tesİsat teknolojİsİ kİtabi

DERS NOTLARI

TESİSAT TEKNOLOJİSİ

HazırlayanÖğr.Gör. Erdoğan ŞİMŞEK

ÇÜ Adana MYO

Aralık 2007

1

ÖNSÖZ

Bu ders notunu hazırlarken makine mühendisler odası ve çeşitli sıhhi tesisat yayınlarından faydalandım. Ders notunu kullanacak arkadaşlara makine mühendisleri yayınlarını almalarını tavsiye ederim.

Erdoğan ŞİMŞEK

2

İÇİNDEKİLER

BÖLÜM1

Sıhhi Tesisat………………………………………………………5

Genel Sıhhi Tesisat Sembolleri…………………………………...7

BÖLÜM 2

Temiz Su Tesisatı…………………………………………………10

Aygıt Ve Donanımların Yerleştirilmesi…………………………..12Aygıtların Yükseklik Değerleri…………………………………...12Donanımlara Ait Yükseklik……………………………………….12Temiz Su Tesisatında Boru Çapı Hesabı………………………….13Temiz Su Tesisatında Boru Çapı Hesabı (MB Birimine göre)……13Bazı Cihazların MB Esasına Göre Temiz Su tüketimi…………...13Konutlara Şehir Şebekesinden Giren Temiz Su Ana Borularının Çapları…………………………………………………………….14Temiz Su Tesisatının Bölümleri…………………………………..14Sıcak Su Tesisatı…………………………………………………..15Bağımsız Sıcak Su Tesisatı………………………………………..16Merkezi Sıcak Su Tesisatı…………………………………………16Sıcak Su İhtiyacı…………………………………………………..17Boyler Hesabı……………………………………………………...18Sıcak Su Tesisatında Boru Çapı Hesabı…………………………...19Soğuk Su Tesisatı………………………………………………….20Temiz Suyun Depolanması Ve Basınçlandırılması………………..21Hidrofor Seçimi……………………………………………………22Pompa Seçimi……………………………………………………...26Su Deposu Kapasite Hesabı………………………………………..26Su Deposu Hesabı………………………………………………….27Pompa Debisi Hesabı………………………………………………27Pompa Basıncı Hesabı……………………………………………..27Hidrofor Tank Basınçları…………………………………………..27Üst Basınç Hesabı………………………………………………….27Hidrofor Ön Basıncı……………………………………………….27Hidrofor Tankı Hesabı……………………………………………..28Ön Basınçlı Durum Hesabı………………………………………...28Kompresör Hesabı…………………………………………………28Kumanda Sistemi…………………………………………………..28Emniyet Cihazları………………………………………………….29

3

İÇİNDEKİLER

BÖLÜM 3Pis Su Tesisatı……………………………………………………...31Bina Dışı Pis Su Tesisatı…………………………………………...32Bina İçi Pis Su Tesisatı…………………………………………….33Ana Boru , Kolon , Kat Borusu , Havalık..………………………...33Pis Su Tesisatının Tasarım Kuralları…………………………...….34Pis Su Borularının Çap Tayinleri…………………………………..35Yağmur Suyu Tesisatı……………………………………………...36Yağmur Suyu Tesisatının Hesabı…………………………………..36BÖLÜM 4Yangından Korunma Tesisatı………………………………………39Yapı Dışı Yangından Korunma Tesisatı……………………………39Boru Çapları ve Su Hızları …………………………………………39Yapı İçi Yangından Korunma Tesisatı……………………………...40Sabit Boru Hortum Sistemi…………………………………...……..40Boru Çapı Hesabı, Yangın Dolapları, Yangın Muslukları, Hortumlar……………………………………………………………42Su Kaynakları………………………………………………………..43BÖLÜM 5Kalorifer Tesisatı…………………………………………………….45Dikişli Siyah Çelik Borular………………………………………….45Dikişsiz Siyah Çelik Borular………………………………………...45Sıcak Sulu Kalorifer Tesisatı………………………………………...46Alttan Dağıtmalı Alttan Toplamalı Isıtma Sistemi………………….47Üstten Dağıtmalı Alttan Toplamalı Isıtma Sistemi………………….48Üstten Dağıtmalı Üstten Toplamalı Isıtma Sistemi…………………49BÖLÜM 6Kat Kaloriferi Sistemleri…………………………………………….51BÖLÜM 7Suyun Yumuşatılması……………………………………………….55Geçici Sertlik, Kalıcı Sertlik………………………………………...55Sertlik Birimleri, .Yumuşatma Yöntemleri…………………………55BÖLÜM 8Güneşli Su Isıtıcıları………………………………………………...59Güneşli Su Isıtıcıları Tesisat Şemaları……………………………....60Sıcak Su Gereksiniminin belirlenmesi………………………………61Güneşli Su Isıtıcılarının Tasarımı………………………………...…62

4

BÖLÜM

SIHHİ TESİSAT

Amaç: Sıhhi tesisat hakkında genel bilgilendirme.

5

1.1 Sıhhi Tesisat

Yapı için gerekli suyun temini, depolanması, yumuşatılması, ısıtılması, basınçlandırılması ve dağıtımı, sıhhi tesisat aygıt ve donanımları, pis suyun atılması, atık suyun arıtılması, yağmur suyu drenajı ve yağmurdan koruma konularını kapsar.

Ayrıca mutfak ve çamaşırhane tesisatı, yüzme havuzları güneş enerjisi tesisatı gibi özel tesisatlar sıhhi tesisat kapsamındadır.

Modern bir sıhhi tesisat sisteminin gerçekleştirilmesi için gerekli temel amaçlar ve sistem performans kriterleri aşağıdaki gibi sıralanabilir;

1. Yapıya temiz suyun sağlanması ve herhangi bir pis suyun karışmasının önlenmesi

2. Aygıtların sayısı sağlanan suyun miktar ve basıncı uygun bir sistem kurulması.

3. Gerekli durumlarda su depolanması.

4. Pis su drenaj sisteminin tıkanma ve katı madde birikimlerinden uygun bir bakımla korunmasının sağlanması.

5. Tesisat ömrü için uygun boru ve donatım malzemesinin seçilmesi.

6. Temiz ve pis su tesisatlarının uygun ayrıma, yalıtım ve havalandırılmasının sağlanması.

Projelerde ön hazırlık safhasında mimari projeler üzerinde boru geçiş yerleri cihaz yerleştirme gibi konularda dikkat edilecek noktalar şunlardır;

1. Islak hacimler düşey doğrultuda üst üste, yatay planda da yan yana getirilmelidir.

Sıhhi tesisat olan bölümler üst üste getirilmelidir.

Banyo ve helâlar yapı özellikleri göz önüne alınarak normal döşemeden 25 ila 40 cm düşük döşeme yapılmalıdır.

6

Düşey borular en az 50x50 ölçülerinde tesisat galerilerinden geçirilmelidir ( çok katlı binalar için ).

Duvarlardan geçen borulara gerekli eğim verilmelidir.

Bir konutta tavsiye edilen aygıt sayıları şöyledir.

En az bir lavabo

En az bir banyo

En az bir helâ taşı

En az bir evye bulunmalıdır.

Komple bir tesisat projesinde aşağıdaki paftalar bulunmalıdır;

1. Hesap ve açıklamaları içeren bir tesisat hesap raporu.

2. Kat planları.

3. Kolon şeması

4. Gerekirse izometrik boru akış şemaları.

5. Laboratuar ve mutfak gibi özel işlem aygıtlarını bulundukları yerler için özel boru diyagramları.

6. Rögar, yağ ayırıcı ve cihaz bağlantıları gibi gerekli yerler için detay çizimleri.

7

1.2 Genel sıhhi tesisat sembolleri

8

BÖLÜM

TEMİZ SU TESİSATI

Amaç: Temiz su tesisatı hakkında bilgilendirme.

10

2.1 Temiz Su Tesisatı

Temiz su tesisatı sayaçtan veya bağımsız sistemlerden suyun kaynağından başlayarak kullanma yerlerine kadar olan temiz su boru donanımları ve aygıtları içerir.

Temiz su tesisatı;

Soğuk su tesisatı Sıcak su tesisatı

Olmak üzere iki ana bölümde incelenir.

Bu bölümde suyun depolanmasından basınçlandırılmasına, yumuşatılmasına ve tesisattaki ses yalıtımı detaylı olarak incelenecektir.Temiz su tesisatları su sayacından itibaren başlar. Su sayacından önceki kısım çoğu zaman belediyeler tarafından yapılmaktadır.Temiz su tesisatında uyulması gereken kurallar şunlardır ;1- Temiz su tesisatlarında kullanılan borular, ftings ve kolektörler

galvanizli olmalıdır. Ya da plastik borular kullanılmalıdır

2- Borular diş açarken;a- Dişlerin bozulmaması için pafta lokmaları sık sık

yağlanmalıdır. Dişler arası talaş temizlenmeli ve kullanılan ftingsler temper döküm olmalıdır.

b- Açılan dişler üzerine teflon veya keten sarılıp sülyan boya ile boyanmalıdır.

c- Sızdırmazlığı sağlamak amacıyla maşon ve benzeri parçalar anahtarla bir sefer tutularak sıkılmalıdır. Aksi takdirde Galvaniz dökülür.

