te drejtat per prone

T drejtat pronsore dhe

Gruaja Broshur informuese

Tira

n, 2

014

2Kjo Broshur sht prgatitur nga Qendra pr Nisma Ligjore Qytetare n kuadr t zbatimit t projektit Mbshtetja pr aksesin e grave n t drejtat e pronsis prmes informimit, ndrgjegjsimit dhe kshillimit ligjor, me mbshtetjen financiare dhe teknike t Entit t Kombeve t Bashkuara pr Barazin Gjinore dhe Fuqizimin e Grave n Shqipri (UN Women) n kuadr t Programit t Bashkpunimit ndrmjet Qeveris s Shqipris dhe Kombeve t Bashkuara 2012-2016. Mendimet dhe pikpamjet e shprehura n studim jan t autorve dhe nuk prfaqsojn domosdoshmrisht ato t Entit t Kombeve t Bashkuara pr Barazin Gjinore dhe Fuqizimin e Grave (UN Women) ose t Kombeve t Bashkuara.

U jemi mirnjohs ekipit t UN Women, znj. Estela Bulku dhe z. Rezart Xhelo pr nismn e tyre, udhzimin e tyre t prgjithshm dhe ekspertizn teknike n lidhje me rndsin e informimit t publikut mbi t drejtat pronsore.

Titulli: T drejtat pronsore dhe gruaja. Broshur informuese.

Viti i botimit: Tiran, 2014

Qendra pr Nisma Ligjore QytetarePrgatitn: Prof.dr. Arta Mandro, Elona Saliaj Notere, Prof. dr. Aurela Anastasi

Prkujdesn botimin: Aurela Bozo, Jonida Gezka.

ISBN:

Shtpia Botuese:

Mirqenia e do individi sht e lidhur ngusht me respektimin e t drejtave dhe lirive t Njeriut. N kt kuadr, e drejta pr pron sht nj e drejt themelore. T dhnat tregojn se n praktik, kjo e drejt nuk gjen zbatim t barabart pr burrat dhe grat. Ndodh q t afrmit e tyre, familjart, ose autoritetet shtetrore u cenojn kto t drejta. Madje, edhe vet grat, i mohojn vetvetes t drejtat e tyre dhe nuk i krkojn ato. Prandaj, ndrgjegjsimi i tyre pr t krkuar t drejtat q u njeh ligji mbi pronn, mbetet nj detyr pr t gjith.

N kt librth kemi parashtruar disa nga t drejtat e grave, kryesisht, n kuadrin e pronsis familjare, si bashkshorte, motr e nn. Njkohsisht, po japim edhe disa kshilla q grat duhet ti mbajn parasysh me qllim q, jo vetm t mos mohojn kto t drejta pr veten e tyre, por edhe ti gzojn ato realisht.

T drejtat pronsore dhe Gruaja

5

Broshur informuese

Prmbajtja

E DREJTA PRONSORE .................................................................7far sht e drejta pronsore? .....................................................7

Si fitohen t drejtat pronsore? .........................................................7

far kujdesi duhet t bj un-gruaja, pr mbrojtjen

nga diskriminimi n t drejtat pronsore? ..........................................8

TRASHGIMIA. ................................................................................9Si fitohet prona me trashgimi? .......................................................9

far t drejtash kam si trashgimtare? ...........................................9

far sht heqja dor nga trashgimia? .....................................10

A mund t l testament? Kush prfiton nga testamenti? ...............12

A kemi detyrime mbi pasurin e fituar me trashgim? .....................13

REGJIMI PASUROR MARTESOR ...................................................14far sht regjimi pasuror martesor? ..........................................14

Sa regjime pasurore ka? Cili sht regjimi m i mir pr mua? ........15

Nse pasuria sht fituar gjat kohs q jemi t lidhur n martes, por sht regjistruar n emr t bashkshortit, a kam un t drejta pronsore? ......................................................15

Un nuk kam punuar asnj dit dhe jam marr vetm me rritjen e fmijve. A do t ndikoj kjo n ndarjen e pasuris n rast zgjidhje t martess? ..........................................................17

A ka pasuri q ndonse fitohen gjat martess, jan n pronsi t njrit prej bashkshortve? ........................................19

6Familja jon jeton n shtpin q sht pron vetjake e bashkshortit tim, por ai do q ta shes ose ta dhuroj at. A duhet t merret plqimi im si bashkshorte?................................19

FAR DUHET T DI PR T DREJTAT E MIA EKONOMIKE? ......20A kam t drejt t prfitoj kredi bankare? .......................................20

A kam t drejt t hap nj llogari bankare? .....................................21

far t drejtash kam mbi pasurin e paluajtshme tok bujqsore, t prfituar me ligjin nr. 7501/19.07.1991 Pr tokn? ..................21

Po n rastet e prfitimit t pasuris s paluajtshme, me an t privatizimit, kush ka t drejt t prfitoj nga kjo pasuri? .. 22

Si duhet t veproj pr pasurit e paluajtshme t cilat nuk jan t regjistruara n ZVRPP? A prfitohen kto pasuri n mnyr t barabart nga t dy bashkshortt? ..............................23

SI DUHET T VEPROJ? ................................................................25

N rast duhet t krkoj nj avokat? .............................................25

Pr far veprimesh duhet t shkoj tek noteri?................................26

far sht Zyra e Regjistrimit t Pasurive t Paluajtshme (ZRPP), far shrbimesh ofron dhe far aktesh regjistrohen aty? ..............27

far shrbimesh mund t krkoj te Zyra e regjistrimit t pasurive t paluajtshme ZRPP? A kam t drejt t marr shrbim nga Zyra Vendore e Regjistrimit t Pasurive t Paluajtshme [ZVRPP] n rast se pasurit jan t regjistruara vetm n emr t bashkshortit? ..................................29

far roli ka Gjykata? ......................................................................30

