the methods of data analysis
DESCRIPTION
metody analizy dannihTRANSCRIPT
-
..
2011
-
2
22.172.517.8:32.973:65.05 519.2:681.3
30
: .. , . . .,
; .. , . .-. .,
; .. , . . .,
.
30
.. : /
.. . : , 2011. 268 . ISBN 978-966-414-103-8 , -
. , , - , , , - , . ,
. 519.2:681.3
22.172.517.8:32.973:65.05
.., 2011 ISBN 978-966-414-103-8 , 2011
-
3
.5
1. . .8
1.1. .8 1.2. ..10 1.3. ..22 1.4. .34 ..40
2. 43 2.1. .43 2.2. 47 2.3. 52 2.4. .61 2.5. 65 2.6. 73 ..79
3. ..81 3.1. ...81 3.2. .90 3.3. .94 3.4. ..97 ...99
4. 101 4.1. ...102 4.2. .109 4.3. ...113 4.4. .116 4.5. 119 4.6. 123 .135
5. ...137 5.1. .139
-
4
5.2. 143 5.3. .148 5.4. 150 .155
6. 157 6.1. .158 6.2. 160 6.3. ...175 6.4. ..182 .191
7. .193
7.1. ...193 7.2. ..198 7.3. .205 7.4. ..209 7.5. 211 7.6. ..217 7.7. ...218 7.8. MS Excel.221 7.9. SPSS...224 7.10. MathCad..230 7.11. MS Excel.238 7.12. SPSS241 .247
249
..257
261
266
-
5
- , , -, , . - , - .
- . - ( , ), ( , , ), ( ); - ( -, , - ), ( ), - ( , ), - ( ), ( , , ), ( , ), ( , ). , XIX . - .
.. , .. , . , . , .. , .. , . , .. , . , .. , .. , . , .. , . , . , .. , .. , .. , .. , .. , .. , .. , . , .. , . -, .. , . , . , . , . , . , . -, .. , .. .
- , (data mining), , , - .
. , -
-
6
MS Excel, SPSS, STATISTICA, MatLab, MathCad . - - , - , . .
- , , -, . - , , , -, .
, - , , , , , -.
, ; ; - ; - ; - ; - . .
, - , :
1) http://datan.ucoz.ru ( , - , -);
2) http://www.basegroup.ru ( BaseGroup Labs - );
3) http://www.statsoft.ru/home/textbook/default.htm ( - StatSoft );
4) http://orlovs.pp.ru ( .. );
5) http://www.aup.ru/books/m163/ ( .. );
-
7
6) http://www.ami.nstu.ru/~headrd ( .. );
7) http://uk.wikipedia.org, http://ru.wikipedia.org, http://www.wikipedia. org (, -, , , -; );
8) http://www.biometrica.tomsk.ru ( - ; );
9) http://dvo.sut.ru/libr/opds/i130hodo_part1/index.htm; 10) http://www.dvo.sut.ru/libr/opds/i130hod2/index.htm ( -
.. ); 11) http://lib.socio.msu.ru/l/library?e=d-000-00---001ucheb--00-0-0-
0prompt-10---4------0-1l--1-ru-50---20-help---00031-001-1-0windowsZz-1251-10&a=d&c=01 ucheb &cl=CL1&d=HASHe10c3b36c7d751dd18704b (- SPSS);
12) http://www.gmdh.net/gmdh.htm ( , .. );
13) http://www.machinelearning.ru (, - , -);
14) http://riskcontrol.ru ( - );
15) http://attestatsoft.narod.ru/index.htm ( - AtteStatSoft);
16) http://www.medstatistica.com ( -- ).
- .-. .. .. -, .. , .. , .. -, .. , .. , .. , .. , .. -, .. , .. , .. , .. -, .. , .. .
-
8
1. .
- . -, , - .
1.1.
- . . .
( , - ) , (-, ). - , : . , - , . - : 0, 1, 2, - , .
( , - ) , . - : , , . , , . - , - , .
(, ) , (, , ) . , , .
, - [44], . 1.1.
, , . , , , . . , -
-
9
. , , . .
1.1
- ij
-
,
(, )
ij Ri
- -,
, , - -
- = +y ax b , a > 0, b R
ij , Ri - ( )
-
, , - - , -
= +y x nb ,
b = const, n = 0, 1, 2,
ij , Ri - ( )
-
, , - - -,
=y ax , 0>a
- -
, , - - -, , - - , -
( )
, - - , -
- -
, .
-
10
- . , . . , - -. -. -, .
1.2.
- . , , , , . . -, , - , - . , , . : , , , , [44]. . , - . - -. .
-, - , . ( ). , . . - , , .
(), - ( ) - . -
-
11
: , , .
, - . , , .
, , .
, , .
, , . - ( ), .
- :
( )+
= X xf x dx , (1.1) f (x) .
,
( ) ( )2 2= +af x
a x ( = const), , -
, (1.1) . , f (x) , 21/ x .
, -, ( ), :
0
= = i i
ix p , (1.2)
, , ( ); + , . -
:
1
1 , =
= =n i xi
x x sn n
, (1.3)
-
12
( ) 1,2,...,=ix i n , n -, .
, :
1
1=
= k i ii
x bn
, (1.4)
( ) 1,2,...,=ib i k , i , k - .
- , , . - , , , - . - , , . , - - , .
30n , - [44]. , - , -. , , - .
:
:
1
1=
=ni i
nh
x
; (1.5)
( ):
1 1= =
= = n n nn i ii i
g x x ; (1.6)
-
13
:
1
1 , 0=
= >n ii
xn
; (1.7)
:
1
1
, 0
=
=
= >
n
i ii
n
ii
w x
w, (1.8)
( ) 1,2,...,=iw i n ; - .
h g x ( , > 1).
, - . 1.2.
1.2
9 12 7 5 6 8 11 9 1 12 7 20 2 6 4 1 8 13 15 3
(1.3, 1.51.7), : x = 7,95;
h = 4,144417; g = 6,188113; - w2 = 9,270922; w3 = 10,35166.
- , , - - .
- . - -
( )2
1=
=n ii
x x
n, -
. 2 2 21 2 2...= + + + = na x x x n ,
. , -
, , ,
-
14
, n . - , , . - , , , , . .
, - , . - , , . n :
1
11
=
= =
Rn
i i
hRn
R
n -
:
1
11
=
= =
Cn
i i
hCn
C
.
- :
1, 1,;1 1 +
x xn n
s sx t x t
n n, (1.9)
, 1, nt t-. 30
-
15
- , .
- m, :
1
0 0
1 1; 2 2
= = m mi i
i ip p . (1.11)
:
( ) 12
=nF x , (1.12) Fn (x) .
2= mes n .
12+n n ,
. n - , :
( )
( ) ( )1
, 2 1;
1 , 22
= += + =
m
x
m m
X n kme
X X n k, (1.13)
( )mX , n . , n , -
. xm -
. .
. 1.2 7,5, 1, 7, 9 12 (- ).
-. - , - . , , - , (-). , , .
-
16
, - . . , MS Excel , , 9, - .
, . , <
-
17
( )2212 =x b a , 2 3 = b a . -
, 1,8 . , , , 3, , .
- . , , .
. , - , :
( )2 2 2+
= x f x dx ; (1.14) 2 2 2
0
= = i i
ix p . (1.15)
, :
( )221
1=
= n ii
xn
. (1.16)
, - :
( ) ( )2
2
2 1 12
1
11 1
= ==
= =
n n
i ini i
ii
x n xx x
n n n. (1.17)
( ) -
: 2 22
= s n . ,
:
2 21
=
= n ii
. ,
, :
2 2 21 2 1 22 = + + , .
-
18
. -, x
31/ x . . , , - . - .
() ():
( )21
11 =
= = n
ii
s x xn
, (1.18)
, :
( )21
1=
= n ii
s xn
. (1.19)
-
: 2=ss n .
, - :
2
2 2
1 1
1 11 = =
= k ki i i ii i
b bn n
, (1.20)
( ) 1, 2,...,=ib i k ; i ; k - . - . - :
2
2 2'12
= ds , (1.21) d , . .
[12] , (1.20) . - , (1.17) (1.20), - . , , -
-
19
1000 . - , - .
:
2 2
22 2
1, / 2 1,1 / 2
;
n nns ns , (1.22)
2 1n 2-; . -
:
( )1 = p p , (1.23) .
, , -.
/=vC s x . -. , 1/ 3vC , 1/ 2vC .
: = x xzs
. -
, - .
- . , . :
1
1=
= n ii
d x xn
. (1.24)
- (, ). :
( ) , 11
1 ==
n
i ji ji j
g x xn n
. (1.25)
.
-
20
, . (, , , ) -, . - .
( ) . - . - , - . -
, 63
= +Ass n . .
() . , - , [44]. - . , - . - :
63; 2 23
= = = +E AsE s s n , (1.26) = r4 (). - 1/ = .
-, , 1,52 .
, . :
21100%;
2 100 = = +
xP
s PP s Pnx
. (1.27)
, 5%. - - .
-
21
: x ( k ); ( mk); ( bk). k,
. , , , - .
, - :
( ) ( )
1 1 1; ; = = =
= = = n n nk k ki i ii i i
k k k
x x x C xm b
n n n. (1.28)
b1 , 2 .