3- Gerekirse temiz su tesisatlarında sayaç yönünde su boşaltılması sağlamak amacıyla yatay borulara %1 eğim verilmelidir.

4- Açıktan döşenen borular mutlaka kelepçelenmelidir. Boru ekseninin duvardan açıklığı 3 inç ’e kadar 4cm, 3 inç ve daha büyük borularda 5–6 cm olmalıdır.

11

5- Bina dışında toprak altına döşenecek borularda donmaya karşı önlem almak için bölgesine göre 60 – 80 – 100 cm derinlikte gömülerek izolasyon yapılmalıdır. Ayıca ağır vasıta geçecek yerlerde gerekli önlem alınmalıdır.

6- Kolektör yapımında kaynak kullanılmamalıdır. Eğer kullanılması zorunlu ise yeniden galvanizlenme işlemi gerçekleştirilmelidir.

7- Ülkemizde genelde borular duvar içi tesisat olarak döşendiğinden yağlı boya ile boyanıp yağlı kâğıtlarla sarılıp gerekirse ziftlenmelidir.

8- Sıcak ve soğuk su boruları aynı zamanda döşendiği için bakış yönünde soğuk su borusu sağ tarafa sıcak su borusu sol tarafa takılır. Özellikle banyolarda bu konuya dikkat edilmelidir.

9- Tesisat çekildikten sonra mutlaka basınç testi uygulanır. Tesisata test yapılmadan bütün çıkışlar kor tapa kapatılır. Tesisata su basılarak kör tapadan havası alınır. Daha sonra en az işletme basıncının 1,5 katı basınç uygulanarak basınç sabitlenir. Test cihazındaki manometreden 30dk. Sonda basınç değerine bakılarak düşme olup olmadığı kontrol edilir. Eğer basınçta düşme varsa kaçak yeri bulunur. Gerekli tamirattan sonra tekrar teste tabi tutulur.

10- Ana dağıtım ve kolon boruları mümkün olduğunca açıktan geçirilmeli her kolon vanalarıyla ayrı ayrı kapatılabilmeli ve suyu boşaltabilmelidir. Ayrıca ana dağıtım boruları ve kolonlar ayrı renklere boyanabilir.(Sıcak su kırmızı, soğuk su mavi.)

11- Her katın bağımsız olarak kapatılabilecek vanaları olmalıdır.

12

12- Borular kesinlikle kiriş, kolon gibi taşıyıcı elemanlar delinerek veya kırılarak geçirilmemelidir.

13- Vanalar kolay ulaşılabilecek noktalara yerleştirilmelidir.

14- Birbiriyle yan yana geçecek tesisatlarda terleme göz önünde bulundurulup soğuk su tesisatı alttan geçirilmelidir.

15- Tüm kullanma suyu tesisatı kullanım noktalarına doğru yükselerek çekilmelidir. Sistemde hava yapması önlenmelidir.

2.2 Aygıt ve Donanımların Yerleştirilmesi:

Çeşitli aygıtlara takılacak muslukların ve çeşitli donanımların yüksekliği bunların yapılış şekillerine göre değişsede normal olarak aşağıdaki ölçüde alınabilir. Bu ölçüler döşeme yüzeyinden itibaren verilmiştir.

2.2.2 Aygıtların Yükseklik Değerleri:

Banyo Bataryaları 0,75mDuş Bataryaları 1,10mEvye Bataryaları 1,15mLavabo Bataryaları 1,05mAlaturka Helâ 0,20mAlafranga Helâ 0,25mYıkanma Yalağı (Erkek) 1,45mYıkanma Yalağı (Bayan) 1,30mPisuvara Püskürtme Su Tesisatı 1,20m

2.2.3 Donanımlara Ait Yükseklikler:

Lavabo Üzerindeki EtajerLavabo Aynası Alt Kenarı 1,35mRezervuar Zincir Yüksekliği 1,35mBas Tipi Rezervuar Yüksekliği 1,10mHelâ Kâğıtlık Alt Kenarı 0,70mNormal Lavabo Üst Kenarı 0,80mBulaşık Tekneleri 0,80m

13

Çamaşır Tekneleri 0,75mSulama Yalakları 0,50mİlköğretim Ok. Lavabo Üst Kenarı 0,70m

Tesisatta aygıt denilince bütün bataryalar şiber ve ventiller gibi malzemeler anlaşılır. Bu armatörlerin suyun musluklardan yeterli bir basınçta akmasını sağlamak için su akımına küçük bir direnç göstermesi gerekir. Bu bakımdan şiber ve adi musluklar daha uygundur.

2.2.4 Temiz Su Tesisatında Boru Çapı Hesabı:

Temiz su tesisatında boru çapının hesap esası suyun izlediği yol boyunca oluşan basınç kayıplarının belirli bir değerde tutulmasına dayanır. Basınç kayıpları boru malzemesine borudan akan suyun debisine yerel kayıplar yaratan elemanların sayısına su sayacına veya benzeri özel donanımlara bağlıdır. Borudan akan suyun debisi ise borunun beslediği kullanma yerlerinin sayısı ve cinsiyle belirlenir.

2.2.5 Temiz Su Tesisatı Boru Çapı Hesabı (Musluk Birim) Esasına göre:

Lavabo, banyo, duş bataryaları, evye, tuvaletler, çamaşır makinesi muslukları, temiz su giriş çapları ½ inç olmalıdır.Banyo, tek tuvalet ve mutfaktan oluşan bir dairede ana temiz su girişi boru çapı ¾ inç olmalıdır. Farklı tertipteki dairelerin boru çapı musluk birimi esasına göre hesaplanacaktır. Musluk birimi esasına göre temiz su tüketimi cihazların tipine göre hesaplanır.

2.2.6 Bazı Cihazların MB Esasına Göre Temiz Su Tüketimi:

Lavabo, rezervuar, pisuvar, evye , ½inç musluk : ½ MBÇamaşır makinesi, su alma yalağı : 1 MBBanyo, otomatik helâ : 2 MB

Temiz su tüketimine göre boru çapları aşağıdaki tablo göz önünde bulundurularak seçim yapılacaktır.

Musluk Birimi Cinsinden Boru Çapları0–3 Dahil ½ inç3–8 Dahil ¾ inç8–20 Dahil 1 inç

14

20–35 Dahil 1 - ¼ inç35–50 Dahil 1 - ½ inç50 den Fazlası 2 inç

2.2.7 Konutlarda Şehir Şebekesinden Giren Temiz Su Ana Borularının Çapları:

Daire Sayısı Boru Çapları1–2 Daireye kadar 1 , ¾ inç3–6 Daireye kadar 1 inç7–13 Daireye kadar 1 - ¼ inç14–19 Daireye kadar 1- ½ inç20–30 Daireye kadar 2 inç30 ‘dan Fazla İhtiyaç ve şartlara göre

2.2.8 Temiz Su Tesisatının Bölümleri:

15

Su sayacı

2.3 Temiz Su Tesisatı İki Ana Bölümde İncelenir;

1- Sıcak su tesisatı

2- Soğuk su tesisatı

2.3.1- Sıcak Su Tesisatı:

Yapılardaki sıcak su tesisatı, aranılan konforu, mevcut ısıtma kaynaklarına, enerji durumuna, hacim ve yer durumuna göre seçilir.Temel olarak iki ayrı sıcak su sistemi mevcuttur.

16

2.3.1.1- Bağımsız Sıcak Su Tesisatı:

Bağımsız sıcak su tesislerinde şebeke suyu şofben, termosifon, kombi gibi her daire için bağımsız olarak kurulan su ısıtıcılarında ısıtılır.2.3.1.2- Merkezi Sıcak Su Tesisatı:

17

Merkezi sıcak su tesislerinde ise sıcak su bir merkezde boylerler vasıtasıyla ısıtılıp ve borularla sisteme dağıtılır. Sisteme doğal veya zorlanmış dolaşımlı sirkülasyon hattı çekilerek batarya sıcak su girişlerinde sıcak su bulunması sağlanır. Eğer sıcak su sirkülasyon hattı 30m’den daha uzunsa sıcak su sirkülasyon hattına biri asil diğeri yedek olmak üzere iki sirkülasyon pompası konur.

2.3.1.3- Sıcak Su İhtiyacı:

Konutlarda sıcak su sıcaklığı 30 – 60 ºC arasında değişir. Eğer endüstriyel mutfak ve çamaşırhane sisteme yük getiriyorsa bu sıcaklık arttırılabilir. Standart olarak kullanma suyu sıcaklığı 60º C olarak kabul edilir ve hesaplamalarda bu değer esas alınır. Üniversal bir hesap yöntemini belirlemek amacıyla verilen çeşitli standart tüketim değerleri arasında çeşitli kaynaklar arasında farklılıklar gösterilmektedir. Aşağıdaki çizelgede çeşitli kullanım yerleri için farklı kaynaklarda rastlanan en düşük ve en yüksek 60ºC su sıcaklığında saatlik ani su ihtiyaç değerleri verilmiştir.

