themelimi i apex statusi deri më tani - mzhe-ks. · pdf filetregtimi ndër kufitar...
TRANSCRIPT
18.04.2017, Prishtinë
Matias PeltoniemiKonsulent i lartëNord Pool Consulting
Themelimi i APEX statusi deri më tani
Modeli i targetit Evropian – zgjidhja e thjeshtë e njëjtë
Pjesë e MRC iniciativës sot
4 MMC
Pavarur
UK
ESTONIA
LATVIA
LITHUANIA
PORTUGAL
SWEDEN
FINLAND
SPAIN
ITALY
AUSTRIA
POLAND
DENMARK
NORWAY
NETHER-LAND
GERMANY
LUXEMBOURG
BELGIUM
FRANCE
RUSSIA
SWITZERLAND
BELARUS
NORTHERNIRELAND
IRELAND
HUNGARY
SLOVAKIA
CZECH REPUBLIC
CROATIA
TURKEY
MONTE-NEGRO
KOSOVO
BOSNIEN & HERZEGOVINA
SERBIA
MOLDOVA
ROMANIA
UKRAINE
ALBANIA
MAKEDONIA
BULGARIA
GREECE
SLOVENIA
2Nord Pool Consulting. 2017.
Modeli i targetit Evropian do të siguroj kompletimin e Tregut të Brendshëm për Energji Elektrike në BE. Udhëzimet dhe standardet për secilën kornizë kohore: Tregu një ditë përpara (DA), Tregu brenda ditës (ID), Balancues dhe Përcjellës.
Çmimi korrekt dhe transparent i energjisë një ditë përpara është faktor kyç për suksesin e modelit.
Bashkimi i Çmimeve për Rajone (BÇR)• Iniciativa e 7 Tregjeve të Energjisë për zhvillimin e zgjidhjes së
një bashkimi të çmimeve, i filluar në shkurt të vitit 2014 • Algoritmi EUPHEMIA
Bashkimi Shumë-Rajonal (BShR)• Bashkimi i rajoneve dhe menaxhimi efiçient i kapaciteteve
transmetuese në dispozicion në mes të zonave dhe shteteve• Alokimi implicit i kapacitetit
Tregtimi Ndër Kufitar brenda ditës (XBID)
Tregu i integruar evropian i energjisë elektrike pritet të rrisë likuiditetin, efiçencën, mirëqenien sociale dhe transparencën e çmimeve dhe rrjedhave.
Koncepti i SHËRBIMIT PX hapet për qasje të lehtë
Sektori i energjisë në Shqipëri do të jetë çdo herë e më
shumë i ekspozuar ndaj tregjeve spot që rrethojnë
Shqipërinë:
- Bullgaria, Kroacia, Greqia, Hungaria, Italia, Rumania, Serbia
dhe Sllovenia tanimë kanë krijuar tregjet e energjisë (Tregjet
Një Ditë Përpara)
- Mali i zi ka vazhduar tutje dhe Projekt Kompania PX do të
regjistrohet në Prill
- Bosnja dhe Hercegovina ka nën shkruar MIM me Nord Pool
dhe do të filloj me studimin e para-fizibilitetit
- Maqedonia është duke përgatitur Planin e Veprimit për
Tregun e Organizuar të Energjisë
- Interkoneksione të forta në rajon. Kabllo nën-detare nga Mali i
Zi në Itali do të ndërroj rrjedhat e energjisë në rajon – the
vlera e hidro energjisë fleksibile do të rritet.
Me zhvillimin e tregut një ditë përpara, sektori i energjisë në
Shqipëri dhe Kosovë do të hap vlerën e dallimeve dhe do
të siguroj një dizajn të duhur të tregut
Shqipëria është në Udhëkryq – Rajon me Interkoneksiontë Fortë me shumë Tregje një ditë përpara në ngritje
SEE countries with
established Day-
Ahead Markets
SEE countries taking active
steps to establish Day-
Ahead Markets:
Hungary
Italy
Romania
Greece
Bulgaria
Croatia
Slovenia
Serbia
Albania
Kosovo
Montenegro
Macedonia
Markets will be
interconnected
through Market
Coupling
Serbia PX
3Nord Pool Consulting- 2017.
