/

D D.

Dijfertatio MedicaDe

CHOLERA)Quam,

Confent. Experient. Fac. Med. In Reg. Acad. Upf»Tf- «Jjr■» -T « ; . + ' »

PR/ESIDE

JONA SIDRÉN,M. D. ANAT. ET MED. PRACT. PROF. REG.

ET ORD.

PRO GRADU DOCTORISVentilandam Siflit,

JOHANNES SALBERGjStip. Reg.

In Auditorio CaroJino MajoriDie 24 Februarii i*]68.

UPSALIiE,Iitteris JOHAN EDMAN, Reg. Acad. Typoss.

PRiECEPTORI MUNQUAM SATISA2ST1MANDO.

VLROILLUSTRISSIMO,

D.D CAROLOi LINNÉ»

EQUITlE AURATO DE STELLA POLARI,$:je R:^e M:tis Suec. ARCHIATRO,

Med. et Botan, PROFESSORI Reg. et Ord.Acad Scient. Paris. Petropol, Upsal. Holm. Berol» Imp.

N. C. Lond. Angl. Monsp. Tolos. Florent»Edimb* Bern. Nidros. Cellens. SOCIO,

TI ^JLloc queletimque opufculum

In tefferam animi vencrabundi.

D. A A

Cultor htiittillimus

JOHAN. SALBKRG.

D, D.

§. I.

% holera cctto t tja %oXyic vel roiv %s-ijlj A«Äwv nomcn (ortita, effc Vomi»

veheméni cum diarrhaa conjun-Incipic ex inflato Abdo--J&tsStaä niine, dolore ventrkuli, crebri-

oribus ru&ibus, naufea & tor-

p=|| minibus mitioribus: protinusinfequuntur vomitus & cum his,

... interdumque inter iilos» deje-ftiönes alvi. Malum durri ingravefcit, evacuationesfiunt frequentiores, nec adeo intervallis diftinäa?,cum dolore^ atroci ventriculi & inteftinorum, fiti in-tenfa, anxietace, palpitatione cordis, ftranguria, i-fchuria, viriumque defe£tu. Accedunt demum, quxinteritum imminere indicant, deliquia animi, fingul-tus , fudores frigidi, contra&iones crurum manuum-que, quin horrend« totius corporis convuifiones, cumpulfu debili, intermittente & facie cadayerofa. Quaeper utramquc viam ejiciuntur, yarii funt coloris, a-quofi, fiavi, «ruginod, fufci, atri, quiniinterdumfangvine remixta»

A 5. IL

© < 2 (i ii.

Confideranti phrenomena, jam recenfita, facilepatet, cauflara pnecipitis hujus mcrbi, qu&rendam efteplerumque in ventriculo proximoqae inteftino tenui,ita camen, ut Organa bilis proeparationi & excretionidicata , fimul in confenfum- veniant; ut ve o pieniorejus habeatur cognitio, e re erit trucuientum huncmorbum in fuas dividere fpecies.

SP. i. CHOLERA iESTIVA, Cholera morbus Anni1669 Sydenhami: Cholera Spontanem Sauvagefii NoCMeth. T. III P. 2. p. 12. quae quo fervidior arftas, eoeft ficquentior (/7), Ft quoniam bilis magna copia éjici-tur, ejus acrimonire & ubertati, a calore natae, haneCholerac fpeciem tribuerunt Medicorum plurimij atta-men cum plerumque impetit, ut optime notavit Sy-denham, adlace in autumnum vergente, vix poteritnegari, perfpirationem fuppredam, plurimum ad hujusgenerationem conferre. Eo fcilicet tempore uti obseftum diurnum cotum corpus madet, ita San&orianadifta pciTpiratio facile a frigore vefpertino, tunc con-fpicuo, & pluviis lubinde c ;:'dendbus, potu frigi¬de», aliave caulla fupprimitur fupprefla vero, nifi peralia corporis colatoria excernatur, non poceft non froi»tati labem afFerre, inpeimis cum prakter aquam, aliiseram parficulis, e corpore eliminanais, conftet, anfam-q e ita prarbeat huic morbo » diarrhoea? bilioße, dy-fenterias ncc non febnbus intermictentibus & quacde harum Punt genio, remittentibus aetpamnalibus,ut egregie demonüratura ivit eximius Pringel in tra-

