technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie...

21
Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie spojrzenie na obecny kryzys gospodarczy Stanisław Kubielas Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytet Warszawski Niedoskonała globalizacja. Czy światowy system gospodarczy wymaga gruntownych reform? Konferencja Jubileuszowa WNE UW 18.05.2013

Upload: others

Post on 12-Feb-2020

7 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie ...globalizacja.wne.uw.edu.pl/ppt/kubielas.pdf · Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie spojrzenie na obecny kryzys

Technologia, kryzys a globalizacja:

schumpeterowskie spojrzenie na

obecny kryzys gospodarczy

Stanisław Kubielas

Wydział Nauk Ekonomicznych

Uniwersytet Warszawski

Niedoskonała globalizacja. Czy światowy system gospodarczy wymaga

gruntownych reform? Konferencja Jubileuszowa WNE UW 18.05.2013

Page 2: Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie ...globalizacja.wne.uw.edu.pl/ppt/kubielas.pdf · Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie spojrzenie na obecny kryzys

Plan prezentacji

• Postulaty Schumpetera a dychotomie głównego nurtu ekonomii

• Pierwsza wielka dyskusja i kontrowersje wokół

schumpeterowskiego modelu (lata 70-80 ub. wieku)

• Teoria i weryfikacja długiej fali na gruncie logistycznego modelu

dyfuzji: nie-linearna natura procesu dyfuzji

• Modele integrujące długi cykl technologiczny z endogeniczną

teorią wzrostu

• Integracja procesów realnych wahań cyklicznych ze światem

finansów

• Obecny kryzys w długiej fali a globalizacja

Page 3: Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie ...globalizacja.wne.uw.edu.pl/ppt/kubielas.pdf · Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie spojrzenie na obecny kryzys

Podstawowe twierdzenia Schumpetera (1)

• Głównym czynnikiem rozwoju gospodarczego są szeroko rozumiane

innowacje, obejmujące nowe produkty i procesy wytwórcze, nowe

rynki, nowe źródła zaopatrzenia, oraz nowe rozwiązania

instytucjonalno-organizacyjne.

• Proces innowacyjny przechodzi przez trzy fazy - wynalazku, innowacji

i dyfuzji, z których dwie ostatnie motywowane są analizą kosztów i

korzyści i w tym sensie stają się endogenicznym elementem procesu

gospodarczego; innowacje podejmowane są przez zorientowanych

perspektywicznie przedsiębiorców, dla zysków monopolistycznych

osiąganych aż nowe idee nie zostaną przejęte przez naśladowców.

• Innowacje nie są rozłożone w czasie równomiernie i losowo, ale

pojawiają się wiązkami (klastrami), wywołując kumulujące się

międzysektorowe przepływy czynników, przepływy handlowe, oraz

wahania tempa rozwoju gospodarczego i zatrudnienia; szczególną

cechą rozwoju gospodarczego, wywołaną klastrami innowacji, jest

nieciągłość, obserwowana jako długie cykle gospodarcze.

Page 4: Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie ...globalizacja.wne.uw.edu.pl/ppt/kubielas.pdf · Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie spojrzenie na obecny kryzys

Podstawowe twierdzenia Schumpetera (2)

• Pojawianie się innowacji klastrami następuje także w przestrzeni, a

procesy dyfuzyjne nie są automatyczne, stąd raz rosnące, raz malejące

luki technologiczne między krajami w gospodarce globalnej, a wraz z

nimi fale konwergencji i dywergencji w poziomach rozwoju

gospodarczego.

• Absorpcja innowacji w gospodarce kapitalistycznej, wymagająca

istotnej restrukturyzacji i transformacji gospodarki, połączonej z

przetasowaniem czynników produkcji do nowych zastosowań,

możliwa jest dzięki funkcjonowaniu systemu finansowego, a

zwłaszcza mechanizmu kredytowego. Świat finansów uczestniczący w

tym nieciągłym procesie musi z natury rzeczy podlegać takim samym

wahaniom boomów i recesji, obserwowanym jako długie cykle.

Page 5: Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie ...globalizacja.wne.uw.edu.pl/ppt/kubielas.pdf · Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie spojrzenie na obecny kryzys

Postulaty Schumpetera a dychotomie

głównego nurtu ekonomii

• Postęp techniczny nie jest egzogeniczny względem procesu

gospodarczego ale stanowi endogeniczny czynnik wzrostu.

• Teoria ekonomii głównego nurtu rozdziela analizę wzrostu od analizy

cyklu gospodarczego. U Schumpetera istnieje sprzężenie czynników

wzrostu poddanych nieciągłym innowacjom z cyklem gospodarczym.