18

Tablo: Bazı cihazların mekânlarda ani sıcaklık ihtiyaçları için L/h olarak değerleri;

Bağımsız Ev

Apartman Otel İşyeri Okul Fabrika Hastane

Özel Lavabo

7,5 – 9 7,5 – 9 7,5 – 9 7,5 – 9 7,5 – 9 7,5 – 9 7,3 – 9

Genel Lavabo

- 15 – 18 30–36 23–27 50–68 40–54 20–27

Banyo 90 – 250 76 – 250 76–250 - 450 - 76–250

Bulaşık Makinesi

40x68 40 – 68166–760

- 75–450 75–450 160–680

Eviye 35x45 35 – 45 70–136 38–90 35–90 70–90 70–90

Çamaşır Makinesi

70x70 70 – 90 75–126 - - 750–1000

75–126

Duş136x250 114 – 250

250–340

114–136

250–1000 0,4–1 250–350

Kullanma Eş Faktörü

0 + 3 0 + 3 0–25 0–3 0,4 0,4 0,25

Depolama 0 – 7 1,25 0 – 8 2 1 0,6 0,6

- - - - - - - - - Soğuk Su- . - . - . - . - Sıcak Su-.-.-.-.-.-.- Sıcak su sirkülâsyonu

Sistemde kullanılan yerlerin hepsinin aynı anda çalışma olasılığı düşük olduğundan merkezi sistemlerde sıcak su ihtiyacı toplam ani sıcak su ihtiyacının kullanma eş zaman faktörü ile çarpılması ile belirlenir.

2.3.1.4- Boyler Hesabı:

Boyler ısıtıcılarında kazında elde edilen sıcak su kızgın su veya buhar kullanılarak çeşitli ortamlarda kullanılacak olan su ısıtılır.

Genelde Boylerler;1- Tek cidarlı2- Çift cidarlı olarak sınıflandırılırlar.

19

Çift cidarlı boylerde ısıtıcı akışkan 2 cidar arasında kalan dış gömlekte dolanır. Isıtıcı akışkan basıncının düşük olduğu uygulamalarda kullanılır. Tek cidarlı boylerlerde ise eğer ısıtıcı akıştan basıncı yüksek olan buhar veya kızgın su kullanılıyorsa kullanım suyunu ısıtmak için boyler içerisine serpantin döşenir ve kullanım suyu böyle ısınır.

Gerekli boyler hacmi sıcak su ihtiyacı ile belirlenir sıcak su ihtiyacı bir depolama faktörü ile çarpılarak boyler hacmi bulunur. Boyler imalatları standart olduğundan bulunan hacme en yakın standart boyler seçilir. Isıtma devresi hesabında belirlenen depo hacmi suyu kadar iki saatte 10ºC - 60º C sıcaklığa kadar ısıtılacağı esas alınmalıdır.

Buna göre ev ve apartmanlarda ısıtıcı kapasitesi;

Q= Mss x C x (ta – tg) formülüyle bulunur. 2Q= Isıtıcı kapasitesiMss= Boyler hacmiC= Suyun özgül ısısı (tç – tg ) = Su giriş (60ºC) ve çıkış (10ºC) sıcaklığı

2.3.1.5- Sıcak Su Tesisatında Boru Çapı Hesabı;

Bağımsız sıcak su tesisatında sıcak su boruları için hesaba gerek yoktur. Kullanacakları batarya çaplarına göre tesisat çekilir. Merkezi sıcak su sistemlerinde sıcak su boruları YB veya MB yardımı ile hesaplanabilir.

Boylerli binalarda sıcak su boru şebekesine paralel olarak sirkülasyon boruları döşenir. Sıcak su tesisat borularına paralel olarak döşenecek sirkülasyon boru çapları aşağıdaki tabloda verilmiştir.Tablo: Sıcak Su Boru Çapına Bağlı Olarak Sirkülasyon Boru Çapları

Sıcak Su Tesisat Boru Çapı

Sirkülasyon Boru Çapı

2 “ 11/2 “

11/2 “ 11/24“

20

11/4“ 1” 1” ¾ “ ¾ “ ¾ “

2.3.2- Soğuk Su Tesisat:

Yapılardaki soğuk su tesisatı, aranılan konforu, mevcut hacim ve yer durumuna göre seçilir.

21

2.3.2.1 Temiz Suyun Depolanması ve Basınçlandırılması:

Şebeke suyu kesilmelerine karşı temiz su tesisatlarında en az 24 saatlik suyun depolanması istenir. Ayrıca yangın suyu rezerve olarak ta bir miktar suyun depolanması gerekir. Depolanacak su miktarını belirleyebilmek için önce temiz su tüketiminin belirlenmesi gerekir. Aşağıdaki çizelgede su tüketimi değerleri verilmiştir.

Çizelge: Günlük Ortalama Su Tüketimi

Cinsi Ortalama Tüketim Lt/kişi

Konutlar

Lavabolu 60–80

Duşlu 80–115

Küvetli 120–200

Oteller

Duşlu 100

Küvetli 150–200

Hastaneler 200–500

Okullar 5

Çocuk Yuvaları 80–100

Kreşler 100–150

Kışlalar 60–80

Lokantalar 20–100

Bahçe sulama işlerde 1,5 lt/m2

Binek otosu(temizlik) 100 lt(günlük)

Seçilecek su deposunun hacmi yukarıdaki çizelge yardımıyla belirlenerek yangın rezervinde dikkate alınacaktır.

Depolar bakımı kolay yapılacak ve temizlenebilecek yerlere yerleştirilmelidir. İç kısımları korozyona karşı korunmuş olmalı sızdırmaz bir kapakla kapatılmalı ve havalandırma borusu bağlanmalıdır. Taşıma borusunun çapı standart olarak su giriş borusu çapının iki katından az olmamalıdır. Ayrıca depo suyunun gerektiğinde boşaltılabilmesi için boşaltma borusu bağlanmalıdır.

22

Aşağıdaki çizelgede su deposunun boşaltma ve taşıma boru çapları verilmiştir.

Depo hacmi (lt) Taşıma Borusu Çapı Boşaltma borusu çapı

0–2900 1" 2–1/2"

300–3900 1–1/2" 2–1/2"

6000–12000 2" 2–1/2"

1200–1900 2–1/2" 2–1/2"

20000–28000 3" 3"

29000–38000 4" 4"

39000-Fazlası 4" 4"

2.3.2.2 Hidrofor Seçimi:

Suyun basınçlandırılması amacıyla kullanılan hidrofor şehir şebeke basıncının yeterli çok yüksek katlı binalarda kullanılır. Günümüzde çok değişik tipte hidrofor üretilmekte olup hidrofor tankı olan sistemlerde sistemin basınçlandırılması suyun üzerinde bulunan sıkıştırılmış hava yastığı ile sağlanır. Hidrofor tankları standart hale getirilmiş ve tablolarda verilmiştir. Toplam depo hacminin hesabı aşağıdaki adımlardan oluşur;

23

a. Günlük ortalama su tüketimi belirlenir. Günlük ortalama su tüketimi çizelgesinden kişi başına su tüketimi değerleri ile yapıda yaşayan kişi sayısı x günlük ortalama değerler bulunur.

b. Saatlik maksimum su tüketimi belirlenir. Aşağıdaki çizelgede verilen değerlerle günlük ortalama su tüketimi çarpılır maksimum su tüketimi değeri (saatlik “Qm”) bulunur.

Çizelge: Saatlik en fazla su gereksinimini bulmak üzere kullanılacak katsayı.

Binanın Cinsi Katsayısı

Konutlar

1–10 daireli Apt 0,4

10–20 daireli Apt 0,3–0,4

Daha fazla daireli Apt 0,25

Köşk ve Sayfiye Evleri 0,6

Oteller

20 Yataklı 0,4

20–50 Yataklı 0,3–0,4

20'den Fazla Yataklı 0,2–0,3

Hastaneler

50–500 Yataklı 0,2–0,3

500–1000 Yataklı 0,15–0,20

1000–2000 Yataklı 0,1–0,15

Okullar 0,3

Kışlalar 0,3–0,4

İş hanları 0,3

c. Pompa debisi belirlenir. Pompa debisi (Qp) saatlik maksimum su debisinin bir emniyet katsayısı ile çarpılmasıyla bulunur. Emniyet katsayısı 1,4–2,5 arasında değişir.

d. Pompanın devrede kalma süresi belirlenir.

24

Z=

Z : Pompanın Devrede Kalma SüresiQm : Saatlik Maksimum Su TüketimiQp : Pompa Debisi İ : Pompanın Devreye girme Sayısı (i değeri 6–15 arasında değişir)

e. Pompanın faydalı hacmi belirlenir. Pompanın su bastığı depo aralığındaki hacmidir.

Vf=(Qp-Qm)XzVf=Deponun faydalı hacmiQp=Pompa debisiQm=Saatlik maksimum su tüketimiZ=Pompanın devrede kalma süresi

f. İşletme alt basıncı belirlenir. Bu basınç kritik devre dediğimiz tesisatın en elverişsiz kullanma yerindeki akma basıncını sağlayacak olan basınçtır.