A mund t prpiqem t zgjidh konfliktet pronsore n mnyra t tjera pa shkuar n gjykat? Si? ..................................30

Krkoni informacion e kshilla! Kontakte. .......................................31

Kshillimet ligjore ofrohen nprmjet: ..............................................32


7

Broshur informuese

E DrEjta PrONSOrE

far sht e drejta pronsore?

sht e drejta pr t gzuar dhe disponuar lirisht sendet, pronn q t prket, brenda kufijve t caktuar nga ligji. T gzosh sendin apo pronn do t thot ta prdorsh dhe ta shfrytzosh vet at, ose ta japsh n prdorim t t tjerve. Prona mund tu jepet t tjerve me qira me qllimin pr t nxjerr t ardhura, ose me huaprdorje.. T disponosh pronn do t thot q t kesh t drejt t prcaktosh fatin e sendit/pasuris. Pra nse ju jeni pronare e nj pasurie, keni t drejt q t kryeni veprime juridike t ndryshme si shitje, shkmbim, ta vendosni n hipotek, madje mund t hiqni dor nga nj e drejt q keni mbi t.

Si fitohen t drejtat pronsore?

T drejtat pronsore fitohen prmes: dhurimeve, trashgimis, si dhe blerjes s prons. Kodi Civil parashikon m gjersisht mnyrat e fitimit t prons. T drejta pronsore

8fitohen edhe pr shkak t martess. Pra, nse jeni martuar dhe keni zgjedhur regjimin e bashksis ligjore, do pasuri e fituar gjat martess, nse nuk sht vetjake e bashkshortit, bhet pasuri e prbashkt, e juaja dhe e bashkshortit. Kjo nuk ka t bj me faktin nse punoni ose jo, keni marr pjes n lidhjen e kontrats ose jo. N do rast, ju jeni bashkpronare e ksaj pasurie.

far kujdesi duhet t bj un-gruaja, pr mbrojtjen nga diskriminimi n t drejtat pronsore?

Mos firmos kurr n nj flet t bardh;

Mos nxito t firmossh asnj dokument pa e lexuar at me kujdes;

Bji pyetje personit q krkon t firmossh dika dhe syno q t sqarosh do paqartsi;

Denonco menjher nse ke firmosur nn presion, krcnim, frik dhe mashtrim;

Mos hiq dor nga t drejtat e tua pa kuptuar se pr far po heq dor;

Pyet dik q njeh ligjin dhe di m shum n kt fush;

Mund ti telefonosh dhe t lsh takim me avokatet e Qendrs pr Nisma Ligjore Qytetare. Shrbimi i dhn n kt rast pr ju sht falas;

Mund ti drejtoheni Komisionit Shtetror pr Ndihmn Juridike pran Ministris s Drejtsis;

Mund ti drejtoheni Komisioneres pr Mbrojtjen nga Diskriminimi q t ndrmarr veprimet e duhura n koh.


9

Broshur informuese

traSHGImIa

Si fitohet prona me trashgimi?

Trashgimia ka nj rol dhe vend t veant n statusin pronsor t gruas. Nj grua bhet pronare kryesisht, pr shkak t bashkpronsis bashkshortore ose trashgimis nga familja e origjins, ose nga bashkshorti pas vdekjes s tij. Q prona t fitohet me trashgimi duhet t ket vdekur personi q l pasuri n trashgim dhe ju t jeni n rrethin e trashgimtarve. Trashgimia fitohet me ligj ose me testament. Rregullat prcaktohen n Kodin Civil. Trashgimia me ligj zbatohet kur trashgimlnsi nuk ka br testament.

far t drejtash kam si trashgimtare?

Nse jeni n rrethin e trashgimtarve ju prfitoni t drejta mbi kt pasuri si gjith trashgimtart e tjer. Pra, nse trashgimlnsi ka vdekur n vitin 1970, rrethi i trashgimtarve do t prcaktohen sipas ligjit q ka qen n fuqi n vitin 1970.

10

Nj situat q ka krijuar

paqartsi, diskriminim dhe konfuzion. Nse trashgim-

lnsi juaj, i cili ka ndrruar jet n vitin 1970, do t ishte prfitues sipas ligjit Nr.7698/15.04.1993,

Pr Kthimin dhe Kompensimin e Pronave ish Pronarve, ather

trashgimtart e tij/saj, prfshir edhe juve vet, jan ata q ligji i kohs s eljes s

trashgimis njeh si t till. N praktik, trashgimtart meshkuj, kan br prpjekje t prjashtojn grat nga kthimet dhe kompensimet e bra pr ish-pronart dhe t prfituara si t tilla nga pasardhsit e tyre.

Trashgimia elet vetm kur vdes trashgimlnsi. Praktika tregon se grave u

krkohet q t nnshkruajn nj marrveshje prmes t cils ato shprehen pr mnyrn se si do t prdoren t drejtat

q rrjedhin nga nj trashgim ende i paelur. Kjo marrveshje sht e pavlefshme. Pra, edhe nse keni nnshkruar dika t till, kjo nuk ka asnj vler juridike detyruese.

far sht heqja dor nga trashgimia?

