1

“Të njohësh shkrimin Brail”

Revistë tremujore sociale - kulturore dhe edukative

Kjo revistë realizohet dhe botohet në kuadër të projektit:”Mbrojtja,unifikimi dhe nxitja e shkrimit special

Brail” financuar nga Shoqata e të verbërve të Shqipërisë dhe fondacioni Vodafone Albania,implementuar nga

Shoqata e të verbërve të Shqipërisë.

Qëllimi i kësaj reviste është ndërgjegjësimi mbi njohjen dhe përdorimin e shkrimit brail,duke e parë këtë shkrim

si akses mbi marrjen e çdo informacioni.

Revista:“Të njohësh shkrimin Brail” ka si synim përhapjen e shkrimit brail duke bashkëpunuar me të gjitha

anëtarët e degëve të të verbra të Shqipërisë me qëllim që ky shkrim të mos zhduket ,duke ditur se zhdukja e tij

do të përkthehet analfabetizëm.Dhe analfabetizimi do të ketë si pasojë mos integrimin e këtyre personave në

shoqëri apo në rrethe të ndryshme sociale.Duke sjellë pranë jush tema të ndryshme sociale,edukative dhe

informuese,shpresojmë të zgjojmë dëshirën dhe interesin tuaj për të qenë”konsumatorë”të kësaj reviste me

qëllimin e vetëm ndërgjegjësimin mbi rëndësinë e shkrimit brail.

Punoi dhe ideoi: Nora Islami

Koordinatore/projekti

Transkriptoi:Nora Islami

Adresa: Rruga “Nikolla Lena’’ Nr 62, Tirane.

Tel: 04 259635, Tel/Fax 04 259611

E-mail: stafaj@yahoo.com, www.shvsh.org.

Financuar nga Fondacioni Vodafone Albania dhe Implementuar nga Shoqata e të Shoqata e të verbërve të Shqipërisë Verbërve te Shqipërisë

2

PËRMBAJTJA

1.Pllaka dhe biza ................................................................................................................................. 2

2. Njerëzit e verbër dëgjues të mirë:E vërtetë apo mit .................................................................... 3

3.Personalitete të njohura botërore, jetojnë me … …………………………………………………4

4. Historia e shkopit të bardhë ...........................................................................................................5

5.Vizita në Findlandë ........................................................................................................................... 6

6.Së bashku mbi brailin ……………………………………………………………………………..7

3

1.Pllaka dhe biza

Njëqind vjet më parë, individët të cilët nuk mund të shkruanin emrat e tyre u konsideruan analfabetë. Ky

analfabetizem, i cila shpesh ka rezultuar nga mungesa e mundësive, ka bërë që shumë njerëz në jetën e tyre të

shihen si qytetarë të dorës së dytë, dhe nganjëherë madje edhe joekzistent. Leximi është një simbol i

inteligjencës, dhe inteligjenca është një simbol i personalitetit.

Të lexuarit (shkrim & këndim) përfshin aftësinë për të marrë informacion dhe për të komunikuar me të tjerët.

Të lexuarit përfshin aftësinë për të fituar dhe për të patur qasje në informacionin. Informacioni që komunikohet

duhet të ruhet në mënyrë që të mund të përdoret apo referohet përsëri më vonë.Të lexuarit përfshin aftësinë për

të përdorur shkrimin brail, kompjuter, materiale të regjistruara me qëllim që të kenë më shumë akses në

informacion. Shpesh njerëzit pyesin pse të mësojnë brailin kur ata mund të përdorin libra në audio?

Dhe përgjigjja është shumë e thjeshtë.Ashtu si

personat që nuk vuajnë nga mungesa e aftësisë për

të parë, që përdorin letrën dhe stilolapsin dhe jo

kompjuterin,e njëjta gjë është dhe për personat e

verbër të cilët duhet fillimisht të përdorin dhe të

njohin njëkohësisht shkrimin brail dhe pastaj

materiale ne audio.

Rëndësi të veçantë ka pllaka dhe biza.Ata janë portabal dhe janë shumë praktike t’i mbash në çantë,po ashtu

dhe në xhep sepse ato vijnë të formave dhe të madhësive të ndryshme.Pllaka dhe biza e lejon personin e verbër

që ai të shkruaj dhe të marrë shënime në mënyrë të pavarur në çdo mjedis.Po ashtu për të marrë shënime të

ndryshme qoftë në shkollë qoftë dhe në shtëpi, apo mjedise të tjera .Me njohjen e shkrimit brail mund të

vendosësh etiketa të ndryshme nëpër pajisje të ndryshme. Është e rëndësishmë që pllaka dhe biza të

konsiderohen si stilolapsi për personat që shikojnë,( pra të krahasohen si të tillë).

