t.c. zafer kalkinma ajansi - tarimorman.gov.tr · 2014-02-17 · tr33 bÖlgesİ bÖlge plani...
TRANSCRIPT
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 1 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 2 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
ĠÇĠNDEKĠLER
İÇİNDEKİLER ______________________________________________________2
KISALTMALAR _____________________________________________________5
TABLO VE GRAFİKLER _______________________________________________5
1. YÖNETİCİ ÖZETİ ________________________________________________11
2. TR33 BÖLGESİNE GENEL BAKIŞ _____________________________________16
2.1 SOSYAL YAPI_______________________________________________________ 17
2.1.1 Nüfus Yapısı ____________________________________________________ 17
2.1.2 Eğitim ________________________________________________________ 19
2.1.3 Sağlık ________________________________________________________ 20
2.1.4 Dezavantajlı Gruplar _____________________________________________ 21
2.2. EKONOMĠ VE TĠCARET _______________________________________________ 23
2.2.1 Üretim ________________________________________________________ 23
2.2.2 Ġstihdam ______________________________________________________ 24
2.2.3 DıĢ Ticaret _____________________________________________________ 25
2.2.4 Yatırım ________________________________________________________ 26
2.2.5 Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli ________________________________ 28
2.3. TARIM ___________________________________________________________ 29
2.3.1 Tarım Alanlarının Dağılımı _________________________________________ 29
2.3.2 Sulanabilir Tarım Alanları _________________________________________ 30
2.3.3. Tarım ĠĢletmeleri ve Tesisleri ______________________________________ 31
2.3.4. Tarımsal Üretim Değerleri ________________________________________ 31
2.3.4.1. Bitkisel Üretim – Tarla Ürünleri ________________________________ 31
2.3.4.2. Bitkisel Üretim – Sebzeler ____________________________________ 32
2.3.4.3. Bitkisel Üretim – Meyveler ____________________________________ 32
2.3.6 Organik Tarım __________________________________________________ 34
2.3.7 Ġyi Tarım Uygulamaları ___________________________________________ 34
2.3.8 Hayvancılık ____________________________________________________ 35
2.3.9 Arıcılık ________________________________________________________ 39
2.3.10 Su Ürünleri ___________________________________________________ 39
2.3.11 Tarımsal Araç ve Gereçler ________________________________________ 40
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 3 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
2.4 SANAYĠ & AR-GE ____________________________________________________ 41
2.4.1 Bölgede Öne Çıkan Sektörler_______________________________________ 41
2.4.1.1 Gıda ______________________________________________________ 42
2.4.1.2 Tekstil ve Giyim EĢyası _______________________________________ 43
2.4.1.3 Deri Sanayi ________________________________________________ 44
2.4.1.4 Ağaç Ürünleri _______________________________________________ 45
2.4.1.5 Plastik ve Kauçuk Ürünler _____________________________________ 45
2.4.1.6 Metalik Olmayan Mineral Ürünler ________________________________ 45
2.4.1.7 Metal ve Metal Ürünleri _______________________________________ 45
2.4.1.8 Makine, Elektrikli Makine ve Cihazlar _____________________________ 46
2.4.1.9 Motorlu Kara TaĢıtları _________________________________________ 47
2.4.2 Ġllerde Öne Çıkan Sektörler ________________________________________ 47
2.4.2.1 Afyonkarahisar Ġlinde Öne Çıkan Sektörler ________________________ 47
2.4.2.2 Kütahya Ġlinde Öne Çıkan Sektörler ______________________________ 48
2.4.2.3 Manisa Ġlinde Öne Çıkan Sektörler _______________________________ 50
2.4.2.4 UĢak Ġlinde Öne Çıkan Sektörler ________________________________ 51
2.4.3 Organize Sanayi Bölgeleri _________________________________________ 52
2.4.4 AraĢtırma-GeliĢtirme (Ar-Ge) & Ġnovasyon ____________________________ 54
2.5. ENERJĠ VE MADEN __________________________________________________ 54
2.5.1. Elektrik ve Doğalgaz Tüketimi _____________________________________ 54
2.5.2. Linyit ĠĢletmeleri ve Termik Santraller _______________________________ 55
2.5.3. Yenilenebilir Enerji Kaynakları _____________________________________ 55
2.5.4. Maden________________________________________________________ 57
2.6. TURĠZM __________________________________________________________ 60
2.6.1. Genel Görünüm ________________________________________________ 60
2.6.2. Konaklama Profili _______________________________________________ 60
2.6.3 Yabancı Turist Profili _____________________________________________ 62
2.6.4.Müzeler ve Ören Yerleri Ziyaretçi Profili ______________________________ 63
2.7 ÇEVRE VE ORMAN ___________________________________________________ 64
2.7.1 Hava Kirliliği ___________________________________________________ 64
2.7.2 Atıksu Yönetimi _________________________________________________ 64
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 4 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
2.7.3 Katı Atık Yönetimi _______________________________________________ 66
2.7.4 Ġçme ve Kullanma Suyu __________________________________________ 67
2.7.5 Ormanlar ______________________________________________________ 67
2.8. ULAġTIRMA _______________________________________________________ 68
3. PLANA GENEL BAKIŞ _____________________________________________71
3.1 HUKUKĠ KAPSAM ____________________________________________________ 72
3.2 PLANIN AMACI _____________________________________________________ 72
3.3 PLANLAMA SÜRECĠ VE KATILIMCILIK ____________________________________ 72
3.4 PLANLAMA YAKLAġIMI _______________________________________________ 74
3.5 BÖLGE VĠZYONU ____________________________________________________ 75
3.6 EKONOMĠK VE SOSYAL GELĠġĠM EKSENLERĠ ______________________________ 76
3.6.1. Rekabet Gücünün Arttırılması _____________________________________ 77
3.6.1.1 Tarımda Rekabet Gücünün Arttırılması ___________________________ 78
3.6.1.2 Sanayide Rekabet Gücünün Arttırılması __________________________ 78
3.6.1.3 Turizmde Rekabet Gücünün Arttırılması __________________________ 79
3.6.2. Kırsal Kalkınmanın Sağlanması ____________________________________ 79
3.6.3. BeĢeri GeliĢmenin Sağlanması _____________________________________ 79
3.6.4. Altyapının GeliĢtirilmesi __________________________________________ 80
3.7 FĠNANSMAN _______________________________________________________ 80
3.8 PAYDAġ ENVANTERĠ _________________________________________________ 81
3.9 UYGULAMA, KOORDĠNASYON ĠZLEME VE DEĞERLENDĠRME __________________ 83
3.10 DIġ ÇEVRE ANALĠZĠ ________________________________________________ 84
4. GELİŞİM EKSENLERİ _____________________________________________88
5. TEMATİK HARİTALAR___________________________________________ 160
6. PERFORMANS GÖSTERGELERİ ____________________________________ 168
7. KAYNAKÇA ___________________________________________________ 175
8. ÇALIŞTAYLARDA HAZIRLANAN GZFT TABLOLARI _____________________ 181
9. ÇALIŞTAY KATILIMCI LİSTELERİ __________________________________ 189
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 5 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
KISALTMALAR
AB: Avrupa Birliği
ADNKS: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
AMPD: AlıĢveriĢ Merkezleri ve Perakendeciler Derneği
Ar-Ge: AraĢtırma GeliĢtirme
BALO: Batı Anadolu Lojistik Organizasyonları
BBKT: Belediye Belgeli Konaklama Tesisi
BKH: Binyıl Kalkınma Hedefleri
Bölge: TR33 Bölgesi
BM: BirleĢmiĢ Milletler
DPT: Devlet Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığı
DTM: DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı
EDAM: Ekonomi ve DıĢ Politika AraĢtırmalar Merkezi
EPDK: Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu
FAO: BirleĢmiĢ Milletler Gıda ve Tarım Örgütü
GSKD: Gayrisafi Katma Değer
GSYH: Gayrisafi Yurtiçi Hasıla
ĠġKUR: Türkiye ĠĢ Kurumu
Kalkınma Planı: Dokuzuncu Kalkınma Planı
KOBĠ: Küçük ve Orta Büyüklükteki ĠĢletmeler
KSGM: Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü
KÜMAġ: Kütahya Manyezit ĠĢletmeleri A.ġ.
MFĠB: Merkezi Finans ve Ġhale Birimi
MOSB: Manisa Organize Sanayi Bölgesi
MYO: Meslek Yüksekokulları
MW: Megawatt
Orta Vadeli Program: 2010-2012 Orta Vadeli Programı
OSB: Organize Sanayi Bölgesi
ÖĠK: Özel Ġhtisas Komisyonu
REPA: Türkiye Rüzgar Enerjisi Potansiyel Atlası
RES: Rüzgar Enerjisi Santrali
SGK: Sosyal Güvenlik Kurumu
STK: Sivil Toplum KuruluĢu
TAEK: Türkiye Atom Enerjisi Kurumu
TCDD: Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları
TÜĠK: Türkiye Ġstatistik Kurumu
TÜBĠTAK: Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu
TÜSĠAD: Türk Sanayicileri ve ĠĢ Adamları Derneği
UKKS: Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi
URAK: Uluslararası Rekabet AraĢtırmaları Kurumu
ÜSĠB: Üniversite Sanayi ĠĢbirliği Bürosu
WEF: Dünya Ekonomik Forumu
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 6 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
TABLO VE GRAFĠKLER
Tablo 2.1.1: 2000 ve 2009 Yıllarına ait Net Göç ve Net Göç Hızları ................................. 18
Tablo 2.1.2: 2013 Yılı Nüfus Projeksiyonu ................................................................... 19
Tablo 2.1.3: 2009-2010 Eğitim Yılı Türkiye ve Bölge Ġlleri Net OkullaĢma Oranları (%) ..... 19
Tablo 2.1.4: 2009-2010 Eğitim-Öğretim Yılı Türkiye ve Bölge illeri Derslik BaĢına ve
Öğretmen BaĢına DüĢen Öğrenci Sayıları (%) ............................................................. 19
Tablo 2.1.5: 2009-2010 Eğitim-Öğretim Yılında Bölge Ġllerinde Meslek Liselerinde Okuyan
Öğrencilerin Oranı ve En Çok Öğrencisi Olan Meslek Lisesi Alanı .................................... 20
Tablo 2.1.6: 2009 Yılı Temel Sağlık Göstergeleri .......................................................... 20
Tablo 2.1.7: 2009 Yılı Cinsiyet Bazında Okuryazar ve Okul Mezunu Oranları (%) ............. 21
Tablo 2.1.8: 2009 yılı 15 YaĢ Altı Kadınlarda Doğum Oranı ve Sağlık Personeli Yardımı
Olmadan Yapılan Doğum Oranı (%) ........................................................................... 21
Tablo 2.2.1: 2006 Yılı Ġtibariyle Ege Bölgesi‟nde Bulunan Düzey 2 Bölgeleri Gayri Safi Katma
Değerlerinin Ġktisadi Faaliyet Kollarına Dağılımı ........................................................... 23
Tablo 2.2.2: 2006 Yılı Ġtibariyle Ege Bölgesi‟nde Bulunan Düzey 2 Bölgelerinin KiĢi BaĢına
Gayri Safi Katma Değerleri ....................................................................................... 24
Tablo 2.2.3: 2008 Yılı Ġtibariyle Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi
Ġllerinde KiĢi BaĢına DüĢen Ġhracat ve Ġthalat (USD) ..................................................... 25
Tablo 2.2.4: 2008 Yılı Ġtibariyle Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi
Ġllerinde Ekonomik Faaliyetlere Göre Ġhracat Değerleri (1.000 USD) ............................... 26
Tablo 2.2.5: 2008 Yılı Ġtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi
Ġllerinde Ekonomik Faaliyetlere Göre Ġthalat Değerleri (1.000 USD) ............................... 26
Tablo 2.2.6: 2009 Yılı Ġtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi‟nde Faaliyet Gösteren
Yabancı Sermayeli ĠĢletme Sayısı............................................................................... 27
Tablo 2.2.7: 2008 Dönemi Ege Bölgesi Ġllerine Gelen UDY GiriĢleri (Milyon USD) ............. 27
Tablo 2.2.8: 2009 Yılında Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi Ġllerinde
Verilen Yatırım TeĢvik Belgeleri Hakkında Bilgiler ......................................................... 28
Tablo 2.2.9: Ege Bölgesi Ġllerinin Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeksine ve Genel
Endekse Göre Sıraları ............................................................................................... 28
Tablo 2.3.1: TR33 Bölgesi ve Ġllerindeki Tarım Alanlarının Kullanımlarına Göre Dağılımı .... 29
Tablo 2.3.2: TR33 Bölgesi ve Ġllerinin Sulanan ve Sulanmayan Tarım Alanları .................. 30
Tablo 2.3.3: Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi Tarımsal Üretim Değerleri (1.000 TL) .. 31
Tablo 2.3.4: TR33 Bölgesi‟ndeki Bitkisel Üretimle Ġlgili Tarla Alanı, Üretim ve Verim ......... 32
Tablo 2.3.5: TR33 Bölgesi ve Türkiye Sebze Üretimi (Ton) ............................................ 32
Tablo 2.3.6: Türkiye Meyve Üretim Ġstatistikleri........................................................... 33
Tablo 2.3.7: TR33 Bölgesi Meyve Üretim Ġstatistikleri ................................................... 33
Tablo 2.3.8: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Örtüaltı Tarım Verileri ................................... 34
Tablo 2.3.9: 2008 Yılı Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Organik Tarım Verileri ..................... 34
Tablo 2.3.10: TR33 Bölgesi Canlı Hayvan Değerleri (Adet) ............................................ 38
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 7 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Tablo 2.3.11: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Hayvansal Üretim Miktarları ........................ 39
Tablo 2.3.12: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Arıcılık Verileri ........................................... 39
Tablo 2.3.13: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Su Ürünleri Verileri ..................................... 40
Tablo 2.3.14: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Tarımsal Araç ve Gereç Verileri (Adet) .......... 40
Tablo 2.3.15: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Tarımsal Alan ve Traktör Verileri .................. 41
Tablo 2.4.1: 2007 Yılı TR33 Bölgesi Ġmalat Sanayi Sektöründeki GiriĢim Sayılarının Alt
Dallara Göre Dağılımı ............................................................................................... 42
Tablo 2.4.2: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Gıda Ġmalatı Sektörünün Ġmalat Sanayi
Ġçerisindeki Ağırlığı .................................................................................................. 42
Tablo 2.4.3: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Tekstil ve Giyim EĢyası Ġmalatı Sektörünün
Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı .............................................................................. 43
Tablo 2.4.4: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Deri Sektörünün Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki
Ağırlığı ................................................................................................................... 44
Tablo 2.4.5: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Ağaç Ürünleri Sektörünün Ġmalat Sanayi
Ġçerisindeki Ağırlığı .................................................................................................. 45
Tablo 2.4.6: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Plastik ve Kauçuk Ürünleri Sektörünün Ġmalat
Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı ........................................................................................ 45