( )'M x , . :
( )' = xtxM t e . (1.29) :
( ) ( )2 21 2' 1 ... ... 1 ... ...2! ! 2! != + + + + + = + + + + +n n
x n
xt xt t tM xt b t b bn n
, (1.30)
, bn !
ntn
.
,
( )' 0= n xn nd Mb dt . (1.31)
:
( ) ( )= x x txM t e . (1.32) :
( ) ( )' = xtx xM t e M t . (1.33)
-
22
= kk kr s k. 3 , 4 . - 500, - . .
1.3.
- .
( ) , - . - . - . - , , ( ).
. (xmax) (xmin)
max min= R x x . (, ) k.
- . , - . -, -. , ( -, ). , [44].
- - . - , k 1020 915. - k. -, , 10 . , , . , . , - , 2 .
-
23
: 1,44ln 1= +k n , (1.34) n . , -.
.. , -, -:
0,4 0,41,56
+= =k n An , (1.35) , , - . . (1.35) , -, , . . -. (1.35) 0,55 () 1,25 ( -), , - .
1,52 .
. , . . - 2 n :
( )0,45 2 /= k n t , (1.36) 2 4; t , - 1= p ; .
, .
. - . /=d R k , d - ( , , ). - 1= i i id x x , , 1 . .
-
24
- , ( ) ( )= F x P X x . . 1.1 .
. 1.1. , -
Fn (x),
x X x :
( )0
1
0, ;/ , , 0 ;
1, ,+
kn x k k
n
x xF x n n x x x k n
x x
(1.37)
nx , (, ); n . ,
0 1, ,..., nx x x . .
kx
n () - , . .
: 1 2x x< , ( ) ( )1 2F x F x ; ( ) ( )lim 0, lim 1
x xF x F x += = .
-
25
, , .
( )S x , , , , x. : ( ) ( )1S x F x= . (1.38)
( ) ( )dF xf xdx
= , . . . 1.2 - .
. 1.2. ,
:
( ) 0f x ; ( ) 1f x dx
= ;
( ) ( )* *x f x dx F x
= .
-
26
( ) ( )( )x G G F x= = , x, , - , . - , .
( )Z , - , - . : ( ) ( )1Z G = . (1.39)
. , :
( ) { }* * * *, ,F x y P x x y y= . (1.40) :
( ) ( )2 ,, F x yf x yx y
= . (1.41) :
( ), 0f x y ; ( ), 1f x y dxdy
= ;
( ) ( )*** *, ,yxF x y f x y dxdy
= . ,
-:
( ) ( ) ( ) ( ), ; , .
= = f x f x y dy f y f x y dx (1.42) x y , :
( ) ( ) ( ),f x y f x f y= (1.43)
-
27
. 1.3 .
0,8 0,6 0,4 0,2
. 1.3. -
X :
( ) ( ) ( )* * *1 1 ,...,= < < =
-
28
1/4, 1/2 3/4 ; 10%, 20%, , 90% , 1%, 2%, , 99% ().
0,75 0,25X X . :
0,75 0,25
0,5
X XX
. 0,25 0,752
X X+
, - .
d Xq/2 X1 q/2 (0 < q < 1) - 1 q = . ,
0,95 0,975 0,025d X X= - 0,95. d0,9 , , 0,9 3,2d . [44]. . , - , - .
d , q , , - . , . [44], -:
max1 2
1n n
n + , (1.46)
n ; n . - , , (1.46).
:
0,75 0,25 0,5*0,75 0,25
2X X XAs
X X+ = . (1.47)
-
29
. :
( )0
r
ii
P X r p=
= ; ( )
1
s
ii r
P r X s p= +
< = ;
01i
ip
== .
:
( ) ( ) ( )aP X a F x f x dx
= = ;
( ) ( ) ( ) ( )ba
P a X b f x dx F b F a< = = .
: { } ( ), ,P x y f x y dxdy
= . (1.48)
, . - , .
(, ) i , - . -, , /i if n= , n . n - ().
p - , . :
( )11if
p p N nDn n = , (1.49)
n ; N . -
, , - .
-
30
- .
1. . , - . - , , . - , - ( 100 ). - . - . - . 200 , -, . 1.4.
. 1.4. 2. .
, , -. , - , -. -, - .
. 1.5 - , [3, 3]. . 1.6, , - .
-
31
. 1.5.
(- ). , -, -, , 0n d ( ) i if f x d .
. 1.6. ,
-
. k , . - . : 2 /md X k= ,
-
32
mX . min max
2x x+ .
max minx xd
k= .
( , ).
, .
, , - , - ( ) - ( ). - 200 , , . 1.7.
. 1.7.
, . - , ( ),i ix , , ( ),i ix f . . .
1
i
i jj=
= 1
i
i jj
f=
= , . - , , , ( ),i ix ( ),i ix . -
-
33
. . - 200 , - , . 1.8.
. 1.8. ( ) ,
, , - .
. xOy . , 'x x x= , 'y y y= . . 1.9 - .
. y x
y . 1 2,m m
n , , ,
1 2,m mn
n. -
, - .
. 1.9.
-
34
- . - .
. , - . - , , , , . - , , - , . , .
:
( )21
1g
i ii
T t t=
= , (1.50) g ( ); ti - .
, - -.
: 2tN = , t t- -
; ; - . -, , .
1.4.
. 300 , - : m = 20, = 3; [ ]0; 5 . - , , .
MS Excel, - (/ / )
-
35
. . 1.10 , .
- :
300
1
1 22,77671300 ii
x x=
= = . :
. 1.10.
300
1
300 21,793871
i i
h
x=
= =
.
:
300
300
1
22,29728ii
g x=
= = . :
h g x . , .
, MS Excel /, , :
150 151 23,03882
x xm += = . MS Excel
, (), (),
-
36
(), (), (). () , , .
:
( )300 22i 1
1 20,82036300 1 =
= = ix x . :
( )300 21
1 4,5629300 1 ii
s x x=
= = = . :
300
1
1 3,8021300 ii
d x x=
= = MS Excel ,
, - (), (), (), (), ().
, , -:
( )300 3
13 0,09246300
ii
x xAs
s=
= =
; ( )300 4
14 3 0,76648300
ii
x xE
s=
= =
.
, , , 3- 4- - .
MS Excel , () ().
, MS Excel . , , - . 1.3.
1.3 ,
MS Excel 22,77671 0,263441 23,0388 19,92967
-
37
. 1.3 4,562934 20,82036 0,74392 0,09339 21,78896 11,7057 33,49466 6833,012 300 (1) 33,49466 (1) 11,7057 (95,0%) 0,518433
SPSS
Analyze/Descriptive Statistics/Frequencies. , -, , . , , . 1.4.
1.4 , SPSS
Valid 300 N Missing 0 Mean 22,7767 Std. Error of Mean ,26344 Median 23,0388 Mode 19,93 Std. Deviation 4,56293 Variance 20,82036 Skewness ,093 Std. Error of Skewness ,141 Kurtosis ,744 Std. Error of Kurtosis ,281 Range 21,79 Minimum 11,71 Maximum 33,49 Sum 6833,01
25 19,3176 50 23,0388 Percentiles 75 26,4383
. : 1,44ln 300 1 9k = + .
-
38
, max minx xdk=
. MS Excel (. 1.11).
. 1.11. SPSS -
Graphs/Interactive/Histogram (. 1.12). , , ( ); - Y (count) (ercent) -. Histogram (. 1.13) . , - SPSS, . 1.14.
. 1.12. SPSS
-
39
. 1.13.
15,00 20,00 25,00 30,00
var00001
0%
5%
10%
15%
20%
Perc
ent
. 1.14. , SPSS -
MS Excel , . , , Oy , -. . 1.15.
-
40
. 1.15.
1. , - ? .
2. ? . 3. ? 4. ? . 5. ? 6. ? 7.
? 8.
? 9. ()? 10. ? 11. ? 12. ? 13. ? 14. ? 15. ? 16. ? 17. ? 18. ? 19.
? 20. , , -
? .
-
41
21. ? ?
22. ? 23. ? -
? 24. , -
? . 25.
? 26.
? 27. -
? . 28. ? -
? 29. ? 30. ?
. 31. ?
? 32. ? -
. 33. ?
. 34. ?
? ?
35. ? ? ?
36. ? - ? - ?
37. ? - ?
38. ? - ?
39. ? ?
40. ? 41. ? 42. ?
-
42
43. ? 44. ? 45. ? 46.
? 47. ? 48. ,
? ? . 49. ? -
? . 50. ?
? 51. ? ?
. 52. ?
? . 53. ? -
? 54. ? -
? 55. ? -
? . 56. ?
? . 57. ? -
? . 58. ?
? . 59. -
? 60. ?
? . 61. ? 62. ? -
? . 63. ? ?
. 64. ? -
? . 65. ?
? . 66. ?
-
43
2.
2.1.
- . - :
; ; ; .
. - .
, , (0). - : ; ; - . , - , , - (1). : ; - ; - . .
. -, . ( - ).
- , . . - , 2-, - . , , - , .
-, : (w) (W w). - , . ( - ) , -
-
44
. - .
(, ) (. 2.1, 2.2). .
. 2.1.
. 2.2.
-
45
, - 0, , , - 0 ( ) . ( )0| H = P x w , (2.1)
1p = .
, , . - : , - .
, :
-, ;
. -
, , .
