thách thức trong tiếpcận công lý môi trườngở việt...
TRANSCRIPT
Thách thức trong tiếp cận công lýmôi trường ở Việt Nam: Một số trường hợp điển hình
Nguyễn Hoàng Phượng – Nghiên cứu độc lập
Email: [email protected]
2/14/2017HRS
1
Nội dung
Công lý Môi trường qua những con số;
Mong đợi từ người dân (Video)
Thách thức trong tiếp cận công lý Môi trường qua 3 vụ việc:
Vedan Vietnam (2008)
KCN Thụy Vân, Phú Thọ
Nicotex Thanh Thái (2013)
Nhận xét và Khuyến nghị.
2/14/2017HRS
2
Vi phạm về bảo vệ môi trường xảy ra phổbiến
Qua 7 năm hoạt động (2006 - 2013) lực lượng Cảnh sát môi trường (C49) đã phát
hiện, điều tra, xử lý 43.300 vụ vi phạm pháp luật về tài nguyên, môi trường và an
toàn thực phẩm; xử phạt vi phạm hành chính 413 tỷ đồng, chuyển cơ quan điều tra xử lý hình sự 1.023 vụ, 1.895 đối tượng.
06 tháng đầu năm 2015: C49 đã phát hiện, xử lý 6.234 vụ vi phạm pháp luật về
BVMT, xử phạt VPHC trên 74 tỷ đồng, chuyển Cơ quan điều tra các cấp đã khởi tố 107 vụ, 168 đối tượng
6 tháng đầu năm 2014: Toàn ngành Thanh tra trong lĩnh vực môi trường tiến
hành 277 cuộc thanh, kiểm tra đối với 762 tổ chức, cá nhân phát hiện 45,28% vi
phạm, xử phạt VPHC 412 tổ chức, cá nhân với số tiền là 39,9 tỷ đồng
2/14/2017HRS
3
Số lượng xử lý Hình sự về môi trường rất hạn chế
2/14/2017HRS
4
27
80
155
286 281
439
300273
209
146
333
471 474
10
46
81
164137
233
188
145126 121
150
275297
018
33
56
138167 218
158131 125
123
247
272
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
500
Năm 2000 Năm 2001 Năm 2002 Năm 2003 Năm 2004 Năm 2005 Năm 2006 Năm 2007 Năm 2008 Năm 2009 Năm 2010 Năm 2011 Năm 2012
Thống kê số vụ điều tra, truy tố, xét xử tội phạmmôi trường từ 2000 đến 2012
Số vụ điều tra Số vụ đã truy tố Số vụ xét xử
2.958/ 1.090.676 bị cáo
0,25%
0,27%
1.686/ 673.559 vụ án
Nguồn: Tác giả tổng hợp từ số liệu của Cục thống kê tội phạm và công nghệ thông tin, Viện Kiểm sát nhân dân tối
cao và Vụ Thống kê tổng hợp, Tòa án nhân dân tối cao
Mối liên hệ giữa ô nhiễm môi trường và bệnh tật
Sự xuất hiện của 37 “làng ung thư” trên cả nước (Trung tâm Quy
hoạch và Điều tra tài nguyên nước thuộc Bộ TN&MT (2012));
Mỗi năm Việt Nam có 150.000 bệnh nhân ung thư mới trong đó
75.000 người chết hàng năm, trung bình 205 người/ ngày
2/14/2017HRS
5
Mối liên hệ giữa ô nhiễm môi trường và nghèođói Tổn thất do ÔNMT của Việt Nam lên tới 5,5% GDP hàng
năm tương đương 3,9 tỉ USD năm 2007, và 4,2 tỉ USD năm2008 (WB, 2007);
Mỗi năm Việt Nam thiệt hại 780 triệu USD trong cáclĩnh vực sức khỏe cộng đồng vì ÔNMT (Bộ TNMT, 2009);
GDP cứ tăng 1% thì thiệt hại do ÔN môi trường sẽ làm mất
đi 3% GDP (Nguyễn Thế Chinh & Thắng, 2014).