Tablo 2.4.7: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Metalik Olmayan Mineral Ürünler Sektörünün
Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı .............................................................................. 45
Tablo 2.4.8: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Metal Sanayi ve Metal Ürünleri Sektörünün
Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı .............................................................................. 46
Tablo 2.4.9: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Makine, Elektrikli Makine ve Cihazlar
Sektörünün Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı ............................................................. 46
Tablo 2.4.10: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Motorlu Kara TaĢıtı Sektörünün Ġmalat
Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı ........................................................................................ 47
Tablo 2.4.11: 2009 Yılı Afyonkarahisar Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan
Sayılarının Sektörel Dağılımı ..................................................................................... 48
Tablo 2.4.12: 2009 Yılı Afyonkarahisar Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan
Sayılarının Ġlçelere Dağılımı ....................................................................................... 48
Tablo 2.4.13: 2009 Yılı Kütahya Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının
Sektörel Dağılımı ..................................................................................................... 49
Tablo 2.4.14: 2009 Yılı Kütahya Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının
Ġlçelere Dağılımı ...................................................................................................... 49
Tablo 2.4.15: 2009 Yılı Manisa Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının
Sektörel Dağılımı ..................................................................................................... 50
Tablo 2.4.16: 2009 Yılı Manisa Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının
Ġlçelere Dağılımı ...................................................................................................... 51
Tablo 2.4.17: 2009 Yılı UĢak Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Sektörel
Dağılımı.................................................................................................................. 52
Tablo 2.4.18: 2009 Yılı UĢak Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Ġlçelere
Dağılımı.................................................................................................................. 52
Tablo 2.4.19: 2010 Yılı TR33 Bölgesi‟nde Kurulu Aktif ve Aktif Olmayan OSB Listesi ......... 53
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 8 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Tablo 2.4.20: 2010 Yılı TR33 Bölgesi Aktif OSB Bilgileri ................................................ 53
Tablo 2.5.1: 2009 Yılı Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi Net Elektrik Tüketiminin
Kullanım Alanlarına Göre Dağılımı .............................................................................. 54
Tablo 2.5.2: TR33 Bölgesi 50 Metredeki Rüzgar Gücüne Göre RES Gücü Kapasiteleri ........ 55
Tablo 2.5.3: TR33 Bölgesi‟nde Kurulu Rüzgar Santralleri............................................... 56
Tablo 2.5.4: TR33 Bölgesi‟nde Jeotermal Kaynak Ġle Konut Isıtması ............................... 57
Tablo 2.5.5: TR33 Bölgesi‟nde Jeotermal Enerji ile Isıtılabilecek Potansiyel YerleĢim Yerleri 57
Tablo 2.5.6: TR33 Bölgesi‟nin Önemli Madenlerinin Envanteri ile Ege Bölgesi ve Türkiye
Rezervlerinin KarĢılaĢtırması* ................................................................................... 58
Tablo 2.6.1: 2008 Yılı TR33 Bölgesi‟ndeki Turizm ĠĢletme ve Yatırım Belgeli Tesis Sayıları ve
Yatak Kapasiteleri .................................................................................................... 61
Tablo 2.6.2: 2006 Yılı TR33 Bölgesi ve Ġllerindeki Belediye Belgeli Tesis Sayısı ve Yatak
Kapasiteleri............................................................................................................. 61
Tablo 2.6.3: 2000-2008 Yılları Arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve Ġllerindeki Turizm ĠĢletme
Belgeli Tesislerde Yerli ve Yabancı Turist Konaklama Sayısı ........................................... 62
Tablo2.6.4: 2008 Yılı Türkiye, TR33 Bölgesi ve Ġllerindeki Belediye Belgeli Tesislere ĠliĢkin
Ġstatistikler ............................................................................................................. 62
Tablo 2.6.5: 2009 Yılı TR33 Bölgesi Ġllerindeki Müze ve Ören Yerleri Ziyaretçi Sayıları ...... 63
Tablo 2.7.1: TR33 Bölgesi Ġllerinin Kirlilik Derecelendirmesi .......................................... 64
Tablo 2.7.2: TR33 Bölgesi‟ndeki Belediyelerde 2008 Yılına Ait Atıksu Ġstatistikleri ............ 65
Tablo 2.7.3: 2008 Yılı Türkiye, TR33 Bölgesi Belediyelerinde Atık Ġstatistikleri ................. 66
Tablo 2.7.4: 2008 Yılı Ġtibarıyla Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Ġçme ve Kullanma Suyu
ġebekesi ile Arıtma Tesislerine Ait Veriler ................................................................... 67
Tablo 2.8.1: Türkiye, TR33 Bölgesi ve Ġlleri Karayolları Uzunlukları (km) ........................ 68
Tablo 2.8.2: TR33 Bölgesi Demiryolları ile Yük TaĢımacılığı (1.000 ton) .......................... 69
Tablo 2.8.3: TR33 Bölgesi‟nde Demiryolu ile Yolcu TaĢımacılığına Ait Ġstatistikler ............. 70
Tablo 3.10.1: TR33 Bölgesi ve Çevre Ġllerine Ait SeçilmiĢ Bazı Göstergeler ...................... 85
Tablo 3.10.2: 2008-2009 Yılları TR33 Bölgesi Ġllerinin Çevre Ġllerden Aldığı Göç Miktarı .... 85
Tablo 3.10.3: 2008-2009 Yılları TR33 Bölgesi Ġllerinin Çevre Ġllerden Aldığı Göç Miktarı .... 86
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 9 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Grafik 2.1.1: TR33 Bölgesi Nüfus Bilgileri.................................................................... 17
Grafik 2.1.2: 2009 Yılı TR33 Bölgesi Nüfusunun Ġller Bazında Dağılımı (%)...................... 17
Grafik 2.1.3: 2000-2009 Yılları Türkiye ve TR33 Bölgesi‟nde ġehir ve Köy Nüfusunun Toplam
Nüfusa Oranı (%) .................................................................................................... 18
Grafik 2.1.4: 2009 Yılı TR33 Bölgesinde Kadınların Eğitim Durumu (Kent/Kır) (%) ........... 22
Grafik 2.1.5: 2009 Yılı TR33 Bölgesinde Erkeklerin Eğitim Durumu (Kent/Kır)(%) ............ 22
Grafik 2.2.1: 2009 Yılı Ġtibarıyla TR33 Bölgesi‟nde Sektörlerin Yarattıkları Katma Değer
Açısından Dağılımı (%) ............................................................................................. 23
Grafik 2.2.2: 2009 Yılı Ġtibarıyla TR33 Bölgesi‟nde Ġstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı .... 24
Grafik 2.2.3: 2009 Yılı Ġtibarıyla TR33 Bölgesi‟nde Ġstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı .... 25
Grafik 2.3.1: TR33 Bölgesi Genel Arazi Dağılımı (%) .................................................... 29
Grafik 2.3.2: TR33 Bölgesi‟ndeki Tarım Alanlarının Kullanım Dağılımı (%) ....................... 30
Grafik 2.3.3: TR33 Bölgesi Sulanan ve Sulanmayan Tarım Alanlarının Dağılımı (%) .......... 30
Grafik 2.3.4: BüyükbaĢ Hayvan Sayısı Yıllara Göre DeğiĢimi – TR33, Ege, Türkiye ........... 35
Grafik 2.3.5: KüçükbaĢ Hayvan Sayısı Yıllara Göre DeğiĢim – TR33, Ege, Türkiye ............ 36
Grafik 2.3.6: Kümes Hayvan Sayısı Yıllara Göre DeğiĢim – TR33, Ege, Türkiye ................ 36
Grafik 2.3.7: Canlı Hayvan Değerleri Yıllara Göre DeğiĢim – TR33, Ege, Türkiye .............. 37
Grafik 2.3.8: Hayvansal Ürün Değerleri Yıllara Göre DeğiĢim – TR33, Ege, Türkiye .......... 38
Grafik 2.4.1: Gıda Ġmalat ĠĢletmelerinin Ġllere Dağılımı ve Ġllere Göre Sektörel Ġhracat
Değerleri Tematik Haritası ........................................................................................ 43
Grafik 2.4.2: Tekstil ve Giyim EĢyası ĠĢletmelerinin Ġllere Dağılımı ve Ġllere Göre Sektörel
Ġhracat Değerleri Tematik Haritası ............................................................................. 44
Grafik 2.4.3: Deri Sanayi ĠĢletmelerinin Ġllere Dağılımı ve Ġllere Göre Sektörel Ġhracat
Değerleri Tematik Haritası ........................................................................................ 44
Grafik 2.4.4: Metal ve Metal Ürünleri ĠĢletmelerinin Ġllere Dağılımı ve Ġllere Göre Sektörel
Ġhracat Değerleri Tematik Haritası ............................................................................. 46
Grafik 2.6.1: TR33 Bölgesi‟ne Gelen Yabancı Turistlerin Ülkelere Göre Dağılımı (KiĢi) ....... 63
Grafik 2.7.1: 2008 Yılı TR33 Bölgesi Atıksu Arıtma Tesisleri Kapasite Kullanımı ................ 65
Grafik 2.7.2: TR33 Bölgesi‟nde Atıksuların Verildiği Alıcı Ortamların Dağılımı (%) ............. 66
Grafik 2.7.3: TR33 Bölgesi‟nde Orman alanı durumu (%) ............................................. 67
Grafik 2.7.4: TR33 Bölgesi‟ndeki illerin Orman alanı durumu (%) .................................. 68
Grafik 2.8.1: BölünmüĢ Yol ÇalıĢmaları Haritası ........................................................... 69
Grafik 2.8.2: TR 33 Ġlleri Penetrasyon Tematik Haritası ................................................ 70
Grafik 3.1: Planlama Süreci ...................................................................................... 74
Grafik 3.2: Planlama Sürecinde Katılımcılık ................................................................. 76
Grafik 3.3: Tematik Eksenler ..................................................................................... 77
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 10 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
BÖLGE VĠZYONU
Kalkınmada ekolojik dengeyi gözeterek rekabet gücünü arttıran, katma değer üreten, bilgi temelli ekonomisi ile kalkınma sürecini hızlandıran,
özgüveni ve yaĢam kalitesi yüksek, geliĢen ve öğrenen bir bölge olmak.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 11 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
BÖLÜM 1:
YÖNETĠCĠ ÖZETĠ
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 12 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
TR33 Bölgesi Bölge Planı, 3194 sayılı Ġmar Kanunu‟nun 8. maddesinden aldığı yetkiyi
kullanan Devlet Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığının, Zafer Kalkınma Ajansı‟na yaptığı talep
doğrultusunda TR33 Bölgesi‟nde ekonomik ve sosyal kalkınmayı yönlendirecek strateji ve
politikaların oluĢturulması amacıyla hazırlanmıĢtır. 2010-2013 dönemini kapsayan TR33
Bölgesi Bölge Planı, bölgesel düzeyde kalkınma odaklı yapılan diğer tüm çalıĢmaları
yönlendirici ve koordine edici niteliğe haizdir.
Planın hazırlanıĢ sürecinde katılımcılık hususu ilke edinilmiĢ, planda yer verilen strateji ve
politikalar tüm Bölge paydaĢlarının görüĢ ve önerileri doğrultusunda, ulusal ölçekli politikalar
da esas alınarak belirlenmiĢtir. Bu amaçla ulusal ölçekli strateji ve planlar incelendikten
sonra 4 ilde 21 adet çalıĢtay düzenlenmiĢ, plan 2 farklı aĢamada düzenlenen kalkınma
kurullarında tartıĢılmıĢ, çalıĢtaylarda yer alamayan kurum ve kiĢilerle birebir görüĢmeler
gerçekleĢtirilmiĢtir. Ayrıca Bölge‟de faaliyet gösteren kamu kurum kuruluĢları, üniversiteler,
OSB‟ler ve sivil toplum kuruluĢları tarafından Ajans‟a yönelik bilgilendirme toplantıları
düzenlenmiĢtir.
Kalkınma Kurulu‟nca belirlenen vizyona ulaĢmak için gerekli strateji ve politikaların
belirlenmesi aĢamasında, paydaĢlardan gelen bildirimlere ek olarak, boĢluk analizi yapılması
amacıyla Bölge‟nin mevcut durumu da ortaya konmuĢtur.
Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve UĢak illerinden oluĢan TR33 Bölgesinin nüfusu, 2009 yılı
verilerine göre 2.940.947 kiĢi olup Türkiye toplam nüfusunun yüzde 4‟ünü oluĢturmaktadır.
Bölgede nüfusu bir milyonun üzerinde olan tek il Manisa‟dır. Afyonkarahisar ve Kütahya,
nüfusu beĢ yüz binin üzerinde, UĢak ise nüfusu 250.000 ile 500.000 arasındaki iller
sınıflandırmasında yerini almaktadır. Kırsal nüfusun kent merkezlerine doğru kaydığı son on
yıl içindeki değiĢmeyle birlikte bölge düzeyinde %61,65‟e yükselen kentleĢme oranı, Türkiye
ortalaması olan %75 seviyesinin oldukça altında kalmaktadır. Net göç hızı binde -3,86 olan
TR33 Bölgesi‟nin Türkiye‟nin batısında yer almasına rağmen göç veren bir bölge olduğu
dikkati çekmektedir.
Ġlköğretimde ve ortaöğretimde okullaĢma oranları açısından TR33 Bölgesi illeri Türkiye
ortalamasının üzerinde değerlere sahiptir. Bölge‟de mesleki ve teknik eğitimde okuyan
öğrencilerin sayısı, genel ortaöğretimde okuyanlara göre daha fazladır. Bu sebeple bölge
illerinde derslik baĢına düĢen öğrenci sayıları Türkiye ortalamasının altında iken mesleki ve
teknik ortaöğretimde bu sayı, ilköğretim ve genel ortaöğretime kıyasla yüksektir.
Bölgedeki sağlık hizmetleri incelendiğinde, pratisyen hekim baĢına düĢen nüfus Türkiye
ortalamasıyla benzerlik gösterirken, uzman hekim baĢına düĢen nüfus ülke ortalamasının
çok üzerinde olup bölgede uzman hekim sayısındaki eksikliğe iĢaret etmektedir.
TR33 Bölgesinde kadınlar ve erkekler arasındaki fırsat eĢitsizliği, hem eğitim konusunda
hem de iĢgücüne katılım oranlarında kendisini göstermektedir. Kadınlarda %87 olan
okuryazar oranı erkeklerde %97 seviyesinde olmakla birlikte eğitim düzeyi yükseldikçe bu
fark açılmaktadır. Bölgede kadınların iĢgücüne katılım oranı %23,4 seviyesinde
gerçekleĢirken, erkeklerde bu oran %69,2 düzeyindedir.
TR33 Bölgesi‟nin toplam yüzölçümü 4.206.189 ha olup bunun 1.646.295 hektarı tarım
alanıdır. Bu alanın %28‟i sulanırken %72‟si sulanmayan tarım alanı niteliğindedir. Tarımdaki
sulama çoğunlukla geleneksel sulama yöntemleri ile yapılmaktadır. Tarımsal iĢletmelerde
genel olarak iĢletme ölçekleri küçük olduğundan, tarımsal sermaye etkin
kullanılamamaktadır. 2008 yılı TÜĠK tarımsal üretim değerleri verilerine göre, Türkiye‟nin
bitkisel üretim değerinin %7‟si TR33 Bölgesi‟nde gerçekleĢmektedir. Bu açıdan Bölge, düzey
2 bölgeleri arasındaki sıralamada 4. sırada yer almaktadır. Tarımsal üretimde Bölge
içerisinde önemli bir yere sahip olan Manisa ili, Türkiye‟deki iller içinde 6. sırada yer
almaktadır. Tarım sektöründe gayri safi katma değerde ise TR33 Bölgesi, düzey 2 bölgeleri
arasında 1. sırada yer almaktadır.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 13 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
2009 yılı TÜĠK verilerine göre, canlı hayvan değerleri göz önüne alındığında; TR33 Bölgesi
büyükbaĢ hayvan adedinde Türkiye genelinde %6,5‟lik paya sahip olup düzey 2 bölgeleri
arasında 3. sırada yer almaktadır. Afyonkarahisar ili ise iller bazında 7. sıradadır. TR33
Bölgesi beyaz et üretiminde Türkiye genelinde %11,9‟luk, kırmızı et üretiminde ise %7,5‟lik
paya sahiptir.
2009 yılı itibariyle TR33 Bölgesi‟nde sektörlerin yarattıkları katma değer açısından dağılımı
incelendiğinde, hizmetlerin %47, sanayinin %33, tarımın ise %20‟lik bir paya sahip olduğu
görülmektedir.