. - 1 , - , , : { }1| H 1 = P x w . (2.2)
, . , - . , - , - , .
, , . :
[ ][ ]
0
1
/ H ;
/ H .
= = P Z w
P Z W (2.3)
. , , - .
-
46
-, . - 0,01; 0,05 0,1. -, , - , . , - , - .
. , . , , . .
- . , , - . , , - . , - , .
, - . :
; , ; , . -
, - . , - , , , . . . , - . - . - , -.
-
47
. , . :
( -);
, - ( );
( - ).
, -, . :
;
, - - ;
-.
2.2.
, , - : . - , - . - . - - . , , .
, -. , - , - , .
, - :
1 22 21 2
1 2
x xZ
n n
= +, (2.4)
n1, n2 . - .
-
48
Z- , - .
1 2x x , : ( ) ( ) ( ). .0 1 / 2 P Z z z< < = = , (2.5) (z) ( ), F (z) ( ) ( ) 1/ 2= z F z . . . z z= .
, , , , : 1 184x = , 2 181x = , 21 121 = , 22 107 = , 1 2 40n n= = . , , . :
184 181 1,26121 10740 40
Z = +
.
0,05 (5%), - :
( ) ( ). 1 / 2 0,475 z = = . . z
MS Excel, - (0,5 + 0,475). : . z = 1,96.
. Z z< , 0,05. MS Excel,
. . z = 1,26 0,209 . , , 21%. - . , - ( ) . .
: 1 2x x> , : ( ) ( )1 2 / 2z = , (2.6) , Z z< .
-
49
: 1 2x x< , z' - (2.6), , ' z z= . -, Z z> .
Z- - ( 1,2 30n ), , - , - .
t- . 1908 . - , - .
-, , .
:
2 2
A B
A B
A B
x xt
n n
= +, (2.7)
2 2, A B ; nA nB . m t- ( )1m n .
, , , - , :
( ) ( )2 21 1 2 221 2
1 12
s n s ns
n n + = + ; (2.8)
, :
2 2
2 1 1 2 2
1 2 2s n s nsn n
+= + , (2.9) . :
1 2
1 2
1 1
x xt
sn n
=+
. (2.10)
-
50
k = 1 2 2n n+ - .
(2.10) .
. -: ( )/ 2,< t t k 1 2x x ;
( ). , t t k> 1 2x x> ; ( ). ,< t t k 1 2x x< .
, , . - . - . :
12
2
1 1
1
n
ii
n n
i ii i
t
n
n
=
= =
=
, (2.11)
n ; i i ix y = , -.
-. 1n .
- , - , - . - ( ), . 1947 . :
1 2
2 21 2
1 2
x xd
s sn n
=+
, (2.12)
2 21 2, s s .
-
51
, - :
22 21 2
1 22 22 2
1 2
1 2
1 21 1
s sn n
s sn n
n n
+ = +
. (2.13)
(2.7) , .
F- - 1920 . . :
2 21 2/F s s= , (2.14) 2 21 2, s s , . -
1 1n 2 1n . , - . , 2 21 2s s> , , - . 2 21 2s s , - , / 2.
- , :
( ) 22 21n s = . (2.15) , 2 20 > ,
2 , 1k n= . , ( )2 2 , 1 < n .
2 20 < , - 2 , - 1 1k n= . -, ( )2 2 1 , 1 > n .
-
52
2 20 > , :
( )( )( )( )
2 2.
2 2.
/ 2, 1 / 2;
/ 2, 1 / 2.
< = > =
P n
P n (2.16)
, :
( ) ( )2 2 2. ./ 2, 1 / 2, 1 < < n n . , :
( ) ( )2 2 2 2. .1 1 / 2 P P < = > = . (2.17) 2
.. ( 1928 .):
2
2kR
k = . (2.18)
3R 2 , .
-, . , - . - , .
2.3.
. -. - , .
[45] - ( ) .
- ( ) - - ( - ). 19281930 .
-
53
, .
:
( ) ( ) ( )22 * *nF x F x dF x
= , (2.19)
Fn (x), F*(x) , .
1951 . - 1952 . - . - . [45] , - .
i, j . ri, sj . :
( ) ( ) ( ) ( )222 1 11 4 16m n
i ji j
mnA m m r i n s jmn m n m n= =
= = + + + , (2.20) m, n . , - .
1939 . - . - -. :
( ) ( ), supm n m nx
D F x G x= , (2.21) Fm(x), Gn(x) x.
:
( ) ( )' ', 1 1 1max maxm n m r n sr n s mr sD F y G xn m+ = = ; ( ) ( )' ', 1 11max maxm n m r n sr n s mr sD F y G xn m = = ; (2.22) { }, , ,max ;m n m n m nD D D+ = , ' ',s rx y .
-
54
, .
- . . 1920 . .
- , . - . ( ), 1, 2,...,=i ix y i n , n . :
( )1
1, 2,..., 2=
= =n nj ji j ji
s a x y j , (2.23)
( ) 1,...,2 ; i 1, ...,= =njia j n , . 2n n . - +1 1, 12 j . n = 3 :
1 1 11 1 11 1 11 1 11 1 11 1 11 1 11 1 1
A
+ + + + + + + + = + + + +
2
1
n
jj
S s=
= . -:
( )( )
2 j
1 j
0 s ;,
1, s .
n
j jj
SN n n
S=
p*, 1 p*. -
-
55
5 6 0,01 0,05, . , , 7 8. .
- - . : ( )1, 2,...,=i xx i n ( ) 1, 2,...,=j yy j n , nx, ny . . :
1 1
min ;= =
= yx nn
i ji j
S x y . (2.25)
:
( )( )1 j
0 ;2 ,
1 s ,
mnC j
j jj
s SN n n
S=
. -, . - , .
W- ( ) 1945 . . , -. , . , - .
-
56
, , , .
. , - . - . , , . , - . , . - :
1 2
1 1min ,
n n
i ii i
W R S= =
= , (2.27) Ri , , Si , . ( 25 ) W' -, , -, [25]. -, : ( ). 1 2' / 2, ,< W w n n ( ). 1 2' / 2, ,> W w n n ( ) ( )1 2F x F x ; ( ). 1 2' , ,< W w n n
( ) ( )1 2F x F x> ; ( ). 1 2' , ,> W w n n ( ) ( )1 2F x F x< . * W
W
WW = , ( )1 1
2Wn N + = -
, ( )1 22 112
+ =W n n N , 1 2N n n= + , N - . ( 25 ) - , * 1 / 2W z > . 0,02, , W + 0,5.
W- , [45] . , , .
, - . , , - , -
-
57
. - . - .
U- 1947 . - .. .. . - - , -, . . t- - . , t-.
:
( )( )
{ }1 1 2 1 1 1
2 1 2 2 2 2
1 2
1 / 2 ;
1 / 2 ;
max , ,
U n n n n R
U n n n n R
U U U
= + + = + + =
(2.28)
1 2, R R ; 1 2, n n . 1 2, 20>n n , U- . 1 2,U U :
1 2 1 2U U n n+ = . (2.29) U
U
U ,
1 2
2Un n = -
, ( )1 22 112U
n n N + = , 1 2N n n= + , - . -, W- . - .
- (, ) . 1945 . - . t- . - . W- , . , , . , (W+) (W) , * min( , )W W W += . -.
-
58
-:
( )12
N NW W+
++ = . (2.30)
*
*
*W
W
W ,
( )*
14W
N N + = ,
( )( )*
2 1 2 124W
N N N+ + = , N , - .
, - [23]. , - . W- - :
( )2 1 2 112 1Wn n TN
N N = +
, (2.31)
, - 1, 1 2N n n= + . U- - . - - :
( )( )*2 2 1 2 148WN N N T+ + = , (2.32)
N . -
, - . - . . .
2 (-) 1900 . - , . - . - . , . -
-
59
. , - 47, 2040.
, :
( )2
2
1
Ni i
i i i
f gf g=
= + , (2.33) ( ), = 1, 2,...,i if g i N ; N .
- :
( )2
2 12
11 2
1 N i ii i i
n f n gn n f g=
= + , (2.34) 1 2,n n .
2 . , . , - , , . - , - . :
( )22
1 1
r cij ij
i j ij
a ee= =
= , (2.35) ( ) 1, 2,..., ; 1, 2,...,= =ija i r j c ; r (); (); ije , ija .
- - j- -,
1 1
r c
iji j
a= = . -
- 2 ( )( )1 1r c . 1940 . -
. , -
-
60
n1 n2 .
, - , , 0 1. .
- - . , 00101111011 : 00, 1, 0, 1111, 0, 11. , N , . ( )1 2, 20>n n - :
( )( ) ( )
1 2
1 2
1 2 1 2 1 22
1 2 1 2
2 112
2 21
n nNn n
Zn n n n n nn n n n
+ + = + +
, (2.36)
. . . -
. y . -, i ix y -. , , . , . ( +) i ix y : 1/ 2; p m= , m , .
0H : 1/ 2=p . - : ( )11H : 1/ 2>p ; ( )21H : 1/ 2
-
61
( )21H :
0
12
mrim
iC
=
, (2.38) ( )31H :
0
12 2
mrim
iC
=
; (2.39)
12 2
mmim
i rC
=
. (2.40)
:
0
1 / 22 / 4
mrim
i
r mCm= , m > 50; (2.41)
0
1 / 2 0,52 / 4
mrim
i
r mCm=
+ , 50m , (2.42) ( ) x .