Hơn 50% chi phí liên quan đến dịch vụ y tế và thuốcđiều trị do người dân tự phải chi trả (Nhóm Hành động vì Công
bằng Sức khỏe, 2011);
54% hộ gia đình có người bị bệnh ung thư phải chịuchi phí thảm họa (Đại học Y tế Công cộng, 2012)
2/14/2017HRS
6
Mối quan hệ giữa ô nhiễm môi trường và an ninhtrật tự Chỉ có 30% khiếu kiện về ÔNMT được giải quyết, 48% chưa giải quyết xong và 22% không
được giải quyết và không nhận được bất kỳ phản hồi nào từ các cơ quan quản lý nhà nước (Báo
cáo Chỉ số Công lý (UNDP, 2012)
Tình trạng người dân “tự xử”.
2/14/2017HRS
7
Xung đột ở Hòa Bình Xung đột ở Bình Thuận
Câu hỏi của người dân?
2/14/2017HRS
8
Pháp luật ở đâu?
Công lý ở đâu?
Ai thương, ai cứu lấy
chúng tôi?
VEDAN Việt Nam
2/14/2017HRS
9
• Thành lập năm 1991 với 432 triệu USD vốn đầu tư.
• Tổng diện tích 120 ha năm ở tỉnh Đồng Nai và ngay sát sông Thị Vải.
• Sản phẩm bột ngọt, lysine, acid (HCl), sodium hydroxide, phân bón, thức ăngia súc,.. với with hơn 2,000 lao động.
• Tháng 9/2008: Cảnh sát môi trường (C49) bắt quả tang hành vi xả thải rasông Thị Vải thông qua hệ thống cống ngầm rất tinh vi;
• Khoảng 70.400 m3 chất thải mỗi tháng đã bị xả xuống sông Thị Vải từ năm1993.
• 2.696 ha nuôi trồng thủy sản bị ô nhiễm.
• Gần 7.000 nông dân ở 3 tỉnh Đồng Nai, Bà Rịa – Vũng Tàu và Thành phố HồChí Minh bị ảnh hưởng.
• Thiệt hại nuôi tôm và cá lên tới hàng nghìn tỷ VNĐ.
Diễn biến vụ việc VEDAN
2/14/2017HRS
10
Bắt quảtang hànhvi xả thải
8 Sept 2008
Biên bản vềcác vi phạmmôi trườngđược lập
13 Sept 2008
Xử phạt 267,5 triệuVND cho 12 lỗi vi phạm môi trường
Truy thu 127 tỷ VNĐ (tương đương 7.7 triệu USD) phí nướcthải
Tạm dừng hoạtđộng
6 Oct 2008
Chỉ đạo củaThủ tướngcChinhs phủ vềxử lý nghiêmnhững vi phạm củaVEDAN ViệtNam
6 Nov 2008
Hàng ngànnông dâ nvàcơ quan quảnlý của 3 tỉnhlúng túngtrong việc yêucầu bồithường thiệt hại
Dec 2009
Hội Nông dântỉnh làm đầumối tiếp nhậnkhiếu nại củangười dân về vụVEDAN;
Ban chỉ đạođược thànhl ậpđể giải quyếtcác yêu cầu bồithường
2010
Báo cáo vềbản đồ ô nhiễm và thiệthại kinh tế:
2.686 ha nuôitrồng thủy sảnbị ô nhiễm
Vedan đónggóp 90% vàosự ô nhiễmnày
29 Jan 2010
Một nông dânĐồng Nai gửiđơn kiện yêucầu bồithường thiệthại về đầmtôm do ô nhiễm từVEDAN
12 Jul 2010
Đoàn Luật sưkêu gọi sự trợgiúp tìnhnguyện củahàng trăm luậtsư và luật giachuẩn bị hồ sơvà bằng chứngcho việc khởikiện VEDAN
Bộ TN&MT ứngtiền án phí choTòa án để khởikiện VEDAN
Jul-Sept 2010
Gần 5,000 đơn kiệnđượcg ửiđến cácTòa án ởtỉnh ĐồngNai.