Grave u krkohet m s shumti t heqin dor nga trashgimia. Kjo ndodh pr shkak t kulturs zakonore, por mund t ndodh edhe pr shkak t mashtrimit, friks ose dhuns nga antart meshkuj prfitues t trashgimis. Grat nuk e kan t qart se far do t thot t heqsh dor dhe si mund t ushtrojn si duhet kt t drejt.


11

Broshur informuese

Heqja dor nga trashgimia duhet t bhet me deklarat t shkruar, q

regjistrohet tek noteri i njsis vendore ku sht elur trashgimia, ose me deklarat noteriale t redaktuar

nga noteri. Heqja dor mund t bhet edhe me an t nj prfaqsuesi t pajisur me prokur t posame. Kjo, mund t kryhet brenda 3 muajve nga elja e trashgimis dhe

kur trashgimtari sht jasht shtetit, jo m von se 6 muaj nga elja e trashgimis. sht e pavlefshme heqja dor nga trashgimi, e br para eljes s trashgimis, ose kur bhet me kusht, me afat, ose pr nj pjes t trashgimit, apo n dobi t njrit nga trashgimtart e tjer.

Mendohuni mir prpara se t vendosni t hiqni dor nga trashgimia.

Vlera e pasuris jo vetm ndryshon me kalimin e kohs, por edhe shfrytzimi i saj n kushtet e

ekonomis s tregut mund t sjell prfitime t paparashikuara. Kshtu, psh., ju jeni trashgimtare e prindrve, mbi shtpin ku aktualisht banon vllai juaj, i cili gjithashtu, sht trashgimtar i tyre. Ju dshironi t

hiqni dor nga pjesa e shtpis q trashgoni, me qllim q vllai juaj ta gzoj shtpin me gruan dhe fmijt e tij. N kt rast, ju humbni t gjitha t drejtat tuaja q burojn nga kjo pron. Prandaj, nse m tej, trashgimtari i vetm, vllai juaj, vendos t prish shtpin me qllim q n at tok t ndrtohet nj pallat kt t drejt e ka vetm ai. Ve ksaj nga apartamentet do t prfitoj vetm ai. Ju nuk mund t krkoni kt t drejt n baz t ligjit sepse keni hequr dor nga pasuria.

12

a mund t l testament? Kush prfiton nga testamenti?

do person madhor mbi 18 vje, mund t prcaktoj se kujt dshiron ti kaloj pasuria e tij/saj pas vdekjes. Kt e bn prmes testamentit. Testamenti sht akt vullneti i njanshm pra nuk ka nevoj t merrni plqimin, apo t bini dakord me persona t tjer. Me an t testamentit, lihen ato pasuri pr t cilat ju jeni pronare e vetme ose pjesn tuaj t pasuris n bashkpronsi. Sa koh q jeni gjall, ju mund ta ndryshoni testamentin pr nj pjes, pr t gjith pjesn, ose ta shfuqizoni at.

Testamenti bhet n dy mnyra: prmes Testamentit Noterial, ka do t thot q ju

shkoni n nj zyr noteriale dhe aty merrni informacion t hollsishm se si hartohet dhe far mund t prmbaj

testamenti t cilin e depozitoni aty.

Testamenti mund t shkruhet edhe nga ju. N kt rast quhet Testament Ollograf. Ky dokument duhet t mbyllet n nj zarf dhe t depozitohet tek Noteri. Testamentin ollograf e vendos testatori

se kur do ta depozitoj tek Noteri. Pra, ju mund ta keni hartuar dhe shkruar testamentin n vitin 2007 dhe t krkoni ta depozitoni tek Noteri n vitin 2014. Testamenti ollograf bhet vetm n nj kopje, e cila depozitohet tek Noteri. N testamentin ollograf, ndryshe nga testamenti noterial, prmbajtjen e testamentit e di vetm testatori, as Noteri nuk e di prmbajtjen. Si testamenti Noterial, ashtu edhe ai ollograf, regjistrohen n regjistrin e testamenteve. T dy testamentet elen pas vdekjes s testatorit. T dy testamentet mund t revokohen/shfuqizohen apo ndryshohet prmbajtja e tyre sa her t dshiroj testatori dhe sa koh sht gjall ai.


13

Broshur informuese

N rastin e testamentit ollograf nuk lshohet kopje, sht vetm n nj kopje, at q ka shkruar testatori.

Testamenti, n t dy rastet, ruhet nga Noteri, i cili e mban t fsheht prmbajtjen e tij.

Testamenti i humbet efektet e tij nse pasurin q e keni ln me testament, gjat kohs q jeni gjall

do tia shisni apo dhuroni nj personi tjetr.

Kur lini testament n zyrn noteriale duhet t jeni vetm. Mos u tregoni fmijve

se kujt ia keni ln testamentin, sepse mund t krijoni konflikte dhe hatrmbetje midis tyre. Prmbajtja

e testamentit do t bhet e ditur pr t gjith, kur ju t mos jetoni m. Mos nnshkruani testament pr hatr t nj fmije, ose pr shkak se ju kan br presion. Testamenti duhet t jet vullneti juaj i vrtet, i pandikuar nga askush.

a kemi detyrime mbi pasurin e fituar me trashgim?

T gjith trashgimtart prgjigjen pr detyrimet q rndojn mbi pasurin trashgimore n prpjestim me pjest e tyre, gjer n vleftn e pasuris trashgimore q kan marr. Quhen detyrime q rndojn mbi pasurin trashgimore, detyrimet q kishte trashgimlnsi, shpenzimet e varrimit t tij dhe shpenzimet q nevojiten pr ruajtjen dhe administrimin e pasuris trashgimore, deri sa ajo tu kaloj trashgimtarve prkats.