2.4.
- . - . , A - k , , - k = A , k < A . kA , k .
, - .
: 2, , 2, , .
2 ( ) 19281930 . . . . -, -
-
62
. - :
( ) 221
1 2 112 2
n
ii
in F xn n=
= + , (2.43) F (x) = , n .
40n > . 2.1 [37]. , .
2.1 2
0,900 0,950 0,990 0,995 0,999 n2() 0,3473 0,4614 0,7435 0,8694 1,1679
(2.21) , . , - ( - ), :
{ }
( ) ( )(1) (2)
1
(1) (2)
1 1
max , ;
1max ; max ,
n n nm n
n m n mm n m n
D D D
m mD F x D F xn n
= = =
(2.44)
(1)n nD D= . Dn
, nK D n= n - , . - - ( ).
: ; ( )200n > ; , ,
( ) .
35n > , - , , - :
ln
22
K
. (2.45)
-
63
- ( )1 2, 40>n n [19] :
0,05 = 1 21 2
1,36cn nD
n n= + ; (2.46)
0,10 = 1 21 2
1,22cn nD
n n= + . (2.47)
, . , , . , , . - .
2 - . , . . , 47, 20200.
:
( )2
2
1
''
ki i
i i
npnp=
= , (2.48) k ; 'i - ( - ); n ( - d. 1k r , r . , - 2k 3k .
2 . - . r , . , -
-
64
'i. 2 .
- . 350 W- . - 1965 . - . . :
( ) ( )22 2 2 1 11 1
/ ; ; ,n k
i n i n i ii i
W b S S x x b a x x + += =
= = = (2.49) ( ) =1, 2,...,ix i n ; n , k - n / 2 ( )1 / 2n n,
( )1 1, 2,..., ; 3, 4,..., 50 + = =n ia i k n . , .
- . -, :
2,5% 2 ; 16% ; 50% ; 84% + ; 97,5% 2 + .
. , , , 0,1A E < , - , , 0,5A E > .
- , . SPSS, Statistica - . . 2.3, 2.4 -, [3, 3] .
. 2.3 , - , . 2.4 - .
-
65
Normal P-P Plot of VAR00001
Observed Cum Prob
1,0,8,5,30,0
Expe
cted
Cum
Pro
b1,0
,8
,5
,3
0,0
Normal P-P Plot of VAR00002
Observed Cum Prob
1,0,8,5,30,0
Expe
cted
Cum
Pro
b
1,0
,8
,5
,3
0,0
. 2.3. - ,
Uniform P-P Plot of VAR00001
Observed Cum Prob
1,0,8,5,30,0
Expe
cted
Cum
Pro
b
1,0
,8
,5
,3
0,0
Uniform P-P Plot of VAR00002
Observed Cum Prob
1,0,8,5,30,0
Expe
cted
Cum
Pro
b
1,0
,8
,5
,3
0,0
. 2.4. - ,
2.5.
. .
1. - (SPSS, Statistica ) .
2. - - MS Excel, .
-
66
3. , - ( -), 2 ( ).
4. - [13].
SPSS (. 2.5) , - . Graphs / P-P Plots. (. 2.6).
. 2.5. SPSS , - -
, , . - : , 2, , , -, , , , , , , , .
. 2.6. -
-
67
. (, - , ). 2, , , , (. 2.72.12) .
Chi-square P-P Plot of VAR00001
Observed Cum Prob
1,0,8,5,30,0
Expe
cted
Cum
Pro
b
1,0
,8
,5
,3
0,0
Exponential P-P Plot of VAR00001
Observed Cum Prob
1,0,8,5,30,0
Expe
cted
Cum
Pro
b
1,0
,8
,5
,3
0,0
. 2.7. - 2
. 2.8. -
Half-Normal P-P Plot of VAR00001
Observed Cum Prob
1,0,8,5,30,0
Expe
cted
Cum
Pro
b
1,0
,8
,5
,3
0,0
Pareto P-P Plot of VAR00001
Observed Cum Prob
1,0,8,5,30,0
Expe
cted
Cum
Pro
b
1,0
,8
,5
,3
0,0
. 2.9. -
. 2.10. -
-
68
Student t P-P Plot of VAR00001
Observed Cum Prob
1,0,8,5,30,0
Expe
cted
Cum
Pro
b1,0
,8
,5
,3
0,0
Uniform P-P Plot of VAR00001
Observed Cum Prob
1,0,8,5,30,0
Expe
cted
Cum
Pro
b
1,0
,8
,5
,3
0,0
. 2.11. -
. 2.12. -
276,9 -
122,4 (. 2.13), (. 2.14), 2,26 0,0749 (. 2.15), 2,257 0,0627 (. 2.16), (. 2.17) 2,324 19,08 (. 2.18). .
Gamma P-P Plot of VAR00001
Observed Cum Prob
1,0,8,5,30,0
Expe
cted
Cum
Pro
b
1,0
,8
,5
,3
0,0
Laplace P-P Plot of VAR00001
Observed Cum Prob
1,0,8,5,30,0
Expe
cted
Cum
Pro
b
1,0
,8
,5
,3
0,0
. 2.13. -
. 2.14. -
-
69
Logistic P-P Plot of VAR00001
Observed Cum Prob
1,0,8,5,30,0
Expe
cted
Cum
Pro
b1,0
,8
,5
,3
0,0
Lognormal P-P Plot of VAR00001
Observed Cum Prob
1,0,8,5,30,0
Expe
cted
Cum
Pro
b
1,0
,8
,5
,3
0,0
. 2.15. -
. 2.16. -
Normal P-P Plot of VAR00001
Observed Cum Prob
1,0,8,5,30,0
Expe
cted
Cum
Pro
b
1,0
,8
,5
,3
0,0
Weibull P-P Plot of VAR00001
Observed Cum Prob
1,0,8,5,30,0
Expe
cted
Cum
Pro
b
1,0
,8
,5
,3
0,0
. 2.17. -
. 2.18. -
- ,
. ,
, MS Excel. - , - . . - . (. 2.19).
-
70
. 2.19. -
n / N, n , N . f (xi), .
- . - , : =(1EXP ( (A4/$N$20;$O$20))), (2.50) $N$20, $O$20 , - . , , - SPSS. . . - . - . (. 2.20).
. 2.20.
-
71
, , , , . . , - (. 2.21).
. 2.21. , , : ; ; ; ; ; ; . , -
. -
100 (, ). - - . . , -, . -, , - . , , .
2,319 20,67. - , SPSS.
-
72
- , , - : 2,321 18,51. , - .
, 0,49. -, , [21] 0,895 0,05.
-. - - : = (A6;$M$3;$M$7; ), (2.51) $M$3, $M$7 , . = (A1: A33) = (A1: A33), A1: A33 , .
- 0,73, , , , .
. 2.22 , . , - , - .
. 2.22.
-
73
2.6.
- - - . - .
, () 2008 . [14]. . 2.23, 2.24 . - . - .
. 2.23. -2008
. 2.24. -2008
-
74
-:
( )=M i i ii
F N ,s , (2.52)
, 1ii = ,
, si .
MS Excel. - . , , - - . - - 2, , . , -. - . :
( ) ( )
( )0,204 3,49;1,63 0,507 10,60; 3,82
0,288 16,54; 5,57
= + ++
MF N N
N. (2.53)
0,03 , . (. 2.24). - (. 2.25).
. 2.25.
-
75
SPSS - . - , 6.
, , - a = 10 b = 15 20 s1,2 = 3, 100 .
SPSS, var0001 (. 2.26). (var0002), var0001. .
. 2.26. Analyze/Classify/K-means Cluster
Analysis. (. 2.27).
. 2.27.
-
76
, , , .
b = 15 : 84, 116; 9,16 15,15,
, , 8,4% 1%;
27, 11; 19%. b = 20 : 102, 98; 10,20 20,45,
, , 2% 2,25%;
2, 4; 3%. , -
, - .
. Analyze/Descriptive Statistics/Frequencies. (. 2.28).
Statistics (. 2.29) , . Charts (. 2.30) , - .
. 2.28.
-
77
. 2.29.
. 2.30. Charts . 2.31 -
, . 2.32, 2.33 . , , - .
: ( ) ( ) ( )0,51 10,2;2,86 0,49 20,45;2,93F x N N= + , (2.54) ( );N s s.
- 1 2 1 + = .
-
78
. 2.31.
VAR00006
1310853
VAR00006
Freq
uenc
y
16
14
12
10
8
6
4
2
0
Std. Dev = 2,86 Mean = 10
N = 102,00
. 2.32.
-
79
VAR00005
2724211815
VAR00005
Freq
uenc
y
20
10
0
Std. Dev = 2,93 Mean = 20
N = 98,00
. 2.33.
1. ?
2. ? -. - ?
3. ? . 4. ? -
? 5. ? 6. ?
? 7. -
? ? 8. ?
? 9. ? 10. ? 11. ?
. 12. ? -
?
-
80
13. Z-? ?
14. t- -? ?
15. ? ?
16. F- ? ?
17. - ? ?
18. W- -? ?
19. U- ? ?
20. - -? ?
21. 2? ?
22. ? ?
23. ? ?
24. ? .
25. 2 -? ?
26. -? ?
27. 2 ? - ?
28. W- ? ?
-
81
3.