Pa=H+ha+hbPa=İşletme basıncıH=Kritik kullanma yeri yüksekliğiHa=Kritik kullanma yeri akma basıncıHb=Kritik hattaki toplam müsaade edilen basınç kaybı

g. İşletme basıncı belirlenir. Üst limit normal tesisatta alt işletme basıncının 1–1,5 Atü, zorunlu hallerde 2–3 Atü daha fazla alınır.

h. Etkin hacim belirlenir.

Ve =

Ve: Etkin hacim Vf: Deponun faydalı hacmiPü: İşletme üst basıncı Pa: İşletme alt basıncı

i. Hidrofor depo hacmi hesaplanır. Toplam hacim(Vlt) şöyle hesaplanır;

25

Vf=1,25 x (Ve)Vt=Toplam HacimVe=Etkin HacimVö=Ölü Hacim (Toplam Hacim)

%20’si oranında alınır, bu hacme en yakın standart hidrofor hacmi çizelgeden seçilir.

2.3.1.3- Pompa Seçimi:

26

Pompa debisi yukarıda belirtilmiştir.Pompanın basma yüksekliği ise;

Hp= Pü + He + Hbe + Hbb

Hp: Pompanın basma yüksekliğiPü: İşletme üst basıncınıHe: Pompanın emme yüksekliğiHbe: Emme tarafındaki boru kayıplarıHbb: Basma tarafındaki boru kayıpları

Örnek: 16 daireli ve her dairesinde ortalama 4 kişi yaşayan bir konutun hidrofor hesabını yapınız?

Örnek: Kuvvetli boylerli tesisatı yapılması istenen 16 daireli apartmanda hidrofor tesisatının hesabını yapınız?

2.3.1.4 Su Deposu Kapasite Hesabı:

Konutta ortalama su tüketimi tespit edilir. Qt=Daire adedi x Kişi Adedi x Kişi için su ihtiyacı (lt/gün) (Apartmanlarda kişi adedini 4–6 kişi alırsak)

Konutlarda Günlük Su İhtiyacı

Duş Tekneli veya Küvetli Konutlar125 lt

Kişi-gün

Çift Banyolu Konutlar200 litre

Kişi-gün

Qt=16 Daire x 4 kişi daire x 125 litre (kişi-gün) =8000 litre/gün

2.3.1.5- Su Deposu Hesabı:

27

Apartmanda hesap edilen günlük ortalama su ihtiyacı depo edilmektedir. Depo şehir şebekesinden beslenecek, falatörlü, seviye göstergesi, su alma ve boşaltma vanalarıyla donatılmış olacaktır. Depo betonarme veya sacdan yapılacaktır.

Qmax = Qt x k (litre/saat) k=0,40 = 8000 x 0,40 = 3200 lt/h = 3,2 m2/h

2.3.1.6 Pompa Debisi Hesabı:

Qpompa= = = 4570 Lt/h

Z değeri 0,4–0,7 arasında alınır.

2.3.1.7 Pompa Basıncı Hesabı:

Hman: Pompanın manometrik basma yüksekliği.Hman=(Püst+Hemme+Hkayıp) x 1,1 (Pa)

Emme tarafındaki basıncı sıfır alırsak;Hman= (4,73 x 105 + 0 + 0,49 x 105) x 1,1 = 5,74x105 Pa

2.3.1.8- Hidrofor Tank Basınçları:

Palt= ( H + Hakma + Hkayıp ) x 1,1 ( Pa )

2.3.1.9- Üst Basınç Hesabı:

Püst = Palt +D

2.3.1.10- Hidrofor Ön Basıncı:

Pön = ( Pa )

2.3.1.11 Hidrofor tankı Hesabı:

28

Vfad=(Qpompa-Qmax) x Z

1atü=1 bar=105 Pa1ata=(1 Atü veya atm)+1,033Teknik atmosfer 1atm=%8070 PaMutlak atmosfer 1ata=1,9807x105 PaVfay = (Qpompa-Qmax)Xz = 4570–3200 x 0,07 = 95,9 =100 alındı.

2.3.1.12 Ön Basınçlı Durum Hesabı:

Vtank =

2.3.1.13 Kompresör Hesabı:

Hidrofora P ön basıncını temin etmek ve hava kaçaklarını karşılamak için kompresör kullanılır. Kompresör hidrofor ön basıncında çalışacağı göz önüne alınarak çıkış basıncı 8 Atü olan kompresör seçilir. Ve kompresör kapasitesi hidrofor depo hacmini 2 saatte tamamlayacak değerde seçilmelidir.

2.3.1.14 Kumanda Sistemi: Pompanın devreye girip çıkmasını sağlayacak sistemler aşağıda belirtilmiştir.

Alt ve üst tahliye cihazları Bujili seviye kontrol cihazları Elektrikli alt ve üst seviye flatörleri

Su alt seviyeye gelince pompa çalışır. Üst seviyeye gelince pompa devreden çıkar. Sistem üst alt basıncı prosestat vasıtasıyla ayarlanır. Prosestat basıncının P altın altına düşmesi halinde kompresörü çalıştırarak tankın Palt basıncına getirttirir ve kompresörü durdurur.

2.3.1.15 Emniyet Cihazları:

29

Hidrofor tankı üzerine monte edilmiş ve kendinden hava ikmali yapabilen pistonlu hidroforların seçimi için yukarıdaki hesaplamaların tamamı yapılacak pompa ve hidrofor tankı seçimi için hesap edilen değerlere göre saptanacaktır.

Su Atma BasıncıMusluk 49035 Pa 5 mssLavabo 49035 Pa 5 mssBanyo ve duş 49035–98070 Pa 5–10 mssRezervuar 117687 Pa 12 mssPisuvar 49035 Pa 5 mssYangın Dolabı 292210 Pa 30 mss

30

BÖLÜM

Pis Su Tesisatı

Amaç: Pis su tesisatı hakkında bilgilendirme.

31

3.1 Pis Su Tesisatı:

Yapılarda su akıtma yerlerinden gelen kullanılmış suları şehir kanalizasyonuna ileten boru bölümüne bina pis su tesisatı denir.

32

3.1.1 İyi Yapılmış Bir Pis Su Tesisatı Şu Nitelikleri Taşımalıdır:

1. Tüm pis ve kirli suları çabuk olarak, sağlığa zarar vermeden ve insanları rahatsız etmeyecek şekilde bina dışına taşımalıdır.

2. Koku ve gazların pis su borularından bina içinden sızması önlenmelidir.

3. Borular hava, gaz ve su sızdırmaz olmalıdır.4. Borular dayanıklı çabuk kırılmamalı, yapının oturmasından zarar

görmemelidir.

Bina pis su tesisatı 3 ana bölüme ayrılır;

Bina dışı pis su tesisatı

Bina içi pis su tesisatı

Yağmur suyu tesisatı

33

3.2 Bina Dışı Pis Su Tesisatı:

Binanın 1–1,5 m dışından başlayıp şehir kanalizasyon şebekesinde son bulan tesisat kısmıdır. Bina dışı pis su tesisatında pvc boru, düz, dökme demir veya asbestli boru kullanılır.

Bina dışı pis su tesisatı şehir şebekesine mümkün olduğu kadar doğal akışla bağlanır. Bu nedenle rögarlar arasındaki ve konut dışındaki borularda sürekli bir eğim sayesinde pis sular için uygun bir serbest akış karakteristiği yaratılmalıdır. Boruların oturtuldukları zemin yumuşak olmamalıdır. Çünkü yumuşak zemin tesisatta çatlamalara ve bel vermelere neden olur. Bina dışı pis su tesisatı ağaçlardan 4–4,5 m uzaktan geçecek şekilde çekilmelidir. Eğer şehir kanalizasyonunun seviyesi bina seviyesinden yüksekse kurtardığı kadar şehir kanalizasyonuna bağlanmalı akışın kurtarmadığı katlar bir

34

pis su çukuru açılarak pis su borularda toplanmalı ve bir pis su pompası vasıtasıyla şehir kanalizasyonuna bağlantı sağlanmalıdır.

Eğer yerleşim yerlerinde şehir kanalizasyon sistemi yoksa o zaman bir fosseptik (pis su çürütme) çukuru açılarak pis sular bu çukura bağlanmalıdır.

Şehir suyu şebekeleri ayrık sistem ve birleşik sistem pis su şebekeleri olmak üzere iki şekilde yapılır. Bütün pis su ve yağmur suları aynı kanala atılıyorsa birleşik sistem, yağmur suyu ve pis sular ayrı borularla ayrık sistem olarak adlandırılır.

3.3. Bina İçi Pis Su Tesisatı:Tanım: Su akıtma yerlerinden gelen tüm pis ve kirli suları 1–1,5 m bina dışına taşıyan tesisata bina içi pis su tesisatı denilir.