Innowacje występują klastrami w okresach recesji, a ich dyfuzja

przyspiesza w dobrej koniunkturze.

• W teorii ekonomii głównego nurtu brakuje powiązania realnych

trajektorii i wahań wzrostu gospodarczego ze światem finansów, co

stanowi postulat Schumpetera. Kryzysy finansowe interpretowane są

w kategoriach funkcjonowania rynków finansowych w pewnym

oderwaniu od procesów realnych.

Page 6: Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie ...globalizacja.wne.uw.edu.pl/ppt/kubielas.pdf · Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie spojrzenie na obecny kryzys

Pierwsza wielka dyskusja i kontrowersje wokół

schumpeterowskiego modelu długiej fali

• G. Mensch (1975): empiryczna weryfikacja hipotezy nieciągłości

innowacji; okresy wyprzedzenia (lead time); depresje wyzwalaczem

aktywności innowacyjnej (depression trigger effect); technologiczny

pat (stalemate in technology); kontrowersje wokół identyfikacji

radykalnych innowacji i roli depresji.

• J.J. van Duijn (1983): potwierdzenie lead time oraz roli klastrów

innowacji na podstawie danych rozwoju wielu gałęzi przemysłu,

przebiegającego zgodnie z krzywą logistyczną, podstawowego

narzędzia ewolucjonistycznego modelu dyfuzji.

• C. Freeman, J. Clark, L. Soete (1982): systemy innowacji

(paradygmaty); krytyka hipotezy depresji – bandwagon effect;

hipoteza popytowego ssania (demand-pull) zamiast podażowego

mechanizmu technologicznego pchania (technology-push);

instytucjonalna transformacja techno-ekonomicznego paradygmatu.

Page 7: Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie ...globalizacja.wne.uw.edu.pl/ppt/kubielas.pdf · Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie spojrzenie na obecny kryzys

Menscha weryfikacja hipotezy nieciągłości innowacji

Page 8: Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie ...globalizacja.wne.uw.edu.pl/ppt/kubielas.pdf · Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie spojrzenie na obecny kryzys

Długa fala w świetle logistycznego modelu

dyfuzji: nie-linearna natura procesu dyfuzji

• M. Hirooka (2006): hipoteza nieciągłości wyprowadzona z

nieliniowego charakteru dyfuzji w oparciu o model ewolucjonistyczny,

dyfuzja innowacji podobna do wzrostu i pomnażania się organizmów,

zdeterminowanego przez dwa czynniki , wewnętrzny (stopa

rozmnażania się) i zewnętrzny (zdolność przetrwania), dyfuzję

innowacji można opisać przy pomocy wewnętrznej stopy dyfuzji i

pojemności rynku (czynnik zewnętrzny).

• Ewolucyjny model innowacji w trzech płaszczyznach: trajektoria

technologiczna (akumulacja wiedzy), trajektoria rozwojowa

(produktów) i trajektoria dyfuzji. Wszystkie rozwijają się (według

badań empirycznych Hirooki) zgodnie z krzywymi logistycznymi,

zazębiającymi się w czasie, determinując dynamikę długich cykli.

Page 9: Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie ...globalizacja.wne.uw.edu.pl/ppt/kubielas.pdf · Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie spojrzenie na obecny kryzys

Trzy trajektorie ewolucji innowacji wg Hirooki

Page 10: Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie ...globalizacja.wne.uw.edu.pl/ppt/kubielas.pdf · Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie spojrzenie na obecny kryzys

Modele integrujące długi cykl technologiczny z

endogeniczną teorią wzrostu (1)

• Od cyklu do wzrostu: pozytywny wpływ na innowacje popytu w

dobrej koniunkturze (learning by doing,większe nakłady B+R,

cumulative causation); lub pozytywny wpływ złej koniunktury przez

efekt oczyszczający (eliminujący z rynku nieefektywne firmy), niski

alternatywny koszt utraconych zysków przy restrukturyzacji firmy,

efekt dyscyplinujący (zagrożenie bankructwem w niekorzystnych

warunkach gospodarowania).

• G. Saint-Paul (1991): długookresowy negatywny efekt dodatniego

szoku popytowego dla wzrostu produktywności, realokacja w depresji

ważniejsza niż popytowe efekty learning by doing w dobrej

koniunkturze.

