Temmuz - Ağustos 2017 Yıl 23 Sayı 96 Fiyatı 50 TL. ISSN 1300-417 4

Bu dergi l'eni TtirJ:l.re Strarejilı.· Araşurma iJ:/erke.zi rara.lindan .rapnlanmaktad!r.

ikinci cildin içindekiler Sayı: 96

Hindistan

Soleman E. Dangor Kimliklerin Müzakeresi: Hintli Müslümanların Durumu/5

Mustafa Kara Hindistan'da Oluşan Tasavvuf ~ültürünün Bursa'ya/Osmanlı Dünyasına Aksedişi (Müceddidiye Omeği) / 22

Nazeer Ahmed Hindistan'ın Bölünmesi (1947) / 45

kshi Khan Exclusion of Muslims in India's Governance and Legitimacy of the State: A Political Analysis / 62

Engin Beksaç Hindistan' da İslam Mimarisi/ 80

kshad Islam The Civilizational Role of Islam in The Indian Subcontinent: The Delhi Sultanate / 89

Pakistan

Ahmet Kavas Pakistan İslam Cumhuriyeti/ 103

İbrahim Güner Pakistan: Güney Asya' da Bir İslam Ülkesi/ 110

Rahim Cavadbeyli Hindistan-Pakistan Arasındaki Keşmir Sorunu / 113

Bangladeş

Ahmet Kavas Bangladeş Halk Cumhuriyeti/ 119

Myanmar/Burma

Gü.rsoy Solmaz-Kerra Altuğ Arakan'ın Müslüman Olması/ 126

Cemil Kutlutürk İslam Dünyası'nın Kanayan Yarası : Myanmar Arakan Bölgesi'ndeki Rohingya Müslümanları/ 135

Brunei

Ali Osman Kocalar Brunei'nin Coğrafi Özellikleri/ 143

Malezya

Elmı"ra Akhmetova Malezya' da Bağımsızlık Sonrası Din ve Devlet: 1957-2016/148

Ahmet Hüsrf!V Çelik-Tuğba Yücel Deniz 1970 Sonrası Malezya' da Siyasal Islam'ın Gelişimi/ 159

Humaı"rah binte Junid-Adibah Abdul Rahim Wahhabism: A Misconception Segregating the Malay Muslim Community and Wasatiyyah as the Mean for An Ideal Life / 172 ·

pakistan

Pakistan İslam Cumhuriyeti

Ahmet Kavas*

Resmi Adı: Islamic Republic of Pakistan (İs-lami Cumhüriyye Pakistan)

Yönetını Biçimi: Cumhuriyet

Bağımsızlık Tarihi: 14 ağustos

Başkenti: İslamabad

Nü/usu: 164.741.924

Yüzölçümü: 803.940 km2

Önemli Şehirleri: İslamabad, Karaçi, Lahor, Peşav~r, Quetta, Ravalpindi, H aydara­bad, Faysalabad ve Multan.

Din: % 98 Müslüman, % 2 Hindu, Sih, Bu­dist, Kadiyani ve diğerleri

1 •

Dil: Urduca (Milli), Ingilizce (Resmi)

Para Biıimi: Rupi (Roupie)

Doğal Kaynaklan: Kö~ür, petrol, doğalgaz

Fiz~ ve Beşeri Coğrafya

Güneybatısında İran, batısında ve ku­zeyinde Afganistan, kuzeydoğusunda Çin ve doğusunda Hindistan ile çevrili olan Pakis­tan'ın güneyinde ise Uman de.nizi ile 1050 km.lik bir sahili bulunmaktadır. Ülke Pen­cab, Sind, Belucistan, Serhad ve Azad Keş­mir olamk üzere beş eyaletten meydana gelen federal bir devlettir. Federasyonun başkenti islamabad ile Kuzeyde merkezi Gilgit olan bölgenin de özel konumlan bulunmaktadır.