Shumë prindër,mësues apo edukator kanë zbuluar se fëmijët parashkollor të verbër mund të përdorin pllakën

dhe bizën me të njëjtin qëllim si fëmijët parashkollor që përdorin lapsin,stilolapsin apo një mjet tjetër për të

shënuar diçka apo për të shkarravitur.

Ashtu si një fëmijë jo i verbër pretendon që të

shkruarit e tij(të shkarraviturit) janë foto apo fjalë

po ashtu mendon dhe një fëmijë që përdor pllakën

dhe bizën.Madje kjo i dhuron fëmijës një përvojë

pozitive,dhe kur të fillojnë shkollën ky fëmijë

shpreh dëshirë për të mësuar dhe për të shkruar.

4

Sipas udhëzimeve zyrtare perëndimore pllaka dhe biza duhet të përdoren që në kopësht,sepse në këtë fazë

fëmija njihet dhe me zhurmën që lëshojnë këto të dyja ,mënyrën e përdorimit etj..

Përsa i takon kostos ajo ka një kosto më të ulët në krahasim me pajisjet e tjera.Ato janë të llojeve dhe

përmasave të ndryshme ,plastike apo metali. Ajo asnjëherë nuk prishet.

2. Njerëzit e verbër dëgjues të mirë:E vërtetë apo mit

Sipas një perceptimi popullor mendohet se njerëzit e verbër e kanë shumë të zhvilluar ndjenjën dëgjimit.Po

ashtu dhe sipas studimeve të bëra pas dëmtimit të shqisës të të parit ,katër shqisat e tjera janë zhvilluar më

shumë janë më të ndjeshme. Me anë të shqisës së të parit njeriu merr 90 përqind të informacionit.

Deri kohët e fundit, ka pasur pak prova shkencore se personat e verbër me të vërtetë përfitojnë nga kompensimi

ndijor. Në Institutin Neurologjik Montrealit të Universitetit McGill Kanadasë, studentë të diplomuar punojnë

nën vëzhgimin e dr. Robert Zatorre, Ph.D., një neurolog dhe psikolog eksperimental, i cili ka vënë në provë

perceptimin popullor. Rezultatet e tyre konfirmuan pritshmëritë, dhe gjithashtu madje dhe disa surpriza

emocionuese.

Studimi nisi mjaftueshëm me dy grupe ,njëri grup me subjekt persona te verbër dhe tjetri ishte me persona jo të

verbër.Të dy këto subjekte u testuan paralelisht ,duke perceptuar një fjali apo frazë më zë të lartë po ashtu dhe

më zë të ulët.Po ashtu u testuan dhe në të ashtuquajturën perceptim i pozicionit,duke vendosur një tingull në

hapësirë.Dhe të dyja këto subjekte u testuan dy herë,një herë për të perceptuar fjali apo thënie dhe testi i dytë

,ku duhet të përcaktonin vendndodhjen e zërit në hapsirë.

Me anë të këtij ekspërimenti dolën në përfundimin se:Njerëzit të cilët kishin qenë të verbër që nga lindja ishin

ata që kishin fituar më shumë pikë. Por gjithsesi nuk duhet të harrojmë asnjëherë faktin se në ç’momemnt të

jetës këta përsona kanë humbur aftësinë e të parit .Ata persona që kanë lindur të verbër kanë pasur

performancën më të mirë, në krahasim me personat e verbër që kanë humbur shikimin e tyre në moshën katër

apo pesëvjeçare. Në mesin e këtij subjekti (personat që morën pjesë në këtë eksperiment)personat e verbuar në

moshën dhjetëvjeçare ose më vonë, nuk kishte fare dallim në krahasim me subjektin tjetër(persona jo të verbër

që morën pjesë në eksperiment).

Pra,grupi që kishte fituar më shumë pikë ishte ai grup ku bënin pjesë personat të lindur të verbër,dhe menjëherë

personat të cilët kishin humbur shikimin e tyre në moshën katër apo pesë vjeçare. Ndërsa ata persona që ishin

verbuar mbi moshën 10 vjeç ose më vonë,nuk kishin asnjë dallim me personat jo të verbër.