14

rEGjImI PaSUrOr martESOr

far sht regjimi pasuror martesor?

Martesa ka impaktin e vet pasuror e financiar. Ka nj trsi rregullash n Kodin e Familjes q i dedikohen pikrisht marrdhnieve pasurore t bashkshortve. Kto rregulla prbjn at q KF e prfshin n regjimet pasurore martesore. Kto rregulla i japin prgjigje nj sr pyetjesh mbi paqartsit q mund t kemi lidhur me pasuri t caktuara, t krijuara para, gjat ose pas martess ose pasuri t fituara bashkrisht ose individualisht, t dhuruara ose t trashguara, t luajtshme ose t paluajtshme, etj. asti/koha e lidhjes s martess ka ndikim n kategorizimin e pasuris n pasuri para martesore ose post martesore. Nga ana tjetr, regjimi pasuror, i cili mund t jet me ligj ose me kontrat, ndikon n kategorizimin e pasurive si vetjake apo t prbashkta.


15

Broshur informuese

Sa regjime pasurore ka? Cili sht regjimi m i mir pr mua?

Dy jan regjimet kryesore pasurore: regjimi me ligj dhe regjimi me kontrat. Ndarja ndrmjet tyre qndron n autonomin e palve, t cilat, kan t drejt q t vetvendosin mbi rregullat q do qeverisin shtjet e tyre pasurore. Regjimi q rregullohet me detaje nga ligji quhet bashksi ligjore. Ligji prcakton se cila pasuri, e ardhur, etj., do t jet e bashksis apo vetjake. I dyti sht regjimi me kontrat, i cili rast pas rasti, mund t shfaqet n formn e bashksis me kontrat ose n formn e pasurive t ndara.

Nuk ka regjim t mir dhe regjim t keq. do regjim ka avantazhet dhe rreziqet e veta. Sidoqoft, ka gjithnj vend pr t vlersuar se sa nj regjim i prshtatet m mir interesave t bashkshortve, familjes dhe bashkjetess n nj martes konkrete, pr nj ift bashkshortsh, kundrejt nj regjimi tjetr.

Nse pasuria sht fituar gjat kohs q jemi t lidhur n martes, por sht regjistruar n emr t bashkshortit, a kam un t drejta pronsore?

Dispozitat e Kodit t Familjes parashikojn se, n regjimin e bashksis ligjore, do pasuri e fituar gjat martess qoft nga njri bashkshort apo nga t dy bashkshortt sht pjes e bashksis ligjore. Pasuria e bashkshortve prezumohet e prbashkt, me prjashtim t rastit kur bashkshorti provon karakterin e saj vetjak (shih m posht, pika 11).

16

Pr pasurit e paluajtshme q i fitoni gjat martess, kur nuk jan pron vetjake e

bashkshortit, duhet t regjistroheni edhe ju si bashkpronare. Por, shpesh, pavarsisht se nj pasuri

sht fituar gjat martess, n zyrat e noterve dhe zyrat e regjistrimit t pasurive, kontratat kan blers dhe pronar t

vetm bashkshortin, prandaj prona regjistrohet vetm n emr t tij. Ndrkoh, bashkshortja, megjithse sht pronare pr efekt t ligjit, nuk rezulton t jet e regjistruar. Kjo ju pengon

t ushtroni t drejtat tuaja q burojn nga bashkpronsia. Pr m tepr, mund t ndodh q, n rast t nj konflikti t jeni t detyruara t kryeni procese gjyqsore pr njohjen e bashkpronsis tuaj. Prandaj, ju mund t krkoni t regjistroheni n do koh. Kjo, sht garantuar shprehimisht n ligj (neni 41 i ligjit Pr regjistrimin e pasurive t paluajtshme).

Cilat jan efektet e trashgimis mbi regjimet pasurore martesore t bashkshortve?

Kodi i Familjes (2003) i konsideron pasurit e fituara me trashgim si pasuri vetjake. Por do trashgimlns, prfshi ktu edhe bashkshortt mund t disponojn me testament edhe n favor t bashksis ligjore, pra t prons s prbashkt t t dy bashkshortve. Kodi i Familjes lejon, n rastet e regjimeve me kontrat, q bashkshortt t prcaktojn rregulla t ndryshme lidhur me pasurin e fituar n trashgimi si pasuri vetjake apo e prbashkt e tyre.

Nse pasuria e fituar me trashgim do t konsiderohet si pasuri e prbashkt e bashkshortve

ose vetjake, kjo varet nga legjislacioni n fuqi n kohn e eljes s trashgimis. Me kt duam t themi se kto rregulla kan

qen t ndryshme n koh t ndryshme!


17

Broshur informuese

Nse bashkshorti vdes, ju jeni trashgimtare e tij. Por, duhet br

vmendje sepse, n praktik, pr shkak se pasuria sht e regjistruar vetm n emr t

bashkshortit tuaj, pjestimi i pasuris sipas trashgimit fillon pa u zbritur pjesa prkatse e bashkpronsis, q i

takon bashkshortit/es pasjetues/e nga bashkpronsia e bashkshortve. Pra, nse bashkshortja ose trashgimtart e tjer t bashkshortit t vdekur krkojn eljen dhe

pjestimin e pasuris s trashguar, noteri duhet t bj kujdes n prcaktimin e pasuris q i prket t vdekurit. Vetm ajo sht pasuria trashgimore q pjestohet midis trashgimlnsve.