Ülkeye isim olan Pakistan kelimesi yeni bir isimlendirme olup "saf, temiz" anla­mına gelen Farsça'dan da epeyce etkilenen Urduca' daki "pak" kelimesi ile "ülke" anla­mına gelen "stan" kelimelerinin birleşmesin­den "Saf/temiz insanların ülkesi" demektir. Aynca bir öğrenci tarafından uydurulduğu da iddia edilmektedir ki buna göre Pencab, Afgan, Keşmir ve Sind bölgelerinin ilk harf-

(*) Prof Dr., Tıirkiye Crımhııriyeıi Çad &ıcemıiıe Eski Bıiyfikelçisi, İs· ıa11bııl Medeniyet Ü11iver1iıesi, Siya.Jal Bı1giler Faknlıesi, Ufııılararası İli/kiler Ana Bilıi11 Dalı, ahkavas@g111ailcoi11

103

104

leri ile Belucistan eyaletinin son üç harfinin birleşmesiyle oluşturulmuştur.

Batıdaki çorak dağlan, güneybatıda

yerleşmeye elverişsiz ovalan ve güneydoğu­sundaki Şolistan çölü dışında ülkenin hemen her tarafında alüvyonlu ovalan ziraata elve­rişlidir. Ülke nüfusunun üçte biri bu ovalar­da yaşar. Kaynağını Tibet'ten alan ve toplam 2.900 km.ilk bir uzunluğa sahip olan İndüs nehri Pakistan'ın kuzeyinden güneyine ülke­nin topraklarından 2.500 km. geçtikten sonra büyük bir delta oluşturarak Uman denizine dökülür. İndüs ve kollan Pakistan toprakla­rını sulamaya elverişli en önemli su kaynak­larını oluşturur. Aynca Sütlej, Şenab, Ravi ve J elum isimli nehirleriyle "beş su" anlamına gelen Pencap eyaleti adını bunlardan alµ-. Coğrafi yapısından dolayı Pakistan 8 Ekim 2005'te yaşandığı gibi deprem kuşağında yer almakta, aynı zamanda sel felaketleri ve tay­funlar meydana gelebilmektedir.

Kuzey bölgesi yüksek dağlarla çevri­li olan ülkede K2 isimli dağ 8.611 metreyi bulan yüksekliği ile dünyanın ikinci yüksek noktasıdır. Bu dağa Godwin-Austem, Şogo­ri ve Dapsang dağı da denir ve Karakurum kitlesinde yer alan bir zirvedir. Pakistanlılar ise bu dağın deniz seviyesinden itibaren yük­sekliğinin 8.884 m. olduğunu ileri sürmek­tedirler. Buraya Everest'e daha zor tırmanıl­dığı bilinmektedir. Çünkü 2000 yılına kadar Everest'e 1.500 kişi tırmanabilmişken aynı yıla kadar K2'ye sadece 189 kişi tırmanabildi. 13'ü 1986 yılında olmak üzere bu dağa tır­manmaya çalışanlardan 49'u ise amaçlarını gerçekleştirirken öldü. Bunun dışında ülkede Nanga Parbat (8125 m}, Gaşerbrum (8068 m), Broad Peak (8047 m) ve Gaşerbrum II (8035m) diğer zirve noktalardır.

Genelde kuru bir iklime sahip olan ülkenin kuzeyinde ve batısında sıcaklık sıfı­rın altına düşebilmektedir. Ovalarda ise yaz aylarında 33 ile 48 derece arasında sıcaklık yaşanmakatadır. Bu bölglerde kışın iklim 14 derecelik bir seviyeye in!nektedir.

Pakistan federal bir cumhuriyet olup en son 1997 yılında değiştirilen anayasa ile yönetilmektedir. Ülke İngiliz Milletler Top­luluğu (Commonwealth), CIO, F.MI, G-77, Gatt, HCR, Interpol, Onu, Unesco gibi ku­ruluşlara üyedir.

Pakistan Müslüman bir ülke olmakla birlikte topraklarında küçük bir Hindu azın­lık yaşamaktadır.

