การเปลี่��ยนแปลี่งทางการเมื�องแลี่ะสั�งคมืของไทย : พิ�จารณาจากมื�มืมืองตามืแนวทางไดอาเลี่คต�ก

ทศพิร กสั�กรรมื* บ ท น ำ"า

บทความืฉบ�บน�$เป%นความืพิยายามืท��จะอธิ�บายความืเปลี่��ยนแปลี่งทางสั�งคมื แลี่ะการเมื�องของ ประเทศไทยตลี่อดระยะเวลี่ากว'า ๗๐๐ ป*ท��ผ่'านมืา จากมื�มืมืองตามืแนวทางไดอาเลี่คต�ก โดยใช้/

แนวทางเช้�งทฤษฎี�ของ Professor E. Sarkisyanz ตามืท��ปรากฏอย4'ในหน�งสั�อThe Buddhist Backgrounds of the Burmese Revolution 1 เป%นแนวศ6กษาเปร�ยบเท�ยบ ในบทความืน�$ จะได/น"าแนวค�ดท��มื�ปรากฏใน

พิ�ทธิศาสันาแบบไทย ความืสั"าค�ญแลี่ะบทบาทของสัถาบ�นพิระมืหากษ�ตร�ย9มืาอธิ�บายการเปลี่��ยนแปลี่งทางสั�งคมืแลี่ะทางการเมื�องในประเทศไทยด/วย

ไดอาเลี่คต�กมื�หลี่�กการโดยสัร�ป ๓ ประการ ค�อ "ก. ท�กสั��งท�กอย'างเก��ยวพิ�นก�น ข. ท�กสั��งท�ก อย'างเคลี่��อนไหวเปลี่��ยนแปลี่ง แลี่ะ ค. ความืข�ดแย/ง ค�อ เน�$อแท/ของความืจร�ง " 2

ต'อมืาฟร�ด�ช้ เองเกลี่สั9 (Friedrich Engels) ได/พิ�ฒนา "กระบวนการไดอาเลี่คต�ก" โดยอธิ�บายว'า " ว�ว�ฒนาการของประว�ต�ศาสัตร9เป%นไปตามืกระบวนการไดอาเลี่คต�ก น��นค�อจะมื�การ

เคลี่��อนไหวหร�อเปลี่��ยนแปลี่งจากจ�ดเร��มื (Thesis) ไปสั4'จ�ดแย/ง (Antithesis) แลี่ะ ลี่งท/ายด/วยจ�ดผ่สัมื (Synthesis) ค�อ การรวมืก�นระหว'างจ�ดเร��มืก�บจ�ดแย/ง" 3 สั'วนผ่4/ท��

ท"าให/แนวค�ดเร��องไดอาเลี่คต�กเป%นท��ร4 /จ�กแพิร'หลี่ายท��สั�ดค�อ คาร9ลี่ มืาร9กซ์9 (Karl Marx) ด/วยการสัร/างทฤษฏ�ว�ตถ�น�ยมืไดอาเลี่คต�กข6$น (Dialectical Materialism)

เน�$อหาของบทความืน�$ แบ'งออกเป%น ๗ ห�วข/อ ค�อ๑. แนวค�ดเก��ยวก�บพิ�ทธิศาสันาแลี่ะพิระมืหากษ�ตร�ย9ในสั�งคมืไทย๒. บร�บททางว�ฒนธิรรมื แลี่ะประสับการณ9ทางประว�ต�ศาสัตร9 โดยเฉพิาะอย'างย��งในประเด@นท��เป%นผ่ลี่ต'อท�ศนะของคนไทยท��มื�ต'อโลี่กภายนอก๓. สัมื�ยลี่'าอาณาน�คมื การเปลี่��ยนแปลี่งด/านโลี่กท�ศน9แลี่ะการสัร/างความืท�นสัมื�ย๔. ปฏ�ก�ร�ยาท��มื�ต'อการเปลี่��ยนแปลี่ง โดยเฉพิาะท��มื�ค"าอธิ�บายอ�นสั�บเน��องมืาจากพิ�ทธิศาสันา๕. การเปลี่��ยนแปลี่งในระบบค�ณค'า แลี่ะการแสัวงหาภาวะช้อบธิรรมืใหมื'๖. สัภาวะใหมื'จากการประสัมืประสัานระหว'าง "การปฏ�ว�ต�แลี่ะว�ถ�ช้�ว�ตแบบเก'า"๗. หลี่�ง พิ.ศ. ๒๔๗๕ : วงลี่/อประว�ต�ศาสัตร9ย�งคงหมื�นทบทวนต�วมื�นเองอย4'ต'อไป๑. แนวค�ดเก��ยวก�บพิ�ทธิศาสันาแลี่ะพิระมืหากษ�ตร�ย9ในสั�งคมืไทย

อเลี่@กซ์�สั เดอ ท@อคเกอว�ลี่ลี่9(Alexis de Tocqueville) ผ่4/ศ6กษาปรากฏการณ9ทางสั�งคมืท��ย��งใหญ'ของโลี่กตะว�นตกคนหน6�งเคยต�$งข/อสั�งเกตเก��ยวก�บความืสั�มืพิ�นธิ9ทางศาสันาก�บ

การเมื�องไว/ตอนหน6�งว'า " เค�ยงข/างไปก�บศาสันาท�กศาสันา เราจะพิบความืเห@นท��เก��ยวข/องก�บการเมื�องอย'างใกลี่/ช้�ด"4 แลี่ะด/วยพิ�$นความืค�ดเช้'นว'าน�$ เราจะได/ศ6กษาความืสั�มืพิ�นธิ9ของศาสันา

แลี่ะระบบความืเช้��อท��มื�ผ่ลี่ต'อความืค�ดทางการเมื�อง ในท��น�$ค�อความืสั�มืพิ�นธิ9ของศาสันาพิ�ทธิแลี่ะ ระบบความืเช้��อในเร��องต'างๆท��มื�อย4'ในสั�งคมื ก�บความืค�ดทางการเมื�องของสั�งคมืไทย

แนวค�ดเก��ยวก�บพิ�ทธิศาสันาท��มื�อย4'ในสั�งคมืไทยพิ�จารณาได/เป%น ๒ ประเด@นใหญ'ๆ ค�อ๑. ในฐานะท��เป%นระบบความืค�ด แลี่ะโลี่กท�ศน9 แบ'งออกได/เป%น ๒ ระด�บ ค�อ

ก. พิ�ทธิธิรรมื มื�'งเน/นในด/านโลี่ก�ตตระ มื�พิระน�พิพิานเป%นจ�ดมื�'งหมืาย เป%น พิ�ทธิศาสันาในแง'การปฎี�บ�ต� อาจเร�ยกได/ว'าเป%น พิ�ทธิศาสันาตามืค"าสัอนในพิระไตรปGฎีก

(Canonical Buddhism)ข. พิ�ทธิศาสันาของช้าวบ/าน (Folk Buddhism) ค�อความืเช้��อใน

เร��องบาปบ�ญ ท"าด�ได/ด� ผ่�สัางเทวดา มื�ท�$งอ�ทธิ�พิลี่ของศาสันาพิราหมืณ9 แลี่ะ คต�ความืเช้��อในสั��ง เหน�อธิรรมืช้าต� แลี่ะเร��องไสัยศาสัตร9 เป%นพิ�ทธิศาสันาในแง'ความืเช้��อ สัะท/อนอย4'ในร4ปของโลี่กท�ศน9

แลี่ะในแง'ของว�ฒนธิรรมืประเพิณ� ปรากฎีให/เห@นได/ในช้�ว�ตประจ"าว�น

๒. พิ�ทธิศาสันาในฐานะท��เป%นสัถาบ�นสั�งคมื โดยมื�บ�คลี่ากร ค�อ พิระสังฆ์9 ซ์6�งในความืเป%น จร�งก@ไมื'ได/เป%นพิระอร�ยสังฆ์9ท�กองค9 หากแต'เป%น "ลี่4กช้าวบ/าน" ซ์6�งสั'วนใหญ'ได/เข/ามืาบวช้ในระยะ

เวลี่าช้'วงหน6�ง มื�การจ�ดต�$งอย'างเป%นสัถาบ�น ร4 /จ�กก�นในนามืว'า คณะสังฆ์9ไทย5 แมืกซ์9 เวเบอร9 (Max Weber) เคยมื�ความืเห@นว'า พิ�ทธิศาสันาเป%นเร��อง "เหน�อโลี่ก"

(unworldly หร�อ other-worldly) แลี่ะไมื'เก��ยวข/องก�บการเมื�อง น�กว�ช้าการ บางคนย�งมื�ความืเห@นด/วยว'า พิ�ทธิศาสันามื�ลี่�กษณะ "ต'อต/านการเมื�อง" (anti-

political) แต'ในความืเป%นจร�งแลี่/ว พิ�ทธิศาสันาไมื'ว'าจะเป%นในประเทศไทย หร�อในประเทศ ไหนๆ ลี่/วนมื�สั'วนสั�มืพิ�นธิ9ก�บการเมื�องมืาก เพิราะหลี่�กฐานทางประว�ต�ศาสัตร9ก@ย�นย�นมืาเช้'นน�$น

สั�งคมืของพิระสังฆ์9 ต�$งแต'สัมื�ยพิ�ทธิกาลี่เป%นต/นมืาแลี่/ว ก@ได/สัะท/อน หร�อสัามืารถกลี่'าวได/ด/วยว'า ได/ร�กษาร4ปแบบการปกครองแบบสัาธิารณร�ฐของอ�นเด�ยโบราณเอาไว/6 แลี่ะต/นแบบการ

ปกครองคณะสังฆ์9ไทยก@มืาจากร4ปแบบการบร�หารราช้การแผ่'นด�นของไทยด/วย หร�อในย�คหน6�ง กษ�ตร�ย9ลี่�งกาก@เคยช้�กช้วนประช้าช้นให/ต'อสั4/ก�บพิวกทมื�ฬ โดยอาศ�ยพิ�ทธิศาสันาเป%นแรงบ�นดาลี่ใจ

ย��งในประเทศพิมื'า พิ�ทธิศาสันาเป%นค"าอธิ�บายท��เหมืาะสัมืมืากในเร��องการต'อสั4/ของคนพิมื'าก�บ อ"านาจการปกครองอาณาน�คมืของอ�งกฤษ แมื/เมื��อไมื'นานมืาน�$ ในสั�งคมืไทย ก@ได/มื�การอ/างพิ�ทธิ

ศาสันาเพิ��อใช้/ต'อต/านลี่�ทธิ�คอมืมื�วน�สัต9 แลี่ะมื�การศ6กษาหลี่�กพิ�ทธิศาสันาแลี่ะใช้/คณะสังฆ์9เป%นสั��อสั'ง เสัร�มืการพิ�ฒนาประเทศ เป%นต/น 7

ในประเด@นท��เก��ยวก�บพิ�ทธิศาสันาแลี่ะพิระมืหากษ�ตร�ย9 ช้าวพิ�ทธิโดยท��วไปมื�ความืเช้��ออย4'ว'า สัถาบ�น พิระมืหากษ�ตร�ย9เก�ดข6$นด/วยข/อตกลี่งพิ�$นฐานระหว'างประช้าช้นแลี่ะผ่4/ปกครองว'า ผ่4/ปกครองมื�หน/า

ท��จะต/องสัร/างสัว�สัด�ภาพิความืปลี่อดภ�ย แลี่ะต/องด4แลี่ประช้าช้นไมื'ให/อดอยาก ต/องร�บผ่�ดช้อบแมื/ กระท��งต'อสัภาวะของธิรรมืช้าต� ไมื'ให/เก�ดสัภาพิท��เร�ยกว'า "ฝนฟKาไมื'ตกต/องตามืฤด4กาลี่" ข6$น เพิ��อ

ท��ประช้าช้นจะได/ประกอบสั�มืมืาอาช้�วะได/โดยปกต� แลี่ะเพิ��อท��ประช้าช้นจะได/มื�โอกาสัปฏ�บ�ต�ตนตามื ค"าสัอนทางพิ�ทธิศาสันาได/โดยสัะดวกในท��สั�ด8

ด/วยการท"าหน/าท��สัร/างสัภาวะการด"าเน�นช้�ว�ตของประช้าช้นให/ด� สัร/างสัภาวะในสั�งคมืให/เหมืาะแก' การท��ประช้าช้นจะได/ประพิฤต�ปฏ�บ�ต�ธิรรมืเพิ��อบรรลี่�พิระน�พิพิาน ก@ได/มื�การโยงความืค�ดไปว'าพิระ

มืหากษ�ตร�ย9ก@ค�อ พิระโพิธิ�สั�ตว9 หร�อผ่4/ท��ก"าลี่�งสัะสัมืบารมื�เพิ��อเป%นพิระพิ�ทธิเจ/า ความืเช้��อเร��องพิระ โพิธิ�สั�ตว9เช้'นน�$ท"าให/เก�ดการอ/างความืช้อบธิรรมืทางการเมื�องข6$นในสั�งคมืไทยว'า พิระมืหากษ�ตร�ย

หร�อผ่4/ปกครองต/องมื�หน/าท��บ"าร�งความืสั�ขให/แก'ประช้าช้น9 นอกจากน�$ย�งมื�ความืเช้��อในหมื4'ช้าว พิ�ทธิไทยโดยท��วไปว'า ช้'วงเวลี่าปLจจ�บ�นอย4'ในย�คสัมื�ยท��เร�ยกว'า "กลี่�ย�ค" แลี่ะก'อนท��ย�คพิระศร�อา ร�ย9อ�นเป%นย�คอ�ดมืคต� (Utopia) ของคนไทยจะมืาถ6งน�$น จะมื�ผ่4/มื�อ"านาจหร�อมื�บ�ญจ�ต�ลี่งมืามืา

ปราบปรามืย�คเข@ญความืย�'งยากว� 'นวายต'างๆ ท��เก�ดข6$นในช้'วงท/ายของกลี่�ย�ค แลี่ะจะปกครองท"าให/ สั�งคมืสังบสั�ขเสั�ยก'อน หร�ออาจเร�ยกได/ว'า เป%นย�คท��มื� "อ�ศว�นข��มื/าขาว" 10

แนวความืค�ดเร��องพิระศร�อาร�ย9น�$แพิร'หลี่ายมืาจากพิระมืาลี่�ยสั4ตร ซ์6�งเลี่'าถ6งพิระมืาลี่�ย ผ่4/เป%นพิระ อรห�นต9ท��ได/ท'องเท��ยวไปในแดนสัวรรค9แลี่ะนรก แลี่ะเคยได/เฝKาพิระศร�อาร�ย9บนสัวรรค9แลี่ะสัอบถามื

พิระองค9ว'าต/องท"าอย'างไรบ/าง จ6งจะได/มืาเก�ดในย�คพิระศร�อาร�ย9 แลี่ะได/สันทนาด/วยเร��องความืเป%น ไปของอนาคต คนไทยร4 /จ�กเร��องของพิระมืาลี่�ยน�$ด� เพิราะว'าแต'เด�มืมืามื�การสัวดพิระมืาลี่�ยสั4ตรใน

งานแต'งงานแลี่ะในงานศพิก�นโดยท��วไป สั'วนเร��อง "อ�ศว�นข��มื/าขาว" น�$นก@ได/แนวค�ดจากศาสันาพิราหมืณ9 ในเร��องนารายณ9สั�บปาง โดยใน

ปางท�� ๑๐ ซ์6�งเป%นปางสั�ดท/ายของพิระนารายณ9น�$น พิระนารายณ9จะอวตารลี่งมืาเป%นบ�ร�ษข��มื/าขาว ช้��อ ก�ลี่ก� แลี่ะจะลี่งมืาในโลี่กเพิ��อท"าการปราบย�คเข@ญในโลี่กน�$

แนวความืค�ดในพิ�ทธิศาสันาท��เก��ยวก�บกฏแห'งกรรมื แลี่ะการสัะสัมืบารมื� ได/โยงไปถ6งเร��อง "ผ่4/มื�บ�ญ" หร�อเร�ยกในภาษาช้าวบ/านสั�$นๆว'า "ผ่�บ�ญ" ซ์6�งจะเป%นผ่4/ท��อย4'ในฐานะท��เหน�อกว'าคนอ��นๆ ได/

ร�บความืยกย'องเคารพิน�บถ�อ จะเป%นผ่4/ปราบย�คเข@ญต'างๆท��เก�ดข6$นในสั�งคมืแลี่ะในโลี่ก แลี่ะจะเป%นผ่4/ มื�สั�ทธิ�Mท��จะปกครองคนอ��นๆ ประช้าช้นในระด�บช้าวบ/านท��วไปมื�แนวโน/มืท��จะเช้��อเร��อง "ผ่4/มื�บ�ญ"

หร�อ "ผ่�บ�ญ" น�$อย'างจร�งจ�ง เพิราะนอกจากจะได/แนวความืค�ดน�$มืาจากทางพิ�ทธิศาสันาแลี่/ว ย�งมื� เร��องน�$แทรกอย4'ในต"านานแลี่ะพิงศาวดารท��วไปอ�กด/วย11

ในประเด@นท��เก��ยวก�บโครงสัร/างของร�ฐ ช้าวพิ�ทธิท��วไปมื�ความืค�ดเร��องจ�กรวาลี่แลี่ะภาพิของ จ�กรวาลี่ว'า จ�กรวาลี่มื�ศ4นย9กลี่างค�อ เขาพิระสั�เมืร� แวดลี่/อมืด/วยมืหาสัมื�ทรใหญ'แลี่ะทว�ปท�$งสั�� คน

ไทยได/ภาพิของจ�กรวาลี่จากหน�งสั�อไตรภ4มื�พิระร'วง แลี่ะร4 /จ�กภาพิน�$มืาต�$งแต'สัมื�ยสั�โขท�ยแลี่/ว ศ4นย9กลี่างของร�ฐ ซ์6�งจ"าลี่องแบบของจ�กรวาลี่มืาก@ค�อ พิระมืหากษ�ตร�ย9 พิร/อมืด/วยพิระราช้บ�ลี่ลี่�งก9