£tatu

(a) Hiftor. morboruro Vratislav. a. 1702. confr* Huxham deaere & moib, epid- \o\ 3. p. 71«

ß ) 3 ( ®&atu de morbis Caflrenfibus. (b) Qax in India orien-tali fiepius infeftat Cholera, Mordechi veV MordehidiTa (r) longe quam apud nos vehementior, ad hancitidem fpeciem pertinere debet, cum. dispares haudagnofeat cauflas. cfr. Paxman DiflC de Indorum morbisin Coli. Hall. T. vi p. 758

SP. a. CHOLERA AB INGESTIS ESCULENTISET POTULENTIS, Cholera crapulofa Sauvagefii Sp.II. Huc referuntur.

*

a) Nimia eiborum potusque ingurgitatio. Vidit hancfpeciem dudum Hippocratcs, lib. de affeft. 1. 28- id-que exenfplo pugilis, nimis voracis. declarat lib 5. Epid.f. 37. n:° 6.

b) Cibi nimis pingves. Suillam & caprinam car-nem memorat Hippocrates, quibus adde fareimina ni¬mis pingvia, ejusdemque indolis alia.

c) FruBus borau Ut funt uvx, mala perfica,Guldenklee L 3 Ribefia Lentil, Eteodr. p. 555.

d) FrnBus fucculenti frigiditate aquofa pra?diti,quales funt Cucumeres, Pepones, Melones &ct.

e) Potus fermentationem noxiam in primiis viis exci-tnntesy cujusmodi funt muftum , cerevifia fermentansvel fub ipfa fermentatione lagenis inclufa, & ab atta-3u aeris iterum fermentans, qualis eft Anglorum Bott-

A 2 lebeer.

å) Hinc ratio petenda qunre Ii« febres remittentes cum alvi flu-xu faepe fint conjunctar & quare remedia primas viäs evacuantiain his tantse fint utilitatis, <& denique quare mitis cholera eas inter-dum quafi jugulet. Qui vero in fe fuieipit explicandum » cur hocanno Cholerae fiuxionesque, alio vero febres hae firviant, difficultati-bus vix unquarh enodandis , fe undique obfeptum fore inveniet.

c) Ita communiter ab incolis vocatur, quo nomine etiam Colicjr gra-viflimse fpeciem indicant vid. van Sw^ten T. II. p. 246. nam liuncmorbum fimilesque a ventriculo male alfefto oriri exiftimant, quodVitium tylordechi vel Mordehi appellant, vid. Paxman. 1. «♦

i j 4 r i'leheer. Pofus hi uti generatim noxii cenfendi, ita quamjnaxime nocent, fi pofl cibos nimis pingves vel fru-£tus horaeos aut aquofos frigidos, hauriuntur. Exem-plum mulieris, Cholera pe emptar, qua? cerevifiampotavit pofl comeflos Cucumeres, adfert Fan tomus A-nalefl. Cap. ai. exempl. 12. Choleram, a cerafis jeju-no ventricuio aflfumtis & epoto dein poculo cerevifia:fermentantis , ortam, D:us PRESES fe vidiffe mihiafleruit. Sed & liquida minime quidem damnanda,intempeflivo tamen ufu, vifa funt Choleram produxifle:A potu acidularum , imo a lade, miti adeo liquido ,

pregnatam adfert Henrius ab Heer vid. & apotu aquas frigide, fucco citri imbuta;, vulgo Livmonade, natam aflerit Henrici de Cholera p. 79. iAColi. Hall. T. vi.

SP. 3. CHOLERA METASTATICA , ut(i) ab Arthritide retrocedente, Materia arthritica, cu-

juscunque demum fit indoiis, dum certis temporibusad loca confveta amandatur, inque iis permanet, us-que dum diffipata fuerit, prakter doloris molefliam,noxam non adeo infert, fiquidem cum hoc morboad feram fenéclutem pervenire licet: tolerari etiam ut-

cumque potefl, fi per fénium aliamve caufiam retenta fu¬erit; at fi antequam paroxyfmus deferbuit, materia illa,quocunque ex vitio ad interiora fe recipit, periculofifii-mi, quin funefli inde exfurgunt morbi, diverfi pro di-verfa, quam occupant fede. "Hos infer merito numeraturCholera, quo mortis genere, Sydenhamum, Hippo-cratici ingenii in obfervando aemulum, peremtumiuiffe refert Sauvage Nof. Meth. T. III. P. 2 p. 153.