TR33 Bölgesi‟nde istihdamın sektörlere göre dağılımında tarım sektörü %39 ile ilk sırada yer
almaktadır. Türkiye genelinde %29 ile en yüksek paya sahip olan hizmetler sektörünün
TR33 Bölgesi içindeki payının %20 seviyesinde kalması hizmetler sektöründeki eksikliği ifade
ederken, ticaretle uğraĢanların oluĢturduğu %15‟lik dilim Türkiye ortalamasının oldukça
altında kalmaktadır. Sanayi sektöründeki istihdam ise %26‟lık oran ile ülke ortalamasıyla
paralel bir durum sergilemektedir.
TR33 Bölgesi için hesaplanan iĢsizlik oranı Türkiye ortalamasının altında bir grafik
çizmektedir. 2008 yılında %8,3 düzeyinde olan iĢsizlik oranı, tüm dünyayı etkisi altına alan
ekonomik krizin bölgedeki yansıması sonucu 2009‟da %11 seviyesine yükselmiĢtir. Bu oran,
Türkiye genelindeki iĢsizlik oranı olan %14 seviyesinin oldukça altındadır.
2008 yılında TR33 Bölgesinde kiĢi baĢına düĢen ihracat 511$, ithalat ise 361$ olarak
hesaplanmıĢtır. Bu rakamlar Türkiye ortalamasının çok altında gerçekleĢmiĢ olup, bölgedeki
ihracat ve ithalat potansiyelinin etkin Ģekilde kullanılamadığı sonucunu ortaya koymaktadır.
TÜĠK Bölgesel Gayri Safi Katma Değer (GSKD) verilerine göre, 2006 yılında TR33 Bölgesi
sanayi üretimi, 23.9 milyar TL değerindeki katma değer ile düzey 2 bölgeleri arasında 6.
sıradadır. TR33 Bölgesi dahilindeki toplam gayri safi katma değerin %32.8‟ini yine sanayi
sektörü oluĢturmaktadır. 2007 yılı verilerine göre, Bölge‟deki imalat sanayi giriĢimlerinden
%17,44‟ünü “metal ürünleri imalatı” sektöründe faaliyet gösteren giriĢimler oluĢtururken,
bunu %15,79‟luk oranı ile “ağaç ve ağaç ürünleri imalatı” sektörü ve %11‟lik oranlarıyla
“giyim” ve “gıda ürünleri” sektörleri takip etmektedir. Son olarak %9,5‟lik payla “tekstil” ve
%9‟luk payla “metalik olmayan mineral ürünler” imalatlarının giriĢim sayıları bakımından
bölgede yoğunluk oluĢturdukları gözlemlenmektedir.
Ġmalat sanayi sektörlerin ciroları incelendiğinde ise, gıda sektörünün 2.639.484.627 TL ciro
ile 1. sırada, makine, elektrikli makine ve cihazlar sektörünün 2.516.772.206 TL ciro ile 2.
sırada, metalik olmayan mineral ürünler sektörü ise 1.556.372.662 TL‟lik ciro ile 3. sırada
yer aldığı tespit edilmiĢtir. TR33 Bölgesi‟nde 22 adet OSB bulunmakla birlikte bunlardan 10
tanesi aktif haldedir. Söz konusu faal OSB‟lerden 2‟si Afyonkarahisar, 2‟si Kütahya, 4‟ü
Manisa, 2‟si UĢak illerinde bulunmaktadır.
Enerji baĢlığı incelendiğinde, Bölge‟nin zengin yer altı kaynaklarının bu kapsamda önemli bir
potansiyel arz ettiği söylenebilir. Bölge‟nin zengin linyit rezervleri, hâlihazırda toplam 3
termik santralde değerlendirilmekle birlikte, verimlilik seviyesi yeterli düzeyde değildir.
Bölge‟de ayrıca 3 adet hidroelektrik santral ve 3 adet rüzgar santrali mevcuttur. Manisa ve
Kütahya illerindeki bazı jeotermal kaynaklarının elektrik enerjisi üretimine uygun olduğu
tespit edilmiĢ olup, yine Bölge‟de 4 kent merkezinde jeotermal kaynaklardan konut ısınması
için yararlanılmaktadır.
Bölge ayrıca zengin maden kaynaklarıyla da potansiyel arz etmektedir. Altın, bor, gümüĢ,
manyezit, mermer, titanyum ve uranyum madenleri öne çıkmakta olup; TR33 Bölgesi bu
madenlerden Türkiye rezervlerinin altında %27‟sine, borda %50‟sine, gümüĢte %67‟sine,
manyezitte %10‟una, mermerde %16‟sına, titanyumda %100‟üne, uranyumda ise %37‟sine
sahiptir.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 14 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
TR33 Bölgesi, tarihi ve kültürel zenginliklerin yanı sıra zengin termal ve ekolojik kaynakları
ile turizm açısından önemli değerlere sahiptir. Yüzyıllar boyunca pek çok medeniyete ev
sahipliği yapmıĢ Bölge‟de, çok sayıda antik kent ve tarihi eser yer almakla birlikte eserlere
iliĢkin istenilen düzeyde tanıtım mevcut değildir. Benzer bir sorun, ekolojik değerler için de
geçerlidir. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ilan edilen 15 Kültür ġehri arasında
Kütahya ve Manisa ilerinin yer alması da, bölgenin turizm potansiyelini iĢaret eden bir baĢka
göstergedir.
Termal turizm açısından değerlendirildiğinde ise, tüm Bölge illerinde önemli bir potansiyel
göze çarpmakta olup, illerin tamamında kaplıca ve termal turizm tesisleri yer almaktadır.
Söz konusu tesisler, özellikle Afyonkarahisar ilinde yoğunlaĢmıĢtırlar. ĠnĢa edilecek Zafer
Uluslararası Havalimanıyla birlikte, Bölge‟nin sağlık turizmi açısından da önemli bir rekabet
gücüne sahip olacağı ifade edilebilir.
Hava kirliliği, Bölge genelinde önemli bir sorun olarak ortaya çıkmakta olup, tüm il
merkezleri I. derece kirlilik grubunda yer almaktadırlar. Söz konusu kirlilik oranlarının
özellikle kıĢ aylarında yükselmesi, sorunun evsel ısınmadan kaynaklandığını ortaya koyan
göstergelerden biridir. Bölge‟nin topografya yapısı da hava kirliliğinin ayrı bir sebebi olarak
gösterilebilir.
Bölge‟de su kirliliği oranlarının uzun vadede azaltılmasına yönelik olarak Gediz ve Akarçay
Havzası Koruma Eylem Planları yürürlüğe girmiĢtir. Planlar kapsamda, öncelikli olarak
atıksu arıtma tesislerinin inĢası veya mevcut tesislerin yenilenmesi gerekmektedir.
Bölgedeki mevcut tesislerin iĢletme maliyetlerinin yüksek olması, ayrı bir sorun olarak
ortaya çıkmaktadır.
Bölge‟de orman alanları önemli bir yere sahiptir. TR33 Bölgesi toplam alanının %36‟sını
orman alanları oluĢturmaktadır. Ege Bölgesi‟ndeki toplam orman alanlarının %40‟ı, yine
TR33 Bölgesi‟nde bulunmaktadır. Orman alanlarında son yıllarda bir düĢüĢ gözlemlenmemiĢ
olması olumlu bir yön olarak göze çarpmaktadır.
TR33 Bölgesi, önemli ticari ve sanayi potansiyeline sahip birçok ilin arasında
konumlanmakta olup, gerek Kuzey – Güney, gerekse Doğu – Batı doğrultularında önemli bir
ulaĢım aksı üzerinde yer almaktadır. Bölgede yer alan 988 km‟lik demiryolu ağı ve 1.827
km‟lik devlet yolu ağıyla birlikte, ülkenin en önemli limanlarından Ġzmir Limanı‟nın Bölge‟ye
yaklaĢık 40 km. mesafede yer alması Bölge‟nin lojistik potansiyelini ortaya koymaktadır.
Ayrıca hâlihazır durumda Bölge‟de toplam 965 km‟lik karayolunda bölünmüĢ yol çalıĢmaları
devam etmektedir ve UlaĢtırma Bakanlığı‟nın Stratejik Plan‟ında Bölge‟de Hızlı Tren
projesine yer verilmiĢtir.
Bölge‟de hâlihazır durumda Manisa Ticaret Sanayi Odası öncülüğünde yürütülen Batı
Anadolu Lojistik Organizasyonlar Projesi (BALO) ve TCDD tarafından yürütülen UĢak Lojistik
Köyü projeleri mevcuttur. Son olarak, UĢak, Afyonkarahisar ve Kütahya illerine yönelik
olarak inĢası planlanan Zafer Uluslararası Havalimanı‟nın tamamlanmasıyla birlikte, Bölge
gerek önemli bir lojistik merkezine kavuĢacak, gerekse farklı sektörlerde önemli bir rekabet
gücü avantajına haiz olacaktır.
Bölgenin mevcut durumu ortaya konulduktan sonra, belirlenen vizyon tasvirine ulaĢmak
amacıyla, kalkınma planında yer verilen “kaynak kısıtı” ilkesi göz önünde bulundurularak,
Bölge‟de ekonomik ve sosyal geliĢmenin hangi öncelikler kapsamda gerçekleĢtirilmesi
gerektiği üzerinde çalıĢmalar yürütülmüĢtür. Ekonomik ve sosyal geliĢme eksenleri
“Rekabet Gücünün Arttırılması”, “Kırsal Kalkınmanın Sağlanması”, “BeĢeri GeliĢmenin
Sağlanması” ve “Altyapının GeliĢtirilmesi” olarak Bölge paydaĢlarının görüĢleri çerçevesinde
belirlenmiĢtir.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 15 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
“Rekabet Gücünün Arttırılması” ekseninin, ürün ve hizmetlerin katma değerine en yüksek
katkıyı yapabilecek sektörlere yönlenmesi gerekliliği tespit edilmiĢtir. Bu amaçla, Bölge‟nin
mevcut potansiyeli ve geliĢme trendleri göz önünde bulundurulduğunda, Rekabet Gücünün
Arttırılması ekseni, tarım, turizm ve sanayi sektörleri altında Bölge‟nin ihtiyaçlarına
odaklanmıĢ ve söz konusu sektörlerde rekabet gücünün arttırılmasına yönelik alt eksenler
belirlenmiĢtir.
“Tarımda Rekabet Gücünün Arttırılması” ekseni çerçevesinde, Bölge‟nin bitkisel ve hayvansal
üretimlerinde katma değerin arttırılması amaçlanmıĢ, bu kapsamda ürünlerde verim ve
kalite artıĢı önceliklendirilmiĢtir. Bölge‟nin en önemli sorunlarından tarımsal üretimde
iĢletmeciliğin yeterince geliĢmemiĢ olmasıyla iliĢkili olarak, iĢletmelerin kurumsallaĢması,
büyüklüklerinin ve pazarlama kapasitelerinin arttırılmasına yönelik amaçlar belirlenmiĢtir.
“Sanayide Rekabet Gücünün Arttırılması” ekseni çerçevesinde, bölgedeki imalat sanayi
iĢletmelerinde katma değerin ve kapasitenin arttırılması amaçlanmıĢ, ayrıca iĢletmelerin
kurumsal etkinlik ve iĢbirliği faaliyetlerinin geliĢtirilmesi kapsamındaki hedef ve stratejiler
önceliklendirilmiĢtir. Bölge‟nin genç nüfusu ve yükseköğrenim kapasitesinin rekabet gücüne
daha etkin katkı yapabilmesi amacıyla, iĢletmeler ve üniversiteler arasında iĢbirliğinin
arttırılmasına yönelik kararlar alınmıĢtır. Son olarak, Bölge‟nin en önemli potansiyellerinden
olan zengin yer altı kaynaklarının, gerek enerji üretimi gerekse maden sektörü kapsamında
bölgesel rekabet gücüne yaptığı katkının artması amaçlanmıĢtır.
“Turizmde Rekabet Gücünün Arttırılması” ekseni çerçevesinde, Bölge‟nin tarih, kültür,
termal, sağlık ve ekoturizm gibi turizm türlerine iliĢkin potansiyelinin hayata geçirilmesine
yönelik amaçlara yer verilmiĢ, bu kapsamda tanınırlığın arttırılması ve hizmet kalitesinin
arttırılmasına yönelik hedef ve stratejiler önceliklendirilmiĢtir. Ayrıca, alternatif turizm
türlerinin Bölge‟de çeĢitlendirilmesi hedefi ortaya koyulmuĢtur.
“Kırsal Kalkınmanın Sağlanması” ekseni çerçevesinde, kırsal kalkınmada önemli role sahip
olan ancak etkinliği yeterli düzeyde olmayan örgütlerin iĢlevlerinin arttırılması amaçlanmıĢ,
ayrıca kırsal kesimlerdeki ekonomik faaliyetlerin çeĢitlendirilmesi ve yöresel ürünlerde
markalaĢmanın teĢvikine iliĢkin hedefler belirlenmiĢtir. Son olarak, kırsal kesimde fiziki
yaĢam kalitesinin arttırılması ve eğitim–sağlık hizmetlerine ulaĢımın kolaylaĢtırılması
hedefleri ortaya koyulmuĢtur.
“BeĢeri GeliĢmenin Sağlanması” ve “Altyapının GeliĢtirilmesi” eksenleri çerçevesinde ise,
diğer geliĢme eksenleri kapsamındaki geliĢmeleri desteklemek, ayrıca ulaĢılan amaç ve
hedefleri sürdürülebilir kılmak ilkesiyle eğitimin ihtiyaçlar doğrultusunda yönlendirilmesi,
giriĢimcilik kapasitesinin geliĢtirilmesi, lojistik ve ulaĢım sisteminin geliĢtirilmesi ve atıkların
geri dönüĢümünün sağlanması amaçlarına yer verilmiĢtir. Ek olarak, dezavantajlı grupların
hayata entegrasyonunu sağlamaya ve kentlerde sosyal yaĢam olanaklarını arttırmaya
yönelik hedefler belirlenmiĢtir.
Bölge Planı‟nda yer verilen hedeflere ulaĢmak amacıyla Ajansın mali ve teknik destek
araçları en etkin Ģekilde kullanılacaktır. Kullandırılan kaynakların istihdam ve katma değer
yaratmasına, Bölge‟nin rekabetçi yönlerini geliĢtirmesine yenilikçiliği teĢvik etmesine, kırsal
ve kentsel kalkınma ile beĢeri geliĢmenin sağlanmasına azami katkıda bulunmasına çaba
gösterilecektir. Bölge aktörlerinin planda yer alan politikaların hayata geçirilmesi yönünde
diğer kurumlarca sağlanan desteklerden de faydalanabilmeleri amacıyla gerekli
koordinasyon sağlanacaktır. Planın uygulanma düzeyinin ve sonuçlarının sürekli olarak takip
edilebilmesi için Ajans, Bölge‟de gerekli koordinasyon çalıĢmalarını yapacak, hazırlanan
operasyonel programların uygulamalarını izleyip değerlendirecek, uygulama sırasındaki
sorunları tespit ederek çözümüne yönelik gerekli tedbirleri alacak ve tüm bu çalıĢmaları
dönemsel olarak rapor edecektir.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 16 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
BÖLÜM 2:
TR33 BÖLGESĠNE GENEL BAKIġ
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 17 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
2.1 SOSYAL YAPI
2.1.1 Nüfus Yapısı
TR33 Bölgesi ve illerinin 2000, 2008 ve 2009 yıllarına ait nüfusları Grafik 2.1.1‟de
verilmektedir.
Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2009
Grafik 2.1.1: TR33 Bölgesi Nüfus Bilgileri
Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak illerinden oluĢan TR33 Bölgesinin nüfusu, TÜĠK‟ten
elde edilen 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) verilerine göre 2.940.947
kiĢi olup bu rakam Türkiye toplam nüfusunun (72.561.312) %4‟ünü oluĢturmaktadır.
Bölgenin 2000–2009 yılları arasındaki nüfus yapısı incelendiğinde, nüfus yapısının çok
önemli değiĢiklikler göstermediği; Manisa‟da artan, Afyonkarahisar ve Kütahya‟da azalan,
UĢak‟ta ise neredeyse sabit bir nüfus trendi olduğu tespit edilmiĢtir.