12 Sept 2010
Vedan kýthỏa thuậnbồi thườngvới tỉnhĐồng Nai
13 Aug: kývới Thànhphố Hồ ChíMinh và tỉnhBà Rịa –Vũng Tàu
10 Sept 2010
HCMC chia đều tiền bồithường cho 839 nôgn dân bịảnh hưởng
Ba Ria VungTau trả cho1,255 nôgn dântươg nứngv ới tỷlệ thiệt hại đượckê khai
Dong Nai chưahoàn thànhviệc chi trả cho5,000 nông dânbị thiệt hại
Jul 2011
VEDAN không chấp nhận bồi thường, chỉ cam kết hỗ trợ, và chỉ thỏa thuận
trực tiếp với cơ quan quản lý chứ không phải với nông dân bị thiệt hại
Jul-Aug: Hiệp hội Siêu thị tẩy chay hàng hóa của VEDAN
VEDAN Vietnam đã phải trả gần 100 triệu USD để xửlý ô nhiễm
2/14/2017HRS
11
0 200,000,000,000 400,000,000,000 600,000,000,000 800,000,000,000
Tiền phạt vi phạm HC
Truy thu tiền phí BVMT
Biện pháp khắc phục hậu quả (cải tạo nâng cấp CN)
Chi phí điều tra, thống kê thiệt hại
Chi phí điều tra, khảo sát, đánh giá, tư vấn, giám định thiệt hại
Bồi thường thiệt hại cho nông dân 3 tỉnh: Bà Rịa – Vũng Tàu, Tp. Hồ Chí Minh và Đồng Nai
267,500,000
127,268,067,520
663,750,320,000
1,500,000,000
3,076,000,000
220,000,000,000
1
476
2,481
5.6
11.5
882
Số lần Số tiền
Tổng số tiền bồi thường thiệt hại và áp
dụng biện pháp khắc phục gấp 2.974 lần
số tiền phạt vi phạm hành chính
Khu Công nghiệp Thụy Vân, Phú Thọ
Thành lập năm 1997 bởi Công ty phát triểnhạ tầng trực thuộc UBND tỉnh Phú Thọ
Nằm ở xã Thụy Vân, Thành phố Việt Trì, tỉnhPhú Thọ với tổng diện tích 306 ha với 79 dựán về dệt may, chế biến và sản xuất vật liệu, điện tử, cơ khí và bao bì;
Nhà máy xử lý nước thải tập trung vẫn đangxây dựng
Gây ô nhiễm khoảng 50 ha ruộng trồng lúavà nuôi trồng thủy sản xung quanh và gây ranhiều vấn đề sức khỏe cho cộng đồng.
Người dân đã làm đơn khiếu nại nhiều lần, thậm chí tự ý lấp cống xả của Khu xử lýnươc thải chảy ra đồng ruộng.
2/14/2017HRS
12
Người dân ở thế yếu trong thỏa thuận bồi thường
Bồi thường thiệt hại về hoa màu: người dânđược bồi thường theo đơn giá nhà nướctrung bình 385.000đ/ ha lúa (2013) và chỉnhận được trong 2 năm (2008 & 2012) thayvì 6 năm như báo cáo (2007-2012);
Yêu cầu bồi thường thiệt hại về sức khỏe củangười dân là không có căn cứ, do đó, khôngđược bồi thường.
2/14/2017HRS
13
Nicotex Thanh Thái Thành lập năm 1999 với tên gọi Xí nghiệp Thanh
Thái, một công ty con của Công ty thuốc bảo vệ thựcvật Nicotex, Tổng công ty Công nghiệp thuộc Bộ QuốcPhòng và được chuyển đổi thành công ty cổ phầnNicotex Thanh Thái vào năm 2007.
