŒjš, gHikia m¿ªJ, òÂad òçjš, be¿¢ rh®ªj éÂfis cUth¡Fjš

M»at‰¿‰F cWJiz brŒ»‹wd.

lh¡l® #h‹r‹ v‹gh® tuyhW go¥gJ mÂK¡»akhdJ; m›tuyhW, m¿Î

ts®¢Á¡F v›thW cjÎ»‹wJ v‹W TW§fhš, Áªjid, E©z¿Î MuhŒjš,

fhuzk¿jš, bt‰¿fukhd m¿éaš f©LÃo¥òfS¡F mo¤jskhf és§Fjš,

m¿ahik Ú§» m¿Î bgWjš M»ad m¿Î cy»š tuyhW V‰gL¤Âa¥ òu£ÁahF«

v‹»wh®. fâj tuyhW, m¿éaš tuyhW, Ïy¡»a«, òéæaš, ehL, k¡fŸ, rka«,

kuòfŸ, fiy, g©ghL, M‹Ûf«, ÁªjidfŸ, j¤Jt«, j®¡f«, Nœãiyæaš, kU¤Jt«,

thdéaš nrhÂléaš, bghUshjhu«, muÁaš, r_f mik¥ò m¿éaš f©LÃo¥òfŸ,

bjhêšE£g« M»a mid¤Jnk kåj m¿Î ts®¢Áæ‹ btë¥ghLfshF«.

1.8.4 r_f ts®¢Áæš r_f m¿éaè‹ g§F

khWjš, ts®¢Á v‹gt‰iw cŸsl¡»aJjh‹ r_f m¿éayhF«. rKjha¤Â‹

thG« k¡fë‹ czÎ, cil, gH¡f tH¡f§fŸ, thGäl«, j£g bt¥gãiy, jhtu§fŸ,

ÃuhâfŸ, éy§FfŸ, Ú®ãiyfŸ, Ïa‰if mik¥òfŸ, rka, r_f, Ïy¡»a, E©fiy

ts®¢ÁfŸ, rKjha Áªjidahs®fŸ r_fmik¥òfŸ M»at‰iw Kiwahf MuhŒªJ,

m¿éaš Kiwæš fhy«, Ïl«, bjhl®¢Á, ts®¢Á M»ad mo¥gilæš r_f

ãfœÎfis vL¤J¡TW»‹wJ.

1.8.5 muÁaš m¿Î ts®¢Áæš r_f m¿éaè‹ g§F

x›bthU eh£o‹ tuyh‰iwÍ« m¿a mªj eh£o‹ muÁaiy mtÁa« bjçªJ

bfhŸs nt©L«. cjhuzkhf ÏªÂah kj¢ rh®g‰w muR vªj kj¤Â‹ bfhŸiffisÍ«

mo¥gilahf¡ bfh©ljšy. RjªÂu« rk¤Jt«, rnfhju¤Jt« v‹w bfhŸiffis

cilaJ. r£l¤Â‹ K‹ midtU« rk«. ÏªÂahéš Ãwªj Fokf‹fŸ/FokfŸfŸ

j§fŸ mo¥gil cçikfis mDgé¡fÎ« mij ÏHªjhš ÚÂk‹w« _y« Û©L«

bgwÎ« thŒ¥ò c©L. ÏJ k¡fshš, k¡fS¡fhf, k¡fshnyna cUth¡f¥g£l

rdehaf¡ FoaurhF«. »uhk«, Cuh£Á k‹w§fŸ, efuh£Á, khefuh£Á, gŠrha¤JfŸ,

ghuhSk‹w«, khãy k‹w§fŸ, brašKiwfŸ, mÂfhu§fŸ, nrhõèr¡ bfhŸiffŸ

M»at‰iw m¿ªJ brašgLtj‰F cjÎ»wJ. th¡Fçik, nj®jš, nj®jš FG¥

gâfŸ, njÁa¡ F¿¡nfhŸfŸ, Â£l§fŸ M»at‰iw¥ òçªJ brašgl cjÎ»‹wJ.

rKjha¥ gH¡f§fëš khWjšfŸ, rKjha¢ Óuik¥ò¡F x¤JiH¥ò, x‰WikÍl‹

thœjš, é£L¡ bfhL¤jš, r»¥ò¤ j‹ik, e£ò M»a g©òfŸ ts®tj‰F« tê

brŒ»‹wJ.

130

1.8.6 bghUshjhu ts®¢Áæš r_f m¿éaè‹ g§F

thœé‰fhd Mjhu¤ij <£L« têfis m¿ÎW¤J»‹wJ. fhuš kh®¡°

rKjha¤Â‹ K‹nd‰w«, bghUshjhu K‹nd‰w¤ij x£oÍŸsJ v‹W TW»wh®.

ãy§fŸ, tašfŸ, étrha KiwfŸ, bjhê‰rhiyfŸ, thâf«, g©l¥ gçkh‰w«, jftš

bjhl®ò, gâahs®fëš NHš, ntiy gh®¡F« Ïl« Ïit mid¤Jnk bghUshjhu«

äëu fhuz§fŸ MF«.

braš

r_f, muÁaš, bghUshjhu, m¿Î k‰W« jåkåj ts®¢Á¡F r_f m¿éaèš

eh« bgW« és¡f§fŸ ahit? khzt®fŸ IªJ FG¡fshf¥ Ãç¤J,

jiy¥òfS¡F cça gl§fŸ, tç¡nfh£L¥ gl§fŸ, ãy¥gl§fŸ, khÂçfŸ

m£il¥gl és¡f§fSl‹ éthÂ¤J, x›bthU FGÎ« j§fŸ fU¤Jfis

gçkh¿ mt‰iw gÂÎbrŒa nt©L«.

ÏªÂahéš gŠr¤ij¥ g‰¿¡ TWifæš v£t®£ k‰W« fhu£ tšYd®fŸ

“gŠr« õh#fh‹ fhy¤Âš eh£o‹ bghUshjhu ãiy¡F rhÎkâ mo¤Jé£lJ”

v‹»‹wd®.

1.8.7 njÁa ts®¢Áæš r_f m¿éaè‹ g§F

eh£il¥ g‰¿ m¿a r_f m¿éaš Jiz brŒ»‹wJ. eh£o‹ muÁaš ÃçÎfŸ,

Ïa‰if¥ ÃçÎfŸ, všiyfŸ, eh£o‹ Áw¥ÃašòfŸ, murh§f mik¥ò, cŸeh£L,

btëeh£L¡ bfhŸiffŸ, r_f, muÁaš, bghUshjhu¤ Â£l§fŸ, brašghLfŸ, muR

m§f§fë‹ brašfŸ, eh£o‹ g©ghL, fyh¢rhu«, ngh¡Ftu¤J, éisbghUŸfŸ,

bjhêšfŸ, ghuhSk‹w«, khãy r£l rigæ‹ gâfŸ, Fokfå‹ / Fokfë‹ mo¥gil

cçikfŸ, flikfŸ, eh£o‹ ghJfh¥ò, Ïa‰if ts§fŸ ghJfh¥ò, R‰W òw¢ Nœãiy

ghJfh¥ò, clšey« Rfhjhu« fh¤jš, njr¥ g¡Â, njr¥ g‰W, nt‰Wikæš x‰Wik,

rnfhju¤Jt«, rk¤Jt«, RjªÂu«, eh£il vÂ® neh¡»ÍŸs njÁa Á‹d§fis¥

ghJfh¤jš, m¿éaš, bjhêš E£g ts®¢Á, jftš bjhl®ò ga‹fŸ, Â£l§fŸ m¿jš,

nt‰Wikfis kwªJ eh£il¥ ghJfh¡f K‹tUjš r®tnjr kd¥gh‹ik ts®¤jš

M»at‰¿id m¿ªJ c©ikahd Fokfdhf / Fokfshf thH cjé brŒ»‹wJ.

braš

njÁa ts®¢Áæš jåkåj‹ k‰W« r_f¤Â‹ g§F ahJ? fyªJiuahlš brŒf.

cjhuz§fisÍ«, fU¤JfisÍ« g£oaè£L gÂÎ brŒf.

eh£o‹ ghu«gça«, fyh¢rhu«, g©ghL, fiyfŸ M»aitÍ«, ÏªÂahé‹

bgUik thŒªj njÁa¢ Á‹d§fS«,ãidÎ¢ Á‹d§fS«, bghJthd Ïa‰if

ts§fS«, njÁa¥ ghlY« k¡fŸ midtçlK« “eh« ÏªÂa®, ekJ ÏªÂa eh£il fh¥gJ

e«flik” v‹w cz®itÍ« rnfhju¤Jt¤ijÍ« ts®¡»‹wd.

131

jftš bjhl®ò, m¿éaš bjhêš E£g¤Âš ÏªÂa ehL K‹nd¿ tU»‹wJ.

ÏªÂa rhjidfëš x›bthU ÏªÂa¡ FokfD« / FokfS« g§F bgw nt©L«.

ekJ K‹dhŸ FoauR¤ jiyt® ÂU. A.P.J. m¥Jš fyh« mt®fŸ

“x›bthUtU« fdÎ fhQ§fŸ. x›bthU ehS« rhjid òçªJ fdit edth¡fyh«”

v‹W T¿ÍŸsh®.

jåkåjD¡F Ãu¢ridfŸ ÏU¥ÃD« cŸs« jLkhwhkš mt‰iw vÂ®

bfh©L«, cŸs cWÂ¥gh£il ts®¤J¡ bfh©L«, e«khš Ãu¢ridfis Ú¡»

rhjidfŸ òça ÏaY« v‹w x‹iw F¿¡nfhshf¡ bfh©L«, beŠRWÂÍl‹

éê¥òz®Î bfh©lt®fshf thœªJ bt‰¿fis¡ Fé¡f ekJ K‹ndh®fë‹

thœ¡if tuyhnw rh‹whF«. thœf ÏªÂah! ts®f rhjidfŸ!

braš

“njr K‹nd‰w¤Âš vdJ g§F” v‹w jiy¥Ãš ngRf, gÂÎ brŒf.

1.9 gh®it üšfŸ

1. Arthur. C. Winning - Teaching the Social Studies in Secondary Schools.

2. Chandhary K.P., Effective Teaching of History in Schools.

3. Ghate, V.D., The Teaching of History, Oxford University press, Bombay (1961).

4. Kohli A.S., Teaching of Social Studies, Anmol publications pvt. Ltd., New Delhi

(1996).

5. Kochhar, S.K., The teaching of Social Studies, Sterling pub. pvt. Ltd. New Delhi

(1984).

6. Nauri. C.C. Hunt - Teaching High School Social Studies.

James, A.. Banks Teaching strategies for the Social Studies.

7. NCERT, New Delhi (1970), Teaching History in Secondary Schools.

8. Ralph C. Crerton, Teaching Social Studies in Elementary Level.

9. Thirugnana Sambhandhan, r_f m¿éaš f‰Ã¡F« KiwfŸ.

10. Venkatasamy, K., tuyhW f‰Ã¡F« KiwfŸ.

11. Yajnik. K.S., Teaching of Social Studies in India, Orient Longmens Ltd. Bombay

(1966).

132

myF - II

brašÂ£l«

(PROJECT)

m¿Kf«

brašÂ£l Kiw g‰¿ KGikahf és¡Ftj‰F K‹ò xU Áy jiy¥òfëš

khzt®fis¢ brašÂ£l¤ij nk‰bfhŸs¢ brŒa nt©L«. mt®fŸ brŒj Kiwfëš

cŸs FiwghLfis¥ g‰¿Í«, mit v›thW ÏU¡f nt©L« v‹gjid és¡f gšntW

tšYe®fë‹ fU¤J¡fisÍ«, goãiyfisÍ« és¡f nt©L«.

myF¡ TWfŸ

2.1 brašÂ£lKiwæ‹ neh¡f§fŸ

2.2 brašÂ£l Kiw - goãiyfŸ

2.3 brašÂ£lKiw - MÁçaç‹ g§F

2.4 brašÂ£l Kiwæ‹ K¡»a¤Jt«

2.5 brašÂ£l Kiwæš Áy Ïl®ghLfŸ

2.6 brašÂ£l« - jiy¥òfŸ

2.7 KoÎiu

2.8 gh®it üšfŸ

133

f‰wš f‰Ã¤jèš, f‰Ã¤jš Kiw äf K¡»a¥ g§F t»¡»wJ. f‰Ã¤jš

Kiwjh‹ f‰wè‹ éisit ã®za« brŒ»wJ. f‰Ã¤jèš gy KiwfŸ

ifahs¥g£lhY«, braš Â£l Kiw xU Áw¥ò thŒªj Kiwahf¡fUj¥gL»wJ. #h‹

^æ (John Dewey) v‹w m¿P®jh‹ Ïj‰F KGtot« bfhL¤jt®. Mdhš ÏtU¡F

étu§fŸ nrç¡F«

Ï l «tH§f¥gL«

brŒKiw¥

gæ‰Á

njit¥gL«

jft š fŸ

m y F ¡

T W fŸ

t .

v © .k ‰ w

Ïl§fŸg Ÿ ë

brašÂ£l« -

c§fŸ

kht£l¤Â‹

eÅd rhiy¥

ngh¡Ftu¤J

ts®¢Á k‰W«

beçriy

Fiw¡f muR

nk‰bfh©LŸs

elto¡iffŸ

ngh¡Ftu¤J

K‹nd‰w« k‰W«

éisÎfŸ

(nk«ghy§fŸ, eh‹F

tê¥ ghijfŸ, òÂjhf

nghl¥g£l rhiyfŸ,

rhiy v¢rç¡if ä‹

és¡FfŸ, rhiy

Óuik¥ò gâfŸ, k¡fŸ

beçrš, R‰WNHš

Ó®nfLfŸ

brašÂ£l

Kiw -

goãiyfŸ

1. kht£l¤

fhtšJiw¡

f©fhâ¥ghs®

mYtyf«,

kht£l M£Á¤

jiyt®

mYtyf« (m)

»uhk ã®thf

mYtyf«

-

brašÂ£l«

thåiy

m¿¡if - X®

MŒÎ

VnjD« 3

khj§fS¡Fça

brŒÂ¤jhŸfëš tU«

m‹whl thåiy

m¿¡iffis nrfç¤J

bjhF¤jš (bt¥gãiy,

kiH msÎ, <u¥gj«)

braš

Â£l« -

goãiyfŸ

2. m‹whl

thåiy

m¿¡iffis

brŒÂ¤jhŸ

_y« 3

khj§fS¡F

nrfç¤jš.

-

brašÂ£l«

-nk‰bfhŸs

VJthf cŸs

f‰wš

Âw‹fŸ

g£oaèLjš,

x¥gil¥ò

3 Kjš 8 tF¥ò tiu

cŸs r_f m¿éaš

Âw‹ gFÂæš braš

Â£l¤Â‰F VJthf

cŸs Âw‹fis

f©l¿jš

3. -f‰Ã¥ò

gæ‰Á¡F

bršifæš

gŸëæš

ghl¥

ò¤jf§fŸ

MŒÎ

brŒjš

f‰wš brašfŸ

134

K‹ng »šng£ç¡ (Kil Patrick) v‹w m¿P® ÏJ F¿¤J¡ F¿¥ÃLifæš ÏJ xU

F¿¡nfhnshL m¿éaš ó®tkhf¢ r_f¢ Nœãiyæš nk‰bfhŸs¥gL»‹w brayhF«

v‹W«, Ï¢ brašÂ£lKiw xU K¡»a« thŒªj f‰wš kÂ¥ò bfh©l x‹W¡F«

nk‰g£l msÎ¤Âw‹fis¡ bfh©ljhF« v‹W« fUJ»‹wh®.

2.1 braš Â£lKiwæ‹ neh¡f§fŸ

jhnd f‰wš Kiwia nk‰bfhŸs¤ njitahd M®t¤ijÍ«, C¡f¤ijÍ«

njh‰Wé¤jš.

brašghLfŸ _y« Ãu¢ridfisÍ«, fU¤J¡fisÍ« (concepts) òçªJ bfhŸSjš.

c‰Wneh¡fš ÂwidÍ«, f©l¿jš ÂwidÍ« ts®¤jš.

k‰wt®fnshL ÏizªJ, T£lhf¢ brašgL« kd¥gh‹ikia¤ njh‰Wé¤jš.

brašòçjš _ykhf khzt®fë‹ M‰wšfŸ, Âw‹fŸ M»at‰iw

btë¡bfhz®jš.

gšntW mDgt§fis ešy neh¡fKŸs brašghLfŸ _y« bgWjš.

Ïªj¢ braš Â£lKiwahdJ Ñœ¡f©l bfhŸiffis mo¥gilahf¡

bfh©lJ.

brŒJ f‰wš (Learning by Doing)

thœªJ f‰wš (Learning by Living)

FHªijfŸ x‰WikahfÎ«, ÏizªJ« brašgL«nghJ f‰wš éisÎ mÂfkhf

ÏU¡F«.

2.2 brašÂ£l Kiw - goãiyfŸ

braš Â£l¤ij nk‰bfhŸS«nghJ Ñœ¡f©l goãiyfis¥ Ã‹g‰w nt©L«.

Nœãiyia¤ njh‰Wé¤jš

nj®ªbjL¤jY« fU¤JU jUjY«

Â£läLjš

nk‰bfhŸSjš

kÂ¥ÃLjš

gÂÎ brŒjš

Nœãiyia¤ njh‰Wé¤jš: brašÂ£l« xU njitæ‹ mo¥gilæš

nk‰bfhŸs¥gl nt©L«. ÏJ xU F¿¡nfhisÍ«, K¡»a¤Jt¤ijÍ« bfh©oU¡f

nt©L«. MÁça®, m‹whl K¡»akhd gy f‰wš brašghLfSl‹ bjhl®òila

135

brŒÂfis¤ bjçé¤J¡ fyªJiuahlš brŒa nt©L«. mJ mt®fë‹ Áªjidia¤

ö©Ltjhf ÏU¡f nt©L«.

nj®ªbjL¤jY« K‹bkhêjY« (Choosing and Proposing): Ïªj¥ goãiyæš

nk‰bfhŸs nt©oa brašghLfŸ Ñœf©l Kiwfëš mika nt©L«.

gŸë¢ brašghLfŸ, c©ikahd ãfœÎfSl‹ bjhl®òilajhfÎ«, gŸë

thœ¡if¡F k£Lkšyhkš, r_f thœ¡if¡F¥ ga‹gL« tifæY« mika

nt©L«.

x›bthU brašgh£ilÍ«, khzt®fŸ mtut® tF¥Ã‰F V‰gÎ«,

F¿¡nfhŸfS¡F V‰gÎ« nj®ªbjL¡f nt©L«.

brašghLfis¤ nj®ªbjL¥gÂš MÁça® M®t« C£o mj‰fhd NHiy V‰gL¤Â

k£Lnk bfhL¡f nt©L«. khzt®fŸjh‹ braš Â£l¤ij¤ bjçÎ brŒa

nt©L« vd kdéaš m¿P® »šng£ç¡ TW»wh®.

brašÂ£l¤ij¤ bjçÎ brŒÍ«nghJ kdÂš bfhŸsnt©oait:

jFªj rh‹Wfis¡ bfh©oU¡f nt©L«.

F¿¤j fhy¤Âš brŒJ Ko¡f¥gl nt©L«.

brŒJ Ko¡f¡ Toajhf ÏU¡f nt©L« (Feasibility).

nkY« braš Â£l¤ÂDila neh¡f« òçªJ bfhŸ»w tifæš és¡fkhf ÏU¤jš

mtÁa«.

Â£läLjš (Planning): vªj xU braY¡F« Â£läLjš äfÎ« mtÁakhdJ.

MÁça® Ï§F khztD¡F têfh£oahf ÏUªJ brašgl nt©L«. Â£läLjèš,

njit¥gL« fhy«, bghU£fŸ, gz« k‰W« bryéd§fŸ k‰W« ga‹fŸ ngh‹wit Ïl«

bg‰¿U¡f nt©L«.

brašgL¤Jjš (Execution) : braš Â£l« bjçÎ brŒa¥g£L Â£l«

tiua¥g£l ÃwF MÁça®, khzt‹ mªj¤ Â£l tiu¥go brašgl têfh£l nt©L«.

brašgL¤Jjšjh‹ brašÂ£l¤Âš äfÎ« K¡»akhdJ k£Lä‹¿ äf Ú©l

gFÂahfÎ« ÏU¡F«. Ïªãiyæš MÁça® äf¡ ftdkhf khzt® brašghLfis c‰W

neh¡» fhyK«, bghUS« éiuakhfhkY« F¿¤j ntf¤Âš brašglÎ« têtF¡f

nt©L«.

kÂ¥ÕL (Evaluation): braš Â£l« eilbg‰W¡ bfh©oU¡F«nghnj MÁçaU«

khztU« jå¤jåahf mjDila j‹ikia K‹nd‰w¤ij MuhŒªJ mj‰nf‰g¤

jkJ elto¡iffis¢ rç¥gL¤Â¡bfhŸtJ mtÁa«. braš Â£l¤ÂDila¥ ngh¡if,

Â£lä£l¥go el¡»wjh vd x¥Ã£L¥ gh®¡f nt©L«. Ï¢braš khzt®fsJ M®t«,

Âwik, kd¥gh‹ik M»at‰iw¤ bjëÎgL¤Â mj‹ K¡»a¤Jt¤ij és¡F«.

136

gÂÎ brŒjš (Recording) : braš Â£l¤ÂDila x›bthU goia¥g‰¿a

jftšfS« gÂÎ brŒa¥g£oU¡f nt©L«. fU¤JU, Â£l«, fyªJiuahlš étu«,

x›bthUtU¡F« më¡f¥g£l ntiyfŸ ngh‹wit mtÁa« ÏU¡f nt©L«.

Ïj‰fhf¢ br‹w Ïl§fŸ, ga‹gL¤Âa bghU£fŸ ngh‹witÍ« gÂÎ brŒa¥gl

nt©L«.

2.3 brašÂ£l Kiw

MÁçaç‹ g§F (Role of the Teacher)

MÁça® têfh£oahfÎ«, e©gdhfÎ«, ešy MnyhrfuhfÎ« ÏU¡f nt©L«.

mt®fsJ Ïl®¥ghLfis m›t¥nghJ clåUªJ fisa nt©L«.

khzt®fŸ FGéš x‹whfÎ«, mikÂahfÎ« brašgl it¡f nt©L«.

khzt®fŸ jtW brŒahkš clåUªJ têfh£l nt©L«.

x›bthU khztD« j‹Dila g§if mÂš jtwhkš V‰W el¤j nt©L«

v‹gjid cWÂ brŒa nt©L«.

MÁçaç‹ braš Â£l¤ij khzt®fŸ nk‰bfhŸ»‹wnghJ #dehaf Kiwia¡

fil¥Ão¡f nt©L«.

2.4 braš Â£l Kiwæ‹ K¡»a¤Jt« (Merits of the Project Method)

braš Â£l«, cséaš mo¥gilæš brašgL¤J»‹w xU f‰wš ãfœÎ.

khzt®fS¡F c©ikahd mDgt§fis bfhL¡»‹wJ.

x‰Wikæ‹ K¡»a¤Jt¤ij x›bthUtU¡F« cz®¤J»wJ. M®t«

mo¥gilahf mik»wJ.

gy Âw‹fŸ, eh£l§fŸ, g©òfŸ bfh©lt®fŸ ÏizªJ xU braiy nk‰bfhŸs

thŒ¥ò cŸsJ.

ÏJ f‰wèš RjªÂukhf <Lgl têtF¡»‹wd.

ÏJ gšntW bjhl®òila ghl§fis, brŒÂfis f‰W¡bfhŸs cjÎ»wJ.

MÁça®fS¡F« khzt®fS¡F« ešy Ïz¡f¤ij¤ njh‰Wé¡»wJ.

khzt®fS¡FŸ j‹ kÂ¥igÍ«, j‹d«Ã¡ifiaÍ« ts®¡»wJ.

M¡f¤Âw‹ ts®¢Á¡F cjÎ»wJ.

2.5 brašÂ£l Kiwæš Áy Ïl®¥ghLfŸ (Limitations of the Project Method)

1. mÂf neuK«, gzK« brythF«

2. MÁçaç‹ ntiy¥gS mÂfç¡F«.

3. gŸë¢ brašghLfŸ jilgL«.

4. všnyhU« rkg§bfL¤J¡ f‰F« ãiy ÏU¡fhJ.

5. všyh¥ ghl myFfS¡F« Ï«Kiwia¥ ga‹gL¤j ÏayhJ.

137

2.6 brašÂ£l« - jiy¥òfŸ

r_f m¿éaèš, ÑnH bfhL¡f¥g£LŸs jiy¥òfis¥ nghy khzt®fS¡F¢

braš Â£l§fis¤ bjçÎ brŒJ bfhL¡fyh«.

1. Nça¡ FL«g«

2. RdhäÍ« mj‹ éisÎfS«

3. gUt¡fh‰WfS« mit fhy ãiyæ‹ nkš njh‰Wé¡F« jh¡f§fS«.

4. bjhê‰rhiyfŸ (étrha« rh®ªj / fåts« rh®ªj k‰W« mªjªj¥ gFÂ¡F

jFªjh‰ nghš)

5. tuyh‰W¢ Áw¥Ãl§fŸ.

6. R‰Wyh¤ jy§fŸ.

7. ÏªÂahéš M§»nya® M£Áæ‹ jh¡f«

8. jftš bjhl®ò / jftš bjhêš E£g K‹nd‰w¤Âš ÏªÂah

9. ÁªJ rkbtë ehfçf«.

10. gšyt®fS« f£ol¡ fiyÍ«

11. k¡fë‹ r_f, bghUshjhu ãiy g‰¿a òŸë étu§fŸ nrfç¤jš.

12. k¤Âa, khãy muRfŸ k‰W« cŸsh£Á mik¥òfŸ brašgL« Kiw.

13. khÂçfŸ nrfç¤jš (cyf ehLfë‹ mŠrš jiyfŸ, bfhofŸ, ehza§fŸ k‰W«

k© tiffŸ, ghiwfŸ, ÏiyfŸ ngh‹wit)

2.7 KoÎiu

brašÂ£l ntiyfS¡F é¤ÂLgt® MÁçanu Mth®. vdnt ghl§fis¡

f‰Ã¡F« bghGJ«, go¤j ghl¥gFÂfis kÂ¥ÕL brŒÍ« ãiyæY« brašÂ£l§fis

bjçÎ brŒtJ MÁçaç‹ K¡»a gâahF«. mnjnghš khzt®fŸ braš Â£l¤ij

Ko¤j Ã‹d® mt®fë‹ braiy¥ g‰¿a ghuh£LjšfisÍ«, C¡Fé¥igÍ«,

MÁça®fŸ ju nt©oaJ äfÎ« mtÁa«. Ï›thW mikÍ« bghGJjh‹ braš

Â£lKiw bt‰¿ÍlD« Áw¥ghfÎ« mikÍ«.

brašÂ£l Kiw xU m¿éaš ó®tkhd f‰wš f‰Ã¤jš KiwahF«. tuyh‰W

ãfœÎfisÍ«, e« R‰W¥òw¤Âš V‰gL« Ïa‰if kh‰w§fisÍ« f©Q‰W, mit e«

m‹whl thœéš v¤jifa bjhl®ò bfh©LŸsd v‹gijÍ« khzh¡f® m¿ªJ bfhŸs

brašÂ£l Kiw xU gadë¡F« Kiwahf cŸsJ. vdnt fhyK«, bryÎ« TodhY«,

mDgt¡ fšéia¤jutšy Ï«Kiwia khzh¡f®¡F m¿Kf¥gL¤Â brašgL¤JtJ

Ï‹¿aikahjJ.

