10

Temperament człowieka

21

TEMPERAMENT definicja – odnosi się do podstawowych, względn

ie stałych czasowo cech osobowości, które manifestują się w formalnej charakterystyce zachowania (parametrach energetycznych i czasowych).

Cechy te występują we wczesnym dzieciństwie i są wspólne dla człowieka i zwierząt. Będąc pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy fizjologiczne, temperament podlega zmianom zachodzącym pod wpływem dojrzewania (i starzenia się) oraz niektórych czynników środowiskowych (Strelau, 1993).

Historię temperamentu rozpoczął grecki filozof i lekarz Hipokrates, opisując zdrowie jako stan zależny od czterech soków organizmu: krwi, flegmy, żółci czarnej i żółtej.

Zaburzenie równowagi między nimi miało być przyczyną choroby (patologia humoralna).

Uważał że poszczególne soki biorą się z następujących organów ciała:

krew z serca

flegma z głowy

żółć z wątroby

czarna żółć ze śledziony

Galen, właściwie Claudius Galenus (ok. 130 - 200 n.e.) – rzymski lekarz greckiego pochodzenia, anatom, utalentowany badacz i pisarz, jeden z najznakomitszych starożytnych lekarzy, wywarł olbrzymi wpływ na rozwój nauk

medycznych w średniowieczu i odrodzeniu.

Galen wykorzystał koncepcję czterech soków i stworzył na jej podstawie pierwszą typologię temperamentu. Cztery pierwotne typy nazwał w zależności od przewagi któregoś z soków w o

rganizmie. Są to:

●sangwinik (łac. sanguis- krew)● choleryk (gr. chole- żółć),

● melancholik (gr. melas- czarna, chole- żółć) ● flegmatyk (gr. phlegma, śluz)

Popularność tej typologii przetrwała do dziś, choć jej interpretacja uległa w ciągu wieków zmianom.

sangwinik–człowiek o żywym i zmiennym usposobieniu

melancholik – mało uczuciowy i mało aktywny

choleryk – pobudliwy i mało wytrwały w działaniu

flegmatyk – mało pobudliwy, lecz wytrwały i konsekwentny w działaniu

65

Temperament - Cechy temperamentu należą do osobowości– -  Cechy temperamentu nie są synonimem osobowości.– -  Cechy te nie tworzą odrębnej struktury. Temperament ujmowany jest w kategoriach cech zachowa

nia (Strelau, 2001) Temperament przejawia się w formalnej charakterystyce z

achowania:– -  w energetycznych aspektach zachowania– -   w czasowych parametrach zachowania Temperament nie określa treściowych aspektów zachowan

ia Temperament określa mechanizm fizjologiczny, który odp

owiada za wielkość i szybkość mobilizowanej i rozładowywanej energii do działania i przebiegu wszelkich procesów.

79

CECHY TEMPERAMENTALNE

ZWIĄZANE Z INTENSYWNOŚCIĄ REAKCJI– · reaktywność– · wrażliwość– · odporność

  ZWIĄZANE Z CZASEM REAGOWANIA· szybkość reakcji

· trwałość reakcji

· tempo reakcji

· ruchliwość

80

Energetyczne cechy zachowania

reaktywność – tendencja do intensywnego reagowania na bodźce o określonej wartości stymulacyjnej w sensie fizycznym.

wrażliwość – zdolność do reagowania na bodźce o niskiej wartości stymulacyjnej

  wytrzymałość – zdolność do adekwatnego reagowania na

bodźce o dużej wartości stymulacyjnej w sytuacjach wymagających długotrwałego i bardzo stymulującego działania oraz odporność na dystraktory i zmęczenie.

96

REAKTYWNOŚĆ (różnice w intensywności reakcji na bodźce)

NISKA REAKTYWNOŚĆ WYSOKA REAKTYWNOŚĆ (mała intensywność reakcji) (duża intensywność reakcji)

ten sam bodziec

mała wrażliwość duża wrażliwość na bodźce na bodźce

duża odporność mała odporność na bodźce na bodźce

107

NISKA REAKTYWNOŚĆ WYSOKA REAKTYWNOŚĆ duża odporność duża wrażliwość

SILNY TYP UKŁADU SŁABY TYP UKŁADU NERWOWEGO NERWOWEGO

(przewaga pobudzania) (przewaga hamowania)

ZAGROŻENIA

(sygnały z otoczenia i bodźce wewnętrzne)

118

 

OSOBY WYSOKO REAKTYWNEsłaby typ układu nerwowego

 