N raste t tilla, regjistrimi i bashkshortes si bashkpronare vshtirsohet nga pikpamja juridike, prandaj sht mir q qysh n gjallri t bashkshortit t tyre, grat t bjn regjistrimin e pronsis edhe n emr t tyre si bashkpronare e pasuris s fituar me kontributin e prbashkt gjat martess.

Un nuk kam punuar asnj dit dhe jam marr vetm me rritjen e fmijve. a do t ndikoj kjo n ndarjen e pasuris n rast zgjidhje t martess?

Rritja e fmijve, kujdesi pr ta dhe pr familjen sht nj pun shum e dobishme dhe rrit cilsin e jets familjare. Duke punuar n kt mnyr, keni kontribuar pr mbarvajtjen dhe shtimin e pasuris n bashksin ligjore. Nse martesa zgjidhet, do t pjestoni me bashkshortin tuaj pasurit q keni fituar gjat martess. Pr kt, nuk ka rndsi nse keni marr pag apo jo. Kontributi juaj brenda familjes do t mbahet parasysh nga gjykata gjat pjestimit t pasuris bashkshortore.

18

Qndrimet e grave prmes paragjykimeve t tilla si: Vetm ai ka punuar!, T tijat jan t

gjitha bjn q ju t rrnjosni diskriminimin dhe pabarazin dhe ta bni ligjin t pazbatueshm. Krkoni t

drejtat tuaja pasurore duke e vet-muar kontributin q keni dhn n familje me punn tuaj pr kujdesin ndaj fmijve,

ndaj bashkshortit, ndaj t moshuarve etj.


19

Broshur informuese

a ka pasuri q ndonse fitohen gjat martess, jan n pronsi t njrit prej bashkshortve?

Po. N regjimin e bashksis ligjore, t tilla jan: pasurit e fituara me trashgim;

pasurit e fituara me dhurim;

pasurit e prfitimit ngushtsisht vetjak;

mjetet e nevojshme t puns pr ushtrimin e profesionit;

pasuria e fituar nga shprblimi i dmit vetjak;

pasuria e fituar nga tjetrsimi i pasurive vetjake;

shkmbimi i tyre, kur kjo sht deklaruar shprehimisht n aktin e blerjes.

Familja jon jeton n shtpin q sht pron vetjake e bashkshortit tim, por ai do q ta shes ose ta dhuroj at. a duhet t merret plqimi im si bashkshorte?

Patjetr! Edhe pse prona sht vetjake, nse ju banoni n t, duhet t merret plqimi pr do veprim juridik q kryhet qoft mbi shtpin, qoft mbi pajisjet e saj.

20

Far DUHEt t DI Pr t DrEjtat E mIa EKONOmIKE?

a kam t drejt t prfitoj kredi bankare?

T drejtn pr t krkuar kredi bankare e kan t gjith shtetasit n mnyr t barabart. Por, q ju t

prfitoni personalisht, sht e nevojshme t keni t regjistruar n emrin tuaj pasuri t paluajtshme pran Zyrs s Regjistrimit, pr garantimin e

shlyerjes s detyrimit bankar. Shpesh, gruaja dhe bashkshortja merret si garante/dorzanse/

bashkkredimarrse, e cila nnshkruan kontratn e kredis apo kontratn e dorzanis pr shlyerjen e detyrimit t marr si kredi.

Kur nnshkruan bashkshortja si dorzanse, ka t njjtat prgjegjsi si kredimarrsi mbi detyrimin

e shlyerjes s kredis. Pavarsisht se n kontrat ju paraqiteni si dorzanse/ garante, etj, n do rast, me nnshkrimin

e kontrats do t jeni prgjegjse pr shlyerjen e detyrimit t marr nga bashkshorti n rast se ai nuk e shlyen at. Pra, me nnshkrimin e kontrats ju keni pranuar q banka t ket t drejt t ndrhyj n t ardhurat tuaja personale, n pasurit tuaja edhe pse vetjake. N rast t moslikuidimit nga ana e kredimarrsit t detyrimit monetar, ather dorzansja, pra ju, mbani prgjegjsi pr shlyerjen e detyrimit.


21

Broshur informuese

a kam t drejt t hap nj llogari bankare?

do person ka t drejt t hap llogari bankare personale pr t depozituar t ardhurat. T drejtn pr t br veprime me kt llogari e ka vetm personi n emrin e t cilit llogaria sht. Merrni informacion n bank mbi prdorimin e llogaris, kur ajo sht n emrat e dy bashkshortve.

N rast se shisni nj pasuri t fituar gjat martess dhe t ardhurat e prfituara doni ti

depozitoni n bank, kshillohet q llogaria bankare t hapet n emr t t dy bashkshortve. Paraqituni s bashku

me bashkshortin dhe krkoni nga banka q t keni t drejt si bashktitullar n kt llogari. Ju keni t drejt t krkoni nga banka q, n rast se njri nga bashkshortt krkon t trheq

vlera monetare nga llogaria, t jap plqimin edhe bashkshorti tjetr. Kjo duhet t krkohet me qllim q ju t keni mundsi sikurse bashkshorti t kryeni veprime me kto llogari, prfshi ktu edhe rastet kur bashkshorti sht n pamundsi. Ve ksaj, kjo mnyr e administrimit t llogaris bn q ju t jeni transparent, t ndiheni t barabart dhe t merrni n do rast informacion mbi veprimet q po kryhen me llogarin tuaj familjare.

far t drejtash kam mbi pasurin e paluajtshme tok bujqsore, t prfituar me ligjin nr. 7501/19.07.1991 Pr tokn?