138

vdnt khzt®fë‹ f‰wš ntf¤Â‰nf‰g bfhL¡f¥gL« brašghLfëš

x‹whl brašÂ£l« xU Áw¥ghd f‰Ã¤jš mQFKiw v‹gij¡ f©nlh«. Ï¤jifa

m¿Î¥ ó®tkhd brašghLfŸ k£Lnk khzt®fë‹ Âwikia btë¡bfhz®tj‰F«,

Áwªj kÂ¥Õ£o‰F« cjÎ»‹wJ. Ï«Kiwæš bfhL¡f¥gL« FG¢brašghLfŸ

khzt®fëilna R_fkhf cwit ts®¡»‹wJ. brašÂ£l§fŸ c©ikahd

mDgt§fis khzt®fS¡F¡ bfhL¥gjhš, xU ãiyahd¡ f‰wiy mt®fŸ

bgW»‹wd®. Ï›thW jh§fŸ f‰wij m‹whl thœéš ga‹gL¤J« ÂwidÍ«

bgW»‹wd®.

2.8 gh®it üšfŸ

1. Dash B.N. & Dr. I.V. Radhakrishna Murthy, Methods of Teaching Social Studies

Neelkamal publications pvt. Ltd., New Delhi (2005).

2. Kohli. V.K., How to teach science, Vivek publishers, India (1998).

3. Salim Basha S.A. & Digumarti Bhaskara Rao, Methods of Teaching Geography -

Discovery publishing House, New Delhi (2004).

4. ÂUPhdr«gªj®, tuyhW f‰Ã¡F« KiwfŸ, 2005.

5. ÂUPhdr«gªj®, r_f m¿éaš f‰Ã¡F« KiwfŸ Tamil Nadu Text Book

Society, Chennai.

6. Venkataswamy. K, tuyhW f‰Ã¡F« KiwfŸ.

167

3.3.4 ãy tiugl§fŸ, òé khÂç, ãy¥gl¥ ò¤jf« ntWghLfŸ

mo¥gil¡

TWfŸãy tiu¥gl« (Map)

òé cU©il khÂç

(Globe)

ãy¥gl¥ ò¤jf« (Atlas)

msit bgça msitæY«

Á¿a msitæY«

tiua¡ Toait

òéæ‹ c©ikahd

ãy¤njh‰w¤ij

ÃuÂgè¥git

tiu¥gl§fis RU¡»¤

(Drawn to Small Scale)

jahç¡f¥g£lit.

mik¥ò ÏU gçkhz mik¥ò K¥gçkhz mik¥ò ÏUgçkhz mik¥ò

étu« F¿¥Ã£l Ãunjr

tiu¥gl§fS«,

mj‰Fça és¡f§fŸ

k£Lnk

F¿¡f¥g£oU¡F«.

òéæ‹ xU gFÂia

g‰¿nah, f©l¤ij

g‰¿nah, eh£il¥

g‰¿nah, rçahd

mséš és¡f§fis

m¿a KoÍ«.

tiu¥gl és¡f§fSl‹

bghUsl¡f«, mfuhÂ, òŸë

étu§fŸ g‰¿a

és¡f§fS«

bfhL¡f¥g£L ÏU¡F«.

tot« rkjs mik¥Ãid

bfh©lit

nfhs tot« (íahŒL)

x¤jit

rkjs mik¥Ãid¡

bfh©lit

ga‹ fšé¢ brašghLfëš

f‰Ã¤jY¡F

cWJizahf cŸsd.

nfhs tot« (íahŒL)

x¤jitahf

ÏU¤jyhš, òé tot«

g‰¿a c©ik m¿Î

»il¡»‹wJ.

jhnd¡ f‰wY¡F

cWJizahf cŸsd.

139

myF - III

òé khÂç, ãytiu¥gl« k‰W« ãytiu¥gl¥ò¤jf« go¤j¿jš

m¿Kf«

r_f m¿éaš f‰Ã¤jèš Jiz¡ fUéfë‹ g§F K¡»a¤Jt« thŒªj

x‹whF«. j‰nghija f‰wš mQF Kiwæš, braš tê¡f‰wš Áw¥ghdjhf brašg£L

tU»‹wJ. braš tê¡f‰wš vD« f‰wš NHèš khzt®fS¡F njit¥gL« f‰wš

fUéfshf eh« gy f‰wš m£ilfisÍ«, khÂçfisÍ«, fšé bjhêš E£g¡

fUéfisÍ« ga‹gL¤J»nwh«. ÏÂš äfÎ« mo¥gilahf njit¥gL« fUéfshf

òékhÂçÍ«, ãytiu¥gl§fS«, ãytiu¥gl¥ ò¤jfK« ga‹gL¤j¥g£L tU»wJ. r_f

m¿éaš, f‰wš - f‰Ã¤jèš Ïit _‹W« K¡»a _‹W ö©fshf és§F»wJ.

Ïªj my»š Ïit _‹iwÍ« v›thW go¤j¿jš v‹gij g‰¿ éçthf¡ fh©ngh«.

myF¡TWfŸ

3.1 òé khÂçia go¤j¿jš

3.1.1 m£r¡nfhLfŸ

3.1.2 K¡»a m£r¡nfhLfŸ

3.1.3 m£r¡nfhLfS«, fhyãiyÍ«

3.1.4 Ô®¡f¡nfhLfŸ

3.1.5 Ô®¡f¡nfhLfS«, neuK«

3.1.6 K¡»a¤ Ô®¡f¡nfhLfŸ

3.1.7 m£r¡nfhLfŸ, Ô®¡f¡nfhLfë‹ K¡»a¤Jt«

3.1.8 òé khÂçÍ«, brašghLfS«

3.2 ãytiu¥gl« go¤j¿jš

3.2.1 ãytiu¥gl§fŸ bghUŸ k‰W« ga‹ghL

3.2.1.1 bghUŸ

3.2.1.2 ga‹ghL

3.2.2 ãytiu¥gl¤Â‹ mo¥gil¡ TWfŸ

3.2.2.1 ãytiu¥gl¤ jiy¥ò

3.2.2.2 ÂirfŸ

142

3.1 òé khÂçia¥ go¤j¿jš (Globe Reading)

òéæaš ghl¡fU¤J¡fŸ mid¤J« e« m‹whl thœÎl‹ K‰¿Y« bjhl®ò

bfh©lit. òydhfhj fU¤J¡fŸ (Abstract Concepts) gyt‰iwÍ« khzh¡f®fŸ m¿a¢

brŒtj‰F¥ “òé khÂç” xU gaDŸs Jiz¡fUéahf mik»wJ. òéæ‹ “òétot«”.

òéæ‹ rhŒt¢R, òé j‹id¤jhnd RHYtjhš V‰gL« gfèuÎ, Nçaid¢ R‰Wjyhš

V‰gL« gUtfhy§fŸ, fhyãiy k©ly§fŸ ngh‹w fU¤J¡fis és¡f “òékhÂç”

Ï‹¿aikahj mo¥gil¡ fUéahf¥ ga‹gL»wJ .vdnt òékhÂçæ‹ TWfŸ g‰¿Í«,

mt‰¿‹ _y« f‰Ã¡f¡ Toa òéæaš fU¤J¡fis¥ g‰¿Í« eh« m¿ªJ bfhŸtJ

mtÁa«.

òéia é©btëæèUªJ gh®¡F«nghJ mJ xU Úyt©z K¤J ngh‹W

njh‰wkë¡»wJ. òéæ‹ KG¤njh‰w¤ijÍ« gh®¡f KotÂšiy. òéæš fhz¥gL«

flšfŸ, f©l§fŸ, ãy¤njh‰w§fŸ mid¤J« KGikahf e«khš gh®¡f

ÏayhéoD«, mt‰¿‹ njh‰w§fis KGikahfÎ« JšèakhfÎ« F¿¥Ã£l mséY«

(Scale) fz¡»£L¥ òé ngh‹w khÂç cUéš jahç¡f¥gL« “òékhÂç” (Globe) _y«

òéæ‹ tot«, 23½0 rhŒÎ, m¢R, JUt§fŸ ngh‹wt‰iwÍ« m¿ªJ bfhŸs Ko»wJ.

Ï‹iwa “cyfkakhjš” v‹w bghUshjhu¡ bfhŸif (Globalization) e« midtç‹

thœéY« fyªJŸs ãiyæš x›bthUtU« cyf ehLfisÍ«, mj‹ ÏU¥Ãl§fisÍ«

m¿ªJ bfhŸsš mtÁakh»wJ.

Kj‹ Kjyhf¥ òé khÂç 150 BC Ïš ÁÁèah (j‰nghJ JU¡») it¢ nr®ªj

»nu£° (Creates) v‹gtuhš mik¡f¥g£lJ. äf¥gHikahd 150 BC æš jahç¡f¥g£l

òé khÂçahdJ Ï‹W« Ï¤jhè eh£oš cŸs ne¥Ãš° (Naples) mU§fh£Áaf¤Âš

it¡f¥g£LŸsJ. Fnsh¥ (Globe) v‹w brhš “»nshg°” (Globez) v‹w Ïy¤Ô‹ bkhê¢

brhšèèUªJ tªjJ.

òé nfhs totkhf ÏU¥gjhš mj‹nkš cŸs xU Ïl¤ij¡ F¿¥Ã£L¢

brhštJ äfÎ« fodkhd x‹W. m›thW F¿¥Ãl nt©Lkhdhš Ïu©L nk‰nfhŸ

fh£L« Â£lt£lkhd òŸëfŸ (Reference point) njit¥gL»wJ. Ïj‰fhf¤jh‹

òéæaš tšYe®fŸ, òé khÂçæ‹ nkš bj‰F tl¡fhfÎ«, nk‰F »H¡fhfÎ«,

f‰gid¡ nfhLfis tiuªJŸsd®. mitfŸ Ô®¡f¡nfhLfŸ k‰W« m£r¡nfhLfŸ

vd miH¡f¥gL»‹wd.

braš

cyif¢ R‰wyh« th§f!

cyf muÁaš ãytiu¥gl« vL¤J¡ bfhŸf. xU bg‹Áyhš ÑnH bfhL¤JŸs

F¿¥òfshš Ïl¤ij m¿ªJ nfho£L tiuf.

143

1. ÏªÂahé‹ jiyefU¡F bršf.

2. Ïªj Ïl¤ÂèUªJ ÔÎ vdÎ«, äf¢Á¿a f©l« vdÎ« miH¡f¥gL« xU

eh£o‰F bršf.

3. Ïªj eh£oèUªJ gÁÃ¡ bgU§flš têahf _‹W g¡f« ÓdhthY« xU g¡f«

uZahthY« NH¥g£LŸs eh£o‰F bršf.

4. m§»UªJ rñÂ mnuÃahé‹ jiyefu¤Â‰F bršf.

5. m§»UªJ m£yh©o¡ bgU§flš têna bj‹ mbkç¡f¡ f©l¤Âš mnkrh‹

fhLfŸ cŸs eh£o‰F bršf.

6. m§»UªJ gdhkh fhšthŒ têna br‹W mbkç¡fhé‹ nk‰F¡

fl‰fiunahu¤Âš cŸs kiy¤bjhlU¡F bršf.

7. m«kiyæèUªJ, mªeh£o‹ jiyefU¡F bršf.

8. m§»UªJ m£yh©o¡ flš têna ÏuéY« Nça‹ cÂ¡F« eh£o‰F bršf.

9. m§»UªJ Kjèš Nça‹ cÂ¡F« eh£o‰F bršf.

10. m§»UªJ ÏªÂahé‹ jiyefU¡F¢ bršf. v‹d? gaz« Ïånj ÏUªjjh?

3.1.1 m£r¡nfhLfŸ (Latitudes)

vªj xU t£l totkhd bghUS« 3600 fis¡ bfh©oU¡F«. mJnghy¤jh‹

nfhstotkhd (Spherical) òéÍ« 3600 fis¡ bfh©oU¡»wJ. òéæ‹ ika¥

òŸëæèUªJ mj‹ bjhLnfh£o‰F¡ nfhLfŸ gl¤Âš fh£l¥g£lthW

tiua¥g£LŸsd. ÏitfŸ m£r¡nfhLfŸ MF«. òé eL¡nfh£o‰F tl¡»š 90

nfhLfshfÎ«, bj‰»š 90 nfhLfshfÎ« tiua¥g£LŸsJ. òé eL¡nfhL jh‹ äf

Úskhd R‰Wt£l¡nfhlhF«. ÏJjh‹ òéia Ïu©L rkghf§fshf¥ Ãç¡»wJ. òé

eL¡nfh£o‰F tl¡»š cŸs gFÂ tl miu¡nfhs« vdÎ«, bj‰»š cŸs gFÂ bj‹

miu¡nfhs« vdÎ« miH¡f¥gL»wJ.

144

Ïªj m£r¡nfhLfŸ nk‰F¡ »H¡fhf¥ òéeL¡nfh£o‰F Ïizahf

tiua¥g£oU¡»wJ. vdnt Ïit ÏiznfhLfŸ (parallels) vd miH¡f¥gL»wJ. Ïit

òé eL¡nfh£oèUªJ tl¡F neh¡»Í«, bj‰F neh¡»Í« bršY«nghJ R‰wséš

FiwªJ bfh©nl brš»wJ. nkY« 900t k‰W« 900bj m£r¡nfhLfŸ TL

òŸëfëšjh‹ F¿¡f¥gL»wJ. xU m£r¡nfh£o‰F« mj‰F mL¤j m£r¡nfh£o‰F«

cŸs öu« 112».Û. MF«. m£r¡ nfhLfë‹ v©â¡if bkh¤j« 181 MF«.

3.1.2 K¡»a m£r¡nfhLfŸ

òéeL¡nfhL K¡»akhd m£r¡nfhL mšyJ Kj‹ik m£r¡nfhlhF«. òéæ‹

m¢R ÏjDila js¤Â‰F¢ (Plane) 23½0 rhŒthf cŸsJ.

tl m®¤j nfhs¤Â‹ 23½0 tl m£r¡nfhL flf nuif (Topic of Cancer) vdÎ«,

bj‹ m®¤jnfhs¤Â‹ 23½0 bj‹ m£r¡nfhL kfunuif (Tropic of capricorn) vdÎ«

miH¡f¥gL»wJ. Ïªj Ïu©L nfh£o‰F«, Ïil¥g£LŸs gFÂ mad k©ly« (Tropi-

cal Region) vd¡ F¿¡f¥gL»wJ.

tl m®¤jnfhs¤Â‹ 66½0 tl m£r¡nfhL M®o¡ t£l« (Arctic circle) vdÎ«,

bj‹ m®¤jnfhs¤Âš 66½0 bj‹ m£r¡nfhL m©lh®o¡ t£l« (Antartic circle) vdÎ«

miH¡f¥gL»wJ. Ïªj Ïu©L nfhLfS¡F« Ïil¥g£l gFÂ bt¥g k©ly¥ gFÂ

(Temperate Zone) vdÎ« miH¡f¥gL»wJ.

tl m®¤jnfhs¤Âš M®o¡ t£l¤Â‰F« 66½0 tl JUt¤Â‰F« (North Pole -

900N) Ïil¥g£l gFÂÍ« bj‹ m®¤jnfhs¤Â‹ m©lh®o¡ t£l¤Â‰F« (66½0 bj‹)

bj‹ JUt¤Â‰F« (South Pole - 900S) Ïil¥g£l gFÂÍ« fL« Fë® Ãunjr§fŸ (Frigid

Zones) vd miH¡f¥gL»‹wd.

3.1.3 m£r¡nfhLfS« fhyãiyÍ« (Latitudes and Climate)

braš

òéæ‹ bt¥g k©ly«, äjbt¥g k©ly« k‰W« JUt k©ly§fëš cŸs

ehLfis¥ g£oaè£L x¥gil¥ò jahç¡f.

òé nfhstotkhf ÏU¥gjhš Nça¡fÂ®fë‹ bt¥g¥gL¤J« Âwid¥ òé

eL¡nfh£oèUªJ JUt¤ij neh¡»¢ bršy¢ bršy FiwªJ bfh©nl ngh»wJ.

br§F¤J fÂ®fŸ (Vertical Rays) äf FW»a öu« br‹W òéæ‹ ÛJ òé eL¡nfh£L¥

gFÂæš éGtjhš bt¥g« mÂfkhfÎ«, mÂèUªJ tl¡»Y« bj‰»Y« bršy¢ bršy

Nça¡ fÂ®fŸ rhŒthf (Oblique Rays) éGtjhY« fl¡F« öu« mÂfkhf ÏU¥gjhY«,

mÂf¥ gu¥Ã‹ÛJ éGtjdhY« bt¥g« Fiwthf ÏU¡»wJ. ruhrçahf¥

òéeL¡nfh£oš bt¥g« mÂfkhfÎ«, JUt¤ij neh¡»¢ bršy¢ bršy FiwªJ

bfh©nl bršY«.

145

3.1.4 Ô®¡f¡ nfhLfŸ

òé¡ nfhs¤Â‹ nkš tiua¥g£LŸs tl JUt¤ÂèUªJ bj‹JUt¤Â‰F¢

bršY« ne® nfhLfŸ Ô®¡f¡ nfhLfŸ vd miH¡f¥gL»wJ. ÏitfŸ m£r¡nfhLfŸ

nghš Ïiz¡nfhLfŸ (Parallels ) mšy. ÏitfŸ ÏU JUt§fëY« rªÂ¤J¡

bfhŸtnjhL ÏitfŸ xnu ÚsKilait. vdnt ÏÂš »ß‹Å¢ Ô®¡f¡ nfh£il

Kj‹ik¤ Ô®¡f¡nfhlhf¤ nj®ªbjL¤JŸsd®. Ï§F¤jh‹ uhaš thåaš MŒÎ¡Tl«

mikªJŸsJ. (Royal Astronomical Observatory System). Ïjid¢ Áw¥Ã¡f Ï¡»ß‹é¢

nkš bršY« Ô®¡f¡nfh£il¤ bjçÎ brŒjd®.

x›bthU Ô®¡f¡nfhL« òé eL¡nfh£il¢ br§nfhz¤Âš bt£o¢ brš»wJ.

Ït‰¿¡FŸs Ïilbtë òé eL¡nfh£oš mÂfkhfÎ« JUt¤ij neh¡»¢ bršy¢

bršy FiwªJ ÏWÂæš JUt¤Âš rªÂ¤J bfhŸ»‹wd. xU t£l¤Âš 3600 Ô®¡f¡

nfhLfŸ tiua¥g£LŸsd. »ß‹Å¢ Ô®¡f¡nfh£o‰F¡ »H¡»š cŸs Ô®¡f¡nfhLfŸ

»H¡F Ô®¡f¡ nfhLfŸ vdÎ« nk‰»š cŸs Ô®¡f¡nfhLfŸ nk‰F¤ Ô®¡f¡ nfhLfŸ

vdÎ« miH¡f¥gL»wJ. Ô®¡f¡ nfhLfŸ v©â¡if 360 MF«.

3.1.5 Ô®¡f¡nfhLfS« neuK« (Longitude and time)

braš

ÏªÂahé‹ neu« khiy 5 kâ våš g§fshnjr¤Â‹ (900 ») Â£l neu« v‹d?

ÏªÂahé‹ neu« khiy 3 kâ våš gh»°jhå‹ (650) Â£l neu« v‹d?

00 Ô®¡f¡ nfh£oš (GMT) Nça‹ c¢rãiyæš ÃufhÁ¡F« bghGJ gfš 12 kâ

vd¤ Â£läl¥gL»wJ. vdnt Ï§F e©gfš 12 kâ våš ÏªÂahéš v‹d

neu« v‹gij¡ f©LÃo:-

òé j‹id¤jhnd j‹Dila m¢Áš R‰¿¡bfhŸs 24 kâ neu« M»wJ.

Ïjid xU ehŸ vd miH¡»nwh«. vdnt òé¡nfhs¤Â‹ nkš tiua¥g£LŸs 360

nfhLfŸ vL¤J¡ bfhŸS« neu« 24 kâ vdyh«. Mf 150 Ô®¡fnfhLfŸ fl¡f 1 kâ

neuK« 10 fl¡f 4 ãäl§fS« M»wJ. Ïjid¡ Ñœ¡f©lthW fz¡»lyh«.

146

xUKiw R‰w : 24 kâ neu«

òé nk‰»èUªJ »H¡fhf¢ R‰Wtjhš neu« »H¡F neh¡»¢ bršy¢ bršy

mÂfç¡»wJ. (x›bthU Ô®¡f¡ nfh£o‰F« 4 ãäl§fŸ) mnjnghy nk‰F neh¡»¢

bršy¢ bršy neu« Fiw»wJ. (x›bthU Ô®¡f¡ nfh£o‰F« 4 ãäl§fŸ) »ç‹Å¢

Ô®¡f¡ nfh£oš (Greenwich Meridian) mšyJ Kj‹ik Ô®¡f¡ nfh£oš (Prime Meridian)

ãyÎ« neu« »ß‹Å¢ ruhrç neu« (Greenwich Mean Time) vd miH¡f¥gL»wJ. Ïªj

neu¤ij it¤J cy»š cŸs k‰w Ïl§fë‹ neu¤ij vëÂš fz¡»£L¡

bfhŸsyh«.

braš

VnjD« 20 ehLfë‹ Â£lÔ®¡fnfhL, nfhLfis¡ f©LÃo¤J, mj‹ m£r,

Ô®¡f¥ gutšfis x¥gil¥ghf vGJf.

3.1.6 K¡»a¤ Ô®¡f¡nfhLfŸ

»ß‹é¢ Ô®¡f¡nfhL äf K¡»akhd Ô®¡f¡nfhlhF«. Ïjid ikakhf

it¤J¤jh‹ k‰w Ïl§fë‹ neu« fz¡»l¥gL»wJ. Ïnj nghš 180 MtJ Ô®¡f¡nfhL

“r®tnjr njÂ¡ nfhL” (International Date Line) vd miH¡f¥gL»wJ.

Ïªj 180 Ô®¡f¡nfhL 00 Ô®¡f¡ nfh£o‰F vÂ®¥òwkhf gRÃ¡ bgU§flè‹

k¤Âæš mikªJŸsJ. Ïªj¢ r®tnjr njÂ¡nfhL m§F mikªJŸs ÔÎfS¡nf‰g,

»H¡fhfÎ«, nk‰fhfÎ« tisªJ fl‰gu¥Ãš bršY»wJ. nk‰»èUªJ tªJ r®tnjr

njÂ¡ nfh£il¡ flªJ »H¡fhf tªjhš xU ehŸ TL«. mnjnghy¡ »H¡»èUªJ

nk‰fhf¢ br‹W Ï¡nfh£il¡ flªjhš xU ehŸ ÏH¥ò V‰gL»wJ.

xU Ô®¡f¡nfhL vL¤J¡bfhŸS« neu« = (m)24 x 60

360=

24kâ

360

1440

360= 4 ãäl§fŸ.

r®tnjr njÂ¡ nfhL

147

3.1.7 m£r¡nfhLfŸ, Ô®¡f¡nfhLfë‹ K¡»a¤Jt«

òéæ‹ nkš cŸs Ïl§fis¡ F¿¥Ã£L¡ Tw Ïªj Ïu©L nfhLfS«

ga‹gL»‹wd.

òé, nfhs totkhf ÏU¥gjhY«, j‹id¤jhnd R‰WtjhY« neu« Ïl¤Â‰F

Ïl« khWgL»wJ. Ïl§fS¡F Ïilna cŸs neu ntWgh£il¡ fz¡»l¤

Ô®¡f¡nfhLfŸ ga‹gL»‹wd.

m£r¡nfhLfë‹ ÏU¥Ãl¤ij it¤J, òéæ‹ bt¥g k©ly§fŸ Ãç¤J¡

fh£l¥gL»‹wd.

3.1.8 òé khÂçÍ« brašghLfS« (Globe and Activities)

1. ÏuÎ gfš njh‹Wtij és¡Fjš. (òé khÂç k‰W« lh®¢ és¡if it¤J¥

òéæ‹ RH‰Á k‰W« ÏuÎ gfš njh‹Wtij és¡Fjš. nki#æ‹ÛJ òé

khÂçia it¤J, mj‹ g¡fth£oèUªJ lh®¢ és¡if xëu¢ brŒJ v‹d

ãfœ»‹wJ v‹gij m¿jš.)

2. m£r¡nfhLfŸ - Ô®¡f¡nfhLfŸ - j‹ik - ntWghLfŸ - r®tnjr m£r¡

nfhLfis Ô®¡f¡ nfhLfisÍ« mo¥gilahf it¤J v›thW Xçl¤Â‹

ÏU¥Ãl¤ij m¿ayh« v‹gij és¡Fjš. r®tnjr njÂ¡ nfhL- mj‹

K¡»a¤Jt¤ij m¿jš - òéæ‹ nkš ãy«, Ú® ngh‹wt‰¿‹ gutš k‰W«

ntWghLfŸ g‰¿ és¡Fjš.

3. òéæ‹ tot« k‰W« m¢R 23½0 nfhz¤Âš rhŒthf cŸsJ v‹gijÍ« òé

nk‰»èUªJ »H¡fhf¢ R‰W»wJ v‹gijÍ« òé khÂçia ifahš RH‰¿¡ fh£o

és¡Fjš.

4. bt¥g k©ly§fS« . m£r¡ nfhLfS« - bjhl®ò gL¤Â és¡Fjš.

5. K¡»a m£r, Ô®¡f¡ nfhLfŸ, mit flªJ bršY« f©l§fŸ, ehLfŸ, efu§fŸ

ngh‹wt‰iw és¡Fjš.

6. bgU§flšfŸ, flšfŸ, MWfŸ, tisFlh¡fŸ ngh‹wt‰¿‹ mikél«,

K¡»a¤Jt¤ij és¡Fjš.

7. K¡»a kiyfŸ, Õlóä, ghiytd§fŸ, rkbtëfŸ ngh‹wt‰¿‹ mikél¤ij

és¡Fjš.

