thatha nathi uhambo · ukusukela ezingwadule ezishisayo, ezomile zesahara udabule amahlathi emvula...

8
Thatha nathi uhambo

Upload: others

Post on 30-Sep-2020

2 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Thatha nathi uhambo · Ukusukela ezingwadule ezishisayo, ezomile zeSahara udabule amahlathi emvula , ase-Amazon, uye ekujuleni kolwandle nakuwo amakhorali acwebezelayo, umhlaba wethu

Thatha nathi uhambo

Page 2: Thatha nathi uhambo · Ukusukela ezingwadule ezishisayo, ezomile zeSahara udabule amahlathi emvula , ase-Amazon, uye ekujuleni kolwandle nakuwo amakhorali acwebezelayo, umhlaba wethu

Ukusukela ezingwadule ezishisayo, ezomile zeSahara, udabule amahlathi emvula ase-Amazon, uye ekujuleni kolwandle nakuwo amakhorali acwebezelayo, umhlaba wethu wemvelo uyisimangaliso sezindlela imihlaba ebukeka ngayo, nezinto ezikuyo, nemibala yayo, kanye nokwakheka kwayo.

Izwe, umoya nezilwandle, komhlaba wethu, kuyikhaya lezinambuzane ezincinyane nezilwane ezinkulu kakhulu, okwenza umhlobiso omuhle wezinto ezinamandla ezixhumene, ezeyemene.

Yimpilo le, yimpilokwahlukana.

Impilokwahlukana etholakala emhlabeni namuhla iqukethe izigidigidi zezinhlobo ezehlukene zokuphilayo, okuwumphumela wamabhiliyoni eminyaka yoguqukozimpawu zofuzo.

Kodwa igama "Impilokwahlukana" yigama elisha, okucatshangwa ukuthi laqanjwa onyakeni we-1985, laba ngelithandekayo ngenxa yababhali abathile ababelisebenzisa.

Impilokwahlukana isho ukwahlukana kokuphilayo emhlabeni, okubalwa kukho konke okuphilayo, izinhlobo zakho nemiphakathi; ukwahlukana ngokofuzo phakathi kwakho; nokuhlanganiswa okudidayo kwakho, kwemiphakathi nezimpilandawonye.

Kusho nokuxhumana kofuzo kwezinhlobo zokuphilayo, nezimpilandawonye, kanye nokuxhumana kwakho nendawo.

Kunezindlela ezintathu okuvame ukuxoxwa ngazo uma kubhekiswe kuyo impilokwahlukana — ngokofuzo, ngokohlobo nempilokwahlukana yempilandawonye.1. Impilokwahlukana ngokofuzo yilo lonke ufuzo ngokwahlukana kwalo oluqukethwe yikho okuphilayo, okubalwa kukho izimila, izilwane, ukhunta, kanye nokuphilayo okungabonakali ngamehlo.2. Impilokwahlukana ngokohlobo iyizo zonke izinhlobo zokuphilayo, kanye nomehluko phakathi kwakho.3. Impilokwahlukana yempilandawonye iyizo zonke izindawo ezehlukene, imiphakathi yokuphilayo nezinhlelo zendawo zemvelo, kanye nokwahlukana kwezimpilondawonye.

Page 3: Thatha nathi uhambo · Ukusukela ezingwadule ezishisayo, ezomile zeSahara udabule amahlathi emvula , ase-Amazon, uye ekujuleni kolwandle nakuwo amakhorali acwebezelayo, umhlaba wethu

TKuningi okubeka engcupheni umhlaba wemvelo, okubalwa kukho lokhu okulandelayo:

NEN

CITHAKALO

KOKUQUKETHWE YIZIMPILANDAWONYE

UKUXHASHAZWA NGOKWEQILEUHLOBO OLUNGUMAQINELA OLUYISIMILAKUFIKA

Ziyini Izimbangela Ezinkulu Ezidala Ukulahlekelwa Yimpilokwahlukana?

Lokhu kungokunye okukhulu okubeka impilokwahlukana engcupheni. Ukulahlekelwa yindawo kuxhumene ngqo nengcindezi evela kubantu ezweni.

UKULAHLEKELWA YINDAWO Ukuhlanganiswa kwezinhlobo zokuphilayo nokuxhumana kwakho nezimpilandawonye zakho kusemqoka, hhayi ekulondolezeni izinhlobo zokuphilayo kuphela, kepha nasekuguqukeni kwezimpawu zakho zofuzo. Ekuguqukeni kwazo lezi zimpawu, emaqoqweni ohlobo lokuphilayo, noma endaweni, zonke izimpilandawonye zingaqala ukuguquka. Izinguquko kuzo izimpilandawonye zisemqoka ohlotsheni lokuphilayo nasekulahlekelweni yindawo.