Pasuria e paluajtshme, tok bujqsore, u nda n baz t ligjit 7501 Pr Tokn, pr frym, familjeve q banonin n zonat rurale dhe ishin antar t familjes, sipas certifikats s gjendjes civile t 01 Gushtit 1991 (pr pasurit kooperativ bujqsore) dhe t certifikats s gjendjes civile t dats 01 Tetor 1992 (pr pasurit

22

q ishin ferma bujqsore). N familjen bujqsore, mund t hyjn antar t rinj (me an t martess, lindjes, birsimit), por edhe mund t dalin antar nga familja bujqsore, pra t largohen.

Toka sht regjistruar n emr t kryefamiljarit, por pronsin mbi t e prfitojn t gjith antart, t cilt jan n prbrjen familjare sipas certifikats s gjendjes civile aktuale. N rast se antart do ta tjetrsojn pasurin e paluajtshme (shesin, dhurojn, pjestojn apo shkmbejn), duhet t nnshkruajn vetm antart t cilt jan n prbrjen familjare aktuale (vrtetuar me certifikat familjare) t kryetarit t familjes bujqsore q ka emrin n certifikatn e pronsis. Bashkshortja e kryefamiljarit prfiton n pjes t barabart me antart e tjer t familjes bujqsore.

Po n rastet e prfitimit t pasuris s paluajtshme, me an t privatizimit, kush ka t drejt t prfitoj nga kjo pasuri?

Pasuri t paluajtshme, kryesisht apartamente, jan prfituar nga zbatimi i ligjit pr privatizimin e banesave shtetrore. Kontrata e shitblerjes, sht lidhur ndrmjet kryefamiljarit si prfitues i pasuris dhe Entit kombtar t banesave (ish ndrmarrje komunale banesa).

Sipas ligjit, bashkpronar mbi pasurin e paluajtshme, t prfituar me privatizim jan t

gjith antart t cilt n certifikatn familjare t kryefamiljarit, m dat 1 Dhjetor 1992, kan qen mbi 18 vje. Nse ju keni

qen n certifikatn e familjes suaj t origjins, ather prfitoni si bashkpronare. Nse ky proces ka ndodhur gjat kohs q keni lidhur martes, edhe sikur kontrata t jet lidhur nga babai i bashkshortit, ju jeni njsoj bashkpronare.


23

Broshur informuese

Si duhet t veproj pr pasurit e paluajtshme t cilat nuk jan t regjistruara n ZVrPP? a prfitohen kto pasuri n mnyr t barabart nga t dy bashkshortt?

Pr pasurit e paluajtshme t cilat nuk jan t regjistruara n ZVRPP, t tilla si: pasuria q bashkshorti juaj e ka prfituar me kontrat paraprake (kontrat premtim shitje, kon-trat siprmarrjeje, kontrat shitje e nj sendi n t ardhmen, etj.). P.sh., ai mund t ket lidhur nj kontrat t till, me shoqrin e ndrtimit pr nj apartament (ose pasuri tjetr) q sht duke u ndrtuar; ju jeni bashkpronare e prezumuar n pjes t barabart me bashkshortin tuaj. Kur t bhet kontrata e shitjes prfundimtare, ju automatikisht do t shnoheni n certifikatn e pronsis si bashkpronare mbi at pasuri, n pjes t barabart.

Kontratat paraprake t cilat jan lidhur me shoqrin e ndrtimit, mund ti regjistroni n

ZVRPP. ZVRPP e regjistron kontratn n nj regjistr t veant, q quhet regjistr provizor. Kjo, ju garanton

juve t drejtn q shoqria e ndrtimit t mos lidh kontrat paraprake me persona t tret pr t njjtn pron.

24

Pr pasurit e paluajtshme, t cilat jan n proces legalizimi, pavarsisht se krkesa tek ALUIZN-i pr deklarimin e pasuris s ndrtuar, sht br nga bashkshorti juaj, n rast se ajo pasuri sht ndrtuar gjat martess, ju jeni t dy bashkpronar mbi at pasuri dhe duhet t regjistroheni si t till.

N rast se nnshkruani deklarata noteriale, me qllim paraqitjen e tyre tek ALUIZN-i,

duhet t jeni t ndrgjegjshme pr pasojat q vijn prej tyre. P.sh., me deklaratn me kt prmbajtje: deklaroj

se ndrtesa X sht br me investimet e vetme t vllait/djalit/babait,etj, tim Y. Kt deklarat e redaktoj pr ta paraqitur tek ALUIZ-ni q t lidhet kontrata e shitblerjes prkatse, ju keni hequr dor nga e drejta juaj e pronsis. Kshtu, ia kaloni t drejtn e pronsis personit t cilit keni cituar si investues mbi

pasurin dhe nuk mund t pretendoni m t drejta mbi at pasuri. Mos harroni kontributin q keni dhn ju n punt e shtpis.


25

Broshur informuese

SI DUHEt t VEPrOj?

N rast duhet t krkoj nj avokat?

shtjet e t drejts pronsore jan n disa raste t komplikuara dhe krkojn njohuri juridike t cilat ju nuk i dispononi. Pr t ngritur nj krkes padi, ju duhet t veproni brenda afateve ligjore dhe ta paraqisni at n gjykatn e duhur. N kt rast kshillohet ti drejtoheni nj avokati. Avokati ju prgatit krkes padin, ju prfaqson n gjykat, ju njofton lidhur me afatet procedurale q duhet t respektoni. Kto t fundit jan shum t rndsishme dhe nuk duhet t kalohen, sepse humbet afati ligjor i paraqitjes s padis, ose afati pr t krkuar t drejta t tjera ligjore, si regjistrimi i pasuris, e drejta pr ankim n organet e administrats ose n gjykat etj.