8. neu ntWghLfis m¿a Ô®¡f¡ nfhLfis¥ ga‹gL¤Â és¡Fjš.

9. flšfŸ, bgU§flšfŸ M»aitfëš fh£l¥g£LŸs Úy ãw¤Â‹ (Intensity of the

colour) ntWghLfS« mt‰¿‰fhd fhuz§fisÍ« m¿ªJ bfhŸSjš.

148

10. ÔÎ, Ôgf‰g« ngh‹wt‰¿‹ tot« mikél« ngh‹wt‰iw és¡Fjš.

11. Ú® Ïiz¥òfŸ (Straits) ãy Ïiz¥òfŸ (Insthmus ) ngh‹wt‰¿‹ j‹ik,

mikél«, K¡»a¤Jt« ngh‹wt‰iw és¡Fjš.

3.2 ãytiu¥gl« go¤j¿jš

R‰W¥òw¢ Nœãiy kåjå‹ thœ¡if Kiwia ã®zæ¡»wJ. R‰W¥òw¢

Nœãiyæš òéæ‹ Ïa‰if k‰W« fyh¢rhu¡ TWfŸ cŸsl§»ÍŸsJ. Ïa‰if k‰W«

fyh¢rhu¡ TWfŸ xU Nœãiy¡F« k‰bwhU Nœãiy¡F« Ïilna khWg£L

fhz¥gL»wJ. khWg£l Nœãiyahš k¡fëilna khWg£l thœ¡if KiwfS«

fhz¥gL»wJ. Ï«khWg£l thœ¡if Kiw¡fhd fhuz§fis m¿ªJ bfhŸsÎ«, jh‹

thG« Nœãiyæš »il¡F« ts§fis K‰¿Y« m¿ªJ bfh©L mt‰¿‹ _y« j«

thœ¡ifia nk«gL¤Â¡ bfhŸsÎ« òéæaš fU¤J¡fŸ ga‹gL»‹wd. Ï¥òéæaš

fU¤J¡fis cŸsl¡» “ãy tiu¥gl§fŸ” tiua¥gL»‹wd.

Ïit òéæaš f‰wš f‰Ã¤jY¡F¥ bgçJ« Jizòç»‹wd. vdnt

ãytiu¥gl§fŸ bghUŸ, j‹ik, mt‰¿èUªJ bgw¥gL« jftšfŸ k‰W« jftšfis

bgW« Kiw g‰¿ khzt MÁça®fS«, khzt®fS« m¿ªJ bfhŸtJ äfÎ«

mtÁakh»wJ.

braš

cyf ãytiu¥gl¤ij¥ ga‹gL¤Â Ñœf©l Ïl§fŸ ÏªÂahéèUªJ vªj

Âiræš cŸsd v‹gij m¿f.

1. Ódh 8. #¥gh‹

2. Ïy§if 9. M¥Ãç¡f f©l«

3. t§fhs éçFlh 10. Vuš flš

4. gÁÃ¡ bgU§flš 11. myh°fh

5. gh¡jh¤ efu« 12. bgŒfhš Vç

6. k¤Âa¤ jiu¡flš 13. ôuš kiy¤bjhl®

7. Ïªnjhndîah 14. ieš MW

3.2.1 ãytiu¥gl§fŸ - bghUŸ k‰W« ga‹ghL

3.2.1.1 bghUŸ

ãytiu¥gl« (Map) vD« brhš nk¥gh (Mappa) vd¥gL« y¤Ô‹ bkhêæèUªJ

bgw¥g£l xU brhšyhF«. `nk¥gh’ v‹w brhšY¡F `nkiræ‹ ÛJ éç¡f¥g£l Jâ’

v‹gJ bghUshF«. vdnt ãytiu¥gl« v‹gJ òé tot (Geoid) nk‰gu¥ig éç¤jJ

ngh‹w gu¥Ãš òéæ‹ TWfis étç¥gj‰fhf¤ jhënyh mšyJ Jâænyh

149

tiua¥gL« tiu¥gl« vd¥ bghUŸ bgw¥gL»wJ. ãytiu¥gl¤Âš òéæ‹ TWfshd

ãy¥gFÂfŸ k‰W« Ú®¥gFÂfŸ mid¤J« tiua¥g£oU¡F«.

3.2.1.2 ga‹ghL

éiuªJ bgUF« jftš bjhêšE£g¡ fhykhd Ï‹W jftšfë‹ msÎ«

bjhl®ªJ bgU»¡bfh©nl brš»‹wd. mid¤J¤ jftšfS¡F« mo¥gil

étu§fshf mikÍ« òéæ‹ ts Mjhu§fŸ v‹gJ òéæYŸs Ïa‰if ts§fshd

ãy«, Ú®, ghiwfŸ, fåk ts§fŸ, bt¥g«, kiH, fh‰W, k© Ïa‰if¤ jhtu§fŸ,

éy§FfŸ ngh‹witahF«. nk‰f©l ts Mjhu§fŸ g‰¿a jftš k£LkšyhJ,

ts§fis mo¥gilahf¡ bfh©l étrha«, bjhêšfŸ, bjhêš ika§fŸ,

ngh¡Ftu¤J, k¡fŸ bjhif, k¡fsl®¤Â ngh‹w gšntW jiy¥òfŸ rh®ªj

ãytiugl§fS« bt›ntW gaDŸs jftšfis¤ jªJ bfh©nlÍŸsd. Ï‹W cy»‹

ÏU Ïl§fS¡F ÏilnaÍŸs öu«, neu« k‰W« Âir ngh‹wt‰iw m¿ªJ

bfhŸtj‰F« äf vëikahd fUéahf és§FtJ« ãytiu¥gl§fnsahF«. e«

m‹whl thœ¡if¡F Ï‹¿aikahj jftš Clf§fSŸ (Media) x‹whf és§F«

ãytiu¥gl¤Â‹ mtÁa¤ijÍ« mÂyl§»ÍŸs étu§fis¥ go¤j¿ªJ bfhŸS«

ÂwidÍ« gŸë khzt®fS¡»ilna cz®¤Â¡ f‰Ã¥gJ mtÁa«.

kåj thœ¡if¡F v©z‰w jftšfŸ njit¥gL»‹wd. Ï‹iwa jftš

bjhêšE£g« K‹nd¿ÍŸsjhš cy»‹ gšntW ehLfë‹ jftšfŸ gy

ehLfS¡»ilna gçkh¿¡ bfhŸs¥gL»‹wd. Ï¤jftšfS¡F _yfhuzkhf cŸs

òé¡TWfë‹ gutš, òé ts§fë‹ gutš g‰¿a F¿¥òfis m¥gona ãytiu¥gl¤Âš

Á¤jç¡f ÏayhJ. vdnt fhy§fhykhf Kiw¡ F¿pLfis¥ ga‹gL¤Â

ãytiu¥gl§fŸ jahç¡f¥gL»‹wd.

braš

fyªJiuahlš: ãytiu¥gl§fë‹ K¡»a¤Jt« k‰W« ãy tiugl§fŸ

ga‹gL¤j¥gL« JiwfŸ g‰¿¡ fyªJiuahLf.

ãy tiu¥gl§fŸ Rkh® 2500 M©LfS¡F K‹dnu ÏUªjd v‹gj‰F

tuyh‰W¢ rh‹WfŸ cŸsd. ãy tiu¥gl¡ fiyæš »nu¡f®fë‹ rhjid

ghuh£l¤j¡fJ. ãy tiu¥gl§fŸ òéianah mšyJ òéæ‹ xU gFÂianah Kiw¡

F¿pLfis¥ ga‹gL¤Â xU F¿¥Ã£l msitæš tiua¥gL« tiu¥gl§fŸ v‹gij

m¿nth«. Ï¤jifa ãy tiu¥gl§fŸ k‰W« és¡f¥gl§fŸ (Diagrams) tiuÍ« `fiyÍ«,

m¿éaYnk’ `ãy tiu¥gl E©fiy’ (Cartography) vd miH¡f¥gL»wJ.

ekJ eh£oš ãy tiu¥gl§fŸ ahÎ« ÏªÂa msthŒÎ¤ Jiwæduhš (Survey of

India) cUth¡f¥gL»‹wd. všyh ãy tiu¥gl§fSnk òéæ‹ mid¤J¥ gFÂfisÍ«

r®nt brŒj Ã‹dnu cUth¡f¥gL»‹wd. nkY« òé¥gu¥Ãš òÂa njh‰w§fŸ

150

V‰gL«nghJ«, òé¥gu¥Ã‹ kh‰w§fis¡ fhQ« bghGJ« m¥gFÂfis e‹F r®nt

brŒj Ã‹dnu ÂU«gÎ« tiua¥gL»‹wd. vdnt ãy tiu¥gl§fŸ m›t¥nghJ òÂa

jftšfSl‹ òJ¥Ã¡f¥gL»‹wd.

cjhuzkhf or«g® 2005 M« M©oš V‰g£l Rdhäahš ghÂ¡f¥g£l

flnyhu§fŸ Áy tiu¥gl§fëš fh©Ã¡f¥gL»‹wd.

K‹bgšyh« ãy tiu¥gl§fŸ tiutJ fodkhfÎ«, neu« vL¤J¡

bfhŸtjhfÎ« ÏUªjJ. Ï‹W bjhêš E£g K‹nd‰w¤ÂdhY« bra‰if¡ nfhŸfŸ

_y« bgw¥gL« th‹btë ãH‰gl§fëdhY« bjhiy cz®jš Kiw (Remote Sensing)

k‰W« òéæaš jftš mik¥ò Kiw (Geographical Information System - GIS) ngh‹w

bjhêš E£g§fëdhY« ãytiu¥gl§fis cUth¡FtJ vëjh¡f¥gL»wJ.

`bjhiy cz®jš’ (Remote sensing) v‹gJ òéæYŸs ts§fis¡ f©l¿Í«

xU òJikahd m¿éaš KiwahF«. kåj‹ òéæYŸs xU bghUis¥ g‰¿nah mšyJ

gu¥ig¥ g‰¿nah mšyJ xU ãfœ¢Áia¥ g‰¿nah étu§fis¢ nrfç¡f mªj

Ïl¤Â‰nf neuoahf¢ bršyhkš bjhiyÍz®Î fUé _y« bgw¥gL« m¿éaš Kiw

‘bjhiy cz®jš’ MF«. Ï«Kiw _y« kåj®fshš br‹W mila¡ Toa Ïl§fŸ

k£Lä‹¿, mila Koahj gy Ïl§fëš fhz¥gL« ts§fisÍ«, étu§fisÍ«

f©l¿a Ko»wJ. th‹btë ãH‰gl§fS« (Aerial photographs) “bjhiy cz®jš” Ñœ

tU« òŸë étu§fns MF«. Ïit òéia¥ g‰¿a Ïa‰if, fyh¢rhu¥ òŸë

étu§fis (m) jftšfis ÏU têfëš jU»wJ.

muÁ‹ gšntW Â£l§fis¤ Ô£lÎ«, brašgL¤jÎ« gšntW JiwfëY«

bjhiy cz®jš òŸë étu§fŸ ga‹gL»‹wd.

òéia¥ g‰¿a Ïa‰if, fyh¢rhu òŸë étu§fis (m) jftšfis ÏU

têfëš bgwyh«. x‹W th}®Âfis nkilahf¡ bfh©L bgw¥gL« fU¥ò, btŸis

k‰W« t©z ãH‰gl§fns Ï¥òŸë étu§fŸ; k‰bwh‹W Jiz¡ nfhŸfis

nkilahf¡ bfh©L mj‹ _y« bgw¥gL« òŸë étu§fŸ. fU¥ò, btŸis étu§fŸ,

nghè t©z Ïiz¥nghéa«, fâå¡nf‰w ehlh¡fŸ f¢Ájkhd t£L (Compact Disc)

ngh‹w E£gkhd fUéfŸ, ä‹fhªj miyfŸ _y« bgw¥gL« mÂ®Îfis¥ òŸë

étu§fshf ek¡F¤ jU»‹wd.

nkY« `òéæaš jftš mik¥ò’ (Geographic Information System - GIS)

v‹gJ òéæaš jftšfisÍ« òé¥gu¥ò rh®òila òŸë étu§fisÍ« mj‰Fça

jftšfisÍ« nrfç¤J, bjhF¤J, ghFgL¤Â¥ ga‹gL¤J« tifæš fâåæš

cUth¡f¥g£l xU bk‹bghUŸ bjhF¥ò (Software) MF«. vL¤J¡fh£lhf ãy¤njh‰w«,

Ú®ts«, Ïa‰if¤ jhtu§fŸ, fåts« ngh‹w jftšfis¤ JšèakhfÎ« vëjhf¡

fh£L« tifæš V‰gL¤j¥g£l bk‹bghUŸ bjhF¥ng òéæaš jftš mik¥ghF«.

ts nkyh©ikæš (Resource Management) Ï›tik¥ò bgçJ« K¡»a¤Jt« bgW»wJ.

151

Ïl« rh®ªj òŸë étu§fŸ, Ïjid¡ ifahS« bjhêš E£g« ngh‹wt‰iw

Mjhukhf¡ bfh©lnj Ï›tik¥ò. fâå cjéÍldhd ntiy¥ghnl Ïj‰F K¡»a

ts®¢ÁahF«. fâåæid mo¥gilahf¡ bfh©L Ï›tik¥ò brašgLtÂdhš,

v©z‰w òŸë étu§fis ÏÂš nrä¡f KoÍ«. vÂ®fhy¤Âš nt©oat‰iw k£L«

vëÂš bg‰W¡ bfhŸs KoÍ«. òÂa jftšfis K‹d® cŸs jftšfëš nk‰bghUªj¢

brŒJ nt©oa jftšfis¥ bgw KoÍ«. x›bthU fhyf£l¤ÂY« fhz¥gL« jhtu,

Ú®¥gutš jftšfis¥ ghJfh¤J nt©oathW¤ ÂU¥g¥bg‰W¡ bfhŸs ÏJ V‰wjhf

cŸsJ.

3.2.2 ãytiu¥gl¤Â‹ mo¥gil¡ TWfŸ

ãy tiu¥gl§fŸ c©ikahd òéiaÍ«, òéæaš TWfisÍ« ÃuÂgè¡F«

äf¢ RU§»a gltot§fŸ våD« äf¥bgça cy»‹ mid¤J¡ TWfisÍ« äf¢Á¿a

tiu¥gl§fëš és¡f¥gL»‹wd. vdnt ãytiu¥gl§fis¤ jahç¡F« bghGJ

F¿¥Ã£l msitfŸ, F¿¥òfŸ, Kiw¡F¿pLfŸ ngh‹wit ga‹gL¤j¥gL»‹wd.

“ãytiu¥gl§fis¥ go¤j¿jš v‹gJ (map reading) mt‰¿‹ mo¥gil¡

TWfshd 1. jiy¥òfŸ, 2. Âir, 3. msit. 4. öu«, 5. m£r¡nfhLfŸ / Ô®¡f¡nfhLfŸ,

6. t©z§fŸ, 7. Kiw¡ F¿pLfŸ ngh‹wt‰¿‹ _y« òéia¥ g‰¿a étu§fis

m¿Í« brašKiwahF«.” vdnt tiu¥gl§fëš ga‹gL¤j¥gL« TWfis e‹F

m¿ªj xU khztdhš, ãytiu¥ gl§fis¥ go¤J étu§fis¥ òçªJ bfhŸs ÏaY«.

vdnt Ïªj mo¥gil¡ TWfŸ x›bth‹iw¥ g‰¿Í« éçthf¤ bjçªJ bfhŸtJ

mtÁa«.

braš

cyf« k‰W« ÏªÂa Ïa‰ifaik¥ò ãytiu¥gl§fëš, Ú fhQ« mo¥gil¡

TWfis¤ jå¤jåna g£oaèLf.

3.2.2.1 ãytiu¥gl¤ jiy¥ò (Title of the Map)

x›bthU ãytiu¥gl¤Â‰F« xU jiy¥ò bfhL¡f¥g£oU¡F«. cjhuzkhf

cyf« - Ïa‰ifaik¥ò, ÏªÂah - Ïa‰ifaik¥ò. ãytiu¥gl¤ij¥ go¤j¿jèš

K¡»akhdjhf m¿a nt©oaJ mªãytiu¥ gl¤Â‹ jiy¥ig¥ go¤J, Ã‹ mj‹

ÏU¥Ãl¤ij¥ òéæš m¿ªJ bfhŸtjhF«. cjhuzkhf¤ jäœehL Ïa‰ifaik¥ò

tiu¥gl¤ij¥ go¤j¿a, jäœeh£o‹ mik¥Ãl¤ij ÏªÂa tiu¥gl¤Âš Kjèš gh®¡f

nt©L«. Ã‹ tiu¥gl¤Âš bfhL¡f¥g£LŸs jiy¥Ã‹ Ñœ cŸs jftšfS«,

étu§fS« jiy¥Ã‰nf‰g ÏU¥gij m¿a nt©L«.

cjhuzkhf¤ jäœehL Ïa‰ifaik¥ò tiu¥gl¤Âš »H¡F¤ bjhl®¢Á

kiyfŸ, »H¡F¡ fl‰fiu¢ rkbtë ngh‹witfŸ ÏU¥gij¡ fhzyh«.

152

3.2.2.2 ÂirfŸ (Directions)

ãytiu¥gl§fëš ÂirfŸ, xU nfh£L toéš tiuaW¡f¥g£LŸsd. Ïit

gšntW òŸëfë‹ nfhz ãiyia bghJthd Mjhu Âiria mo¥gilahf¡ bfh©L,

fh©Ã¡f¥gL»‹wd. tl¡if¡ F¿¡F« Mjhu Âir¡nfhL (Base Direction) v‹w

F¿p£lhš ãytiu¥gl¤Â‹ tyJ nk‰òw¤Âš F¿¡f¥gL«. Ï›thW F¿¥Ã£oUªjhš

ãytiu¥gl¤Â‹ nkšgFÂ tlÂir¥gFÂ vd¡ fU¤Âš bfhŸs nt©L«. Ïj‹

mo¥gilæš tl¡F, bj‰F, »H¡F, nk‰F vd eh‹F K¡»a mo¥gil¤ Âirfis¡

Twyh«. mo¥gil ÂirfS¡F Ïilna nfhz mo¥gilæš Ïil¥g£l ÂirfS«

F¿¡f¥gL»‹wd.

tl¡F, bj‰F, »H¡F, nk‰F M»a eh‹F ÂirfS« mo¥gil¤ ÂirfshF«.

Ïil¥g£l ÂirfŸ tl¡»‰F«, »H¡»‰F« Ïilna tl»H¡F vdÎ«, bj‰»‰F«

»H¡»‰F« Ïilna bj‹»H¡F vdÎ«, tl¡»‰F« nk‰»‰F« Ïilna tlnk‰F

vdÎ«, bj‰»‰F«, nk‰»‰F« Ïilna bj‹nk‰F vdÎ« F¿¡f¥gL»‹wd.

braš

I. cyf«, Ïa‰ifaik¥ò k‰W« muÁaš ãytiu¥gl¤Â‹ Jiz¡ bfh©L ÑnH

bfhL¤JŸs FG¢ brh‰fë‹ tiffis¡ f©l¿f.

1. tl¡F, bj‰F, »H¡F ...........................................

2. gRÃ¡, m£yh©o¡, M®¡o¡ ...........................................

3. MÁah, bj‹ mbkç¡fh, m©lh®ofh...........................................

4. Ïy§if, klfh°f®, »ß‹yhªJ...........................................

5. igfhš, <ç, é¡nlhçah...........................................

6. ôuš, uh¡», m£y° ...........................................

7. ãôÂšè, ÃŒí§, bfŒnuh ...........................................

t

Âi rfŸ

153

8. ieš, mnkrh‹, äÁÁÃ ...........................................

9. fh°Ãa‹, t§fhs éçFlh, fßÃa‹ ...........................................

10. ÃnuÁèa‹, Fnuhîah, nfdç ...........................................

11. eªjnjé, »ëkŠrhnuh, vtbu°£ ...........................................

12. nfhÃ, fsAhç, rAhuh ...........................................

3.2.2.3 ãytiu¥gl msit (Map Scale)

òé äf¥ bgçaJ. mjid mnj mséš tiua ÏayhJ. Ïjdhš òéianah

mšyJ òéæ‹ xU gFÂianah fh©Ã¡f, xU F¿¥Ã£l msÎ¡F ãytiugl§fŸ

tiua¥gL»‹wd. Ï¥gl§fns ãytiu¥gl§fŸ MF«. òéæ‹ msÎ äf¥bgçajhf

ÏU¥gjhš mjid étu§fS¡F«, ÏU¥Ãl¤Â‰F« V‰w é»j¥go ãy¥gl msitia

ã®zæ¤J tiu»‹wd®.

ãytiu¥gl¤Âš ÏU òŸëfS¡F Ïilna cŸs öu¤Â‰F«, òé¥gu¥Ã‹ nkš

mit F¿¡F« Ïl§fS¡F« Ïilna cŸs öu¤Â‰F« cŸs é»jnk `msit’

vd¥gL«.

vL¤J¡fh£lhf ãy¥gu¥Ãš Ïu©L Ïl§fS¡F Ïilna cŸs öu« 1».Û.

våš, ãytiu¥gl¤Âš mnj Ïl§fS¡F Ïilna cŸs öu« 1 br.Û. v‹nwh 2. br.Û.

v‹nwh tiua¥g£oU¡F« 1 br.Û. våš ãytiu¥gl¤Â‹ msit 1:100000 vd¡

F¿¡f¥g£oU¡F«.

3.2.2.4 ãytiu¥gl msitfis¡ F¿¥ÃL« KiwfŸ (Ways of showing

Map scale)

ãytiu¥gl§fëš msitfŸ _‹W Kiwfëš F¿¥Ãl¥gLtij¡ fhzyh«.

mit;

(i) brhšè£L msit (By a statement)

Ïªj Kiwæš, ãytiu¥gl§fëš msitahdJ brhšyhš

étç¡f¥g£oU¡F«. (v.fh) 1 br.Û¡F 1 ».Û vd¡ F¿¥Ã£oUªjhš, ãytiu¥gl¤Âš

cŸs 1br.Û. v‹gJ òé¥gu¥Ãš 1 ».Û. -I F¿¥gjhF«. Ï«Kiwæš khzt®fŸ

msitia vëÂš òçªJ bfhŸsyh«.

(ii) ÃuÂÃ‹d Kiw (By a Representative Fraction)

ÃuÂÃ‹d Kiwæš msitæ‹ é»j¤ij xU Ã‹dkhf¡ F¿¥Ãlyh«. ÏÂš

bjhFÂÍ« gFÂÍ« xnu msÎ¤ Â£l¤Âš F¿¥ÃLjš nt©L«. Ï«Kiwæš bjhFÂ

v¥bghGJ« x‹whfÎ«, gFÂ mj‰F¤ j¡fthW« ÏU¤jš nt©L«. Ï§nf `x‹W’ v‹w

154

bjhFÂ ãytiu¥gl¤Âš öu¤ijÍ« gFÂæš F¿¥Ãl¥g£LŸsJ òé¥gu¥Ãš

öu¤ijÍ« F¿¡F«.

(v.fh) 1 / 100000 (m) 1: 1000000 v‹W vGJjš ÏÂš ãytiu¥gl¤ öu myF

br.Û. våš, òé¥gu¥ÃY« mit br‹o Û£l®fŸ MF«.

(iii) ne® nfh£lsit (By a linear graphical scale)

nfhLfë‹ _y« msitfis ãytiu gl§fëš bjçé¡F« Kiwia

ne®nfh£lsit v‹g®. ÏÂš »il¡nfhL x‹W tiuªJ mjid Kj‹ik¥

ÃçÎfshfÎ« (primary divisions) Kjš Kj‹ik¥ Ãçit Ïu©lh« ju¥ ÃçÎfshfÎ«

(Secondary division) tiuªJ msitfis¥ Ãç¤J¡fh£lyh«. vL¤J¡fh£lhf, Kj‹ik¥

ÃçÎfŸ ».Û£l®fshf ÏUªjhš, Ïu©lh« ju¥ ÃçÎfŸ Û£l®fëš

bfhL¡f¥g£oU¡F«.

3.2.2.5 ãytiu¥gl§fëš öu¤ij ms¤jš (Measurement of Distance on

Maps)

ãytiu¥gl§fŸ xU F¿¥Ã£l msitæš tiua¥gL»‹wd v‹gij¡

f©nlh«. Ïªj msitia mo¥gilahf¡ bfh©L ãytiu¥gl§fëš ÏU F¿¥Ã£l

òŸëfS¡F ÏilnaÍŸs öu¤ij¡ f©l¿ayh«. cjhuzkhf ÏU¥ò¥ghijæš

Ús¤ij¡ f©l¿a tiugl¤ÂYŸs ÏU¥ò¥ ghijæ‹ Ús¤ij msªJ, tiu¥gl

msitahš bgU¡»dhš c©ikahd Ús¤ij f©l¿ayh«. ÏU Ïl§fS¡F

ÏilnaÍŸs ãy¥gu¥ò rkkhf Ïšyhkš nkL gŸs§fSl‹ ÏU¡F«nghJ«,

ãy¥gu¥Ã‰F V‰wthW tisªJ, beëªJ br‹whnyh msÎnfhyhš mt‰¿‹ Ús¤ij

ms¡f ÏayhJ.

vdnt ãytiu¥gl§fëš ÏU Ïl§fS¡F Ïilnaahd öu¤ij ms¡f

Ã‹tU« KiwfŸ ifahs¥gL»‹wd. mit;

(i) üiy¡ bfh©L ms¤jš (by thread)

(ii) Ãç¡F« fUéia¡ bfh©L ms¤jš (by Divider)

(iii) öukhåia¡ bfh©L ms¤jš (by Rotometere)

155

braš

jäœehL - MWfŸ ãytiu¥gl¤Âš fhéç M‰¿‹ Ús¤ij üiy¡ bfh©L

msªJ ãytiu¥gl¤Â‹ msitnahL x¥Ã£L m¿f.