Ngành nghề kinh doanh: san chiết, đóng chai và góicác sản phẩm thuốc bảo vệ thực vật với công suấtthiết kế 300-400 tấn / year.
Nằm tại xã Cẩm Vân, huyện Cẩm Thủy, tỉnh ThanhHóa trên tổng diện tích khoảng 13ha;
949 tấn đất bị ô nhiễm bởi thuốc bảo vệ thực vật bịphát hiện (trong đó có 239 tấn bị ô nhiễm nặng) chôntrong khuôn viên của công ty Nicotex Thanh Thái.
Ảnh hướng tới gần 30.000 dân sống xung quanh tạixã Cẩm Vân và Cẩm Tâm, huyện Cẩm Thủy và xã YênLâm, huyện Yên Định nơi có tỷ lệ bệnh tật cao;
2/14/2017HRS
14
Bất cập trong cơ chế khiếu kiện – Người dân đơn độctrong hành trình tìm công lý
Kiến nghị: phổ biến, thiếu cơ chế pháp lý ràngbuộc
Khiếu nại: lĩnh vực môi trường khôngthuộc đối tượng điều chỉnh
Tố cáo: Rủi ro cho người tố cáo (Cơ chế bảovệ người tố cáo; nghĩa vụ bồi thường)
Khởi kiện: Nghĩa vụ chứng minh mối quan hệnhân quả thiệt hại – hành vi vi phạm pháp luật
2/14/2017HRS
15
Kết quả vụ việc
Biện pháp phục hồi môi trường: xử lýđất ô nhiễm đã được thực hiện;
Hành vi chôn lấp chất thải không bị xử lýhành chính hay hình sự do hết thời hiệu.
Người dân không được bồi thường thiệthại về tài sản và sức khỏe;
2/14/2017HRS
16
Nhận xét
Các cơ chế giải quyết tranh chấp về môi trường (liên quan đến xử lý vi phạm và bồithường thiệt hại) qua con đường tố tụng chưa hiệu quả (3/3 vụ đều không giải quyếtbằng Tòa án);
Chưa có cơ chế bồi thường thiệt hại ngoài tố tụng, hiện áp dụng thỏa thuận theo từngvụ việc và người dân luôn ở thế yếu.
Chế tài xử lý vi phạm chưa đủ sức răn đe.
Tình trạng xung đột hay “tự xử” của người dân tỷ lệ nghịch với tính hiệu quả của cáccơ chế giải quyết tranh chấp;
2/14/2017HRS
17
Một số khuyến nghị
• Tạo cơ chế tham gia và giám sát cho người dân và các tổ chức xãhội;
• Phát huy các cơ chế độc lập hỗ trợ quá trình xử lý các vi phạmnhư Thừa phát lại; Giám định Tư pháp, Kiểm toán môi trường, Giám định công nghệ.
• Xây dựng cơ chế bồi thường thiệt hại đặc thù cho lĩnh vực môitrường:
• Trung gian thỏa thuận bồi thường thiệt hại tài sản;• Phương pháp dịch tễ học cho chứng minh thiệt hại sức khỏe;
• Áp dụng bắt buộc bảo hiểm môi trường đối với một số ngành nghề kinh doanh.
2/14/2017HRS
18
Một số khuyến nghị
• Xây dựng và hoàn thiện cơ chế giải quyết tranh chấp ngoài tốtụng
• Áp dụng cơ chế khởi kiện tập thể đối với lĩnh vực môi trường
• Thể chế hóa trách nhiệm hình sự của pháp nhân
2/14/2017HRS
19
Một số khuyến nghị
• Điều chỉnh chủ thể có trách nhiệm xác định thiệt hại
• Thành lập Tòa môi trường
• Đào tạo và tập huấn về môi trường cho các cơ quan tư pháp
2/14/2017HRS
20
Xin trân trọng cảm ơn!
2/14/2017HRS
21