Nse nuk keni mjete financiare pr t kontraktuar nj avokat, ju mund t krkoni ndihm ligjore falas. N vijim keni informacionin e duhur pr kt qllim.

26

Pr far veprimesh duhet t shkoj tek noteri?

Ju mund/duhet ti drejtoheni zyrave t noteris pr veprime juridike dhe akte q lidhen me: kontratat paramartesore, ndryshimin e regjimit pasuror martesor, transferimet e prons, pjestimin e pasuris, krijimin e transformimin e shoqrive tregtare me qllim qarkullimin e kapitaleve dhe mallrave, veprime q lidhen me sigurimin e mbarvajtjes s martess apo t familjes, akte q kan t bjn me transmetimin e pasurive nga nj brez tek tjetri pasjetues prmes trashgimis, e t tjera.

T gjith shtetasit, mund t paraqiten n zyrn noteriale, pr t krkuar shrbime noteriale q kan lidhje me pasurit e paluajtshme t tyre.

Disa nga shrbimet q mund t krkoni nga Noteri, jan:- Konsulta juridike

- Kontrat shitblerje;

- Kontrat dhurimi;

- Kontrat pjestimi pasuri e paluajtshme;

- Kontrat shkmbimi pasuri e paluajtshme;

- Lshim dshmi trashgimie ligjore/testamentare;

- Redaktim testamenti noterial/depozitim testamenti ollograf;

- Kontrat kredie/huaje

- Kontrat hipoteke/pengu/dorzanie

- Prokur e posame/e prgjithshme;

- Kontrat pr ndryshimin e regjimit pasuror martesor/ Projekt marrveshje pr zgjidhje martese/ Kontrat bashkjetese/Kontrat martesore

- Krijimin e shoqrive me prgjegjsi t kufizuar/ Krijimi i shoqrive anonime; etj.


27

Broshur informuese

Por, prpara se t nnshkruani fardolloj kontrate q ju nevojitet, apo t zgjidhni kontratn q ju duhet, m prpara krkoni konsultn juridike t Noterit q t qartsoheni pr veprimet juridike q krkoni.

Kujdes! Mos lejoni q prmes veprimeve noteriale t ligjrohet diskriminimi dhe pabarazia juaj n t drejtat pronsore. Krkoni sqarime dhe pyesni pr do paqartsi. Krkojini noterit t flas n mnyr t qart e t kuptueshme pr ju dhe t shpjegoj pasojat e veprimeve q po kryhen.

far sht Zyra e regjistrimit t Pasurive t Paluajtshme (ZrPP), far shrbimesh ofron dhe far aktesh regjistrohen aty?

Objekt i veprimtaris s ZRPP sht regjistrimi i titujve t pronsis dhe t t drejtave t tjera reale (si kontratat e qiras, prdorimit, uzufruktit, emfiteozs, hipoteks, servituti) pr pasurit e paluajtshme n baz t dokumenteve ligjore, q vrtetojn pronsin mbi pasurin e paluajtshme. Kjo Zyr prgatit, mban dhe administron regjistra t pasurive t paluajtshme, hartat treguese t regjistrimit dhe dokumentacionit, q vrtetojn t drejtn e pronsis dhe t drejtat e tjera reale mbi pasurin e paluajtshme.

N ZRPP, regjistrohen:

Aktet e nxjerra nga organet administrative (komisione, agjenci si: Agjencia pr Kthimin dhe Kompensimin e Pronave, Agjencia e Legalizimit Urbanizimit dhe Integrimit t Zonave Ndrtimore Informale, etj;

Aktet e nxjerra nga organet gjyqsore;

Aktet e nxjerra nga organet publike si, Noteria, etj.

28

Nga praktika rezulton se punonjsit e ZRPP-s, nse bashkshortja nuk sht

e regjistruar si bashkpronare, hezitojn ta pajisin at me karteln e pronsis, edhe pse n baz

t ligjit ajo prezumohet si bashkpronare. Kjo ndodh pasi punonjsit e ZRPP-s mendojn se kshtu mund t shmangin ndonj konflikt me bashkshortin, n emrin e t cilit sht regjistruar certifikata e pronsis. Po kshtu,

ndodh q pr pasurit e paluajtshme t familjes bujqsore, pr t cilat ende nuk sht br regjistrimi fillestar, t drejtn pr t marr informacion mbi gjendjen juridike t pronsis, e kan vetm kryetart e familjes bujqsore. Antarve t tjer, nuk u jepet informacion mbi pasurin.

Aspekte t tilla, evidentuar n praktik, bien n kundrshtim me nenin 68 t ligjit 33/2012 Pr regjistrimin e pasurive t paluajtshme.

Ky nen parashikon se, pronari ose personi q provon se ka interes legjitim, ka t drejt t marr t dhna dhe kopje t dokumenteve, q jan n regjistrat e pasurive t paluajtshme, kartela, n harta kadastrale, n dokumentacione t depozituara me krkesn pr regjistrim dhe n dokumentacionin q mbahet e administrohet nga zyrat vendore t regjistrimit t pasurive t paluajtshme.

Pr t krkuar informacion n ZVRPP, duhet t kesh interes sipas ligjit, pra t jesh pronare, bashkpronare (e prezumuar n rastin e bashkshortes), t kesh nj prokur ose nj vendim gjykate pr hapjen e nj procesi gjyqsor.

Me kt baz ligjore, bashkshortes nuk ka prse ti mohohet e drejta e informimit. Punonjsit jan n shkelje t ligjit. Kto raste mund t denoncohen nse ka pengesa.