3.2.2.6 m£r¡ nfhLfŸ k‰W« Ô®¡f¡ nfhLfŸ

òéæ‹ ÛJ »H¡F nk‰fhf tiua¥g£l f‰gid¡ nfhLfns m£r¡ nfhLfŸ

MF«. m£r¡ nfhLfis it¤J X® Ïl¤Â‹ fhyãiyia vëjhf eh« Twyh«.

mnjnghš tl¡F bj‰fhf tiua¥g£l f‰gid¡ nfhLfns Ô®¡f¡nfhLfŸ v‹W

miH¡f¥gL»‹wd. Ô®¡f¡nfhLfis mo¥gilahf it¤J X® Ïl¤Â‹ neu¤ij¤

Jšèakhf eh« fz¡»lyh«. nkY« Ïªj Ïu©L nfhLfisÍ« it¤J X® Ïl¤Â‹

ÏU¥Ãl¤ij m¿ayh«. m£r¡ nfhLfŸ, Ô®¡f¡nfhLfŸ, j‹ik k‰W« K¡»a¡

nfhLfŸ g‰¿a étu§fis¥ òé khÂç¥ ghl¤Âš eh« V‰fdnt m¿ªJŸnsh«. vdnt

m£r¡nfhLfŸ k‰W« Ô®¡f¡nfhLfŸ g‰¿a m¿Î xU ãytiu¥gl¤ij go¤j¿jY¡F¥

bgçJ« Jizòç»‹wJ.

braš

ÏªÂah 80t - 370t m£r« Kjš 680» - 970 » Ô®¡f« tiu guéÍŸsJ. Ïnjnghš

ekJ m©il ehLfë‹ m£r Ô®¡f¡ nfhLfë‹ gutšfis¡ f©l¿f.

3.2.2.7 t©z§fŸ (Colours)

ãytiu¥gl§fëš òéæ‹ gšntW Ïa‰if ãy¤njh‰w§fis midtU«

vëÂš m¿ªJ bfhŸs gy t©z§fŸ _y« F¿¥ÃL»‹wd®. Ï›t©z§fis

ãytiu¥gl§fŸ cUthd fhy« Kjš ÏªehŸ tiu r®tnjr mséš, ga‹gL¤j¥g£L

tU»‹wd. vdnt Ït‰iw khzt®fŸ cz®ªJ bfh©lhšjh‹, ãy¤njh‰w§fis

vëÂš f©l¿ªJ tif¥gL¤j ÏaY«. ãytiu¥ gl§fëš flš k‰W«

ãy¤njh‰w§fS¡fhf¥ ga‹gL¤j¥gL« t©z§fshtd:

1. flš k‰W« Ú® ãiyfŸ - Úy ãw«

2. kiy - gG¥ò ãw«

3. rkbtë - g¢ir ãw«

4. Õlóä - kŠrŸ ãw«

3.2.2.8 Kiw¡ F¿pLfŸ (Signs & Symbols)

Kiw¡F¿pLfŸ, ãytiu¥gl§fis¤ jahç¡F«bghGJ mÂš ga‹gL¤j¥

gL»‹wd. Ï¡F¿pLfis m¿ªjhšjh‹ ãytiu¥gl§fëèUªJ étu§fis¥ go¤J

m¿a KoÍ«. Ïj‰bfd¤ jåahf xU bkhê c©L. ÏÂš F¿pLfŸ, vG¤J¡fŸ,

156

nfhLfŸ, všiy¡ nfhLfŸ, msitfŸ ngh‹wit cŸsd. Ïij¤ jéu,

ãytiu¥gl§fëš cau«, fhyãiy, Ïa‰if¤ jhtu«, k¡fŸ bjhif¥ gutš, MWfŸ,

ÏU¥ò¥ ghijfŸ rhiyfŸ ngh‹w F¿pLfS«, nfhLfS«, ãw¡fyitfS«

ga‹gL¤j¥gL»‹wd. Áy mo¥gil Kiw¡ F¿pLfis¡ ÑœbfhL¤J m£ltizæš

fhzyh«.fšnghl¥glhj rhiyt©o¥ghijmf‹w ÏuæšghijÛ£l® ÏuæšghijÏuæš ãiya«

fl¡F« ghij

Ïuæšghij Fif

fiu

ghy¤Jl‹ Toa ghij

fiu¥ghy«

k© miz

FoæU¥ò

k¡fs‰w FoæU¥ò

nfhéš

gŸëthrš

M‰W¡fiu (6Û MH«)

rkcau¡ nfhLfŸ

K¡nfhz ãiya«

k£l¡ F¿fŸ

Ru§f«

thiHku«

_§»š

gid

CÁæiy¡ fhLfŸ

òš

ngh®¡fs«

MÂthÁfŸ gFÂ

ä‹rhu ãiya« (Circuit House) C.H

157

rJ¥ò ãy«

cilg£l gFÂ

ò¤jkj nfhéš

giHa f£ol§fŸ

g‹dh£L všiy¡nfhL

khãy všiy¡nfhL

kht£l všiy¡nfhL

jhYfh všiy¡nfhL

fh£L všiy¡nfhL

t‰whj Únuhil

gUtfhy Únuhil

Xj¥ bgU¡FŸs Únuhil

ÔÎfS« ghiwfS« cŸs eÂ

ÚnuhilÍŸs eÂ¥gLif

tw©l eÂ¥gLif

fhšthŒ

Vç - t‰whj, tw©l

»zW - fiuÍl‹, fiua‰w

ikšfš cŸs fš guéa rhiy

njÁa beLŠrhiy

khjh nfhéš

òif¥ngh¡»

ÏLfhL

fy§fiu és¡f«

nfh£il

jªÂ¡ f«Ã

jghš ãiya« (Post Office)

fšyiw

C‰W

jªÂ ãiya« (Telegraph Office)

ÃuahâfŸ khëif (Dark or Traveller’s Bungalow)

fhtš ãiya« (Police Station)

Kfh« Ïl« (Camping Ground)

ékhd ãiya«

xJ¡f¥g£l fhL (Reserved Forest)

ghJfh¡f¥g£l fhL (Protected Forest)

. .

R.F.

P.F.

158

braš

F¿pLfis¥ ga‹gL¤Â c§fŸ ãWtd¤Â‹ mUnfÍŸs Ú®ãiyfŸ, étrha

éisÎ bghU£fŸ, bjhê‰rhiyfŸ, rhiyfŸ, ÏU¥ò¥ ghijfŸ, FoæU¥òfŸ

ngh‹wt‰iw cŸsl¡»a xU tiu¥gl« jahç¡f.

3.2.2.9 ãytiu¥gl§fë‹ tiffŸ

ãytiu¥gl§fŸ ek¡F¤ njitahd mo¥gil étu§fis¡ bfh©oUªjhY«

mid¤J ãytiu¥gl§fS« xnu khÂçahf ÏU¥gÂšiy. x›bthU ãytiu¥glK« xU

Áw¥ghd jiy¥òfis¢ rh®ªj jftšfis¤ jh§» ã‰F«. jftšfë‹ mo¥gilæš

ãytiu¥gl§fŸ gy tiffshf¥ Ãç¡f¥gL»‹wd.

(I) muR rh®ªj ãytiugl§fŸ

muR ãWtd§fŸ _y« ÏªÂa r®nt Jiwæduhš ãy§fë‹ òŸë étu§fŸ

nrfç¡f¥g£L tiua¥gL« ãytiu¥gl§fŸ muR rh®ªj ãytiu¥gl§fŸ

vd¥gL»‹wd. Ïit muR m§Ñfhu« bg‰wit. Ï›tif ãytiu¥gl§fŸ gšntW

tifahd ãytiu¥gl§fS¡F mo¥gilahf mik»‹wd.

(a) ãy msit ãytiu¥gl§fŸ (Topographic Maps)

F¿¥Ã£l ãy¥gu¥Ãš xU F¿¥Ã£l mséš tiua¥gL« ãytiu¥gl§fns ãy

msit ãytiu¥gl§fŸ vd¥gL«. Ïit ÏuhQt¤JiwæY« tUthŒ¤ JiwæY«

ga‹gL¤j¥gL»‹wd.

(b) ãy¥ga‹ghL ãytiu¥gl§fŸ (Land use Maps)

òéæ‹ nk‰gu¥ÃYŸs ãy¤njh‰w mik¥ò, Ïl¤Â‹ cau«, Ïl¤Â‹ ga‹ghL

ngh‹w mo¥gilæš Ïit tiua¥gL»‹wd. Ïj‹ _y« ãy¥ga‹gh£L étu§fis

vëÂš bgwyh«. jå¥g£nlhç‹ brh¤J étu§fis m¿a Ïit bgçJ« ga‹gL»wJ.

nkY« muÁ‹ tçéÂ¥ò¡ bfhŸiffis mkšgL¤Jtj‰F« Ïit bgçJ«

njit¥gL»wJ.

(II) (a) Ïa‰ifaik¥ò ãytiu¥gl§fŸ (Physical Maps)

cy»‹ K¡»a Ïa‰ifaik¥òfshd kiyfë‹ cau«, kiyæ‹ äf ca®ªj

Áfu§fŸ, gå¥gu¥ò, Õlóä, rkbtë flšgu¥òfŸ ngh‹wt‰¿‹ gutiy

tiuaW¡f¥g£l t©z§fSl‹ bjçé¡»‹wd. (vL¤J¡fh£lhf) ‘rk MH¡nfhLfŸ’

bfh©L flyo ãy¤ njh‰w§fis m¿a flš MH ãytiu¥gl§fŸ (Bathymetric Maps)

cjÎ»‹wd. mnjnghy `thåiy k‰W« fhyãiy’ ãytiu¥gl§fŸ (Weather & Climatic

maps) Xçl¤Â‹ Âdrç thåiyiaÍ« fhyãiyiaÍ« fh©Ã¡f ga‹gL»‹wd.

thåiy ãytiu¥gl§fŸ xU ehS¡Fça ruhrç thåiyia és¡F»‹wd.

gšyh©LfS¡F¡ F¿¥ghf K¥gJ M©LfS¡fhd thåiy ãytiu¥gl§fëèUªJ

fhyãiy ãytiu¥gl§fŸ jahç¡f¥gL»‹wd. Ïit gy eh£fS¡fhd thåiyæ‹

159

ruhrçia és¡F»‹wd. Ï¤jifa ãytiu¥gl§fŸ thåiy MŒÎ¤ Jiwæduhš

(Meteorological Department) jahç¡f¥gL»‹wd.

Ïnjngh‹W Ïa‰if¤jhtu§fŸ, tdéy§FfŸ, k© tiffŸ Ït‰¿‹

gutšfis¡ F¿¡F« ãytiu¥gl§fS« Ït‰¿š ml§F«.

II (b) fyh¢rhu ãytiu¥gl§fŸ

Ïit k¡fë‹ fyh¢rhu« k‰W« g©gh£L¡ TWfisÍ« mt‰¿‹

gutšfisÍ« bjçé¡»‹wd. k¡fë‹ fyh¢rhu¡ FGkh®fŸ (Cultural Realms ),

Ïd¥gutš (Racial distribution), K¡»a bkhêfŸ ngh‹wt‰iw étç¡»‹wJ.

fyh¢rhu ãytiu¥gl§fëš bghUshjhu ãytiu¥gl§fS« (Economic maps)

ml§F«. Ït‰¿š k¡fŸ bjhif¡ TWfshd k¡fsl®¤Â, taJ, k¡fŸ bjhif¥ gutš,

ghèd«, brŒ bjhêšfŸ, jå eg® tUkhd«, thœ¡if¤ ju« ngh‹w étu§fŸ

cŸsl§F«. nkY« ãytiu¥gl§fis mo¥gilahf¡ bfh©L bgça msitÍl‹

cŸS® gl§fŸ, k‰W« xU bghUë‹ gutš gl§fŸ, bghUshjhu és¡f¥gl§fŸ

ngh‹wit tiua¥gL»‹wd. Á¿a msit ãytiu¥gl§fns k¡fë‹ fyh¢rhu¡

FGk§fŸ (Cultural Realms), Ïd¥gutš (Racial distribution), K¡»a bkhêfŸ ngh‹wt‰iw

étç¡»‹wd.

ãy¥ga‹gh£L ãytiu¥gl§fŸ, muÁaš ÃçÎfŸ k‰W« všiyfŸ bfh©l

muÁaš ãytiu¥gl§fŸ ngh‹witÍ« fyh¢rhu ãytiu¥gl§fshF«.

3.2.3 ãytiu¥gl« tiuÍ« Âw‹ (Map Drawing Skill)

ãytiu¥gl¤ij¥ gh®¤J jftšfŸ m¿Í« Âw‹ nghynt, khzt®fëilna

ts®¡f nt©oa k‰bwhU K¡»a¤ Âw‹ cŸS® ãytiu¥gl« tiujš, “òwtç

ãytiu¥gl§fëš étu§fis¥ F¿¤jš” k‰W« “t©z« Ô£Ljš” MF«. ÏÂš

bjhl¡f ãiyæš cŸs khzt®fS¡F cŸS® ãytiu¥gl« tiuÍ« Âwid ts®¤jš

nt©L«. ÏÂš Kjš f£lkhf¥ gŸë tshf k‰W« cŸS® tiu¥gl§fis cça

msitæš tiua¢ brŒÍ« Âw‹ts®¡f nt©L«. khzt‹ jdJ tF¥giwiaÍ«,

mÂš jh‹ cŸs Ïl¤ijÍ« tiu¥glkhf tiuayh«. mL¤jjhf¥ gŸëæ‹ R‰W¢Rt®

gFÂia x£oa Ïl¤ijÍ« k‰W« gŸë cŸs cŸS® R‰W¥òw« glK« jahç¥gÂš

khzt®fS¡F¥ gæ‰Á më¤jš nt©L«. Ïj‰F MÁça®, gŸë¡ f£ol¤ÂèUªJ

R‰W¥òw¤Âš fhz¥gL« òéæaš mik¥ig khzt®fŸ c‰W neh¡», òéæaš

TWfis milahs« fhQ« ifæš xU òwtç ãytiu¥gl¤ij¡ bfhL¡f nt©L«.

khzt®fis MÁça® gŸë¡F btëna miH¤J¢ br‹W ãytiu¥gl¤Âš cŸs

gFÂia¢ R‰¿¡ fh©Ã¤J têæš gh®¡F« Ïa‰ifaik¥ò ÅLfŸ, filfŸ, ngUªJ

ãiya«, rhiyæ‹ bga®, éisah£L ikjhd«, nfhéš, Vç, jghš ãiya«

ngh‹wt‰iw¥ gl¤Âš F¿¡f¢ brŒa nt©L«. Ï›thW F¿¡F« bghGJ mt®fŸ

Âir, Kiw¡F¿pLfŸ ngh‹wt‰¿š ftd« brY¤j nt©L«.

160

Ïjid¤ bjhl®ªJ khzt®fS¡F ÏU tifahd ãytiu¥gl« tiuÍ« Âwid

ts®¡fyh«. mit

(i) òwtç ãytiu¥gl¤Âš t©z« Ô£o tiujš.

(ii) `go’ vL¤J Ã‹ tiujš k‰W« étu§fis¡ F¿¤jš. ÏªÂah - ÕlóäfŸ

k‰W« rkbtëfŸ.

(iii) V‰fdnt cŸs ãytiu¥gl¤ij msitæš bgçajhfnth mšyJ

Á¿ajhfnth (Reduction Enlargement) kh‰Wjš.

Ï›thW ãytiu¥gl§fis kh‰w« brŒJ bghGJ toéaš Kiwæš (Geometric

Method) Ï›tiu¥gl§fis¢ Á¿ajhfnth mšyJ bgçajhfnth kh‰w§fis¢

brŒayh«. Ïj‰F x¤j rJu Kiw bgçJ« ga‹gL»‹wJ. guªj ãy¥gu¥òfis

Ï«Kiwæ‹ _y« bgçjh¡fÎ«, Á¿jh¡fÎ« brŒayh«; Ï«Kiw¡F, Kjèš,

bfhL¡f¥g£LŸs ãytiu¥gl¤ij xnu msÎŸs rJu§fshš Md xU r£l¤jhš

Ãç¤J¡ bfhŸs nt©L«.

vL¤J¡fh£lhf 1:100 v‹w msitæYŸs ãytiu¥gl¤ij 1br.Û. v‹w g¡f

msit bfh©l rJu§fshf¥ Ãç¤J¡ bfhŸs nt©L«. Ï›thW Ãç¤jÃ‹ mÂš

v¤jid rJu§fŸ FW¡»Y«, beL¡»Y« cŸsd v‹gij¡ fz¡»£L¡ bfhŸs

nt©L«. ÚŸth£oš 15 rJu§fS« g¡fth£oš 10 rJu§fS« ÏÂš ÏU¡F«. Ïªj

ãytiu¥gl¤ij¥ bgçjh¡f nt©L« v‹whš, tiuªj 1 br.Û. msÎŸs rJu§fisél

bgçjhd 2 br.Û. g¡f msit bfh©l rJu§fshf Ústh¡»š 15-«, g¡fth£oš 10-«

tiuªJ bfh©L ãytiu¥gl étu§fis tiua nt©L«. 1:100 v‹w msit

ãytiu¥gl¤Âš cŸs Kjš ÁW rJu¤Â‹ étu§fis¤ j‰nghJ 1:50 v‹w msit¡F

kh‰¿a òé¥gl¤Â‹ ÛJ tiuªJŸs 2 br.Û. g¡f msit bfh©l Kjš rJu¤Â‹ ÛJ

F¿¡f nt©L«.

Ïnj ngh‹W ãytiu¥gl¤ij¢ Á¿jh¡f nt©L« v‹whš 1/2 br.Û. g¡f

msit bfh©l ÁW rJu§fshf Ústh¡»š 7 1/2 br.Û Ús¤Â‰F«, g¡fth£oš 5 br.Û.

mfy¤Â‰F« tiuªJ bfhŸs nt©L«. Ïªj msit Ï¥nghJ 1:200 MF«. v¤jid

Kiw Á¿jh¡f nt©L« v‹w fz¡F¥go x¤j rJu§fë‹ g¡f msit ehèš xU

ãytiu¥gl§fis bgçjh¡Fjš

161

g§fhf¡ Fiw¡f nt©L«. msitia kh‰¿a Ã‹, mo¥gil ãytiu¥gl¤ÂYŸs

K¡»a étu§fisÍ«, òwtçiaÍ« Á¿jh¡»a ãytiu¥gl¤Âš ftdkhf¡ F¿¡f

nt©L«.

3.2.4 f‰wš - f‰Ã¤jèš ãytiu¥gl§fŸ

ãytiu¥gl¤ij gh®¤J jftšfŸ m¿Í« ÂwidÍ«, ãytiu¥gl§fis tiuÍ«

ÂwidÍ« khzt®fŸ bgW»‹w mnj neu¤Âš MÁça®fŸ f‰wš - f‰Ã¤jš ãfœéš

vªbjªj ãiyfëš ãytiu¥gl§fis¥ ga‹gL¤j nt©L« v‹w m¿it ts®¤jš

nt©L«. brašKiwæš f‰wÃ‹ bghGJ kÂ¥Õ£ofshd ãytiu¥gl§fŸ f‰wš -

f‰Ã¤jèš ÏU ãiyfëš ga‹gL¤j¥gL»‹wd. mitahtd:

(i) f‰wè‹ bghGJ

(ii) kÂ¥Õ£o‹ bghGJ

ãiy - f‰wè‹ bghGJ

ãytiu¥gl§fëš ghl¤bjhl®ghd Ïl§fis¢ R£o¡fh£Ljš.

xU eh£o‹ všiyia¡ f©l¿jš

muÁaš ÃçÎfis m¿jš

tuyh‰W¥ nguuRfë‹ všiyia¡ f©l¿jš.

Xçl¤Â‹ Ïa‰ifaik¥ò, fhyãiy, Ïa‰if¤ jhtu§fŸ ngh‹wt‰iw m¿jš.

k‰w fyh¢rhu¥ g©òfisÍ« mj‹ TWfisÍ« (ntsh©ik, bjhê‰rhiy, k¡fŸ

bjhif, ngh¡Ftu¤J ngh‹wit) g‰¿a gutiy m¿jš.

k¡fŸ bjhif, bghUshjhu ãiy.

ãiy 2 - kÂ¥Õ£o‹ bghGJ

f‰wš milÎfis kÂ¥Ãlš.

jhnd f‰wš fUéahf¥ ga‹glš.

Ra kÂ¥Õ£L¡ fUéahf¥ ga‹glš.

vdnt f‰wš - f‰Ã¤jèš ãytiu¥gl§fis¥ gh®¤J jftšfŸ m¿tÂš

khzt®fS¡F¡ Ñœ¡f©l brŒKiw¥ gæ‰Áfis¡ bfhL¤J ãiwÎ brŒayh«.

kht£l¤ij¢ R‰¿ÍŸs m©il kht£l§fis¡ f©l¿jš.

kht£l¤ jiyefç‹ bga®, kht£l¤ÂYŸs t£l§fë‹ bga®fis¡ f©l¿jš.

kht£l MWfŸ, kiyfŸ, bga®fis¡ f©l¿ªJ kht£l¥ òwtç ãytiu¥gl¤Âš

milahs« fh£Ljš.

khãy ãytiu¥gl¤Âš jdJ kht£l¤ij milahs« f©l¿jš.

khãy¤Â‹ všiynahu¡ flšfë‹ bga®fis¡ f©l¿jš.

162

khãy¤Â‹ K¡»a Ïa‰ifaik¥òfis (kiyfŸ, ÕlóäfŸ, rkbtëfŸ, MWfŸ)

f©l¿jš.

ÏªÂa ãytiu¥gl¤Âš muÁaš ÃçÎ - khãy§fŸ milahs« fhQjš.

jkJ kht£l¤Â‹ bghUshjhu ts®¢Á, ts®¢Áfë‹ têfŸ ngh‹wt‰iw czu¢

brŒjš.

ekJ khãy¤Â‹ m©il khãy§fë‹ bga®fis¡ f©l¿jš.

ÏªÂa Ïa‰ifaik¥ò ãytiu¥gl¤Âš M‰W rkbtëfŸ, fl‰fiu¢ rkbtëfŸ,

kiyfŸ, ÕlóäfŸ, MWfŸ ngh‹wt‰iw¡ f©l¿jš.

ÏªÂahé‹ K¡»a efu§fŸ, ÏU¥ò¥ ghijfŸ rhiy têfŸ M»at‰iw¡

f©l¿jš.

Ï›tif¥ gæ‰ÁfSl‹ khzt®fS¡F cŸS® ãytiu¥gl« tiujY¡fhd

gæ‰ÁiaÍ« më¤jš nt©L«. Ïjid¤ bjhl®ªJ òwtç ãytiu¥gl¤Âš Ïl§fis¡

F¿¤jš, t©z« Ô£Ljš ngh‹w gæ‰ÁfisÍ« më¡f nt©L«. Ïit khzt®fë‹

ãytiu¥gl¤ Âwid ts®¡fÎ«, gil¥gh‰wš Âwid ts®¡fÎ« f‰wiy ãiy ãW¤Â¡

bfhŸsÎ«, Ra kÂ¥ÕL brŒJ bfhŸsÎ« cWJizahf és§F«.

braš

3 M« tF¥ò Kjš 5 M« tF¥ò tiu cŸs K¡»a ãytiu¥gl§fis¥ gâkid

mik¤J tiuªJ f©fh£Á mik¡f.

Ï›thW ãytiu¥gl§fis tiuÍ« ÂwD«, ãytiu¥gl§fis¥ gh®¤J¤

jftšfis m¿Í« ÂwD« xU khztD¡F¡ »il¡f¥bg‰whšjh‹, mtål«

ãytiu¥gl étu§fë‹ fhuz fhça¤ bjhl®ò, Ïiz¤J¥ gh®¤jš, KoÎfis myÁ

MuhŒjš ngh‹w Âw‹fŸ btë¥gL«. Ï¤Âwå‹ _y« khzt‹ ãytiu¥gl§fëš

jå¤jåna m¿Í« òéæ‹ TWfis k¡fë‹ fyh¢rhu, bghUshjhu k‰W« r_f¡

TWfnshL bjhl®ògL¤Â m‹whl thœéš ga‹gL¤j KoÍ«.

r_f m¿éaš f‰wš - f‰Ã¤jèš ãytiu¥gl§fŸ K¡»akhdbjhU f‰wš

fUéahf¤ Âfœ»‹wJ. fšé¤Jiwia¤ jéu ntWg£l gyJiwfëY« Ïj‹

K¡»a¤Jt« bgçJ« j‰nghJ ngh‰w¥g£L tU»‹wJ. x›bthU JiwÍ« neuoahfnth,

kiwKfkhfnth òénahL bjhl®ò bfh©LŸsjhš òéæ‹ gy mik¥òfis és¡f¥

ga‹gL« ãytiu¥gl§fS« mªjªj¤ JiwfnshL beU§»a¤ bjhl®ò bfh©l

rhjdkhf¤ Âfœ»‹wd. vdnt ãytiu¥gl§fis¥ gh®¤J¥ go¤J¤ jftšfis

m¿Í«Âw‹ khzt®fŸ k£Lä‹¿ midtUnk ts®¤J¡ bfhŸs nt©oa x‹whf¤

Âfœ»‹wJ. e‹F jahç¡f¥g£l ãytiu¥gl§fŸ gy üW g¡f§fŸ bfh©l

ò¤jf§fisél gy üW fU¤J¡fis clnd ju¡Toajhf ÏU¥gjhš eh« midtU«

Ï¤Âwid ts®¤J¡ bfhŸSjš äfÎ« mtÁakhF«.

163

3.3 ãy¥gl¥ ò¤jf« - go¤j¿jš (Atlas reading)

3.3.1 m¿Kf«

j« tF¥ÃYŸs khzh¡f®fis IªJ FG¡fshf¥ Ãç¤j Mwh« tF¥ò MÁça®

x›bthU FGé‰F« xU édhéid édédh®. Ã‹tU« édh¡fis ãy¥gl

ò¤jf¤Âš cŸs njr¥ gl§fŸ _y« jFªj gÂiy miukâ neu¤Â‰FŸ vGj¥

gâ¤jh®.

MÁçaç‹ édh¡fshtd:

1. tlmiu¡nfhs¤Âš cŸs f©l§fŸ k‰W« bgU« flšfë‹ bga®fis¥

g£oaèLf.

2. y©låš gfš 12 kâahf ÏU¡F« bghGJ, kJiuæš v¤jid kâahf

ÏU¡F«? v‹W fz¡»Lf.

3. M°Ânuèah f©l« xU Ôth? Ôgf‰gkh? V‹ m›thW miH¡f¥gL»wJ vd¡

TWf.

4. k§fS®, bg§fS® Ï›éu©L C®fS« vªbjªj m£r¤ÂY«, vªbjªj¤

Ô®¡f¤ÂY« mikªJŸsd vd¡ F¿¥ÃLf.

5. óä Nçaid¢ R‰Wtjhš V‰gL« éiséid ãy¥gl¥ ò¤jf¤ÂYŸsthW gl«

tiuªJ és¡Ff.

khzh¡f®fS« cl‹ j«äläUªj ãy¥gl¥ ò¤f¤Âid¥ Ãç¤jthW FG¡fëš

mk®ªJ kdk»œÎl‹ édhé‰fhd éilfis¡ f©l¿ªJ MÁçaç‹ ghuh£il¥

bg‰wd®. Ã‹ x›bthU FGédU« mid¤J khzt®fS¡F« jkJ éilfis¡

f©l¿ªj éj« g‰¿ vL¤J¡ T¿d®.