“Ajo që ne kuptojme nga kjo është se ne tru ka plasticitet” thotë Dr.Zatorre.Kjo është ,kur ne jëmi të rinj ne

mund të ndryshojmë faktikisht rreth mënyrës e të punuarit të neuroneve,dhe ri organizimin e funksionit të

trurit të përshtatur me nevojat tona për mbijetesë.

Në një test të dytë, subjektet e kishin mbyllur një vesh dhe u pyetën më pas për të gjetur ku tingujt vinin nga

një dhomë me folësit e fshehur. Duke ditur se truri krahason të dhëna nga të dy veshët për të lokalizuar

tingullin, studiuesit nuk presin që dikush të të ketë shënuar më shumë pikë. Megjithatë, gjysma e personave të

verbër shënoi me saktësi mbresëlënëse.

5

3.Personalitete të njohura botërore, jetojnë me …

Stevie Wonder, lindur në Steveland Morris, është bërë i verbër si pasojë e një gabimi në spital shpejt pas lindjes

së tij.

Ai filloi duke luajtur tinguj harmonike në moshën pesëvjeçare, dhe në moshën gjashtëvjeçare filloi mësimet e

pianos dhe më vonë në moshën tetëvjeçare filloi t’i binte baterive. Asnjëherë në jetën e tij ai nuk është

paragjykues,për veten e tij dhe për të tjerët.

Albumi i tij të parë, “I vogli Stevie Wonder gjeniu 12 vjeçar” e bëri Stevin një fëmijë yll,i cili që në atë moshë

ai ndihej shumë i dashur dhe në qendër të vemendjes të të gjithëve.Ky album i dhuroi atij hitin numër një me

këngën: ”Fingertips”Një vit më vonë Stevie u regjistrua në Shkollën e Miçiganit për të Verbërit, ku aty studioi

piano klasike.

Stevie Wonder duke kënduar dhe luajtur piano.

Që në vitet e tij të fundit të të adoleshecës u pa suksesi i tij i vazhdueshëm, me këngë të tilla si Uptight

(Everything's Alright) ( çdo gjë shkon mirë).Stevie ka punuar shumë në përmirësimin e aftësive të tij si

kompozitor dhe producent, dhe ai ka shkruar, vetëm shumicën këngëve të tij që nga 1967 e tutje. Në vitin

6

1971, ai ka investuar në studion e tij të regjistrimit, dhe aty regjistroi dy albume të tij.Këngët e tij janë shquar

për temat shoqërore.Gjatë viteve 1970, Wonder fitoi të gjitha çmimet e mundshme Grammy, duke fituar Best

Artisti R & B, çmimin “ Albumi më i mirë”, “Kënga më e mirë”, dhe “Zëri më i mirë mashkull”

Më 6 gusht, 1973, Wonder ka bërë në një aksident me makinë. Ky aksident e la Stevin në një gjendje kome për

katër ditë e cila rezultoi në një humbje të pjesshme të sensit të nuhaturit dhe një humbje e përkohshme të sensin

e shijes.

Më 1980 Stevie Wonder ka realizuar hitet e tij më të mëdha dhe duke arritur një nivel të paparë ,dhe duke

fituar një famë, siç dëshmohet dhe nga shitjet e albumit, dhe të paraqitjeve televizive.

Stevie Wonder punoi shumë mbi ndërgjegjësimin e AIDS-it,drogës,ai kontribuoi për ngritje fondesh për

fëmijët e verbër dhe të pastrehë.Me ane të muzikës së tij ai dëshiron gjithnjë të rrisë ndërgjegjësimin mbi

çështjet serioze.

Në vitin 2001, Stevie Wonder u martua për herë të dytë me projektuesen e modës Morris Kai Milla, dhe

aktualisht ka 4 fëmijë.

Wonder ka pasur nje numër të madh të shitjeve të albumeve të tij.Ai ka prodhuar dhe ka bashkëpunuar më një

numër të madh artistësh të suksesshëm.Ai luan piano,organo,bass,kitarë,bateri etj.

4. Historia e shkopit të bardhë.

Kjo histori është shkruar nga av.Philip Strong i cili punonte si avokat në zyrën ACB-në për sigurinë e

këmbësorëve.

Shkopi i bardhë nuk është vetëm një mjet që mund të përdoret për të arritur pavarësinë, por është edhe një

simbol i qytetarëve të verbër në shoqërinë tonë.Për këtë me 15 tetor respektohet dhe dita e “Shkopit të

bardhë”.Sot shkopi i bardhë është si një mjet për personat e verbër,pra një simbol i tyre.Po kjo nuk ka qenë

gjithmonë kështu.