b) A Jupprejfo fudore pedum, ut a lavacro frigidoadflringente, Henrici de Cholera p. 79«

r) /i

a» ; 5 c •c) A fontiiulo intempeflive claufo Febr. Henrici. 1 e,

>- Sive naturalia. five arte facta fuerint ulcera, Naturaiis adfveta, nunquam pracproperam fanationcm impu-ne fert; ut coiatoria enira reputari debent, per qu»de corpore noxii eliminantur humores. Ex ulcerecruris, mala ianato arte, fcabiem cruftofam peffimarncum gravi dolore, rigiditate & paralyfi artuum, vi-»dit D:us PRJESES

SP. 4. CHOLERA FEBRILIS. Interdum febribuscontinuis, f»pius vero intermittemium paroxyfmis, fu-pervenit, qu» proinde malign» five perniciof» dicun-tur. ExeÄipla vide apud Morton Pyre q1. p. 16. 33.8f. Tort, de febr. L. 3. C. 1. p. 124 bina efiam pro-ftant apud Lauterum in Hiftoria morborum ruraliump. 70 & jor

SP. 5. CH. A VENENIS. Sauvage fp. 3. 4. 5. 8c8- ut a mereurio fublimato, ab arienicalibus Fr,Hoffman de Cholera ohf. 3. huc etiam fpechnt medi-camenta draftica vel larga nimis manu data, vel malepr»parata, ut Tartarus emeticus male paratus. Hen¬rici: de cbol. p. 8/• Mercurius vit» male paratus ibid.p. 79. Colocynthis Foreft. lib, 28 obf. 44* Fungi et¬iam venenati varü. Memorabilia exempla proflantin A&. Parifin. pro anno 1749 a Cl. Monnier allata,fex nempe homines, ferculi inftar, comederunt fun-gum medi» magnitudinis totum album Vaillant Bo»tan. Parif N. 17. Omnes qeidem male habüerunt,puella vero qu»dam, ejusque mafer Cholera inde cor-rcpt» fueruftt; illa quarto morbi die» cum torra in i-bus gravioribus, facie pallida, inquietudine maxima eb»fitantibu's catameniis, pulfu debili & irregulari, re-fpirationeque valde dimcili i&erica facta, quinromorbi die exfpiravit; Mater hujus puell» ut cibi exfungis parati partLeps erat, ita in eundem fncidk

A3 mor-

@ }' 6 ( ®inorbum, ex quo difriculter evafit, accedentibus etiamiftero & evacuationibus fangvineis. Denique huc fpe-£tant ova Cyprini Barbi NblL D:ni Arch. & Equ. deLINNÉ Sy fl. Nat. T. I. P. I, p. $2$. Henrici lococit. adfert exemplum duarum puellarum, quarum al¬tera correpta fuit Cholera maxime torminola & lya-copali, altera vero, caudam morbi fororis expertu-ra, eadem ova, fed aceto condita, deguftans/ inle-quente die eodem affeFta fuit morbo.

SP. 6. CHOLERA AB AFFECTIBUS ANIMI.Qui perpendit hos, turbas .interdum maximas, apudecs pr«fertim excitare , quibus fyflema nervofum ni-mis eft leniile, non mirabitur & Choleram inde exifte-re pofle. Quod inter coenandum Puella, tenerioriscorporis textur«, touitru perterrefa^la, cholera afFe-£la fuit, adfert Henrici 1. c. p. 75. Alia exempla vi¬de apud Pläter, obf. L. 3. Boreiii Cent. II. obf 27.In fummo vero verfatur periculo, qui poft animicommotionem paulo majorem, pharmacum purgansvel emeticum fumit, Quid quod in actis med. Bero-lin: Dec. 2. Vol. I. exemplum proftat choler«, fubor-t« ex efu Braille« capitat«, poft animi excandefcen-tiam. Nee ab hoc malo immunis eft tenella «tas,dum infans uberibus nutricis irat« admovetur, quodoblérvationibus pra&icorum edocemur.