Ï›tF¥giw¢ NHš Â£lä£l têfh£LjyhY«, khzt®fë‹ Áªjidia¤

ö©L« édh¡fshY« v¥nghJ« j«äl« it¤JŸs ãy¥gl¥ ò¤jf¤ JizahY«,

khzt®fŸ FG <Lgh£Ll‹ édh¡fS¡fhd éilfis¤ jhnk f©l¿a KoªjJ.

vdnt r_f m¿éaš f‰wšf‰Ã¤jš brašghLfS¡F ãy¥gl¥ ò¤jf« bgçJ« Jiz

òç»wJ v‹gijÍ« ãy¥gl¥ ò¤jf¤ij¥ go¤j¿Í« Kiwia khzh¡f®fS¡F

és¡»dhš, x›bthU khztD«, kåjD«, R‰W¥òw¤Â‰»ilnaÍŸs bjhl®òfisÍ«

jh« r_f¤Âš Ã‹g‰w nt©oa be¿KiwfisÍ« f‰W m¿ªJ bfhŸS« Âw‹ bgw

KoÍ« v‹gij cWÂahf¡ Twyh«.

neh¡f§fŸ

1. ãy¥gl¥ ò¤jf¤Â‹ bghUëid m¿ªJ bfhŸSjš.

2. ãy¥gl¥ ò¤jf¤Â‹ mik¥Ãid¥ òçªJ bfhŸSjš.

3. ãy¥gl¥ ò¤jf¤Â‹ étu§fis m¿ªJ bfhŸs¢ brŒjš.

164

ãy¥gl¥ ò¤jf« v‹whš v‹d?

braš

ÏªÂahéš fl‰fiuia všiyfshf¡ bfh©l khãy§fë‹ bga®fisÍ«, ãy¥

gFÂia všiyfshf¡ bfh©l khãy§fë‹ bga®fisÍ« g£oaèLf.

cy»š cŸs f©l§fë‹ k‰W« ehLfë‹ Ïa‰if, j£gbt¥g«, kiHasÎ,

k©tif, Ïa‰if¤ jhtu§fŸ, muÁaš ÃçÎfŸ, k‰W« bghUshjhu« g‰¿a

és¡f§fis¤ bjçªJ bfhŸtj‰F¥ gy têKiwfŸ ÏU¥ÃD«, Jšèakhf vëÂš

ga‹gL¤j cjÎ« fUé (Tool) ãy¥gl¥ ò¤jf« v‹gJ eh« m¿ªjnj.

“nfhs tot¤Âid¡ bfh©l òéia KGtJkhfnth mšyJ òéæ‹ xU

gFÂianah xU rkjs¥ gu¥Ãš Á¿a mséš tiuaW¡f¥g£l F¿pLfëdhš

cUth¡f¥gL« ãy¥gl§fë‹ bjhF¥ng ãy¥gl¥ ò¤jf«” v‹»nwh«.

3.3.2 ãy¥gl¥ ò¤jf¤Â‹ mik¥ò

ãy¥gl¥ ò¤jf« ãy¥gl§fis¥ ngh‹nwh òé cU©il khÂç ngh‹nwh

mšyhkš, ò¤jf toéš mik¡f¥g£LŸsJ. x›bthU g¡f¤ÂY«, x›bthU éjkhd

tiugl§fŸ cŸsd. Ï›tiu¥gl§fŸ xU eh£o‹ tot¤ijÍ«, mªeh£o‹

mik¥igÍ« és¡Ftjhf mikÍ«. Ï›tiu¥gl§fŸ xU F¿¥Ã£l mséš

tiua¥g£oU¡F«. cjhuzkhf 1:100000 v‹W tiu¥gl¤Â‹ ÑnH F¿¡f¥g£oUªjhš

nk¥Ãš xU br.Û. v‹gJ ãy¤Âš 100000 br.Û. ¡F¢ rkkhdJ. mšyJ 1 »nyhÛ£lU¡F¢

rkkhdJ v‹W bghUshF«. Ïªj msit¡F¡ ÑnH k‰bwhU msitÍ« tiu¥gl¤Âš

F¿¡f¥g£oU¡F«. Ïªãy¥gl¥ ò¤jf¤Âš nk‰f©l msitæš cŸs ãy¥gFÂæš

1000 ».Û£l® cŸs étu§fis 1. br.Û. ¡F¡ bfhL¡f¥g£LŸsJ.

ãytiu¥gl¤Âš tiu¥gl§fŸ tiuaW¡f¥g£l KiwF¿pLfshš,

F¿¥Ãl¥g£l étu§fŸ fh£l¥g£oU¡F«. tiuaW¡f¥g£l F¿pLfŸ v‹gJ

têtêahf K‰fhy¤ÂèUªJ Ïa‰if, bghUshjhu« k‰W« fyh¢rhu mik¥òfS¡F

tH§f¥gL« milahs¡ F¿pLfŸ MF«. Ï¡F¿pLfns bghJthf ãytiu¥gl§fëY«

(Map), ãy¥gl¥ ò¤jf¤ÂY« (Atlas ), òé cU©il khÂçæY« xnu khÂçahf

mik¡f¥g£oU¡F«.

cjhuzkhf¡ flèid¡ fh£Ltj‰F Úy ãw¤ij¡ fh£L« F¿pnl njr¥

gl¤ÂY«, òé cU©il khÂçæY«, ãy¥gl¥ ò¤jf¤ÂY« fh£l¥g£oU¡F«. fyh¢rhu

mik¥ghd Úskhd nfhLfŸ (nfh£L¡ F¿pL) rhiyfis¡ fh£Ltj‰F¡ F¿pLfshf

ÏU¥gijÍ« fhzyh«.

ãy¥gl¥ ò¤jf¤Â‹ x›bthU g¡fK« xU jiy¥ò cilaJ. cjhuzkhf MÁah

- Ïa‰if mik¥ò, MÁah - muÁaš, bj‹»H¡F MÁah - Ôgf‰g«, bj‹ MÁah -

muÁaš ÃçÎfŸ ngh‹W cyf¤ij¥ g‰¿a étu§fS« x›bthU jiy¥Ã‹ ÑG«

bjëthf tiua¥g£LŸsd. ãy¥gl¥ ò¤jf¤Âš cŸs x›bthU tiugl¤ÂY«,

njr¥gl¤ÂY«, òé cU©il khÂçæY« tiua¥g£LŸs m£r§fS«, Ô®¡f§fis¥

nghš tiua¥g£LŸsd.

165

3.3.3 ãy¥gl¥ ò¤jf¤Âš ml§»ÍŸs étu§fŸ:

ãy¥gl¥ ò¤jf¤Âš ml§»ÍŸs étu§fis eh‹F gFÂfshf¥ Ãç¡fyh«.

mitahtd:

1. ãy¥gl¥ ò¤jf¤Âš cŸs òŸë étu§fŸ,

2. òé g‰¿a bghJ étu§fŸ.

3. cyf«, cy»š cŸs f©l§fŸ, f©l§fëš cŸs ehLfŸ, bgU§flš ÁW

flšfŸ mik¥òfŸ, flyo ãy¤njh‰w§fŸ.

4. mfuhÂ (Index) M»ait éçthf bfhL¡f¥g£LŸsd.

mªjªj eh£oš cgnahf¥gL¤j¥gL« ãy¥gl¥ ò¤jf¤Âš mªj ehLfS¡Fça

étu§fŸ K‹åiy¥gL¤j¥gL«. cjhuzkhf

eh« ga‹gL¤J« ãy¥gl¥ ò¤jf¤Âš e« ehlhd ÏªÂahé‹ khãy§fŸ,

kht£l§fŸ, jiyefu§fŸ ngh‹wt‰¿‹ òŸë étu§fŸ K‹åiy¥gL¤j¥g£LŸsd.

khãy§fë‹ gu¥gsÎ mt‰¿‹ k¡fŸ bjhif, k¡fŸ ml®¤Â x›bthU khãy¤ÂY«

cŸs kht£l§fë‹ v©â¡if, fšéa¿Î é»j« bfhL¡f¥g£oU¡»‹wd. ÏJ jéu

ãy¥gl¥ ò¤jf¤Âš cŸs njr¥gl§fëš ga‹gL¤ÂÍŸs tiuaW¡f¥g£l Kiw

F¿pLfŸ g‰¿a és¡f« F¿¥òiuahf Ïl« bg‰WŸsd. Áy ãy¥gl¥ ò¤jf¤Âš gy

eh£o‹ bga®fëš, j‰fhy¤Âš kh‰w¥g£l òÂa bga®fŸ x¥Ã£l és¡fK«

ju¥g£LŸsd.

nk‰f©l òŸë étu§fŸ ahÎ« khzt®fS«, MÁça®fS«, k‰w JiwædU«

jh« thG« Ïl¤ijÍ«, kht£l¤ijÍ«, khãy¤ijÍ« k‰w kht£l§fSl‹,

khãy§fSl‹ Kiwna x¥Ã£L czu KoÍ«. Ïjid mo¥gilahf¡ bfh©L kåj

thœ¡if Kiw, ntWg£l fyh¢rhu«, ntWg£l éis bghU£fŸ, k‰W« thœ¡if¤ju«

ngh‹w étu§fis¤ bjçªJ bfhŸtj‰F Ï¥òŸë étu§fns ga‹gL¤j¥gL»‹wd.

ÏªÂa¥ òŸë étu§fis¤ jéu, jäœeh£o‹ rÛg fhy¥ òŸë étu§fshd

kht£l thçahd gu¥gsÎ, k¡fŸ bjhif, k¡fŸ ml®¤Â, fšé m¿Î é»j«, R‰Wyh¤

jy§fŸ ngh‹witÍ« F¿¥Ãl¥g£LŸsd.

òéæaš òŸë étu§fshd òéæ‹ gu¥gsÎ, ãy¥gu¥ò, Ú®¥gu¥ò, ók¤Âa nuif,

Ô®¡f nuif, t£l¢ R‰wsÎ, òéæ‹ vil, Úskhd eÂfŸ, K¡»a cŸeh£L Ú®ãiyfŸ,

caukhd Ú® Åœ¢ÁfŸ, K¡»a¥ bgU§flšfŸ k‰W« flšfŸ, K¡»a miz¡f£LfŸ,

caukhd Áfu§fŸ, K¡»a ãy¥gu¥gsÎ g‰¿Í« Jšèakhf¡ bfhL¡f¥g£LŸsd.

é©btë k©ly étu§fŸ gçkhz¥ (True Dimension ) gl§fshf étu

m£ltizÍl‹ és¡f¥g£LŸsd. Nça k©ly¤Âš x›bthU nfhS«

NçaåläUªJ mikªJŸs öu« mj‹ RH‰Á neu«, bt¥gãiy, nfhŸfë‹ ml®¤Â,

f©LÃo¡f¥g£l Jiz¡ nfhŸfëd v©â¡if M»aitÍ« és¡f¥g£LŸsd.

166

Ïij¤ jéu »ufz§fŸ V‰gL« éj§fŸ, gUt fhy§fshd nfhil, Fë®,

trªj«, ÏiyÍÂ® fhy«, rkgfš ÏuÎ eh£fŸ, ÏuÎ gfš V‰gLjš, rªÂuå‹ gšntW

njh‰w§fŸ M»adt‰iw¥ g‰¿Í« glés¡f¤Jl‹ bfhL¡f¥g£LŸsd.

x›bthU ãy¥gl¥ ò¤jf¤ÂY« ekJ khãykhd jäœeh£o‹ Ïa‰if mik¥ò,

muÁaš ÃçÎfŸ, kiHasÎ, bt¥gãiy, òé mik¥ò, jhJ¥ bghU£fŸ, k©, Ú®, r¡Â

ts§fŸ ngh‹wit és¡fkhd cça F¿pLfSl‹ òçÍ« tifæš és¡f¥g£LŸsd.

ÏJngh‹W ÏªÂah, MÁah, bj‹»H¡F MÁah, M¥Ãç¡fh, tl mbkç¡fh,

bj‹ mbkç¡fh, M°Ânuèah, xÁahåah ngh‹wt‰¿‰F« és¡f« ju¥g£LŸsd.

x›bthU jiy¥ÃYŸs ãy¥gl¤Jl‹ jiy¥ig¢ rh®ªj òŸë étu§fS¡F

V‰wh‰nghš ÏUgçkhz és¡f¥gl§fS« (g£il és¡f¥gl«, t£l gF¥ò gl§fŸ)

bfhL¡f¥g£LŸsd.

Ï›és¡f¥gl§fë‹ _y« eh£o‹ gšntW bghU£fë‹ bghUshjhu c‰g¤Â

ãiyæid¤ bjçªJ bfhŸs KoÍ«. x›bthU M©oY« cŸs c‰g¤Â¥ bgU¡f¤Âid

m¿ªJ mj‰fhd K‹nd‰w elto¡ifÍ« vL¡f KoÍ«. Ïl¤Â‹ mikél¤ij m¿ªJ

bfhŸs¤ Jizahf ÏU¡F« mfuhÂ, ãy¥gl¥ ò¤jf¤Â‹ ÏWÂæš

bfhL¡f¥g£LŸsd. mÂš cy»š cŸs Ïl§fë‹ bga®fŸ `mfu’ tçiræš

bfhL¡f¥g£LŸsd. x›bthU Ïl¤Â‰F« mªj¥ bga®, F¿¥Ãl¥g£LŸs g¡f¤Â‹ v©

M»ait bjëthf (jo¤j v©zhf) bfhL¡f¥g£LŸsd. Áy Ïl§fis¤ jéu,

v‹id Ïl§fS¡F« m£r nuifÍ«, Ô®¡f nuifÍ« bfhL¡f¥g£LŸd. Ïj‹ _y«

m›él§fë‹ mikél¤ij vëÂš f©LÃo¡f Ko»wJ. cjhuz«.

kJiu 15 9054’ 21 7806’»

K«ig 14 19021 72048’»

braš

Ñœ¡fhQ« efu§fë‹ m£r, Ô®¡f nuifæ‹ kÂ¥ig ãy¥gl¥ ò¤jf cjéÍl‹

f©LÃo¡fÎ«.

efu§fŸ m£r§fŸ / Ô®¡f§fŸ

1. òJblšè -

2. nfhšf¤jh -

3. br‹id -

4. bg§fq® -

ÏÂš kJiu efu« 15 MtJ g¡f¤Âš F¿¡f¥g£LŸsJ v‹gijÍ« Ïªefu«

9054’ tl¡F m£r nuifÍ« 7806’ »H¡F Ô®¡f nuifÍ« rªÂ¡F« Ïl¤Âš mikªJŸsJ

v‹gijÍ« m¿é¡»wJ. Ïj‹ _y« cy»š cŸs ehLfŸ, efu§fë‹ ÏU¥Ãl¤ij

khzt®fŸ vëÂš m¿ªJ bfhŸs KoÍ«.

nkY« ãy¥gl¥ ò¤jf¤Âš cŸs tiugl¤Âš m£r nuifæ‹ kÂ¥òfŸ tyJ

if k‰W« ÏlJ if Xu¥ gFÂæš F¿¥Ãl¥g£LŸsd. Ô®¡f nuifæ‹ kÂ¥òfŸ nkš

gFÂ k‰W« Ñœ¥ gFÂ F¿¡f¥g£LŸsd.

168

3.3.5 m‹whl kåj¢ brašghLfëš ãy tiu¥gl«, òé cU©il

khÂç, ãy¥gl¥ ò¤jf¤Â‹ ga‹fŸ

ãytiu¥gl§fŸ (Maps)

r_f m¿éaèš ãytiu¥gl§fŸ (Map) K¡»akhdbjhU rhjdkhf¤

Âfœ»‹wJ. òéæaš jéu ntWg£l gy JiwfëY« tiu¥gl§fë‹ K¡»a¤Jt«

bgçJ« j‰nghJ ngh‰w¥g£L tU»‹wJ. m‹whl ãfœéš x›bthU JiwÍ«

neuoahfnth kiwKfkhfnth, òénahL bjhl®ò bfh©LŸsjhš òéæ‹ gy

mik¥òfis és¡f¥ ga‹gL« ãy tiu¥gl§fSl‹ m›éašfS¡fhd bjhl®ò«

jé®¡f Koahjjh»wJ. ehfçfkhd thœ¡if¡F xU K¡»akhd fUéahf

és§F»‹wJ.

M£Áahs®fS¡F¢ Áw¥ghd cWJizahfÎ«, gaz« brŒnth®fS¡F xU

têfh£oahfÎ« Âfœ»‹wd.

btëeh£oèUªJ ÏªÂahÎ¡F tU»wt®fŸ R‰Wyh ts®¢Á¡ fHf¤Âl«

br‹W R‰Wyh nk«gh£L Ïl§fis¡ f©Lfë¡f ãy tiu¥gl§fis¡ bfh©L

ga‹bgWjiy¡ Twyh«.

Xçl¤ij¥ g‰¿a mikél¤ij¤ bjëthf¥ òçªJ bfhŸs¥ ga‹gL»‹wd.

mikél¤ij¥ g‰¿¤ bjçªJ bfhŸs nt©L« v‹whš m›él¤Âš òéæaš mo¥gil

rh®ªj ÏU¥Ãl« bjëthf ÏU¡f nt©L«. Kjyhtjhf m£r nuif, Ô®¡f nuif

ÏU¥Ãl«, k‰bwh‹W mU»YŸs k‰w gFÂfSl‹ Md bjhl®ò M»a Ï›éu©ilÍ«

it¤J¤jh‹ Xçl¤Â‹ mikél¤ij¤ bjçªJ bfhŸsyh«. Ï›éu©Lnk ãy

tiu¥gl§fëš bjëthf tiuaW¡f¥g£oU¡F«. Mifahš kJiu mšyJ K«ig

mikél¤ij m¥gFÂæ‹ jy¥gl§fis¡ bfh©L ÏUªj Ïl¤ÂèUªJ m¿ªJ

bfhŸs KoÍ«.

kiH¥ bghêÎ, bt¥gãiy, Ïa‰if¤ jhtu§fŸ, Ïa‰if ts§fŸ g‰¿a

fU¤J¡fis és¡F»‹wd.

t£lhu¥ òéæaš g‰¿a fU¤J¡fisÍ« m¿a Ko»‹wJ.

bghUshjhu, thâf¥ òéæaiy¥ g‰¿¤ bjçªJ bfhŸs khzt®fS¡F

cWJizahf cŸsJ.

MÁça®fS¡F«, khzt®fS¡F¥ òf£l nt©oa fU¤J¡fis vëÂš

òf£Ltj‰F« K¡»a rhjdkhf¤ Âfœ»‹wd.

ãy tiugl§fŸ ò¤jf¤njhL ÏizªJ fU¤J¡fis btë¥gL¤J»‹wd.

f¥gš khYäfS¡F têfh£oahf¤ Âfœ»‹wJ.

169

ékhd X£ofS¡F¤ Âirfis m¿ªJ bfhŸtj‰F¥ ga‹gL»‹wJ.

xU eh£o‹ všiy¡ nfhLfis tiuaW¥gJ«, ãytiu¥gl§fns. ehLfëš

všiyfis m¿ªJ bfhŸs ÏuhQt¤ÂdU¡F¥ bgçJ« ga‹gL»‹wJ.

efu ts®¢Á¡F« Â£läLjY¡F«, bgh¿æaš tšYe®fS¡F«, rhiyfŸ,

Ïuæšnt, ä‹ Ïiz¥òfŸ, mizfŸ, njÁa¥ ó§fh¡fŸ mik¥gj‰F«,

ãytiu¥gl§fŸ ga‹gL»‹wd.

ãw§fë‹ mo¥gilæš, F¿pLfë‹ KiwæY«, c‰g¤Â¥ Ãunjr§fŸ, étrha¥

Ãunjr§fŸ, k¡fŸ ml®¤Â M»at‰iw m¿ªJ bfhŸsÎ« Ko»‹wJ.

Ï‹iwa¢ NHèš Xçl¤ij¥ g‰¿a MuhŒ¢Á¡F Mjhukhf¤ Âfœ»‹wd.

ãH‰gl ãy¥gl§fŸ (Photo maps) _ykhf¢ br‹wila Koahj Ïl§fis

MuhŒ¢Á¡F c£gL¤jÎ« KoÍ«.

të k©ly¤Âš V‰gl¡ Toa öŒik¡ nfLfisÍ«, bt¥g k©ly¤Âš V‰gl¡

Toa éisÎfisÍ« ãytiu¥gl§fë‹ _y« m¿a Ko»‹wJ.

òé cU©il khÂç (Globe)

òéia K¥gçkhz tot¤Jl‹ fh£Ltnj òé khÂçahF«. ÏJ òéæ‹

tot¤ijÍ«, Ú® k‰W« ãy¥gu¥òfisÍ« mj‹ é»j§fisÍ« fh£L« és¡fkhd khÂç

v‹nw TwKoÍ«.

Jiz¡ nfhŸfë‹ _y« j‰nghJ ey« bgW« ãH‰gl§fŸ òéæ‹ njh‰w¤ij¡

nfhskhf¡ fh£L»‹wJ. òéia¥ g‰¿a ãH‰gl§fŸ nfhskhf¡ fh£L»‹wdnt jéu,

òéæš cŸst®fŸ Ïj‹ njh‰w¤ij¡ fhz ÏayhJ. jk¡bfd¤ jåbahU

cUt¤Âid mjhtJ òéæil¥ gFÂfëš r‰W¥ gU¤J«, JUt¥ gFÂfëš j£ilahd

mik¥igÍ« bg‰¿U¥gjhš òéæ‹ cUt«, íahŒL (Geoid) v‹W miH¡f¥gL»‹wJ.

òé khÂçæ‹ _y« ehfçf ts®¢Á njh‹¿a Ïl§fŸ, bjhêš k‰W« ntsh©

òu£ÁfŸ V‰g£l Ïl§fŸ, M§»nya® M£Á guéa Ïl§fŸ M»at‰iwÍ« milahs«

fh£o¡ f‰Ã¡fyh«.

nkY« m‹whl tF¥ò ãfœÎfëš

- f©l§fë‹ òéæaš mikél«

- òéæ‹ tot«

- ÏuÎ gfš V‰gLjš.

flšfŸ / ehLfŸ bga®fŸ

Mœflè‹ mikél«

170

òéæ‹ rhŒÎ (23.50)

tisFlh, éçFlh

fzthŒ, ÔÎfŸ, Ôgf‰g§fŸ

ãy¤ njh‰w§fŸ

fhyãiy, Áfu§fŸ

r®tnjr njÂ¡ nfhL

neu k©ly«

R‰Wjš / ty« tUjš - óä j‹id¤jhnd R‰Wjš, Nçaid ty« tUjš.

ãy¥gl¥ ò¤jf« (Atlas)

Rt® tiugl§fS¡F mL¤jgoahf tF¥giw¢ brašghLfS¡F tuyhW k‰W«

òéæaš f‰Ã¤jY¡F ãy¥gl¥ò¤jf« äfÎ« mtÁakh»‹wJ.

khzt®fë‹ éisah£LKiwæš Ïl§fë‹ mikél§fis¡

f©LÃo¥gj‰F mfuhÂ gFÂ cWJiz òç»‹wJ.

ãy¥gl« ò¤jf« òé g‰¿a fU¤J¡fis m¿a jhnd f‰wY¡F« têtF¡F«.

ãy¥gl¥ ò¤jf« ehL, efu§fŸ, k¡fŸ bjhif, fšéa¿Î M»a òŸë

étu§fisÍ«, MWfŸ, Ú®Åœ¢Á, Áfu§fŸ, flšfŸ, ÔÎfŸ cŸë£l òŸë

étu§fisÍ« m¿ªJ bfhŸtÂš M®t¤ij V‰gL¤J»‹wJ.

Ïa‰if mik¥ò, fhyãiy, flš Únuh£l§fŸ, k©tif, Ú®¥ghrd«, kiHasÎ,

cŸë£l étu§fŸ bghU¤jkhd t©z§fëš bfhL¡f¥g£oU¥gjhš khzt®fŸ

Ït‰¿‹ ntWghLfis vëjhf¥ òçªJ bfhŸs Ko»‹wJ.

F¿¥Ãl¥g£LŸs étu§fis vëÂš f©l¿a trÂahf¡ F¿pLfŸ Ïl«

bg‰¿U¥gjhY« mj‹ mik¥Ãid¤ bjçªJ bfhŸs Ko»‹wJ. (c.«) ntsh©ik g‰¿a

étu§fis m¿a czÎ¥gæ®, tâf¥gæ® v‹W Ãç¤J m¿a éisÍ« gæ®fŸ

F¿pLfshfÎ« Ïl« bg‰WŸsd.

3.4 KoÎiu

r_f m¿éaš f‰wš f‰Ã¤jš Jiz¡ fUéfëš K¡»a _‹W¤ ö©fshf

cŸs òé khÂç, ãytiugl§fŸ k‰W« ãy¥gl¥ ò¤jf« Ï«_‹¿‹ Áw¥g«r§fSnk

mij¥ ga‹gL¤J« éj¤Âšjh‹ cŸsJ. vdnt khzt MÁça®fsh»a Ú§fŸ

Âw‹fS¡F V‰wthW vªbjªj Ïl¤Âš ga‹gL¤jyh« v‹gij MœªJ ÁªÂ¤J

Kiwahf¥ ga‹gL¤JjèY«, go¤j¿jèY« c§fŸ Âwid ts®¤jš nt©L«.

171

r_f m¿éaš f‰Ã¤jèš gšntW Jiz¡fUéfŸ ga‹g£lhY« Ïªj _‹W¤

Jiz¡fUéfŸ k£Lnk mo¥gil¡ fUéfshf¤ Âfœ»‹wJ. Ïit ghl¥bghUëš

és¡fkhd m¿it¥ bgwÎ«, m¿Î¥ó®tkhd mDgt¤ij¥ bgwÎ« têtif¢

brŒ»‹wJ. Ï«_‹W Jiz¡fUéfisÍ« go¤j¿Í« Âwid X® MÁça® bgWtj‹

_y« k£Lnk, f‰wš - f‰Ã¤jèš v›thW Ït‰iw¥ ga‹gL¤jyh« v‹w ÂwidÍ«

bgwKoÍ«.

3.5 gh®it üšfŸ

1. George philips, Teaching of Geography in Secondary Schools.

2. Long. M., Handbook for Geography Teacher.

3. Marchant. E.C., Teaching of Geography at School Level.

4. Monkhouse F.J. & Wilkinson, H.R. Maps and Diagrams, B.I. Publication, New Delhi

(1980).