ซ์6�งประด�ษฐานอย4'ภายใต/พิระมืหาเศวตรฉ�ตร สัถาปLตยกรรมืต'างๆในพิระราช้ว�งแลี่ะในว�ดก@มื� ลี่�กษณะท��สัะท/อนแนวค�ดน�$ กลี่'าวค�อ ศ4นย9กลี่างจะอย4'สั4งสั�ด แลี่ะแวดลี่/อมืด/วยบร�วาร ในปLจจ�บ�น

แนวความืค�ดน�$ย�งไมื'เปลี่��ยนแปลี่ง ค'อนข/างอย4'คงท�� แลี่ะแสัดงออกในทางโครงสัร/างสั�งคมืด/วย หมืายถ6งในเร��องช้นช้�$นของสั�งคมื ระบบอาว�โสั หร�อการท��ห�วหน/าหร�อผ่4/น"าช้อบท��จะมื�บร�วาร

แวดลี่/อมื เป%นต/น ตลี่อดไปจนถ6ง "ค'าน�ยมื" ท��ผ่4กพิ�นธิ9ก�บโครงสัร/างสั�งคมืในลี่�กษณะด�งกลี่'าวด/วย

๒. บร�บททางว�ฒนธิรรมื แลี่ะประสับการณ9ทางประว�ต�ศาสัตร9 โดยเฉพิาะอย'างย��ง ในประเด@นท��เป%นผ่ลี่ต'อท�ศนะของคนไทยท��มื�ต'อโลี่กภายนอก

ในแง'ของบร�บททางว�ฒนธิรรมืของสั�งคมืไทย พิบว'าคนไทยต�$งช้�มืช้น บ/านเมื�อง แลี่ะบ/านเร�อน ของตนอย4'ในบร�เวณท��เร�ยกว'า "ฝL� งทะเลี่เอเซ์�ย" จ�ดได/ว'ามื�สั�งคมืแบบช้าวน"$า ค�ออย4'แบบสัะเท�นน"$า

สัะเท�นบก หร�อลี่อยอย4'ในน"$าใกลี่/ฝL� ง แมื/ในสัมื�ยร�ช้กาลี่ท�� ๑- ๔ คนไทยก@ย�งอาศ�ยอย4'ในบ/านซ์6�งเป%น เร�อนแพิอย4'ในน"$า การมื� "สั�งคมืน"$า" ท"าให/พิบสั�ญลี่�กษณ9น"$าอย4'ท� �วไปในว�ฒนธิรรมืไทย ไมื'ว'าใน

ระด�บท��เก��ยวข/องก�บพิระมืหากษ�ตร�ย9หร�อในระด�บช้าวบ/าน12 ท��ช้�$ประเด@นในเร��องน�$ ก@เพิ��อจะสั��อว'า คนไทยน�$นมื�สั�ญช้าตญาณท��ผ่4กพิ�นธิ9ก�บน"$ามืาต�$งแต'แรกแลี่/ว แลี่ะอย'างมืากเสั�ยด/วย แลี่ะท"าให/คน

ไทยไมื'เป%นศ�ตร4ก�บเทคโนโลี่ย��หร�อบ�คคลี่ท��มืาจากทางน"$า จากบร�บททางว�ฒนธิรรมืด�งกลี่'าวข/างต/น คนไทยจ6งสันใจท��จะห�นหน/ามืองออกสั4'ทะเลี่เสัมือ แลี่ะ

ความืเจร�ญร� 'งเร�องสั'วนหน6�งของสั�โขท�ย แลี่ะโดยเฉพิาะของกร�งศร�อย�ธิยาก@ได/จากการค/าขายท��มืา จากทางทะเลี่ ไทยเองได/ย/ายศ4นย9กลี่างของตนเข/าหาทะเลี่มืากย��งข6$น ย��งในร�ช้สัมื�ยของสัมืเด@จ

พิระเจ/ากร�งธินบ�ร� ทะเลี่ย�งมื�บทบาทมืากในสังครามืก4/ช้าต� เพิราะเมื��อใกลี่/เสั�ยกร�งฯน�$น พิระองค9ทรง ต�ฝOาพิมื'าจากกร�งศร�อย�ธิยาไปทางห�วเมื�องช้ายทะเลี่ด/านท�ศตะว�นออกเฉ�ยงใต/ ไปต�$งมื��นท��เมื�อง

จ�นทบ�ร� แลี่ะยกท�พิเร�อเข/าทางปากแมื'น"$า ต�เอาเมื�องธินบ�ร�เร��อยไปจนถ6งกร�งศร�อย�ธิยา ต'อมืาก@ ทรงได/ร�บการสัน�บสัน�นจากช้าวจ�นเช้�$อสัายแต/จ�Pวท��อพิยพิทางทะเลี่เข/ามืาในไทย เป%นต/น บร�บททาง

ว�ฒนธิรรมืแลี่ะประสับการณ9ทางประว�ต�ศาสัตร9ข/อน�$ของไทย ท"าให/คนไทยให/ความืสันใจแลี่ะเอาใจใสั' ต'อสั��งต'างๆท��มืาทางทะเลี่เสัมือ

ในแง'ของประสับการณ�ทางประว�ต�ศาสัตร9น�$น ช้าวย�โรปช้าต�แรกท��เข/ามืาในไทยค�อโปรต�เกสั ซ์6�งเด�นทางมืาท��กร�งศร�อย�ธิยาเมื��อพิ.ศ. ๒๐๖๐ ในป*ต'อมืา ไทยก@ได/ให/สั�ทธิ�Mช้าวโปรต�เกสัในการต�$ง

ถ��นฐาน ท"ามืาค/าขายแลี่ะเผ่ยแผ่'ศาสันา ตลี่อดจนปฏ�บ�ต�ศาสันก�จตามืความืเช้��อของตนได/อย'าง อ�สัระ โดยแลี่กก�บเทคโนโลี่ย��ท�นสัมื�ยท��คนไทยพิร/อมืท��จะเร�ยนร4 / นอกจากช้าวโปรต�เกสัแลี่/ว ก@ย�งมื�

ช้าวตะว�นตกช้าต�อ��นๆเข/ามืาในไทยอ�ก รวมืท�$งช้าวตะว�นออกเช้'นช้าวญ��ป�Oน แลี่ะช้นช้าต�อาหร�บ ไทย ได/มื�คณะท4ตเด�นทางไปย�โรปมืาต�$งแต' พิ.ศ. ๒๑๕๒ ประโยช้น9สั4งสั�ดท��คนไทยในท�กระด�บจะได/ร�บ

จากท'าท�อ�นเป%นมื�ตร แลี่ะจากการคบค/าสัมืาคมืก�บช้าวต'างประเทศ ค�อ การท��คนไทยได/สั�มืผ่�สัแลี่ะ ร4 /จ�กก�บว�ธิ�ค�ด ความืร4 /สั6กน6กค�ดแลี่ะโลี่กท�ศน9ตามืมื�มืมืองของคนจากอ�กว�ฒนธิรรมืหน6�ง ซ์6งต'างไป

จากตนเอง โดยท��วไป คนไทยปฏ�บ�ต�ก�บฝร��งแลี่ะโลี่กภายนอก หร�ออาจกลี่'าวได/ว'า คนไทยปฏ�บ�ต�ก�บ "ความืเป%น

อ��น" อย'างใจกว/าง ให/ความืยอมืร�บ แมื/จะในความืเป%นจร�ง ไทยอาจจะเคยมื�ปLญหาในการมื�ความื สั�มืพิ�นธิ9ก�บคนบางช้าต� เช้'น อ�งกฤษแลี่ะฮอลี่�นดา ในร�ช้สัมื�ยของสัมืเด@จพิระนารายณ9มืหาราช้ แต'

ไทยก@ไมื'เคยปGดต�วเองจากโลี่กภายนอกถ6งข�$นท��จะเร�ยกว'าเป%น "การปGดประเทศอย'างสั�$นเช้�ง" ในปลี่ายสัมื�ยของกร�งศร�อย�ธิยา เมื��อพิมื'ามื�ก"าลี่�งเข/มืแข@งข6$น ได/ยกกองท�พิเข/ามืาต�ไทย สั'วนไทย

ถ6งคราวท��จะต/องเสั��อมืถอยลี่งบ/างแลี่/ว หลี่�งจากท��กร�งศร�อย�ธิยาได/เป%นเมื�องหลี่วง เป%นศ4นย9กลี่าง ความืเจร�ญร� 'งเร�อง เป%นแหลี่'งสัะสัมือารยธิรรมืศ�ลี่ปว�ช้าการต'างๆมืาช้/านานเก�นกว'า ๔๐๐ ป*13

กองท�พิพิมื'าได/ท"าลี่ายกร�งศร�อย�ธิยาลี่งเสั�ยอย'างย'อยย�บ เป%นการเสั�ยบ/านเสั�ยเมื�องให/แก'กองท�พิ ท��เข/ามืาปลี่/นสัดมืภ9 แลี่ะท"าลี่ายแย'งช้�งเอาทร�พิย9สั�นมื�ค'าท�กอย'าง แมื/กระท��งการเผ่าพิระพิ�ทธิ ร4ปลี่อกเอาทองค"า ปลี่/นเอาเสัมื�อนหน6�งว'า ตนเองไมื'ได/เป%นพิ�ทธิศาสัน�กช้น กร�งศร�อย�ธิยาซ์6�งคร�$ง

หน6�งเคยเป%น "เมื�องฟKาอมืร" ต/องอย4'ในสัภาพิบ/านแตกสัาแหรกขาด พิระมืหากษ�ตร�ย9แลี่ะสัมืาช้�ก

ในพิระราช้วงศ9ถ4ก "ป4Kย�$ป4Kย"า" แลี่ะถ4กบ�งค�บน"าพิาต�วไปพิมื'าด/วย คนไทยเวลี่าน�$นต/องอย4'ในความื ร4 /สั6กขาดท��พิ6�งทางจ�ตใจอย'างสั4ง แต'ก@ต/องด"ารงตนให/รอด จ6งรวบรวมืก�นเป%นหมื4' เป%นกRกเป%นเหลี่'า

เคราะห9ด�ท��พิระยาตากท"าการก4/ช้าต� แลี่ะได/ให/ "ศ4นย9กลี่างใหมื'" แก'คนไทยได/โดยรวดเร@ว ซ์6�ง หมืายความืว'า โลี่ก(แลี่ะจ�กรวาลี่)ของคนไทยได/กลี่�บค�นสั4'สัภาวะปกต�ด�งเด�มื

แลี่ะเพิราะสั�งคมืไทยก"าลี่�งอย4'ในภาวะก'อร'างสัร/างต�วใหมื'หลี่�งจากกร�งแตก คนไทยจ6งมื�ความืร4 /สั6ก เป%นมื�ตรก�บท�กช้าต�ท��ผ่'านเข/ามืาในโลี่กใหมื'ของไทย แลี่ะพิยายามืเก@บเอาสั��งท��ด�จากต'างช้าต�ไว/ ด/วย

เหต�น�$ในช้'วงต/นของสัมื�ยร�ตนโกสั�นทร9 คนไทยจ6งมื�ภาวะของจ�ตใจท��พิร/อมืจะเผ่ช้�ญก�บสั��งใหมื'แลี่ะ สั��งต'างๆ โดยเฉพิาะก�บ "ความืเป%นอ��น" ได/ด/วยความือดทน14

เมื��อกร�งร�ตนโกสั�นทร9มื�ความืมื��นคงมืากข6$น แลี่ะเพิราะอย4'ในท"าเลี่ท��เหมืาะสัมื ไมื'นานน�กก@มื�ช้�มืช้น ต'างช้าต�อาศ�ยอย4'ท��กร�งเทพิฯมืากมืายหลี่ายกลี่�'มื บ/างก@เข/ามืาด/วยเหต�ผ่ลี่ทางการเมื�อง บ/างก@มื�

เหต�ผ่ลี่ว'าหน�สังครามื บ/างก@เข/ามืาอย4'ด/วยเหต�ผ่ลี่ทางเศรษฐก�จ หร�อเด�นทางเข/ามืาค/าขาย การท��มื� คนหลี่ายเช้�$อช้าต� หลี่ายภาษา หลี่ายศาสันา แลี่ะหลี่าย "โลี่กท�ศน9" เข/ามืาอย4'ท��เมื�องหลี่วงใหมื'ของ

ไทยเช้'นน�$ ท"าให/กร�งเทพิฯมื�ลี่�กษณะทางกายภาพิเป%นมืหานคร (metropolis) แลี่ะสัภาพิ ทางจ�ตว�ญญาณของผ่4/คนในเมื�องหลี่วงก@มื�แนวโน/มืท��จะเป%นแบบสัากลี่ ปราศจากอ�ปาทานย6ดมื��น

ในช้าต�หร�อเช้�$อช้าต�อย'างร�นแรง เป%นผ่4/มื�ใจกว/าง ( อย'างท��เร�ยกว'า cosmopolitan) ผ่ลี่ ท��เก�ดข6$นค�อ คนไทยในเมื�องหลี่วงจะมื�โลี่กใหมื' ( "โลี่ก" ในท��น�$ หมืายถ6ง โลี่ก ในแง'

ของ cosmological sense) โดย "โลี่กใหมื'" ของคนไทยเป%น "โลี่กท��ไมื'มื� ศ4นย9กลี่าง โลี่กท��ท�กประเทศมื�ความืสั"าค�ญเท'าเท�ยมืก�น" แลี่ะ "เป%นโลี่กท��มื�พิ�$นฐานอย4'บนความื

เป%น 'จร�ง' ตามืสัายตาแลี่ะประสับการณ9ในช้�ว�ต" 15 โดยสัร�ป " ประเทศไทยในคร�สัตศวรรษท�� ๑๙ แลี่ะท�� ๒๐ (ซ์6�งก"าลี่�งจะต/องเผ่ช้�ญก�บความื

เปลี่��ยนแปลี่งท��ถ4กกระท"ามืาจากภายนอก กลี่'าวค�อจากลี่�ทธิ�ลี่'าอาณาน�คมืของช้าต�มืหาอ"านาจตะว�นตกน�$น) ไมื'ได/มื�ความืร�งเก�ยจต'อคนต'างช้าต�ต'างภาษา แลี่ะเปGดกว/างต'ออ�ทธิ�พิลี่ท��จะมืาจากภายนอก" 16

๓. สัมื�ยลี่'าอาณาน�คมื : การเปลี่��ยนแปลี่งด/านโลี่กท�ศน9แลี่ะการสัร/างความืท�นสัมื�ย เหต�ท��ไทยรอดพิ/นจากการท��ต/องตกเป%นอาณาน�คมืของช้าต�มืหาอ"านาจตะว�นตกมืาได/น�$น ได/มื�ผ่4/

ศ6กษาพิยายามือธิ�บายไว/เป%นหลี่ายประเด@น บ/างก@พิ�จารณาถ6งภ4มื�ร�ฐศาสัตร9ของไทยว'าเหมืาะสัมืท��จะ เป%น "ร�ฐก�นช้น" บ/างก@อธิ�บายว�ธิ�การด"าเน�นนโยบายต'างประเทศของไทยในลี่�กษณะท��เร�ยกได/ว'า

"ลี่4'ตามืลี่มื" หร�อในลี่�กษณะท��เป%นการสัร/างด�ลี่ยอ"านาจ หร�อในลี่�กษณะท��เร�ยกได/ว'า "ยอมืเสั�ย สั'วนน/อย เพิ��อร�กษาสั'วนใหญ'" ซ์6�งตรงตามืคต�ธิรรมืทางพิ�ทธิศาสันา ท��ว'า "ยอมืเสั�ยสัลี่ะอว�ยวะ

เพิ��อร�กษาช้�ว�ต ยอมืเสั�ยสัลี่ะช้�ว�ตเพิ��อร�กษาธิรรมื" บ/างก@เจาะลี่6กลี่งไปถ6งผ่ลี่ของการด"าเน�นว�เทโศบายในการน"าช้าวต'างประเทศมืาใช้/ในราช้การไทย

ในบทความืน�$ ขอน"าเสันอมื�มืมืองอ��นๆท��สั'งผ่ลี่ให/ไทยร�กษาเอกราช้เอาไว/ได/ แมื/เมื��อต/องตกอย4'ภายใต/การค�กคามืของมืหาอ"านาจตะว�นตกในย�คการแสัวงหาอาณาน�คมื

๑. มืหาอ"านาจตะว�นตกลี่/วนเข/ามืาทางทะเลี่ คนไทยเองสันใจแลี่ะมื�ความืระแวด ระว�งก�บสั��งท��มืาทางทะเลี่อย4'แลี่/ว ร4 /ซ์6$งถ6งภ�ยแลี่ะประโยช้น9ท��มืาทางทะเลี่ จ6งสัามืารถปร�บต�วปร�บท'าท�

ได/ท�นการ17๒. เมื��อสัมืาช้�กของสั�งคมืไทยในสั'วนท��มื�บทบาทในการต�ดสั�นใจอย4'ในสัภาพิ

พิร/อมืท��จะร�บแลี่ะปร�บต�ว ก@ท"าให/มื�ความืสัามืารถในการปร�บต�วต'อสัถานการณ9มืาก การปร�บท'าท� ของไทยน�$น มื�ท�$งในระด�บของอ�ดมืการณ9แลี่ะมืาตรการทางสั�งคมืการเมื�อง อย'างท��

Huntington เร�ยกว'า "defensive modernisation" 18 ซ์6�งหมืาย ถ6งการร�บสัร/างความืท�นสัมื�ยในเก�ดข6$นเอง เมื��อช้าต�ของตนก"าลี่�ง "ถ4กร�กราน"

๓. แมื/จะมื�ประเด@นแรกแลี่ะประเด@นท��สัองแลี่/ว แต'ถ/าไมื'มื� "การเตร�ยมืการ" ด/วยมืาตรการท��เหมืาะสัมืมืาก'อน ความืสั"าเร@จในประเด@นท��สัองจะเก�ดข6$นไมื'ได/เลี่ย หร�อถ/าจะมื�การใช้/

ก"าลี่�งบ�งค�บให/เก�ดความืท�นสัมื�ยข6$นในสั�งคมื ก@อาจจะก'อให/เก�ดการลี่'มืสัลี่ายของระบบศ�ลี่ธิรรมื ระบบค�ณค'า แลี่ะระบบความืเช้��อข6$นได/19

แต'อะไรเลี่'าจะเป%น "มืาตรการท��เหมืาะสัมื" ในการเผ่ช้�ญหน/าก�บการเปลี่��ยนแปลี่งข�$นมื4ลี่ฐานท�� ก"าลี่�งจะเก�ดข6$น จากการกระท"าจากภายนอก?