Bina içi pis su tesisatı şu bölümlerden oluşur;

a. Ana Boru

b. Kolon

c- Kat Borusu

d- Bağlantı borusu ve havalık

a- Ana Boru: Kolonların getirdiği pis suları toplayarak bina dışına ileten boru bölümüdür. Bodrum kat tavanına asılı olarak döşenebileceği gibi tavan içine gizlenerekte döşenebilir.

b- Kolon: Üst katlardaki kullanma yerlerinden gelen pis suları bodrum kata ileten ve genellikle düşey döşenen borudur. Kolona helâ bağlantısı varsa boru çapı en az 100 mm (Q100) olmalıdır. Kolonun boruya ana boruya bağlanan kısımlarında temizleme kapağı bulunmalıdır. Borunun çatıdaki devamı havalıkla son bulur.

c. Kat Borusu: Bağlantı borusu ile kolon borusu arasındaki boru bölümüdür. Mümkün olduğunca kısa olmalıdır.

35

d. Havalık: Pis su borularındaki hava basıncının değişmesi sistemde pis su kokularının binaya yayılmasına neden olur. Pis suyun rahat akıtılması ve pis su kolonlarından dışarı atılması için havalık çekilir. Pis su kolonlarından dışarı atılması için havalık çekilir.

3.3.1 Pis Su Tesisatı Genel Tasarım Kuralları:

Tüketim yerleri plan üzerinde en az sayıda düşey boru inecek şekilde düzenlenmelidir. Pis su tesisatında kullanılan semboller aşağıda verilmiştir

Gerektiğinde yatay boruların birleşme ve dönüş noktalarında kontrol ve temizleme kapakları konulacaktır. Düşey pis su borularının zeminine uygun ölçüde tabi rögar yapılacaktır. Her düşey pis su borusunun havalandırılması için çatı döşemesine kolan uzatılacak ve çatıdan 50 cm yukarda havalık borusu döşenecek ve şapkası takılacaktır. Koku sorununu azaltmak için tuvalet ve mutfak kolonlarının ayrı olması faydalıdır. Yatay borularda 90º dirsekten ve çift çataldan kaçınılmalıdır. Banyo ve tek tuvalet gibi ıslak hacimlerde düşük döşemeden mümkün olduğunca kaçınılmalıdır. Banyo ve tek tuvalet gibi ıslak hacimlerde düşük döşemeden mümkün olduğunca kaçınılmalıdır. Islak hacimlerin bir alt katta görünen kısımları asma tavan bir alt katta görünen kısımları asma tavan ile kapatılmalıdır. Pis su rögarlarının temizliklerinin yapılabilmesi için baca işleri 90 x 90 kapakları 60 x 60 olmalıdır. Kapak betondan ya da mozaikten yapılmalıdır. Bina içinde yatay pis su boruları %2 eğimle döşenmelidir. Pis su tesisatı olmayan bodrum katlarında sular pis su çukurlarında toplanacak pis su pompalarıyla rögara aktarılacaktır.

36

Pis su pompası elektrikli ve otomatik kumandalı olacak kullanılacak boru galvanizli ve çatı en az 2 inç olacaktır.3.3.2- Pis Su Boru Çaplarının Tayini:

Bina içindeki pis su boruları sarfiyat birimi(SB) esasına göre aşağıdaki cetvelden yararlanılarak boyutlandırılır.

Tablo: Bazı Cihazların Sarfiyat Birimi Cinsinden Pis Su Tüketim Değerleri;

Sarfiyat Cinsi (Cihaz) Sarfiyat BirimiDuş teknesi 7Helâ taşı ve klozet 8

Lavabo ve yer süzgeci 2Evye ve Çamaşır Makinesi 4Pisuvar ve Bide 1

Tablo: Sarfiyat Birimine Göre Boru Çapı Hesabı Cetveli;

Yatay Boru Sarfiyat Birimi

Düşey Boru Sarfiyat Birimi Boru Çapı

0–4 -- 50

4–25 0–40 70

25–100 40–150 100

100–270 150–400 125

270–600 400–700 150

37

3.4. Yağmur Suyu Tesisatı:

Yağmur suyu tesisatı, konut çatısı üzerine düşen yağmur sularını çatı olukları vasıtası ile bağlandığı yağmur uyu kolonlarına ve oradan da gerekirse zemin altı tesisata bağlanır. Yağmur suyunun zemin altı tesisata verilmesi mümkün olmadığı durumlarda konutun veya komşu konutlarda rutubet yaratmayacak şekilde, her hangi bir şekilde iletilmeleri sağlanabilir.

Balkon, teras ve benzeri yerlerin su akıntı kısımlarının yağmur suyu kolonlarına olan mesafeler 1m’den fazla değilse bu akıntı kısımları doğrudan yağmur suyu kolonlarına bağlanabilir. Balkon yağmur suyu borularına evye, lavabo, tuvalet gibi cihazların pi su borularına bağlanmamalıdır. Yağmur suları kirli ve ya pis sularla beraber atılmamalıdırlar. Kolonlar vasıtasıyla toplanan yağmur suları şehir kanalizasyon sistemine ayrı bir rögar ile konut dışına kanal sistemindeki rögara bağlanır. Ayrıca yağmur suyu boruları mümkünse yapı içinden geçirilmemelidir. Yağmur suyu boruları olarak çinko saç, galvanizli çelik saç, kolon borusu olaraktan genelde PVC kullanılır.

3.4.1 Yağmur Suyu Tesisatının Hesabı:

Binanın çatı yağmur sularının çatının her m2’sine ADANA ili için (İzmir ili değeriyle eşit kabulüyle) 0,75cm2 düşey yağmur borusu hesaplanır. Eğer binada bulunan balkonlar açık ise çatı alanı hesabına dâhil edilecek aksi halde hesaba katılmayacaktır.

P: Çatı Alanı + Balkon Alanı (m2) P:Toplam alan (m2)

S: (cm2) S:Gerekli yağmur borusu

alanı (cm2)F: Kullanılan yağmur borusu adedi

A: (cm2) A:Yağmur Borusu Kesiti

(m2)

D: 1,13 x D: Boru Çapı (cm)

38

Yağmur suyu borusu çapı hesabı, yağmur boruları sayısı ve kesitleri göz önüne alınarak farklı çapta boruların kullanılması ile en uygun boruları seçilir.

Silindirik borular için aşağıdaki tablo kullanılabilir.

Yağmur Borusu kesiti(cm2) Boru çapı (D)mm

19,55 Ø 5038,36 Ø 7078,31 Ø 100122,34 Ø 125175,75 Ø 150

Kurallar:

Zemin üzeri serbest olarak akıtılacak yağmur borularının altlarına dirsek konulmalıdır.

Yağmur suları zemin altındaki pis su şebekesine doğrudan bağlanmamalıdır.

Yağmur suyu zemin üzerine akıtılabileceği gibi her borunun altına bir yağmur rögarı yapılarak yağmur kanalizasyonuna bağlanabilir

Yağmur suyu rögarı, pis su şebekesine S sifonu ile bağlanır Yağmur suyu rögarları, projede YR1, YR2, YR3 şeklinde

gösterilir.

39

BÖLÜM

YANGINDAN KORUNMA TESİSATI

Amaç: Yangından korunma tesisatı hakkında bilgilendirme.

40

4.1 Yangından Korunma Tesisatı:

Yangından korunma tesisatı bina içi ve bina dışı olarak iki kısımda incelenir.

Bina içi yangından korunma tesisatı

Boru - Hortum Sprinkler (yağmurlama) Kimyasal Söndürme

Olarak üç bölümde incelenir. Sprinkler(yağmurlama) sistemleri ve kimyasal söndürücüler daha çok endüstriyel ve ticari yapılarda kullanılır. Konut tipi yapılarda ise temel yangından korunma sistemi boru-hortum tesisatıdır.Yangın tesisatı tasarımında belediye ve itfaiyelerin hazırladıkları şartnameler ve yönetmelikler ulusal ve uluslar arası standartların yanında sigorta şirketlerinin şartnameleri de esas alınır.

4.2 Yapı dışı yangından korunma tesisatı:

Merkezi su besleme sistemleri, yalnız içme ve kullanma suyu sağlamaya değil aynı zamandan yangından korunmaya da hizmet ederler. Nüfusu 20.000 kişiden fazla olan yerleşim yerlerinde yangından korunma, ana boruların, su depolarının ve mekanik tesisatın tasarımında önemli rol oynamaz. Çünkü yangın söndürmede kullanılacak su debisi içme ve kullanma suyu debisinin çok altındadır. Bu sebeple şebekeye yalnızca yangın hidrantları eklenir ve bu hidrantların üzerinde bulunduğu boru devresi için uygun çaplar seçilir.

Yangın hidrantları yapı dışı yangından korunma tesisatının en önemli elamanlarıdır. Yeraltı ve yerüstü yangın hidrantları olmak üzere iki gruba ayrılır. Yeraltı yangın hidrantlarının çapı 80mm ventil çapı 70mm’dir.Montajları oldukça kolay olup bağlandıkları noktalar da geçişlere engel olmazlar. Yerüstü hidrantları bağlantı ve ventil çapı 100mm değerindedir. Daha fazla kapasiteli ve hizmete her an hazırdır. Pahalı ve geçişe engel olabilirler

Yangın hidrant Aralıkları 80-100m daha geniş yerleşimlerde ise120m aralıkla döşenebilmektedir.100x100m bir alan için dakikada 1800 litre su alabilme imkânı sağlamalıdır.