5. Sethurakkayee. S, òé¥gléaš -X® m¿Kf«, r©Kf« gÂ¥gf«, kJiu.

6. UNESCO, Handbook of suggestions on the teaching of Geography.

7. Zamir Alvi, A Text book of Practical Geography, Vikas pub. pvt. Ltd. New Delhi (1998).

8. Zoe. A. Thralls, Teaching of Geography, Eurasia Pub. House, Pvt. Ltd., New Delhi, 1969.

9. Internet.

172

myF - IV

fU¤ju§f«

(SEMINAR)

m¿Kf«

F¿¥Ã£l Jiw bjhl®ghd Â£l§fŸ, bfhŸiffŸ, brašKiwfŸ g‰¿ Ï‹iwa

njit¡nf‰g jiy¥ig¤ nj®ªbjL¤jš, nj®ªbjL¤j¤ jiy¥Ãš tšYe®fë‹

têfh£lnyhL f£LiufŸ jahç¤jš mšyJ MŒÎ brŒJ KoÎ fhzš mt‰iw¥

bgU§FGéš (fU¤ju§»š) g»®ªJ bfhŸSjš, g»®ªJ bfh©l¢ brŒÂfis

éthÂ¥gj‹ _y« g§nf‰ghs®fë‹ m¿Î¤ÂwidÍ« braš ÂwidÍ« ts®¤jš,

m§‡d« éthÂ¤j¡ fU¤J¡fis¤ bjhF¤J üyh¡» vÂ®fhy¥ ga‹gh£o‰F cjÎjš

v‹D« goãiyfŸ bfh©lJ, fU¤ju§f« MF«. fU¤ju§if¥ ga‹gL¤Â fšéæ‹

ju¤ij nk«gL¤j KoÍ«.

myF¡ TWfŸ

4.1 fU¤ju§»‹ neh¡f§fŸ

4.2 fU¤ju§»‹ bghUŸ

4.3 fU¤ju§»‹ j‹ik

4.4 fU¤ju§F - el¤J« Kiw

4.5 fU¤ju§f« - goãiyfŸ

4.6 fU¤ju§f jiy¥òfŸ

4.7 KoÎiu

4.8 gh®it üšfŸ

173

4.1 fU¤ju§»‹ neh¡f§fŸ fU¤ju§f¤ jiy¥òfŸ r_f¤ij¤ bjhl®ò gL¤Jtjhf ÏU¡f nt©L«.

fU¤ju§f« v‹gJ r_f kh‰w¤ij V‰gL¤J« Kiw v‹gjhš, midtU«éU¥g¤Jl‹ g§nf‰F« tifæY«, bfhL¡f¥gL« fU¤J¡fŸ midtU« V‰W¡bfhŸS« tifæY«, thœ¡ifia eilKiw¥gL¤J« tifæY« mikjš

mtÁa«.

f‰wš brašfŸétu§fŸ nrç¡F« Ïl«

k ‰ w

Ïl§fŸ

tH§f¥gL«

brŒKiw¥

gæ‰Á

njit¥gL«

jft š fŸ

m y F ¡

T W fŸ

t .

v © . g Ÿ ë

fU¤ju§f« - Ú

éU«ò« ÏªÂa

RjªÂu¥

nghuh£l Åu®

nj®ªbjL¤j jiyt®

g‰¿a Ra étu§fŸ,

M‰¿a mU«gâfŸ,

jiytç‹

jå¤j‹ik, jiyt®

_y« jh‹ bg‰w

e‹kÂ¥ò ngh‹wit

g‰¿a étu§fŸ

k‰W« òif¥gl§fŸ

fU¤ju§F

-

goãiyfŸ

1. üyf§fëš

cŸs

ò¤jf§fŸ

k‰W«

Ïiza

js«

-

fU¤ju§f«

jiy¥òfŸ

g£oaèLjš 6 Kjš 8 tF¥ò tiu

cŸs r_f m¿éaš

Âw‹ gFÂæš

fU¤ju§f« Kiw

_y« f‰Ã¡f

VJthd Âw‹fis¡

f©l¿jš.

3. -f‰Ã¥ò¥

gæ‰Á¡F

bršifæš

gŸëæš ghl¥

ò¤jf§fis

MŒÎ brŒjš

fU¤ju§f« -

bjhl¡f

fšéia

nk«gL¤JtÂš

khzt

MÁçauh»a

c§fë‹ g§F

bjhl¡f¡ fšéæ‹

Ï‹iwa ãiy

bjhl¡f fšéæš

j‰bghGJ

fhz¥gL«

Ãu¢ridfŸ,

m¥Ãu¢idfS¡F

Ô®Î fh©gÂš

c§fë‹ gâ

k‰W« g§F

fU¤ju§F

-

goãiyfŸ

2. -f‰Ã¥ò¥

gæ‰Áæ‹

bghGJ

khzt®fŸ,

MÁça®fŸ

k‰W« jiyik

MÁçaUl‹

fyªJiuaho

fU¤ju§»‰fhd

jftšfis¤

Âu£Ljš

174

fU¤ju§f« x›bthU ãiyæY« bt‰¿fukhf mikÍ« t©z« Â£läLjš

nt©L«.

fU¤ju§if jiyik V‰W el¤Jgt® fU¤ju§F¡ F¿¤J bjëthf m¿Î

bg‰¿U¡f nt©L«.

x›bthU fU¤ju§F mk®éY« jiy¥ò F¿¤j¡ fU¤J¡fis¤ bjëthd

Kiwæš btë¥gL¤j nt©L«.

x›bthU mk®éY« g§nf‰ghs®fŸ M®t¤Jl‹ fU¤J¥ gçkh‰w¤Âš <Lgl

nt©L«.

fšéahs®fŸ, MÁça® gæ‰We®fŸ, MÁça®fë‹ ò¤jh¡f c¤ÂfisÍ«,

gçnrhjidfisÍ« bgU§FGéš g»®ªJ bfhŸs thŒ¥gë¡f nt©L«.

g»®ªJ bfh©l fU¤Jfis eilKiw¥gL¤J« tifæš bghJik¥gL¤Jjš

nt©L«.

fU¤ju§F Koéš filÁahf vL¡f¥g£l Koé‹go bjhl®gâ V‰gL¤J«

tifæš fU¤ju§f f£Liuæ‹ bjhF¥ò btëæl¥gl nt©L«.

4.2 fU¤ju§»‹ bghUŸ

MŒÎ¥gâ mšyJ ca®fšéæš <LgL« khzt®fS¡F m§Ñfç¡f¥g£l

jiy¥Ãš tšYe®fë‹ têfh£lnyhL fU¤J¡fis btë¥gL¤jÎ«, éthÂ¤J

Ó®gL¤jÎ« jU« thŒ¥ng fU¤ju§f« MF«.

éçÎiu Kiwæš tF¥giw eilbgWtj‰F¥ gÂyhf, FGéthj Kiwæš

eilbgW«.

Áw¥ghd ghl¥gFÂfëš Áw¥ò¡ ftd« brY¤Â f‰gj‰fhf totik¡f¥g£lJ.

F¿¥Ã£l jiy¥Ãyhd fU¤J¥ gçkh‰w¤Â‰fhd T£l«.

MŒÎ khzt® k‰W« ca®fšé Kiw¡Fça¡ f‰Ã¥ò Kiw.

tšYe® xUt® jiyikæš khzt®fŸ xU jiy¥Ãš éthÂ¡f¡ TLtJ.

xU Áynuh, xU FGédnuh xU F¿¥Ã£l jiy¥Ãš gšntW üšfëèUªJ

jftšfis¢ nrfç¤J, MŒÎ brŒJ bg‰w KoÎfis, f£Liuahf¤ jahç¤J

g»®ªJ bfhŸtJ.

fU¤ju§f¡ f£Liufis¤ jahç¤J¡ fU¤J¡fis g»®ªJ bfhŸs¢ brŒtjhš

xUt® jh‹ bg‰w mDgt§fis¥ g»®ªJ bfhŸs thŒ¥ò ju¥gL»wJ. Ïj‹_y«

j‹ Jiwia¢ rh®ªj cldhs®fë‹ Âw‹fis ts®¡f Ko»wJ.

175

fU¤ju§»š fU¤J¡fis¡ f£Liufsh¡» thÁ¥gj‹ _y« F¿¥Ã£l jiy¥Ãš

brŒÂfis MHkhf¡ f‰W¡ bfhŸs thŒ¥gë¡»wJ.

gšfiy¡fHf§fëš, fyªjhŒÎ mšyJ MŒÎ mo¥gilæš eilbgW« xUtif

f‰Ã¥ò Kiwjh‹ fU¤ju§f« MF«. “ÏJ tšYe®fë‹ têfh£lèš

xG§F¥gL¤j¥g£l Kiwæš eilbgW«” vd¡ fU¤ju§f« F¿¤J `M¡°ngh®L

mfuhÂ’ F¿¥ÃL»wJ.

4.3 fU¤ju§»‹j‹ik

fU¤ju§f mik¥ghsç‹ Â£lälè‹ go eilbgW«.

xU F¿¥Ã£l jiy¥ò bjhl®ghf el¤j¥gL«.

Fiwªj v©â¡if¡ bfh©lt®fŸ g§nf‰f nt©L«. mÂfg£r« ÏUgJ ng®

fyªJ bfhŸsyh«.

thu« xUKiwnah, njit¡nf‰gnth el¤j¥gLtJ.

ÏÂš g§nf‰W f£Liu më¡f K‹gÂÎ brŒJ f£LiuiaÍ« mD¥g nt©L«.

g§nf‰ghs®fŸ mD¥Ãa f£Liufëš fU¤ju§f¡ FG nj®Î brŒj f£LiufŸ

bfh©l MŒÎ¢ RU¡f« üš toéš g§nf‰ghs®fS¡F fU¤ju§»‹ nghJ

ju¥gL«.

nj®Î brŒa¥g£l f£Liufns go¡f¥g£L éthÂ¡f¥gL«.

éthÂ¡f¥g£l fU¤J¡fis¡ f£Liufëš nr®¤J Óuik¤J üšfŸ fU¤ju§f«

rh®Ãš btëæl¥gL«.

fU¤ju§»‹ _y« m¡F¿¥Ã£l jiy¥Ãš g§nf‰ghs®fS¡F Mœªj bjëÎ

V‰gL«.

ÏÂš éçÎiu Kiwia él fU¤J¥gçkh‰w« Áw¥ghf eilbgW«.

khzt®fS¡F gaDŸs tifæš jiy¥ig¤ nj®ªbjL¡f¥gl nt©L«.

4.4 fU¤ju§F el¤J« Kiw / fU¤ju§f mik¥ghs®fë‹ bghW¥òfŸ

jiy¥ig¤ nj®ªbjL¤jš

ãfœ¢Á¡F Â£lälš

fU¤ju§f¤ jiy¥ò bjhl®ghd tiuÎ¤ jahç¤jë¤jš.

f£Liuahs®fis C¡Fé¤J fU¤ju§»š g§nf‰f¢ brŒjš.

f£Liuia khzt®fns go¤Âl têtif brŒÂlš.

176

F¿¥Ã£l jiy¥ò bjhl®ghf Tw¥gL« fU¤Jfis M®tKl‹ nf£lš k‰W«

C¡fkë¤jš.

f£Liu bjhl®ghd édh¡fŸ bjhF¡f f£LiuahsU¡F« g§nf‰ghs®fS¡F«

Ïilna fU¤J¥ gçkh‰w« V‰gl¢ brŒjš.

tšYe®fŸ, f£Liuahs®fŸ, g§nf‰ghs®fë‹ T£L Ka‰Áahš Áw¥ghd m¿Î

bgWjš

g§nf‰ghsU¡F Mœªj m¿Î »il¡f cjÎjš.

vÂ®fhy¥ ga‹gh£o‰F cjÎ« tifæš f£Liufis¤ bjhF¤J üyhf

btëælš.

4.5 fU¤ju§if el¤JtÂYŸs goãiyfŸ

1. K‹jahç¥ò

2. fU¤ju§if eilKiw¥gL¤Jjš.

3. ÛŸgh®it k‰W« kÂ¥Ãlš.

1. jahç¥ò

fU¤ju§if totik¤jš: fU¤ju§F el¤Jtj‹ neh¡f«, k¡fnshL g»®ªJ

bfhŸséU¡F« brŒÂfŸ, fU¤ju§»‹ _y« g§nf‰ghs®fŸ bgW« ga‹fŸ

M»at‰¿‹ mo¥gilæš fU¤ju§if totik¡f nt©L«.

ãfœ¢Á F¿¤J Â£läLjš: fU¤ju§if el¤Jtj‹ F¿¡nfhŸ, fU¤ju§if

el¤Jtjhš fšé nk«gh£L¡F¡ »il¡F« ga‹fŸ, g§nf‰ghsU¡F¡ »il¡F«

ga‹fŸ, fU¤ju§»‹ F¿¡nfhŸ, neh¡f§fŸ, c¤ÂfŸ M»at‰¿‰F« fšé¤Jiw¡F«

cŸs bjhl®ò, fU¤ju§»š fyªJ bfh©L f£Liufis¤ jUtjhY«, fU¤ju§»š

fyªJ bfh©L éthÂ¥gjhY«, g§nf‰ghs®fS«, f£Liuahs®fS« fšé F¿¤J¡

f‰W¡bfhŸS« òÂa jftšfŸ, fU¤ju§F el¤j Â£lä£LŸs eh£fŸ, x›bthU

mk®itÍ« el¤jéU¡F« Kiw M»adt‰iw Â£läLjš mtÁa«.

fU¤ju§f mik¥ghs® gh®itahs®fël« V‰gL¤j éU«ò« f‰wš

éisÎfisÍ«, mt‰iw eilKiw¥gL¤j ifahséU¡F« c¤ÂfŸ M»at‰iwÍ«

Â£läl nt©L«.

bgU«ghY« fU¤ju§»š fyªJbfhŸs M®t« fh£Lgt®fŸ ah®? v‹gijÍ«

mt®fŸ m›thW M®t« fh£Ltj‰fhd fhuz«, fU¤ju§»‹ _y« V‰gL¤j éU«ò«

éisÎfŸ M»at‰¿‹ mo¥gilæš fU¤ju§f jfty¿¡ifia¤ jahç¡f nt©L«.

jfty¿¡ifæš fU¤ju§f« eilbgw ÏU¡F« ehŸ, neu«, Ïl« M»at‰nwhL

g§nf‰ghs®fë‹ M®t¤ij¤ ö©L« tifæš fU¤ju§f¤ jiy¥ò«, jiy¥ò F¿¤j

jftšfS« Ïl« bgw nt©L«.

177

fU¤ju§f¤ jfty¿¡if jghš _ynkh, ä‹ mŠrš _ynkh, mšyJ neçnyh

g§nf‰ghsU¡F cça neu¤Âš ju¥gl nt©L«.

g§nf‰ghs®fŸ f£LiufŸ jahç¤J mD¥òtj‰F nghJkhd fhy« më¡f¥gl

nt©L«.

mD¥g¥g£l f£Liufis fU¤ju§F el¤Jgt®fŸ JiwtšYe®fis¡

bfh©L MŒÎ brŒJ nj®ªbjL¡f nt©L«.

nj®ªbjL¡f¥g£l f£Liuahs®fS¡F fU¤ju§f« eilbgW« ehŸ k‰W« Ãw

jftšfŸ F¿¤J Kiwahf brŒÂ mD¥g nt©L«. fU¤ju§F F¿¤J midtU« ngR«

tifæš brŒÂfŸ midtU¡F« »il¡f¢ brŒa nt©L«. Ïit g§nf‰ghs®fël«

fU¤ju§»š g§nf‰f nt©L« v‹w M®t¤ij¤ ö©L«.

2. fU¤ju§if el¤J« Kiw

m¿Kf«: m¿Kf« e‹F Â£lä£ljhfÎ«, eilKiw¥gL¤Jtj‰nf‰w Ïašò

bfh©ljhfÎ« mika nt©L«. jiy¥ig m¿Kf¥gL¤Jjš, mk®ÎfS¡fhd Â£l«

F¿¤j¤ jftyë¤jš, tunt‰wš, mk®Îfë‹ neh¡f§fŸ M»ad Ïl« bgw nt©L«.

f‰wY¡fhd ö©lš: fU¤ju§f ãfœ¢ÁfŸ g§nf‰ghs®fis x›bthU

ãfœéY« jhnk kdKtªJ <Lgh£nlhL, g§nf‰f¤ ö©L« tifæš mik¡f¥gl

nt©L«.

f‰wš: k¡fnshL g»®ªJ bfhŸs éU«ò« brŒÂ, k¡fŸ f‰W¡ bfhŸs

nt©Lbkd éU«ò« brŒÂ, mt‰iw mt®fŸ m¿ªJ bfhŸs ifahséU¡F« c¤ÂfŸ

M»adnt ãfœ¢Á mik¥gj‹ mo¥gil MF«. fU¤ju§f« v‹gj‹ és¡f«,

fyªJiuahlš k‰W« MuhŒjš, go¥goahf¤ Â£lä£l f‰wš ãfœtj‰fhd T£l«,

fU¤ju§»š Tw¥gL« brŒÂfŸ, nf£gt®fŸ j§fis Ï¡F¿¥Ã£l jiy¥Ãš Tw¥gL«

brŒÂfS¡nf‰g kh‰¿¡ bfhŸtjhŒ mika nt©L«.

T£l¤Â‹ Ïa¡Feuhf ÏUªJ bgW« mDgt«, jiy¥ò k‰W« mJ bjhl®ghd

f‰Ã¤jš k‰W« MŒÎ bjhl®ghf nf£f¥gL« édh¡fŸ M»ad ešy kh‰w¤ijÍ«

f‰wš xUik¥gh£ilÍ« V‰gL¤J«. fU¤ju§f mik¥ghsç‹ gâ xU r£l¤ij, xU

btë tiuit, Â£l¤ij mik¤J¡ bfhL¥gjhF«.

fU¤ju§f mik¥ghsç‹ gâ fU¤ju§»id äf¢Óça Kiwæš vL¤J¢

br‹W mjid KGik¥ bgw¢ brŒjny MF«.

f‰wš btë¥ghLfŸ: g§nf‰ghs®fël« Áy édh¡fŸ édÎtj‹

_ykhfÎ« xU brašghL jªJ jiy¥ò¡F beU¡fkhf éthÂ¤jš, fyªJiuahLjš

_ykhfÎ« f‰wiy btë¥gL¤j thŒ¥gë¡f nt©L«. Ïit, mk®Î F¿¤j c§fŸ

Ïy¡»id br‹wila Koªjjh? vd kÂ¥Ãl cjÎ«. Û©L« xUKiw éthÂ¡f¥g£l

K¡»a brŒÂfis vL¤J¡ TWtj‹ _y« bg‰w m¿it ãiy¡f it¡f KoÍ«.

178

3. Fiwãiw neh¡F k‰W« kÂ¥ÕL

fU¤ju§f« eilbg‰w Kiw, fU¤ju§»š g§nf‰ghs®fë‹ mQFKiw,

ã®zæ¤ÂUªj f‰wš Ïy¡Ffëš ãiwnt‰w¥g£lit, fU¤ju§f jiy¥Ã‰F V‰g

elªj ãfœÎfŸ, Âir ÂU¥Ãa ãfœÎfŸ, vj®ghuhj ãfœÎfŸ M»adt‰iw¡ fU¤Âš

bfh©L fU¤ju§f« F¿¤J kÂ¥Ãl nt©L«. ÏJ vÂ®fhy¤Âš eilbgwéU¡F«

fU¤Âu§»id nk«g£l Kiwæš el¤j cjé òçÍ«. vÂ®fhy¤Âš fU¤ju§f

mik¥ghs® fU¤ju§if el¤Âa Ã‹ j‹id¤jhnd nf£L¡ bfhŸs nt©oa

édh¡fŸ.

fU¤ju§»‰F nj®ªbjL¡f¥g£l jiy¥ò bghU¤jkhdjh? Ïšiyah? mJ vªj

msé‰F r_f¥gaDilajhfÎ« fšé¥ gaDŸsjhfÎ« ÏUªjJ?

fU¤ju§»‰F K‹djhf ngh£oUªj Â£l« nghJkhdjh?

mk®ÎfŸ F¿¤j Â£l« äf¢ rçahf mikªÂUªjjh?

fU¤J¡fis¡ TWjš éthÂ¤jš Ïu©o‰Fäilna rkãiy fhz¥g£ljh?

midtU« fU¤ju§Ffëš g§nf‰wduh?

òÂa m¿éid¥ bgw ahnuD« cjédhuh?

fU¤ju§f¤ jiy¥ig nghJkhd mséš m¿Kf« brŒnjdh?

Kjš brašghL g§nf‰ghs®fis jiy¥nghL brašgl cjéajh?

mk®Îfë‹ K¡»a jftšfŸ VnjDK©lh?

Ït‰iw mL¤jKiw Ï‹D« kh‰w« ãiwªjjhf v¥go¤ju ÏaY«?

Ï›édh¡fŸ fU¤ju§Ffis el¤JtÂš fU¤ju§f mik¥ghsU¡F ÏUªj

bghW¥ig¢ rçtu¢ brašgL¤Âaij cWÂ¥gL¤j cjÎ«. fU¤ju§F Koªj Ã‹d®

g§nf‰ghs® btë¥gL¤J« fU¤J¡fns fU¤ju§»‹ bt‰¿ia vL¤Jiu¡F«.

ãfœÎfis kÂ¥ÃLtj‰nfJthd Â£lä£l édhãuiy¥ ga‹gL¤Â

jftšfis¢ nrfç¤J« kÂ¥Ãlyh«.

fU¤ju§if Â£lä£l ehëèUªJ el¤Â Ko¤j filÁ ãäl« tiu elªj

ãfœÎfis¡ bfh©L m¿¡if vGJ«nghJ Áw¥ghd kÂ¥Õlhf ÏJ mikÍ«.

fU¤ju§»‹ K‹nd‰w« rh®ghf Â£lälY¡F«, eilKiw¥gL¤Jtj‰F« »il¤JŸs

jftšfŸ, gçªJiufŸ brŒa cjÎ«.

4.6 fU¤ju§f¤ jiy¥òfŸ

bjhl¡f¥gŸë rh®ªj fU¤ju§f¤ jiy¥òfŸ

1. MÁça® xU jiyt®

2. tF¥giwæš MÁça® khzt® ÏiléidfŸ

3. tF¥giwæš f‰wš ãfG« éj«

179

4. gŸëÍ« rKjha¥g§nf‰ò«

5. gŸë nkyh©ik

6. gŸëfëš e‹bd¿¡fšé

7. kÂ¥Õ£L c¤ÂfŸ

8. Jiz¡fUé jahç¤jY« ga‹gL¤JjY«

9. ey¡fšé

10. khzt®fŸ Ïilã‰wš, k‰W« Ú¡f« V‹?

11. Ïz¡fkhd f‰F« NHš.

12. bjhl¡f¡ fšéæ‹ ju¤ij ca®¤Jjš.

13. khzt®fë‹ ts®¢Áia¥ ghÂ¡F« r_f bghUshjhu¡ fhuâfŸ.

14. g©gh£L¡ fšé.

15. gŸë¡F khzt®fis xG§fhf tUif ju¢ brŒÍ« KiwfŸ.

16. gŸëæš ju« ca®ªj MnyhridfŸ.

MÁça® fšé rh®ªj fU¤ju§f¤ jiy¥òfŸ

1. gâK‹ gæ‰Á - ju« nk«gl

2. gâæil¥gæ‰Á - ešy ga‹ju

3. f‰wš f‰Ã¤jš bjhl®ghd MŒÎfŸ

4. f‰wš f‰Ã¤jèš òÂa c¤ÂfŸ, f©LÃo¥òfŸ.

4.7 KoÎiu

fU¤ju§fK« xU tif éthj« MF«. nkY« MÁça®fŸ j§fŸ m¿éid

nk«gL¤Â¡ bfhŸs, R‰Wt£lhu¤Âš V‰ghL brŒa¥gL« fU¤ju§Ffëš jtwhJ g§F

bfhŸs nt©L«. bgU» tU« bjhêš E£g¤Â‰F V‰g, fšéæ‹ ju« cau ÏJ ngh‹w

fU¤ju§Ffëš g§F bfhŸSjš äfÎ« mtÁakh»wJ.

4.8 gh®it üšfŸ

1. Methods and Techniques of Teaching - Sonali Publication.

2. ÂUPhd r«gªj®, tuyhW f‰Ã¡F« KiwfŸ.

3. Ïiza js«

1. http://timelives.ws

2. en.wikipedia.org/wiki/seminar

3. unionplus.educationplanner.com.

4. https://gsrep.dhs.gov.

5. www.cbs.curtin.edu.an

6. www.aeispeakers.com.

7. www.newi.ac.uk.

180

myF - V

fs¥gaz«

(FIELD TRIP)

m¿Kf«

gaz« v‹whny kåj®fS¡F bgU« k»œit¤ ju¡ToaJ. kåj‹ j‹

Ïy¡if mila brašgL« brašfëš x‹W gaz« MF«. thœ¡if-glF v‹whš

gaz« mÂš Únuhil ngh‹wJ. gaz¤Â‹ nghJ kåj‹ òÂa mDgt§fŸ bgw

thŒ¥òŸsJ. gaz¤Â‹ F¿¡nfhŸfŸ FL«g¤Â‰F« gŸë¡F« khWg£lit. gŸë¥

gaz« f‰wiy Áw¥gila¢ brŒÍ«. Ï¥ghl¤Âš fs¥ gaz« v‹gj‹ bghUŸ, gŸë¥

gaz¤Â‹ neh¡f§fŸ, gaz¤ij Â£lälš, brašgL¤Jjš, brašéisÎ Twš,

ga‹fŸ g‰¿ éçthf Muha cŸnsh«.

myF¡ TWfŸ

5.1 fs¥gaz« - Ïy¡FfŸ

5.2 fs¥gaz« - bghUŸ

5.3. fs¥gaz« - K¡»a¤Jt«

5.4 fs¥gaz gh®it Ïl§fŸ

5.5 fs¥gaz¤nj®é‹ Áw¥g«r§fŸ

5.6 fs¥gaz« - tiffŸ

5.7 fs¥gaz« V‰ghL brŒjš.

5.8 bjhl®gâ

5.9 KoÎiu

5.10 gh®it üšfŸ

182

kåj thœ¡ifna xU gaz thœ¡ifahF«. tuyh‰W Ïl§fis gh®itæLjš

v‹gJ kåjD¡F xU Kjšju mDgtkhF«. fs¥gaz« tuyhW ghl« f‰Ã¥gÂš

K¡»a¥ g§F t»¡»wJ. FHªijfŸ c‰Wneh¡»Í«, gy nfŸéfŸ nf£L«, gh®¤jt‰iw

ãidÎ T®jš _ykhf r_f, Ïa‰if NHiy¥ g‰¿ m¤ÂahtÁakhd brŒÂfŸ k‰W«

brŒKiw mDgt§fis¥ bgW»‹wd®. ÏJ f‰wš gaz« (Study tour ) v‹W«

miH¡f¥gL»wJ.