Në vitin 2015 Qeveria e Shqipërisë miratoi Ligjin e ri për Energji, duke siguruar një liberalizim gradual të tregut,
duke përfshirë shkrirjen nga furnizuesi publik me shumicë dhe hapjen efektive të tregut.
Po në atë vit, një grant nga Ambasada Norvegjeze financoi aktivitetet përgatitore për themelimin e një tregu të
energjisë elektrike (Tregu i Energjisë së Shqipërisë – Bursa, APEX). Këto aktivitete janë kryer deri në dhjetor të vitit
2015.
Ministria Norvegjeze e Punëve të Jashtme (“MNPJ”) zgjodhi që të zbatojë fazën e ardhshme prej tri aktivitetesh
duke përdorur mbështetjen teknike dhe politike të Grupit të Bankës Botërore. IFC kishte një marrëveshje të
donatorit aktiv me MBPJ, një marrëdhënie të themeluar me Ministrinë e Ekonomisë së Shqipërisë, dhe mund të
mobilizonte konsulentë brenda një periudhe shumë të shkurtër. Pas konsultimeve me Bankën Botërore, IFC
nënshkroi një MIM me Qeverinë e Shqipërisë dhe filloi punën në projekt.
Qëllimi kryesor i projektit është që të mbështesë Qeverinë e Shqipësirë në themelimin e tregut të energjisë
elektrike (“APX”) i cili funksionon mirë, është transparent dhe konkurrent.
Buxheti: NMFA € 450k - IFC € 130k
Sfondi i projektit – AT nga Norvegjia dhe IFC
Një Treg i Përbashkët në mes të Shqipërisë dhe KosovësSfondi Qeveria e Shqipërisë dhe Qeveria e Kosovës kanë nënshkruar një Memorandum të Mirëkuptimit për të
zgjeruar bashkëpunimin në sektorin e energjisë dhe për të krijuar një treg të përbashkët përfshi këtu një spot
treg të energjisë elektrike.
Gjenerimi në Shqipëri është i dominuar nga KESH-i në pronësi shtetërore, i cili operon me tri hidrocentralet
në kaskadën e lumit Drin me gjithsej 15 njësi dhe kapacitet të përgjithshëm të instaluar prej 1350MW.
Përveç kësaj, ka një numër të hidrocentraleve të vogla të pavarura me një kapacitet total prej rreth 375MW,
si dhe janë disa hidrocentrale tjera të pavarura në ndërtim e sipër, siç janë në Banjë (73 MW), Moglicë (183
MW) dhe Ayen Energji (110 MW).
Gjenerimi në Kosovë është pothuajse 100 % i bazuar në energji termike. Termocentralet në Kosovë janë të
pronësi të kompanisë në pronësi shtetërore KEK (Korporata Energjike e Kosovës) dhe përbëhen nga 5 njësi
me djegie të linjitit me një kapacitet të përgjithshëm të instaluar prej 935 MW. Përveç këtyre, ka edhe
hidrocentrale të shkallës së vogël me rreth 40 MW.
5Nord Pool Consulting- 2017.
Përfitimet e Dyanshme nga Tregu i Përbashkët i Energjisë
Shqipëria dhe Kosova kanë gjenerime me karakteristika shumë të ndryshme; Shqipëria është pothuajse 100% me hidro energji që është plotësisht e varur nga rrjedhat hyrëse, por mund të filloj dhe
ndaloj prodhimin shumë shpejt
Kosova është pothuajse 100% me gjenerim termik është nuk është fleskibil në kuptim të fillimit dhe ndalimit, por është në gjendje që të ofroj të njëjtin prodhim në vitet e thata dhe të lagshta.
Kombinimi i këtyre dy sistemeve do të ofroj përfitime të dyanshme për të dy vendet: Kosova do të ofroj ngarkesën bazë të pavarur nga kushtet hidrologjike për tregun e përbashkët
Shqipëria, me hidrocentralet e saja fleksibile, do të përshtatet lehtë ndaj variacioneve të kërkesës dhe do të prodhojë ngarkesën pik për të dy vendet
Prandaj Tregu një ditë përpara mund të hapë vlerën e lartë të hidrocentraleve fleksibile të Shqipërisë në tregun rajonal dhe do të zvogëlojë koston mesatare të importeve të energjisë elektrike
Do të minimizoj faturën e neto importit të vendit për energji elektrike – Do të siguroj një treg për IPP dhe një çmim transparent për investimet e ardhme
Shqipëria do të marrë pozitën udhëheqëse në zhvillimin e tregut rajonal të energjisë
6Nord Pool Consulting- 2017.