IZIN

GU

QU

KO

Ukulethwa kwezinhlobo zokuphilayo okuvela ngaphandle kwelizwe endaweni yemvelo kubalwa njengembangela yesibili enkulu yokulahlekelwa yimpilokwahlukana. Uhlobo olungumaqinela oluyisimilakufika luthatha indawo yohlobo lwemvelo, imvama luholela ekupheleni nya kohlobo lwemvelo. Ukulimala ngokomnotho, ngonyaka okudalwa yisimilakufika nesilwanekufika kulinganiselwa emalini engu-US$ 1.4 trillion.

Ukuzingela ngokweqile, ukudoba ngokweqile izinhlanzi, noma ukuqoqa ngokweqile izinhlobo zokuphilayo kungaholela ekuncipheni kwakho ngokushesha. Ukuguqula izindlela zokudla zabantu kuvame ukubalwa njengesizathu esisemqoka salokhu kuxhashazwa okungenakwesekwa kwengcebo yemvelo

Izinhlelo zezokuphilayo azisheshi ukubhekana nezinguququko endaweni. Ukunukubezeka nokungcoliswa kudala ukulimala okungenakuguqulwa ohlotsheni lokuphilayo

UKUNUKUBEZEKA NOKUNGCOLISWA KOM

OYA N

ENDAW

O

Ukuguquguquka kwesimonkathinde sezulu kubangela ukulahlekelwa yimpilokwahlukana. Izinhlobo zokuphilayo nemiphakathi kungaphela nya unomphela, uma kungasitholi isikhathi sokuzej-wayeza izimo zesimonkathinde eziguquguqukayo

UKUGUQUGUQUKA KWESIMONKATHINDE

SEZULU EMHLABENI

Page 4: Thatha nathi uhambo · Ukusukela ezingwadule ezishisayo, ezomile zeSahara udabule amahlathi emvula , ase-Amazon, uye ekujuleni kolwandle nakuwo amakhorali acwebezelayo, umhlaba wethu

Kwenzekani?Ukushesha akukuhle ngaso sonke isikhathi. Uhlobo lokuphilayo luyaphela nya ngezinga elingakaze libe khona emlandweni womumo womhlaba. Iningi laloku kuphela nya kokuphilayo lidalwa yizenzo zomuntu .

Ezinye izinhlangano zezokongiwa kwemvelo zilinganisa zithi izinhlobo zokuphilayo ziya ngokuphela nya ngezinga elilinganiselwa kokukodwa emizuzwini engama-20 .

Inani elibalulwa kaningi ukuthi ukulahlekelwa okusheshayo kohlobo lokuphilayo esilibonayo namuhla lilinganiselwa phakathi kwamahlandla ayi-1,000 nayizi-10,000 ngaphezu kwezinga lokuziphelela ngokwemvelo.

Ongoti babala bathi phakathi kwamaphesenti ayi-0.01 nayi-0.1 azo zonke izinhlobo zokuphilayo azoqhubeka nokuphela nya njalo ngonyaka, uma siqhubeka nokwenza njengoba senza manje.

Lesi silinganiso singezwakala njengento engasho lutho, kodwa cabanga ukuthi uma kunezinhlobo zokuphilayo eziyizigidi eziyi-100 emhlabeni njengokulinganisa kwabathile, kusuke kuphela izinhlobo zokuphilayo eziphakathi kweziyizi-10,000 neziyizi-100,000 njalo ngonyaka.

Uma sibheka izilinganiso zakamuva siyazi ukuthi ngaphezu kokukodwa kokuthathu kwezinhlobo zokuphilayo ezilinganiswe ocwaningweni olukhulu lwamazwe omhlaba lwempilokwahlukana zisengcupheni yokuphela nya.

Ezinhlotsheni zokuphilayo eziyizi-47,677 ohlwini lwabe-International Union for Conservation of Nature (IUCN) Red List of Threatened Species lowezi-2009, ziyizi-17,291 izinhlobo zokuphilayo ezisengcupheni enkulu .

Lolu hlu luveza ukuthi amaphesenti angama-21 azo zonke izilwane esincelisayo, ezaziwayo, namaphesenti angama-30 azo zonke ezaziwayo ezihlala emanzini nasemhlabeni, namaphesenti ayi-12 ezinyoni ezaziwayo, namaphesenti angama-28 ezilwane ezihuquzelayo, namaphesenti angama-37 ezinhlanzi eziphila emanzini ahlanzekile, namaphesenti angama-70 ezimila namaphesenti angama-35 ezilwane ezingenamhlandla, ngokwezilinganiso esezenziwe kuze kube manje, kusengcupheni

1.Nematology: advances and perspectives, Volume 1By Z. X. Chen, S. Y. Chen, Donald Ward Dickson p4392.Conservation International http://www.conservation.org/act/get_involved/Pages/stoptheclock.aspx3.http://cms.iucn.org/about/work/programmes/species/red_list/about_the_red_list/

Page 5: Thatha nathi uhambo · Ukusukela ezingwadule ezishisayo, ezomile zeSahara udabule amahlathi emvula , ase-Amazon, uye ekujuleni kolwandle nakuwo amakhorali acwebezelayo, umhlaba wethu

Ukwahlukana ngokwamasiko nempilokwahlukana kuhlobene kakhulu.Uma silahlekelwa okukodwa kwalokhu siba sengcupheni yokulahlekelwa ngokunye.