OSOBY NISKO REAKTYWNE

silny typ układu nerwowego

•duża podatność na zmęczenie •mała podatność na zmęczenie

•tendencja do częstszych odpoczynków •brak potrzeby przerw w działaniu

•preferencje do wykonywania czynności przerywanych

•tendencja do wykonywania czynności ciągłych i przerywanych

•organizacja czynności różnorodnych w dłuższym okresie czasu

•zdolność do długiego wykonywania czynności jednorodnych

•potrzeba ciszy i spokoju w czasie pracy •nie wymagają ciszy i spokoju do pracy

•skłonność do wykonywania zadań od najtrudniejszych do najłatwiejszych

•stopniowe “wciąganie” się do pracy zaczynając od łatwych zajęć

•dominacja czynności przygotowawczych • i sprawdzających nad zasadniczymi

•dominacja czynności zasadniczych oraz większa integracja czynności przygotowawczych i sprawdzających

•zmiany i poprawki zadania dokonywane w trakcie czynności kontrolujących

•zmiany i poprawki w trakcie czynności zasadniczych

•tendencja do układania planów działania •sprawne działanie bez planu pracy

•preferowanie komunikacji pisemnej •preferencje komunikacji ustnej

•czas wykonania zadania wydłuża się •krótszy czas wykonania zadania

•niższa sprawność działania w syt. trudnych

•wyższa sprawność działania w syt. trudnych

•ostrożne strategie rozwiązywania problemów

•ryzykowne strategie rozwiązywania problemów

121

Czasowe charakterystyki zachowania:

ŻWAWOŚĆ – tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania dużego tempa wykonywanych czynności i łatwej zmiany zachowania (reakcji) w odpowiedzi na zmianę warunków zewnętrznych

 Ruchliwość – zdolność do przestawiania się z jednej reakcji na drugą odpowiednio do zmian otoczenia.

 Szybkość reakcji na bodźce lub inne wymagania środowiska.

  Tempo – częstość wykonywania jednolitych reakcji w określonej jednostce czasu

132

Czasowe charakterystyki zachowania

PERSEWERATYWNOŚĆ – tendencja do utrzymywania i powtarzania danego zachowania po zaprzestaniu działania bodźca.

Utrzymywanie zachowania – przejawia się w czasie trwania reakcji po zaprzestaniu działania bodźca. 

Powtarzanie zachowania – przejawia się w liczbie powtórzeń reakcji po zaprzestaniu działania sytuacji wywołującej reakcję.

143

Temperament

Czasowe charakterystyki zachowania są wyznaczone przez labilność mechanizmu fizjologicznego, który jest związany częściowo z poziomem aktywacji.

Badania nad temperamentem wskazują, że istnieją różnice indywidualne w intensywności i przebiegu w czasie funkcji regulacyjnych zachowania.

Osobowość Osobowość stanowią te cechy osoby bądź ludzi w ogóle,

które umożliwiają wyjaśnienie spójnych wzorców zachowań. Zachowanie uwarunkowane osobowością jest względnie stałe czasowo i niezależne od okoliczności

Osobowość jest dynamiczną organizacją psychofizycznych układów tkwiących w jednostce, które kreują charakterystyczne wzorce zachowania, myśli i uczuć (Allport, 1961)

Osobowość zależy od wrodzonych popędów, wyuczonych motywów oraz doświadczenia. “Jest to względnie stały sposób organizacji dyspozycji motywacyjnych danej osoby, wynikający z interakcji między popędami biologicznymi a otoczeniem społecznym i fizycznym.” (Eysenck 1975) 154

Teorie typów osobowościTypy osobowości – charakterystyczne wzorce wła

sności psychicznych, wyraźne kategorie, np.Typologia Sokratesa/GalenaTeoria typów Wiliama Sheldona (somatotypy) Endomorficzny – gruby, miękki, okrągły Ektomorficzny – chudy, wysoki, kruchy Mezomorficzny – muskularny, kanciaty, silnyTypologia oparta o teorię Carla Junga (wskaźnik t

ypu Myera-Briggsa) – cztery wymiary Ekstrawersja – introwersja Zmysłowość – intuicja Myślenie – odczuwanie Sąd - percepcja 165

Teorie cech osobowościCechy osobowości – wymiary ciągłe, różni

ące się jakością i stopniemCechy w ujęciu Gordona AllportaPojęcie centralne – dyspozycja osobista (podejści

e idiograficzne, indywidualne)Trzy kategorie dyspozycji Dyspozycje dominujące (kardynalne) – np. osobowość aut

orytarna, poświęcanie życia dla dobra innych Dyspozycje centralne – np. pewność siebie, grzeczność, to

warzyskość, uczciwość, optymizm... Dyspozycje wtórne – np. preferencje co do jedzenia i ubio

ru

176

Koncepcja Osobowości PEN Hansa Eysencka

Zalicza się ona do czynnikowych teorii osobowości.

Zakłada biologiczne podłoże temperamentu i uniwersalność cech temperamentalnych.

Osobowość powstaje i rozwija się przez funkcjonalne współdziałanie czterech sfer: sfery poznawczej (inteligencja), woluntarnej (charakter), afektywnej (temperament) i somatycznej (konstytucja ciała).

Przez osobowość Eysenck rozumie względnie trwałą organizację charakteru, temperamentu, inteligencji oraz konstytucji fizycznej, która determinuje specyficzny sposób przystosowania do otoczenia.