, - - , , . - ANOVA ( Analysis of Variations). . 1925 .
, - . , , , . - . .
- . , . , . , - . - 1. .
- . :
; ; , . ,
, . 3.1.
- . , . - - (), - , -, .
-
82
, - . , , - . , , (, ), , .
, , - (. 3.1). - . -, - , . - , .
3.1
1 2 k 1 x11 x12 x1k 2 x21 x22 x2k ni 11nx 12nx 1n kx
, -
- ( ) :
( ) ( ) ( )2 221 1 1 1 1
j jn nk k k
ij j j ij jj i j j i
x x n x x x x= = = = =
= + , (3.1)
1 1
1 jnkij
j ix x
N = == ;
1
1 1, ...,=
= =jnj ijj i
x x j kn
;
1
k
jj
N n=
= ; k ; nj (j = 1, 2, , k) j- ; jx j- .
(3.1) (, )
-
83
. , , . (, ) - . , - .
,
( )2211 1
1 jnkij j
j ix x
N k = = = (3.2)
( )2221
11
k
j jj
n x xk =
= (3.3) 2 . ,
2 21 . -
. 2 22 , 22 ,
. :
( ) ( )( ) ( )
2
1
2
1 11
j
k
j jj
nk
ij jj i
N k n x xF
k x x
=
= =
=
. (3.4)
F- 1k N k. - , ( )*P F F , F* , (3.3) .
. - 1952 . - -, . . , k
1 2, , ..., kn n n .
-
84
U- -, 2k > .
, , - - , .
. 3.1 rij, - xij. . 3.2.
3.2
1 2 k
1 r11 r12 r1k 2 r21 r22 r2k ni 11nr 12nr 1n kr
, , -
1=
=jnj iji
R r 1
1 jnj ij
j iR r
n == .
:
( )1
12
k
ii
N NR
=
+= , (3.5)
1
k
ii
N n=
= . ,
, , ( )1 / 2N + . ( )1 / 2jR N + , .
:
( ) ( )2
1
12H 3 11 =
= ++ k
j
j j
RN
N N n, (3.6)
( )2
1
12 1H1 2=
+ = + k
j jj
Nn RN N
. (3.7)
-
85
5in 4k 2- k 1. - , 21H > , 21 1 2 k 1 . k = 2 - W .
, - . , . - , , , . , - :
31
HH '
1=
= g
j
j
TN N
, (3.8)
g , ; ( )3j j jT t t= ; tj , j- .
( ) - .. 1952 . .. 1954 . - , , - , . , - . , - , , - . - , -, .
u, v ( )1 u v k < , k , : ( ),
1,...,1,...,
,uv
u v iu jvi nj n
U x y==
= , (3.9)
( )( )( )( )
1 ;
, 1/ 2 ;
0 .
i j
i j i j
i j
x y
x y x y
x y
(3.10)
-
86
:
,1
u vu v k
J U
= . (3.11) J .
:
( ) ( )2 2 2 21 1
1 1; 2 3 2 34 72
k k
j j jj j
MJ N n DJ N N n n= =
= = + + . (3.12) , -
, -
J MJDJ .
- 1937 . - - , , ( -). : / ,B V C= (3.13)
( )
2 2
1
1
ln ln ;
1 1 11 ,3 1
i ii
i i
V k s k s
Ck k
=
=
= = +
A
A
A
2
2 1i i
ik s
sk
==A
-
; 1
ii
k k=
=A ; ki i- ; ; 2is - . nj - 2- 1.
G- () 1941 .
-
87
k ( )2k - . :
2
1
2
1
max jj kk
jj
G
=
=
, (3.14)
2j j- . - . .
, - 1960 . , , - . :
( ) ( )
( ) ( )2*
1
2
1 11
j
k
j jjnk
jj ijj i
N k n Z ZW
k n Z Z
=
= =
=
, (3.15)
jij ijZ x x= ; xij i- j- ; jx - , j- ; Z - Z ; jZ - Z , j- . F- (k 1) (N k).
1974 . . . ( ), , jij ijZ x x= , jx - , j- .
, - , , - .
, , : ( ) 1, ..., ; 1, ..., ,= + = =ij j ijx a j k i n (3.16)
-
88
aj , - ; ij , - , .
(3.16) : ( ) 1, ..., ; 1, ..., ,= + + = =ij j ijx j k i n (3.17)
1
1 kj
ja
k = = ;
j ja = j- .
(- k ), - k,
1
0k
jj=
= . ,
. :
{ } ( ) 1, ..., ; 1, ..., .= = =ij ui vj i jz med x x u n v n (3.18) : ij jiz z= . zij
i j . -: ij ik kjz z z= + . ( ):
ij i jW = , (3.19)
( )1 1, ...,= = =k
u iuu
i
n zi k
N (3.20)
- , - 1, ..., kn n . - ij ik kjW W W= + . : .
-
89
, - , . .
- k - :
1
k
j jj
L c m=
= , (3.21) ,
10
k
ii
c=
= ; mj j- , - .
:
2
2 21
1
kj
Lj j
cs
n== , (3.22)
21 (3.2). :
( ) ( )11 1; LL s k F k N k . (3.23) i jm m ,
: = 1, j = 1, cu = 0 ,u i j . , , , i jm m= - . , .
, , - , - (), -. L = L0 - :
0
12
1
k
i ii
ki
i i
c x Lt
cMn
=
=
=
, (3.24)
N ; ni - ; ix - ;
-
90
( )21 1
1 inkij i
i jM x x
N k = == . -
.
3.2.
- . . 3.3, , , - , . n k , n k , .
3.3
1 2 k 1 2 n
x11 x21 xn1
x12 x22 xn2
x1k x2k xnk
, . - , , - ( ), - .
. 3.3 -, , bi tj, ij: ij i j ijx b t= + + . (3.25)
(3.24) : ij i j ijx = + + + , (3.26)
1
1 kij
jx
kn = = ;
j , , -.
, ij - i, j 2 ( ).
-
91
01 1 2H : ... 0 = = = =k ,
02 1 2H : ... 0 = = = =n , - , .
. 01 :
( )( ) ( )221 1 111 1n k
ij i ji j
x x x xn k = =
= + , (3.27)
1 1
1 n kij
i jx x
nk = == ;
1
1 ki ij
jx x
k == - ;
1
1 nj ij
ix x
n == j- . 21 -
. :
( )22211
k
jj
n x xk =
= . (3.28) .
, -, (3.28).
01 :
( )( ) ( )
( ) ( )2
212
2 21
1 1
1 1
1
k
jj
n k
ij i ji j
n n k x xF
k x x x x
=
= =
= = +
. (3.29)
F- (k 1) ( )( )1 1n k . ,
1F F < , 1F - F- .
-
92
02 - (3.28), n k, - j.
, - , , (, ), - 1930 . . -, ij , - .
01 1 2H : ... 0 = = = =k , n - , k . () . . - - . , xij , k - rij. , .
:
( ) ( )2
1 1
12 3 11
k n
ijj i
S r n knk k = =
= + + . (3.30)
02 1 2H : ... 0 = = = =n , - n k .
n S- - 2 k 1 , ,
( )21 1S k< . (L-), -
.. 1963 ., - 01 1 2H : ... 0 = = = =k 02 1 2H : ... 0 = = = =n , - 1 2 ... k , , 1 2 ... n ,
-
93
. . :
11
k
jj
L jr=
= ; 21
n
ii
L ir=
= , (3.31)
1
n
j iji
r r=
= , 1
k
i ijj
r r=
= . :
( )( ) ( )( )
( ) ( )2 2
* *1 22 23 3
1 / 4 1 / 4;
/144 1 /144 1
L nk k L nk nL L
n k k k k n n n
+ += =
, (3.32)
- .
, , - . , .
Q- . 1937 . - , -, , - (0) - (1). .
:
( )2
2
1 1
2
1 1
1c c
j jj j
r r
i ii i
c c T T
Qc T T
= =
= =
=
, (3.33)
( )1
1, 2,...,=
= =rj iji
T x j c ; ( )1
1, 2,...,=
= =ci ijj
T x i r
; (); r (). 2 , 1.
- , , - .
-
94
- . :
( )
2
1
2
1
1
r
i ii
r
ii
c xt
r Sc
c
=
=
=
, (3.34)
( ) 1, 2, ...,=ic i r ;
22
1 1
r c
iji j
TS xrc= =
= ;
1 1
r c
iji j
T x= =
= ; (); r (). - (r 1) (r 1)(c 1) - ( )1c (r 1)(c 1) .
3.3.
MS Excel - 200 : 1 150; 5x s= = ; 2 249; 5= =x s ;
3 351; 6x s= = ; 4 449,5; 5,5x s= = .
. , , , . .
(3.4) : n1 = n2 = n3 = n4 = 200; N = 800; k = 4; F = 1,544. k 1 = 3; N k = 796. =F (0,05;3;796), - MS Excel, - 0,05 F = 2,62. , -, . = F (F7;3;796) , - F* = 0,202. ,
-
95
. .
MS Excel - . . 3.1 - , .
. 3.1. MS Excel , -
, - (MS) (SS), -, (3.13.3), .
- . - , . MS Excel . (3.14). 0,293G = .
0,05 . , - 0,05cG < ( 0,0495cG , 120), , . - , .