ประเทศไทยค'อนข/างจะโช้คด�ในเร��องผ่4/น"า ท��ลี่/วนมื�สั'วนเสัร�มืสัร/างความืพิร/อมืในด/าน ต'างๆให/แก'ประเทศแลี่ะประช้าช้นมืาโดยตลี่อด เร��มืท��สัมืเด@จพิระเจ/ากร�งธินบ�ร� พิระองค9ทรง

รวบรวมืผ่4/คนข6$นท"าการก4/บ/านเมื�อง สัร/างความืเข/มืแข@งภายใน ลี่ดกระแสัความืแตกแยกระหว'างช้�น น�มืภาคต'างๆ ทรงวางพิ�$นฐานร�ฐไทยย�คใหมื' เหมื�อนกระท"าร'างกายให/เก�ด ในร�ช้กาลี่ท�� ๑ หลี่�งจาก

ไทยช้นะพิมื'าในสังครามืเก/าท�พิแลี่/ว ก@ไมื'เคยมื�การศ6กสังครามืคร�$งสั"าค�ญในด�นแดนของไทยอ�ก เลี่ย เมื��อบ/านเมื�องสังบ ก@ได/ทรงวางรากฐานทางกฎีหมืายแลี่ะก�จการพิระศาสันา เหมื�อนท"าร'างกาย

ให/เต�บใหญ'แลี่ะเข/มืแข@งข6$น ร�ช้กาลี่ท�� ๒ ทรงสัร/างว�ฒนธิรรมืท��เคยลี่'มืสัลี่ายไปเมื��อปลี่ายสัมื�ย อย�ธิยาให/กลี่�บร� 'งเร�องข6$นมืาอ�ก เหมื�อนให/ว�ญญาณไทย แลี่ะความืร4 /สั6กภ4มื�ใจ กลี่�บค�นสั4'ร 'างกายท��

แข@งแรงแลี่/ว สั'วนร�ช้กาลี่ท�� ๓ ทรงพิอพิระท�ยท��จะค/าขาย สัร/างความืมื��งค��งแลี่ะมื��นคงทางเศรษฐก�จ เหมื�อนคนมื�ก"าลี่�งแลี่/ว ก@หาเง�นทองใสั'กระเปTาเก@บไว/ก�นไว/ใช้/ แลี่ะเมื��อมื�พิระราช้ทร�พิย9มืากข6$น ก@ได/

ทรงใช้/เง�นน�$นมืาปร�บปร�ง หร�อสัร/างบ/านแปงเมื�องเสั�ยใหมื' ให/มื�ความืมื��นคงถาวรย��งข6$น แลี่ะสั'วน หน6�งได/ทรงสัร/าง "มืหาว�ทยาลี่�ย" แห'งแรกของประเทศ ข6$นท��ว�ดพิระเช้ต�พินว�มืลี่มื�งคลี่ารามื เพิ��อ

ผ่ลี่ทางการศ6กษาของพิลี่เมื�องโดยท��วไปด/วย แลี่ะตลี่อดร�ช้กาลี่ท�� ๓ น��นเอง ขณะท��เจ/าฟKามืงก�ฏทรงผ่นวช้อย4'เป%นเวลี่าถ6ง ๒๗ พิรรษา

พิระองค9ก@ได/ทรงจ�ดต�$งคณะธิรรมืย�ต�กน�กายข6$น เร��องน�$หากมืองในบร�บททางประว�ต�ศาสัตร9แลี่ะ ว�ฒนธิรรมืของไทยแลี่/ว เท'าก�บเป%นการ "ปฏ�ว�ต�" ระบบความืค�ดแลี่ะโลี่กท�ศน9ไทยได/ในระด�บหน6�ง

ท�$งย�งมื�การเผ่ยแพิร'ความืค�ดใหมื'อย'างเป%นระบบ มื�ร4ปแบบการจ�ดต�$งเป%นองค9กรถาวร แลี่ะมื�การ ด"าเน�นงานอย'างต'อเน��อง โดยมื�หลี่�กการค�อ เพิ��อเป%นการยกระด�บของพิระพิ�ทธิศาสันาในไทยจาก

" ระบบความืเช้��อท��อาศ�ยศร�ทธิาอย'างไมื'ต/องมื�การต�$งค"าถามืแต'อย'างใดท�$งสั�$น ให/เป%นระบบความืเช้��อท��ต� $งอย4'บนรากฐานของความืมื�เหต�ผ่ลี่" ท�$งน�$โดยมื�เปKาหมืายเพิ��อท��จะปร�บต�วให/เข/าก�บ "ความืค�ดทางว�ทยาศาสัตร9ท��ก"าลี่�งมืาจากตะว�นตก" แลี่ะเพิ��อ "ปร�บบทบาทหน/าท��จากท��เคยมื�'งเน/นการ

สั��งสัอนเพิ��อให/ประช้าช้นห�นหน/าเข/าสั4'การด"ารงช้�ว�ตในว�ด ให/เป%นการมื�'งเน/นการสั��งสัอนประช้าช้นเพิ��อให/เก�ดความืเข/าใจร4 /แจ/ง" 20

ฉะน�$น เมื��อไทยจะต/องเผ่ช้�ญก�บย�คสัมื�ยของการลี่'าอาณาน�คมือย'างจร�งจ�งในร�ช้กาลี่ต'อมืา คนไทย สั'วนหน6�งในเมื�องหลี่วง ซ์6�งจะมื�บทบาทในการต�ดสั�นใจในเวลี่าต'อมืา เพิราะเป%นช้นช้�$นน"าของสั�งคมื

จ6งมื�ความืพิร/อมืในหลี่ายๆด/าน โดยเฉพิาะในแง'ของโลี่กท�ศน9แลี่ะท'าท�ในทางบวกต'อความื เปลี่��ยนแปลี่ง แลี่ะในด/านของสั�งคมืไทยเอง ".. เมื��อร�ช้กาลี่ท�� ๓ เสัด@จสัวรรคตในป*ค.ศ. ๑๘๕๑

น�$น พิระองค9ได/ลี่ะท�$งเมื�องสัยามืท��เข/มืแข@งไว/เบ�$องหลี่�ง ร�ฐบาลี่กลี่างมื�ความืมื��นคงข6$นมืาก หากเปร�ยบเท�ยบก�บเมื��อค.ศ. ๑๘๒๔(ป*ท��ทรงข6$นครองราช้ย9) ราช้อาณาจ�กรขยายพิ�$นท��กว/างใหญ'ข6$น

แลี่ะอย4'ภายใต/การควบค�มืท��ด�ข6$น กลี่'าวโดยสัร�ป บ/านเมื�องมื�ความืมื��นคงข6$นอย'างย��ง" 21 แลี่ะ ท��สั"าค�ญท��สั�ด ด/วยพิระว�สั�ยท�ศน9ท��กว/างไกลี่ ร�ช้กาลี่ท�� ๓ ได/เคยตร�สัเต�อนในท��ประช้�มืข�นนางขณะ

ใกลี่/เสัด@จสัวรรคตว'า " การศ6กสังครามืท�$งญวนแลี่ะพิมื'าเห@นจะไมื'มื�แลี่/ว จะมื�ความืย�'งยากอย4'ก@แต' ข/างพิวกฝร��ง ให/ระว�งให/ด� อย'าเสั�ยท�แก'เขาได/ การงานสั��งใดของเขาท��ค�ดประด�ษฐ9ข6$น ควรเร�ยนร4 /

เอาไว/ ก@ให/เอาอย'างเขา แต'อย'าให/เลี่��อมืใสัน�บถ�อไปท�เด�ยว" 22 ตลี่อดร�ช้สัมื�ยของร�ช้กาลี่ท�� ๔ ย�งคงมื�การสัร/างระบบความืเช้��อแลี่ะภาพิลี่�กษณ9ใหมื'ให/ก�บคนไทย ไมื'

เฉพิาะแต'ในราช้สั"าน�กแลี่ะในหมื4'ช้นช้�$นปกครอง แต'ในหมื4'พิสักน�กรท��วไปด/วย เพิ��อให/คนไทย สัามืารถปร�บแลี่ะร�บระบบความืเช้��อใหมื'ท��ก"าลี่�งเข/าสั4'สั�งคมืไทยได/23 โดยทรงทราบว'า ในทาง เศรษฐก�จไทยไมื'สัามืารถควบค�มืการค/าได/อย'างเด�มือ�กต'อไปแลี่/ว แลี่ะย'อมืจะต/องมื�การ

เปลี่��ยนแปลี่งโครงสัร/างเศรษฐก�จของประเทศเพิ��อให/ร�บก�บการเปลี่��ยนแปลี่งท��จะเก�ดจากสั�ญญา บาวร�ง ต�วอย'างของการให/การศ6กษาตามื "ระบบเหต�ผ่ลี่" อย'างใหมื' เช้'น เมื��อจะมื�ประกาศหร�อ

พิระราช้ก"าหนดต'างๆ ก@มื�กจะมื�การอ/าง "เหต�ผ่ลี่" น"าหน/าก'อนเสัมือ มื�การช้�$ประโยช้น9ท��ประช้าช้น จะได/ร�บถ/าหากปฏ�บ�ต�ตามื เช้'น ถ/าจะห/ามืท�$งซ์ากสั�ตว9ลี่งไปบนถนนแลี่ะในแมื'น"$าลี่"าคลี่อง ก@จะเร��มื

ด/วยการแสัดงเหต�ผ่ลี่ทางมืลี่ภาวะ ประโยช้น9ทางสั�ขอนามื�ย เหต�ผ่ลี่เร��องความืสัวยงามืของบ/าน

เมื�อง แลี่ะความืเป%นศ�ว�ไลี่ซ์9ให/เห@นจร�งก'อน แลี่/วจ6งจะประกาศห/ามืในท��สั�ด ไมื'มื�การเอาการลี่งโทษมืา กลี่'าวข4' เพิ��อให/ท"าตามื

สั��งท��เก�ดข/างต/นน�$ เร�ยกได/ว'าเป%นการเปลี่��ยนแปลี่งข�$นพิ�$นฐาน โดยเฉพิาะในแง'ของระบบค�ด ซ์6�งจะมื� ผ่ลี่กระทบต'อโลี่กท�ศน9ของประช้าช้นได/ การเปลี่��ยนแปลี่งเช้'นน�$นเป%นพิระราช้กรณ�ยก�จสั"าค�ญ

ประการหน6�งของร�ช้กาลี่ท�� ๔ แลี่ะมื�น�กว�ช้าการผ่4/หน6�งกลี่'าวถ6งผ่ลี่ของพิระราช้กรณ�ยก�จข/อไว/อย'าง น'าฟLงว'า " ด/วยการตอกย"$าถ6งค�ณค'าของประเพิณ�ไทย พิระบาทสัมืเด@จพิระจอมืเกลี่/าเจ/าอย4'ห�วทรง

ได/พิระราช้ทานความืร4 /สั6กเป%นหน6�งเด�ยวแลี่ะความืเช้��อมื��นแก'ประช้าช้นของพิระองค9 ในการท��จะต/อง เผ่ช้�ญหน/าก�บอนาคตอ�นไมื'แน'นอน แลี่ะผ่ลี่ของการกระท"าเช้'นน�$นท��เก�ดข6$นก@ค�อ การสัร/างความื

ร4 /สั6กให/เก�ดแก'ช้าต�ตะว�นว'า คนไทยเป%นคนท��มื�ความืศ�ว�ไลี่ซ์9 แลี่ะประเทศไทยก@เป%นประเทศศ�ว�ไลี่ซ์9 ประเทศหน6�งแลี่/ว แลี่ะในฐานะท��เป%นสัมืาช้�กของประช้าคมืท��มื�ความืศ�ว�ไลี่ซ์9 คนไทยสัมืควรจะได/ร�บ

ความืเคารพิ แลี่ะการปฏ�บ�ต�ด/วยความืเท'าเท�ยมืจากประเทศอ��นๆ เช้'นก�น แลี่ะในความืพิยายามืท��จะ พิ�สั4จน9ต'อช้าต�ตะว�นตกว'า ประเทศไทยเป%นร�ฐศ�ว�ไลี่ซ์9ร�ฐหน6�งน�$น พิระบาทสัมืเด@จพิระจอมืเกลี่/าเจ/า

อย4'ห�วทรงประสับความืสั"าเร@จในการท"าให/ประช้าช้นของพิระองค9เช้��อว'า สัยามืเป%นประเทศท��เข/มืแข@ง แลี่ะมื��นคง ซ์6�งมื�ศ�กยภาพิท��จะต�ดสั�นใจต'อพิ�ฒนาการของตนเองได/" 24

สัมืมื�ต�ว'า ถ/าร�ช้กาลี่ท�� ๔ จะไมื'ทรงกระท"าสั��งท��ได/กลี่'าวมืาแลี่/ว จะเก�ดอะไรข6$นก�บประเทศไทย? น�กว�ช้าการอ�กคนหน6�ง ซ์6�งได/ศ6กษาการเมื�องในระบบราช้การช้'วงห�วเลี่�$ยวห�วต'อของประเทศไทยย�ค

ใหมื'ไว/อย'างมืาก ได/แสัดงความืค�ดเห@นไว/อย'างน'าฟLงว'า " ท��จร�ง สัยามืก@อาจจะปฏ�เสัธิท��จะท"าให/เก�ด ความืเปลี่��ยนเช้'นน�$นก@ได/ สั'วนผ่ลี่นะหร�อ? ไมื'ต/องสังสั�ยเลี่ย ก@คงจะเป%นการปกครองของ

อาณาน�คมื ในกรณ�เช้'นน�$น การเปลี่��ยนแปลี่งท��จะต�ดตามืมืาก@คงจะต/องมืาจากผ่4/ปกครอง อาณาน�คมืช้าวย�โรป แต'จะไมื'ใช้'จากร�ฐบาลี่ของสัยามืเอง" 25

แลี่ะหากไมื'มื�การเตร�ยมืท��เหมืาะสัมืเช้'นน�$แลี่/ว ความืพิยายามืของร�ช้กาลี่ท�� ๕ ท��จะทรงน"าความืท�น สัมื�ยในด/านต'างๆมืาสั4'ประเทศแลี่ะสั�งคมืไทย ก@คงจะต/องประสับก�บการต'อต/านแลี่ะความืลี่/มืเหลี่ว

เป%นแน' นอกจากน�$ ต/องน�บว'าเป%นโช้คด�ของประเทศไทยท��ร �ช้สัมื�ยของร�ช้กาลี่ท�� ๕ ย��งย�นนานถ6ง ๔๓ ป* แลี่ะสัภาพิภายในประเทศก@มื�ความืมื��นคง มืากเพิ�ยงพิอท��ผ่4/น"าของสั�งคมืจะเผ่ช้�ญแลี่ะประคองต�ว

ท'ามืกลี่างความืเปลี่��ยนแปลี่ง แลี่ะอ�นตรายจากภายนอกด/วยความืเช้��อมื��น แลี่ะไมื'ต/องพิะว�กพิะวง ก�บสัถานการณ9ภายใน " ความืจงร�กภ�กด�ของประช้าช้น การท��สั�งคมืไมื'มื�ความืว� 'นวายเก�ดข6$น หร�อ

การท��ช้นช้�$นปLญญาช้นของสั�งคมืไมื'ได/ก'อกบฏข6$นต'อต/านความืเปลี่��ยนแปลี่งต'างๆ ปLจจ�ยเหลี่'าน�$ ลี่/วนท"าให/ผ่4/น"าของไทยมื�อ�สัรภาพิในระด�บท��หาไมื'ได/บ'อยน�ก ในการท��จะจ�ดการก�บว�กฤตการณ9อ�นมื�

สัาเหต�มืาจากช้าต�ตะว�นตก แลี่ะในอ�นท��จะก'อให/เก�ด การเปลี่��ยนแปลี่งภายใน ต'อไป." 26 แลี่ะ"การเปลี่��ยนแปลี่งภายใน" ท��เก�ดข6$นน�$ ก@เป%นพิระราช้กรณ�ยก�จท��สั"าค�ญท��สั�ดประการหน6�ง ของ

ร�ช้กาลี่ท�� ๕ การปกครองห�วเมื�องเป%นข/อว�ตกก�งวลี่ของร�ฐบาลี่ท��กร�งเทพิฯมืาก เพิราะเสั��ยงต'อการเข/า

แทรกแซ์งของช้าต�ตะว�นตก แลี่ะมื�ต�วอย'างในประเทศเพิ��อนบ/านหลี่ายคร�$งท��เหต�การณ9ข/อข�ดแย/ง ในระด�บท/องถ��นได/ลี่�กลี่ามืกลี่ายเป%นความืข�ดแย/งระหว'างประเทศ ฉะน�$นเมื��อว�นท�� ๑ เมืษายน พิ.ศ.