Tarih

Pakistan'ın bulunduğu coğrafya bu­lunduğu konumu gereği dünya tarihinde et­kili olan büyük devletlerin güzergahında yer aldığı için bunların önemli bir kısmının izle­rini taşımaktadır. Harappiyenler, Hind Aryan kavimleri, Persler, Yunanlılar, Sakalar, Parth­lar, Kuşanlar, Beyaz Hunlar, Afganlar, Arap­lar, Türkler ve Moğollar asırlarca Pakistan topraklarında hüküm sürdüler. Bu geçmişiyle bugünkü Pakistan halkının özellikle Hindis­tanlılar, İranlılar, Araplar ve Türklerle müş­terek. tarihi geçmişleri bulunmaktadır. Bölge ipekyolu dahil tarihi ticaret kervanlarının gü­zergahında yer almaktadır.

Yeryüzündeki en eski antik şehirlerden birisi İndüs vadisindeki Mehrgarh olup M. Ö. 2500-1500 yıllan arasında hüküm süren bir medeniyete ev sahipliği yaptı.

Sömürgeciliğin Başlangıcı

Bağımsızlık ve Ülkenin Tarihi

1885 yılında Hindistan' da kurulan Kongre Partisi herhangi bir din ayrımı yap­madan herkesin partisi olmaya gayret etti. Fakat 1906 yılında Müslümanalrın haklarını savunmak içinAll-India Muslim ~eague isim­li bir parti kuruldu.

Hindistan' dan ayrı müstakil bir İslam devleti kurma girşimi ilk önce 1817-1898 yıl­lan arasında yaşayan, Müslüman bir siyaset adamı olduğu kadar aynı zamanda yargıç da

olan ve ülkede çok sayıda okul ve üniversite .kazandıran Seyyid Ahmed Han oldu. Hatta onun bu alandaki gayretleri Aligarh Hare­keti olarak isimlendirildi. Ancak onun bu fi.kirlerini uygulama safhasına getiren kişi ise ülkenin en meşhur şair ve filozofu olan Aile­me Muhammed İkbal (1877-1938) olup bu konudaki fikrini ilk defa 1930 yılında Müslü­man Liginin Allahabad şehrinde yaptığı top­lantıda ortaya koydu. 23Mart1940 tarihinde ise Müslüman Birliği Lahor şehrinde yaptığı ve Muahmemd Ali Cinna'ın yönettiği top­lantı. ile ayn devlet olma yönünde resmi bir bildiriyi kabul etti. Ne var ki kurulacak bu devlet Hindistan'da yaşayan Müslümanalnn tamamını kabul edebilecek bir konumda de­ğildi ve sonunda yeni kurulan ülkedeki Müs­lümanların sayısı geride kalanlardan daha az oldu.

Hindistan bölgesindeki son İngiliz kraliyet temsilcisi Lord Mountbatten idi. 15 Ağustos 1947'de ise Ligue Musulman ile Kongre Partisi'nin ayrılmalarıyla Pakistan ve Hindistan adıyla iki devlet doğdu. Aiıcak Pa­kistan bugünkü ülke topraklarının bulundu­ğu batı bölgesi ve günümüzde Banglad~ş ola­rak bildiğimiz doğu bölgesi olmak üzere birisi diğerinden 1. 700 km. uzakta iki kısımdan oluşuyordu. Hindistan'a 1947 yılında bağım­sızlık verilmekle birlikte İngiliz Milletler Top­luluğu' nda kalmaya devam ediyordu ve Kral VI. George her iki ülkenin en üst idarecisi gö­rünüyordu. Kral naibi olarak 1947 yılı Mart ayında Hindistan' a Lord Louis Mountbatten gönderildi. 14 Ağustos'tan sonra ise sadece Hindistan' da kralı temsil ederken Pakis­tan' da Muhammed Ali Cinnah temsil etmeye başladı. Liyakat Ali Pakistan başbakanı, Java­harlal N ehru ise Hindistan başbakanı oldu. Ancak her iki devletin nüfusu arasında büyük bir mübadele başladı ve Pakistan'daki yakla­şık üç buçuk millyon Hindu Hindistan'a ge­çerken Hindistan'daki Müslümanlardan ise yedi milyon kişi Pakistan'a göçtü.