Bölge‟de nüfusu bir milyonun üzerinde olan tek il Manisa‟dır. Afyonkarahisar ve Kütahya,
nüfusu beĢ yüz binin üzerinde, UĢak ise nüfusu iki yüz elli bin ile beĢ yüz bin arasındaki iller
sınıflandırmasında yerini almaktadır.
Kaynak: TÜİK, 2009
Grafik 2.1.2: 2009 Yılı TR33 Bölgesi Nüfusunun Ġller Bazında Dağılımı (%)
Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak TR33 Bölgesi
2000 812.416 656.903 1.260.169 322.313 3.051.801
2008 697.365 565.884 1.316.750 334.111 2.914.110
2009 701.326 571.804 1.331.957 335.860 2.940.947
0
500.000
1.000.000
1.500.000
2.000.000
2.500.000
3.000.000
3.500.000
Manisa
45%
Afyonkarahisar
24%
Kütahya
20%
UĢak
11%
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 18 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Grafik 2.1.2‟de görüldüğü üzere TR33 Bölgesi nüfusunun yarısına yakını (%45) Manisa ilinde
ikamet etmektedir. En az nüfusa sahip il ise %11‟lik oranla UĢak olarak göze çarpmaktadır.
2009 yılı itibarıyla kentleĢme oranı %61,65 ile Türkiye ortalamasının (%75) oldukça altında
kalan TR33 Bölgesi, 26 bölge içinde 16. sırada yer almaktadır. Ancak, geçmiĢ yıllarla
kıyaslandığında Bölge‟nin kentleĢme oranı son on yıl içinde artıĢ göstermiĢtir. 2000 yılı genel
nüfus sayımında TR33 Bölgesi için %52 olarak tespit edilen kentleĢme oranı 2009 yılı
sonunda %62‟ye yükselmiĢtir.
Yine il ve ilçe merkezlerindeki nüfus ile belde ve köylerin nüfusu karĢılaĢtırılarak bir
değerlendirme yapıldığında, kırsal nüfusun kent merkezlerine doğru kaydığı dikkat
çekmektedir. Söz konusu nüfus hareketinin en az olduğu Afyonkarahisar ili de dahil olmak
üzere, tüm Bölge illerinde kentsel nüfusta bir önceki yıla göre artıĢ gözlenmiĢtir.
Kaynak: TÜİK
Grafik 2.1.3: 2000-2009 Yılları Türkiye ve TR33 Bölgesi‟nde ġehir ve Köy Nüfusunun Toplam Nüfusa Oranı (%)
TR33 Bölgesi‟nde 2000 ve 2009 yıllarında bir önceki yıllara göre iller bazında gerçekleĢen
göç hareketleri Tablo 2.1.1‟de gösterilmektedir.
Tablo 2.1.1: 2000 ve 2009 Yıllarına ait Net Göç ve Net Göç Hızları
Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi
20
00
Net Göç (kiĢi) -16.616 -1.064 3.687 -2.058 -
Net Göç Hızı (binde) -22,55 -1,76 3,21 -6,9 -
20
09
Net Göç (kiĢi) -2.033 -2.919 -5.481 -951 -11.384
Net Göç Hızı (binde) -2.89 -5.09 -4.11 -2.83 -3,86
Kaynak: TÜİK, 2009
2000 yılında TR33 Bölgesi illeri içinde en fazla göç veren il olan Afyonkarahisar, 2009 yılına
gelindiğinde nispeten istikrarlı bir nüfusa ulaĢmıĢ ve il dıĢına vermiĢ olduğu 2033 net göçle
Bölge‟nin net göç ortalamasının altında kalmıĢtır.
2000 yılı verilerine göre Bölge illeri arasında en az göç hareketi Kütahya‟da gözlemlenmiĢtir.
2008-2009 dönemindeki göç hareketlerine bakıldığında binde -5,09 net göç hızı ile Kütahya
ili TR33 Bölgesi‟nin en çok göç veren ilidir. 2000 yılı verilerine göre Manisa, göç alan bir il
ilken 2009 yılında göç verir duruma gelmiĢtir. UĢak ilinin nüfus yapısı çevre illerden gelen
göçlerle ĢekillenmiĢ olmasına rağmen ilde 2000–2009 yılları arasında önemli bir göç hareketi
gözlemlenmemiĢtir.
64,9 52,02 45,77 48,54 56,72 56,48
35,1 47,98 54,23 51,46 43,28 43,52
2000
Köy Nüfusunun Toplam Nüfus Ġçindeki Oranı (%)
ġehir Nüfusunun Toplam Nüfus Ġçindeki Oranı (%)
75,53 61,65 51,86 62,74 65,23 66,01
24,47 38,35 48,14 37,26 34,77 33,99
2009
Köy Nüfusunun Toplam Nüfus Ġçindeki Oranı (%)
ġehir Nüfusunun Toplam Nüfus Ġçindeki Oranı (%)
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 19 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
2009 yılı göç verilerine göre TR33 Bölgesi‟nde net göç hızı sıfırın altındadır. 2008-2009 yılları
arasında Bölge‟de en fazla değiĢiklik binde -5,09 seviyesindeki net göç hızıyla Kütahya ilinde
gerçekleĢmiĢtir. Manisa binde -4,11 net göç hızıyla ikinci sırada yer alırken, Afyonkarahisar
ve UĢak‟ta net göç hızı yaklaĢık binde 3 seviyesinde olmuĢtur. 2013 yılına yönelik nüfus
projeksiyonlarına ise Tablo 2.1.2‟de yer verilmiĢtir.
Tablo 2.1.2: 2013 Yılı Nüfus Projeksiyonu
2009 2010 2013
Afyonkarahisar 701.326 699.435 699.222
Kütahya 571.804 556.534 539.844
Manisa 1.331.957 1.342.281 1.379.025
UĢak 335.860 334.720 334.453
TR33 Bölgesi 2.940.947 2.932.970 2.952.544
Kaynak: 2023 yılı için İl ve Bölge düzeylerinde Nüfus Projeksiyonu' , Mehmet Karakaya, TUİK; Doç. Dr. Sinan Türkyılmaz; Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü; 2008
2.1.2 Eğitim
Tablo 2.1.3: 2009-2010 Eğitim-Öğretim Yılı Türkiye ve Bölge Ġlleri Net OkullaĢma Oranları (%)
Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak Türkiye
Okul Öncesi (5 yaĢ) 74,6 89,5 58,4 89,7 57,5
Ġlköğretim 96,72 98,51 98,72 98,63 96,49
Ortaöğretim 61,38 75,13 67,97 75,58 58,52
Mesleki ve Teknik Ortaöğretim 37,87 44,28 37,88 36,07 29,3
Kaynak: 1-) Afyonkarahisar İl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) Kütahya İl Milli Eğitim Müdürlüğü 3-) Manisa İl Milli Eğitim Müdürlüğü 4-) Uşak İl Milli Eğitim Müdürlüğü 5-) Milli Eğitim Bakanlığı 6-) TÜİK
Okul öncesi okullaĢma oranlarına bakıldığında özellikle Kütahya ve UĢak‟ın %90‟lara yakın
seviyelerde olduğu görülebilir. Bunun sebebi Kütahya ve UĢak illerinin zorunlu okul öncesi
eğitim pilot illeri arasında olmalarıdır. Ġlköğretimde ve ortaöğretimde okullaĢma oranları
açısından Bölge illerinin Türkiye ortalamasının üzerinde değerlere sahip olduğu
söylenebilirken ilköğretim ve ortaöğretimde okullaĢma oranları açısından Afyonkarahisar‟ın
Bölge‟nin en düĢük oranlarına sahip olduğu dikkat çekmektedir. Bunun sebebi olarak ise
Afyonkarahisar‟ın diğer Bölge illerine kıyasla daha çok kırsal nüfusa sahip olması
gösterilebilir. Bunun yanında ortaöğretimde okullaĢma oranı açısından Bölge‟de en yüksek
orana sahip UĢak, mesleki ve teknik ortaöğretimde okullaĢma oranı açısından Bölge‟nin en
düĢük oranına sahiptir.
Tablo 2.1.4: 2009-2010 Eğitim-Öğretim Yılı Türkiye ve Bölge illeri Derslik BaĢına ve Öğretmen BaĢına
DüĢen Öğrenci Sayıları (%)
Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak Türkiye
Derslik BaĢına
DüĢen Öğrenci Sayısı
Ġlköğretim 22 21 25 22 32
Genel Ortaöğretim 22 20 25 25 32
Mesleki ve Teknik Ortaöğretim
29 28 32 32 36
Öğretmen BaĢına DüĢen Öğrenci Sayısı
Ġlköğretim 18 16 19 17 22
Genel Ortaöğretim 15 14 15 16 18
Mesleki ve Teknik Ortaöğretim
17 15 17 17 17
Kaynak: TÜİK
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 20 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Bölge illerinde derslik baĢına düĢen öğrenci sayıları Türkiye ortalamasının altında iken
mesleki ve teknik ortaöğretimde derslik baĢına düĢen öğrenci sayıları, ilköğretim ve genel
ortaöğretimde derslik baĢına düĢen öğrenci sayılarına kıyasla yüksektir. Bunun sebebi,
Bölge‟de mesleki ve teknik eğitimde okuyan öğrenci sayısının, genel ortaöğretimde okuyan
öğrenci sayısından fazla olmasıdır.
Öğretmen baĢına düĢen öğrenci sayılarına bakıldığında Bölge illerinin ilköğretimde Türkiye
ortalamasından iyi bir durumda olduğu, bunun yanında genel ortaöğretim ve mesleki
ortaöğretimde Türkiye ortalamasıyla aynı seviyelerdedir.
Tablo 2.1.5: 2009-2010 Eğitim-Öğretim Yılında Bölge Ġllerinde Meslek Liselerinde Okuyan Öğrencilerin
Oranı ve En Çok Öğrencisi Olan Meslek Lisesi Alanı
Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi
Meslek Liselerinde Okuyan Öğrencilerin
Oranı (%)
61,93 58,50 56,26 48,17 57,02
En Çok Öğrencisi Olan Meslek Lisesi
Alanı
BiliĢim Teknolojileri
(%13,7)
Ġmam Hatip
(%16,1)
Elektrik Elektronik
(%16)
Muhasebe finansman
(%15,4)
Elektrik Elektronik
(%14,3)
Kaynak: 1-) Afyonkarahisar İl Milli Eğitim Müdürlüğü 2-) Kütahya İl Milli Eğitim Müdürlüğü 3-) Manisa İl Milli Eğitim Müdürlüğü 4-) Uşak İl Milli Eğitim Müdürlüğü
Meslek liselerinde okuyan öğrencilerin ortaöğretim öğrencileri içindeki oranına bakıldığında
en yüksek oranın Afyonkarahisar‟da görülmektedir. Afyonkarahisar‟ı sırasıyla Kütahya,
Manisa ve UĢak izlemektedir. UĢak‟ta ortaöğretim öğrencilerinin yarısından fazlasının genel
liselerde okuduğu görülmektedir.
Meslek lisesi alanlarında okuyan öğrencilerin dağılımına bakıldığında Afyonkarahisar‟da
BiliĢim Teknolojileri, Kütahya‟da Ġmam Hatip, Manisa‟da Elektrik Elektronik ve UĢak‟ta
Muhasebe Finansman öğrencilerinin yoğunlukta olduğu görülebilir.
2.1.3 Sağlık
Bebek ölüm hızı açısından değerlendirildiğinde Bölge‟nin Türkiye ortalamasına kıyasla iyi bir
durumda olduğu söylenebilirken Manisa, bebek ölüm hızının en düĢük olduğu il olarak göze
çarpmaktadır. Hasta yatağı baĢına nüfus açısından Bölge ortalaması, Türkiye ortalamasının
biraz üzerinde seyretmektedir. Fakat Manisa‟da hasta yatağı baĢına düĢen nüfus Bölge‟nin
diğer illerine kıyasla daha yüksektir.
Tablo 2.1.6: 2009 Yılı Temel Sağlık Göstergeleri
Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Türkiye
Bebek Ölüm Hızı (binde)
13,23 13,08 10,79 13,1 12,55 17
Hasta Yatağı BaĢına DüĢen Nüfus
369 355 419 365 386 380
Uzman Hekim BaĢına DüĢen Nüfus
2.845 1.899 2.628 2.695 2.517 1.255
Pratisyen Hekim
BaĢına DüĢen Nüfus
2.031 1.848 2.008 1.969 1.964 2.000
Acil Yardım Ġstasyonu BaĢına DüĢen Nüfus
29.222 33.636 83.247 41.983 45.245 54.677
*Türkiye için 2008 yılı verileri kullanılmıştır.
Kaynak: 1-) Afyonkarahisar İl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya İl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa İl Sağlık Müdürlüğü 4-) Uşak İl Sağlık Müdürlüğü 5-) T. C. Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2008
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 21 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Pratisyen hekim baĢına düĢen nüfus açısından TR33 Bölgesi Türkiye ortalamasıyla benzerlik
gösterirken, uzman hekim baĢına düĢen nüfus açısından Türkiye ortalamasının oldukça
üzerinde seyretmektedir.
Acil yardım istasyonu baĢına düĢen nüfus sayısı açısından TR33 Bölgesi, Türkiye
ortalamasının altındayken, Manisa‟da bu sayı Türkiye ortalamasının çok üzerine çıkmaktadır.
2.1.4 Dezavantajlı Gruplar
Yoksulluk ve sosyal dıĢlanma riski taĢıyan grupları kapsayan dezavantajlı gruplar, temel
eğitim ve sağlık hizmetlerinden faydalanma açısından ciddi sıkıntılar yaĢamaktadırlar. Tablo
2.1.7‟de gösterildiği üzere kadınlarda okuryazar oranı Bölge illerinde yaklaĢık %87 iken
erkeklerde bu oran yaklaĢık %97 seviyesindedir. Aynı dengesizlik lise ve dengi okul mezunu
ile yüksekokul veya fakülte mezunlarında da görülmektedir.
Tablo 2.1.7: 2009 Yılı Cinsiyet Bazında Okuryazar ve Okul Mezunu Oranları (%)
Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak Türkiye
Okuryazar oranı Erkek 97,61 96,73 96,85 97,09 97,03
Kadın 87,38 87,58 87,78 86,51 87,88
Lise ve dengi okul mezunu oranı
Erkek 20,83 23,98 18,31 20,39 23,99
Kadın 12,24 12,17 13,17 14,58 17,21
Yüksekokul veya fakülte mezunu oranı
Erkek 7,8 8,6 7,8 9 10,2
Kadın 4,4 4,5 5 5,7 7
Kaynak: TÜİK
Kadınlar ve erkekler arasındaki dengesizlik iĢgücüne katılım oranlarında da kendisini
göstermektedir. TÜĠK verilerine göre 2009 yılında TR33 Bölgesi‟nde kadınların iĢgücüne
katılım oranı %23,4 seviyesinde gerçekleĢirken, erkeklerde bu oran %69,2 seviyesinde
gerçekleĢmiĢtir. Benzer Ģekilde 2008 yılında TR33 Bölgesi‟nde tarım dıĢı istihdam oranı
kadınlarda %35 seviyesinde iken, erkeklerde bu oran %70,3 seviyesinde gerçekleĢmiĢtir.