๒๔๓๕ พิระบาทสัมืเด@จพิระจ�ลี่จอมืเกลี่/าเจ/าอย4'ห�วจ6งได/มื�ประกาศจ�ดต�$งกระทรวงตามืระเบ�ยบบร�หาร แผ่'นด�นแบบใหมื' กระทรวงสั"าค�ญท��สั�ดกระทรวงหน6�งในเวลี่าน�$น ค�อ กระทรวงมืหาดไทย หน/าท��

หลี่�กของกระทรวงน�$เก��ยวข/องก�บก�บการจ�ดร4ปแบบการปกครองห�วเมื�องแลี่ะประเทศราช้ต'างๆ"... ในลี่�กษณะเด�ยวก�บของช้าต�ย�โรป โดยมื�เปKาหมืายสั"าค�ญค�อ การควบค�มืโดยสั'วนกลี่างท��เข/มื

แข@งข6$น แลี่ะเพิ��อความืเป%นอ�นหน6�งอ�นเด�ยวก�นของประเทศ" โดยให/มื�การจ�ดร4ปแบบการปกครอง ตามืแบบของ "การบร�หารอาณาน�คมืของอ�งกฤษในพิมื'าแลี่ะในมืลี่าย4" 27 ซ์6�งหากจะพิ�จารณา

ในเน�$อหาท��แท/จร�งแลี่/ว คงจะไมื'ผ่�ดมืากน�ก ถ/าจะกลี่'าวว'า กร�งเทพิฯได/ท"าให/ห�วเมื�องเหลี่'าน�$นกลี่าย เป%น "อาณาน�คมื" ของกร�งเทพิฯเสั�ยย��งกว'าเด�มื

๔. ปฏ�ก�ร�ยาท��มื�ต'อการเปลี่��ยนแปลี่ง โดยเฉพิาะท��มื�ค"าอธิ�บายอ�นสั�บเน��องมืาจากพิ�ทธิศาสันา

น�บต�$งแต'มื�การจ�ดระเบ�ยบการปกครองใหมื' ด/วยการด6งอ"านาจเข/าสั4'ศ4นย9กลี่างท��กร�งเทพิฯมืากข6$น ซ์6�งเท'าก�บเป%นการลี่ดอ"านาจของเจ/าเมื�องหร�อผ่4/น"าท/องถ��นในภ4มื�ภาค แลี่ะการจ�ดเก@บภาษ�อากร

โดยตรง ท�$งหมืดน�$ลี่/วนสั'งผ่ลี่ให/โครงสัร/างทางการเมื�องแลี่ะเศรษฐก�จของห�วเมื�องถ4กท"าลี่าย รวมื

ท�$งระบบศ�ลี่ธิรรมืแลี่ะว�ฒนธิรรมืของท/องถ��น ปLจจ�ยความืไมื'พิอใจท��ประกอบก�นท�$งทางการเมื�อง เศรษฐก�จ สั�งคมื ว�ฒนธิรรมื เช้'นน�$ ได/ก'อให/เก�ดเป%นปฏ�ก�ร�ยาต'อต/านร�ฐบาลี่กลี่างท��กร�งเทพิฯข6$น

ปฏ�ก�ร�ยาน�$เก�ดข6$นเพิราะ กระบวนการสัร/างความืท�นสัมื�ยได/เข/ามืากระทบว�ถ�ช้�ว�ตของผ่4/คนในท/อง ถ��น โดยไมื'ได/มื�การเตร�ยมืการทางระบบความืค�ดหร�อโลี่กท�ศน9ของผ่4/คนเหลี่'าน�$นมืาก'อน การ

เปลี่��ยนแปลี่งข�$นมื4ลี่ฐาน ซ์6�งเก�ดข6$นท��กร�งเทพิฯ ย�งไมื'ได/แผ่'มืาถ6งห�วเมื�องท��วพิระราช้อาณาจ�กร"ความืเป%นสัากลี่" (cosmopolitan) แลี่ะ "ความืร�บร4 /" อย'างใหมื' เก�ดข6$นเฉพิาะท��

กร�งเทพิฯ หร�อในหมื4'ช้นท��ใกลี่/ช้�ดแลี่ะเก��ยวข/องก�บช้นช้�$นผ่4/น"าเท'าน�$น ความืพิยายามืให/การศ6กษา อย'างใหมื'ย�งคงมื�ผ่ลี่ในระด�บท��จ"าก�ด แมื/ว'าจะเร��มืมื�การใช้/สั��อสั��งพิ�มืพิ9เข/ามืาช้'วยแลี่/วก@ตามื แต'ระบบ

การศ6กษาท��เปGดกว/างสั"าหร�บประช้าช้นท��วไปเพิ��งจะเร��มืข6$นในร�ช้กาลี่ท�� ๕ น��เอง กลี่'าวโดยสัร�ป สั"าหร�บช้าวบ/านแลี่ะผ่4/คนในห�วเมื�อง โลี่กท�ศน9แลี่ะระบบความืเช้��อของเขาเหลี่'าน�$นย�ง

คงเป%นไปเหมื�อนอย'างท��เคยเป%นมืาในอด�ต ไมื'เหมื�อนผ่4/คนในเมื�องหลี่วงแลี่ะในเขตปร�มืณฑลี่ของ เมื�องหลี่วง เพิราะพิวกเขาขาดประสับการณ9ทางประว�ต�ศาสัตร9 อย'างท��ผ่4/คนในสั'วนกลี่างได/ร�บมืา

ต�$งแต'ต/นกร�งร�ตนโกสั�นทร9 คงมื�แต'แนวค�ดเก��ยวก�บพิ�ทธิศาสันาแลี่ะผ่4/ปกครอง แลี่ะบร�บททางว�ฒนธิรรมืบางประการเท'าน�$นท��มื�ร 'วมืก�นในฐานะเป%นสัมืาช้�กของสั�งคมืไทยเด�ยวก�น

คต�ความืเช้��อของช้าวบ/านท��สั�บเน��องก�บพิ�ทธิศาสันา ท��ว'าในยามืท��เก�ดย�คเข@ญ (ทางสั�งคมืแลี่ะการเมื�อง) หร�อยามืท��ข/าวยากหมืากแพิง (ทางเศรษฐก�จ) แลี่/ว จะมื� "ผ่4/มื�บ�ญ" มืาปรากฏต�ว

เพิ��อช้'วยประช้าช้น ท"าให/เก�ดการต�ความืในแง'ของ "พิระผ่4/มืาโปรด" หร�อ "อ�ศว�นข��มื/าขาว" ได/ ง'าย แลี่ะผ่4/ท��กลี่'าวอ/างต�วเช้'นน�$น ก@จะมื�ความืช้อบธิรรมืท��จะได/ร�บการสัน�บสัน�น สั'วนระด�บของการ

อ/างความืช้อบธิรรมืก@มื�หลี่ายระด�บ ในระด�บสั4งก@จะอ/างถ6งความืเป%น "พิระผ่4/มืาปลี่ดปลี่'อย" หร�อ เป%นพิระศร�อาร�ย9เลี่ยท�เด�ยว หร�อในระด�บกลี่างลี่งมืา ก@อ/างต�วว'าเป%น "ท/าวธิรรมื�กราช้" หร�อใน

ระด�บช้าวบ/านลี่งมืาหน'อยก@จะอ/างว'าเป%น "ผ่4/มื�บ�ญ" ซ์6�งกร'อนลี่งเป%น "ผ่�บ�ญ" ในประว�ต�ศาสัตร9สั�งคมื- การเมื�องของไทยในพิ�ทธิศตวรรษท�� ๒๕ มื�การลี่�กฮ�อข6$นต'อต/านอ"านาจจากสั'วนกลี่างของช้าวนา/ ช้าวช้นบทท��เราร4 /จ�กก�นด�เพิ�ยง ๔ คร�$ง ค�อเมื��อ พิ.ศ. ๒๔๓๒ พิ.ศ. ๒๔๔๔/๕

พิ.ศ. ๒๔๔๕ แลี่ะ พิ.ศ. ๒๔๖๗ 28 การมื�ปฏ�ก�ร�ยาต'อต/านการเปลี่��ยนแปลี่งท�$ง ๔ คร�$ง นอกจาก จะมื�ประเด@นท��อ/างถ6งความืเช้��อในระด�บช้าวบ/านเร��อง "พิระผ่4/มืาโปรด" แลี่/ว ย�งมื�ประเด@นเร��องเช้�$อ

ช้าต�ท��แตกต'างก�นอ�กด/วย เพิราะห�วเมื�องหร�อด�นแดนในภ4มื�ภาคท��เก�ดปLญหาน�$ข6$นเหลี่'าน�$ ในแง'ของ ภ4มื�หลี่�งทางประว�ต�ศาสัตร9แลี่ะว�ฒนธิรรมืลี่/วนมื�ลี่�กษณะเป%นเสัมื�อนเมื�องข6$น หร�ออาณาน�คมืของ

กร�งเทพิฯท�$งสั�$น แลี่ะถ4กมืองว'ามื�เช้�$อช้าต� "เป%นอ��น" นอกเหน�อจากความืเป%นไทยการลี่�กข6$นต'อต/านในป*พิ.ศ. ๒๔๓๒ แลี่ะในป*พิ.ศ. ๒๔๔๕ เป%นปฏ�ก�ร�ยาของร�ฐประเทศราช้ในภาค

เหน�อ ค�อท��เช้�ยงใหมื'แลี่ะท��แพิร' ความืไมื'พิอใจไมื'ได/จ"าก�ดอย4'แต'ในหมื4'ช้นช้�$นปกครองท��เสั�ยประโยช้น9 เพิราะการปฏ�ร4ปการปกครองทางการเมื�อง แลี่ะทางการคลี่�ง แต'ย�งขยายต�วไปย�งช้าวนาท��ถ4กผ่ลี่ก

ระทบจากการเปลี่��ยนแปลี่งทางโครงสัร/างทางการเมื�องแลี่ะทางเศรษฐก�จด/วย สั'วนกรณ�ความืว� 'นวายในป*พิ.ศ. ๒๔๔๔/ ๕ แลี่ะป*พิ.ศ. ๒๔๖๗ เป%นปฏ�ก�ร�ยาต'อต/านของช้าวนาเช้�$อสัายไทย-ลี่าว

ในภาคตะว�นออกเฉ�ยงเหน�อต'อความืท�กข9ยากทางเศรษฐก�จ แลี่ะความืท��ต/องตกอย4'ใต/อ�ทธิ�พิลี่การ ปกครองของสั'วนกลี่างมืากข6$น รวมืท�$งกรณ�ความืต6งเคร�ยดทางสั�งคมืระหว'างช้นช้�$นปกครองแลี่ะ

ผ่4/อย4'ใต/ปกครอง โดยท��เหต�การณ9ในป*พิ.ศ. ๒๔๖๗ มื�ลี่�กษณะของการต'อสั4/ทางช้นช้�$นมืากกว'า เพิราะการเก@บภาษ�โดยช้นช้�$นปกครองแลี่ะสัถานการณ9ทางเศรษฐก�จน�$นร�นแรง หน�กหนาแสัน

สัาห�สัจนต/องเร�ยกร/องให/ท/าวธิรรมื�กราช้ หร�อพิระศร�อารย9เสัด@จมืาโปรด เพิ��อจะได/สัร/างโลี่กอ�น อ�ดมืสัมืบ4รณ9แลี่ะมื�แต'ความืสั�ขสับายให/เก�ดเป%นความืจร�งแก'พิวกเขาโดยเร@ว29

๕. การเปลี่��ยนแปลี่งในระบบค�ณค'าแลี่ะการแสัวงหาภาวะช้อบธิรรมืใหมื' ปฏ�ก�ร�ยาท��เก�ดข6$นในท/องถ��นต'างๆ แลี่ะกบฏผ่�บ�ญ พิ�จารณาในแง'หน6�งได/ว'ามื�ลี่�กษณะของความืค�ด

"ท/องถ��นน�ยมื" ท"าให/ผ่4/น"าประเทศต/องสัร/างแนวความืค�ดเร��อง "ช้าต�น�ยมื" ข�$นเพิ��อท"าให/ท�ก คนใน "ร�ฐช้าต�" ใหมื'ท��ร �ฐบาลี่ก"าลี่�งสัร/างข6$น ซ์6�งเร�ยกต'อมืาว'าประเทศไทย เพิ��อให/ประช้าช้นท�กคน

สั"าน6กถ6งความืเป%นไทย แลี่ะยอมืร�บในความืเป%นร�ฐไทยโดยสั'วนรวมื โดยไมื'ค"าน6งถ6งเช้�$อช้าต� ประเพิณ� ศาสันาหร�อภาษาท��แตกต'างก�นของแต'ลี่ะท/องถ��น

สั'วนในเมื�องหลี่วงหร�อในกลี่�'มืช้นช้�$นผ่4/น"าเอง ด/วยระบบการศ6กษาท��ขาดความืสั�มืพิ�นธิ9ก�บรากเหง/า เด�มื ด/วยการสั'งบ�ตรหลี่านแลี่ะข/าราช้การไปเร�ยนท��ย�โรปซ์6�งเร��มืมืาต�$งแต'ร�ช้กาลี่ท�� ๕ กลี่�'มื

"น�กเร�ยนนอก" น�$จะได/น"ามืาตรฐานใหมื'จากย�โรปมืาว�เคราะห9ว�จารณ9แลี่ะประเมื�นสัภาพิของสั�งคมื ไทย ซ์6�งผ่ลี่ก@ค�อความืไมื'พิอใจต'อสัถาบ�นเด�มืของสั�งคมืมืากข6$นท�กท� ประกอบก�บแนวค�ด

สั�งคมืน�ยมืเร��มืแพิร'หลี่ายมืากข6$นโดยท��วไปในหลี่ายๆประเทศ แลี่ะหลี่ายประเทศก@มื�การ เปลี่��ยนแปลี่งทางการเมื�องเก�ดข6$น สัถาบ�นการปกครองเด�มืของไทยถ4กมืองว'ามื�ความืใกลี่/ช้�ดก�บ

ระบบเศรษฐก�จแบบท�นน�ยมื จ6งร4 /สั6กว'าตกเป%นเปKาหมืายของการโจมืต�จากฝOายสั�งคมืน�ยมืด/วย ใน ร�ช้กาลี่ท�� ๖ มื�ความืพิยายามืมื�'งลี่ดความืต6งเคร�ยดอ�นเก�ดจากการท�� "กลี่�'มืห�วใหมื'" ซ์6�งจะเป%น

ก"าลี่�งสั"าค�ญของ "ช้นช้�$นกลี่าง" ในเวลี่าต'อมืา น"าว�ฒนธิรรมืใหมื'ของตะว�นตกเข/ามืา ไมื'ว'าจะเป%น ว�ฒนธิรรมืทางการเมื�อง ทางความืค�ดแลี่ะอ��นๆ จ6งมื�การใช้/หลี่�กของศาสันาพิ�ทธิซ์6�งเป%นบร�บททาง

ว�ฒนธิรรมืหลี่�กของสั�งคมืไทยเป%นแนวการต'อสั4/ แลี่ะมื�คณะสังฆ์9เป%นเคร��องมื�อ มื�ความืพิยายามืยก เอาประเพิณ�เด�มืมืาเป%นรากฐาน แลี่ะให/ค"าอธิ�บายท��จะก'อให/เก�ดภาวะอ�นช้อบธิรรมื(ใหมื')แก'ผ่4/

ปกครอง แลี่ะร�ช้กาลี่ท�� ๖ ก@ได/ทรงช้�$ให/เห@นว'า ประเพิณ�แลี่ะว�ธิ�ค�ดของเด�มืของช้าต�ไทยน�$นมื�แลี่ะด� อย4'แลี่/ว ไมื'จ"าเป%นต/องร�บหร�อช้��นช้มืว�ฒนธิรรมืจากภายนอก เช้'นเศรษฐก�จแบบสั�งคมืน�ยมื หร�อ

ร4ปแบบการปกครองท��ท�กคนมื�ความืเสัมือภาคก�น(ประช้าธิ�ปไตย) พิระองค9ทรงย"$าท�ศนะข/างต/น โดยผ่'านสั��อทางศ�ลี่ป มื�การลี่ะคร แลี่ะวรรณกรรมืเป%นต/น เช้'นเร��องพิระร'วง เพิ��อแสัดงว'า

ประช้าธิ�ปไตยแบบไทยมื�อย4'แลี่/วในสั�งคมืไทยโบราณ เร��องท/าวแสันปมื เพิ��อแสัดงความืย��งใหญ'ของ อาณาจ�กรอย�ธิยา หร�อมื�การเข�ยนบทความืในลี่�กษณะ "ช้าต�น�ยมื" เร��องต'างๆ รวมืท�$งมื�การ

ต�ความืพิ�ทธิศาสันาในแนวใหมื'บวกก�บความืค�ดช้าต�น�ยมื จนเก�ดค"าพิ4ดว'า เป%นคนไทยต/องเป%นช้าว พิ�ทธิ30 น�กว�ช้าการท'านหน6�งได/สัร�ปว'า ในประเด@นท��เก��ยวก�บพิ�ทธิศาสันา ร�ช้กาลี่ท�� ๖ ต/องการสั'ง

"สัาร" ผ่'านสั��อต'างๆไปย�งพิสักน�กรของพิระองค9 ๔ ประการค�อ " หน6�ง ช้าวพิ�ทธิท��ด�จะเป%น ประช้ากรท��มื�ศ6ลี่ธิรรมื แลี่ะเป%นก"าลี่�งสั"าค�ญของประเทศ สัอง ร�ฐท��มื�(ประช้ากรท��มื�)ศ�ลี่ธิรรมืจะมื�

ความืเข/มืแข@งแลี่ะสัามืารถแข'งข�นก�บช้าต�อ��นๆได/ สัามื อย'างน/อยสั"าหร�บคนไทย ศาสันาพิ�ทธิเป%น หนทางท��ด�กว'าศาสันาอ��นๆในการเข/าถ6งการมื�ศ�ลี่ธิรรมื แลี่ะสั�� คนไทยมื�หน/าท��ต/องร�กษาแลี่ะปกปKอง

ศาสันาพิ�ทธิ" 31 ในประเด@นท��ได/กลี่'าวมืาแลี่/ว ร�ช้กาลี่ท�� ๖ ทรงเป%นพิระมืหากษ�ตร�ย9พิระองค9ท��สัามืท��ทรงมื�บทบาทใน