Page 11: Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie ...globalizacja.wne.uw.edu.pl/ppt/kubielas.pdf · Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie spojrzenie na obecny kryzys

Modele integrujące długi cykl technologiczny

z endogeniczną teorią wzrostu (2)

• Ph. Aghion, P. Howitt (1998): GPT – general purpose technologies podnoszą produktywność i tempo wzrostu w długim okresie, ale ich adaptacja musi być poprzedzona dłuższym okresem dostosowania strukturalnego gospodarki z obniżeniem tempa wzrostu; dodatnia korelacja między długookresowym tempem wzrostu a rozmiarami wahań cyklicznych gospodarki, cykliczne spowolnienia ceną za wdrożenia radykalnych innowacji (GPT); demonstracja efektu na rozwiniętym modelu Solowa.

• Aghion i Howitt (2): połączenie modelu kreatywnej destrukcji z modelem GPT Helpmana i Trajtenberga; zanim nowa generacja innowacji przyniesie korzyści, niezbędny szereg innowacji przyrostowych (nowych dóbr pośrednich). Proces wdrażania GPT polega na dwóch fazach cyklu (a time to sow and a time to reap), recesji, gdy odkrywane są uzupełniające innowacje, co absorbuje zdolności produkcyjne odciągając je od produkcji, a następnie boomu, gdy wysiłki poprzedniej fazy zaczynają przynosić korzyści w postaci wzrostu.

Page 12: Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie ...globalizacja.wne.uw.edu.pl/ppt/kubielas.pdf · Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie spojrzenie na obecny kryzys

Modele integrujące długi cykl technologiczny z

endogeniczną teorią wzrostu (3)

• Rozszerzenie modelu Aghiona i Howitta (3): trzy stadia - pojawienie

się GPT, powstanie platformy do eksperymentowania w ramach

nowego GPT, i praktyczne zastosowanie GPT w kolejnych sektorach

gospodarki. Ewolucja w poszczególnych stadiach przebiega według

krzywej logistycznej. Przyspieszenie rozprzestrzeniania się innowacji

w trzeciej fazie następuje wówczas, gdy tempo rozprzestrzenienia się

drugiej ramowej platformy osiąga swoje maksimum. Przy przyjętych

w symulacji parametrach model generuje najpierw spowolnienie, a

przyspieszenie następuje dopiero po 20 latach, poprzedzone krótką

recesją. Wahania odpowiadają historycznie obserwowanej długości

cyklu Kondratiewa.

Page 13: Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie ...globalizacja.wne.uw.edu.pl/ppt/kubielas.pdf · Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie spojrzenie na obecny kryzys

Modele integrujące długi cykl technologiczny z

endogeniczną teorią wzrostu (4)

• J.L. Gaffard (2001): problem paradoksu produktywności Solowa w

świetle międzyokresowej koordynacji procesu produkcyjnego w

warunkach absorpcji innowacji. Wprowadzenie radykalnie nowej

technologii wymaga restrukturyzacji zdolności produkcyjnych i

adaptacji nowej funkcji produkcji; proces nie natychmiastowy lecz

poza stanem równowagi (out-of-equilibrium); tworzenie i

wykorzystanie zdolności produkcyjnych niezsynchronizowane,

Okres dostosowania wymaga czasu i nacechowany jest

niezbilansowaniem stworzonych zdolności produkcyjnych z ich

wykorzystaniem, co powoduje fluktuacje aktywności gospodarczej

jako konieczne atrybuty rozwoju raczej niż odchylenia od

długookresowego trendu wzrostu. Innowacje generują problem

koordynacji czasowej działalności gospodarczej.

Page 14: Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie ...globalizacja.wne.uw.edu.pl/ppt/kubielas.pdf · Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie spojrzenie na obecny kryzys

Integracja procesów realnych wahań

cyklicznych ze światem finansów

• C. Perez (2002): powstawanie i rozprzestrzeniania się rewolucji

technologicznych, polegających na zmianie techno-ekonomicznego

paradygmatu funkcjonowania społeczeństwa; zgodnie z krzywą

logistyczną, którą można podzielić na dwa duże okresy w punkcie

przegięcia sinusoidy: okres instalacji i okres rozprzestrzenienia; w

każdym z okresów można wyodrębnić dwie fazy: w pierwszym fazę

wybuchu (irruption) i fazę przyspieszenia/oszołomienia (frenzy); w

drugim okresie fazę synergii i fazę dojrzałości; cztery fazy długiego

cyklu życia paradygmatu technologicznego o długości pół wieku.