Ukwahlukana kwemiphakathi, ngokwamasiko nezilimi, okwenzekile emlandweni wabantu, kuhlobene kakhulu nempilokwahlukana nokusetshenziswa kwayo.

Kungani Kubalulekile?

Ukongeka kwempilokwahlukana kuhlinzeka imihlomulo esemqoka ukuhlangabezana nezidingo zamanje zabantu, ezifana namanzi anganqamuki, ahlanzekile, ukuvikeleka ezikhukhuleni nasesiphephweni kanye nesimonkathinde sezulu esingaguquguqu-kiyo.

Ukulahlekelwa yimpilokwahlukana kuyingozi kanti imiphumela yakho iyashesha:

Amathuba ayingcosana okuziphilisa, impilo engcono, imfundo, kanye nokuphila okungcono.

Izinhlanzi eziyingcosana olwandle zisho ukudla okuyingcosana okusiphilisayo.

Ukuntuleka kwamanzi ahlanzekile.

Ukuntuleka kwengcebo efana nokudla nezimila zemithi yokwelapha.

Ngokuhamba kwesikhathi kusho nemali encane engenayo emiphakathini, okuvame ukuba yinkinga yabantu abantulayo emhlabeni.

Page 6: Thatha nathi uhambo · Ukusukela ezingwadule ezishisayo, ezomile zeSahara udabule amahlathi emvula , ase-Amazon, uye ekujuleni kolwandle nakuwo amakhorali acwebezelayo, umhlaba wethu

Kunezinhlelo eziningi okuhloswe ngazo ukukhulisa intuthuko esimeme nokugqugquzela ukongeka okuhlomulisayo kwempilokwahlukana emazweni omhlaba jikelele. Nazi ezinye zazo:

Ziyini Izixazululo?

Uhlelo olubizwa "nge-Green Economy Initiative" oluchazwa njengoluzosheshisa ukuguqukela emnothweni osebenzayo wengcebo esebenzisa ikhabhoni encane, onamandla okubhekana nezinselelo ezininginingi, ulethe amathuba amaninginingi ekhulunyaka lamashumi amabili nanye.

Ukugqugquzela ukukhula kwenani, ubukhulu nokuxhumekeka kwezindawo ezivikelekile, ezweni nasolwandle.

Ukukhulisa ukugxila ekusebenzisekeni kwezivumelewano zezemvelo ezinhlangothini eziphathelene nempilokwahlukana ezifana nalezi:- Isivumelwano ngempilokwahlukana, i-Convention on Biological Diversity (CBD)- Isivumelwano ngohwebo lwamazwe omhlaba ngezinhlobo ezisengcupheni yokushabalala zezimila zasendle nezezilwane zasendle, esibizwa nge-Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora (CITES)- Isivumelwano ngezinhlobo zokuphilayo ezifudukayo, i-Convention on Migratory Species (CMS)- Isivumelwano ngamaxhaphozi namagugu, i-Ramsar Convention on Wetlands and the World Heritage Convention

Ukukhulisa izinhlelo zezokuxhumana nemfundo nokuqwashisa umphakathi ezibizwa "nge-Communication, Education and Public Awareness" (CEPA) programmes, eziphathelene nempilokwahlukana okuhloswe ngazo ukuqondanisa impilokwahlukana nabantu nezindlela abaziphilisa ngazo.

Ukuhlonza nokwakha amathuba amabhizinisi ezindawo zasemakhaya, asekelwe yimpilokwahlukana, njengezokuvakashela ezemvelo, ukucinga okuphilayo okuhlomulisa imiphakathi yendawo, indawo, izinhlobo zokuphilayo nezindawo zazo

Ukugqugquzela intuthuko esimeme nesekelwe yimpilokwahlukana ngokunaka izifunda ezinokuthuthukiswa ngendlela engasimeme.

Ukuhlinzeka imihlomulo yezomnotho neyezenhlalakahle esemqoka ehlinzeka imiphakathi yendawo, nezinhlelo zokuvikeleka kwendawo.

Ukuhlonza okungakhethwa kukho kokwabelana ngemihlomulo yokongeka nokusetshenziswa ngendlela esimeme nemiphakathi yendawo nababambiqhaza.

Page 7: Thatha nathi uhambo · Ukusukela ezingwadule ezishisayo, ezomile zeSahara udabule amahlathi emvula , ase-Amazon, uye ekujuleni kolwandle nakuwo amakhorali acwebezelayo, umhlaba wethu

Kunesibonisakwenza esingasilandela

Page 8: Thatha nathi uhambo · Ukusukela ezingwadule ezishisayo, ezomile zeSahara udabule amahlathi emvula , ase-Amazon, uye ekujuleni kolwandle nakuwo amakhorali acwebezelayo, umhlaba wethu