41

4.2.1 Boru Çapları ve Su Hızları:

Şehirlerde üzerinde yangın hattı bağlı borularda çap değeri en az 150mm ‘dır.Hız değeri ise 0,5m/sn ila 1,2m/sn arasında değişir.Alt hız sınırı su içindeki parçacıkların sürüklenmesi üst hız sınırı ise su darbelerini azaltmak ve aşınmayı önlemek için konulmuştur

4.3 Yapı içi yangından korunma tesisatı:

Yapı içi yangından korunma tesisat: Sulu sistemler Sabit Boru sistemi Sprikler ( yağmurlama sistemi ) Gazlı sistemler ( Co2 ve Halon gazı sistemleri )

4.3.1- Sabit boru hortum sistemi

Sabit boru hortum sistemi aşağıdaki gibi sınıflandırılır.

a. Islak sabit boru sistemi: Bu sistemde su kaynağı ile sistem arasındaki vana sürekli olarak açık olup devrede daima basınçlı su bulunmaktadır. Şayet sistem Sprinkler olarak tasarlanmış ise uyar. Sıcaklığında Sprinkler açılması ile su püskürtmesi yapılır. Yangın sisteminin yapılması besleme vanası ile yapılır.

b. Otomatik olarak beslenen sabit boru sistemi: Bu sistemin tasarımında normal halde donma tehlikesine karşı borular hava ile doludur. Vana açıldığında veya sprikler uyarı sıcaklığında açılırsa boru devresi otomatik olarak su ile dolar.

c. El ile çalışan sabit boru sistemi: Bu sistemde her yangın dolabında bulunan el ile kumandalı bir şartelin açılması ile suyun devreyi beslemesi sağlanır.

d. Kuru sabit boru sistemi: Bu sistemde devrede su yoktur. Islak boru sistemli yardımlı tesisattır. İtfaiye teşkilatı tarafından su bağlantısı ile su bağlanır.

42

e. Kendiliğinden kapanan tekrarlamalı söndürme sistemi: Yanmaz kablolu ve detektörlü algılama yoluyla çalışır yangın söndüğünde otomatik olacak kapanır bu sistemi müzeler arşivler eşya dolapları ve endüstriyel tesisler için kullanılır. Aşağıdaki şekilde ıslak ve kuru sabit boru sistemidir.

Aşağıdaki şekilde ıslak sabit boru sistemi ve kuru sabit boru sistemi şematik olarak verilmiştir.

43

4.3.1.1- Boru çapı Hesabı:

Kuru, sabit boru sistemi, yüksekliği 22 metreye kadar olan 7 kat ve daha alçak binalarda düşey ve yatay borularda 2”, yüksekliği 22m’den daha yüksek yapılarda kuru yangın tesisat borusu 2½” branşman 2”çapında olacaktır. Kuru yangın tesisatı borusu yapı girişi ver her kat merdiven sahanlığı tasarlanıp itfaiye araçlarının bağlantı yapabilmeleri için ağızlar Ø 110 mm (Alman rekoru) olacaktır.

Yüksek yapılarda boru çaplarının belirlenmesinde 2½” ‘den az olmamak üzere boru çapı hesabı yapılacaktır.

4.3.1.2- Yangın Dolapları:

Kat alanı 150m2’ den fazla ve birden fazla katı olan konurla harici umumi binalarda ve iskan edilsin veya edilmesin bodrum kat dâhil 5ve daha fazla katlı binalarda her katta yangın musluğu ve donatısı olan bir yangın dolabı yapılması zorunludur. 3030 sayılı yasa gereği kat alanı 800m2’nin altında olan yapılarda 1adet üstünde olan yapılarda 2 adet yangın dolabı olmalıdır.

4.3.1.3- Yangın Muslukları

Yangın muslukları itfaiye teşkilatınca kullanılan standartlara uygun, çapları 2”, su devresi basıncı musluklarda dakikada 500litre debiyi veya en kritik noktadaki statik basıncı 6bar olacak şekilde sağlamalıdır.

4.3.1.4- Hortumlar:

Her yangın dolabında 15m uzunluğunda yassılaşmış genişliği 85mm ve anma çapı 53mm olan hortum ve lans bulundurulmalıdır.

44

4.3.1.5- Su Kaynakları:

Yangın hattını besleyen kaynak veya kaynaklar su akışı varken en kritik noktada statik basıncı 6bar basıncı sağlayacak şekilde ve dakikada 500 litre su debisini 30 dakika süre ile karşılayacak kapasitede olmalıdır. Herhangi bir sebeple elektrik kesilmesi durumunda hidrofor sistemini çalıştıracak jeneratör bulundurulmalıdır. Su depoları bina altlarına veya tasarlanırken yangın depoların 1/3’ü kullanma 2/3’ü yangın rezervi olarak sirkülesinin sağlanması gerekir.

45

BÖLÜM

KALORİFER TESİSATI

Amaç: Kalorifer tesisatı hakkında bilgilendirme

46

5.1 Kalorifer Tesisatı:

Merkezi ısınma tesislerinde genellikle siyah çelik borular kullanılır. Eğer çelik borular üretimden çıktığı şekilde hiçbir özel işlem yapılmadan piyasaya sürülürlerse, siyah çelik boru adını alır. Tipik bir bir siyah çelik boru bileşiminde %0,15 karbon, %0,44 manganez, %0,013 fosfor, %0,030 kükürt bulunur.

5.2. Çelik borular üretim yöntemlerine göre şöyle sınıflandırılır.

1. Dikişli Siyah Çelik Borular

2. Dikişsiz Siyah Çelik Borular

5.2.1. Dikişli Siyah Çelik Borular

Genellikle dikişli boru rulo veya levha halindeki çelik sacın boru halinde kıvrılıp kaynak edilmesi ile meydana getirilir. Borular için iki önemli ölçü mevcuttur. Bu ölçüler borunu çapı ve et kalınlığıdır. Çap, boru içinden geçen akışkan miktarı ile et kalınlığı akışkan basıncı ile ilgilidir. Boru çapı ve et kalınlığı standartlaştırılmıştır.(1/2”-15mm),(3/4”-20mm),(1”-25mm),(1¼”-32mm).Dikişli borular kullanım alanlarına göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılırlar.

Dikişli siyah vidalı borular (TS 301)

Dikişsiz siyah vidasız borular (TS 416)

5.2.1.1. Dikişli Siyah Vidalı Borular:

Bu boruların et kalınlıkları fazladır. Dolayısıyla bu borulara diş açılması, maşon ve diğer vidalı rakorlarla birbirine bağlanması mümkündür. Düşük sıcaklık ve basınçta çalışan ısıtma sistemlerinde kullanılırlar.

47

5.2.1.2. Dikişli Siyah Vidasız Borular:

Eğer boru birleştirmeleri kaynakla gerçekleştirilecekse ısıtma tesislerinde bu borular kullanılır. Et kalınlıkları azdır.

5.2.2. Dikişsiz Siyah Çelik Borular(DIN 2448):

Patent çelik çekme boru olarak ta bilinen bu borular sıcak plastik şekil verme suretiyle dikişsiz olarak üretilirler. Yüksek sıcaklık ve basınçlarda kıllanılırlar. Kazanlarda çekim boruları da dikişsiz siya çelik borudur.

5.3. Sıcak Sulu Kalorifer Tesisatı Sistemleri:

Sıcak sulu tesislerde uygulanan başlıca sistemler şunlardır.

1. Alttan dağıtmalı alttan toplamalı ısıtma sistemi.2. Üstten dağıtmalı alttan toplamalı ısıtma sistemi.3. Üstten dağıtmalı ve üstten toplamalı ısıtma sistemi

48

5.3.1. Altan Dağıtmalı Altan Toplamalı Isıtma Sistemi:Bu sistem günümüzde en fazla kullanılan sistemdir. Bu sistemin teras çatılı binalarda uygulanması zordur. Eğer kazan dairesi zemin katın bütün bina tabanına yayılması, yani bodrumu tam olan binalarda rahatlıkça uygulanan bir sistemdir.

49

5.3.2. Üstten Dağıtmalı Alttan Toplamalı Isıtma Sistemi:

Bu sistemler çatısı olmayan tam bodrumlu binalarda uygulanabilir. Bütün katları aynı derecede yani homojen biçimde ısıtmak mümkündür. Bu nedenle en iyi çalışan sistemdir.

50

5.3.3. Üsten Dağıtmalı Üstten Toplamalı Isıtma Sistemi:

Şemsiye sistemi olarak ta adlandırılan bu sistem teras çatısı olmayan ve kısmi bodrumu olmayan yerlerde uygulanır. Bodrumu olmayan yerlerde alttan toplama için yeraltı tesisat kanallarına ihtiyaç vardır. Bu kanallarda herhangi bir sebeple kaçak olduğu takdirde kaçağı bulabilmek için zemin döşemesinin sökülmesi gerekir yani maddi zararlara yol açabilir. Kaçak anında, evde bulunmama hallerinde ise evde bulunan eşyaların zarar görmesi de mümkündür.