Keşmir bölgesi ise iki ülke arasında büyük geril.iılı.lere sebep oldu. Üçte biri bü-

yüklüğünde olan ve merkezi Muzafferabad olan Azad Keşmir' de yaşayan Müslüman halkın katkısıyla Pakistan tarafından bura­sı topraklarına katıldı. Geriye kalan üçte iki büyüklüğündeki kısmın merkezi olan Srina­gar' a kaçan Maharaja Hari Singh tarafından bu bölge Hindistan ile birleştirilince 1947 yılı Ekim ayında iki üJ.ke arasında ilk savaş çıktı.

Doğu Pakistan' da Mücibµrrahman;ın kurduğu Avam Birliği 1948 yılında ağımsızlık yönünde davranışlar sergielemeye başladı. 11 Eylül 1948 tarihinde ülkenin kurucusu, ilk genel valisi ve Müslüman Birliği başkanı Mu­hammed Ali Cinnah vefat edince Pakistan' da huzursuzluk hat safhaya çıktı. 1949 yılı Ocak · ayında Keşmir Savaşı bölgenin resmen Azad Keşmir ve Jammu Keşmir adıyla ikiye ayrıl­masının onaylanmasıyla son buldu. Ülkenin işk başbakanı Liy$ıt Ali Han 16 Ekim 1951 günü bir Afgan tarafından öldürüldü. Yerine geçen Nazimüddin ve Muahmemd Ali isim­li başbakanlar ile Gul5Yll Muhammed isimli genel vali Cinnah ve Liyakat Ali Han'ın ye­rini dolduramadılar. 1955'te oluşturulan yeni mecliste Müslüman Birliği çoğunluğu kay­betti. Şodri uhammed Ali başbakan olurken İskender Mirza da genel vali oldu.

23 Mart 1956 tarihinde dünyada ilk kez bir devlet İslam Cumhuriyeti olarak ilan edildi ve Ravalpindi başkent olurken İsken­der Mirza da geçici ilk devletbaşkanı oldu. Ancak 1958 yılı Ekim ayında köylülerin ayaklanması ve Doğu Pakistan'daki hareket­lilik üzerine İske~der Mirza ordu komutanı Muhammed Eyyüb Han' dan yardım istedi. O da bunu fırsat bilerek harekete geçince devletbaşkanının istifa etmesi üzerine 20 gün sonra Pakistan'da iktidarı ele geçirdiği gibi anayasayı askıya aldı. Sert uygulamaları neticesinde ülkede siyasi ve iktisadi olarak istikrarı sağladı. Toprak reformu sayesinde 9.000 km2'lik arazi 150.000 çifçiye dağıtıl­dı. 1962'de yenilenen anayasa ile Urduca ile Berıgali dilleri birlikte resmi dil kabul edildi. İslamabad ise yeni başkent oldu. Keşmir' de 1965 yılı Eylül ayında Müslümanların müca-

105

106

delesi artınca Pakistan ile Hindistan arasında ikinci savaş başladı. Bu arada aynı yıl yeni ku­rulan İslamabad şehri ülkenin yeni başkenti. oldu. Sovyetlerin müdahalesi sonucu 1966 yı­lında Hindistan ile Pakistan arasındaki ikinci savaş durduruldu. Muhammed Eyyüb Han 1969 yılı Mart ayında çıkan iç karışıklıklar yü­ziinden istifa edince yerine Ağa Muhammed Yahya Han geçti.

Doğu Pakistan' da Şeyh Mucibürrah­man'ın başkanlığını yaptığı Avam Birliği bu bölgeye verilen 17 3 milletvekilliğinin 163 'ünü aldı. Gerçi Pakistan meclisinde çoğunluk Zülfikar Ali Butto'nun Halk Parti.si'nde idi, ama Yahya Han iki defa meclisin açılınaslill erteledi, ardında da seçimleri iptal etti. Avam Birliği yasaklanırken Mücibürrahman tutuk­lanarak Batı Pakistan' da hapse atıldı . 26 Mart 1971'de Doğu Pakistan Bengaldeş adıyla ba­ğımsızlığını ilan edince Batı Pakistan buraya ordu birlikleri sevk etti. Yaklaşık 10 milyon Bengalli Hindistan' a sığınırken binlercesi de karışıklıklar esnasında öldü. Hindistan Ben­gal' eş' e destek vermek için 3 Aralık' ta buraya askeri birliklerini gönderince iki ülke arasın­da Üçüncü Hint-Pakistan Savaşı çıktı. Ancak 15 gün sonra anlaşma yaparak savaşa son verdiler. Mücibürrahman serbest bırakılarak ülkesine döndü