29

Broshur informuese

far shrbimesh mund t krkoj te Zyra e regjistrimit t pasurive t paluajtshme ZrPP? a kam t drejt t marr shrbim nga Zyra Vendore e regjistrimit t Pasurive t Paluajtshme [ZVrPP] n rast se pasurit jan t regjistruara vetm n emr t bashkshortit?

Zyra e regjistrimit t pasurive t paluajtshme, sht institucioni i vetm i cili prmban t gjith informacionin ligjor dhe topografik mbi pasurin e paluajtshme n Shqipri. do person q ka nj interes t ligjshm: sht pronar, bashkpronar (i prezumuar n rastin e bashkshortes), ka nj prokur apo nj vendim gjykate, sht trashgimtar etj.; ka t drejt t krkoj nga ZVRPP-ja informacion mbi gjendjen juridike t pasuris s tij/saj apo pajisjen me dokumente pronsie dhe vrtetime t ndryshme.

ZRPP ka detyrimin ligjor t ofroj shrbime ndaj qytetarve, pr kto veprime:

fotokopje t dokumenteve t pronsis; konsultim i kartels s pronsis (gjendja

juridike e pronsis me detaje)

kontroll zyrtar i pasuris; lshim kopje harte/kartele; lshim vrtetim negativ (n rast refuzimi t lshimit t

dokumenteve nga ZRPP-ja);

prgatitje e dokumenteve pr gjykat; lshim certifikat pronsie; lshim vrtetim pronsie; dublikat certifikat pronsie;

30

far roli ka Gjykata?

Nj pjes e konsiderueshme e mosmarrveshjeve q prfundojn n gjykat jan edhe rastet e konflikteve pronsore gjinore. Gjyqtart konstatojn se shpesh grat nuk krkojn disa t drejta pr shkak t paragjykimit q kan se ato i takojn burrit.

Vini re: bni kujdes nga paragjykimet tuaja! Gjykata sht institucioni m i rndsishm pr zgjidhjen prfundimtare t konflikteve t pronsis. Tejzgjatja e afateve t gjykimit nuk duhet t;ju bj t hiqni dor nga e drejta juaj.

a mund t prpiqem t zgjidh konfliktet pronsore n mnyra t tjera pa shkuar n gjykat? Si?

Po. Ju mund ti drejtoheni ndrmjetsimit si nj nga mnyrat e zgjidhjes jashtgjyqsisht t mosmarrveshjes. Ndrmjetsimi bazohet n parimin e barazis s palve, konfidencialitetit t t dhnave, si dhe n respektimin e fleksibilitetit e t transparencs s procedurave dhe t vullnetit t palve n proces.

N konfliktet e pronsis, tregtare, kontraktore, ose n konfliktet me natyr pasurore n prgjithsi,

aktmarrveshja duhet t bhet me shkres. Marrveshja e ndrmjetsimit duhet t bhet me shkres sa her q ka n

objektin e saj dorzimin e t hollave apo sendeve, apo kryerjen e veprimeve dhe detyrimeve juridike me natyr kontraktore apo tregtare. Kur flasim pr form shkresore kemi parasysh edhe shkresn e thjesht q nnshkruhet nga palt dhe ndrmjetsi, edhe aktin noterial q lidhet e nnshkruhet para noterit. N kt rast, akti noterial sht i domosdoshm, kur objekti i marrveshjes sht kalimi i s drejts s pronsis mbi nj send t paluajtshm, apo kalimi i s drejts s prdorimit t tij, apo pjestimi i tij, e t tjera.


31

Broshur informuese

Krkoni informacion e kshilla! Kontakte.

Qendra pr Nisma Ligjore Qytetare sht duke zbatuar projektin me titullMbshtetja pr aksesin e grave n t drejtat e pronsis prmes informimit, ndrgjegjsimit dhe kshillimit ligjor,mbshtetur nga UN Women.

N kuadr t zbatimit t ktij projekti, Qendra ofron kshillim ligjor falas n lidhje me shtjet e pronsis pr grat, si m posht vijojn:

Fitimi i pronsis dhe regjistrimi i prons n ZRPP; kontratat dhe efektet e tyre n fitimin apo cenimin e t drejtave pronsore t grave.

Trashgimia si mnyr e fitimit t pronsis pr grat;

E drejta e grave pr strehim. shtje t ndrtimeve informale dhe efekti i tyre mbi t drejtat pronsore t grave;

Aksesi n kredi, hua bankare, ndihma hipotekore dhe forma t tjera t kreditit financiar;

far duhet t mbajm parasysh kur krkojm certifikatat e pronsis n Zyrat e Regjistrimit t Pasurive t Paluajtshme; e drejta pr ankim.

far duhet t mbajm parasysh kur shkojm tek noteri n lidhje me regjimet pasurore martesore dhe pasojat q rrjedhin nga bashkjetesa n lidhje me pasurin gjat bashkjetess.

Gruaja n familjen bujqsore dhe shtje t t drejtave t tyre pronsore;

32

Kshillimet ligjore ofrohen nprmjet:

Shkruani shqetsimet tuaja duke klikuar drejtprdrejt n: http://www.qag-al.org/WEB/avokati.htm

Ose, n adresat tona t e-mailit: [email protected]; [email protected]

Ose, telefononi n numrat e telefonit:042259795,0672754655

Ose, na vizitoni n Qendr n adresn: Rr. Vaso Pasha, P.12, Shk.1, Ap.1, Tiran, Shqipri.

te drejtat per prone

Documents