การน"า "ความืท�นสัมื�ย" มืาสั4'สั�งคมืไทย โดยร�ช้กาลี่ท�� ๔ ทรงน"าระบบค�ดแบบใหมื'/แบบว�ทยาศาต ร9 แบบมื�เหต�แลี่ะผ่ลี่ ร�ช้กาลี่ท�� ๕ ทรงน"าความืท�นสัมื�ยทางว�ตถ� ด/านการบร�หารแลี่ะการจ�ดการ สั'วน

ร�ช้กาลี่ท�� ๖ ทรงให/อ�ดมืการณ9แห'งช้าต�ว'า ช้าต�-ศาสันา- พิระมืหากษ�ตร�ย932 ทรงให/ความืสั"าน6ก ใหมื'แก'คนไทย ในย�คท��คนไทยได/ร�บ "ความืท�นสัมื�ยแบบตะว�นตก" ไปใช้/ในช้�ว�ตประจ"าว�นจนแทบ

จะลี่�มื "ประเพิณ�เด�มื" ของตนเอง 33 ประเด@นท��น'าสันใจ ค�อพิ�ทธิศาสันาของร�ช้กาลี่ท�� ๖ เป%นพิ�ทธิศาสันาโดยพิระราช้ประสังค9 หาใช้'พิ�ทธิ

ศาสันาในท�ศนะของช้าวบ/านไมื' มื�ผ่4/พิยายามืให/เหต�ผ่ลี่ไว/ว'า "พิระมืหากษ�ตร�ย9หลี่ายพิระองค9ในราช้วงศ9จ�กร�ได/ลี่ะเลี่ยท��จะให/ความืสันใจก�บแนวค�ดเช้�งสั�งคมือ�ดมืคต�ของพิ�ทธิศาสันาในสั'วนท��เก��ยว

ก�บพิระศร�อารย9 ไมื'ใช้/เพิราะว'าประเด@นน�$ไมื'เข/าก�บระบบเหต�ผ่ลี่สัมื�ยใหมื' แต'เป%นเพิราะว'า แนวค�ดค�ด เช้'นน�$นมื�แง'มื�มืท��ครอบคลี่�มื หลี่�กการปฏ�ว�ต�ท��มื�ศ�กยภาพิอย'างสั4ง อย4'ด/วย" 34

แมื/จะมื�การใช้/ลี่�ทธิ�ช้าต�น�ยมืเป%น "กระแสัต/าน" ความืเปลี่��ยนแปลี่งแลี่ะแนวค�ดท��จะก'อให/เก�ดการ เปลี่��ยนแปลี่ง ซ์6�งมืาในร4ปใหมื'แลี่ะแตกต'างไปจากเด�มื เพิราะไมื'ได/มืาจากภายนอก แต'มืาจากคน

ภายในเอง แมื/กระน�$นแนวค�ดท��เร�ยกร/องความืเปลี่��ยนแปลี่งน�$ก@ย�งอาจจ�ดได/ว'าเป%น "ของนอก" ความืพิยายามืของฝOายกระแสัต/านด/วยการแสัวงหาความืช้อบธิรรมืจากบร�บทของประเพิณ�เด�มื มื�

ผ่ลี่อย4'เฉพิาะในวงจ"าก�ดแลี่ะในระด�บหน6�งเท'าน�$น เพิราะสั��งเหลี่'าน�$ไมื'ได/มื�อ�ทธิ�พิลี่ทางความืค�ดต'อ กลี่�'มืน�กเร�ยนนอกเลี่ย แลี่ะแลี่/ว .. เช้/าตร4 'ของว�นท�� ๒๔ มื�ถ�นายน พิ.ศ. ๒๔๗๕ คณะราษฏรซ์6�ง

ประกอบด/วยกลี่�'มืทหารแลี่ะพิลี่เร�อนท��เคยได/ร�บการศ6กษาจากประเทศตะว�นตกก@ได/ท"าการ เปลี่��ยนแปลี่งการปกครอง โดยย6ดอ"านาจจากสัถาบ�นประเพิณ�เด�มื ด/วยค"าประกาศตอนหน6�งว'า

" ราษฎีรท�$งหลี่าย จงพิร/อมืใจก�นช้'วยคณะราษฎีรให/ท"าก�จอ�นคงจะอย4'ช้� �วด�นฟKาน�$ให/สั"าเร@จ... ประเทศจะมื�ความืเป%นเอกราช้อย'างพิร/อมืบ4รณ9 ราษฎีรจะได/ร�บความืปลี่อดภ�ย ท�กคนจะต/องมื�งาน

ท"า ไมื'ต/องอดตาย ท�กคนจะมื�สั�ทธิ�เสัมือก�น แลี่ะมื�เสัร�ภาพิพิ/นจากการเป%นไพิร' เป%นข/า เป%นทาสัพิวก

เจ/า ... สั��งท��ท�กคนปรารถนา ค�อ ความืสั�ขความืเจร�ญอย'างประเสัร�ฐ ซ์6�งเร�ยกเป%นศ�พิท9ว'า "ศร�อาร�ย9" น�$น ก@จะบ�งเก�ดข6$นแก'ราษฎีรถ/วนหน/า" 35

ถ6งแมื/ว'าจะมื�การเร�ยกร/องอ/างเอาประช้าช้นเป%นสั'วนสัน�บสัน�น "การปฏ�ว�ต�" แลี่ะอ/างเอาความื ผ่าสั�ก ความือ�ดมืสัมืบ4รณ9ของสั�งคมื การปลี่ดปลี่'อยประช้าช้นจากแอกของ "พิวกเจ/า" แลี่ะค"า

สั�ญญาท��จะสัร/าง " ความืสั�ขความืเจร�ญอย'างประเสัร�ฐ ซ์6�งเร�ยกเป%นศ�พิท9ว'า "ศร�อาร�ย9" น�$น" เป%น "ภาวะอ�นช้อบธิรรมื" ในการท"า "ปฏ�ว�ต�" ของคณะราษฎีร การปฏ�ว�ต� พิ.ศ. ๒๔๗๕ ก@ไมื'ใช้'

การปฏ�ว�ต�ของประช้าช้นอย'างแท/จร�งเลี่ย แลี่ะว�ฒนธิรรมืทางการเมื�องของไทยในร4ปแบบใหมื'ก@ก"าลี่�งจะเร��มืข6$น

๗. สัภาวะใหมื'จากการประสัมืประสัานระหว'างการปฏ�ว�ต�แลี่ะว�ถ�ช้�ว�ตแบบเก'า ต�วอย'างท��ด�ของสัภาวะข/างต/นประการแรกค�อ การน"าเสันอแนวความืค�ดเศรษฐก�จแบบสั�งคมืน�ยมื

ในเอกสัารเร��องเค/าโครงเศรษฐก�จ โดยนายปร�ด� พินมืยงค9ได/ช้�$ให/เห@นว'า ในประเพิณ�การปกครอง แต'เด�มื แลี่ะระบบเศรษฐก�จเด�มืของไทยก@เป%นแบบสั�งคมืน�ยมืเช้'นก�น ค�อปLจจ�ยการผ่ลี่�ต เช้'น ท��ด�น

แลี่ะแรงงานน�$นเด�มืเป%นของร�ฐท�$งหมืด แลี่ะประช้าช้นท�กคนก@เป%นข/าราช้การ จ6งเก�ดการสัร/าง แนวค�ดว'า ร�ฐต/องมื�'งสั'งเสัร�มืให/เก�ดสัภาวะเศรษฐก�จท��ด� เพิ��อให/ประช้าช้นถ6งพิร/อมืในด/านการ

ศ6กษาด/วยตนเอง เป%นการอ/างถ6งภาวะช้อบธิรรมืของผ่4/ปกครอง คลี่/ายก�บคต�แบบเด�มืท��อ/างถ6ง หน/าท��ของพิระมืหากษ�ตร�ย9 เมื��อประช้าช้นจะกลี่ายเป%น "ลี่4กจ/าง-พิน�กงาน" ของร�ฐบาลี่ ก@จะได/ร�บ

สัว�สัด�การทางสั�งคมืแลี่ะบร�การต'างๆจากร�ฐ ซ์6�งเป%นสั�ทธิ�Mโดยกฏหมืาย แลี่ะมื�การอ/างถ6งความือ�ดมื สัมืบ4รณ9ตามืพิ�ทธิท"านายท��จะมืาพิร/อมืก�บย�คพิระศร�อาร�ย9 ในเอกสัารเค/าโครงเศรษฐก�จฯน�$นด/วย

ต�วอย'างอ��นๆก@เช้'น ความืพิยายามืใช้/องค9กรทางพิ�ทธิศาสันาเป%นเคร��องมื�อทางการเมื�องเพิ��อการ เปลี่��ยนแปลี่ง36

นอกจากน�$ ย�งมื�งานเข�ยนอ�กช้�$นหน6�งของนายปร�ด� พินมืยงค9ท��แสัดงถ6งความืพิยายามืของท'านใน"การประสัมืประสัานค"าสั��งสัอนของศาสันาพิ�ทธิแลี่ะไดอาเลี่คต�กแบบมืาร9กซ์�สัต9ก�บปร�ช้ญาช้�ว�ตของไทย" แลี่ะจากความืต/องการ "ให/ได/มืาซ์6�งจร�ยธิรรมืทางโลี่กซ์6�งสัามืารถเป%นหน6�งเด�ยวได/ก�บค�ณค'าแบบพิ�ทธิ" ซ์6�งได/กลี่ายเป%นผ่ลี่งานสั"าค�ญของท'าน เป%นบทความืช้��อ "ความืเป%นอน�จจ�งของสั�งคมื" 37

การอ/าง "จาร�ต-ประเพิณ�" อ/างพิ�ทธิศาสันา แลี่ะการอ/างความืเช้��อของช้าวบ/านของสัมืาช้�กคณะ ราษฏร แสัดงให/เห@นในแง'หน6�งว'า ผ่4/ปกครองเด�มืได/พิลี่าดโอกาสัท��จะกระท"าเช้'นน�$น เพิราะไมื'เพิ�ยง

จะข�ดก�บหลี่�กเหต�ผ่ลี่สัมื�ยใหมื'แลี่/ว แต'ย�งอาจเป%นอ�นตรายต'อตนได/ หากกระท"าหน/าท��ตามืท��สั�งคมื คาดหว�งไว/ไมื'ได/สัมืบ4รณ9 การโยงสัภาวะอ�นช้อบธิรรมืของพิระมืหาษ�ตร�ย9ก�บ "ผ่4/มื�บ�ญ" หร�อ

"เทพิ" จ6งถ4กลี่ะเลี่ยไป การน"าเอาความืค�ดเร��องช้าต�น�ยมืมืาเผ่ยแพิร' แมื/จะผ่'านต�วแทนของฝOาย"ประเพิณ�" ก@มื�อาจทดแทนหร�อปGดก�$นความืร4 /สั6กผ่4กพิ�นธิ9ต'อท/องถ��นได/ เพิราะความืค�ดช้าต�น�ยมื

ท��ฝOายปกครองน"ามืาเสันอน�$น ไมื'ได/เก�ดจากธิรรมืช้าต�ของกระบวนการความืร4 /สั6กเช้'นว'าน�$นจร�งๆ ในขณะท��ความืค�ดในแนวทางช้าต�น�ยมืของประเทศต'างๆมื�ลี่�กษณะของการปฏ�ว�ต�ซ์'อนต�วอย4'ด/วย

เพิราะเก�ดมืาจากแรงต'อต/านผ่4/ปกครองท��เป%นต'างช้าต� ช้าต�น�ยมืของไทยจ6งมื�ลี่�กษณะอน�ร�กษ9 เป%น ช้าต�น�ยมืของฝOายปกครอง ถ4กกระท"าให/เก�ดข6$นเพิ��อต'อต/านความืร4 /สั6กท/องถ��นน�ยมื แลี่ะความืค�ด

ใหมื'ๆ ท��ลี่/วนมื�ศ�กยภาพิท��จะท"าให/เก�ดความืเปลี่��ยนแปลี่ง แลี่ะจะเป%นอ�นตรายต'อฝOายปกครองได/ การอ/างถ6งความืย�ต�ธิรรมื อ�สัรภาพิ เสัร�ภาพิ ความือ�ดมืสัมืบ4รณ9พิ4นสั�ขแลี่ะ "ย�คพิระศร�อาร�ย9"

ของคณะราษฎีร บวกก�บความืค�ดเร��องสั�งคมืน�ยมืในอ�ดมืการทางการเมื�อง ท"าให/เก�ดข'าวลี่�อใน ระยะแรกว'า ต'อไปท�กคนจะไมื'ต/องท"างาน ถ/าใครไมื'มื�เง�น ร�ฐบาลี่ก@จะจ'ายเง�นให/ จ'ายค'าเลี่�$ยงด4คนท��

มื�บ�ตรมืากให/เด�อนลี่ะ ๒๐ บาท ทร�พิย9สั�นของคนร"�ารวยก@จะเอามืาจ�ดสัรรแบ'งก�นให/ ให/ท�กคนพิอมื� พิอก�นก�นอย'างเท'าเท�ยมืก�น ปฏ�ก�ร�ยาเช้'นน�$แสัดงให/เห@นว'า ความืค�ดความืเช้��อของประช้าช้นเก��ยว

ก�บย�คพิระศร�อาร�ย9 หร�อพิระผ่4/มืาโปรดย�งคงมื�อย4'อย'างโดยท��วไปในสั�งคมื แต'เน��องจากความืข�ด แย/งภายในคณะราษฏร (ค�อระหว'างสัมืาช้�กสัายทหารแลี่ะสัายพิลี่เร�อน) แลี่ะการท��ผ่4/น"าหลี่าย

คนในเวลี่าน�$นมื�ว�ตกจร�ตว'า การเอาความืค�ดสั�งคมืน�ยมืมืาเป%นอ�ดมืการของช้าต�จะท"าให/เก�ดความื เปลี่��ยนแปลี่งท��ร�นแรง ท"าให/มื�การต'อต/านความืค�ดเร��องสั�งคมืน�ยมืตามืข/อเสันอของนายปร�ด�

พินมืยงค9 แลี่ะการ "การปGดห4ปGดตา" ต'อความืค�ดทางสั�งคมืน�ยมืก@ได/กลี่ายเป%นประเพิณ�ทางการ เมื�องของไทยต'อมืาอ�กหลี่ายทศวรรษ

ในขณะท��ความืค�ดทางช้าต�น�ยมืของไทยมื�ลี่�กษณะอน�ร�กษ9 ความืค�ดทางสั�งคมืน�ยมืกลี่�บถ4กกลี่'าว หาโจมืต�ว'าเป%น "ต'างด/าว" แลี่ะมื�กถ4กโยงไปย�งช้นกลี่�'มืน/อยของประเทศกลี่�'ทหน6�ง ท��แมื/ว'าจะได/

เข/ามืาพิ6�งพิระบรมืโพิธิ�สัมืภารในประเทศน�$นานแลี่/ว แต'ก@ย�งมื�กต/องเป%น "แพิะร�บบาป" ต'อ เหต�การณ9หลี่ายเร��องท��เก�ดข�$นในประเทศน�$ โดยเฉพิาะจากขบวนการช้าต�น�ยมื ย��งเมื��อมื�การ

เปลี่��ยนแปลี่งทางการเมื�องจนจ�นแผ่'นด�นใหญ'กลี่ายเป%นประเทศคอมืมื�วน�สัต9 แลี่ะย6ดมื��นในหลี่�ก การปฏ�ว�ต�สัากลี่ ท"าให/ช้นกลี่�'มืน/อยเช้�$อช้าต�น�$ในประเทศไทยตกเป%นเปKาหมืายของการโจมืต�ท��ร�นแรง

ข6$น

๘. หลี่�ง พิ.ศ.๒๔๗๕: วงลี่/อประว�ต�ศาสัตร9ย�งคงหมื�นทบทวนต�วมื�นเองอย4'ต'อไป ในบทน�$จะขอพิ4ดถ6งการเปลี่��ยนแปลี่งทางการเมื�องแลี่ะสั�งคมืของไทย ต�$งแต'ช้'วงเวลี่าหลี่�งการ

ปฏ�ว�ต� พิ.ศ. ๒๔๗๕ เป%นต/นมืา จนถ6งปLจจ�บ�น แต'จะเป%นในลี่�กษณะท��ค'อนข/างสัร�ปแลี่ะเป%นนามืธิรรมื

จ�ดเร��มืต/น การเปลี่��ยนแปลี่งท��เก�ดข6$นในช้'วงหลี่�งการปฏ�ว�ต� พิ.ศ. ๒๔๗๕ มื�ท�$งปLจจ�ยภายนอก ได/แก'การ

เก�ดสังครามืโลี่กคร�$งท�� ๒ การเข/ามืาของจ�กรวรรด�น�ยมืญ��ป�Oน แลี่ะการเข/ามืามื�บทบาทของ จ�กรวรรด�น�ยมือเมืร�กาในย�คของสังครามืเย@น แลี่ะปLจจ�ยภายใน ได/แก'การแตกกลี่�'มืของคณะ

ราษฏรเป%นสัายพิลี่เร�อนท��เป%นประช้าธิ�ปไตย แลี่ะสัายทหารท��เป%นช้าต�น�ยมื เก�ดมื�ว�ฒนธิรรมืทางการ เมื�องของไทยท��แก/ปLญหาทางการเมื�องด/วยการท"าร�ฐประหาร แลี่ะท��สั"าค�ญมืากค�อ ร�ฐธิรรมืน4ญ

ซ์6�งต'อมืาจะเป%นสั��งท��มื�บทบาทมืากในเร��องภาวะอ�นช้อบธิรรมื ท�$งในแง'ท��เป%นสั�ญญลี่�กษณ9แลี่ะเป%น สัถาบ�น38

ปLจจ�ยจากภายนอกมื�ผ่ลี่กระทบถ6งการเมื�องภายใน 39 เมื��อสังครามืโลี่กคร�$งท��สัองเก�ดข6$น แลี่ะ ต'อมืาไทยถ4กร�กรานจากญ��ป�Oน แลี่ะด/วยประเพิณ�การด"าเน�นนโยบายต'างประเทศในลี่�กษณะร4 /จ�ก