5.1 fs¥gaz¤Â‹ Ïy¡FfŸ

1. fs¥gaz« k»œÎW¡ f‰wY¡F mo¥gilahf¤ Âfœ»‹wJ.

2. rKjha ts§fis KGikahf¥ ga‹gL¤Jjš.

3. ò¤jf m¿itél neuo c‰W neh¡fè‹ ga‹fis m¿jš.

4. tuyh‰W¥ ghl« f‰f M®t« bgWjš.

5. Ïa‰ifahf mikªJŸs tuyh‰W¢ Áw¥ò ä¡f Ïl§fisÍ«, eilbg‰w

ãfœÎfisÍ« neuoahf f©l¿jš.

6. khzt‹ t©z« Ô£Ljš, Á‰g§fŸ, f£ol¡fiy k‰W« Xéa§fis neçšf©L

kÂ¥ò bfhŸSjš.

7. òéæaš ãybtë¤njh‰w§fis gh®itæLjš.

M»ait fs¥gaz¤Â‹ K¡»a Ïy¡FfŸ MF«.

5.2 fs¥gaz« bghUŸ

fs¥gaz« v‹gJ ÁWbjhiy¥gaz¤ij¡ F¿¡F«. gaz« v‹whny R‰¿¤

Âçjš v‹w v©z« tU«. gaz« KoªjJ« cŸs¤Âš k»œ¢Á jU«. R‰¿¤ Âçjš

v‹gJ Ã‹d® R‰Wyh (Excursions) vd¥g£lJ. fs¥gaz« kåj‰F k»œÎ ju¡ToaJ.

nkY« xU bghGJ ngh¡fhfÎ«, neuo mDgt m¿it ju tšyjhfÎ« mik»wJ.

5.3 fs¥gaz« - K¡»a¤Jt«

1. fs¥gaz« cŸs¤Â‰F«, clY¡F« k»œ¢Áia më¡F«.

2. fs¥gaz¤Â‹ _y« khzt®fŸ tuyh‰W c©ikfisÍ« fhy§fisÍ«,

Ïl§fisÍ« bjëthf vëjhf czuyh«.

2. Ïa‰if¢ NHnyhL neuo¤ bjhl®ò k‰W« mDgt« V‰gL»wJ.

3. khzt‹ eh‹ go¤nj‹ v‹gijél eh‹ gh®¤nj‹ v‹w f‰wèš mDgt« cŸsJ.

4. MÁça® - khzt® k‰W« khzt® - khzt® ešYwit ts®¡F«.

5. ntWghL m‰w ãiy, T£LwÎ kd¥gh‹ik, Ñœ¥goÍ« j‹ik, kwÂæyh¥

gÂtiyæš gÂÍ« Âw‹ äF«.

183

5.4 fs¥gaz gh®it Ïl§fŸ

1. br‹id - bghU£fh£Á rhiy, khefuh£Á brayf«, mU§fh£Áaf«,

cæ®fh£Á rhiy, nfhsu§f«, fl‰fiu.

2. ÂU¢Á - fçfhy‹ fšyiz, K¡bfh«ò, kiy¡nfh£il, $u§f«.

3. kfhgèòu« - x‰iw¡fš gŠrgh©lt® Ïuj§fŸ, fl‰fiu nfhéšfŸ.

4. jŠrhñ® - ÃufÔ°tu® Mya«, ru°tÂ kAhš, üyf«.

5. kJiu - ÂUkiy eha¡f® kAhš, Ûdh£Á m«k‹ nfhéš.

6. brŠÁ - brŠÁ¡nfh£il.

7. Ïuhnk°tu« - Ïuhkehjrhä nfhéš k‰W« Ãw.

8. F‰why« - mUéfŸ, kiy¡fh£ÁfŸ, nfhéšfŸ.

9. f‹åahFkç - K¡flš r§fä¡F« Ïl«, ÂUtŸSt® Áiy, éntfhdªj®

ghiw.

10. òJ¡nfh£il - Á¤j‹dthrš Xéa§fŸ.

nkY« cŸS® ts§fis äFÂahf fs¥ gaz thæyhf gh®itælš (c.jh)

»uhäa bjhêšfŸ, muR mYtyf§fŸ, Foir¤ bjhêšfŸ, iféid¥ bghU£fŸ,

bjhê‰rhiyfŸ, kU¤JtkidfŸ, nfhéšfŸ, ó§fh¡fŸ, miz¡f£L¡fŸ Kjèad.

5.5 fs¥gaz¤ nj®é‹ Áw¥g«r§fŸ

1. tF¥giwæš fyªJiuahlš brŒj ghl¤jiy¥Ã‰F V‰g bjhl®òilajhf gaz«

ÏU¡f nt©L«.

2. tF¥giw f‰wš mDgt¤ij él ghl r«gªjkhf neuo mDgt« jUtjhf mikjš.

3. fs¥gaz« Â£läL«nghJ äf¡ Fiwªj öu gaz¤ijna nj®ªbjL¤jš.

4. bg‰nwh®fŸ k‰W« jiyik MÁça® KG x¥òjnyhL gaz« brašglš.

5. mÂf gz¢ bryÎ ÏšyhÂU¤jš.

5.6 fs¥gaz« - tiffŸ

1. cŸq® gŸë gaz«

2. rKjha¥ gaz«

3. R‰Wyh

4. f‰gid gaz«

5. gŸë¡FŸ gh®it

6. jå¥ gaz« Kjèad

184

5.7 fs¥gaz« V‰ghL brŒjš

KGikahd fs¥gaz¤Â‹ goãiyfŸ Ã‹tUkhW.

1. rçahd Ïl¤ij nj®Î brŒjš, 2. fs¥gaz Áw¥ò Ïy¡Ffis tiuaW¤jš,

3. gaz¤Â‹ nghJ clD¡Fl‹ ãfG« ãfœÎfis Â£lälš, 4. K‹ mDkÂ bgWjš,

5. gaz¢ bryÎfis tiuaW¤jš, 6. gaz¤Âdhš mÂfg£r ga‹fis¥ bgw

khzt®fis jah® brŒjš, 7. ne®¤Âahdjhf fs¥ gaz« ÏU¤jš, 8. bjhl® gâ

brašfŸ bjhF¤jš ngh‹witahF«.

fs¥gaz« rçtu Â£läl¥gléšiy våš neu«, gz« bryÎ äFtnjhL

FH¥g« Koéš ÏU¡F«. tF¥ò MÁça® nk‰gh®itæš khzt®fŸ midtU«

x‰Wikahf brašgl Â£lä£oU¤jš mtÁa«.

Â£lälY« brašgL¤JjY«

fs¥gaz« òw¥gLtj‰F K‹ghfnt khzt®fŸ FG¡fshf¥ Ãç¡f¥g£oU¤jš

nt©L«.

khzt®fS¡F Jizahf MÁça® ãaä¡f¥g£oU¤jš nt©L«.

brštj‰F thfd trÂ V‰ghL brŒjš.

gh®it Ïl¤Âš j§F« trÂfŸ V‰ghL K‹ghfnt brŒÂU¤jš.

xU ÁW rªnjf¤Â‰F« ÏläšyhJ Â£l« Ô£lg£oU¤jš.

gh®it Ïl§fŸ g‰¿ égu§fis khzt®fS¡F më¤jš.

gh®itæ‹nghnj khzt®fŸ j¡f F¿¥ò¡fis vL¤J bfhŸSkhW TWjš.

tF¥ò khzt®fŸ FG¡fshf ÃçªJ g‰gy bghW¥òfis bg‰W fs¥gâÍl‹

bjhl®òilajhf ÏU¤jš nt©L«. gaz Ïl§fë‹ gl§fŸ k‰W« ngh£nlh efš

nrfç¤J it¤jš nt©L«. jiyik khzt‹ f£lis¡F khzt® x‰Wikahf gâªJ

brašgLjš mtÁa« MF«. fs¥gaz« Kiwahf Â£lä£L brašgL¤Âdhš tuyhW

f‰Ã¤jš e« gŸëfëš ešèz¡f òu£Áia År¢ brŒÍ« v‹gÂš Iaäšiy.

5.8 bjhl® gâ

x›bthU khztD« fs¥gaz« g‰¿a Mtz« jah® brŒjš nt©L«.

mid¤J khzt®fŸ m¿¡ifæidÍ« x‹W nr®¤J xUik¥gL¤Â MÁça®

fU¤ju§f«, FG fyªJiuahlš k‰W« édho édh ãfœÎfŸ ãfœ¤Jth®. Ã‹d® Ïj‹

thæyhf bg‰w m¿Î brašghLfis bjhF¥gh®. Ï¡fU¤J¡fŸ Ã‹d® és¡f¥

gl§fshfÎ«, tiugl§fshfÎ«, ngh£nlh efš toéš gŸë M©L ky®fëš Ïl«

bgWjš nt©L«.

185

5.9 KoÎiu

Ï¤jifa brašKiw mDgt§fisÍ«, Ïåa ãidÎfisÍ« më¡F«

fs¥gazkhdJ f‰wš f‰Ã¤jèš xU K¡»a¥ g§F t»¡»wJ. r_f m¿éaš v‹gJ

xU r_f¤ijnah, Ïa‰if¢ NHiynah cŸsl¡»ajhš mjid mDgt ßÂahf gh®¤J

cz®jš k‰W« m¿jš v‹gJ äfÎ« bghUªjj¡f¡ Toad. ÏJ xU jukhd neuo

mDgt¤ij neh¡fkhf¡ bfh©lJ. Ïªneuo mDgt¤Âdhš òçahj¡ fod¥

ghl¥gFÂfS« Tl vëa¥ ghl¥gFÂfshf khzt®fS¡F mik»‹wJ. ÏÂš

khzt®fŸ x›bthUtUnk M¡fK«, C¡fK« bgW»‹wd®. nkY« mt®fëilna xU

Ïz¡fkhd NHY«, x‰WikÍ« ts®¡f têtif¢ brŒ»‹wJ. MÁça® - khzt® cwÎ

Kiw nk«g£L, Ïåikahd¡ f‰wY¡F têtF¡»‹wJ. nkY« khzt®fëilna

`c‰Wneh¡», f©l¿Í« Âw‹’ ts®¡F« xU Clfkhf¡ `fs¥gaz§fŸ’ mik»‹wd.

fs¥gaz¤Â‹ bt‰¿na, mj‹ bjhl®gâahd fs¥gaz m¿¡ifæšjh‹ cŸsJ.

Ïj‹go khzt®fŸ jh§fŸ fs¥gaz¤Âš c‰Wneh¡»¡ f©l¿ªjij

ghl¥bghUnshL¤ bjhl®ògL¤Â jFªj Mjhu§fnshL«, òif¥gl§fnshL«

m¿¡ifia¢ rk®Ã¤J ãiyahd¡ f‰wš mDgt¤ij¥ bgW»‹wd®. vdnt MÁça®fŸ

f‰wš Âw‹ gFÂ¡nf‰wthW fs¥gaz¤ij mik¤jš mtÁakh»wJ.

5.10 gh®it üšfŸ

1. Ghate. V.D., The Teaching of History, Oxford Univ. Press. Bombay (1961).

2. Ghose. K.D., Creative Teaching of History.

3. Kochhar. S.K. The Teaching of Social Studies, Sterling Publisher pvt. Ltd. New Delhi,

(1984).

4. Kohli. A.S. Teaching of Social Studies, Anmol pub. pvt. Ltd. New Delhi, (1996).

5. Salim Basha, S.A. & Digumarti Bhaskara Rao, Methods of teaching Geography.

6. Teaching of History in primary schools, NCERT, New Delhi (1970).

7. Yajnik. K.S. Teaching of Social Studies in India, Orient Longmans Ltd. Bombay (1966).

186

myF - VI

braš tê¡ f‰wš Kiw

(ACTIVITY BASED LEARNING)

m¿Kf«

`eh«’ v›tsÎ f‰Ã¤njh« v‹gJ K¡»akšy. f‰Ã¤jèš v›tsÎ

khzt®fis¢ br‹wilªjJ v‹gJjh‹ K¡»a«.

f‰Ã¤jš KiwfŸ ehS¡F ehŸ ts®¢Á bg‰W tU»‹wd. MÁça® ika¡

fšé, FHªij ika¡fšé, k»œÎW fšé, Ï‹W, braštê¡ fšé. jäœeh£oš

bgU«gh©ikahd bjhl¡f¥ gŸëfëš gštF¥ò f‰Ã¤jš NHny cŸsJ. x‹W¡F

nk‰g£l tF¥òfis X® MÁça® ifahS« nghJ«, mid¤J tF¥òfisÍ« X® MÁça®

ifahS«nghJ«, mid¤J FHªijfëlK« KG f‰wiy cUth¡»l braš tê¡f‰wš

cjÎ»wJ. khzt®fŸ “`f‰nw‹ v‹W brhšYtijél mDgt¤ij¥ bg‰nw‹` v‹W

TWtJ jh‹ c©ikahd fšéahF«” vd #h‹^æ TW»wh®.

khzt®fŸ jukhd fšé bgwÎ«, mtut® ntf¤Âš jilæ‹¿¡ f‰fÎ«, jhnd

f‰wš, FGthf mk®ªJ f‰fÎ«, rf khzt® cjénahL f‰wš KGikahf eilbgwÎ«

x‹W Kjš eh‹F tF¥òfŸ tiu braštê¡ f‰wš jäHf¤Âš mid¤J bjhl¡f¥

gŸëfëY« eilKiw¥gL¤j¥g£LŸsJ. r_f m¿éaš f‰Ã¤jèš Ïjid ifahS«

têKiwfis¤ bjçªJ bfhŸnth«.

myF¡TWfŸ

6.1 braštê¡ f‰wèš mQFKiwfŸ

6.2 tF¥ò ã®thf«

6.3 FG m£ilfS«, FG¡fS«

6.4 r_éaš (3 k‰W« 4 tF¥òfŸ)

6.5 fhyãiy m¿jš

6.6 Mnuh¡»a r¡fu«

6.7 Âdrç brašghLfŸ

6.8 kåj clš

6.9 KoÎiu

6.10 gh®it üšfŸ

187

braštê¡f‰wš Kiwia m¿ªJ bfhŸs

1. f‰wš braš m£ilfŸ

2. Vâ¥gofŸ

3. FG mik¡F« Kiw

4. tF¥giw ã®thf«

F¿¤J bjçªJ bfhŸs nt©L«.

étu§fŸ nrç¡F« Ïl«

k ‰ w

Ïl§fŸ

tH§f¥gL«

brŒKiw¥

gæ‰Á

njit¥gL«

jft š fŸ

m y F ¡

T W fŸ

t .

v © . g Ÿ ë

x¥gil¥ò -

braštê¡

f‰wš tF¥ò

ã®thf¤Â‹

Áw¥ò

ÏltrÂ Ñœk£l

fU«gyiffŸ

f«Ã¥gªjš

m£ilfis¥

ghJfh¤jš

braš

tê¡f‰wš

- tF¥ò

ã®thf«

1. f‰Ã¥ò¥

gæ‰Áæ‹

bghGJ

gŸëæèUªJ

Ïj‰fhd

jftšfis

nrfç¡f

nt©L«

-

f‰wš

m£ilfŸ -

x¥gil¥ò

1. FG¡fŸ

mik¡f¥gL«

mo¥gil¡ TWfŸ

2. F¿pLfS«

mt‰¿‹

és¡f§fS«

braštê¡

f‰wš

FG¡fS«

F¿pLfS«

2. -f‰Ã¥ò¥

gæ‰Áæ‹

bghGJ

gŸëæèUªJ

Ïj‰fhd

jftšfis¢

nrfç¡f

nt©L«

F¿pLfS«

mt‰¿‹

és¡fK«

f‰wš

m£ilfŸ

10 f‰wš

m£ilfŸ

III = 5

IV = 5

- x¥gil¥ò

f‰wš m£ilfŸ

(K¡»a F¿pLfŸ

cŸs tuyhW)

3. f‰Ã¥ò¥

gæ‰Áæ‹

bghGJ

gŸëæèUªJ

Ïj‰fhd

jftšfis

nrfç¡f

nt©L«

-

f‰wš brašfŸ

188

6.1 braštê¡f‰wèš mQFKiwfŸ

1. j‰nghJ eilKiwæš cŸs ghl¤Â£l¤Âš v›éj kh‰wK« Ïšiy.

2. Âw‹ gFÂfŸ / Âw‹fŸ ÁW ÁW c£gFÂfshf¥ Ãç¡f¥g£L mitfŸ f‰wš

gofshf mik¡f¥g£LŸsJ.

3. x›bthU f‰wš gofS¡F« gytif f‰wš brašghLfŸ mik¡f¥g£LŸsJ.

4. mid¤J f‰wš gofS« r§»ènghš Ïiz¤J¡ fh£l¥g£LŸsJ. Ïj‰F f‰wš

Vâ¥go v‹W bga®. x›bthU ghl¤Â‰F« jå¤jåahf f‰wš Vâ¥go

mik¡f¥g£LŸsJ.

5. x›bthU f‰wš goæY« Ã‹tUkhW brašghLfŸ mik¡f nt©L«.

(i). Âw‹ ts®¢Á¡fhd bjhl¡fãiy brašghLfŸ

(ii). m¿Kf¥gL¤j¥g£l ÂwD¡fhd tYñ£lš brašghLfŸ

(iii). Ït‰iw rh®ªj gæ‰Á brašghLfŸ

(iv). kÂ¥Õ£L brašghLfŸ

(v). FiwÚ¡F¢ brašghLfŸ

(vi). ts« bgU¡F¢ brašghLfŸ

(vii). Âw‹fŸ rh®ªj f‰wš m£ilfŸ

(viii). gštF¥ò f‰Ã¤jš Kiw¡nf‰g f‰Ã¡f cjÎ« FG m£ilfŸ

(ix). FHªijë‹ milÎfis¥ gÂÎ brŒa ÂwdilÎ g£oaš.

6.2 tF¥ò ã®thf«

braštê¡f‰wš tF¥òfŸ rhjhuz tF¥òfisél r‰W TLjš ftd¤Jl‹

mik¡f nt©L«.

m. Ïl«: tF¥giwæš khzt®fŸ RjªÂukhf brašgl nghÂa Ïl« nt©L«.

khzt®fŸ MÁça®fŸ c£fhu ghŒfŸ nghJkhdjhf ÏU¡f nt©L«. vdnt

ku¥gyiffŸ, eh‰fhèfŸ, nkirfŸ ngh‹wt‰iw m¥òw¥gL¤j nt©L«.

M. Ñœk£l fU«gyiffŸ: tF¥giw Rt®fëš khzt®fŸ ga‹gL¤J«

cau¤Â‰F fU«gyif mik¡f nt©L«. Ï¡fU«gyifæš vGÂ¥gHf, x›bthU

khztU¡F« F¿¥Ã£l msÎ Ïl« xJ¡f¥gl nt©L«. khzt®fS¡F xJ¡f¥g£l

Ïl§fëš mªjªj khzt®fŸ mk®ªJ ghl§fisÍ« gæ‰ÁfisÍ« vGÂ¥gHFt®.

MÁça® xU FGéš ftd« brY¤J« nghJ k‰w FGéš cŸs khzt®fŸ Fiwªj

cau fU«gyifia¥ ga‹gL¤jyh«.

189

Ï. f«Ã¥gªjš: tF¥giwæDŸ MÁçaç‹ jiyæš j£lhj cau¤Â‰F

bkšèa¡ f«Ãfis¡ bfh©L gªjš x‹W mik¡f nt©L«. Ï¡f«Ã¥gªjèš

khzt®fë‹ gil¥òfis, t®z« Ô£o tiuªjt‰iw, nrfç¤J mitfis mtut®

bga®fSl‹ bjh§f él nt©L«. òÂa gil¥òfŸ cUth¡F«nghJ giHa gil¥òfis

mf‰¿¥ ghJfh¥ghf it¡f nt©L«.

<. m£ilfis¥ ghJfh¤jš: f‰wš m£ilfis mt‰¿‹ F¿pLfS¡F V‰g

jå¤jå bg£ofëš (Tray) it¤Âlš nt©L«. x›bthU bg£oæ‹ K‹òwK« mÂš

it¡f¥gL« m£ilæ‹ F¿pLfis (Logo) bgça mséš x£l nt©L«. khzt®fŸ

F¿pLfis¥ gh®¤J mÂš cŸs m£ilfis bjçÎ brŒt®.

x›bthU bg£oæY« eh‹F tF¥òfS¡fhd rk¡ F¿p£L (Same Logo)

m£ilfŸ mL¡» it¡f¥g£oU¡F«. khzt®fŸ Vâ¥goæš j‹ ãiyfis F¿pL

gh®¤J m£ilfis nj®Î brŒa nt©L«.

m£ilæš éë«ò t®z§fis¥ ga‹gL¤Â khzt®fŸ mªj m£il vªj

tF¥Ã‰F cçaJ vd Ô®khå¡f nt©L«.

t F ¥ ò t ® z «

KjštF¥ò fUŠÁt¥ò

Ïu©lh« tF¥ò g¢ir

_‹wh« tF¥ò Úy«

eh‹fh« tF¥ò kŠrŸ

6.3 FG m£ilfS«, FG¡fS«

Kj‹Kjèš gŸëæš nr®¡f¥gL« khzt®fŸ mid¤J¥ ghl§fëY« Kjš

FGéš jh‹ mkunt©L«. Ï§F x›bthU ghl¤Â‹ mo¥gil¤ j‹ikfŸ

és¡f¥gL«. Ï¡FG khzt®fis Vâ¥go Kiwæš f‰¿l jah®gL¤J«.

Ï¡FGéšjh‹ cgfuz¥bg£o cŸsJ. ÏÂš mid¤J¡ F¿pLfS« ml§»a

glm£ilfŸ cŸsJ. khzt®fŸ F¿pLfis òçªJbfhŸs gæ‰Á më¡f nt©L«.

6.3.1 FG m£ilfŸ

bghJthf braštê¡f‰wèš MW FG¡fŸ cŸsd. Ïªj MW FG¡fS¡F«

MW m£ilfŸ c©L. Ïªj m£ilfis FGm£ilfŸ v‹g®. x›bthU m£ilæY«

m¡FGéš Ïl«bgW« mid¤J F¿pLfë‹ gl§fS«, FG v©Q«

m¢Ál¥g£oU¡F«.

Kjš Ïu©L FG¡fŸ KGtJ« MÁça® rh®ªjit. _‹whtJ FG Á¿J

MÁça® rh®ªjJ. eh‹fhtJ FG rf khzt® cjéÍl‹ brašgL¤j nt©oaJ.

IªjhtJ FG rf khzt® Á¿J cjéÍl‹ brašgL¤j nt©L«. MwhtJ FG jhnd

f‰wš FGthF«. ÏÂš jhnd f‰wš k‰W« kÂ¥Õ£L brašghLfS« cŸsd.

190

Áy thu§fŸ khzt®fŸ x‹whf ÏUªJ Nœãiyæaš mo¥gilfis bjçªj

Ã‹dnu FG¥Ãç¤jiy brašgL¤j nt©L«.

6.3.2 FG¥Ãç¤jè‹ mtÁa«

f‰wš f‰Ã¤jèš V‰gL« Rikfis¡ Fiw¡fÎ«, fhyéua¤ij¤ jé®¡fÎ«,

khzt®fŸ vëÂš òçªJ bfhŸs Jizòçtj‰F« FG¥ Ãç¤jš mtÁa«.

ghl¡F¿pLfŸ Áy MÁça®fŸ cjéæ‹¿ òçªJ bfhŸs ÏayhJ. k‰W« Áy, rf

khzt®fë‹ JizÍl‹ òçªJ bfhŸS« gFÂahf cŸsd. Áy¥gFÂfŸ, ahUila

cjéÍ« Ïšyhkš jhnd f‰W¡ bfhŸs¡ Toa gFÂfshf cŸsd. Ï¥ghl¥ gFÂfis

mt‰¿‹ j‹ik¡nf‰g Ãç¤bjL¤J xnu j‹ikÍiladt‰iw všyh« xnu bjhF¥Ãš

nr®¤J FG¡fŸ cUth¡f¥gl nt©L«.

6.3.3 khzt®fŸ FGéš brŒa¥gl nt©oa mik¥ò

Kjèš khzt®fS¡F Vâ¥goæ‹ mik¥òfis és¡fnt©L«. x›bthU

goãiyæY« cŸs F¿pLfS¡Fça brašghLfis mnj tçiræš brŒJ Ko¡f Kay

nt©L«. xU F¿p£oid brašgL¤J« nghJ m¡F¿pL MW FG m£ilfëš vªj¡

FGéš cŸsJ v‹gij¡ f©l¿ªJ m¡FGé‰F m«khzt‹ bršy nt©L«. Mu«g

ãiyæš khzt®fŸ rçahd FGé‰F bršy MÁçaU« rf khztU« cjél nt©L«.

bjhl®ªJ gæ‰Á nk‰bfhŸS« nghJ khzt®fŸ Vâ¥gofëš cŸs F¿pLfis¥

gh®¤J mL¤J jh§fŸ bršy nt©oa FGéid bjçªJ bfhŸs nt©L«.

6.3.4 m£ilfis vL¤jY«, it¤jY«

Vâ¥goia¥ gh®¤J jh‹ f‰fnt©oa m£ilia khzt®fŸ bjçªJ

bfhŸt®. khzt®fŸ K‹ò go¤J Ko¤j m£ilfisÍ«, Ïå go¡f nt©oa

m£ilfisÍ« bjçªJ it¤ÂU¡f nt©L«. F¿pLfS«, v©fS« rçahf bjçªj

Ã‹dnu m£il¥ bg£ofëš ÏUªJ rçahd m£ilfis vL¤Âl ÏaY«. m£ilia

vL¤jJ« mj‰Fça FGé‰F br‹W Kiwahf¡ f‰wJ«, Û©L« vL¤j Ïl¤Âš tçir

v©go m£ilfis it¤ÂlÎ« khzt®fS¡F¥ gæ‰Á më¤Âl nt©L«.

6.3.5 FG éisah£LfŸ

Vâ¥gofëš gy FG éisah£L¡fS«, bgh«kyh£l« ngh‹w brašghLfS«

bfhL¡f¥g£oU¡F«. Ï¢brašghLfis mid¤J khzt®fisÍ« x‹whf¡ T£o

brašgL¤jyh«. Ï¢brašghLfŸ KoªjJ« khzt®fŸ mtut® FG¡fS¡F br‹¿l

nt©L«.

6.3.6 fhyãiy m£ltiz

Ï¢brašgh£il khzt®fŸ FG¡fshf¤jh‹ brŒant©L«. khzt®fŸ

tF¥giwia é£L btëna br‹W fhyãiyia¡ fhz nt©L«. ÂdK« fhiy, khiy

ÏU ntisfëY« F¿¤jš nt©L«.