SPSS - . Analyze/Compare means/One way ANOVA. -
-
96
, VAR00001. VAR00002 , VAR00001. ; ( ); , ( ), . , , Options - , Post Hoc - , , . 3.2.
. 3.2. , SPSS
-
97
, - , MS Excel, - - . , , , .
3.4.
, MS Excel 100 20x = , 3s = 100 , , : [17; 22], [18; 22], [18; 22] [17; 23]. MS Excel -. . - -. (). - . 3.3.
. 3.3. () -
. - , ( ). : 0 , . (3.6) (3.7) . - 7,22. 2, = 2 (0,05;3) = 7,82. (0,05) ( 3). , , . - .
-
98
SPSS - , , - .
Analyze/Nonparametric Tests/K Independent Samples . - . . 3.43.6. , , , , 0,05. 0,05.
. 3.4.
. 3.5.
-
99
. 3.6.
1. ? 2. ?
. 3. ? . 4.
? 5. -
? 6. -
? 7. . 8.
? 9. -
? 10. ,
? 11. -
? 12.
? 13.
? 14. ?
?
-
100
15. ? ?
16. G- ? ?
17. ?
18. ? - ?
19. ? .
20. ? 21. -
? 22. -
? ? 23. -
? ? 24. -
? ? 25. Q- -
? ?
-
101
4.
( ) - () . , . - . , . - - . , - . -, . - , . .
1963 . [58]:
, , , ( );
( );
. .
, , .
-. r 1, 2, r, s 1, 2, s. , j , j, :
( ) ( ) ( ),i j i jP A B P A P B= . (4.1) : , -
- :
( ) ( ) ( )/ , ,= j i j i jP B A P B A B . (4.2)
-
102
[4]. - . - . , . - , .
: ; - , , - . -, .
-. , 1 +1 0 1. , , - . - , ( ), . : ( ) ( ).
4.1.
, 1888 .
- . - y ( ) ( ) ( )( )1 2, ,...,=X px x x :
( ) 22; 1dy
sK ys= X , (4.3)
( )221
1 ny k
ks y y
n == , (4.4)
-
103
n , - :
( )( )221
1 ?n
i ii
s y fn =
= X , (4.5) ( )? if X f (X) , :
( )22 *1 1
1 1 jmij j
jj is y y
m
= == , (4.6)
j , j- ; yji - , j- ;
1*
j
jii
jj
yy
==
,
j- ; m .
(4.5) , - , ( ) 2|D const = =X , - . (4.6) , -, , - . . ( ). . - , ( )j , - Y y *jy - (4.3, 4.4, 4.6).
- -, f (X). - - , - . , - , . .
, - .
-
104
. - : - .
, .
. - - . . , , , .
. ( - , , - , ) - . . 1896 . , - . , 1846 . , - ( Bravais, - ). :
( )( )
( ) ( )1
2 2
1 1
n
i ii
n n
i ii i
x x y yr
x x y y
=
= =
=
. (4.7)
y y , - y ax b= + , a b , :
( )21
1 /y yr
=+
. (4.8)
( )30N - :
21
rrN = . (4.9)
-
105
0,01 , / 2,6rr .
, . . , - .
1 +1. - 1 +1 , , . y const= , , , . 1 +1, - . - , - .
. 4.1 , .
x
y
12
. 4.1.
. , , 1 0,995r = 2 0,006r = . - , -. , 0,98 1,00.
, - - .
-
106
, - . , , ( ),x y -, 0r = x y.
. , MS Excel, -. , , - , , .
, , - . , . - - :
( ) ( )1 12 2tanh ; tanh3 3
p pN Nr z r z r
n n
+ + + , (4.10)
n ; 1
2pN + ;
; z (r) z- ( ) r.
- . - - , :
( ) 12 21 2 /r n t > + , (4.11) t t- ( )2n .
1n r r- :
( ) ( ) ( ) ( )42 21
1 2 1 1 12
2
n
r n
n
r r rn
= <
-
107
1n r .
, , , . . , - - - . - :
( )2 2 2/yx yy xs s = , (4.13)
( ) ( )22 *1
1 sj jy x
js y y
n == ;
( )221 1
1 jsy ji
j is y y
n
= == ;
*1
1 sj j
jy y
n == ;
*1
/j
ij jji
y y
=
= ,
n ; s ; j , j- . , , .
. 1yx = , , , 1yx = .
0yx = , , 0yx = , , - *jy y= , *jy .
, : yx xy . , -, , . -
-
108
, , . , . 4.1, - 0,98 - . 0,63yx 0,72xy .
, , . . - . :
( )( )( )( )
2 22
22 1yx
yx
n k rv
k
= , (4.14)
n ; k . - F- s 2 n s. (4.13) 2v ( )2, F s n s , . -, - , , .
:
2 2 1FC H C n CrC H n n = = = + , (4.15)
; , . - 1860 .
1 +1. , : , . - , - - . , . 4.1 - , ,
1 0,941Fr = 2 0,010Fr = . , .
-
109
, , , - .
. - :
( ) ( )( )1
1,1
n
i ii
Cov X Y x x y yn =
= . (4.16) , -
, . - . ( ) - . - . - , -. - , - , . , .
. -
, ( ),X Y
Cov X Yr = ,
2 2, X Y . -
:
11 12 1
21 22 2
1 2
...
...... ... ... ...
...
n
n
n n nn
c c cc c c
C
c c c
= , (4.17)
( )cov ,=ij i jc x x . (4.17) ( )2ii ic x= . -
, ij jic c= . 4.2.
- . . 4.1, xik - k- .
-
110
4.1
0 1 2 k p
1 x10 x11 x12 x1k x1p 2 x20 x21 x22 x2k x2p i xi0 xi1 xi2 xik xip
n xn0 xn1 xn2 xnk xnp
: -
; ; ( ).
k- - n ( ) ( ) ( ) ( )( )1 2, , ..., ,k kk knx x x=X 0, 1, ..., k p= n- . .
1. - . - - .
2. () , , . .
3. , . , , , , .
. .
, . - . - , .
( - , )
-
111
1904 . , , . , , , . . , , - . , - , ri si. ,
1 2, , ..., nr r r 1 2, , ..., ns s s . :
( )21
n
i ii
S r s=
= . (4.18)
, ri, (4.18) - :
( )21
n
kk
S k s=
= . (4.19) S S = 0
, . -
( )313S n n = , - , - i, j i jr r> - i js s< , { }1, 2, ..., ir n= { }, 1, ..., 1is n n= . S - , n.
, , :
( )
3
61 x ys
S B Bn n
+ + = , (4.20) , , - :
( )21
1 112
m
i i ii
B n n=
= , (4.21) m ; ni - .
-
112
1 +1, 1 , +1 .
- . :
2
21
sp
s
t n = . (4.22)
(n > 50) ( )2n . - 1 sn - .
, - . , , . , , n = 4, r , { }4, 3, 1, 2is = . - : 4 3; 4 1; 4 2; 3 1; 3 2> > > > > . 5K = . - = 0 -
, ( )12
n nK
= . ,
. ( , ). - 1938 . - :
( ) ( )21
1 12 2x y
Kn n n n
B B
=
, (4.23)
, j ir s ; n . , , :
( )1
1 12
m
i i ii
B n n=
= , (4.24) m ; ni - .
-
113
- :
( )( )9 12 2 5
n nn + (4.25)
, . -
, . -, 1 +1, 1 , +1 - . , , , - . [23]:
, - ;
; .
4.3. , -
, , - , , , , , .
(. 4.2). - , , .
fij , , i, j; mj -, ni . . 4.2 , (4.1):
4.2
2 1 1 2 r
1 f11 f12 f1r n1 2 f21 f22 f2r n2 fc1 fc2 fcr nc
m1 m2 mr S
-
114
( ) ( )
( )1
1
; ;
.
=
=
= = = = =
= = =
rij i
ij i j i i ijj
cj
j j iji
f np P A B p P A pS S
mp P B p
S
(4.26)
: /ij i jf n m S . (4.27)
/ij i jn m S = . , , , . - :
( )2 22
1 1 1 11
c r c rij ij ij
ij i ji j i j
f fS
n m= = = =
= = , (4.28)
2 ( )( )1 1r c . - , fij . - fij .
- , - 2 2 / S = , { }min 1, 1 r c .
, , -, .
.. - 1946 . :
( ) ( )
1/ 22
1/ 221 1
1
min 1, 1 min 1, 1= =
= =
c r iji ji j
fn m
Cc r c r
. (4.29)
. = 0 , - = 1
-
115
. :
( )21
min 1, 1 C n c r . (4.30)
: [ ]1 1; + C CC u C u , (4.31) uq q- .
r c . .. 1926 . - :
( )( )2
1 1
1 ; 1 1
c rij
i j i j
fJT Jn mr c = =
= = . (4.32) ,
, -, . 2 2 : 11 12 21 22, , , a f b f c f d f= = = = .
( ) , 1901 . , :
aJa b c
= + + . (4.33)
. (
) . 1958 . :
a d a dJn a b c d+ += = + + + . (4.34)
, - .
1940 . - . - . . :
a aJn a b c d
= = + + + . (4.35)
-
116
. ( -
) .. 1923 . :
( )( )( )( )ad bcC
a b a c d b d c= + + + + . (4.36)
1 +1. , , .
, - 22.
- 1900 . :
ad bcQad bc
= + . (4.37) ,
.. 1912 ., :
ad bcYad bc
= + . (4.38) .