Pse tregu një ditë përpara (TDP) është dizajni i rekomanduar i tregut - I
Gjeneruesit mund të tregojnë në bilanc në horizontin afatshkurtër dhe relativ ndaj obligimeve kontraktuale
(p.sh. gjatë niveleve të ulëta ose larta të ujit, apo kur ndonjë njësi termike ka ndonjë ndalje të paplanifikuar
dhe situata të ngjashme);
Një sasi e caktuar e kontratave afatgjata bilaterale ndërkufitare ende do të jetë e mundshme për të siguruar
qartësi afatgjate për çmimet e energjisë elektrike, duke përdorur kapacitetet ndërkufitare të caktuara nga
CAO dhe OST në vendet fqinje
Kontratat financiare (CfD) të bazuara në çmimet TDP mund të përdoren si çmime referues në kontratat OTC
brenda Shqipërisë dhe Kosovës, njëjtë sikur në tregun Nordik të energjisë
Konsumatorët e kualifikuar mund të marrin energjinë elektrike drejtpërdrejt në TDP ose përmes
furnizuesve/agregatorëve që marrin energjinë elektrike në treg dhe e shesin te shfrytëzuesit e fundit të
kualifikuar
7Nord Pool Consulting- 2017.
Pse tregu një ditë përpara (TDP) është dizajni i rekomanduar i tregut - II
Modeli i përzgjedhur do të lejojë: Zgjidhjet tanimë të zbatuara dhe praktikat më të mira të adoptuara nga shumica e vendeve evropiane dhe dizajni në
modelin e pranuar të Komunitetit të Energjisë
Një zgjidhje të provuar e cila siguron se energjia do të rrjedh duke u bazuar në sinjalet ekonomike, d.m.th. nga zona e
çmimit të lirë drejt çmimit të lartë – optimizon ndarjen dhe shfrytëzimin e kapacitetit të interkoneksionit dhe maksimizon
mirëqenien sociale
Tregu i energjisë do të jetë palë qendrore për të gjithë tregtuesit me një model të tregut që është i koletarizuar për të
minimizuar rreziqet për tregun
Pronësia kryesore nga OST të cilat sigurojnë bashkëpunim të mirë në mes të tregut dhe operimit të sistemit;
Formimin e një rasti të arsyeshëm biznesor ku kosto për krijimin e tregut të energjisë mbahet e ulët për të lejuar një
operim të qëndrueshëm.
Do të sjellë më shumë transparencë dhe disipline financiare në të dy sektorët e energjisë
8Nord Pool Consulting- 2017.