SP. 7. CHOLERA A VERMIBUS. Sauvagefii fp.5). ingrati hi hofpites, plurimorum & diverforum ma-lorum au&ores, etiam Choleram induxerunt, ut ob-lervatores affirmant,

SP. 8- CHOLERA A DENTITION^ SydenhamProcelf integr. p. m. 604. Invadit infantes dentitionedifficili laborantes.

Memoratur a Panarolo Jatrologifm. five Obs, Med.Pentecofte I. obf XI. Cholera fangyinea, in qua fang-

vis

& ) 7 C itvis magna copiä , ad duodecim fcilicet libras,fum per vomitum & deorfum per fecefTum fuit ejßrcreta ; led dubitandi efl locus, rueritne vomitus cru-entus vehemens, in quo ut fangvis communiter pervomitum evacuatur , ita aliquid ad inteftina dimiri-tur. cfr. Brendel de Cholera p. 12. Vidit certe Hea-rici in fene ejusmodi vomitum cruentum, in quo lar-ga copia fangvinis nigrefcentis parum, clvo ^ xdrvper octo horarum fpatium ejccla fu t. ContraxeratTibi hoc malum ante novenwuro, dum inftante fluxuhsemorrhoidali, venam bis uno de aperrendam fibicuravit, aliaque adhibuit remedia, quibus hdemorrhoi-dum fluxus cohiberetur; tementatis vero poenas luif,dum ab illo tempore, fymptoroata haud la?via, quajvaletudinem ex hypochondriis fequuntur, paflus elt #

tandemque vomitum cruentum.E cataiogo Ipeciertim Cholerar exclusdendam et-

iam putamus ficcam illam, dudum ab- Hippocratememoratam in libro de vicfcu acutorum , & a Sy-denhamo femel tantum vifam, in qua cum infla-to imo ventre, dolore laterum & lumborum, flatugfurfiim dtorfumque vi quadam erumpunt: potius e-um affeåum, re curatius penfitata, ablega'ndum exi-Aimamus ad Tympanitis, paflionisve hyftericse vel hy-ppchondriacae fymptoma. Golfer. Licut. Prax. med»de flatuientia.

§. nr.Ex fuperiori conftat § cauHam proximam, fi ulrf-

mas tres Ipecies exceperis, plerumque confiftere in a-cri quadam materia vel fenfim in corpore genita,,vel ore fumta & deglutita , inque ventriculo proxi-moqie intedino tenut delitefceme. Ea tunicam villo-fäm harum partium, fumme lenfilcm irritat, unde vo¬mitus, diarrhoea & dolor 9 qui augetur itidem a fpafmo-

dicis

■@ ; s cdicis flriüuris harum partium". Qtire in reliquis, et-iam diflitis, partibus, exlurgunt fymptomata, partinaconfenfui nervorum debentur, partim exhauftq a cre-brioribus evacuationibus , corpori , nam non'foium@a liquida excernuntur, quse in alveo funt inteftiio-rum led reliqui ertiam corporis, indeque exiflit überilie proventus, humorum, quem in hoc morbo cer-nere iicet. Cum vero omnis irritatio, fi gravior, ii-ne noxa diu toierari nequit, ita & hxc in harum par¬tium inflammationen! faci e abit, & denique in gan-grtenam lethalem, ut diilécta cadavera fatis evincunt,Ita in adr. Med. Berol. JV 2 Vol. g. exemplum pro-flat duodeni & pylori interne gangramofi & repletibhe fangvine rernixta. Vehculam feileam porro fum-111e fiaccidam, venas ventriculi fangvine turgidas, o-mentumque ad ventricufum contradum, viderunt.Apud Dolaeiim in Encycloped Med. a. 3. Cap. 4. &Barthol. Hiftor. Anat. Cent. 2. obf gi. alia memoran-tur exempla , quse monftrant, inteftina tenuia prx-lertirn duodenum, cum orificio dextro ventriculi gan-graenofa fuide, bile obduda, exterius flava, ductus-qne biliferos dilatatos. In cadavere mulieris (§. II. adfp. 5.) ^*H$onnier memorat®, inflammationis vefti-gia pylorus dedit. Duodeni vala, fanguine erant tur-gida, & ipfum, ubi a pyloro oritur, dilatatum, in-jfra finum vero duodenalem, contractum: interiör fu-perficies maculas rubras confpiciendas pracbuit, cumvefligiis feceflus tunicas viilofle. Mefenterii portiocum duodeno connexa, inflammata fuit, &: heparplus jufto rubrum , durum, tumidumque; bilis colo-rem flabuit viridem nigrefcentem.