1 +1. ( ) H a d= + -
. , , - - (- n). 1950 .
4.4.
1971 . -, . - :
( )11
, 1, ..., ; 1, ...,=
=
= = =
p
ijkk
ij p
ijkk
Ss i n j n
W, (4.39)
( ) , 1, ..., ; 1, ...,= =ijkS i j n k p ;
-
117
ijkW ; , ; n .
- . - , , . :
1 ik jkijkk
x xS
R= , (4.40)
,ik jkx x k- j; Rk k- , .
. . 2n , - , q . .
:
( )1 1
bx k
x x nr
ns z
= , (4.41)
1x ; x ; sx ; n1 ; n ; zk k, k : ( ) 11 /F k n n = . (4.42)
1 +1. :
1b
br
rmn
= . (4.43)
t- ( )2n .
-
118
- . (Louis L. Thurstone) 1928 . :
1 2bx
x x pqr
s
= , (4.44)
1 /p n n= , p q> ; q ; , . :
2b
r
pq rm
n
= . (4.45) -
:
22
1
2
1
1
11
qyi
ii i y
qi
ii i
nn
r
nn
=
=
= +
, (4.46)
n ; ni - ; mi/si , - ; my/sy , - .
, , , - -, :
p ppbx q
x x nr
s n
= , (4.47)
px , - () ; x ;
-
119
sx ; np ( 1) ; nq ( 2) .
, : 1 ( ) 0 ( ). - - .
- , :
22
1pb pb
nr tr , (4.48)
t t- ( )2n . 4.5.
, - , .
, , . - , - .
-, . .. 1896 ., . -.
- , j :
( ), = i j ijijXii jj
Rr
R R, (4.49)
Rkl rkl . . 1897 .
:
( )( )01 02 1201(2) 2 202 121 1r r rr
r r
=
. (4.50)
-
120
k, , - k , - k 1, :
( )( ) ( ) ( )
( )( ) ( )( )101 2, ..., 0k+1 2, ..., k+1 2, ...,
01 2, 3, ..., 12 2
0k+1 2, ..., 1k+1 2, ...,1 1+
=
k k kk
k k
r r rr
r r. (4.51)
- . , .
- :
( )( )
2
12
1
n
iin
ii
Y YR
y y
=
=
=
, (4.52)
Yi , ; yi , .
, , y 1, 2, , n y - 1, , n. , - .
, 1935 . . , . - :
200
1yXR
RR
= , (4.53)
R . :
( ) ( )( ) ( )( ) ( )( )2 2 2 2 201 02 1 03 12 0 1, 2, ..., 11 1 1 1 ... 1 = yX n nR r r r r . (4.54) z
(x, y) :
2 2
/ 2
21
zx zy xy zx zyz z xy
xy
r r r r rR R
r+ = = .
-
121
- - , - . (4.52), .
:
( ) 2,d yXK y X R= . (4.55) ,
. () . p q , , , - . ( , q) , - , . :
11 1221 22
R RR
R R =
, (4.56)
R11 p p ; R22 q q q ; R12 p q .
:
112 11 12 22 = TR R R v R v , (4.57)
q. -
. n ( )1p + -
, :
pFRpF
+ , (4.58)
F F- ( )1 ( )1n p .
, , . -
-
122
() :
( )
2
12
1 1
1
1
;
; ,
n
in ni
W i ii i
n
i ki
i ijj
SS S S S
n
SS S R
n
== =
==
= =
= =
(4.59)
Rij - j- . (W- ) -
:
( )2 312=
WSWk n n
. (4.60)
. 1939 . - , - , -. , k 3 - .
- :
11s
kWk
= . (4.61)
( )11
WkW
F- - ( )1n ( )( )( )1 1 2n k . F- - .
n > 7 ( )1k n W , 2 ( 1)n . : ( ) ( )21 1k n W n > , (4.62) .
-
123
4.6. . -
2 0,05. : 2i i iy x= + , i - MS Excel , [ ]0,5; 0,5 .
- SPSS (Analyze/Correlate/Bivariate). : , -; , ; - ; , , - . . 4.2 , - SPSS, . 4.3 , - .
. 4.2. , SPSS,
-
124
, , , - .
MS Excel . () - , / . , , - /.
. 4.3. ,
, .
, , . - (), , - .
, , 0,991.
. : ( )22i i iy x= + , i - MS Excel - , [ ]0,5; 0,5 .
. 4.4 , , , SPSS, . 4.5.
-
125
. 4.4.
. 4.5. , SPSS,
-
126
, , , - SPSS, . - .
, SPSS MS Excel - . MS Excel, - . y
( ) ( ) ( )( )1 2, , ...,=X px x x (4.3; 4.4; 4.6). -
0,946, .
MS Excel , . .
. - MS Excel , - (. 4.6).
. 4.6.
-
127
- 100 , [5; 5]. - , - . - (. 4.7).
. 4.7. : ( , -
); ( ); ; , , .
, : =2*A2+3+C3, 2 , - , 3 , [b; b].
, - . : = (A2;$A$2:$A$101;1), 2 , , ; $A$2:$A$101 , ; 1 , .
-
128
, - . , : =16*H102/(K1^3-K1), 102 , , 1 , - . . 4.8, 4.9 - b, - , . 4.10 b.
. 4.8. b = 1
, SPSS. , -.
(. 4.11). Analyze Correlate/ Bivariate Cor-relations. (. 4.12). , , , ( ) .
-
129
. 4.9. b = 15
. 4.10. b
-
130
. 4.11. SPSS
. 4.12. Options (. 4.13) , -
, . . 4.14. , ,
. , .
. 4.13.
-
131
. 4.14. . -
, . , : =2*A2*A2+3+C3, 2 , - , 3 , [b; b].
. 4.15, 4.16 - b, - . -
-
132
: S - ; S 0x < , S+ 0x > .
. 4.15. b = 1
SPSS - . -, - . - .
. 4.16. b = 20
-
133
- SPSS. Analyze Regression/Curve Estimation. - (. 4.17).
. 4.17. , ,
ANOVA, , - . - b . 4.184.21.
X
531-1-3-5
Y 60
50
40
30
20
10
0
. 4.18. b = 1
-
134
MODEL: MOD_1. Dependent variable.. VAR00003 Method.. QUADRATI Listwise Deletion of Missing Data Multiple R ,99933 R Square ,99867 Adjusted R Square ,99864 Standard Error ,57182 Analysis of Variance: DF Sum of Squares Mean Square Regression 2 23761,560 11880,77995 Residuals 97 31,717 ,32698 F = 36334,75101 Signif F = ,0000 -------------------- Variables in the Equation ------------------- Variable B SE B Beta T Sig T VAR00001 4,24885409E-05 ,018585 8,475E-06 ,002 ,9982 VAR00001**2 1,995714 ,007403 ,999333 269,570 ,0000 (Constant) 3,016919 ,090626 33,290 ,0000
. 4.19. b = 1
X
531-1-3-5
Y 80
60
40
20
0
-20
. 4.20. b = 20
-
135
MODEL: MOD_2. Dependent variable.. VAR00009 Method.. QUADRATI Listwise Deletion of Missing Data Multiple R ,79548 R Square ,63278 Adjusted R Square ,62521 Standard Error 11,43645 Analysis of Variance: DF Sum of Squares Mean Square Regression 2 21861,932 10930,966 Residuals 97 12686,870 130,792 F = 83,57488 Signif F = ,0000 -------------------- Variables in the Equation ------------------- Variable B SE B Beta T Sig T VAR00008 ,000850 ,371697 ,000141 ,002 ,9982 VAR00008**2 1,914277 ,148066 ,795477 12,928 ,0000 (Constant) 3,338370 1,812522 1,842 ,0686
. 4.21. b = 20
, -
, , . - , , - , .
1. ? 2. ? 3.
? 4. -
? 5. -
? 6.
?
-
136
7. ? 8.
. 9. -
? 10. ? 11. -
.
12. -? ?
13. ? 14. -
. 15. ? -
? 16. -
? ? 17. ? 18.
? 19.
? 20.
? 21.
.
22. - ? ?
23. 2, - .
24. , ? -?
25. ? ?
-
137
5.
- , (). , . , . - , , , . - , . . - , - , , - .
. XIX . . , . , . , . , . .
-. - :
1
2 , 1, 2, ..., ,...
= =
i
ii
ip
xx
X i n
x
(5.1)
n (, ); p , .
:
1
2
'
, = 1, ...,...
i
ii
ip
zz
Z i n
z
=
, (5.2)
, p' , . Z ' . , : ' (0,1...0,25)p p= ' 1...3p = .
(), -
-
138
. - , . .
, , , . - . , . .
: , -
;
;
, (), - .
R- Q- . . - (), . - . Q- . 19351936 . .. 1946 . . - . - (. 5.1), .
5.1
() () 1 2 ... p
1 x11 x12 x1p 2 x21 x22 x2p ... n xn1 xn2 xnp
, P-, -
, - , -, S- -, - . 1940 . 50% , - , R-.
-
139
-, , . , -. - , .
- ( ). - -. , n - p'- . - . , - .
, -, . , . . - .
- . , - , , - . - , . .
: ; ,
; ; .
5.1.
, . 1901 ., ( ) . - 1933 . , - .
-
140
. - , . , , , . - .
, - , - , , - .