Tablo 2.1.8: 2009 yılı 15 YaĢ Altı Kadınlarda Doğum Oranı ve Sağlık Personeli Yardımı Olmadan
Yapılan Doğum Oranı (%)
Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak Türkiye
15 yaĢ altı kadınlarda doğum
oranı 0,04 0,06 0,02 0 0,02
Sağlık personeli yardımı olmadan yapılan doğum oranı
0,63 0,52 0,85 0,24 -
Kaynak: 1-) Afyonkarahisar İl Sağlık Müdürlüğü 2-) Kütahya İl Sağlık Müdürlüğü 3-) Manisa İl Sağlık Müdürlüğü 4-) Uşak İl Sağlık Müdürlüğü 5-) T. C. Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2008
Tablo 2.1.8‟den görülebileceği gibi kırsal nüfusun göreceli olarak yüksek olduğu Bölge
illerinde 15 yaĢ altı kadınlarda doğum oranı yüksek seviyelerde seyretmektedir. Bunun
yanında Bölge illeri içerisinde en yüksek ĢehirleĢme oranına sahip UĢak‟ta 2009 yılında 15
yaĢ altı kadınlarda doğum gerçekleĢmemiĢtir. Benzer Ģekilde sağlık personeli yardımı
olmadan yapılan doğumlar açısından UĢak, Bölge‟de en düĢük orana sahip ildir.
Grafik 2.1.4‟e bakıldığında kırsalda yaĢayan kadınlarda okuma yazma bilmeyenlerin oranı,
Ģehirlerde yaĢayan kadınlara kıyasla çok daha yüksektir. Bunun yanında kırsalda yaĢayan
kadınlarda ilköğretim seviyesinin üzerindeki eğitim seviyelerinde okul mezunu oranı,
Ģehirlerde yaĢayanlara kıyasla çok daha düĢüktür. Benzer durum kırsalda yaĢayan erkekler
için de geçerlidir.
Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu (TÜBĠTAK) tarafından 2002 yılında yapılan
Türkiye özürlüler araĢtırmasında özürlülerin durumu “sosyal felaket” kavramıyla ifade
edilmektedir (TÜBĠTAK, Türkiye Özürlüler AraĢtırması). Bu çalıĢmaya göre, özürlülerin
eğitim durumu çok düĢük olup fakirlik bu grup içerisinde çok yaygındır. Aynı araĢtırmaya
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 22 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
göre Ege Bölgesinde okuma yazma bilmeyen özürlü oranı %33 seviyelerinde iken,
Türkiye‟de bu oran %36 civarında gerçekleĢmiĢtir.
Kaynak: TÜİK
Grafik 2.1.4: 2009 Yılı TR33 Bölgesinde Kadınların Eğitim Durumu (Kent/Kır) (%)
ĠĢgücüne katılım ve istihdam oranı açısından değerlendirildiğinde, 2002 yılı itibariyle
özürlüler arasında iĢgücüne katılım oranı Türkiye için %21 düzeyindeyken, Ege Bölgesi‟nde
bu oran %24 civarında gerçekleĢmiĢtir. Benzer Ģekilde Bölge illeri ĠġKUR müdürlüklerinin
2009 yılı verilerine göre Afyonkarahisar‟da ĠġKUR‟a kayıtlı engellilerin %20,3‟ü, Kütahya‟da
%22‟si ve UĢak‟ta %14‟ü bir iĢe yerleĢmiĢtir.
Kaynak: TÜİK
Grafik 2.1.5: 2009 Yılı TR33 Bölgesinde Erkeklerin Eğitim Durumu (Kent/Kır)(%)
8,15
15,86
33,29
9,41
2,80
13,96
5,56
16,03 17,69
40,75
11,09
0,95 3,40 0,68 0
10
20
30
40
50
60
70
80
OkumaYazma
Bilmeyen
OkumaYazma Bilen
Fakat Bir OkulBitirmeyen
ĠlkokulMezunu
ĠlköğretimMezunu
Ortaokul veyaDengi Okul
Mezunu
Lise veyaDengi Okul
Mezunu
Yüksekokulveya Fakülte
Mezunu
Ġl/Ġlçe Kadın Oranı
Belde/Köy Kadın Oranı
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 23 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
2.2. EKONOMĠ VE TĠCARET
2.2.1 Üretim
Türkiye‟deki tarım, sanayi ve hizmet sektörleri ile gayrisafi katma değerden aldıkları paylar
ve sıralamadaki yerleri Tablo 2.2.1‟de yer almaktadır. Ege Bölgesi‟nde yer alan düzey 2
bölgelerinin, 2006 yılında ürettikleri gayri safi katma değerler (GSKD) incelendiğinde, TR33
Bölgesi‟nin Türkiye toplam gayri safi katma değerinin, tarımda % 7,5, sanayide %4,2,
hizmetlerde ise %2,7‟sini ürettiği görülmektedir. Bu oranlar, diğer bölge oranları ile
karĢılaĢtırıldığında, tarımın diğer faaliyet kollarına göre TR33 Bölgesi içerisinde ağırlığını
koruduğuna, buna karĢın hizmetler sektörünün yeterince ağırlık kazanamadığına iĢaret
etmektedir. TR33 Bölgesi‟nin Türkiye toplam gayri safi katma değerinin %3,6‟sını üreterek
26 Düzey 2 Bölgesi içerisinde 9. sırada yer aldığı gözlemlenmektedir.
Tablo 2.2.1: 2006 Yılı Ġtibariyle Ege Bölgesi‟nde Bulunan Düzey 2 Bölgeleri Gayri Safi Katma
Değerlerinin Ġktisadi Faaliyet Kollarına Dağılımı
Sektörler TR33 Bölgesi /
Türkiye (%)
TR32 Bölgesi /
Türkiye (%)
TR31 Bölgesi /
Türkiye (%)
Tarım 7,5 7,1 3,9
Sanayi 4,2 3,3 6,8
Hizmetler 2,7 3,5 7,0
Gayrisafi Katma Değer
3,6 3,8 6,6
Sıra 9 8 4
Kaynak: TÜİK, Bölgesel Gayrisafi Katma Değer
Söz konusu faaliyet kollarının TR33 Bölgesi içerisindeki paylarına bakıldığında ise hizmetlerin
%47, sanayinin %33, tarımın ise %20‟lik bir paya sahip olduğu görülmektedir.
Kaynak: TÜİK, Bölgesel Göstergeler TR33 2009
Grafik 2.2.1: 2009 Yılı Ġtibarıyla TR33 Bölgesi‟nde Sektörlerin Yarattıkları Katma Değer Açısından Dağılımı (%)
KiĢi baĢına düĢen gayri safi katma değer verileri Tablo 2.2.2‟de sunulmuĢtur. Türkiye‟nin kiĢi
baĢına düĢen gayri safi katma değeri 2006 yılı için 6.684 USD olarak hesaplanmıĢtır. Türkiye
ortalaması ile karĢılaĢtırıldığında Ege Bölgesi`ndeki Düzey 2 bölgelerinden TR31 Bölgesi`ne
ve TR32 Bölgesi`ne ait kiĢi baĢına düĢen gayri safi katma değerlerinin Türkiye
ortalamalarının üzerinde, TR33 Bölgesi`ne ait gayri safi katma değerin ise 5.586 USD ile
Türkiye ortalamasının altında gerçekleĢtiği görülmektedir. KiĢi baĢına düĢen gayri safi katma
20%
33%
47%
Tarım
Sanayi
Hizmetler
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 24 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
değer sıralamaları açısından, TR33 Bölgesi 26 Düzey 2 Bölgesi arasında 11. sırada yer
almaktadır.
Tablo 2.2.2: 2006 Yılı Ġtibariyle Ege Bölgesi‟nde Bulunan Düzey 2 Bölgelerinin KiĢi BaĢına Gayri Safi
Katma Değerleri
TR33 Bölgesi TR32 Bölgesi TR31 Bölgesi Türkiye
KiĢi BaĢı GSKD (USD) 5.586 6.850 8.398 6.684
Türkiye‟deki Sırası 11 9 6 -
Kaynak: TÜİK, Bölgesel Göstergeler TR33 2009, sayfa 15
2.2.2 Ġstihdam
2009 yılı verilerine göre Türkiye istihdamının %29‟u hizmetlerde, %25‟i sanayide, bir diğer
%25‟i ticarette ve son olarak %21‟lik kesim ise tarımda gerçekleĢmiĢtir. Grafik 2.2.2‟de
TR33 Bölgesi istihdamının iktisadi faaliyet kollarına dağılımı sunulmuĢtur. TR33 Bölgesi‟nde
tarım sektörü %39‟luk oran ile toplam istihdam içinde ilk sırada yer almakta ve Türkiye
ortalamasının oldukça üzerinde bir düzeyde gerçekleĢmektedir. Türkiye genelinde %29 ile
en yüksek paya sahip olan hizmetler sektörünün TR33 Bölgesi içindeki payının %20
seviyesinde kaldığı görülmektedir. Sanayi istihdamı %26‟lık oran ile Türkiye oranına paralel
bir durum sergilemektedir. TR33 Bölgesi‟nde ticaretle uğraĢanların oluĢturduğu %15‟lik dilim
Türkiye ortalamasının oldukça altındadır. TUĠK verilerine göre, söz konusu faaliyet kollarında
toplam 874.000 kiĢi çalıĢmaktadır.
Kaynak: TÜİK, 2009
Grafik 2.2.2: 2009 Yılı Ġtibarıyla TR33 Bölgesi‟nde Ġstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı (%)
TR33 Bölgesi‟ndeki iĢsizlik oranı 2008 yılında %8,3 iken yaĢanan ekonomik kriz sonucunda
bu oran 2009‟da %11‟e yükselmiĢtir. Bununla birlikte TR33 Bölgesi iĢsizlik oranı Türkiye
ortalamasının altında bir grafik çizmektedir. 2009 yılında Türkiye genelinde iĢsizlik %14
seviyesinde gerçekleĢmiĢtir.
39%
26%
15%
20% Tarım
Sanayi
Ticaret
Hizmet
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 25 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
*İnşaat sektörü, sanayi sektörü içinde değerlendirilmiştir.
Kaynak: TÜİK, 2009
Grafik 2.2.3: 2009 Yılı Ġtibarıyla TR33 Bölgesi‟nde Ġstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı (KiĢi)*
2.2.3 DıĢ Ticaret
TR33 Bölgesi‟ni oluĢturan illere ait 2008 yılı kiĢi baĢına ihracat ve ithalat rakamları 2008
dönemi için, Ege Bölgesi ve bu bölgede yer alan düzey 2 bölgeleri ile karĢılaĢtırmalı olarak
Tablo 2.2.3‟te verilmektedir.
Tablo 2.2.3: 2008 Yılı Ġtibariyle Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi Ġllerinde KiĢi
BaĢına DüĢen Ġhracat ve Ġthalat (USD)
KiĢi BaĢına DüĢen Ġhracat (USD) KiĢi BaĢına DüĢen Ġthalat (USD)
Afyonkarahisar 341 49
Kütahya 202 161
Manisa 774 641
UĢak 349 241
TR33 Bölgesi 511 361
TR32 Bölgesi 1.114 712
TR31 Bölgesi 2.061 2.190
Ege Bölgesi 1.310 1.201
Türkiye 1.846 2.824
Kaynak: TÜİK
TR33 Bölgesi‟nde yer alan iller bazında kiĢi baĢına ihracat rakamları incelendiğinde en
yüksek değere Manisa‟nın, en düĢük değere ise Kütahya‟nın sahip olduğu görülmektedir.
TR33 Bölgesi‟nde yer alan iller bazında kiĢi baĢına ithalat rakamları incelendiğinde ise en
yüksek değere Manisa‟nın, en düĢük değere Afyonkarahisar‟ın sahip olduğu görülmektedir.
TR33 Bölgesi‟nin 511 dolar kiĢi baĢı ihracat ve 361 dolar kiĢi baĢı ithalat düzeyi ile Ege
Bölgesi‟nde yer alan diğer Düzey 2 Bölgeleri‟nin oldukça gerisinde kaldığı görülmektedir.
TR33 Bölgesi ve Ege Bölgesi‟ni oluĢturan diğer düzey 2 bölgelerine ait 2008 yılı ihracat
rakamları ekonomik faaliyetler bazında Tablo 2.2.4‟te verilmektedir. Bölge illerinin toplam
ihracat rakamlarına bakıldığında en düĢükten en yükseğe sırasıyla Kütahya, UĢak,
Afyonkarahisar ve Manisa illeri Ģeklindedir. 2008 yılında TR33 Bölgesi‟nin toplam ihracatı,
Türkiye ihracatının %1,13‟ünü teĢkil etmiĢtir.
342.000
227.000 129.000
175.000
874.000
Tarım Sanayi Ticaret Hizmet Toplam
ÇalıĢan Sayısı
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 26 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Tablo 2.2.4: 2008 Yılı Ġtibariyle Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi Ġllerinde
Ekonomik Faaliyetlere Göre Ġhracat Değerleri (1.000 USD)
Tarım
ve
Orm
an
cıl
ık
Balı
kçıl
ık
Mad
en
cil
ik v
e
TaĢo
cakçıl
ığı
Ġm
ala
t
To
pta
n v
e
Peraken
de
Tic
aret
Ele
ktr
ik-S
u-
Gaz v
e D
iğer
To
pla
m
Afyonkarahisar 33.024 0 13.995 190.820 0 0 237.839
Kütahya 13 0 1.522 112.838 0 0 114.373
Manisa 45.083 0 1.826 963.338 8.444 0 1.018.691
UĢak 950 0 554 108.576 6.680 0 116.760
TR33 Bölgesi 79.070 0 17.897 1.375.572 15.124 0 1.487.663
TR32 Bölgesi 99.202 75.791 117.901 2.681.731 4.799 0 2.979.424
TR31 Bölgesi 648.093 25.302 113.356 6.961.438 75.122 9 7.823.320
Ege Bölgesi 826.365 101.093 249.154 11.018.741 95.045 14 12.290.407
Türkiye 3.936.711 240.330 2.155.150 125.187.659 430.465 76.881 132.027.196
Kaynak: TÜİK
Ege Bölgesi‟ni oluĢturan Düzey 2 bölgeleri ile TR33 Bölgesi illerine ait 2008 yılı ithalat
rakamları ekonomik faaliyetler bazında Tablo 2.2.5‟te verilmektedir. Bölge illerinin toplam
ithalat rakamlarına bakıldığında en düĢükten en yükseğe sırasıyla Afyonkarahisar, UĢak,
Kütahya ve Manisa illeri Ģeklindedir. 2008 yılı TR33 Bölgesi‟nin toplam ithalatı Türkiye
ithalatının %0,5‟ini oluĢturmuĢtur.
Tablo 2.2.5: 2008 Yılı Ġtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi Ġllerinde
Ekonomik Faaliyetlere Göre Ġthalat Değerleri (1.000 USD)
Tarım
ve
Orm
an
cıl
ık
Balı
kçıl
ık
Mad
en
cil
ik v
e
TaĢo
cakçıl
ığı
Ġm
ala
t
To
pta
n v
e
Peraken
de
Tic
aret
Ele
ktr
ik-S
u-
Gaz v
e D
iğer
To
pla
m
Afyonkarahisar 6.685 0 178 27.460 47 0 34.370
Kütahya 1.003 0 22.588 67.488 7 0 91.086
Manisa 70.169 0 2.576 766.726 5.171 0 844.642
UĢak 6.369 0 691 71.577 2.031 0 80.668
TR33 Bölgesi 84.226 0 26.033 933.250 7.257 0 1.050.766
TR32 Bölgesi 142.364 830 4.679 1.720.336 35.956 99 1.904.264
TR31 Bölgesi 455.180 2.107 72.128 6.755.981 1.015.466 12.317 8.313.179
Ege Bölgesi 681.769 2.936 102.840 9.409.567 1.058.678 12.419 11.268.209
Türkiye 6.391.914 41.125 35.649.704 150.252.335 9.578.987 49.509 201.963.574
Kaynak: TÜİK
2.2.4 Yatırım
2009 yılı verilerine göre, Türkiye`de yer alan toplam 23.380 yabancı sermayeli iĢletmenin
3.325 tanesi Ege Bölgesi‟nde bulunmaktadır. Buna göre, Ege Bölgesi‟nde faaliyette bulunan
yabancı sermayeli iĢletmeler Türkiye`de faaliyet gösteren yabancı sermayeli iĢletmelerin
%14`ünü oluĢturmaktadır. TR33 Bölgesi‟nde faaliyet gösteren yabancı sermayeli
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 27 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
iĢletmelerin sayısı Tablo 2.2.6‟da sunulmaktadır. Buna göre, yabancı sermayeli iĢletme
sayısı açısından TR33 Bölgesi, Ege Bölgesi`nin %4`ünü, Türkiye`nin %0,6`sını
oluĢturmaktadır.