§. IV.Celerrime fladium fuum decurrit hic morbus, ut

pauca de prognofl notemus, f«pe vel robufliflimumin-

m ) 9 i iinträ nyftbemeri Ipatium necans, immö inträ aliquotbo ss 5 cujus rei exempla apud 1 honerum obf. L. 3»& ÖoutiuUi de Med. Indor. obveniunt. In ancipitiver fatur arger, fi inter dolores inteafiores, vomitusvomitum » deje&io dejeftionem excipiunt, vitsqueIpem crnnem prscidunt pulfus exiiis, intermittens,convulfiones, frigus extremorum , balbutiens lingua,ansfthefia fenfuum, dolorum irmninutus lenfus, deje-diones foetids & cadaver olentes, gangrsns internsteftes •, contra vero meliora fperare licet, fi pulfus vi¬ts nuncius, utcumque eft plenus & regularis , fi do¬lores non vehementes, nec evacuationes crebriores& (i vomitus hsc inter ceflat, a periculo immuniserit sger. Denique vcl me non monente patet, cauf-Is cognitionem multum ad prognofin rite formandamva.ere ; plerumque enim levior & potius ut lalutaremolirren naturs, ab onere lele levantis, eft reputan-dum, fi ex crrore dists commiilo, provenerit Cho¬lera, quam fi a venenis corrodentibus.

§• V.Ad curam hujus morbi properantes, merito cum

Celfo Lib. iy. c. 11. & cum re ipfa, contendimusquod nu/lus fit morbus, cui minori temporis* intervallofuccwritur, non lenta proinde, led promta polcensremedia; ea vero funt vel pluribus fpeciebus com-munia, vel cuilibet propria: ilia qus generalia aliasvocantur, prius indicabimus, fpeciaüora dein tradituri.

Blande Naturam adjuvare, acre mitigare, motus-que eftrenos filtere generatim in hoc morbo indican-tur. Non quidem defunt, qui ventriculum evacuantiapharmaca commendant, led cum ipla Natura in hocopere perficiendo, maxime fit occupata, vix ad Ipeca-cuanham, mite alias emericum, in aliis fluxionibus, Dy-fenteria prsfertim, commendatum, deyenire opus eft«

B Suffi-

@ ) 10 ( @Sufficiünt aquofa diluentia, ab antiquis medicis, fedde hoc morbo non contemnendis auåoribus, Aratoeö& Alexandro Tralliano, commendata, quae natur«conatui fubveniunt, acre temperant & ejuunt.. Hosimitatus Sydenhamus, jufculum pulli adeo tenue, utfaporem carnis vix haberet, hauriendum inter vomi-tus, fuis dedit segris Id exfequi pofflimus, nomminori cum efficaeia , fed via multo breviori, dumbibendum porrigimus de :o3:um panis, pr«fertim a-venacei tofti , a quibusdam valde laudatum, aquamco&am, o&ava parte ladis -remixtam, lac ebutyra-tum, ferum la&is, utrumque aqua dilutum, infufumfeminum Lini vel Rad. Altham, quibus infiftendum, us-que dum certi fumus, materiem acrem fat efle evacu-atam, & contemperatam, qnod certis boris, ut Sy-denhamo placust, circumfcribi nequit. Et hac rafio-ne carere etiam poflumus, abforbentibus a variis pra*£ticis hic commendatis, ut lap. cancror, matre quamdicunt perlarum, terra figiilata , coralliis praeparatis,fuccino, pulvere Marchionis, Cornu Cerviuflo, Ebo-re foflili, Cryftallo denique montano, quem fnuldslaudibns extollunt Langius in Epifl. L 3. C. I.cutiis Lufitamts in L 2. Pr. admirand. obf. ij. quaeomnia, nifi acidum adeft, ventriculum podus ons-rant, quam levant.