Bu ayrılma yüziinden Ağa Muham­med Yahya Han devletbaşkanlığtndan ay­nlınca yerine Zülfikar Ali Butto geçti. Pa­kistan 1947,-de bağımsızlığını ilan ettiğinde dahil olduğu İngilzi Milletler Topluluğu'ndan 1972 yılında ayrıldı. 1971 yılında anaya~ada yapılan değişiklikle Pakistan federal bir cum­huriyet idaresine geçerek devletbaşkanının yetkileri azaltıldı, başbakanınkiler ise artırıl­dı. İki meclisli parlamento kuruldu ve İslam devletin resmi dini ilan edildi. Şödri Faysal İlahi de yeni devletbaşkanı oldu. Başbakan koltuğundaki Zülfikar Ali Butto ise önemli reformları gerçekleştirdi.

1974 yılı Şubat ayında kendisinden ayrılan Bangladeş'in bağımsızlığını tanır-

ken 1975 yılı sonunda da iki lkardeş ülke arasında diplomatik münasebet kuruldu. 5 Temmuz 1977' de Pakistan ordusu hileli ge­çen seçimlerin ve çıkan isyanların ardından darbe yaparak Ali butto'yu devirdi. Muham­med Ziyaü'l-Hak iktidarı ele geçirdi ve çok sayıda siyasetçiyi tutuklattı, ardından ülkede şeri kanunlar uygulanmaya konuldu. İktidarı döneminde bir muhalifini öldürmekle suçla­nan Zülfikar Ali Butto uluslararası baskılara rağmen 4 Nisan 1978'de idam edildi. Ziya­ü'l-Hak ise 15 Eylül 1978'de devletbaşkanı oldu. Ülkede çıkan irili, ufaklı başkaldırılar ordunun girşimiyle bastırıldı. ABD 1:981 yı­lında Pakistan' a üç milyar dolarlık yardım sağladı. 2 Ağustos 1983'de Bangladeş, Bhu­tan, Hindistan Maldivler, Nepal, Palastan ve Sri Lanka iktisadi, teknik ve kültürel alanlar­da Mahalli İşbirliği İçin Güney Asya Cemiye­tini (ASACR) kurdular. 1984 yılında yapılan referandum ile Ziyaü'l-Hak'a beş yıl daha devletbaşkanı oalrak kalması imkanı verildi. 1988 yılı 17 Ağustos günü Ziyaü'l-Hak bir uçak kazasında ölünce yerine Gulam İshak Han geçti. 1988 yılı Kasım ayında ·yapılan seçimleri Zülfikar Ali Butto'nwı kızı Benazır Butto'nwı başında bulwıduğu Halk Partisi kazanarak Pakistan'ın ilk kadın başbakanı oldu. İlk .olarak Hindistan'ın işgali altında­ki bölgelerdeki Müslümanların direnişleri­ni açıkça destekledi. 1989 yılı Ekim ayında Pakistan'ı 1972 yılında ayrıldığı İngiliz Mil­letler Topluluğu'na geri döndürdü. Aynı yıl Keşmir' de büyük direniş oldu. Hindistan'ın idaresindeki bu bölgede 1948-1989 yılları

arasında 45 bin kişi öldü.