:
iZ LX= , (5.3) X - ( )1, ..., pa a a=G ( )ij = , i, j = 1, , p;
11 1
'1 '
...
... ... ......
p
p p p
L =
A A
A A (5.4)
, .
:
( ) 1 '1
'
...
...p
p
z zp
x x
D DI Z
D D
+ += + + , (5.5)
D . :
i( ) ( ) ( )' 'maxp pZ X FI Z I Z= , (5.6) F(X) .
i ( )1Z X ( )1, ...,= TpX x x - , - 1, , .
K- i ( )kZ X - ( )1, ...,= TpX x x - -
-
141
, k 1 - - k 1 1, , .
:
j j j j ji i ix x x x a= = , , 1, ...,=i j p . (5.7) :
*ivi
vii
xx =
, ( )( )
1 ; , 1, ..., ; 1, ...,=
= = =n k k j jv vv
kj
x x x xj k p v n
n. (5.8)
, : 0I = , (5.9) .
p p 1, ..., p , . , i1 1z
D = , 1 max jj = . p p :
* *11
TR X Xp
= . (5.10) R ,
. :
( )1 1 0TI =A , (5.11) 1. .
, - :
1 ''1
...,
...p
pp
I + + = + + (5.12)
1,..., p , . -
,
-
142
, - , . , - , , . , - , . , .
-, .
, , , , , , . , -, . - . - .
( ) , - , . . - , , - . . -, , , .
, , , -, .
, - , . , , , . - , , 100% . 100%, , , - , - . . . - , .
-
143
5.2.
. , , - , . -, .
, , , . -, , - .
-, , -, - .
:
*X MF= . (5.13) X* -
, n p . , -
X* m - .
, - . - , . , - , .
, . 1900 . . 1920 . - , , , . - . .
M : M A D= + , (5.14) D , - , F.
-
144
A ( ) - :
11 12 1
21 22 2
1 2
... 0 0 ... 0
... 0 0 ... 0... ... ... ... ... ... ... ...
... 0 0 ... 0
m
m
p p pm
a a aa a a
A
a a a
=
. (5.15)
n m -. . (5.13), A - .
1
2
0 0 ... 0 0 ... 00 0 ... 0 0 ... 0... ... ... ... ... ... ... ...0 0 ... 0 0 0 ... p
dd
D
d
=
(5.16)
. - .
F ( ) . :
11 12 1
21 22 2
1 2
11 12 1
21 22 2
1 2
...
...... ... ... ...
...
...
...... ... ... ...
...
n
n
m m mn
n
n
p p pn
f f ff f f
f f fF
=
. (5.17)
, - . , j- :
2 2 21j j js d h= = + , (5.18)
2 21
m
j jrr
h a=
= , m - ;
-
145
2jd , - j *jx . , :
2 2 2j j jd b c= + , (5.19) 2jb , ; 2jc . :
2 2 2 21j j j jr h b c= + = , (5.20) , .
:
0 1
m
rrVk
p p=
= =
. (5.21)
X* R:
1R X Xn
= . (5.22) (5.9), :
2T T T hR MM AA DD R D= = + = + . (5.23) R . -
, . - R.
Rh () . , ,
2 ThR R D ACA= = , (5.24) 1 TC FF
n= .
. - ,
ThR AA= .
. (5.24) , 2 1
-
146
, - , . -: m, - , Rh m.
- j- , . : 2 2 2j j jR h r . (5.25)
- . . , , - .
. ,
(5.25) . :
2 11j jjh r , (5.26)
jjr j- R1. ,
( ) - , . -, , 20 , .
-, () :
21
11
p
j jkkk j
h rp =
= . (5.27) , ( ) j- (-
) ( ) jkr jlr ( ), k l j . - :
2 jk jljkl
r rh
r= . (5.28)
-
147
R, . Rh - .
, , 1 , : 21 1
1max
p
jj
a=
= . (5.29) :
( )1
, 1, ...,=
= =mjk jr krr
r a a j k p . (5.30)
- , :
1 1 11
0p
jk k jk
r a a=
= , (5.31) 21 1
1
p
jj
a=
= . , 2jj jr h= , :
( )( )
( )
21 11 12 21 1 1
221 11 2 21 2 1
21 11 2 21 1
... 0;
0;
................................................
... .
p p
p p
p p p p
h a r a r a
r a h a r a
r a r a h a
+ + + = + + = + + +
(5.32)
(5.32):
21 12 1
221 2 2
21 2
...
...0
... ... ... ......
p
p
p p n
h r rr h r
r r h
=
. (5.33)
(5.33) (5.32), p- . , (5.33) .
-
148
1 (5.33) (5.32). ( )11 21 1, , ..., pa a a . - :
11 1 2 2 211 21 1...
j j
p
a aa a a
= + + + . (5.34)
k- -, k- - Rh, , . , Rh.
- . , m - -, . :
( )2 1 22 5 ln6 3
TAAn p m
R = + . (5.35)
, - ( )20,5 p m p m = .
5.3.
, . , - . . - , , - . , - , . , , -. . - - .
. , ,
-
149
1930 ., - . -. , . - . - . - , .
, ( - ). . - R - ( ). ( ) :
2
12
1 1
p
jkk
j p p
klk l
rh
r
=
= =
=
. (5.36)
, , .
, - . , - ( ; , , ; , , ).
. , , n :
2 1 8 1
2p p
n+ += . (5.37)
:
( )2p n p n+ < . (5.38)
. , - , . -, , , , , . , , - . -
-
150
1/4 1/3 . , - [29] - 2 / N = , (5.39) 2c -, N . c < , -. , . .
, , . , :
. . , - ;
. ; - , .
. 1965 .; . ; , .
- .
5.4.
. , 100 x1, , x6. - MS Excel [0; 10] . , : 4 1 2 42x x x= + + ; 5 1 2 3 53x x x x= + + ; 6 2 3 62x x x= + , - 0 5, MS Excel.
SPSS x1, , x6 . , Analyze/Data Reduction/ Factor, . x1, , x6, . -
-
151
Descriptives , . , . - Exstruction (Principle Components), . -, , . , -. , . Rotation , (Varimax) - . Scores -, . Options . , , . 1719.
. 17.
. 18.
-
152
. 19. , . 17 , . 18
. - , , - . 1 3, - 0,013 0,451 , - 0,854 2 4, 0,000 . 2 4, 5 6, 5 6, . .
. 19 , - . , , , 70% , 90%. - .
. 20 - .
. 20.
-
153
, . -, , - .
. 21 . - .
. 21. , -
, -. . .
MS Excel , .
, , MathCad.
: : 0,98.I =
. -, .
-
154
:
-
:
, -
- ( - ):
-
155
:
1. ? 2. ? 3. ? 4. -
? 5. ? -
? 6. ? 7. ? 8. ? 9. ? 10. ? 11. ? 12.
? 13. ? 14.
? 15. -
? 16. k- ? 17. -
?
-
156
18. -?
19. ? 20. ? 21. ? 22.
? 23. ? 24.
? ? 25. ? 26. ? 27. ? 28. ? 29. -
? ? 30. ?
?
-
157
6.
( ) - () . : , . ( ), . - , -, .
- . - ( )|c j i , - - j- [4]. i = j ( )| 0c j i = , i j ( )| 0c j i > . ( )|m j i , :
( ) ( )1 1
| |k k
ni j
C c j i m j i= =
= , (6.1) n ; k .
Cn n. ( ) n . : ( ) ( ) ( ) ( )
1 1 1lim / | |
k k ki
n i in i j iC C n c j i P j i C = = == = = , (6.2)
( ) - , ( )|P j i - j- , () - .
- j, : ( ) ( )0| i jc j i c const= = . (6.3)
, ( )1
|k
ii
P i i= . , -
-
158
- :
( )0 1
1 |k
ii
C P i ic =
= . (6.4) . -
[39; 45]. 1. , .
, - , .
2. , . , - .
3. > 0, xi, - xj dij < , - xk, - , dij < .
4. - R x , - R x , .
, - . , - . , , - - . - -.
6.1.
(). , -.
1, 2, , n, - ( ),j jf X 1, ...,=j k .
-
159
f(X) , , :
( ) ( )( )1
,k
j jj
f X f X j=
= (6.5)
( ) ( )( ) ( ),f X f X d= . (6.6) . -
() k, ( ) j ( ),j jf X - 1 2, , ..., nX X X .
- , - . , ( ),j jf X , - j. , , . , - - , . - - . , . .
- EM (Expectation Maximization) , - 1977 . , . , . . (Expectation) - , - . (Maximization) , . - . (
-
160
). , - . - EM : -, (SEM), (CEM), (GEM), .
. 6.1 - 2008 . http://www.ege.ru. - , : ( ) ( ) ( )( ) 0,061 11, 9; 3, 6 0,278 24, 2; 6, 9 0,661 39, 3;10, 0= + +f n N N N , ( ),N m m .
. 6.1. 2008 .
6.2.
( ),j jf X . : , - . - , , , .
-
161
, - . - . -, .
- . - (. 6.2). (. 6.3), - - ( ).
. 6.2. ,
-
, - , , , . , -.
, . - (, - ).
-
162
. 6.3. . . (http://uk.wikipedia.org/wiki/ : H-R_diagram.svg)
(). (, ) , , , - , . , , . , , , f(X) , , . - , .
- , :
() ( - , - );