Tablo 2.2.6: 2009 Yılı Ġtibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi‟nde Faaliyet Gösteren Yabancı
Sermayeli ĠĢletme Sayısı
Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi
Ege Bölgesi
Türkiye
Yabancı Sermayeli ĠĢletme Sayısı
35 21 65 10 131 3.325 23.380
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, 31.12.2009 Tarihi İtibarıyla Türkiye`de Faaliyette Bulunan Yabancı Sermayeli Firmalar
Uluslararası Doğrudan Yatırım (UDY) giriĢlerine bakıldığında ise, 2008 döneminde Ege
Bölgesi UDY giriĢlerinin Türkiye toplamının %2`sini oluĢturduğu görülmektedir. Ege
Bölgesi`nde yer alan iller kapsamında Ġzmir %1,54`lük payla 2008 döneminde en fazla UDY
çeken il olmuĢtur. Ġzmir`i sırasıyla Denizli, Muğla, UĢak, Aydın, Kütahya ve Manisa illeri
takip etmektedir. TR33 Bölgesi açısından bakıldığında Afyonkarahisar dıĢında diğer 3 ilde
2008 yılında UDY giriĢi olduğu görülmektedir. Bu iller içerisinde UDY giriĢlerinde UĢak
%0,08‟lik payla ilk sırada yer almakta olup, Ege Bölgesi içinde 4. sıraya sahiptir.
Tablo 2.2.7: 2008 Dönemi Ege Bölgesi Ġllerine Gelen UDY GiriĢleri (Milyon USD)
Ġzmir Denizli Muğla UĢak Aydın Kütahya Manisa Ege
Bölgesi* Türkiye
UDY (Milyon USD)
226,3 22,0 18,7 11,4 4,2 3,5 3,0 289,1 14.707,0
**
Oran (%) 1,54 0,15 0,13 0,08 0,03 0,02 0,02 2,00 100,00
*Tablo verilerinden türetilmiĢtir. **Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB)‟nin yeniden yatırımda kullanılan kazançlar için yaptığı tahmin hariç tutulmuĢtur. Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, Yabancı Sermaye Genel Müd., UDY 2008 Yılı Raporu, Haziran 2009, sayfa 23
2004-2008 yılları arasında uluslararası sermayeli Ģirketlerin teĢvik belgeli yatırım
projelerinin il bazında dağılımlarına bakıldığında TR33 Bölgesi‟nden sadece Manisa ilinin yer
aldığı ve Türkiye genelinde Ġzmir`den sonra 8. Sırada olduğu görülmektedir. Manisa ili
2004-2008 döneminde uluslararası sermayeli Ģirketlerin teĢvik belgeli 50 adet yatırım
projesine ve toplam 651,5 milyon USD‟lik yatırım tutarına ev sahipliği yapmıĢtır. 2008
dönemi içerisinde Manisa‟da uluslararası sermayeli Ģirketlerin 30,1 milyon USD tutarında
teĢvik belgeli 6 yatırım projesi gerçekleĢmiĢtir.
2009 yılında verilen yatırım teĢvik belgelerinin TR33 Bölgesi illerine ve Ege Bölgesi Düzey 2
bölgelerine göre dağılımı Tablo 2.2.8‟de verilmektedir.
TR33 Bölgesi illerine 2009 yılında verilen 137 yatırım teĢvik belgesinin iller itibarıyla sabit
yatırımlarına bakıldığında, en fazla yatırım miktarından en aza doğru sıralamanın Manisa,
Kütahya, Afyonkarahisar ve UĢak Ģeklinde olduğu görülmektedir. Belge sayısı açısından ise
en fazla yatırım teĢvik belgesi alan il Manisa, en az yatırım teĢvik belgesi alan iller Kütahya
ve UĢak illeridir. Ġstihdam edilen kiĢi baĢına düĢen sabit yatırım miktarları açısından, Manisa
410 TL ile en yüksek, UĢak 136 TL ile en düĢük yatırım tutarlarının gerçekleĢtiği illerdir. Ege
Bölgesi düzey 2 bölgeleri itibarıyla istihdam edilen kiĢi baĢına düĢen sabit yatırım miktarı
açısından sıralama yapılırsa, TR33 Bölgesi ilk sırada yer almakta ve genel toplama kıyasla
istihdam edilen kiĢi baĢına daha fazla yatırım miktarı sağlamıĢ olmaktadır.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 28 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Tablo 2.2.8: 2009 Yılında Türkiye, Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgeleri ve TR33 Bölgesi Ġllerinde Verilen
Yatırım TeĢvik Belgeleri Hakkında Bilgiler
Belge Sayısı
(Adet)
Sabit Yatırım
(1.000 TL)
Ġstihdam
(KiĢi)
Ġstihdam Edilen KiĢi BaĢına
DüĢen Sabit Yatırım Tutarı (1.000 TL)*
Afyonkarahisar 43 155.433 789 197
Kütahya 18 230.491 1.048 220
Manisa 58 926.924 2.263 410
UĢak 18 51.080 376 136
TR33 Bölgesi 137 1.363.928 4.476 305
TR32 Bölgesi 116 565.257 2.813 201
TR31 Bölgesi 113 525.264 3.159 166
Ege Bölgesi 366 2.454.449 10.448 235
Türkiye 2.492 19.878.018 80.135 248
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, http://www.hazine.gov.tr/
2.2.5 Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli
Uluslararası Rekabet AraĢtırmaları Kurumu (URAK)‟ın hazırladığı 2008-2009 dönemi
Ġllerarası Rekabetçilik Endeksi araĢtırmasında, 81 il ve bu illerin oluĢturduğu düzey 2
bölgelerine iliĢkin endeks değerleri; beĢeri sermaye ve yaĢam kalitesi, markalaĢma becerisi
ve yenilikçilik, ticaret becerisi ve üretim potansiyeli, eriĢilebilirlik olmak üzere 4 ana
değiĢken üzerine kurulmuĢtur. Söz konusu değiĢkenlerden ticaret becerisi ve üretim
potansiyeli alt değiĢkeni ile genel endeks sıralaması Ege Bölgesi‟nde bulunan iller itibariyle
Tablo 2.2.9‟da verilmektedir.
Buna göre, Ege Bölgesi illeri kendi içerisinde değerlendirildiğinde, TR33 Bölgesi‟nde yer alan
Manisa ili ticaret becerisi ve üretim potansiyeli endeks sıralamasında Denizli‟den sonra 3.
sırada yer almaktadır. Ancak, genel endeks sıralamaları incelendiğinde, TR33 Bölgesi‟ndeki
illerin Ege Bölgesi‟nde yer alan diğer düzey 2 bölgelerinin illerine kıyasla daha gerilerde yer
aldığı görülmektedir.
Tablo 2.2.9: Ege Bölgesi Ġllerinin Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeksine ve Genel Endekse
Göre Sıraları
Afy
on
karah
isar
Kü
tah
ya
Man
isa
UĢak
Ayd
ın
Den
izli
Mu
ğla
Ġzm
ir
Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Endeks Sırası
50 61 22 48 43 17 32 2
Genel Endeks Sırası 47 57 31 33 17 15 21 3
Kaynak: URAK, İllerarası Rekabetçilik Endeksi 2008-2009, Deloitte
Bölge içerisinde yer alan diğer illere göre sanayi bakımından daha geliĢmiĢ konumda
bulunan Manisa, Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli Alt Endeksi verilerinde 22. sırada olup
bu alanda rekabet gücü en yüksek olan il konumundadır. MarkalaĢma Becerisi ve Yenilikçilik
Alt Endeksi‟nde ise Manisa ve Kütahya illeri ön plana çıkmaktadır. Bu alt endeks verilerine
göre, Manisa 15. ve Kütahya 18. sırada yer alarak TR33 Bölgesi‟nin MarkalaĢma Becerisi en
geliĢmiĢ illeri olmuĢlardır.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 29 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
2.3. TARIM
2.3.1 Tarım Alanlarının Dağılımı
TR33 Bölgesi‟nin toplam yüzölçümü 4.206.189 hektar olup bunun 1.646.295 hektarı tarım
alanıdır. 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, tarım alanlarının toplam alan içerisindeki oranı
Türkiye‟de %31 ve Ege Bölgesi‟nde %32 iken TR33 Bölgesi‟nde toplam arazinin %39,1‟inin
tarım arazisi olarak kullanılması TR33 Bölgesi‟nde arazinin tarıma elveriĢli olduğunu
göstermektedir.
Kaynak: İl Tarım Müdürlükleri, 2009
Grafik 2.3.1: TR33 Bölgesi Genel Arazi Dağılımı (%)
2009 yılı TÜĠK tarım alanları verilerine göre, Türkiye topraklarının yaklaĢık %31‟i (24,3
milyon ha) tarım yapılabilir özelliktedir. Tarım alanlarının nadas alanları hariç %67,3‟ü (16,4
milyon ha) tarla ziraatına ayrılmıĢtır. TR33 Bölgesi‟nde tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin
alanı incelendiğinde kullanılmayan tarım arazileri ile birlikte toplam tarım alanları içerisinde
%84 pay ile Türkiye genelindeki %85‟lik ortalamayı yakaladığı görülmektedir.
Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak illerinin oranı %90‟ın üzerinde iken Manisa yaklaĢık %59
ile son sıradadır. Bu durumun sebebi olarak Manisa ilinde diğer illere nazaran sebze ve
meyve bahçelerinin önemli yer tutması gösterilebilir.
Tablo 2.3.1: TR33 Bölgesi ve Ġllerindeki Tarım Alanlarının Kullanımlarına Göre Dağılımı (da)
Toplam Tarım
Alanı
Tahıllar ve Diğer Bitkisel Ürünlerin Alanı
Sebze Bahçeleri
Alanı
Meyveler, Ġçecek ve
Baharat Bitkileri
Alanı
Kullanılmayan
Tarım Arazisi Ekilen Alan Nadas
Afyonkarahisar 4.860.680 4.058.810 437.220 74.630 152.570 137.450
Kütahya 4.094.880 3.149.290 517.420 53.600 64.290 310.280
Manisa 5.151.928 2.877.072 138.005 338.473 1.758.465 39.913
UĢak 2.355.460 2.157.773 24.100 69.133 93.801 10.653
TR33 Bölgesi 16.462.948 12.242.945 1.116.745 535.836 2.069.126 498.296
Kaynak: İl Tarım Müdürlükleri, 2009
2009 yılı TÜĠK verilerine göre, Türkiye‟de sebze bahçeleri alanının toplam tarım alanına
oranı %3 iken bu oran Ege Bölgesi‟nde %5, TR33 Bölgesi‟nde %4 ve son olarak Manisa‟da
%7 olarak görülmektedir. Meyveler, içecek ve baharat bitkileri alanının toplam tarım alanına
oranı Türkiye‟de %12 iken bu oran TR33 Bölgesi‟nde %13 olup, Manisa‟da %35‟tir.
39%
38%
9%
14%
Tarım Alanı
Orman Alanı
Çayır Mera
Diğer Arazi
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 30 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Manisa‟daki bu oranın Türkiye ortalamasının üzerinde olması ilin meyve, içecek ve baharat
bitkileri yönünden Bölge için oluĢturduğu katma değerin önemini göstermektedir.
Kaynak: İl Tarım Müdürlükleri, 2009
Grafik 2.3.2: TR33 Bölgesi‟ndeki Tarım Alanlarının Kullanım Dağılımı (%)
2.3.2 Sulanabilir Tarım Alanları
UĢak ilinde sulanmayan tarım arazisi oranı bir hayli yüksek olup Afyonkarahisar ve Manisa
illerindeki sulanan tarım arazileri Bölge ortalamasının üstünde seyretmektedir. Tarımdaki
sulama ise ekseriyetle geleneksel sulama yöntemleri ile yapılmaktadır.
Tablo 2.3.2: TR33 Bölgesi ve Ġllerinin Sulanan ve Sulanmayan Tarım Alanları
Sulanan Tarım Alanları Sulanmayan Tarım Alanları Toplam
Alan (da) Oran (%) Alan (da) Oran (%)
Afyonkarahisar 1.916.510 39 2.944.170 61 4.860.680
Kütahya 591.680 14 3.503.200 86 4.094.880
Manisa 1.943.750 38 3.208.178 62 5.151.928
UĢak 170.000 7 2.185.460 93 2.355.460
TR33 Bölgesi 4.621.940 28 11.841.008 72 16.462.948
Kaynak: İl Tarım Müdürlükleri, 2009
Kaynak: İl Tarım Müdürlükleri, 2009
Grafik 2.3.3: TR33 Bölgesi Sulanan ve Sulanmayan Tarım Alanlarının Dağılımı (%)
81%
13%
3%
3%
Tahıllar ve Diğer BitkiselÜrünlerin Alanı
Meyveler, Ġçecek ve BaharatBitkileri Alanı
Sebze Bahçeleri Alanı
Kullanılmayan Tarım Arazisi
28%
72%
Sulanan Tarım Alanları
Sulanamayan Tarım Alanları
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 31 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
2.3.3. Tarım ĠĢletmeleri ve Tesisleri
Türkiye‟deki tarımsal iĢletmelerin büyük bir bölümü 50 da‟dan küçük iĢletmelerden
oluĢmaktadır. TR33 Bölgesi‟nde Türkiye‟nin pek çok yerinde olduğu gibi tarımsal iĢletmelerin
arazi yapıları miraslar yoluyla bölünerek rasyonel anlamda iĢletmeye elveriĢli olmayan çok
parçalı hale gelmiĢtir. Tarımsal iĢletmelerin geneline bakıldığında ise iĢletme ölçekleri küçük
olup, optimum tarım alanları yaygın değildir. Tarımsal sermaye de mevcut durumda tam
olarak yoğun ve etkin kullanılamamaktadır. Küçük iĢletmelerin çok büyük bir bölümü de
kendi tüketimini karĢılamak için üretimde bulunmakta, pazar için üretim yapamamakta ve
kendisi için bir birikim gerçekleĢtirememektedir. Buna bağlı olarak modern tarım
yöntemlerini takip etmekte güçlük yaĢamaktadırlar.
2.3.4. Tarımsal Üretim Değerleri
2008 yılı TÜĠK tarımsal üretim değerleri verilerine göre, Türkiye‟nin bitkisel üretim değerinin
%7‟si TR33 Bölgesi‟nde gerçekleĢmekte olup bitkisel üretim değeri açısından TR33 Bölgesi
düzey 2 bölgeleri arasında 4. sırada bulunmaktadır. Tarımsal üretimde Bölge içerisinde
önemli bir yere sahip olan Manisa ili, iller bazında 6. sırada yer almaktadır. Ege Bölgesi
içerisinde de %39‟luk oran ile TR33 Bölgesi ilk sırada yer almaktadır.
Tablo 2.3.3: Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi Tarımsal Üretim Değerleri (1.000 TL)
Bitkisel Üretim
Değeri Canlı Hayvanlar
Değeri Hayvansal Ürünler
Değeri
Afyonkarahisar 989.320 631.197 833.366
Kütahya 653.128 352.450 204.891
Manisa 2.366.435 653.363 934.157
UĢak 481.383 249.674 124.240
TR33 Bölgesi 4.490.267 1.886.684 2.096.654
Ege Bölgesi 11.453.672 4.346.441 4.589.299
Türkiye 66.010.114 25.521.071 23.816.982
Kaynak: TÜİK, 2008
2.3.4.1. Bitkisel Üretim – Tarla Ürünleri
2009 yılı TÜĠK verilerine göre, tarla ürünlerinin ekim alanı dikkate alındığında; TR33
Bölgesi‟nde ekimi yapılan tarla ürünlerinin tüm Türkiye‟de ekimi yapılan tarla ürünleri
içerisindeki oranı %6,7‟dir. TR33 Bölgesi‟nde ekimi yapılan tarla ürünlerinden baklagillerin
ekim alanının tüm Türkiye‟de ekimi yapılan tarla ürünlerinden baklagillerin ekim alanına
oranı %11‟dir. Bu oranın endüstriyel bitkilerde %10,1, tahıllarda %6,5, yağlı tohumlarda
%3,8, yem bitkilerinde %5,4 ve yumru bitkilerinde %7,1 olduğu görülmektedir.