Pakistan' da Benazir Butto dönemin­de yaşanan olumsuz gelişmeler seçimlere de yansıdı ve başkanlığını Nevaz Şerif'İn yaptı­ğı Demokratik İslam Birliği 1990 yılı Kasım ayında yapılan seçimleri kazanaraka iktidara geldi. Zülfikar Ali butto hayranı olduğu için Ziyaü'l-Hak tarafından bir müddet hapiste tutulan Faruk Ahmet Han istifa eden Gulam İshak Han'ın yerine devletbaşkanı oldu. An­cak ülkede bitmek bilmeyen iç karışıklıklar

1995 yılında Karaçi' de büyük başkaldınlara dönüştü. 1998 yılı Ocak ayında Muhammed Refik Tarar Pakistan devletbaşkanı olunca ülkede İslam'ın etkinliğinin artırılmasını ilan etti. 1998 yılı Mayıs ayı sonunda Hindistan nükleer denemelerde bulununca Pakistan' da buna karşılık Belucistan bölgesinde benzeri denemelerde bulundu. 1971 yılında Hindis­tan karşısında Bengaldeş meselesi yüzünden hezimet yaşayan Pakistan'da Zülfikar Ali Butta gerekirse ot yiyeceklerini, ama mutla­ka nükleer bombaya sahip olcaklannı bildir­di. Bu amaçla Almanya' da bu alanda eğitim gören Dr. Abdülkadir görevlendirildi. Nükle­er silahın elde edilmesi üzerine ülkede milli kahraman ilan edildi.

12 Ekim 1999'da Pervez Müşerref bir darbe ile iktidarı ele geçirdi ve Nevaz Şerif'i başbakanlık görevinden uzaklaştırdı ve Suu­di Arabistan' a sürgüne gönderilmesine karar verdi.

Pakistan topraklannda hüküm süren İndüs vadisindeki medeniyet M.Ö. ikinci bin yılın ortalarında Aryan medeniyetiyle karı­şarak Vedizm'in doğmasına sebep oldu. Bu bölgede birbirini takip eden Pers Aşeminid­ler, Büyük İskender'in hakimiyeti ve Maryan isimli imparatorluklar ve krallıklar hüküm sürdü. M.Ö. 184 yılında Pencab ve Gandha­ra'da Demetrius tarafından bir Hind-Yunan krallığı kuruldu.

Halen Pakistan Millet Meclisi'ne 342 milletvekili seçimle girmekte olup bunlardan 60'ı bayan, lO'u ise gayrimüslim olarak seçil­mektedir.

Ekonomi ve Ticaret

Bir Güney Asya ülkesi olan Pakis­tan' da kişi başına düşen milli gelir 460 avro seviyesinde olup çalışanların %33'ü hizmet sektöründe, %17' si endüstride ve %50' si ise ziraat alanlarında iş görmektedirler.

Palçi.stan %6-7 seviyesinde yıllık ge­lişme gösteren bir ülke olmasına rağmen

oldukça fazla nüfusu dolayısıyla 320 milyar civarındaki gayri milli hasılasına rağmen kişi başına düşen milli geliri 410 dolar seviye­sindedir. Ancak nüfusunun üçte birisi ülke ekonomisine faal olarak katkıda bulunmak­tadır. İnsan yaşantısındaki seviyesi henüz çok düşük olup 142'nci sırada yer almakta olup halkının %35'i falcirlik sınınnın altında yaşa­maktadır. 2003 yılında 11.431 milyar dolarlık ihracat gerçekleştiren ülkenin en başta gelen müşterileri arasında Asya ülkeleri, Avrupa Birliği üyeleri ve ABD yer almaktadır. Aynı dönemdeki ithalatı ise 15.669 milyar dolan bulmuştu.

Ülkedeki ekilebilir araziler genelde · 5.000 büyük ailenin elinde olup toplam yüz­de iki oranındaki bu aileler toprakalrın yansı­na yakınına sahiptir. Pakistan halkı bu ailele­re hizmet etmek dı.irumda kalmaktadır.