Tregu i Rregulluar
Blerja MWh Shitja MWh
Konsumatorët me
tarifë të rregulluar
10,6 dhe 0.4 kv
4.450.000 3.250.000 KESH
1.200.000 IPP
TOTALI 4.450.000 4.450.000 TOTALI
Tregu i parregulluar
Blerja MWh Shitja MWh
Konsumatori HV 1.000.000 2 655 000 Importi ose
gjenerimi nga
BRP-të
Klientët në 35 kv 45.000
Klientët në 20 kv 310.000
Humbjet e OSHEE 1.300.000
TOTALI 2.655.000 2.655.000 TOTALI
Një qasje e bazuar në faza për të mbrojtur konsumatorët
Tregu i Rregulluar
Blerja MWh Shitja MWh
Konsumatorët me tarifë të
rregulluar 0.4 kv
2.900.000 2.900.000 KESH
CFD2 për 70% të volumeve të
tarifës së rregulluar
(2.030.000) (2.030.000)
TOTALI 870.000 870.000 TOTALI
Tregu i parregulluar
Blerja MWh Shitja MWh
CFD për 70% të volumeve të
tarifës së rregulluar
2.030.000 2.030.000
Konsumatori nëHV 1.000.000 4 205 000 Importi ose
gjenerimi nga
BRP-të
Konsumatorët 35 kv 45.000
Konsumatorët 20 kv 310.000
Konsumatorët 10.6 kv 550.000
Konsumatorët 0.4 kv – Bizneset,
Jo-Buxhetore
1.000.000
Humbjet e OSHEE 850.000
Konsumatorët jashtë Shqipërisë 450.000
TOTALI 6.235.000 6.235.000 TOTALI
Viti 1 Vitit 3
Dizajni konceptual i tregutTregu i përbashkët një ditë përpara me Kosovën
10
Tregu me shumicë
Tregu me pakicë
Import/EksportIRJM
Import/EksportGreqi
Import/EksportMali i Zi
Tregu një ditë përpara(Spot çmimet çdo orë)
OSHEE (Konsumatorët e rregulluar) Konsumatorët e
kualifikuar
(Industrial, Komercial
dhe Agregatorët)
Import/EksportSerbi
KESH
Hidro ofertat
KEK
Ofertat
termike
KESCO (Konsumatorët e rregulluar)
IPPs
Nord Pool Consulting- 2017. 10
Hapat e ardhshëm në Shqipëri për themelimin e APEX
Themelimi i Bursës së Energjisë kërkon ndryshime në Ligjin për Sektorin e Energjisë Grupi Punues, siç përcaktohet në Modelin e Tregut, arriti në përfundim se ka
nevojë për ndryshime në LSE Ndryshimet e propozuara janë dërguar në Ministri dhe janë nën përpunim
Ngritja e organizatës së Bursës OST duhet të filloj të punoj në drejtim të themelimit të organizatës së Bursës
ashtu siç përcaktohet në LSE dhe Modelin e Tregut Do të jetë fillimisht një spin-off nga funksioni i Operatorit të Tregut OST Modeli i Tregut është i hapur për OST-të fqinje që të bashkëngjiten në
organizatën e Tregut të Energjisë - Bursës
Rregullat e Reja të Tregut të energjisë elektrike në Shqipëri janë në proces Krijuar në bashkëpunim në mes të OST, Sekretariatit të Komunitetit të
Energjisë dhe Nord Pool Consulting Në përputhje me Modelin e ri të Tregut dhe Ligjin për Sektorin e Energjisë
11Nord Pool Consulting- 2017.
Ofruesi i Shërbimeve - ”PX në Kuti”
12
Tregu i Një Dite Përpara
Tregu Brenda Ditës
Pastrimi, Zgjidhja, Rreziku
Pajtueshmëria
Fillimi i Tregut të Energjisë nga pikëpamja e Ofruesit të Shërbimit
Pjesa e konsulencës
Themelimi dhe testimi i Sistemit, trajnimet (TDP,
Zgjidha, Zvogëlimi)
Operimet
Mbështetja dhe zhvillimi i
vazhdueshëm (IDM, MC project etj.)
13
Marrëveshje
bashkëpunimi/konsulence
Marrëveshje për ofrim të
TI
Marrëveshje
Operacionale /SLA-të
Nord Pool Consulting- 2017.
Këto janë disa vendime kyçe që duhet të ndërmerren në KosovëLegjislacioni (primar dhe sekondar) Duhet të përshtatet në rregullimet e njëjta kryesore të bëra në Shqipëri për
Modelin e Tregut dhe Rregullat e Tregut
Bashkërendimi i projektit Nevojitet një projekt lokal me një komision të përbashkët drejtues Nuk është e domosdoshme të lëvizet si një dhe me hapa të njëjtë – por të
ketë koordinim
Pronësia e Tregut të Energjisë Legjislacioni i Shqipërisë lejon përfshirjen e OST-ve të vendeve fqinj A duhet që KOSTT të bashkohet që nga fillimi ose OST të ndërmarrë hapin e
parë që të sigurohet një themelim i shpejtë? Dhe si të kontraktohet Ofruesi i Shërbimit?
14Nord Pool Consulting- 2017.
Matias PeltoniemiKonsulent i lartë, Nord Pool ConsultingEmail: [email protected]
N
o
r
d
P
o
o
l
C
Faleminderit