Isınma bakımından istenmeyen ve en kötü olan bir sistemdir. Zorunlu hallerde uygulanır ve günümüzde çok az uygulanan bir sistemdir.

51

BÖLÜM

KAT KALORİFERİ TESİSATI

Amaç: Kat kaloriferi tesisatı hakkında bilgilendirme.

52

6.1 Kat Kaloriferi Sistemleri

Tek katlı binalarda kat kaloriferi sistemi en uygun yoldur. Günümüzde çok katlı binalarda da ortaya çıkan problemler sebebiyle kat kaloriferi uygulamaları yaygınlaşmıştır.

Kat kaloriferi sistemi:

a.Tek borulub. Çift borulu

Yatay tek borulu sistemlerde ısıtıcılar by-pass borusu ile bağlanmıştır.

53

Çift borulu sistemlerde ise;

Alttan dağıtılıp alttan toplanan çift borulu kat kaloriferi Üstten dağıtılıp üstten toplamalı çift borulu kat kaloriferi Üstten dağıtılıp alttan toplamalı çift borulu kat kaloriferi

Uygulamaları kullanılmaktadır.

54

BÖLÜM

SUYUN YUMUŞATILMASI

Amaç: Su yumuşatma hakkında bilgilendirme.

56

7.1 Suyun Yumuşatılması:

Doğada bulunan su çeşitli yer tabakalarından geçerken bazı tuzları eriterek içerisine alır. Buda suya sertlik veriri. Bu tür sulara sert su denir. Sularda sertlik 2 tür nitelendirilebir.

1. Geçici Sertlik2. Kalıcı Sertlik

7.1.1. Geçici Sertlik:

Kaynatılarak çökeltme biçiminde giderilebilen sertliğe geçici sertlik denir. Bu tür sularda erimiş olarak karbonatlar bulunur. Kalsiyum bikarbonat ve magnezyum bikarbonat gibi.

7.1.2. Kalıcı Sertlik:

Kaynatılarak çökeltme biçiminde giderilemeyen sertliğe kalıcı sertlik denir. Bu tür suların bünyesinde sülfat tuzları bulunur, magnezyum sülfat, kalsiyum sülfat gibi. Toplam sertlik sudaki kalsiyum karbonat (Caco3) miktarı ile belirlenir

7.1.3 Sertlik Birimleri

Ülkemizde en çok alman ve Fransız sertlik birimleri kullanılmaktadır.

Bir Alman sertlik birimi derecesi:1 ton suda bulunan 17,86gr CaCo3.

Bir Fransız sertlik birimi:1 ton suda bulunan 10gr CaCO3

7.2 Su Yumuşatma yöntemleri:

Çökeltme, filtreleme gibi ön temizleme işlemlerinden sonra sularda kimyasal veya fiziksel yumuşatma işlemlerinden geçirilir.

Su yumuşatma işlemleri aşağıdaki yöntemlerden oluşur.

a) Kireç-soda yöntemi

57

b) Fosfat yöntemic) Fiziksel yöntem

Buharlaşma ve yoğuşturma yöntemi Elektro-osmoz yöntemi Manyetik aygıt yöntemi

d) İyon değiştirme yöntemiReçine (Permolit) yöntemi olarak ta bilinen bu yöntem özellikle sanayide en fazla kullanılan yöntemdir. İyon tutma prensibine dayanır. Bu nedenle iki tür reçine kullanılır.

Anyotik Reçineler (Anyon yüklü metal tuzlarını tutar. Katot görevi görür)

Katyotik Reçineler (Katyon yüklü metal tuzlarını tutar. Anot görevi görür)

Bu reçinelere zeoit adı verilir. Doğal ve yapay zeolit mevcuttur. Piyasada yapay zeolit (reçine) kullanılır. 1m3 yapay reçine 14.000–15.000 gr CaCO3’i sudan ayırır

Suyun yumuşatılmasında kimyasal olay şöyledir.

Ca(HCO3)2+Na2 - Pe Ca – Pe + 2 NaHCOMgSO4 + Na2 – Pe Mg – Pe + Na2SO4

Denklemlerinde görüldüğü gibi. Suya sertlik veren kalsiyum ve magnezyum reçine bünyesine alınır. Bir başka deyişle sodyum (Na) ve kalsiyum (Ca), magnezyumla (Mg) yer değiştirir. Reçine doyana dek Ca ve Mg’lar tutulur. Reçine doyduktan sonra suyu yumuşatamaz hale gelir. Eğer yumuşatma işlemi durmuşsa kalorifer kazanlarında kireç taşı oluşumuna neden olur.

Su yumuşatma cihazı belli bir debi ve süre su geçişinden sonra yumuşatma yapamaz. Büret şişesi yardımıyla suyun yumuşayıp yumuşamadığı kontrol edilir. Mürekkep şişesi büyüklüğündeki Büret şişesi yarısına kadar kontrol edilecek su ile doldurulur ve içine 15–16 damla sabun eriyiği damlatılır. Sonra şişe ağzı kapatılıp çalkalanır. Suyun üzerinde 1 parmak kalınlığında köpük olmuşsa su yumuşaktır. Eğer hemen sönüyorsa veya olmuyorsa su çok serttir. Eğer su sertse geri kazanma işlemi ( Rejenerasyon) işlemine tabi tutulur.

Su yumuşatma cihazı önce ters yıkanarak reçine üzerindeki çamur ve pislikler dışarı atılır. Sonra reçine üzerinden tuz eriyiği geçirilir.

58

Böylece tuzun sodyumu ile sert su ile doymuş olan reçine deki magnezyum ve kalsiyum iler yer değiştirir. Böylece reçine suyu yeniden yumuşatabilir duruma gelir.

Ca – Pe (veya Mg – Pe ) + 2 NaCl Na2 – Pe + CaCl2 (veya MgCl2)Her 100gr kalsiyum için 500 – 600 gr tuz eriyiği gerekir. Tuzlamadan sonra reçine yeniden yıkanır çünkü tuz metalı çürütür. Tatlı su gelene dek yenden yıkama devam eder. Tatlı su geldikten sonra yumuşatma cihazı işletmeye hazırdır.

59

BÖLÜM

GÜNEŞLİ SU ISITICILARI

Amaç: Güneşli su ısıtıcıları hakkında bilgilendirme.

60

8.1 GÜNEŞLİ SU ISITICILARI

Türkiye’nin ortalama güneşlenme süresi 2640 n/yıl, toplam güneş ışınımı ortalaması 3083 kcal/m2 değerindedir. Bu değerler yüksek bir güneş enerjisi potansiyelini ifade eder. Öte yandan güneş enerjisinin en verimli ve en yaygın kullanım alanı ise güneşli su ısıtıcılarıdır.Güneşli su ısıtıcılarının ana elemanı düz toplayıcılardır. Bu düz toplayıcıların konumu ve güneş ışını ile yaptığı açılar Şekil-7.1 de gösterilmiştir.

Bu şekildeki Q güneş geliş açısını (Güneş ışınının toplayıcı düzleminin dikeyi ile yaptığı açı, S toplayıcı eğim açısı (Toplayıcı düzlemin yatayla yaptığı açı), Güneş zenit açısı (Güneş ışınının, güneş başucu yüksekliği ekseni ile yaptığı açı), A toplayıcı azimut açısı (Toplayıcı düzlemin tam güneyden, batı ve doğuya sapma açısıdır.)

61

8.2 Güneşli Su Isıtıcıları Tesisat Şemaları

Şekilde doğal akımlı bir güneşli su ısıtıcısının toplu şeması ve elemanları görülmektedir. Doğal akımın oluşabilmesi için toplayıcı üst düzeyi ile sıcak su deposu alt düzeyi arasında en az 35 cm yükseklik farkı bulunmalıdır. (Açık sistem)

Şekilde ise pompalı, kapalı sistem ve ısı değiştirgeçli bir güneşli su ısıtıcı tesisatının, var olan bir boyler tesisatına bağlantısı görülmektedir. Pompalı sistemde devrede bir dolaşım pompası bulunduğundan depo, güneş toplayıcısından aşağıda yerleştirilebilir. Güneşli su ısıtıcısının devreye girip çıkması sıcaklık farkına göre çalışan otomatik düzenleme aygıtı ile gerçekleşir. Toplayıcı ise su deposu arasındaki farkı belirli bir değere ulaşınca pompa devreye girer ve depodaki su ısınmaya başlar. Güneşle ısıtılan su deposu mevcut sıcak su tesisatına bir üç yollu vana ile bağlanır.