Ülkede İslamiyet

Bugünkü Pakistan topraklarında İs­lamiyetin yayılması -Emeviler döneminde Muhammed b. Kasım komutasındaki İslam ordusunun 711 yılında Raca Dahir'in idare­sindeki Sind bölgesini fethetmesiyle başladı. Bugün Karaçi' de kabri bulunan Abdullah Şah Gazi'nin Hazreti Ali'nin oğul Hazreti Hasan'ın soyundan geldiği ve bu ilk seferler sırasında bu bölgeye geldiği bilinmektedir. Abbasiler döneminde bu bölgede İslamlaşma devam etti. Özellikle bugünkü İran, Afganis­tan, Pakistan ve Hindistan'ı içine alan geniş coğrafyada İslam.'ın yayılmasında Gazneli­ler'in (976-1148) ve bunların yerine geçen Guriler'in (1148-1206) etkisi fazla oldu. 1206 yılında Delhi şehrinin Müslümanların en önemli payitah merkezi olduğu tarihe ka­dar genelde bugünkü Pakistan topraklarında şehirler merkezi konumdaydılar. Tasavvufi hareketlerin milyonlarca Hindunun İslam'ı benimsemesinde etkili olduğu bilinmekte­dir. Bunun en belirgin göstergesi 11. yüzyıl­da yaşayan Lahor'da medfun Ali b. Osman el-Cellabi el-Hücvirl el-Gaznevi ile 12. yüz-

107

108

yılda yaşayan ve Sehvan'da medfun bulunan Lal Şehbaz Kalander'in kabirlerinin hala en önemli ziyaretgah yerleri olmasıdır. Bunlar­dan Data Genç Bahş adıyla da tanınan Ali el-Hücviri Afganistan'ın Gazne şehrinde

doğmuş ve İslam'ı yaymak üzere bugünkü Pakistan'a yerleşmişti. 1077 yılında Lahor'da vefat eden ve Cüneydi Bağdadi'nin mün­tesiplerinden olan bu mutasavvıfın Farsça yazdığı Keşfü'l-Mahcub adlı eseri meşhurdur. Bugün halk arasında Data Dürbar adıyla bi­linen kabri Pakistanlılar kadar Hindistanlı Müslümanlar için de sıkça ziyaret edilmekte­dir. Lal Şehbaz Kalander adıyla tanınan Sey­yid Osman Merrendi ise 1177 yılında Afga­nistan'ın Merrend şehrinde doğmuş ve daha sonra bugünkü Pakistan sınırlan içinde kalan Sehvan'a giderek yerleşmişti.

Pakistan'ın nüfusunun %97'si Müslü­man olup bu oranın %20'si ise Şia mezhe­bine bağlı olup özellikle Afganistan sınırına yakın kuzeybatı bölgesinde yaşamaktadırlar. İran' dan sonra İslam dünyasında en kala­balık Şii nüfus Pakistan' da bulunmaktadır. Sünnilerin tamamı ise Hanefi mezhebine bağlı olup kendi aralarında Deobend ve Be­relvt isimli ilci ayn düşünceden birisini takip etmektedirler. Berelviler Kadiriyye tarikatına intisaplanyla tanınmaktadırlar. Deobendler içinden son dönemde çıkan Tebliğ Cemaati Pakistan dışında da çok sayıda müntesibe sa­hiptir. Yıne Ehli Hadis adıyla selefi bir hare­ket mevcut olup bunlar 20. yüzyılın başında Vehhabi hareketine yaklaştılar. Meşhur alim­lerden Mevdudi'nin düşüncelerini temel alan Cemaat-i İslami ise Pakistan' da daha ziyade siyasi bir hru;eket olarak öne çıktı. Ülkede çok az sayıda Ahmedi, Hindu ve Hnstiyan azınlık varlığını sürdürmektedir.

!970'li yılların muktedir başbakanla­rından Zülfikar Ali Butta zamanında Pakis­tan' da alkol yasaklanmış, hafta sonu tatili ise Pazar gününden Cuma gününe alınmıştı. Ancak şeri hükümlere göre devlet idaresinin yerleşmesi General Ziyaü'l-Hak dönemine rastlamaktadır.

Pakistan'da İslam eğitimi ilk önce mektep denilen ve Kur' an eğitimiyle sınırlı okullarda verilirken ilerleyen yaşlardaki ço­cuklar bu eğitimlerini medreslerde devam ettirmektedirler. Ülke 1947 yılında bağını­stılığını elde ettiğinde sadece 247 medrese varken bu rakam Milli eğitim Bakanlığı'nın 2000 yılındaki verilerine göre 6.741'e ulaştı. Din eğitimi merkezli bir eğitim veren bu ku­rwnlara devam eden öğrencilerin sayısı tam olarak bilinmemekle birlikte yaklaşık ilci mil­yon civarında tahmin edilmektedir.