Gjatë gjithë historisë, shkopi, apo dhe mjete të tjera mbështetëse kanë

ekzistuar për t’ju ardhur në ndihmë personave të verbër,apo dhe atyre personave me humbje jo të plotë

shikimi.Që nga kohët e hershme biblike të dhënat tregojnë se shkopi i një bariu u përdor,për personat që

udhëtojnë të vetmuar,pra u pa si një shoqërues i mirë.Të verbërit kanë përdoruar mjete të tilla për të treguar mbi

pengesat,në mënyrë që të jenë sa më vigjilent në rrugën e tyre.Për shekuj me radhë,”shkopi i bardhë” ka

shërbyer si një mjet për udhëtim,dhe kjo nuk ishte deri në shekullin e njezetë si “shkop i bardhë” siç e njohim ne

sot,e cili u promovua për përdorim nga të verbërit,si një simbol për të njoftuar të tjerët për faktin se një individ

ishte i verbër.

Ky rol i ri që i vishet shkopit të Bardhë e kishte origjinën e vet në dekadat ndërmjet dy luftërave botërore,

duke filluar në Evropë dhe pastaj duke u përhapur në Amerikën e Veriut. James Biggs nga Bristol deklaroi se

kishte shpikur shkopin e Bardhë më 1921.Pas një aksidenti ai bëri një deklaratë mbi humbjen e shikimit të tij

7

,dhe kështu vendosi të rregullonte mjedisin e tij.Duke u ndjerë i kërcënuar nga trafiku i motorëve rreth shtëpisë

së tij ai vendosi të ngjyros shkopin e bardhë në këmbën e tij,për të bërë veten më të dukshëm,dhe më

identifikues nga shoferët e makinave.

Në shkurt të vitit 1931, Guilly d'Herbemont filloi një fushatë për lëvizjen e shkopit të bardhë në të gjithë

Francën.E cila kjo fushatë u raportua nga të gjitha gazetat britanike.Po në maj të vitit 1931 BBC sugjeroi në

transmetimet e saj radiofonike që individët të verbër mund të shoqërohen me një shkop të bardhë, e cila do të

bëhet e njohur botërisht si një simbol i personave të verbër.

Ligji i parë mbi shkopin e bardhë, u miratua në dhjetor të vitit 1930 në Peoria, Illinois. Ky ligj u është dhënë

këmbësorëve të verbër për mbrojtjen dhe shoqërimin e tyre dhe si të drejtën e kalimit kur ata mbajnë shkopin

e bardhë në dorë.

Në 1935, dhe në Michigan filloi promovimi i shkopit të bardhë si një simbol i dukshëm për të verbërit. Për

të promovuar statutin e ri, një demonstrim i tillë u mbajt në sheshin e qytetit ku personat e verbër dhe me

dëmtime shikimi u prezantuan me shkopin e bardhë.Guvernatori Frank Murphy nënshkroi projektligjin në mars

1937.

Gjatë fillim të viteve 1960, disa organizata shtetërore dhe agjenci të rehabilitimit në shërbim të qytetarëve të

verbër dhe me dëmtime shikimi të Shteteve të Bashkuara u bënë thirrje Kongresit për të shpallur 15 tetorin si

dita e shkopit të bardhë.

Më 6 tetor 1964, një rezolutë të përbashkët të Kongresit, HR 753, u nënshkrua në ligj që autorizon Presidentin e

Shteteve të Bashkuara të Amerikës për të shpallur 15 tetor të çdo viti si "Dita e Sigurisë shopit të Bardhë". Kjo

deklarate u be nxitese per te gjitha institucionet pergjegjese dhe aktoreve te shoqerise civile ne SHBA e me

gjere per te lehtesuar dhe respektuar te drejtat dhe nevojat e konunitetit te te verberve.

Presidenti Xhonson përgëzoi njerëzit e të verbër për rritjen e pavarësisë dhe vendosmërisë në rritje për të qenë

të pavarur dhe me dinjitet.

Po ashtu më 15 tetor 2000, dhe presidenti Bill Klinton përsëri na kujtoi nga historia e shkopit të Bardhë si një

mjet, dhe si një simbol i personave të verbër.