"ผ่'อนสั�$นผ่'อนยาว" ไทยก@สัามืารถร�กษาความืมื�อธิ�ไตยไว/ได/ในระด�บหน6�ง แลี่กก�บการ เปลี่��ยนแปลี่งบางประการ เช้'นการปร�บระบบว�ฒนธิรรมืในสัมื�ยของจอมืพิลี่ ป. พิ�บ4ลี่สังครามื แลี่ะ

"Pan-Thai Movement" ตามืกระแสัช้าต�น�ยมื เป%นต/น คร�$นสังครามืโลี่กสั�$นสั�ดลี่ง

ไทยได/รอดพิ/นจากการต/องเป%นผ่4/แพิ/ในสังครามื เพิราะการช้'วยเหลี่�อจาก "มืหามื�ตรอเมืร�กา" แลี่ะเพิ��อเป%นการตอบแทน ไทยได/ต�ดสั�นใจเข/าอย4'ฝOาย "โลี่กเสัร�" ในสังครามืเย@นท��ร /อนระอ�ใน

เอเซ์�ย หลี่�งการฉลี่องก6�งพิ�ทธิกาลี่เมื��อพิ.ศ. ๒๕๐๐ ในย�คของจอมืพิลี่สัฤษด�M ธินะร�ตน9 แลี่ะต'อมืา ในย�คของจอมืพิลี่ถนอมื ก�ตต�ขจร ไทยต/องตกอย4'ภายใต/อ�ทธิ�พิลี่ของจ�กรวรรด�น�ยมื(หร�อ

อาณาน�คมืสัมื�ยใหมื') ในด/านการเมื�อง เศรษฐก�จ การทหาร สั�งคมื- การศ6กษา แลี่ะว�ฒนธิรรมือย'างท��ไมื'เคยเป%นมืาก'อน

ในสัมื�ยของจอมืพิลี่สัฤษด�M มื�การเปลี่��ยนแปลี่งข�$นพิ�$นฐานอย'างมืากในระบบค�ณค'า ระบบความืค�ด แลี่ะความืเช้��อของคนไทย ถ/าจะเร�ยกว'าเป%น "การสัร/างความืท�นสัมื�ยคร�$งท��สัอง" ก@คงไมื'ผ่�ดน�ก

ร�ฐบาลี่กลี่างมื�อ"านาจความืเด@ดขาดแลี่ะเข/าครอบง"าท/องถ��นมืากข6$น โดยได/ร�บความืร'วมืมื�อด/วยด� จากสัถาบ�นในประเพิณ�เด�มื มื�คณะสังฆ์9เป%นต/น มื�การสัร/างพิ�$นฐานทางเศรษฐก�จด/านต'างๆตามื

แผ่นพิ�ฒนาเศรษฐก�จแลี่ะสั�งคมืฉบ�บต'างๆ อาจมืองหร�อต�ความืได/ว'า เพิ��อให/ร�ฐบาลี่กลี่างเข/าไป ควบค�มืแลี่ะกอบโกยผ่ลี่ประโยช้น9จากท/องถ��นได/สัะดวกข6$น ท"านองเด�ยวก�บ "Internal

colonization" เมื��อประมืาณ ๖ ทศวรรษก'อนหน/าน�$น แต'คราวน�$ เป%นการกระท"าโดยผ่'าน กระบวนการท�นน�ยมืสัมื�ยใหมื' ย��งกว'าน�$น ร�ฐบาลี่กลี่างย�งได/เข/าไปท"าลี่ายสั"าน6กของท/องถ��นจนหมืด

สั�$น หร�ออย'างน/อยก@มื�ความืพิยายามืเช้'นน�$น โดยผ่'านเคร��องมื�อท��เร�ยกว'า "การศ6กษาสัมื�ยใหมื'" ในขณะท��จอมืพิลี่ ป. เน/นการสัร/างช้าต�ด/วยความืค�ดช้าต�น�ยมื แต'เน��องจากจอมืพิลี่ ป. เคยเป%น

น�กเร�ยนนอก แลี่ะเคยเป%นสัมืาช้�กอย4'ในคณะผ่4/ก'อการ พิ.ศ. ๒๔๗๕ มื�การกระท"าแบบ "ต'อต/าน

เจ/า" มืาแลี่/ว จ6งต/องอาศ�ยบ�ญบารมื�สั'วนต�วในการสัร/างต�วเองให/เป%น "ผ่4/น"า" ในสัมื�ยของจอง พิลี่ ป. "ความืเป%นช้าต�" ได/บดบ�งสัถาบ�นพิระมืหากษ�ตร�ย9ไปเสั�ยมืาก แต'เมื��อจอมืพิลี่สัฤษด�Mข6$นมืา

มื�อ"านาจ40 แลี่ะเน��องจากท'านเป%น "ผ่ลี่�ตผ่ลี่" ของสั�งคมืไทยอย'างแท/จร�ง เต�บโตในประเพิณ� แลี่ะการร�บร4 /แบบไทยแลี่ะย�งมืาจากช้นบทไทยด/วย ท'านจ6งสัร/างช้าต�ด/วยการอ/าง "ประเพิณ�การ

ปกครองเด�มื" ของไทย ได/เช้�ดช้4แลี่ะประกาศเก�ยรต�ค�ณของสัถาบ�นพิระมืหากษ�ตร�ย9ด/วย มืาตรการต'างๆ41 ต�วท'านเองก@เป%นผ่4/น"าแบบท��เร�ยกว'า "พิ'อข�นอ�ปถ�มืภ9แบบเผ่ด@จการ" จอมื

พิลี่สัฤษด�Mปกครองบ/านเมื�องเหมื�อนพิ'อปกครองลี่4กอย'างในสัมื�ยสั�โขท�ย แลี่ะเด@ดขาดอย'างในสัมื�ย อย�ธิยา ในฐานะพิ'อ พิ'อร�บผ่�ดช้อบท�กอย'าง ต/องด4แลี่ลี่4กๆท�กคนให/เร�ยบร/อย ใคร "แตกแถว" จะ

ต/องถ4กท"าโทษ เพิ��อท��บ/านเมื�องจะสังบเร�ยบร/อยได/ ลี่4กๆต/องไมื'น�ยมือบายมื�ขแลี่ะสั��งมือมืเมืาจาก ตะว�นตก แต'ขณะเด�ยวก�นพิ'อก@ด4แลี่ให/ลี่4กๆอย4'ได/อย'างมื�ความืสั�ข ให/มื�น"$าแลี่ะไฟฟKาใช้/อย'างท��วถ6ง

เมื��อพิ'อค�ดว'าอะไรจะเป%นประโยช้น9แก'ลี่4กๆ ก@ใช้/ค"าสั��งคณะปฏ�ว�ต�สั� �งเอาเลี่ย ระบบราช้การเป%นเสัมื�อน เคร��องมื�อท"างานของผ่4/น"า ด/วยภาพิลี่�กษณ9เช้'นน�$ แมื/ในปLจจ�บ�นก@ย�งมื�ผ่4/ท��พิอใจท��จะค�ดถ6งจอมืพิลี่

สัฤษด�M โดยเฉพิาะเมื��อมื�เหต�การณ9ท��ไมื'เร�ยบร/อยเก�ดข6$น แลี่ะขาดคนท��สัามืารถต�ดสั�นใจได/อย'างเด@ด ขาด ภาพิลี่�กษณ9ของจอมืพิลี่สัฤษด�Mในสัายตาของประช้าช้นจ"านวนไมื'น/อยจ6งย�งคงเป%นเสัมื�อน

"อ�ศว�นข��มื/าขาว" สั�ญลี่�กษณ9ความืช้อบธิรรมืของจอมืพิลี่สัฤษด�Mค�อ ค"าว'า "การพิ�ฒนาประเทศ" ซ์6�งถ4กโยงด/วย

ความืเช้��อท��ว'า ในท��สั�ดประช้าช้นท�กคนก@จะมื�การก�นด�อย4'ด�โดยท��วถ6ง โดยมื�ค"าขว�ญในการพิ�ฒนา ประเทศว'า " งานค�อเง�น เง�นค�องาน บ�นดาลี่สั�ข" 42

ปฏ�ก�ร�ยาต'อต/าน การพิ�ฒนาประเทศด/วยแผ่นพิ�ฒนาเศรษฐก�จแลี่ะสั�งคมืหลี่ายฉบ�บ ซ์6�งเร��มืต/นในร�ฐบาลี่ของ

จอมืพิลี่สัฤษฏ9 ไมื'ได/น"าการพิ�ฒนาท��เท'าเท�ยมืก�นไปสั4'ท�องท��แลี่ะประช้าช้นกลี่�'มืต'างๆ ผ่ลี่ก@ค�อความื ข�ดแย/งทางเศรษฐก�จแลี่ะสั�งคมื ซ์6�งสัถานการณ9น�$เลี่วร/ายลี่งไปอ�กเมื��อประช้ากรมื�การเพิ��มืข6$นอย'าง

รวดเร@ว การถ4กครอบง"าจากจ�กรวรรด�Mน�ยมืทางการเมื�องแลี่ะการทหารโดยอเมืร�กา แลี่ะจาก จ�กรวรรด�Mน�ยมืทางเศรษฐก�จโดยญ��ป�OนเปGดเผ่ยโฉมืหน/าให/เห@นช้�ดข6$นท�กท� ในหลี่ายท/องถ��นเก�ด

ขบวนการประช้าช้นท��เร�ยกร/องเอาร4ปแบบการด"ารงช้�ว�ตแบบเด�มื ค�อ แบบท��เป%นอ�สัระ ไมื'อย4'ภายใต/ อาณ�ต�ของจ�กรวรรด�น�ยมืใดๆ ไมื'ว'าในด/านของการเมื�อง เศรษฐก�จ แลี่ะว�ฒนธิรรมื ท�$งโดยตรง

หร�อโดยอ/อมืผ่'าน "ต�วแทน" ปฏ�ก�ร�ยาต'อต/านเก�ดข6$นคร�$งแรกอย'างเป%นร4ปธิรรมืในป* พิ.ศ. ๒๕๐๒ กลี่'าวค�อได/เก�ดกบฏ

"ผ่�บ�ญ" ศ�ลี่า วงศ9สั�น ข6$นท��ภาคตะว�นออกเฉ�ยงเหน�อในลี่�กษณะอย'างท��เคยเก�ดข6$นเมื��อก6�ง ศตวรรษก'อนหน/าน�$น แลี่ะเก�ดจากความืเช้��อทางพิ�ทธิศาสันาแบบช้าวบ/าน แต'ในท��สั�ดผ่�บ�ญก@ถ4กค"า

สั��งย�งเปKา การต'อต/านท��เก�ดข6$นในเวลี่าต'อมืา มื�กจะถ4กปKายสั�กลี่'าวหาจากทางการฝOายปกครองว'า เป%นการกระท"าหร�อเก�ดจากการย�ยงของผ่4/ก'อการร/ายคอมืมื�วน�สัต9 ในแง'หน6�งเราสัามืารถมือง

ขบวนการคอมืมื�วน�สัต9ในประเทศไทยได/ว'าเป%นขบวนการหร�อการเคลี่��อนไหวของช้าวนา/ช้าวช้นบท ได/ในลี่�กษณะหน6�ง ท��ต'อต/านร4ปแบบการกดข��ของจ�กรวรรด�น�ยมืท�$งภายในแลี่ะภายนอก43 แลี่ะ

ในบางลี่�กษณะ ก@สัามืารถมืองได/ว'าเป%นปฏ�ก�ร�ยาจากความืร4 /สั6กในเร��องท/องถ��นน�ยมืท��มื�ต'อร�ฐบาลี่ กลี่างท��กร�งเทพิฯได/ด/วย

ขณะท��ปฏ�ก�ร�ยาการต'อต/านแบบใช้/ก"าลี่�งเก�ดข6$นในเขตช้นบท ในเขตเมื�องซ์6�งแมื/ว'าจะได/ร�บประโยช้น9 จากการพิ�ฒนาประเทศมืากกว'า ก@เก�ดการต�$งค"าถามืในเร��องภาวะอ�นช้อบธิรรมืของร�ฐบาลี่ทหารท��

ไมื'ยอมืสัลี่ะสั�ทธิ�Mปกครอง เสั�ยงเร�ยกร/องร�ฐธิรรมืน4ญฉบ�บถาวรด�งข6$นเร��อยๆ หลี่�งจากท��มื�การ"แช้'เย@น" ร�ฐธิรรมืน4ญฉบ�บน�$นมืาเป%นเวลี่านานกว'าทศวรรษ ในขณะท��สัภาพิทางเศรษฐก�จแลี่ะ

สั�งคมืของประเทศ โดยเฉพิาะในเขตเมื�องได/เปลี่��ยนแปลี่งไปแลี่/วอย'างมืาก แลี่ะเก�ดช้นช้�$นกลี่าง แลี่ะกลี่�'มืทางการเมื�องใหมื'ข6$นในสั�งคมื พิ.ศ. ๒๕๑๑ คนไทยได/ร�บร�ฐธิรรมืน4ญฉบ�บใหมื' แต' ๓ ป*

ต'อมืาจอมืพิลี่ถนอมืได/ท"าการปฏ�ว�ต�ตนเอง ซ์6�งท"าให/เก�ดภาวะขาดความืช้อบธิรรมืในการปกครอง ข6$น แลี่ะเป%นปLจจ�ยทางการเมื�องปLจจ�ยหน6�งท��ก'อให/เก�ดเหต�การณ9 ๑๔ ต�ลี่าคมื44 นอกเหน�อจาก

ปLจจ�ยทางเศรษฐก�จแลี่ะสั�งคมื45 สัภาวะใหมื'= จ�ดเร��มืต/นใหมื'

การเปลี่��ยนแปลี่งต'างๆข/างต/น ท"าให/เก�ดการสัร/างสัภาวะช้อบธิรรมืใหมื'ๆ ข6$น น��นค�อ การให/ความื สั"าค�ญแก' ร�ฐธิรรมืน4ญ บทบาทท��เพิ��มืข6$นของน�กศ6กษา ซ์6�งอาจมืองได/ว'าเป%นต�วแทนของช้นช้�$น

กลี่าง- ปLญญาช้นร� 'นใหมื'ท��เก�ดข6$น แลี่ะต'อมืาก@ได/กลี่ายเป%นช้นช้�$นกลี่างเต@มืร4ปแบบใน ๒ ทศวรรษ ต'อมืา การเสั��อมืลี่งของระบบราช้การ ความืพิยายามืลี่ดบทบาททางการเมื�องของทหาร แลี่ะการ

ปร�บบทบาทใหมื'ของพิ�ทธิศาสันา- คณะสังฆ์9 ตลี่อดถ6งความืเปลี่��ยนแปลี่งของระบบความืเช้��อ อ�นเน��องจากว�ถ�การด"ารงช้�ว�ตทางเศรษฐก�จท��ได/เปลี่��ยนแปลี่งไปร�ฐธิรรมืน4ญฉบ�บพิ.ศ. ๒๕๑๗ แมื/จะได/ช้��อว'าเป%นร�ฐธิรรมืน4ญท��ด�แลี่ะเป%นประช้าธิ�บไตยมืากฉบ�บ

หน6�ง แต'พิ�ฒนาการทางการเมื�องก@ไมื'อาจด"าเน�นไปได/ด� เพิราะมื�ปLญหาทางเศรษฐก�จ- พิลี่�งงาน แลี่ะการเมื�องต'างประเทศเก�ดข6$นต�ดตามืมืาโดยตลี่อด เช้'น ปLญหาการสั'งออกท��ลี่ดลี่งมืาต�$งแต'

พิ.ศ. ๒๕๑๓ ผ่ลี่ผ่ลี่�ตทางการเกษตรท��ตกต"�าในช้'วงพิ.ศ. ๒๕๑๕/ ๖ ว�กฤตการณ9พิลี่�งงานเมื��อพิ.ศ. ๒๕๑๖/ ๗ เศรษฐก�จโลี่กท��ถดถอยในช้'วงพิ.ศ. ๒๕๑๗/ ๘ แลี่ะความืเปลี่��ยนแปลี่งทางการทหารแลี่ะการเมื�องในประเทศในเอเซ์�ยตะว�นออกเฉ�ยงใต/ในพิ.ศ. ๒๕๑๗/ ๘ ซ์6�งท�$งหมืดน�$ท"าให/ไทย

ต/องทบทวนนโยบายในประเทศแลี่ะนโยบายต'างประเทศใหมื' ผ่ลี่จากการเปลี่��ยนแปลี่งแลี่ะเหต�การณ9ข/างต/นท��ต�ดตามืมืาค�อ การแตกแยกทางความืค�ดของ

ประช้าช้นกลี่�'มืต'างๆ เก�ดเป%นสัภาวะของการต'อสั4/ทางความืค�ด ซ์6�งมื�การใช้/ก"าลี่�งต'อก�นมืากข6$น เร��อยๆ กลี่'าวในแง'นามืธิรรมื เป%นช้'วงเวลี่าท�� "การประสัมืประสัาน" ก"าลี่�งก'อก"าเน�ด แลี่ะมื�การ

แสัวงหาร4ปแบบในว�ถ�ช้�ว�ตแบบใหมื' เป%นช้'วงเวลี่าท��ร4ปแบบเด�มื(tradition) ก"าลี่�งต'อสั4/ก�บความืเปลี่��ยนแปลี่งข�$นมื4ลี่ฐานใหมื'(revolution) กลี่'าวในแง'ท��เป%นร4ปธิรรมืในด/านอ�ดมืการ

ทางการเมื�อง ก@เป%นช้'วงเวลี่าท��ความืค�ดช้าต�น�ยมืก"าลี่�งต'อสั4/ก�บความืค�ดสั�งคมืน�ยมื ในท��สั�ดก@เก�ดเหต�การณ9 ๖ ต�ลี่าคมื พิ.ศ. ๒๕๑๙ ข6$น หลี่�งจากน�$นก@ด4เหมื�อนว'าแนวทางช้าต�น�ยมืจะ