 

. Związek między czterema starożytnymi typami temperamentu a wymiarami, według Eysencka.

 

Sangwinik: otwarty i towarzyski  Sangwinicy powinni więc wybierać zawody, które wyma

gają kontaktu z ludźmi i pozwalają na elastyczność postępowania.

W pracy są aktywni, potrafią sprawić bardzo dobre wrażenie.

Ten typ bardzo dobrze sprawdza się w zawodzie pilota wycieczek, organizatora przedsięwzięć reklamowych, aktora, śpiewaka, sprzedawcy, ale również przedstawiciela handlowego lub stewardessy.

Sangwinicy są najlepszymi pracownikami, gdy mogą swobodnie wyrażać myśli oraz skupiać na sobie uwagę.

Nie są jednak dobrymi doradcami, gdyż wolą słuchać, a nie mówić.

Flegmatyk: rutyna bez nudy Flegmatycy z kolei świetnie odnajdują się w dobrze zorga

nizowanym miejscu pracy, gdzie ich obowiązki są jasno określone.

Sprawdzają się w roli mediatora, ponieważ potrafią obiektywnie ocenić sytuację i znajdują proste wyjścia. Posiadają zdolności administracyjne oraz dobrze sprawdzają się w rutynowych zajęciach, które innym wydają się nudne.

Dobrym zawodem dla nich jest zawód psychologa klinicznego, socjologa, pracownika naukowego, pisarza, kustosza w muzeum, bibliotekarza, krytyka literackiego itp., ale i akwizytora.

 

Choleryk: grunt to wyzwanie Choleryk to urodzony przywódca, jest typowym człowiekiem

czynu, ekstrawertykiem, ukierunkowany na osiągnięcie celu.

Jako pracownik sprawdza się w nieoczekiwanych sytuacjach, uwielbia podejmować wyzwania, typowy pracoholik.

Najlepiej pracuje, gdy w pełni kontroluje sytuację. Świetnie sprawdza się na stanowiskach kierowniczych, w dziedzinach wymagających silnej kontroli i autorytetu.

Jest dobrym organizatorem, świetnie dostrzega praktyczne rozwiązania.

Sprawdza się jako przedsiębiorca, dyrektor przedsiębiorstwa, inżynier w przemyśle oraz budownictwie, handlowiec, prawnik, menedżer, dziennikarz, reżyser, policjant.

 Melancholik: w ciszy i samotności

Melancholicy natomiast posiadają analityczny umysł, są poważni i zdeterminowani.

Najlepiej sprawdzają się w pracy, która wymaga zajmowania się szczegółami, prowadzenia notatek, robieniu wykresów, diagramów.

Łatwo podporządkowują się regulaminom.

To perfekcjoniści, doceniają wagę szczegółów oraz zawsze kończą rozpoczęte zadanie.

Najlepiej pracują w pojedynkę, cenią sobie ciszę.

Sprawdzą się w zawodzie ekonomisty, bibliotekarza, księgowego, notariusza, konserwatora zabytków, archeologa, meteorologa lub farmaceuty.

Wielka Piątka (Costa, McCrae – NEO-FFI)

254

Ekstrawersja – Introwersja Sumienność – Chaotyczność rozmowny spokojny zorganizowany niedbały energiczny wycofany skrupulatny nieporządny aktywny nieśmiały skuteczny lekkomyślny stanowczy osamotniony odpowiedzialny nieodpowiedzialny towarzyski milczący rzetelny niezręczny entuzjastyczny powściągliwy rozważny zapominalski

Ugodowość – Nieustępliwość Stabilność – Chwiejność Emocjonalna

życzliwy oschły stateczny napięty uprzejmy wrogi spokojny niespokojny chwalący kłótliwy zadowolony nerwowy serdeczny twardy odprężony o złym nastroju szczodry nieuprzejmy opanowany drażliwy ufający niewdzięczny niewzruszony wybuchowy

Otwartość – Zamkniętość na doświadczenie o szerokich o wąskich zainteresowaniach zainteresowaniach z wyobraźnią banalny oryginalny prosty z intuicją płytki ciekawy świata niezbyt inteligentny z inwencją wnikliwy

Temperament a osobowość

● Temperament stanowi wynik ewolucji biologicznej, podczas gdy osobowość jest wytworem warunków społeczno - historycznych.

● Temperament właściwy jest zarówno ludziom, jak i zwierzętom, osobowość z kolei stanowi zjawisko psychiczne, typowe tylko dla człowieka.

● Jednostka ma określone właściwości temperamentu od momentu urodzenia. Człowiek w momencie urodzenia nie posiada jeszcze osobowości. Kształtuje się ona w działaniu oraz w interakcji człowieka ze środowiskiem społecznym.

● Temperament obejmuje wyłącznie formalne cechy zachowania, niezależnie od ich treści. Osobowość to przede wszystkim aspekt treściowy zachowania, w którym wyraża się stosunek do świata i do samego siebie.