• Różne relacje kapitału finansowego z produkcyjnym: flirt w fazie

wybuchu, decoupling w fazie oszołomienia, happy marriage i

recoupling w fazie synergii, rozczarowanie (idle money) w fazie

dojrzałości; krach bańki spekulacyjnej na przegięciu sinusoidy i

recesja na końcu fazy dojrzałości.

Page 15: Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie ...globalizacja.wne.uw.edu.pl/ppt/kubielas.pdf · Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie spojrzenie na obecny kryzys

C. Perez Technological Revolutions and Financial Capital 2002

Page 16: Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie ...globalizacja.wne.uw.edu.pl/ppt/kubielas.pdf · Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie spojrzenie na obecny kryzys

C. Perez Technological revolutions and financial capital 2002

Page 17: Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie ...globalizacja.wne.uw.edu.pl/ppt/kubielas.pdf · Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie spojrzenie na obecny kryzys

Relacje kapitału finansowego z produkcyjnym

Page 18: Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie ...globalizacja.wne.uw.edu.pl/ppt/kubielas.pdf · Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie spojrzenie na obecny kryzys

Obecny kryzys w długiej fali a globalizacja (1)

• Podsumowanie: Model teoretyczny i empiryczna weryfikacja hipotezy

nieciągłości innowacji radykalnych (Hirooka), model

makroekonomiczny (Aghion i Howitt) wpływu nieciągłych innowacji

radykalnych i ich absorpcji przez gospodarkę na przebieg długiej fali,

historyczna periodyzacja i opis długich pięciu cykli gospodarczych w

powiązaniu z funkcjonowaniem systemu finansowego gospodarki

kapitalistycznej, wyjaśniający przełożenie cyklu realnego na procesy

finansowe.

• Gdzie jesteśmy? Kraje granicy technologicznej znajdują się obecnie w

końcówce fazy synergii, lub nawet w rozwiniętym stadium fazy

dojrzałości, kryzys roku 2000 był punktem zwrotnym między fazą

oszołomienia a synergii. Obecny kryzys 2009-2013 byłby więc

zwiastunem przejścia w późną fazę dojrzałości ze stygnącym wzrostem

gospodarczym. Jesteśmy w końcówce długiego cyklu innowacyjnego,

który zaczął się w latach 70-tych ub. wieku rewolucją ICT.

Page 19: Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie ...globalizacja.wne.uw.edu.pl/ppt/kubielas.pdf · Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie spojrzenie na obecny kryzys

Obecny kryzys w długiej fali a globalizacja (2)

• Globalizacja gospodarek, która skokowo z każdym następnym długim

cyklem wchłania nowe kraje w orbitę gospodarki światowej, teraz

odcisnęła szczególne piętno na przebiegu cyklu światowego poprzez

efekty luki technologicznej, oraz niezsynchronizowanie cykli

innowacyjnych między krajami.

• Istnienie luk technologicznych daje szanse na konwergencję do granicy

technologicznej, o ile ta ucieka wolniej niż następuje proces dyfuzji, a

dywergencję w odwrotnym przypadku.

• Niezsynchronizowanie cykli innowacyjnych sprawia, że kraje

dyfuzyjne podtrzymują koniunkturę światową oraz stwarzają pole do

inwestowania bezczynnego pieniądza granicy technologicznej.

• Kryzys na granicy wciąga jednak kraje dyfuzyjne w spowolnienie, bo

doświadczają szoku popytowego, i niestabilności międzynarodowych

rynków finansowych.

Page 20: Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie ...globalizacja.wne.uw.edu.pl/ppt/kubielas.pdf · Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie spojrzenie na obecny kryzys

Obecny kryzys w długiej fali a globalizacja (3)

• Kraje dyfuzyjne pełnią istotną funkcję w rozwoju cyklu

innowacyjnego na granicy technologicznej, skąd relokacja produkcji

przyspiesza nadejście nowej fazy wybuchu, bo uwolnione środki mogą

być inwestowane na granicy w poszukiwanie nowego paradygmatu.

• Wydaje się, że w obecnej sytuacji gospodarka globalna wymaga

odpowiedniego dostosowania narodowych systemów innowacyjnych

(NSI) poszczególnych krajów do ich pozycji w przebiegu cyklu

innowacyjnego oraz zintegrowania stosowanej polityki

makroekonomicznej z oddaleniem kraju od granicy technologicznej, z

wielkością luki technologicznej.

Page 21: Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie ...globalizacja.wne.uw.edu.pl/ppt/kubielas.pdf · Technologia, kryzys a globalizacja: schumpeterowskie spojrzenie na obecny kryzys

Dziękuję za uwagę