Pro evacuando porro de inteftinis ftimulo, mi-tiflima etiam commendantur laxantia, ucCaflia, Tama-rindi, Rheum, quae quidem interdum locura haberepoÜunt, fi inducise fint inter vomitus, & copiofioradfit faburra, aut ejusmodi quid fuerit ingeftjm,quod cito per inteftina tranfire nequit; at faepiflimecontinuus vomendi conatus & morbi vehementia,ufum horum interdicunt, nr lotioncs tantum in al-vum immiflfas adhiberi pofliat, quae cum paranfur

cx

® ) " ( ®ex aquofis diluentibus fupra recenfitis, optim# funtad eluendam de intefijnis acrimomam.

Tant# cum fit utilitatis, in quamplurimis morbis;evacuatio qu# venis debetur, merito qu#ritur utilis ne-fic ca, nec ne? haud defuerunr, qui eandcm ut fum-me noxiam difvadent, dum alii t etiam repeticam,neceftariam exiftimant. Neutri parti aftentiri pofTii-mus, uti cnim viribus ex evacuationum frequentia jamdeperditis, & pullu ceteroquin fatisdebili, easdem adhucimminuere velie per ven# feftionem, ablonum eftet,ita, contra ea, dum morbus adhuc in initiis eft, arteriaefortius vibrant & febrile quid emicat, eandem omit-ttere, prudentis non eftet medici, fiquidem indefpes eft fore, ut fpafmi ieventur & inflammatio pr#-caveatur.

Abfoluto evacuationis vel fi mavis eluvionis pen»fo, niotus natur# turbati fedari debent. Exfpeftatio-ni hic minimc fatisfaciunt, a quibusdam commenda-ta pharmaca, ut Hepar lupi exhccatum, Rafura priapicervi, Ungul# alcis, Cancii fluviatiles ufti, Craniumhumanum & Ofta calcinata: nec multum boni exfpe»dandum a liquore minerali anodyno HofFmanni, re-mixto licet, ad auctoris confilium, oleo Macis Sc Tin-Hura Caftord. Duriori etenim opus eft cuneo, Opio fci-licet, ad compefcendas turbas lyftematis nervei fum-me commendabili, cujus ufum, licet parcum, vel ipflStahlii aftcel# non difvadent, motuum in corpore huma*no cauti nimis #ftimatores, utpote provenientium, adeorum mentem, a Sapientis Anim# confilio, Eam lau-dem meretur Lazarus Riverius, qui contra Galenicos,op um in hoc morbo, idque debita portione, dedit,quem imitatus eft egregius in obfervando T. Syden-ham, qui abfoluto ut vocat eluvionis penfo, Lauda-num fuum ad gutas XVI. & XX. pr#buit; immo fi (e-

B 2, rius

• ) I» f 9rius vocatns fuerit, dum natura äpfa fe ftimulo lihe»ravit, flatim ad Opium confugit Hunc fecuti TuntMedici celebratiffimi, qui adeo nobile remedium nonInformidarunt. Videiaum tarnen ne inter ex ti ernaVerfetur aeger, dum eflicacem hane medicinarn acihi»bere volumus.

Prö levandis fpafmis , haud parum conferre re¬media, exferne abdomini fuperhabenda, ex fh roaruntplurimi Praélicorum, & hunc in finem commenda-runt topica ftomachica fub forma cataplafmatum» fo-mentationum, ungventorum , linimenrorum & em-

« plaflrorum In leviori morbo haec forte utcumquefuppetias fcrre poffunt, in graviori vero nihii valent;majoris funt efficacia? fomentationes herbarum emoi-lientium , ex lade co&arum , qux vapore fuo emollien-te fibras tenfas & dolentes laxant & inflammationen!prsecavent. lilas tamen virtute multum fuperant Bal-riea ex aqua, lacie & herbis empllientibus parata 5

qua? pra?terquam quod tenfum emolliant, bumoresetiam ad cutem derivant, eandem laxando, ut re-vuifio ab interioribus eo major fiat, quo ampliorfuperficies balneo patet j qua ratione etiam fpafmosfolvunt & ab inflammatione partes afFeftas defendunt.Magnam fiduciam in his balneis ponit Schömberg,ia?viente dolore colico , quem femper ab iis, mite-fcete dicit vide Aphor. Pracl p. 40. Quantum pro-funt in inflammatione inteftinorum, videmus ex Me-dical Effays T. 3. p. 3*75. Quid quod Trallefitrs, Cele-bris apud Vratiflävienfes Praåicus, ipfe choleram fatströcem expertus, folamen non medi©re ab his per-fentiit. Sed do'endum, quod malurri adeo inrerdumvehemens fit, ut Continus segrorum inquietudines,topicorum ulum vix admiitant,

■ i VI

@ ) 13 ( ©§. VI,

ÅbfoTutis, qua* in cura generali hujus morbi ob-lervari debent, ad fpecialem deveniarrvus.