Yine 2009 yılı TÜĠK verilerine göre, tarla ürünlerinin üretimi dikkate alındığında; TR33
Bölgesi‟nde üretilen tarla ürünlerinin tüm Türkiye‟de üretilen tarla ürünleri içerisindeki
oranının %5,9 olduğu anlaĢılmaktadır. TR33 Bölgesi‟nde üretilen tarla ürünlerinden baklagil
üretiminin tüm Türkiye‟de üretilen baklagil üretimi içindeki oranı %9, endüstriyel bitkilerinin
%4,8, tahılların %6, yağlı tohumların %1,5, yem bitkilerinin %6,6 ve yumru bitkilerin %7,6
olduğu görülmektedir.
Bölge‟de yetiĢtirilen baĢlıca tarla ürünleri buğday, arpa, mısır(dane), nohut, fasulye,
ayçiçeği, susam, tütün, haĢhaĢ, Ģekerpancarı, pamuk, mısır (silajlık), yonca, fiğ, patates,
kuru soğan ve hayvan pancarıdır.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 32 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Tablo 2.3.4: Türkiye‟deki ve TR33 Bölgesi‟ndeki Bitkisel Üretimle Ġlgili Tarla Alanı, Üretim ve Verim
Grup Adı
Ekilen Tarla Alanı (da)
Üretim (Ton)
Verim (kg/da)
Türkiye TR33
Bölgesi Türkiye
TR33 Bölgesi
Türkiye TR33
Bölgesi
Baklagiller 9.088.757 1.002.173 1.237.240 111.078 136 111
Endüstriyel Bitkiler
9.587.464 968.437 19.985.321 963.280 2.084 995
Tahıllar 120.677.087 7.832.003 33.577.151 2.015.410 278 257
Yağlı
Tohumlar 11.711.492 450.543 2.396.044 36.578 205 81
Yem Bitkileri 14.807.284 792.415 20.558.634 1.360.769 1.388 1.717
Yumru Bitkiler
2.175.474 153.770 6.503.783 493.638 2.990 3.210
Toplam 168.047.558 11.199.341 84.258.173 4.980.753
Kaynak: TÜİK, Bitkisel Üretim Tarla Ürünleri, 2009
2.3.4.2. Bitkisel Üretim – Sebzeler
2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde üretilen sebzelerin tüm Türkiye‟de üretilen
sebzeler içerisindeki oranı %7‟dir. Bölge‟de üretilen yaprağı yenen sebzelerin Türkiye‟ye
oranı %5, baklagil sebzelerin %4, meyvesi yenen sebzelerin %7, soğansı-yumru-kök
sebzelerin %2 ve diğer sebzelerin %6‟dır.
Tablo 2.3.5: TR33 Bölgesi ve Türkiye Sebze Üretimi (Ton)
Grup Adı TR33 Bölgesi Türkiye
Yaprağı Yenen Sebzeler 84.426 1.745.703
Baklagil Sebzeler 32.219 828.094
Meyvesi Yenen Sebzeler 1.553.682 21.106.889
Soğansı-Yumru-Kök Sebzeler 22.842 970.780
Diğer Sebzeler 12.809 197.111
Toplam 1.705.978 24.848.577
Kaynak: TÜİK, 2009
Sebzeler arasında Bölge‟de yetiĢtirilen ürünlerin baĢında domates, biber, kavun, karpuz,
hıyar, lahana, pırasa, ıspanak, marul, taze fasulye, bezelye ve taze soğan gelmektedir.
2.3.4.3. Bitkisel Üretim – Meyveler
2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟ndeki toplu meyvelik alanlarının tüm
Türkiye‟deki toplu meyvelik alanları içerisindeki oranı %7,1‟dir. Bölge‟de üretilen yumuĢak
çekirdeklilerin toplu meyvelik alanının Türkiye‟deki yumuĢak çekirdeklilerin toplu meyvelik
alanına oranı %3,5 iken taĢ çekirdeklilerin %10,8, sert kabukluların %0,8, üzüm ve
üzümsülerin %13,9 ve zeytinlerin %11‟dir.
2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde üretilen meyvelerin tüm Türkiye‟de üretilen
meyveler içerisindeki oranı %11,7‟dir. Bölge‟de üretilen yumuĢak çekirdeklilerin Türkiye‟ye
oranı %3,3, taĢ çekirdeklilerin %10, sert kabukluların %2,3, üzüm ve üzümsülerin %28,3
ve zeytinlerin %15,6‟dır.
2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟ndeki toplam ağaç sayısının tüm Türkiye‟deki
toplam ağaç sayısı içerisindeki oranı %4,4‟tür. Bölge‟de bulunan yumuĢak çekirdekli toplam
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 33 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
ağaç sayısının Türkiye‟ye oranı %4,2 iken taĢ çekirdeklilerin %11,9, sert kabukluların %0,6,
üzüm ve üzümsülerin %1,5 ve zeytinlerin %12,9‟dur.
Tablo 2.3.6: Türkiye Meyve Üretim Ġstatistikleri
Grup Adı Toplu Meyveliklerin
Alanı (da)
Üretim (Ton)
Ağaç BaĢına Ortalama Verim
(kg)
Toplam Ağaç Sayısı (Adet)
YumuĢak Çekirdekliler 1.887.531 3.280.082 440 68.072.229
TaĢ Çekirdekliler 2.488.535 2.117.933 288 72.411.709
Sert Kabuklular 9.188.617 875.634 86 426.940.849
Üzüm ve Üzümsüler 5.689.060 5.310.651 13.251 26.182.328
Zeytin 7.784.125 1.290.654 25 153.723.057
Turunçgiller 1.147.847 3.513.772 1.116 33.236.830
Çay (yaĢ) 758.513 1.103.340 -
Toplam 28.944.228 17.492.066 15.206 780.567.002
Kaynak: TÜİK, 2009
TR33 Bölgesi‟nde üretilen baĢlıca meyveler arasında üzüm, zeytin, kiraz, viĢne, elma, erik,
Ģeftali, armut, ceviz, badem ve kestane gelmektedir.
Tablo 2.3.7: TR33 Bölgesi Meyve Üretim Ġstatistikleri
Grup Adı Toplu Meyveliklerin
Alanı (da)
Üretim
(Ton)
Ağaç BaĢına Ortalama Verim
(kg)
Toplam Ağaç Sayısı (Adet)
YumuĢak Çekirdekliler 65.193 107.786 338 2.878.692
TaĢ Çekirdekliler 268.074 212.186 262 8.646.309
Sert Kabuklular 71.018 19.958 94 2.407.107
Üzüm ve Üzümsüler 792.832 1.503.676 9.336 388.882
Zeytin 857.837 200.999 36 19.771.377
Toplam 2.054.954 2.044.605 10.066 34.092.367
Kaynak: TÜİK, 2009
2.3.5 Örtüaltı Tarım
Örtüaltı sebze ve meyve üretimi Türkiye genelinde 567.180 da alanda yapılmaktadır. Ege
Bölgesi‟nde 51.578 da alanda örtüaltı tarım yapılırken, TR33 Bölgesi‟nde sadece 1.433 da‟lık
bir alanda örtüaltı tarım gerçekleĢtirilmektedir.
TR33 Bölgesi‟nde örtüaltı tarımı ile yetiĢtirilen ürünlerden %57,8 ile domates, %32,6 ile
hıyar, %2,1 ile ıspanak ve %1,6 ile marul (göbekli) ön plana çıkmaktadır. Türkiye‟de yapılan
tüm örtüaltı tarımı içerisinde domates %50, hıyar %18,5, karpuz %14,4, biber (sivri) %5 ve
patlıcan %3,8 paya sahiptir. Türkiye‟de örtüaltı tarımı ile üretilen meyveler çilek ve muz
iken TR33 Bölgesi‟nde sadece Manisa ilinde çilek yetiĢtirilmektedir.
TR33 Bölgesi‟nde yapılan sebze üretiminin %71,7‟si plastik seralarda, %27,7‟si yüksek
tünelde, %0,3‟ü alçak tünelde ve %0,3‟lük dilim de cam seralarda gerçekleĢtirilmekte iken
Türkiye‟deki kullanım oranları sırasıyla %47,7, %9,6, %18,4 ve %24,3‟tür.
TR33 Bölgesi zengin jeotermal su kaynaklarına sahip olmanın avantajıyla beraber örtü altı
tarımının son yıllarda artıĢ eğiliminde olduğu bir bölge özelliği taĢımaktadır. Bu sayede
Bölge‟deki örtüaltı tarım uygulamaları artacak ve daha verimli üretim sağlanmıĢ olacaktır.
Bölge‟de örtüaltı tarım konusunda eğitim ve yayım çalıĢmaları yapılmakta böylece üreticinin
bilinçlendirilmesi sağlanmakta ve merkezi kayıt çalıĢmaları devam etmektedir.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 34 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Tablo 2.3.8: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Örtüaltı Tarım Verileri
Toplam
(da) Cam Sera
(da) Plastik Sera
(da) Yüksek Tünel
(da) Alçak Tünel
(da)
Afyonkarahisar 37 0 28 6 3
Kütahya 350 6 264 80 0
Manisa 709 0 593 8 108
UĢak 337 0 0 337 0
TR33 Bölgesi 1.433 6 885 431 111
Ege Bölgesi 51.578 6.880 28.532 10.591 5.575
Türkiye 567.180 82.932 220.186 77.046 187.016
Kaynak: TÜİK, 2009
2.3.6 Organik Tarım
2008 yılı TÜĠK organik tarım verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde organik tarımla uğraĢan çiftçi
sayısı Türkiye genelinde 2. sırada yer almaktadır. Ege Bölgesi‟nde organik tarımla uğraĢan
çiftçi sayısı, Türkiye‟deki organik tarımla uğraĢan çiftçi sayısının %39‟unu oluĢtururken TR33
Bölgesi bu sayının %13,3‟ünü oluĢturmaktadır.
Türkiye‟de 141.752 ha alanda organik tarım ekimi yapılmakta olup TR33 Bölgesi‟nde Türkiye
organik tarım alanının %3‟üne denk gelen 4.257 ha alanda organik tarım yapılmaktadır.
Türkiye genelinde 415.380 ton organik tarım üretimi yapılmakta iken bunun %8‟lik kısmı
olan 32.973 tonluk üretim TR33 Bölgesi‟nde gerçekleĢtirilmektedir. Bu oran ile TR33 Bölgesi
düzey 2 bölgeleri arasında TRC2 ġanlıurfa, Diyarbakır ve TR31 Ġzmir Bölgeleri‟nden sonra 3.
sırada yer almaktadır.
Tablo 2.3.9: 2008 Yılı Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Organik Tarım Verileri
Çiftçi Sayısı Ekilen Alan (ha) Üretim(Ton)
Afyonkarahisar 254 402 4.036
Kütahya 125 142 3.495
Manisa 869 3.714 25.443
UĢak 0 0 0
TR33 Bölgesi 1.248 4.257 32.973
Ege Bölgesi 3.663 41.212 97.791
Türkiye 9.384 141.752 415.380
Kaynak: TÜİK, 2008
2.3.7 Ġyi Tarım Uygulamaları
Ġyi Tarım Uygulamaları (ĠTU) adı verilen çalıĢmalarda çevre, insan ve hayvan sağlığına zarar
vermeyen tarımsal üretimin yapılması, doğal kaynakların korunması, tarımda izlenebilirlik ve
sürdürülebilirlik ile gıda güvenliğinin sağlanması amaçlanmıĢtır.
Bölge illerinde Ġl Tarım Müdürlükleri‟nin, ĠTU üzerinde belli baĢlı çalıĢmalar yürüttüğü
görülmektedir. Afyonkarahisar ilinde yapılan bilgilendirme toplantılarında 412 çiftçiye eğitim
verilmiĢtir. Ġl genelinde 3 adet yetkilendirilmiĢ kuruluĢ bulunmakta olup 19 üretici elma,
kayısı, kiraz ve buğday ürünlerinde 513 da alanda 511 ton üretim gerçekleĢtirilmiĢtir.
Kütahya‟da Ġl Tarım Kredi Kooperatiflerinin teĢviki ile iyi tarım uygulamaları yaygınlaĢmaya
baĢlamıĢtır. Ġl ve ilçe tarım müdürlüklerinin, üreticilerin, üretici birliklerinin, müteĢebbisler
ile yetkilendirilmiĢ kuruluĢların ortak hareket etmesi ile ĠTU‟nun geniĢlemesi
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 35 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
hedeflenmektedir. Ġl genelinde 1 adet yetkilendirilmiĢ kuruluĢ bulunmakta olup 53 üretici
217 ton kiraz üretimi gerçekleĢtirmiĢtir (Kütahya Ġl Tarım Müdürlüğü, 2008).
Manisa ilinde, Ahmetli‟de 1, Akhisar‟da 2, AlaĢehir‟de 36, Salihli‟de 10, Sarıgöl‟de 24 ve
Saruhanlı‟da 3 olmak üzere toplam 76 iĢletme 12.508,707 da alanda iyi tarım uygulaması
yapmaktadır (Manisa Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009).
UĢak ilinin EĢme Ġlçesi Cevizli Köyü‟ndeki bir iĢletmede 172 da alanda sofralık üzüm
yetiĢtiriciliğinde iyi tarım uygulaması yapılmaktadır (UĢak Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009).
2.3.8 Hayvancılık
Kaynak: TÜİK
Grafik 2.3.4: BüyükbaĢ Hayvan Sayısı Yıllara Göre DeğiĢimi – TR33, Ege, Türkiye
TR33 Bölgesi‟ndeki büyükbaĢ hayvan sayısındaki artıĢın Ege Bölgesi‟ndeki artıĢa benzer bir
seyir gösterdiği ve TR33 Bölgesi‟nin büyükbaĢ hayvan sayısının Ege Bölgesi büyükbaĢ
hayvan sayısının yarısına yakınını oluĢturduğu gözlemlenmektedir. TR33 Bölgesi‟nde 2005
ile 2009 yılları arasındaki büyükbaĢ hayvan sayısı dikkate alındığında genel anlamda 4 ilde
de istikrarlı bir artıĢın olduğu gözlenmektedir. Bunun yanı sıra büyükbaĢ hayvan sayısı
bakımından incelendiğinde sıralamanın küçükten büyüğe doğru UĢak, Kütahya, Manisa ve
Afyonkarahisar Ģeklinde olduğu görülmekte olup Afyonkarahisar ilinin diğer illere kıyasla
büyükbaĢ hayvan sayısının dikkati çeker düzeyde yüksek olduğu görülmektedir.
2009 yılı TÜĠK verilerine göre; TR33 Bölgesi büyükbaĢ hayvan adedinde Türkiye genelinde
%6,5‟luk, Ege Bölgesi genelinde ise %42,4‟lük paya sahip olup düzey 2 bölgeleri arasında 3.
sırada yer almaktadır. Afyonkarahisar ili ise iller bazında 7. sıradadır. BüyükbaĢ hayvan
varlığı açısından Afyonkarahisar Türkiye‟nin %2,6‟sını, TR33 Bölgesi‟nin %40,4‟ünü
karĢılamakta olup Bölge içinde ilk sırada bulunmaktadır.