ประสับช้�ยช้นะเหน�อฝOายท��ถ4กกดข�� ฝOายท��เสั�ยเปร�ยบ แลี่ะ "ฝOายซ์/าย" แต'ถ/าพิ�จารณาความืเป%นไป ท��ด"าเน�นต'อมืาจนถ6งปLจจ�บ�น คงต/องยอมืร�บว'า ช้'วงเวลี่าของ "ประสัมืประสัาน" ย�งคงมื�อย4'

"ประเพิณ�" แลี่ะ "การปฏ�ว�ต�" ย�งต'อสั4/ก�นต'อไป46 แต'ไมื'ใช้'ในแนวทางท��จะห�กลี่/างก�น "อย'างโจ'งคร6$มื" ต'อไปแลี่/ว เพิราะฝOายท��เป%นต�วแทนของกลี่�'มื "ห�วใหมื'" หร�อฝOาย "ปฏ�ว�ต�" น�$นได/ปร�บ

ท'าท�แลี่ะย�ทธิศาสัตร9ของตนเสั�ยใหมื'เท'าน�$น โดยการด�งเอาค�ณค'าเก'า ระบบความืค�ด การร�บร4 /แบบ เด�มื ( หร�อท��เร�ยกว'า "ภ4มื�ปLญญาช้าวบ/าน") มืาต�ความืเสั�ยใหมื' ให/ค�ณค'าใหมื' แลี่ะขณะเด�ยวก�น ก@

มื�บ�คลี่ากรในคณะสังฆ์9ไทยได/เผ่ยแผ่'ค"าสัอนในพิ�ทธิศาสันาในร4ปแบบใหมื' แลี่ะด/วยเน�$อหาท��มื�การ ต�ความืแลี่ะท"าความืเข/าใจเสั�ยใหมื' ซ์6�งท"าให/เก�ดการยอมืร�บในหมื4'คนร� 'นใหมื'ได/ เช้'น ท'านพิ�ทธิทาสั

ภ�กข� สัอนหลี่�กพิ�ทธิศาสันาใหมื'จากการร�บร4 /ท��ว'า " สั"าหร�บการค/นพิบแบบพิ�ทธิแลี่/ว ท��สั"าค�ญแลี่ะ เป%นประเด@นหลี่�กค�อ ต/องท�� โลี่กน�$ แลี่ะต/อง เด�Pยวน�$ เท'าน�$น" 47 แลี่ะค"าสัอนของท'านแลี่ะพิระ

สังฆ์9องค9อ��นๆอ�กหลี่ายองค9สัามืารถเข/าถ6งว�ถ�ช้�ว�ตของคนช้�$นกลี่างในระบบเศรษฐก�จแบบท�นน�ยมื ได/ ด�งเราจะเห@นได/ว'า ศาสันาพิ�ทธิแนวใหมื' (modernistic) ได/ร�บการต/อนร�บจากช้นช้�$น

กลี่างอย'างมืาก ในขณะท��พิ�ทธิศาสันาในแนวเด�มื (folk/ traditional) น�$นก@ย�งพิอแพิร' หลี่ายอย4'ในหมื4'ช้าวช้นบทบ/าง พิ�ทธิศาสันาแนวใหมื'สั'งเสัร�มืให/บ�คคลี่มื�ค�ณลี่�กษณะแบบผ่4/ลี่งมื�อ

ปฏ�บ�ต� (activistic) ได/โดยไมื'ยากน�ก48 โดยเราจะสั�งเกตเห@นได/ว'า ในปLจจ�บ�นได/เก�ดมื� กลี่�'มืต'างๆข6$นมืาก ท��แสัดงสั"าน6กแลี่ะแสัวงหาภ4มื�ปLญญาเด�มืของสั�งคมืไทย แลี่ะแมื/กระท��งของท/อง

ถ��นในระด�บท��ย'อยลี่งไปอ�ก ท��แสัดงสั"าน6กต'อการแสัวงหาร4ปแบบการด"ารงช้�ว�ตแบบใหมื' ท��มื�ความื เคารพิต'อธิรรมืช้าต�แลี่ะสั��งแวดลี่/อมืมืากกว'าท��ผ่'านมืา มื�การแสัวงหาอด�ตของตนเอง เก�ดมื�กลี่�'มื

องค9กรพิ�ฒนาเอกช้นข6$นมืากมืายท��เข/าไปมื�บทบาทในก�จกรรมืต'างๆท�กแง'มื�มืของช้�ว�ต แลี่ะก"าลี่�ง เต�บโตพิร/อมืท��จะเป%น "ค4'เจรจา" สั"าค�ญของสั�งคมืต'อไป นอกเหน�อจากกลี่�'มืข/าราช้การ (พิลี่เร�อน

แลี่ะทหาร - การเมื�องแลี่ะประจ"า) แลี่ะกลี่�'มืน�กธิ�รก�จ กลี่'าวโดยสัร�ป กลี่�'มืองค9กรพิ�ฒนาเอกช้น เหลี่'าน�$ แลี่ะกลี่�'มืท��ก"าลี่�งเก�ดข6$นใหมื'ท�$งหลี่ายน�$ เช้'น สัมื�ช้ช้าคนจน เป%นต/น จะกลี่ายเป%นต�วแทน

ประช้าช้นสั'วนใหญ'ของประเทศ ในการเร�ยกร/องความืเป%นประช้าธิ�ปไตย สั�ทธิ�มืน�ษยช้นแลี่ะการจ�ด แบ'งทร�พิยากรท��เป%นธิรรมืในสั�งคมืต'อไป กลี่'าวค�อจะมื�บทบาทอย'างย��งในทางการเมื�อง เศรษฐก�จ

แลี่ะสั�งคมืแบบใหมื' แต'ท�$งหมืดน�$จะเป%นไปด/วยสั"าน6กท��อย4'ในกรอบของว�ฒนธิรรมื ระบบค�ด แลี่ะ

ภ4มื�ปLญญาแบบเด�มื (local) สั'วนหน6�ง แลี่ะสั'วนหน6�งก@คงต/องอย4'ในกรอบหร�อบร�บทของ สั�งคมืโลี่ก (global) ท'�เข/ามืามื�อ�ทธิ�พิลี่โดยตรงก�บช้�ว�ตของผ่4/คนในประเทศน�$มืากข6$นท�กท�

บ ท สั' ง ท/ า ย

จากอด�ตถ6งปLจจ�บ�น ในบร�บททางว�ฒนธิรรมื ระบบความืเช้��อ ระบบศ�ลี่ธิรรมื แลี่ะการร�บร4 /ของคน ไทยต�$งแต'ด��งเด�มื ( เราต/องสัมืมื�ต� "จ�ดเร��มื" หร�อ Thesis ข6$นมืาก'อน) ได/มื�ความื

เปลี่��ยนแปลี่งซ์6�งมืาจากภายนอกหลี่ายสั��งหลี่ายอย'างเก�ดข6$นก�บร�ฐไทย สั�งคมืไทยแลี่ะคนไทย สั��ง ต'างๆเหลี่'าน�$น ( หร�อAntithesis) ลี่/วนสัร/างบร�บททางว�ฒนธิรรมืข6$นมืาใหมื' แลี่ะเพิ��มื

ประสับการณ9ทางว�ฒนธิรรมืแลี่ะทางประว�ต�ศาสัตร9ใหมื'ให/แก'คนไทย ความืเปลี่��ยนแปลี่งท��เก�ดข6$นน�$ ได/ก'อให/เก�ดปฏ�ก�ร�ยาตอบสันองหร�อตอบโต/ท�กคร�$งไป แลี่ะแลี่/วคนไทยก@มื�ว�ธิ�ท��จะ "จ�ดการ" ก�บ

สั��งใหมื'ๆ น�$นได/เสัมือ จนสั��งน�$นได/กลี่ายเป%นสั'วนหน6�งของช้�ว�ตไทย ( หร�อSynthesis) ในร4ป แบบใหมื'ไป เมื��อเวลี่าผ่'านไป ประสับการณ9ต'างๆท��สัะสัมือย4'ท� $งในร4ปแบบใหมื'แลี่ะเก'า ( ค�อ

Synthesis เด�มื) ก@จะกลี่ายเป%น "จ�ดเร��มื" ( หร�อ Thesis) ใหมื'ของสั�งคมืไทยไป แลี่ะวงลี่/อของประว�ต�ศาสัตร9ก@จะหมื�นต'อไปเช้'นน�$เร��อยๆ .....

บทความืน�$เข�ยนข6$น เพิ��อน"าเสันอมื�มืมืองต'อความืเปลี่��ยนแปลี่งในสั�งคมืไทยมื�มืมืองหน6�งเท'าน�$น โดยการน"าแนวค�ดเช้�งไดอาเลี่คต�กมืาประย�กต9ใช้/ แต'เน��องจากเป%นความืพิยายามืคร�$งแรกของผ่4/

เข�ยน ความืพิยายามืเช้'นน�$ย'อมืขาดความืสัมืบ4รณ9 แลี่ะความืรอบคอบ สั'วนค"าถามืเร��องความืถ4ก ต/อง แลี่ะความืเหมืาะสัมืในความืพิยายามืเช้'นน�$น ก@ย�งเป%นอ�กประเด@นท��สั"าค�ญไมื'ย��งหย'อนไปกว'า

ก�น ผ่4/เข�ยนจ6งหว�งเป%นอย'างย��งท��จะได/ร�บค"าว�พิากษ9 แลี่ะข/อเสันอแนะจากผ่4/อ'านท��มื�ความืสันใจท�กท'าน* อ�กษรศาสัตรบ�ณฑ�ต( ประว�ต�ศาสัตร9 ภาษาเยอรมื�น) อ�กษรศาสัตรมืหาบ�ณฑ�ต(ภาษาเยอรมื�น) จ�ฬาลี่งกรณ9มืหาว�ทยาลี่�ย ร�ฐศาสัตรมืหาบ�ณฑ�ต(การเมื�องการปกครอง)

มืหาว�ทยาลี่�ยเช้�ยงใหมื' ปLจจ�บ�นอาจารย9ประจ"าภาคว�ช้าร�ฐศาสัตร9 มืหาว�ทยาลี่�ยเช้�ยงใหมื'1 Sarkisyanz, E. The Buddhist Backgrounds of the Burmese Revolution. Nijhoff: The Hague 1965. Prof. Sarkisyanz เป%นผ่4/เช้��ยวช้าญคนหน6�งเก��ยวก�บประว�ต�ศาสัตร9แลี่ะการเมื�องของพิมื'า เคย

สัอนอย4'ท��มืหาว�ทยาลี่�ยไฮเดลี่แบร9ก สัหพิ�นธิ9สัาธิารณร�ฐเยอรมื�น2 จร4ญ สั�ภาพิ. "Dialectic" ใน สัาราน�กรมืร�ฐศาสัตร9. ไทยว�ฒนาพิาน�ช้ : กร�งเทพิฯ

๒๕๒๗ หน/า ๙๒3 "Dialectical Process" (เพิ��งอ/าง) หน/า ๙๔-๕4 Tocqueville, A. de. Democracy in America. New York: Random 1945 Vol. 1 p. 310 อ/างใน สัมืบ�ต� จ�นทรวงศ9 แลี่ะ

ช้�ยอน�นต9 สัมื�ทวณ�ช้ ความืค�ดทางการเมื�องแลี่ะสั�งคมืไทย เอกสัารว�จ�ยหมืายเลี่ข ๖ สัถาบ�นไทยคด� ศ6กษา มืหาว�ทยาลี่�ยธิรรมืศาสัตร9 ก�มืภาพิ�นธิ9 ๒๕๒๓ หน/า ๑๗

5 เป%นห�วข/อท��น'าสันใจศ6กษามืาก ในแง'ท��การเมื�องเข/าไปมื�อ�ทธิ�พิลี่จ�ดการผ่'านคณะสังฆ์9สั'งผ่'านไป ย�งสั�งคมื เพิ��อย�งให/เก�ดการเปลี่��ยนแปลี่งข6$น หร�อเพิ��อเป%นเคร��องมื�อให/เก�ดความืช้อบธิรรมื แลี่ะ

การศ6กษาเพิ��อด4ปฏ�ก�ร�ยาของคณะสังฆ์9ไทยต'อความืพิยายามืด�งกลี่'าว ศ6กษาการให/ความืร'วมืมื�อ ก�บองค9กรทางการเมื�องต'างๆ หร�อศ6กษาจ�ดย�นของพิระสังฆ์9หร�อคณะสังฆ์9ต'อกระแสัความืค�ดหร�อ

การเปลี่��ยนแปลี่งทางการเมื�องทางสั�งคมื เป%นต/น6 Sarkisyanz. op.cit. p.217 หน�งสั�อ The Buddhist Backgrounds of the Burmese Revolution. ของ Prof. Sarkisyanz แลี่หน�งสั�อของWalter Skrobanek ช้��อBuddhistische Politik in Thailand mit besonderer Beruecksichtigung des heterodoxen Messianismus. Wiesbaden: Franz Steiner 1976 เป%นต�วอย'างท��ช้�$ให/เห@นอย'างช้�ดเจนถ6งความืสั�มืพิ�นธิ9ระหว'างพิ�ทธิศาสันาแลี่ะการเมื�องในสั�งคมืพิมื'าแลี่ะในสั�งคมืไทยได/เป%นอย'างด�8 Sarkisyanz. Ibid. ให/อ'านบทท�� ๒ ซ์6�งว'าด/วยเร��องประเพิณ�ในพิ�ทธิศาสันาท��เก��ยว

ก�บสั�งคมือ�ดมืคต� ความืเสั��อมืของสั�งคมื แลี่ะก"าเน�ดร�ฐด/วย แต'ถ/าจะอ'านเป%นภาษาไทย แลี่ะจาก แนวทางการอธิ�บายของน�กว�ช้าการไทย ขอให/อ'านบทท�� ๒ ซ์6�งว'าด/วย "อ�คค�ญญสั4ตร: การอธิ�บาย

ก"าเน�ดโลี่ก ก"าเน�ดสั�งคมื ก"าเน�ดร�ฐแลี่ะร�ฐบาลี่" ใน สัมืบ�ต� จ�นทรวงศ9 แลี่ะ ช้�ยอน�นต9 สัมื�ทวณ�ช้(อ/างแลี่/ว) หน/า ๒๕ - ๓๙9 ลี่�กษณะพิ�เศษในสั�งคมืไทยประการหน6�งค�อ การน"าเอาพิระนามืของพิระพิ�ทธิเจ/ามืาเป%นพิระนามื

ของพิระมืหากษ�ตร�ย9ไทย ซ์6�งน�กว�ช้าการมื�ความืเห@นว'า " น'าจะถ�อได/ว'า เป%นการค�ดค/นของไทยแท/ๆมื�ได/เลี่�ยนแบบมืาจากอารยธิรรมืของช้าต�อ��นๆ" สั'วนการท��พิระมืหากษ�ตร�ย9บางสัมื�ยมื�พิระนามื

แบบเทพิเจ/าของศาสันาฮ�นด4น�$นเป%นการเลี่�ยนแบบขอมื อ/างในสัมืบ�ต� จ�นทรวงศ9 แลี่ะ ช้�ยอน�นต9 สัมื�ทวณ�ช้ (เพิ��งอ/าง) หน/า ๑๔

10 เพิ��อความืเข/าใจในเร��องความืค�ดทางการเมื�องไทยท��เก��ยวก�บพิระมืหากษ�ตร�ย9 โดยเฉพิาะใน เร��อง หลี่�กหน/าท��ตามืธิรรมืช้าต� (natural obligations) ซ์6�งต'างจากเร��องหลี่�กสั�ทธิ�

ตามืธิรรมืช้าต� (natural rights) แลี่ะ เทวภาพิของผ่4/ปกครอง (divinity) หร�อ พิ�ทธิภาวะของกษ�ตร�ย9ท��มื�ปรากฏในสั�งคมืไทย ซ์6�งต'างจากเร��อง เทวสั�ทธิ�M (divine right)

อ'านบทท�� ๑ ในหน�งสั�อของ สัมืบ�ต� จ�นทรวงศ9 แลี่ะ ช้�ยอน�นต9 สัมื�ทวณ�ช้ ใน (เพิ��งอ/าง) โดยเฉพิาะ หน/า ๑๐-๑๕

11 อ'านแนวค�ดเช้�งทฤษฎี�เร��องผ่4/มื�บ�ญ แลี่ะความืเป%นมืาในประว�ต�ศาสัตร9ได/ใน Keyes, C.F. "Millenialism, Theravada Buddhism, and Thai Society" in: Journal of Asian Studies. Vol. XXXVI, No.2 1977 p.285-288 แลี่ะ ช้าญว�ทย9 เกษตรศ�ร� "กบฎีไพิร'สัมื�ยอย�ธิยา" ใน

วารสัารธิรรมืศาสัตร9 ป* ๙ ฉบ�บท�� ๑ (๒๕๒๒) หน/า ๕๓-๘๖12 อ'านรายลี่ะเอ�ยดได/ใน สั�เมืธิ ช้�มืสัาย ณ อย�ธิยา น"$า: บ'อเก�ดว�ฒนธิรรมืไทย. ไทยว�ฒนาพิาน�ช้: กร�งเทพิฯ ๒๕๒๙13 โยฮ�นน9 โวลี่9ฟก�ง เกอเธิ' (Johann Wolfgang Goethe) กว�แลี่ะปราช้ญ9

ช้าวเยอรมื�น เคยเข�ยนไว/คร�$งหน6�งว'า "Anything in the world can be endured except a sucession of prosperous day" อ/างในShlaes, A. "Germany's Chained Economy" in: Foreign Affairs. Vol. 73 (1994) No. 5 p. 12414 สัมืมื�ต�ว'า ไทยเพิ��งรบช้นะกองท�พิอ�นย��งใหญ'ของจ�นได/ จ�ตใจแลี่ะท'าท�ความืร4 /สั6กของคนไทย

คงจะเป%นอ�กแบบ อาจจะมื�ความืหย��งยะโสั แลี่ะอาจด4ถ4กช้าต�อ��นว'าด/อยกว'าตน ซ์6�งถ/าเรามื�ท'าท�เช้'นน�$

ในการต�ดต'อเจรจาก�บช้าต�ตะว�นตก ซ์6�งก@ถ�อตนเองว'าเป%นช้าต�มืหาอ"านาจเหมื�อนก�น ในกรณ�เช้'น น�$นก@คงจะเป%นเหต�ให/เก�ดความืข�ดแย/งได/ง'าย เพิราะขาดความืพิยายามืท��จะห�นหน/าเข/าหาก�น พิมื'า

เป%นต�วอย'างท��ด�สั"าหร�บกรณ�เช้'นท��ว'าน�$ อ'านกรณ�ประสับการณ9ทางประว�ต�ศาสัตร9ของพิมื'าท��สั'งผ่ลี่ ถ6งความืข�ดแย/งก�บอ�งกฤษ จนต/องตกเป%นอาณาน�คมืได/ท�� Tosporn Kasikam.