62

8.3 Sıcak Su Gereksiniminin Belirlenmesi

Sıcak su tesisatı konusunda kullanma sıcak su gereksinimi verilmiş ve su sıcaklığı 60ºC olarak esas alınmıştır. Güneşli su ısıtıcısında sistem verimi su sıcaklığına çok bağlıdır. Konutlarda genelde banyolarda 40ºC ve mutfakta 60ºC sıcaklıkta su kullanılır. Dolayısıyla enerji tasarrufu açısından güneşte su ısıtmada kullanma suyu tasarım sıcaklığını 45ºC almak uygun olmaktadır.

Kullanma suyu sıcaklığı 45ºC alındığında çeşitli uygulamalarda kişi başına sıcak su gereksinimi çizelge 7,1 de verilmiştir. Güneşle su ısıtma tesisatı tasarımında bu çizelgeden yararlanılabilir.

Çizelge 7,1 Değişik Kullanma Yerlerinde 45ºC Sıcak Su Gereksinimi

KullanmaYeri

Açıklama İhtiyaç(lt/gün. kişi)

KonutlarDüşük gelirliOrta gelirliYüksek gelirli

40 – 6060 – 100100 – 150

OtellerOrtalama değerLüks oteller

100200

AtölyeFabrika

OrtalamaLavabolardaAçık duşlarda

503050

63

1. Otomatik düzenleme aygıtı (Fark term.)

2. Toplayıcı duyargası3. Güneşli sistem deposu

duyargası4. Su değişim pompası5. Güneşli sıcak su deposu6. Üç yollu vana7. Termostatlı elektrikli

ısıtıcı8. Varolan boyler deposu9. Genleşme deposu10. Geri tepme venteli

(çekvalf)11. Güvenlik venteli12. Termometre

8.4 Güneşli Su Isıtıcılarının Tasarımı

Güneşli su ısıtıcılarının tasarımı şu adımlardan oluşur.

1. Güneşli su ısıtıcısının planlandığı yerin enlemi belirlenir.

2. Güneşli su ısıtıcısının planlandığı mevsim belirlenir.

3. Toplayıcı AZİMUT açısı (A) belirlenir.

4. En uygun toplayıcı eğim açısı (S) planlanan yerin enlemine ve mevsimine göre Şekil–7,4 ten alınır.

5. Yatay yüzeye gelen toplam güneş ışınımının ortalama değeri Qy planlanan yer ve mevsimine göre çizelge 7,2 den alınır.

6. Eğik toplayıcı yüzeyi için dönüşüm faktörü R, planlanan yerin enlemi, eğim açısı ve mevsimine göre çizelge 7,3 ten bulunur.

7. Toplayıcı azimut açısının düzeltme faktörü, A planlanan yerin enlemi ve toplayıcı azimut açısına göre Şekil–7,5 ten bulunur.

8. Eğik toplayıcı yüzeyine gelen toplam ışınım ortalaması

Formülüyle bulunur.QK = Eğik toplayıcı yüzeyine gelen toplam ışınım ortalamasıQy = Planlanan yer ve mevsime göre yatay yüzeye gelen toplam güneş

ışınımı ortalama değeriR= Planlanan yerin enlemi, eğim açısı ve mevsimine göre eğik

toplayıcı yüzeyi için dönüşüm faktörüA1 = Planlanan yerin enlemi ve toplayıcı Azimut açısına göre,

toplayıcı azimut açısı düzeltme faktörü9. En uygun toplayıcı verimi, nK toplayıcı tipi ve mevsimine göre

çizelge 7,4 ten alınır.10. Toplayıcı dışında sistemin ortalama verimi nm=0,60 alınır.

11. Yararlı ısı QN aşağıdaki formülle bulunur. (kcal/m2.gün)

64

12. Sıcak su hazırlanması için gerekli ısı

(kcal/gün) formülüyle bulunur. Sıcak su miktarı (lt/gün)

C Suyun özgül ısısı (kcal/kgºC) Erişilmesi istenen su sıcaklığı (ºC) Ortalama şebeke suyun sıcaklığı (ºC)

NOT: TF (Ortalama şebeke suyu sıcaklığı olup çizelge 7,5 ten 1 m derinlikteki toprak sıcaklığı olarak alınır.)

13. Gerekli toplayıcı alanı

Sıcak su hazırlamak için gerekli ısı

Formülüyle bulunur. Yararlı ısı

14. Sıcak su deposu hacmi

Formülüyle bulunur.B1 = 0,06 (sabit)FK= Gerekli toplayıcı alanı

15. Su dolaşım pompası debisi

65

Örnek: Alanya’da 50 yataklı bir otelin Haziran-Ağustos dönemindeki sıcak su ihtiyacını karşılayacak güneşli su ısıtıcı tesisatının tasarımını yapınız.Çözüm:

1. Yer ALANYAENLEM 36º33ı(K)

2. MEVSİM HAZİRAN-AĞUSTOS

3. Toplayıcı AZİMUT Açısı (A) 0º

4. En uygun toplayıcı eğim açısı (S) 16

5. Yatay yüzeye gelen toplam güneş ışınımlarının ortalama değeri (Qy)=4870 (kcal/m2.gün)

6. Eğik toplayıcı yüzeyi için dönüşüm faktörü (R=1,056)

7. Toplayıcı azimut açısının düzeltme faktörü (A1=1)

8. Eğik toplayıcı yüzeye gelen toplam ışınım ortalaması

9. En uygun toplayıcı verimi nm 0,65

10. Toplayıcı dışında sistem ortalama verimi 0,60

11. Yararlı ısı (QN)

12. Sıcak su hazırlamak için gerekli ısı (Qd)

13. (FK) Gerekli toplayıcı alanı

14. Sıcak su deposu hacmi (V)

15. Pompa debisi (P)

66

Çizelge 7.3 Toplayıcı Eğim açısı (5) ve Enlem Derecelerine göre dönüşüm faktörü (R) değerleri

AylarS15º 30º 45º 60º

36ºK Enlem İçin R Faktörleri R=Cos Arınç, 1979Nisan, Mayıs, Eylül

26,87º 1,097 1,119 1,006 0,886

Haziran – Ağustos

19,12º 1,056 1,039 0,952 0,800

Nisan – Eylül 22,99º 1,076 1,078 1,007 0,867Ekim – Mart 51,43º 1,293 1,496 1,597 1,589Bütün Yıl 36,00º 1,154 1,229 1,221 1,129

38ºK Enlem İçin R Faktörleri

Nisan, Mayıs, Eylül

27,70º 1,102 1,129 1,078 0,955


20,00º 1,060 1,059 0,964 0,815




29,84º 1,114 1,153 1,113 0,997


22,84º 1,075 1,077 1,005 0,865




32,95º 1,137 1,190 1,166 1,061


24,28º 1,083 1,092 1,026 0,891


69

Şekil–7,4 Enlem derecesi ve aylara göre en çok güneş enerjisi alacak toplayıcı eğim açısının bulunması

Şekil–7,5 Toplayıcı azimut açısına ve enleme göre düzeltme faktörleri

70

Çizelge 7,4 Değişik toplayıcı tiplerine ve mevsimlere göre en uygun toplayıcı verimleri

Aylar Tek tabaka cam örtülü ve selektif absorber yüzeyli toplayıcı

Çift tabaka cam örtülü ve selektit absorber yüzeyli toplayıcı

Haziran, Temmuz, Ağustos Nisan, Mayıs, EylülEkim, Kasım, Aralık, Ocak,

Şubat, Mart

Bütün Yıl

0.650.500.250.40

0.640.450.350.45

Şekil 7,6 Sıcaklık farkı/ısınım şiddetli parametresi ile düz toplayıcı veriminin bulunması

71

20 40 60 80 100 120 140

20

40

60

80

TO

PL

AY

ICI

VE

RİM

İ

TEK TAB CAMSELEKTİF OLMAYANYÜZEY

VAKUM İZOLASYONSELEKTİF YÜZEY

ÇİFT TAB. CAMSELEKTİF YÜZEY

ÇİFT TAB. CAM SELEKTİF OLMAYAN YÜZEY

SICAKLIK FARKI / IŞINIM ŞİDDETİ

KAYNAKLAR

Bu Ders Notunu Hazırlanırken

Cavit SIDAL, sıhhi tesisat 2007

Tesisat market derğisi (Şubat-Mart 2000 sayı:23 ve Ağustos-Eylül 2000 sayı :26)

Makine mühendisleri odası (mmo) yayın no 122 1998

Isısan sıhhi tesisat (ısısan çalışmaları 2001)

Mimarın tesisat el kitabı .(2003)

IV. Ulusal Tesisat Mühendisliği kongresi ve sergisi.

www.Vitra.com.tr internet sitesi mutfak tasarımı.

Cavit SIDAL,Etem Sait ÖZ Yapıda sıhhi tesisat (Birsen Yayınevi İstanbul 1990)

Çeiştli web adreslerinden (grafik ve resimler)

Tesisat iş ve işlem yaprakları

Kalorifer Tesisatı Proje Hazırlama Teknik Esasları 13. Baskı Yayın

Erdoğan Şimşek, Sıhhi Tesisat Notları’ dan faydalanılmıştır.

74

http://www.Vitra.com.tr/

tesİsat teknolojİsİ kİtabi

Documents