5.Vizita në Findlandë

Qendra kombëtare e Rehabilitimit të të Verbërve së bashku me Shoqatën e të Verberve të Shqipërisë,duke

pasur gjithmone si objektiv kryesor integrimin e personave te verbër, kanë dërguar një pjesë të stafit të tyre

pranë Federatës Finlandeze me probleme të të parit me qëllim që eksperienca e tyre të shërbej në favor të

personave të verbër më Shqipëri.

Ky staf i përbërë prej pesë personash ka bërë një vizitë dy ditore pranë qendrës IRIS në Finlandë.Edhe pse një

axhendë shumë e ngjeshuar e ofruar nga stafi drejtues I kësaj qendre,stafi ynë arriti të asimilojë në mënyrën më

të mirë të mundshmë të gjithë informacionet që stafi I kësaj qendre ofroi .Ditën e parë stafi ynë u njoh me

drejtuesen e e qendrës për rehabilitim Ulla Hannula ,ku dhe u mbajt një tryeze pune duke na prezantuar me

psikolog,sociolog,kuzhinier,mësues të punës së dorës etj..Në këtë tavolinë pune zhvilluar ditën e parë të

qëndrimit të stafit tonë pranë qendrës IRIS u diskutua dhe u rrahën pyetje mbi politikat sesi kjo qendër është

zhvilluar,dhe si personat e verber marrin rehabilitimin dhe trajnimin e duhur sipas specifikave apo kërkesave të

tyre.Në këtë qender personat e verbër merrnin trajnime duke asimiluar programe të tilla si orientimin në

mënyrë të pavarur,përshtatshmëripsikosociale,pune dore,dhe guzhine.kompjuter,mësimi I shkrimit brail

8

etj.Personat e verbër kishin mundësinë të merrnin gjithë trajnimin e nevojshëm.Duke kaluar nga njëri program

në tjetrin.Pasi stafi ynë u njoh me anën teorike të këtyre trajnimeve,ai kishte mundësinë të shikonte nga afër

personat e vërbër duke marrë trajnimin e duhur në guzhinë sesi të orientohen dhe të lëvizin në mënyrë të

pavaruar ku ata vetë gatuanin.

Më vonë vizita e radhës ishte në klasën e punëdores,ku këtu të verbërit merreshin me përgatitjen

shportave,furça,qirinjve(duke përdorur dyllin e bletëve)etj., sipas trajnuesit të punë dores qëllimi I kësaj

praktike të të punuarit është që të përdoret shfrytëzimi I prekjes.

Dita e dytë e vizitës kishte të bëntë me përgatitjen e teksteve apo hartave në reliv dhe audio.Ku ata u njohën

nga afër me llojet e printerave që përdorej për shkrimin brail,po ashtu dhe punime në reliev dhe pa lënë

mënjanë studion e regjistrimit të librave apo dhe të teksteve të ndryshme që prodhohen në audio të

9

regjistroheshin me programin Daisy.

Personat e verbër përpos trajnimeve të ndryshme që marrin pranë qendrës IRIS ato kishin po ashtu dhe

mundësinë të merrnin dhe shërbime të tjera si fizioterapi, mësime muzike apo të kujdeseshin për trupin dhe

shëndetin e tyre duke praktikuar sauna , palestër apo notin në pishinat brenda qendrës,

Gjatë gjithë experiences që stafi ynë ka asimiluar, ajo që ka tërhequr më shumë vëmendjen ka qenë politkat

mbi personat me aftësi të kufizuar (personat e verbër)që shteti ka vënë në shërbim të tyre.

6.Së bashku mbi brailin

Të dashur lexues !

Stafi i kësaj reviste është i interesuar të bashkëpunoj me ju më qëllim integrimin dhe ndërgjegjësimin mbi

rëndësinë e shkrimit brail. Duke e parë brailin si një identifikim të gjuhës dhe jo gjuhë më vete ai është I

barabartë me pavarësi,në marrjen e çdo informacioni.Ne shpresojmë shumë që ky shkrim të mos zhduket ,duke

10

ditur se zhdukja e tij do të përkthehet analfabetizëm.Dhe analfabetizimi do të ketë si pasojë mos integrimin e

këtyre personave në shoqëri apo në rrethe të ndryshme sociale.

Për këtë jeni të lutur të bashkpunoni me ne,duke dhenë idetë tuaja mbi përhapjen e këtij shkrimi,apo dhe

shfaqur kritikat,opinionin tuaj mbi temat e revistës”Të njohësh shkrimin Brail” dhe stafi ynë do të jetë

mirënjohës në bashkëpunimin tuaj.

Lexim të këndshëm!