Eğitim ve Kültür Hayatı

Eğitim seviyesi henüz istenilen seviye­ye ulaşamamış olup okuma yazma bilenlerin oranı %53 civarındadır. Yüzbinin üzerinde ilk ve ortaöğretim kurumu bulunan Pakistan' da 100 civarında üniversite ise yüksek öğrenim vermektedir.

Bugünkü Pakistan'a çok farklı mil­letler hakim olduğu için burada Aryanilerin, Perslerin, Gaznelilerin, Selçukluların, Arap­ların, Rajputların, Türklerin ve Moğolların iz­lerine rastlamak mümkündür. Mohencodaro İiıdüs vadisinde önemli bir sit alanıdır. Ülke müziğinde, sinemasında, yemek kültüründe, edebiyatında Hindistan ile ortak değerleresa­hiptir. Öyleki Muhammed İkbal bile son dö­nemde Müslümanlaşan bir aileye mensuptu. Şair İkbal Müslüman bir devlet olarak Pakis­tan'ın kurulmasının fikir babası idi. Pakistan tasavvuf müziğinin en büyük tmesilcisi olan Nusret Fateh Ali Han Qwali sanatını bütün dünyaya tanıttı. Muhafazakar bir din anla­yışının olduğu ülkede tasavvuf da oldukça önemlidir. Pakistan aynı zamanda Hint Türk Sultanlıklannın epeyce tarihi özelliği olan mimari eserlere sahiptir. Özellikle Lahor İs­lam mimarisinin en fazla temsil edildiği bir şehirdir. Burada 1674 yılında Delhi Sultanı Evrengzeb tarafından iki buçuk yıl gibi kısa bir zamanda inşa ettirilen Lahor' daki Bad­şah1 Mescid son zamanlara kadar dünyanın en büyük ikinci camii konumundaydı . Kır-

.DllZ1 tuğla ve beyaz mermer ile örülü du­varları, mozaik süslemeleri ile dünyanın en güzel camiilerinden birisidir. Yıne Lahor bir imparatorluk şehri iken Şah Cihan tarafından burada 1642 yılında resmi açılışı yapılan Şa­limar Bağı isimli bahçe de yine aynı döneme ait önemli bir eserdir. Yıne 1639 yılına kadar Şah Cihan'ın Pencab valisi olan Nüvab Ve­zir Han olarak da tanınan İlüddin Ensari'nin 1634-1635 yıllarında inşa ettirdiği Vezir Han Camii de buranın sanat değeri olan tarihi eserleri arasında yer alır.

Resimler

1-http://photo.net/photodb/photo?photo_ id=2494249

Lahor'daBadşahi Mescid'in resmi

2- http://www.skyscrapercity.com/showthread. php?t=458879

Lahor'da Aynı caminin farklı cephelerden görü-nüşt'i

3- http://www.yaaallah.com/images/mosques/ wazir.html

Lahor'da Vezir Han Camii

4- http://content.answers.com/main/content/ wp/en/2/23/Wazir_Khan_Mosque_Hadith.jpg

Vezir Han Camii'nden bir teferruat süsleme

5- http://www.B.ickr.com/photos/o _ on859318/

Lahor'daki Ali Hücviri'nin türbesi

6 - http://upload.wikimedia.orwwikipedia/ commons/c/c9/Data _ durbar _ %289%29 .JPG

Ali Hücviri türbesinin genel görünüşü

7- http://upload.wikimedia.orwwik.ipedia/erı/c/ cb/Mazare _ Quaid.JPEG

Karaçi'de Muhammed Ali Cinnah'ın türbesi

8-nad/38675861/

http://www.fückr.com/photos/cha-

http://azadar.net/Pic _ Gallery/Pakistan/Karac­hi/karachi.aspx

Karaçi'de Abdullah Ş~h Gazi türbesi

9- http://haqqalandarshahbaz.com/photoes. html

Sehvan'daki LAi Şehbaz Kalender'in türbesi 109