SP. f. CHOLERA AiSTIVA, in hac cura gene¬ralis ita in ufurn vocätür, ut Ii vehementia morbipermktif, non nimis cito ad fopiens opium propere»tur. Certe Trallefius poft tot dejefKones vomitusque,per aliquot di s perpeHos, ab aquis ielteranis, laflerernixtis , manifefie fentiit fördes acres urentes fecel-fifle vid. Traft, de Cholera p. 543. In India orienta-li Ferrum candens appiicant planta? pedum , quod ve-hementiam morbi rokigat: ü Febris remanet, fve-tis remediis traftari debet , dum interim arger nu-tritur cremore & deco<fto Oryzae, cui Fi Febris ab-eft, multum Piperis addunt. Id et'am-pulverifatumcapiti impommt. Venam non incidunt, Sc catliar-ticis non nifi fuperata febre utuntur. Sauvage exBelhnio L c. px 131„ Videmus tarnen ex Bontio 9,

quod fine opio Sc in Cholera & in Dyfenteria nolu-erit elfe Medicus. vid TraÜefium ex Bontio p. 334.

SP. 2. CHOLERA AB INGESTIS ALIMENTISLT PO^sJJLENTIS Heic opus eft ut blande fub- Jlevemus Naturam per d'iluentia , Sc eliminatis ingeuis«,Opium adhibearaus.

SP. 3. CHOLERA METASTATICA. Si a ms»teria arthritica proveniat, mhTis, qusc primis viisalioquin debentur, quantocius ad Fedes fuas revocan-da; itaque loco, unde dofor receflit, finapifmus acris,qualis ex raf. radicis Armoraciar, aceto vini madefafta ?

paraXur, applicari debet, Sc ubi dolor exciratur , pro-»pinandum eft Sal. C, C. volacibe vel Liq. C, C. Suc-cmat. ex vino Rhenano, vel mixtura, quae ex fåle vo-latili C, C. fucco citri faturato* vino Rbenano, a-

B 3 * qua

'@ ) 14 C •

qua quadam ftillatitia gratiori fa fyrupo concinnaripoteft.

Si fuppreßus pedlim (udor Choleram excitat,cura generalis adhiberi debet, fa ne redeat vel aliusmorbus oriatur, pediluviis fa fri&iombus tentetur ré-vocatio evacuationis (uppredas

Eodem modo procedendum ii a fonticulo claufoorigitiem repetit Cholera i fa eandem ob ratiönemex "artis lege iilciis renovandum.

SP. 4. CHOLERA FF.8RILIS. Si febri fupervenitContinus, cura generalis pro norma eRo; fi verofebrsbus intermittentibus feie adjungerat, fuperato pa-roxyfmo, fub intermifLone cortex Peruvianus ea por¬tion© dari debet, ut par fit paroxyfmq infequenti fu-perando. Si' adeo graves eiient paroxyfmi, ut mor¬tem minitarent , naturté per fedantia fuccurrere licet,ad exemptum Lauter i 1. c.

SP. f. CHOLERA A VFNEN1S. Si acha vene-na fuerinc deglutita, ut ä» ienicum, Mercurius prse-cipitatus &c. quae vi cauflica exulcerant, mucilagino-fa" & oleofa adhibeantur, quas ncria immlvunt, ut ma-cilago Sern. Pfylli, Cydoniorum fa Lini-, SolutioGum. Tragacanth. fa Ärabici, Cremores avenas faHordei ipirfiores, olea expreifa amygdal. d. Lini, oli¬varum, Crernor lantis, Emulfionesj faturatiores, Emul.Årabica, Emul. communis, addito oleo amygd. d. de-bita portione, vitello ovi q. s. iuba&o, Domefti-cum remedium, ied non éontemnendum, eil lacdulce tepidum. Externe adhibeantur topica emollien-tia, fa demum poftquam conviSi fumus, acre fatiseile retufum 9 fedantia tumultui finem imponant. Siminori fa non adeo corrofiva indole prasdita fuerintvenena, ut oya Cyprini Barbi &c» cura generalis

• i 15 c merit obfer7anda} ita tamen, ut memores fimus, hseediutule in ventcieulo. contineri pofle, uti cafus a Cl.Monnier al latus, fatis demondrat, ideoque fi per alialicet„ mitifUmura laxans dari debet, ut noxium citoexterminetur.