191

6.3.7 khzt®fŸ milÎ m£ltiz

xU KG fh»j¤Âš »ilk£l¤Âš F¿pLfS«, nkèUªJ ÑHhf tçir v©Q«

khzt®fë‹ bga®fS« bfhL¡f¥g£oU¡F«. xU F¿p£oš cŸs brašgh£il vªj

ehëš bjhl§» vªj ehëš Ko¤jš vd¡ F¿¡f nt©L«.

khzt® milÎ¤ bjhF¥ò m£ltizæš khzt®fŸ bga®fS«, F¿pLfS«

30 ÁW f£l§fshf¥ Ãç¡f¥g£oU¡F«. x›bthU Á¿a f£l¤ÂY« xU ikšfšèš

cŸs m¡F¿p£il Ko¤J m«khzt‹ vL¤J¡ bfh©l eh£fis¡ F¿¡f

nt©L«.

Ï¤bjhF¥ò m£ltiz khzt®fŸ xU Âwid Ko¡f vL¤J¡ bfh©l

eh£fis m¿aÎ«, mt®fë‹ m¿Î¤Âwid msélÎ« cjÎ«.

6.4 r_féaš (3 & 4 tF¥òfŸ)

6.4.1 FG¥ Ãç¤jš

r_féaèš IªJ FG¡fshf khzt®fŸ Ãç¡f¥gLt®. ÏÂš Kjš Ïu©L

FG¡fS« MÁçaiu KGtJ« rh®ªj FG¡fŸ v‹W«, _‹whtJ FG Á¿J MÁçaiu¢

rh®ªj FG v‹W«, eh‹fhtJ FG Á¿J rf khzt®fis rh®ªj¡ FGthfÎ«, IªjhtJ

FG KGtJ« Ra¢ rh®ò FGthfÎ« Ãç¡f¥gl nt©L«.

6.4.2 FG¡fS« F¿pLfS«

r_féaèš IªJ FG¡fŸ cŸsd. Kjš FGéš thŒ, bkGFt®¤Â, Myku«

M»a _‹W F¿pLfŸ cŸsd. Ïu©lhtJ FGéš mfš és¡F, fhkh£Á és¡F,

F¤Jés¡F M»a _‹W F¿pLfŸ cŸsd. _‹whtJ FGéš bgh«kyh£l«,

bg£nuhkh¡° és¡F, Á«å és¡F, vW«ò« ój¡f©zhoÍ« M»a eh‹F F¿pLfŸ

cŸsd. eh‹fhtJ FGéš uhªjšés¡F, bjU és¡F, bg‹Áš, ghl¥ò¤jf« M»a

eh‹F F¿pLfŸ cŸsd. IªjhtJ FGéš lh®¢ és¡F, F©L gšò M»a Ïu©L

F¿pLfŸ cŸsd.

6.4.3 F¿pLfS« mt‰¿‹ és¡fK«

bghJthd F¿pLfŸ

1. thŒ (ghlš)

Ï¡F¿plhdJ Âwid mo¥gilahf¡ bfh©l ghlšfis¡ F¿¡F«.

Vâ¥goæš (0+7) v£L ikš fšèš k£Lnk Ï¡F¿pL tU«. ghliy uhf¤Jl‹ f‰W¡

bfhL¤jhš khzt®fë‹ f‰wš <LghL mÂfç¡F«. kdÂš ãiy¤J ã‰F«.

192

2. Myku« (éisah£L)

éisah£il¡ F¿¡F« Ï¡F¿pL Âwid¢ rh®ªnj cŸsJ. éisah£il

khzt®fŸ FGthf MÁça® K‹åiyæš éisahl nt©L«. Ï¡F¿pL Vâ¥goæš

(0+9) 10 MtJ ikšfšèš tU»wJ.

3. bgh«kyh£l«

Âiu¡F¥ Ã‹dhš xëæ‹ cjéahš bgh«ikfis Mlit¡F« M£lnk

bgh«kyh£l«. g©ila¡ fhy¤ÂèUªJ òuhz¡fijfisÍ«, Åu Ôu rç¤Âu¡

fijfisÍ« ghkuU« òçÍ« tifæš Ï¡fiy ga‹gL¤j¥g£LŸsJ. ÏÂš gy tiffŸ

cŸsd. äUf§fë‹ njhèš ÏUªJ vL¡f¥gL« r›éid cyuit¤J, gj¥gL¤Â

fij¡F V‰w gl§fŸ tiuªJ t©z§fŸ Ô£o Ïªj cUt§fë‹ ãHš tot§fis

Âiuæš fh£LtJ bgh«kyh£l¤Â‹ xU tifahF«.

m£il¤ JâfŸ, be»ê (Ãsh°o¡) Kjèa bghU£fshš cUt bgh«ikfis

brŒJ mt‰iw¡ F¢Áfëš bghU¤Â Âiu¡F¥ Ã‹dhš fh£o fijfis és¡FtJ,

j‰nghJ eh« ekJ ghl¥gFÂæš ga‹gL¤j¥gL« tifahF«. Vâ¥goæš 2MtJ ikš

fšèš Ï¡F¿pL tU»wJ.

4. bg‹Áš

Ï¡F¿pL cUt§fis tiuaÎ«, òŸëfis Ïiz¤J t©z« Ô£lÎ«,

tiu¥gl¤Âš t©z« Ô£o Ïl§fis¡ f©l¿aÎ« cjÎ»wJ. khzt®fë‹

f‰gidÍ« if¤ÂwidÍ« ts®¡f¡ Toa tifæš ÏJ mik¡f¥g£LŸsJ. khzt®fŸ

gæ‰Á V£oš F¿¥Ã£l bg‹Áš Á‹d¤Âš Ï¥gæ‰Áæid brŒa nt©L«. Ï¡F¿pL

Vâ¥goæš (0+14) 15 MtJ ikš fšèš tU»wJ.

5. ghl¥ò¤jf«

bfhL¡f¥g£LŸs ghl¥ò¤jf¤Âš g¡f v©fis¡ bfh©L ghl¥ gæ‰Áæid

brŒa nt©L«. Ï¡F¿pL Vâ¥goæš 14 MtJ ikš fšèš tU»wJ.

6. vW«ò«, ój¡f©zhoÍ«

fs¥gaz¤ij¡ F¿¡F« Ï¡F¿pL Âwid¢ rh®ªnj mik¡f¥g£LŸsJ.

ghl¥gFÂæš m¿ªJ bfh©l fU¤J¡fis neuoahf mDgé¤J cz®ªJ bfh©L

jftšfis Âu£l Ï¡fs¥ gaz« cjÎ« tifæš mika nt©L«. Ï¡F¿pL

Vâ¥goæš 5MtJ ikš fšèš tU»wJ.

193

r_féaš F¿pLfŸ

7. mfš és¡F (fij)

fij nf£f M®t« Ïšyhj FHªijfns Ïšiy vdyh«. vdnt vëa fijæ‹

thæyhf Âw‹ és¡f¥g£LŸsJ. fijahdJ V‰w Ïw¡f¤Jl‹ khzt®fë‹

M®t¤ij¤ ö©L« tifæš cænuh£lkhf brhšy nt©L«. Ã‹ fij m£ilfis

khzt®fŸ thÁ¡fÎ« bfhL¡fyh«. Ïjdhš thÁ¥ò¤Âw‹ gæ‰Á V‰gL»wJ.

Ï¡F¿pL Vâ¥goæš (0+7) 8 MtJ ikš fšèš tU»wJ.

8. bkGFt®¤Â (ciuahlš)

xUtU¡bfhUt® j« fU¤Jfis ciuahlè‹ thæyhf és¡f KoÍ«.

ciuahlš _ykhf ftå¤jš, ngRjš ngh‹w Âw‹fŸ ts®»‹wd. Âwid¢ rh®ªj

ciuahlš cŸsJ. ÏU khzt®fŸ, ciuahlš m£ilfis it¤J, thÁ¤J, ciuahl

nt©L«. ÏJ MÁça® nk‰gh®itæ‹ Ñœ eilbgw nt©L«. Ï¡F¿pL Vâ¥goæš

(0+9) 10 MtJ ikš fšèš tU»wJ.

9. F¤Jés¡F (glK« édhÎ«)

ghl¤Â‹ ghl¥bghUis khzt®fŸ e‹F czu¡Toa F¿plhf F¤J és¡F

mik»wJ. ÏÂš Âwid¢ rh®ªj gl§fŸ, nfŸéfŸ v‹w ÏU gFÂfŸ c©L. všyh

khzt®fS« éthj¤Âš g§F bgw thŒ¥gë¡f nt©L«. MÁça®fŸ vëa

édh¡fisÍ« nf£fyh«. Ï¡F¿pL Vâ¥goæš 14 MtJ ikš fšèš tU»wJ.

10. fhkh£Á és¡F (go¤J¥ gh®)

khzt®fS¡F ghl¥bghUis Û©L« tèÍW¤j Ï¥gFÂ mikªJŸsJ. nkY«

thÁ¤jèš khzt®fŸ gæ‰Á bgw Ï¡F¿pL cjÎ»wJ. Ï¡F¿pL Vâ¥goæš

14 MtJ ikš fšèš tU»wJ.

11. Ïuhªjš és¡F (v‹ Ïåa ÏªÂah)

e« jhŒ ÂU eh£o‹ muÁayik¥ò, Ïa‰if ts§fŸ, bghUshjhu ts®¢Á,

k¡fŸbjhif, fšé ts®¢Á, ntsh©ik, éisah£L, ngh¡Ftu¤J ngh‹w mid¤J

Jiwfis¥ g‰¿a K¡»a Áy jftšfŸ nj‹ Jë nghy tH§f¥g£LŸs gFÂ v‹ Ïåa

ÏªÂahthF«. ÏJ ghl¥gFÂ k£L« mšyhkš nk‰bfh©L Áy jftšfŸ

khzt®fS¡F bghJ m¿it ts®¡F« tifæš brŒÂfshf tH§f¥g£LŸsd.

Ï¡F¿pL Vâ¥goæš (0+14) 15 MtJ ikš fšèš tU»wJ.

12. bg£nuhkh¡° és¡F (ehlf«)

fU¤J¡fis ehlf tH¡»š tH§FtÂš cŸs e‹ikfŸ eh« m¿ªj x‹whF«.

m›tifæny khzt®fis¡ bfh©L ghl¥gFÂia ehlfkhf ãfœ¤j¥gL« nghJ

194

mid¤J khzt®fS« g§F bgW»wh®fŸ. eo¥ò, ng¢R, nf£lš, c‰W neh¡fš ngh‹w

mid¤J Âw‹fS« xU§nf tsu thŒ¥gë¡f¥gL»wJ. jhnd g§nf‰W, éy§FfŸ,

gwitfŸ ngh‹W ntl« V‰W eo¥gjhš k»œÎW f‰wš Ï§F eilbgW»wJ. Ï¡F¿pL

Vâ¥goæš 2 MtJ ikš fšèš tU»wJ.

13. Á«å és¡F (éšY¥gh£L)

e«Kila ghu«gça »uhäa¡ fiyfëš x‹whd éšY¥gh£L kdÂ‰F

Ïåikahd, vëikahd fiyfëš x‹whF«. fodkhd fU¤J¡fisÍ« Tl äf

ÏyFthf m¿ªJ bfhŸs¢ brŒtJ éšY¥gh£lhF«. m›t©znk Âwid khzt®fŸ

Ï¡F¿p£o‹ _y« m¿ªJ bfhŸ»‹wd®. Ï¡F¿pL Vâ¥goæš xnu xU ikš fšèš

tU»wJ.

14. bjU és¡F (nrfç¤jš)

khzt®fŸ jftšfis, bghU£fis¤ Âu£o tUjny nrfç¤jš MF«. Âwid¢

rh®ªj jftšfisÍ« bghU£fisÍ« nrfç¤J tªJ mj‰bfd bfhL¡f¥g£LŸs

bjhF¥ò VLfëš jftšfis vGÂÍ«, gl§fis x£oÍ«, it¡f nt©L«. Ïj‹ _y«

khzt®fS¡F ghl¥gFÂ mšyhkš bghJ éõa§fëš neuo mDgt« »il¡»‹wJ.

Ï¡F¿pL Vâ¥goæš 14 MtJ ikš fšèš tU»wJ.

15. lh®¢ és¡F (kÂ¥ÕL)

x›bthU ikš fšèY« khzt®fë‹ Âwdilit¡ f©l¿Í« gFÂahf

Ï¡F¿pL mikªJŸsJ. Ïj‹ _y« khzt®fŸ j§fë‹ ju¤ij m¿tnjhL

k£Läšyhkš mL¤j ikš fšiy Jt¡f j§fis¤ jah®gL¤Â¡ bfhŸ»‹wd®.

Ï¡F¿pL Vâ¥goæš 14 MtJ ikš fšèš tU»wJ.

16. F©L gšò (nj®Î m£il)

Ï¡F¿pL nj®Îfis¡ F¿¡F«. fhyh©L, miuah©L, KGM©L v‹W

_‹W nj®Î ãiyfis¡ F¿¡F« tifæš ÏJ cŸsJ. ÏJnt filÁ F¿pL MF«.

nj®Î m£ilfëš khzt®fŸ bgW« kÂ¥bg©fis¥ bghW¤J khzt®fë‹ nj®¢Á

mikÍ«. Ï¡F¿pL Vâ¥goæš 3 MtJ ikš fšèš tU»wJ.

6.5 fhyãiy m¿jš

6.5.1 Nça‹, nkf¤Âš ghÂ kiwªj Nça‹

Ï¡F¿pL fhyãiy¡ F¿plhF«. Ï¡F¿pL Vâ¥goæš fh£l¥glhé£lhY«

ÂdK« brašglnt©oa F¿plhF«. khzt®fŸ FG¡fshf mšyJ jåahf

Ï¡F¿p£o‹ brašghLfis¢ brŒa nt©L«. ÏÂš gÂbdh‹W fhyãiy¡

F¿pLfS«, fhy¤Â‰nf‰w m£ilfis¡ F¿¡F« xU F¿p£ilÍ«, Mf bkh¤j« 12

gl§fis¡ bfh©l F¿pLfis cŸsl¡»ad. x›bthU glK« xU és¡f¤ij

bfh©ljhF«.

195

v © fhyãiy ghl« és¡f«

1. Nça‹ mÂf btæš

2. nkf¤Âš ghÂ kiwªj Nça‹ Rkhuhd btæš

3. nkf« kªjhu«

4. kiHÍ« FilÍ« Á¿jsÎ kiH

5. ÅL« kiHÍ« mÂf msÎ kiH

6. ä‹dY« kiHÍ« Ïoä‹dYl‹ kiH

7. thdéš thåš thdéš njh‹Wjš

8. gw¡F« g£l« Á¿jsÎ fh‰W

9. ku§fS« rhŒªj ku§fS« ku§fis rhŒ¡F« msÎ fh‰W (òaš)

10. RU£oa f«gs« äjkhd Fë®

11. beU¥ò

12. MilfŸ

gåa‹ nfhilfhy Mil (gU¤Â)

fL§Fë® fhy Mil (f«gë)

fÎ‹ Ïju (gU¤Â, g£L)

»HikfŸ f h i y e©gfš khiy

Â§fŸ

br›thŒ

òj‹

éahH‹

btŸë

rå

PhæW

6.5.2 m£ltizia¥ ga‹gL¤J« Kiw: thu¤Â‹ VG eh£fëY« Ïªj

m£ltizia ãu¥g nt©L«. éLKiw eh£fëš khzt®fël« bghW¥ig¡ bfhL¤J

é£lhš, mt®fŸ njitahd jftšfSl‹ gŸë¡F tUth®fŸ. gŸëæš

m£ltizia¥ ó®¤Â brŒayh«.

196

Ï›t£lizia gŸëæš ÂdK« ãu¥g nt©L«. fhiy, e©gfš k‰W« khiy

gŸëéL« neu¤Âš khzt®fshš brŒa¥gl nt©L«. vªj ehëš, vªj neu¤Âš

v¤jifa fhyãiy cŸsnjh mij¡ F¿¡F« gl¤Âid m¡f£l¤Âš tiuant©L«.

(v.fh.) Â§fŸ, e©gfš Nça‹ bjçahj msé‰F nkf_£lkhf ÏUªjhš

_‹whtJ gl¤Âš cŸs nkf_£l¤ij¡ fh£L« gl¤Âid Â§fŸ e©gfY¡F cça

f£l¤Âš ãu¥gyh«.

khzt®fŸ FGthf brašg£L m£ltizia ãu¥g nt©L«. xU F¿¥Ã£l

neu¤Âš fh‰W ÅÁ¡ bfh©oUªjhš mJ v¤jifa fh‰W? äjkhd fh‰wh? mšyJ

ku§fis ntUl‹ rhŒ¡F« msé‰F¥ gykhd fh‰wh? v‹W khzt®fŸ éthÂ¤J

KobtL¤J m£ltizia ãu¥g nt©L«.

khj« xU Kiw fhyãiy F¿¤J MÁçaU« khzt®fS« éthÂ¡f nt©L«.

m«khj¤Âš v‹W, v¥bghGJ mÂf kiH bgŒjJ? v¥bghGJ mÂf msÎ fh‰W ÅÁaJ?

v¤jid ehŸ äj bt¥gkhf ÏUªjJ? ngh‹w édh¡fS¡F khzt®fŸ fhyãiy

m£ltizia¥ gh®¤J gÂš bjçé¡f nt©L«.

F¿¥Ã£l khj¤Âš é‰gid¡F tU« gH§fŸ ahit? ó¡fŸ ahit? fhŒfŸ

ahit? ngh‹w édh¡fisÍ« nf£fyh«. F¿¥Ã£l fhy¤Âš mâa nt©oa MilfŸ

g‰¿Í« éthÂ¡fyh«.

6.6 Mnuh¡»a r¡fu«

ÏÂš xnu xU m£ilk£L« fofhu mik¥ÃšÏU¡F«. ÏJ Nœãiyæaèš

Vâæš fh£l¥glhé£lhY« ÂdK« ga‹gL¤j nt©oa brašghlhF«.

fofhu mik¥Ãš xU t£l¤Â‰FŸ x‹gJ gl§fŸ tiua¥g£oU¡F«. x›bthU

glK« xU clš ey¢ brašgh£il¡ F¿¡F«. ÏÂš x›bthU gl¤ijÍ« bjhL«

tifæš KŸ x‹W mik¡f¥g£oU¡F«.

gl§fŸ és¡f§fŸ

jiyKo v©bzŒ¤ njŒ¤J jiythç R¤jkhf ÏU¡fnt©L«.

_¡F _¡F R¤jkhfÎ« Ú® toahkY« ÏU¡f nt©L«.

gš gš ÂdK« Jy¡f¥g£L, öŒikahf fh¡f¥glnt©L«. gš

Jy¡fhkš czÎ c©z¡TlhJ.

Kf« fGÎjš cliy öŒikahf it¤J¡ bfhŸs nt©L«. bk‹ikahd

nrh¥Ãdhš cliy¡ fGédhš, clèš goªJŸs c¥ò¡fŸ Ú§»

clèèUªJ njita‰w thrid tuhkš fh¡fyh«.

197

fê¥giw fhiy - khiy ÏU ntisfëš ky« fê¡F« gH¡f« V‰glnt©L«.

ky« fê¡f fê¥giwia¤jh‹ ga‹gL¤j nt©L«. f©l f©l

Ïl§fëš ky« fê¥gJ Rfhjhu Ó®nf£il V‰gL¤J«.

J«Kjš J«K«nghJ«, ÏUK«nghJ« if¤J©lhš Kf¤ij _o¡bfhŸs

nt©L«. m›thW brŒahé£lhš J«K«nghJ mšyJ ÏUK«nghJ

_¡F k‰W« thæ‹ têahf btënaW« Ú® k‰W« fh‰W k‰wt®fë‹

ÛJ mšyJ czÎ¥bghU£fŸ ÛJ gl VJthF«. Ïjdhš nehŒ

»UäfŸ gutyh«.

iféušfŸ ef§fŸ R¤jkhf ÏU¡f nt©L«. msé‰F mÂfkhf tsU«

ef¤Âid bt£oél nt©L«. ef¤ÂšmG¡F nruhkš gh®¤J¡

bfhŸs nt©L«.

khzt®fŸ ÂdK« R¤jkhfÎ«, Mnuh¡»akhfÎ« tu nt©L«. VjhtJ

FiwÍl‹ tªjhš mij mt® k£L« m¿ªJ ãt®¤Â brŒJ bfhŸs Ï¡F¿pL cjÎ«.

(v.fh.)tF¥Ãš xU khzt‹ rçahf jiythç¡bfh©L tuéšiy v‹whš,

MÁça® mid¤J khzt®fisÍ« f©iz _l¢ brhšy nt©L«. Mnuh¡»a

r¡fu¤Â‹ KŸ R‰W»wJ v‹W T¿é£L jiy thuhkš cŸs khztid k£L« bjh£L

Mnuh¡»a r¡fu¤Â‹ KŸ ã‰F« Ïl¤ij¡ fh£l nt©L«. Mnuh¡»a r¡fu¤Â‹

KŸjiy¥gFÂia fh£o¡ bfh©oU¡F«. R£o¡fh£l¥g£l khzt‹ clnd

jiythç¡bfhŸs nt©L«. m«khzt‹ Û©L« mtål¤Â‰F tªj Ã‹ mid¤J

khzt®fS« f©fis¤ Âw¡f nt©L«. ÏJ nghy MÁça®, ftå¤j Fiwfis

khzt®fS¡F jå¤jåahf R£o¡fh£o ÂU¤j nt©L«. Ã‹d® bghJthf, jh‹

ftå¤j Fiwfis, khzt®fS¡F¤ bjçé¤J, m¡Fiwfis v›thW Ú¡f nt©L«

v‹gJ g‰¿Í« khzt®fS¡F nfŸé gÂš _y« bjça¥gL¤j nt©L«.

6.7 Âdrç brašghLfŸ: (òÂ®)

6.7.1 nfhê TÎjš - vGJjš: gÂbdhU gl§fŸ bfh©l Ïªj brašghLfŸ jh§»a

m£il Vâ¥goæš tuhkš ÏUªjhY« midtU« m¿ªÂU¡f nt©oabjh‹whF«.

Ï¢brašghLfë‹ tçiria khzt®fŸ m¿a nt©L«. Ï¥gÂbdhU brašghLfS«

jå¤jå m£ilfëš tiua¥g£oU¡F«. Ït‰iw Féayhf khzt®fël«

bfhL¡fnt©L«. mt®fŸ vªj brašgh£o‰F¥ Ã‹d® vªj brašghL tunt©L«

v‹gij éthÂ¤J tçirahf mL¡f nt©L«. m£ilfis ÁªÂ¤J mL¡f

nt©oæU¥gjhš Ïjid “Âdrç òÂ®” v‹W miH¡fyh«. Ï¢brašghLfis kh‰¿

kh‰¿ brŒjhš v‹dthF« v‹gij khzt®fSl‹ MÁça® éthÂ¡f nt©L«.

rçahd tçiræš mL¡»a Ã‹ khzt®fis¤ j§fŸ m‹whl brašghLfis Ïj‹

tçirfëš mL¡f C¡f¥gL¤j nt©L«.

198

1. nfhê TÎjš

2. khzt®fŸ vGJjš

3. fêtiw bršYjš

4. gš njŒ¤jš

5. Fë¤jš

6. rh¥ÃLjš

7. gŸë bršyš

8. éisahLjš

9. Fë¤jš

10. ghl« go¤jš

11. rh¥ÃLjš

12. ö¡f«

kåj clš

“kåj clš” F¿pL Vâ¥goæš tuéšiy v‹whY« mid¤J khzt®fS«

m¿ªÂU¡f nt©oa F¿plhF«. ÏÂš xU Ãsh°o¡ mšyJ m£ilæš kåj cUt«

bt£l¥g£oU¡F«. bt£l¥g£l ghf§fŸ jå¤jåahf ÏU¡F«. khzt®¡F

clYW¥òfë‹ bga®fis m¿ªJ bfhŸsÎ«, mt‰iw cça Ïl§fëš bghU¤jÎ«

njitahd Âwid Ï¡F¿pL _y« bgW»wh®fŸ. nkY« khzt®fŸ j§fS¡FŸnsna

cUt¤ÂèUªJ vL¡f¥g£l clYW¥ig fh£o bga® nf£gj‰F« mt‰iw cça

Ïl§fëš bghU¤Â éisahLtj‰F« K‰gLt®.

r_féaèš ga‹gL¤j¥g£LŸs F¿pLfŸ

3-« tF¥ò k‰W« 4-« tF¥ò

t .v© . cUt« cUt¤Â‹ bga® bršghL III IV

1. thŒ ghlš 8 9

2. mfš fij 8 6

3. F¤J és¡F glK«, édhÎ« 14 15

4. bkGFt®¤Â ciuahlš 9 9

5. fhkh£Á és¡F go¤J¥gh® 14 15

6. Myku« éisah£L 10 16

7. Ïuhªjš és¡F v‹ Ïåa ÏªÂah 15 15

8. bgh«kyh£l« bgh«kyh£l« 2 2

199

6.9 KoÎiu

braštê¡ f‰wšKiw f‰Ã¤jèš òÂa Ka‰Á. gštF¥ò¡ f‰Ã¤jš äFªj

jäHf¤Âš jukhd fšéia cUth¡F« Â£l«. mid¤J khzt®fŸ j« ju« cz®ªJ

éiuthf, KGikahf¡ f‰W¡ bfhŸs cjÎ»wJ. FHªijfŸ jhnk Ka‹W f‰gjhš

j‹d«Ã¡if ts®»wJ. khzt®fŸ éU«ò»‹w mid¤J f‰Ã¤jš KiwfS«

Ï¤Â£l¤Âš mikªJŸsd. khzt®fë‹ gil¥gh‰wš, T®ªJ neh¡F« Âw‹ ts®¢Á¥

bgW»wJ. braštê¡f‰wiy KGikahf òçªJ ga‹gL¤Jnth«. fšyhikia Ïšyhik

M¡Fnth«.

6.10 gh®it üšfŸ

midtU¡F« fšé Ïa¡ff« (SSA) - braš tê¡ f‰wš - ifnaL.

9. bg£nuhkh¡° és¡F ehlf« 2 2

10. Á«å és¡F éšY¥gh£L 1 2

11. bg‹Áš tiujš,

t©zäLjš 15 20

12. ghl¥ò¤jf« ghl¥gæ‰Á 14 15

13. vW«ò« ój¡f©zhoÍ« fs¥gaz« 4 7

14. bjUés¡F nrfç¤jš 4 15

15. myhÎÔ‹ m‰òjés¡F brašghLfŸ - 17

16. nkir és¡F brŒJ¥gh® - 10

17. lh®¢ iy£ kÂ¥ÕL 14 15

18. F©L gšò nj®Î m£il 3 3

th¡fçik Ïl xj¡Ñl gjé¡fhy« - studyguideindia

Documents