"Thailand on the Way to Revolution: An Attempt toward a Socio-Political Comparison on Historical and Buddhist Backgrounds of Thailand and Burma" in: E. Boesch (Ed) Thai Culture. University of the Saar: Saarbruecken 1983 pp. 183-21615 น�ธิ� เอ�ยวศร�วงศ9 "โลี่กของนางนพิมืาศ" ใน ปากไก'แลี่ะใบเร�อ:รวมืความืเร�ยงว'าด/วย

วรรณกรรมืแลี่ะประว�ต�ศาสัตร9ต/นร�ตนโกสั�นทร9 กร�งเทพิฯ : อมืร�นทร9การพิ�มืพิ9 ๒๕๒๗ หน/า ๓๕๗ แลี่ะ ๓๖๒ ตามืลี่"าด�บ แลี่ะเพิ��อเป%นข/อสัน�บสัน�นในเร��องโลี่กท��ต� $งอย4'บนพิ�$นฐานของความืเป%นจร�ง ขอ

ให/อ'านวรรณกรรมืพิ�ทธิศาสันาในย�คต/นร�ตนโกสั�นทร9ประกอบด/วย ซ์6�งจะเห@นว'า พิระพิ�ทธิเจ/าใน วรรณกรรมืย�คด�งกลี่'าวมื�ความืเป%น "มืน�ษย9" มืากกว'าท��เคยเป%นมืาในอด�ต แลี่ะอ'าน ช้าญว�ทย9

เกษตรศ�ร� "มืองประว�ต�ศาสัตร9ต/นร�ตนโกสั�นทร9" ใน: ศ�ลี่ปว�ฒนธิรรมื. ป*ท�� ๒ (๒๕๒๔) ฉบ�บท�� ๖ หน/า ๑๔- ๒๕ ประกอบด/วย

16 Ling, T. Buddhism, Imperialism and War. Allen & Unwin: London 1979 p. 4817 ในประเด@นน�$ พิมื'าเป%นต�วอย'างในทางท��ตรงข/ามืก�บไทยได/ด� ภ�ยอ�นตรายแลี่ะความืร� 'งเร�อง

ของพิมื'ามืาจากทางเหน�อแลี่ะทางตะว�นตกมืากกว'า พิมื'าจ6งห�นหลี่�งให/ทะเลี่ การย/ายเมื�องหลี่วง ของพิมื'าในระยะหลี่�ง ก@เป%นไปในท�ศตรงก�นข/ามืก�บของไทย ค�อข6$นไปทางเหน�อเร��อยๆ พิมื'าเองก@ไมื'

ได/ความืสันใจ หร�อความืสั"าค�ญก�บช้าต�ตะว�นตกท��เข/ามืาทางทะเลี่ อน6�งช้ายฝL� งทะเลี่ของพิมื'าก@เป%น ถ��นฐานของช้นช้าต�มือญ ซ์6�งเป%นศ�ตร4ก�บพิมื'า ท"าให/พิมื'าไมื'ได/มื�โอกาศต�ดต'อโดยตรงก�บช้าต� มืหาอ"านาจมืาต�$งแต'แรก อ�กท�$งประสับการณ9ทางประว�ต�ศาสัตร9ท��พิมื'ามื�ก�บช้าต�ตะว�นตกน�$นก@เป%น ไปในทางลี่บเสั�ยสั'วนใหญ' ด4Tosporn Kasikam op.cit.

18 อ/างในHuntington, S. P. Political Order in Changing Society. Yale University Press: New Haven & London 1972 p. 15419 ตามืแนวค�ดของHuntington ท��ว'าModernity breeds stability but modernisation breeds instability แลี่ะท"าให/

เก�ดการลี่'มืสัลี่าย หร�อแมื/กระท��งท"าให/เก�ดความืร�นแรงข6$นจากปฏ�ก�ร�ยาของประช้าช้นได/ เพิราะการ สัร/างความืท�นสัมื�ยจะท"าให/คนในสั�งคมืมื�ความืต/องการเก�ดข6$นในท�กๆทาง แต'ถ/าไมื'มื�ระบบการ

บร�หารหร�อสัถาบ�นหร�อการจ�ดต�$งใดๆเพิ��อรองร�บหร�อเพิ��อท��จะตอบสันองความืต/องการเหลี่'าน�$นได/"ความืว� 'นวาย" ก@จะเป%นสั��งท��เก�ดข6$นตามืมืา20 Vella, W.F. Siam under Rama III (1824-1851). J.J. Augustin: Locust Valley 1967 p. 4121 Ibid. p. 142f22 เจ/าพิระยาท�พิากรวงศ9 พิระราช้พิงศาวดารกร�งร�ตนโกสั�นทร9 เลี่'มื ๒ หน/า ๑๘๘ อ/างในมื.ร.ว. อค�น รพิ�พิ�ฒน9. สั�งคมืไทยในสัมื�ยต/นกร�งร�ตนโกสั�นทร9 พิ.ศ.๒๓๒๕-๒๔๖๑. (ฉบ�บแปลี่) สั"าน�กพิ�มืพิ9มืหาว�ทยาลี่�ยธิรรมืศาสัตร9 แลี่ะมื4ลี่น�ธิ�โครงการต"าราสั�งคมืศาสัตร9แลี่ะ

มืน�ษยศาสัตร9 ๒๕๒๗ หน/า ๑๗๕23 หน�งสั�อเลี่'มืแรกๆเลี่'มืหน6�งซ์6�งร�ช้กาลี่ท�� ๔ โปรดฯให/พิ�มืพิ9เผ่ยแพิร'ค�อ ก�จจาน�ก�จ ซ์6�งเจ/าพิระยา

ท�พิากรวงศ9แต'งในสัมื�ยร�ช้กาลี่ท�� ๔ ซ์6�งเป%นหน�งสั�อท��แสัดงความืเป%นเหต�เป%นผ่ลี่ แลี่ะความืเช้��อโดย หลี่�กเหต�ผ่ลี่ทางว�ทยาศาสัตร9 รวมืถ6งเร��องการว�จารณ9แลี่ะการให/ค"าอธิ�บายเร��อง ไตรภ4มื�พิระร'วง

ด/วย ในแนวใหมื'ด/วย

24 Wilson, C.M. State and Society in the Reign of Mongkut. PhD. Dissertation Cornell University: Ithaca 1970 p. 73325 Riggs, F.W. Thailand - The Modernisation of a Bureaucratic Policy. East-West Center: Honolulu 1966 p. 5626 Wilson. op.cit. p. 73727 Vickery, M. "Thai regional elites and the reforms of King Chulalongkorn" in: Journal of Asian Studies. Vol. XXIX (1970) No. 4 p. 874f ในบทความืน�$ มื�รายงานด/วยว'ากระทรวงมืหาดไทยได/สั'งข/าราช้การไปด4งานท��เมื�องข6$นของอ�งกฤษท�$งสัองประเทศน�$นเป%นเวลี่านาน

ถ6ง ๖ เด�อน28 ก'อนหน/าน�$นในสัมื�ยอย�ธิยามื�กบฎีในลี่�กษณะด�งกลี่'าวในป* พิ.ศ. ๒๑๒๔ พิ.ศ. ๒๒๓๒ แลี่ะพิ.ศ.๒๒๓๗29 ด4รายลี่ะเอ�ยดเพิ��มืเต�มืได/ท��Keyes. op.cit. p. 291-294 แลี่ะMurdoch, J.B. "The 1901-1902 'Holy Man's Rebellion" in: Journal of Siam Society. Vol. 62 (1974) p. 48-55 แลี่ะ Chattip Nartsupa and Pranuj Sapsarn. The Holy Men of Nong Makaew. (Paper for Thai-European Seminar, Amsterdam, May 1980) 8pp. 30 ซ์6�งได/กลี่ายเป%นสัาเหต�อย'างลี่6กๆประการหน6�งของปLญหา ๔ จ�งหว�ดภาคใต/ในเวลี่าต'อมืา31 Vella, W.F. Chaiyo! University Press of Hawaii: Honolulu 1978 p. 216-22232 เท�ยบได/ก�บค"าขว�ญแบบอ�งกฤษว'า God - King - Country33 การเก�ดเหต�การณ9 ร.ศ. ๑๓๐ แลี่ะแมื/แต'การเปลี่��ยนแปลี่งการปกครองเมื��อพิ.ศ. ๒๔๗๕

เป%นต�วอย'างท��ฝOายปกครองมืองเห@นว'า เก�ดจากการร�บเอาแนวค�ดแลี่ะปร�ช้ญาการเมื�องแบบตะว�นตกมืาใช้/อย'างไมื'พิ�จารณาถ6งความืพิร/อมืแลี่ะผ่ลี่ในระยะยาว34 Skrobanek op.cit.. p. 63 35 ช้�ยอน�นต9 สัมื�ทวณ�ช้ แลี่ะข�ตต�ยา กรรณสั4ต. เอกสัารการเมื�องการปกครองไทย. โครงการ

ต"าราสั�งคมืศาสัตร9แลี่ะมืน�ษยศาสัตร9 : กร�งเทพิมืหานคร ๒๕๑๘ หน/า ๒๑๑ ต�วเน/นเป%นของผ่4/เข�ยนบทความืน�$36 ธิรรมืเก�ยรต� ก�นอร� เข�ยนเลี่'าไว/ในคอลี่�มืมื9 "หย��งรากระบ�ดใบ" เร��อง "เบ�$องหน/า-เบ�$องหลี่�ง

สัมืาคมืเมื��อแรกปฏ�ว�ต� ๒๔๗๕" ในหน�งสั�อพิ�มืพิ9 ผ่4/จ�ดการรายว�น ฉบ�บว�นเสัาร9- อาท�ตย9ท�� ๒- ๓ มื�นาคมื ๒๕๓๙ หน/า ๑๓ มื�ความืตอนหน6�งระบ�ว'า "พิ�ทธิมืามืกสัมืาคมื" ซ์6�งต�$งข6$นไมื'ก��เด�อนหลี่�ง

การปฏ�ว�ต� ๒๔๗๕ ค�อจดทะเบ�ยนเมื��อ ว�นท�� ๑๖ ธิ�นวาคมื แมื/จะระบ�ในทะเบ�ยนของสัมืาคมืว'ามื� ว�ตถ�ประสังค9 เพิ��อเผ่ยแผ่'พิระพิ�ทธิศาสันาแลี่ะบ"าร�งการศ6กษาเป%นสั"าค�ญ แต'ก@มื�ความืเห@นของ

สัมืเด@จพิระเจ/าบรมืวงศ9เธิอ กรมืพิระยาด"ารงราช้าน�ภาพิว'า " บ�คคลี่ท��เข/าสัมืาคมืน�$นเป%น ๒ จ"าพิวก จ"าพิวก ๑ หลี่�บตาเห'อต'อการต�$งสัมืาคมืตามืระด4 แต'ใจซ์��อตรงต'อพิระพิ�ทธิศาสันา อ�กจ"าพิวก ๑ มื�

ว�ตถ�ประสังค9 จะเอาพิระพิ�ทธิศาสันาเป%นเคร��องมื�อสัอนลี่�ทธิ�คอมืมื�วน�สัต9" 37 หากหาต/นฉบ�บภาษาไทยอ'านไมื'ได/ ให/อ'านบทสัร�ปแลี่ะค"าแปลี่ของบทความืน�$เป%นภาษา

อ�งกฤษได/ในMorell, D and S. Morell. "The Impermance of

Society" in: South-East Asia. 2, 1972. p. 400-422 สั'วนท��ยกอ/างข/างต/นน�$น มืาจากหน/า ๓๙๘ แลี่ะหน/า ๔๐๐ ตามืลี่"าด�บ

38 เก��ยวก�บเร��องร�ฐธิรรมืน4ญน�$ อ'านเพิ��มืเต�มืได/ท��Reynolds, F.E. "Civic Religion and National Community in Thailand" in: Journal of Asian Studies. Vol XXXVI, No. 2 197739 ตามืทฤษฏ�การเมื�องเก��ยวพิ�น Linkage Politics ของ James N. Rosenau40 อ'านรายลี่ะเอ�ยดเก��ยวก�บจอมืพิลี่สัฤษด�Mเพิ��มืเต�มืท�� Thak Chaloemtiarana. Thailand: The Politics of Despotism. Bangkok: Social Science Association of Thailand and Thai Khadi Institute, Thammasat University 1979 หน�งสั�อเลี่'มืน�$มื�แปลี่เป%น

ภาษาไทยแลี่/ว ช้��อ การเมื�องระบบพิ'อข�นอ�ปถ�มืภ9แบบเผ่ด@จการ. กร�งเทพิฯ: สั"าน�กพิ�มืพิ9 มืหาว�ทยาลี่�ยธิรรมืศาสัตร9 ๒๕๒๖

41 ศ6กษารายลี่ะเอ�ยดในบทท�� ๖ " บทบาทของระบบราช้การแลี่ะสัถาบ�นพิระมืหากษ�ตร�ย9 ในระบอบของจอมืพิลี่สัฤษด�M" โดยเฉพิาะหน/า ๔๐๘- ๔๓๒ ใน เพิ��งอ/าง ซ์6�งได/กลี่'าวถ6งประเด@นหลี่�ก ๒

ประการค�อ การเสัด@จประพิาสัต'างประเทศ แลี่ะภาระสัร/างความืช้อบธิรรมืภายในประเทศ (ของสัถาบ�นพิระมืหากษ�ตร�ย9)42 ผ่4/เข�ยนขอต�$งข/อสั�งเกตว'า ค"าขว�ญน�$ข�ดก�บปร�ช้ญาช้�ว�ตของไทยแต'เด�มือย'างมืาก เป%น

ค"าขว�ญแบบท�นน�ยมืโดยแท/ แต'ค"าขว�ญน�$ก@ได/เข/าแทรกอย4'อย'างสังบน��ง แต'อย'างมื�พิลี่�งอย'างย��งในจ�ตใจแลี่ะว�ญญาณของคนไทยโดยท��วหน/าท�กว�นน�$เร�ยบร/อยแลี่/ว 43 แลี่ะอาจกลี่'าวได/ว'าเป%นปฏ�ก�ร�ยาจากสัภาวะ "เมื�องลี่/อมืปOา" ("เมื�องลี่/อมืปOาค�อการเอา

โลี่กท�ศน9 ผ่ลี่ประโยช้น9 แลี่ะอ"านาจของเมื�องเป%นต�วต�$ง แลี่/วจ�ดสัรรบทบาทท��ไร/ความืสั"าค�ญ ไมื' พิ�ฒนา ไร/อ"านาจให/แก'ปOาหร�อบ/าน แลี่กเปลี่��ยนก�บผ่ลี่ประโยช้น9เพิ�ยงเลี่@กน/อย โดยอ/างการอย4'รอด

ของช้าต� หร�ออ/างเปKาหมืายการพิ�ฒนาของช้าต�") ความืค�ดจาก บทความื "เมื�องลี่/อมืปOา" โดย น�ธิ� เอ�ยวศร�วงศ9 ในหน�งสั�อพิ�มืพิ9มืต�ช้นรายว�น ฉบ�บว�นศ�กร9ท�� ๒๙ สั�งหาคมื ๒๕๔๐ หน/า ๑๗

44 ในแง'มื�มืน�$ให/อ'าน Reynold, F.E. "Legitimation and Rebellion: Thailand's Civic Religion and the Student Uprising of October, 1973" in: Smith, B.L. (ed.) Religion and Legitimation of Power in Thailand, Laos and Burma. Anima Books : Chambergsburg, 1978 p.134-146 ประกอบด/วย45 อ'านบทสัร�ปเร��องปLจจ�ยทางเศรษฐก�จแลี่ะสั�งคมื ในบทท�� ๙ " การเมื�องไทยระหว'าง ๑๔

ต�ลี่าคมื ๒๕๑๖ แลี่ะ ต�ลี่าคมื ๒๕๑๙" ใน ลี่�ข�ต ธิ�รเวค�น. ว�ว�ฒนาการการเมื�องการปกครองไทย สั"าน�กพิ�มืพิ9มืหาว�ทยาลี่�ยธิรรมืศาสัตร9 : กร�งเทพิฯ ๒๕๓๗ โดยเฉพิาะหน/า ๑๖๙-๑๙๔

46 Huntington เร�ยกสัภาวะด�งกลี่'าวว'า "Dual power"47 Tambiah, S.J. World Conqueror and World Renouncer. Cambridge University Press. 1976 p. 41148 สันใจศ6กษาความืสั�มืพิ�นธิ9ของพิ�ทธิศาสันาในแนวใหมื'ก�บความืเปลี่��ยนแปลี่งในมื�ต�ของการ

เปร�ยบเท�ยบก�บสั�งคมือ��น แลี่ะในมื�ต�ท��เปร�ยบเท�ยบก�บจร�ยธิรรมืของโปรแตสัต�นท9 ให/อ'านเอาความื ร4 /อย'างสั�งเขปท�� Tambiah, S. J. "Buddhism and This-Worldly

Activity" in: Modern Asian Studies. Vol. 7 No. 1 1973 p. 1-20