SP. 6. CHOLERA AB AFFECTTBUS ANIMI.Nifi quid ingeftum fuerit ante vei poft animi com«suotionem, aut fabuurra primas vias gravet, nonroultum temporis impendi debet in his eiuendis, fedquantocius ad fedaniia confugiendum.

SP. 7. CHOLERA VERMINOSA. Profunt heicea remedia, qute animaicula hsec aut necant, autlangvere faciunt; ideoque acger fubinde hauriat aquamfimplicem vel deco&um tenue Rad. Graminis cui Mer-curius vivus incoéhis fuit, quse etiam fub forma cly-fmatis applicari potéft. Externe cataplafina adhibendumex fummitat. abfinthii & bile bovina, cui fi effica-cius defideratur, addi pofiunt graveolentia varia, utfol. Leviftici, AfT fcetida, allium &c. Superato pa-roxyfmo, cegroto per alia anthelmintica profpiciendumeftj & fi exoptatum ron praeftarent effe£lum,,adacidulas noflras medores ablegari debet, quae prteter-quam quod vermes, additis laxantibus exturbant, et¬iam primas vias, ut multip'ici conftat experienria , icafirmant, ut vermium generaooni non amplius fa-Veant.

SP. 8. CHOLEIL-A A^ENTITfONÉ. Cum a me-ro nervorum confenfu pipveniat, & tenerum corpustantos diu non ferre vaiqt tumuftus, jufia portio O-pii, aetati conveniens, cito dari debet.

Superato morbo , ftriåior erit diceta? ratio, &antequam fbomachus aflVetus fuerit lolidioribus cibis,

folis

> 16 (folis jufculis i gdatinis ovisque Torbilibus nutriafiäffseger; firmato vero ventriculo , intcr remedia, quaelabefa£tis primis viis fuppetias ferunt, ad carnes de-veniendum, easque fan tum teneriores. Tum demumfi opus ; 3djiciantur aciduke congruje, quae ufurpa-

ta? debito cum reglmine, & yifceribustoti corpori priftinum red-

dent robur.

Min Håyfl - JEreåe Ven fJT\eme Din meget fmukke og vel - udarbeyclede Differtation om Cholera

hevifer fuldfammehgen en vidt udfireh hundjkab og Erfarenhed iMedicinen. Du har ogfaa desnden ved andre omfiandigheder givet mang.foldige Prover derpaa, at jeg /kalforlie den grundige Inßgt, hvilken Du,(om en värdig Di/cipel af den flore von Linné, og tillige befidder i Natural-Hiforsen, Jamt Chemien med mere. T Betragtning heraf anfeer jeg derforingen ting mere at kMine regnet mig til Laß, end om jeg med Ligegyldighed.vilde lade denne beqvemme Leylighed gaag mig af handerne, uden offentlig atudvife min Taknemmeligheä , min Glade og Fornojelfe over den Frenigang Duallerede har gjordt, ogover den Heder Du nu herved indltgger Dig bos alleretfindige Landsmand. Du min kiare Fen ! bar varet den, fom Jiden minAnkomfi her til Riget ey allene iblant de forfle haver vardiget mig Ditförtrolige Ven/kab, men endog faa fledfie har fortfaret dermed i ald 0[i-rigttghtd : hvorfor jeg ey heller tan andet, end gratulere Dig af mit tri >derfie Hjerte, foron/kende beftandig velfignelfe i alt Foretagende, Jamten god og haßig Beluiming for Dit idelige Arbeyde til Fadernelandets Tjene-Jle, hvtlket ingenlunde uden U-.fkvmfornhed kan forglemmes. Imidlertid/kal det vare mig overmaade kiert, om Du altid htyefter fom for, vilforunde mig Din Fortrolighed , og i det Haab förbliver jeg ftedfie faajange jeg lever, og har den are at kalde mig

Din4 lJpfah , d. 4 Februarii Oprigtige Ven

i768. HENR. TÖNNING,

& #