2005 ile 2009 yılları arasında TR33 Bölgesi ve Ege Bölgesi küçükbaĢ hayvan sayıları
incelendiğinde, illerde son beĢ sene içerisinde birbirine benzer belirgin bir düĢüĢün yaĢandığı
gözlenmekte olup TR33 Bölgesi küçükbaĢ hayvan sayısının Ege Bölgesi küçükbaĢ hayvan
sayısının büyük bir kısmını oluĢturduğu dikkati çekmektedir.
2005 2006 2007 2008 2009
Ege 1.468.737 1.563.052 1.620.183 1.646.781 1.657.645
Manisa, Afyon, Kütahya, UĢak 660.650 667.605 690.488 694.084 704.359
Türkiye 10.632.21610.972.88411.122.51510.947.20910.812.206
10.300.000
10.400.000
10.500.000
10.600.000
10.700.000
10.800.000
10.900.000
11.000.000
11.100.000
11.200.000
0
200.000
400.000
600.000
800.000
1.000.000
1.200.000
1.400.000
1.600.000
1.800.000
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 36 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Kaynak: TÜİK
Grafik 2.3.5: KüçükbaĢ Hayvan Sayısı Yıllara Göre DeğiĢim – TR33, Ege, Türkiye
TR33 Bölgesi‟nde 2005 ile 2009 yılları arasındaki küçükbaĢ hayvan sayısı dikkate alındığında
genel anlamda 4 ilde de düzgün bir azalıĢın olduğu gözlenmektedir. Bunun yanı sıra
küçükbaĢ hayvan sayısı bakımından incelendiğinde sıralamanın küçükten büyüğe doğru
UĢak, Kütahya, Manisa ve Afyonkarahisar olduğu görülmekte olup Afyonkarahisar ilinin
küçükbaĢ hayvan sayısının diğer illere kıyasla düzeyde yüksek olduğu ve Manisa ili küçükbaĢ
hayvan sayısı ile birbirine yakın bir grafik çizdiği görülmektedir.
KüçükbaĢ hayvan sayısı açısından TR33 Bölgesi, Türkiye genelinde %6,5‟lik paya sahiptir.
Ġllerin TR33 Bölgesi‟ndeki payı sırasıyla %36,4 ile Afyonkarahisar, %31,1 ile Manisa, %20,2
Kütahya ve %12,3 ile UĢak olarak tespit edilmiĢtir. Ege Bölgesi içerisinde %60‟lık yüksek bir
oran ile küçükbaĢ hayvancılıktaki potansiyelini ortaya koyan TR33 Bölgesi, düzey 2 bölgeleri
arasında 4. sırada yer almaktadır. Ġller bazında inceleme yapıldığında Afyonkarahisar ili 7.
ve Manisa ili ise 15. sırada yer aldığı gözlemlenmektedir.
Kaynak: TÜİK
Grafik 2.3.6: Kümes Hayvan Sayısı Yıllara Göre DeğiĢim – TR33, Ege, Türkiye
2005 2006 2007 2008 2009
Ege 3.559.869 3.549.086 3.425.713 3.220.818 2.922.599
Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak 2.168.407 2.150.281 2.068.904 1.942.969 1.748.978
Türkiye 31.821.789 32.260.206 31.748.651 29.568.152 26.877.793
17.000.000
21.000.000
25.000.000
29.000.000
33.000.000
37.000.000
1.700.000
2.200.000
2.700.000
3.200.000
3.700.000
2005 2006 2007 2008 2009
Ege 35.485.879 41.905.374 45.541.311 51.023.860 50.638.309
Manisa, Afyon, Kütahya, UĢak 20.230.266 21.750.376 25.166.757 27.045.142 29.165.530
Türkiye 322.917.20 349.402.11 273.548.48 249.043.73 234.082.20
0
50.000.000
100.000.000
150.000.000
200.000.000
250.000.000
300.000.000
350.000.000
400.000.000
0
10.000.000
20.000.000
30.000.000
40.000.000
50.000.000
60.000.000
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 37 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Tek tırnaklı hayvan adedine bakılacak olursa, TR33 Bölgesi, Türkiye genelinde %5,9‟luk, Ege
Bölgesi genelinde ise %36,8‟lik paya sahiptir. TR33 Bölgesi, düzey 2 bölgeleri arasında 4.
sırada yer almaktadır.
2005 2009 yılları arasında TR33 Bölgesi‟ndeki kümes hayvanı sayısındaki artıĢın Ege
Bölgesi‟ndeki artıĢa benzer bir seyir gösterdiği ve TR33 Bölgesi‟nin kümes hayvanı sayının
Ege Bölgesi kümes hayvanı sayısının yarısından fazlasını oluĢturduğu göze çarpmaktadır.
2005 ile 2009 yılları arasındaki kümes hayvanı sayısının 4 ilde de genel anlamda arttığı
gözlenmektedir.
Kümes hayvanı adedi açısından TR33 Bölgesi, Türkiye içerisinde %12,5‟lik paya sahiptir. Ege
Bölgesi içerisinde %57,6‟lık yüksek bir oran ile kümes hayvancılığında iyi bir yere sahip olan
TR33 Bölgesi, düzey 2 bölgeleri arasında da 2. sırada bulunmaktadır. Yumurta tavuğu adedi
dikkate alındığında Afyonkarahisar Türkiye genelinde %12,6‟lık pay ile ilk sırada gelirken,
Bölge içerisinde de lider durumdadır. Manisa ili de Türkiye genelinde %8‟lik pay ile 3. sırada
iken TR33 Bölgesi içinde 2. sıradadır. Yumurta tavuğu adedi açısından TR33 Bölgesi
%21,9‟luk payla düzey 2 bölgeleri arasında ilk sıradadır. Et tavukçuluğu açısından
değerlendirildiğinde ise TR33 Bölgesi Türkiye genelinde %8,7‟lik pay ile düzey 2 bölgeleri
arasında 3. sırada yer almaktadır.
Kaynak: TÜİK
Grafik 2.3.7: Canlı Hayvan Değerleri Yıllara Göre DeğiĢim – TR33, Ege, Türkiye
2005 ile 2008 yılları arasındaki canlı hayvan değerleri dikkate alındığında tüm Türkiye‟de
düzgün bir artıĢ görülmektedir. TR33 Bölgesi‟ndeki artıĢ ise Türkiye‟deki artıĢa paralel bir
seyir göstermekle birlikte TR33 Bölgesi‟nin Ege Bölgesi canlı hayvan değerleri içinde önemli
bir kısmını oluĢturduğu göze çarpmaktadır. TR33 Bölgesi‟nde 2005 ile 2008 yılları arasındaki
canlı hayvan değerleri dikkate alındığında genel anlamda 4 ilde de düzgün bir artıĢ yaĢandığı
görülmektedir.
Hayvansal ürün değerleri incelendiğinde 2005 ile 2008 yılları arasında TR33 Bölgesi ve Ege
Bölgesi‟nde düzenli bir artıĢın yaĢandığı görülmektedir. Bu artıĢın da Türkiye‟deki artıĢa
benzer bir seyirde olduğu gözlenmektedir. Yine bu durumun sebebi, hayvansal ürün
fiyatlarındaki yükselme olarak yorumlanabilir. Bunun yanı sıra TR33 Bölgesi‟nin hayvansal
ürün değerleri incelendiğinde Ege Bölgesi hayvansal ürün değerlerinin hemen hemen yarısını
meydana getirmesi dikkat çekmektedir.
2005 2006 2007 2008
Ege 3.156.717 3.622.892 4.187.707 4.346.441
Manisa, Afyon, Kütahya, UĢak 1.473.672 1.592.135 1.822.323 1.886.684
Türkiye 20.919.260 22.943.481 24.666.222 25.521.071
14.000.000
19.000.000
24.000.000
29.000.000
34.000.000
39.000.000
44.000.000
1.400.000
1.900.000
2.400.000
2.900.000
3.400.000
3.900.000
4.400.000
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 38 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Tablo 2.3.10: TR33 Bölgesi Canlı Hayvan Değerleri (Adet)
Hayvan Mevcutları Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33
Bölgesi
BüyükbaĢ
Sığır 281.788 145.545 183.025 89.877 700.235
Manda 2.558 1.229 315 0 4.102
Deve 0 0 0 0 0
Toplam 284.346 146.774 183.340 89.877 704.337
KüçükbaĢ
Koyun 570.959 268.758 407.885 197.870 1.445.472
Keçi 66.161 85.220 134.590 17.535 303.506
Toplam 637.120 353.978 542.475 215.405 1.748.978
Tek Tırnaklı
At 2.408 1.668 2.070 764 6.910
Katır 199 506 109 275 1.089
EĢek 4.834 7.503 3.389 2.979 18.705
Toplam 7.441 9.677 5.568 4.018 26.704
Kanatlı Hayvan
Et (broiler) Tavuğu
65.200 279.270 11.283.062 2.569.500 14.197.032
Yumurta Tavuğu
8.349.747 591.756 5.319.517 280.825 14.541.845
Toplam 8.414.947 871.026 16.602.579 2.850.325 28.738.877
TR33 Bölgesi‟nde 2005 ile 2008 yılları arasındaki canlı hayvan değerleri dikkate alındığında
zaman zaman düĢüĢler yaĢansa da genel anlamda 4 ilde de düzgün bir artıĢ yaĢandığı
görülmektedir. Bunun yanı sıra hayvansal ürün değerleri il bazında incelendiğinde Manisa‟nın
birinci sırada geldiği, Manisa‟yı ise Afyonkarahisar ilinin takip ettiği gözlenmektedir. Kütahya
ve UĢak illerinin ise birbirine benzer bir durum taĢıdığı görülmektedir.
2009 yılı TÜĠK hayvansal ürün değerleri incelendiğinde; TR33 Bölgesi, süt üretiminde
Türkiye içinde %6,8‟lik pay ile düzey 2 bölgeleri arasında 2. sırada gelmekte olup Ege
Bölgesi‟nin %38,6‟lık bir kısmını oluĢturmaktadır. Türkiye süt üretimindeki paylarına
bakıldığında Afyonkarahisar‟ın %2,6, Manisa‟nın %1,8, Kütahya‟nın %1,5 ve UĢak‟ın
%0,9‟luk paya sahip oldukları görülmektedir.
Kaynak: TÜİK, 2009
Kaynak: TÜİK
Grafik 2.3.8: Hayvansal Ürün Değerleri Yıllara Göre DeğiĢim – TR33, Ege, Türkiye
TR33 Bölgesi beyaz et üretiminde Türkiye genelinde %11,9‟luk paya sahip olup düzey 2
bölgeleri arasında 3. sırada yer almaktadır. Manisa ili ise Türkiye genelinde %9,2‟lik oran ile
2005 2006 2007 2008
Ege 3.033.523 3.304.487 4.543.987 4.589.299
Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak 1.394.817 1.566.981 2.119.321 2.096.654
Türkiye 16.506.022 18.897.671 22.921.524 23.816.982
6.500.000
8.500.000
10.500.000
12.500.000
14.500.000
16.500.000
18.500.000
20.500.000
22.500.000
1.300.000
1.800.000
2.300.000
2.800.000
3.300.000
3.800.000
4.300.000
4.800.000
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 39 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
iller bazında 5. sırada bulunmakta ve Bölge içinde beyaz et üretiminin %77,1‟ini
karĢılamaktadır. UĢak ili Türkiye‟deki üretimin %2,5‟ini temin ederken, Türkiye‟de iller
içerisinde 7. sırada olup Bölge‟deki üretimin %21,4‟ünü oluĢturmaktadır. Türkiye geneline
bakılacak olursa, TR33 Bölgesi kırmızı et üretiminde %7,5‟lik paya sahip olup bu üretimin
yaklaĢık yarısını Afyonkarahisar ili sağlamaktadır. Ege Bölgesi içerisinde %34,8‟lik orana
sahip olan TR33 Bölgesi, düzey 2 bölgeleri arasında 4. sıradadır.
TR33 Bölgesi, Türkiye genelindeki yumurta üretimi açısından %22,5‟lik paya sahip olup
düzey 2 bölgeleri arasında 1. sırada yer almaktadır. Afyonkarahisar ili Bölge içinde %61,2‟lik
oranla birinci sıradadır. Manisa ili ise Bölge‟de %36‟lık paya sahiptir. Ġller bazındaki üretim
dikkate alındığında, Afyonkarahisar ili 2. ve Manisa ili 4. sıradadır. Ege Bölgesi‟ndeki
üretimin %69‟unun TR33 Bölgesi‟nden olduğu dikkate alınırsa yumurta üreticiliğinin, Bölge
için önemli bir kaynak olduğu ve yüksek oranda katma değer sağladığı ortaya çıkmaktadır.
Tablo 2.3.11: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Hayvansal Üretim Miktarları
Ürün Cinsi Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33
Bölgesi Ege
Bölgesi Türkiye
Süt (Ton) 326.130 184.090 221.274 116.660 848.154 2.199.191 12.542.185
Kırmızı Et (Ton)
15.082 4.280 9.025 2.464 30.851 88.754 412.621
Beyaz Et (Ton)
2.410 0 124.490 34.533* 161.433 269.466 1.358.158**
Deri (Adet) 111.636 53.225 217.431 34.019 416.311 1.272.948 6.598.183
Yumurta (1.000 Adet)
1.903.593 52.025 1.119.417 32.881 3.107.916 4.503.879 13.832.726
Yapağı-Kıl-Tiftik (Ton)
976 607 753 401 2.736 4.310 42.446
*Uşak İl Tarım Müdürlüğü, 2009; **Uşak İl Tarım Müdürlüğü verileri eklendiği için Türkiye toplamı değişmiştir. Kaynak: TÜİK, 2009
2.3.9 Arıcılık
Türkiye genelinde 82.003 ton bal üretimi yapılmakta olup bunun %23,3‟lük kısmı olan
19.132 tonu Ege Bölgesi‟nde gerçekleĢmektedir. Ancak TR33 Bölgesi‟nin bal üretimi Türkiye
üretiminin sadece %1,9‟dur. TR33 Bölgesi‟ndeki arı kovanı sayısı da bal üretimiyle paralellik
arz etmekte olup Türkiye genelindeki kovan adedinin %2‟sidir. TR33 Bölgesi‟ndeki bal
üretimi dikkate alındığında Manisa‟nın %46,9, Afyonkarahisar‟ın %31,3, Kütahya‟nın %12,4
ve UĢak‟ın %9,4‟lük payı olduğu görülmektedir.
Tablo 2.3.12: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Arıcılık Verileri
Bal (Ton) Bal Mumu (Ton) Kovan Sayısı
Afyonkarahisar 482 67 29.530
Kütahya 191 15 16.584
Manisa 722 33 49.698
UĢak 144 0 8.367
TR33 Bölgesi 1.539 115 104.179
Ege Bölgesi 19.132 1.249 1.238.816
Türkiye 82.003 4.385 5.339.224
Kaynak: TÜİK, 2009
2.3.10 Su Ürünleri
2009 yılı TÜĠK verilerine göre, Türkiye‟de 2009 yılı su ürünleri üretimi bir önceki yıla göre
%3,58 azalarak yaklaĢık 623 bin ton olarak gerçekleĢmiĢtir. Bu miktarın yaklaĢık 464.462
tonu avcılıkla elde edilirken, 158.729 bin tonu yetiĢtiricilik ile üretilmiĢtir. 2009 yılındaki
toplam su ürünleri üretiminin yaklaĢık %61,12‟si deniz balıklarından, %7,13‟ü diğer deniz
ürünlerinden, %6,29‟u iç su ürünlerinden ve %25,47‟si yetiĢtiricilik yoluyla elde edilmiĢtir.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 40 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Türkiye‟de 2009 yılında denizlerde ve iç sularda yetiĢtiricilik üretimi bir önceki yıla göre
%4,3 oranında artarak yaklaĢık 158.729 ton olmuĢtur. 2009‟da yetiĢtiricilik üretiminin
miktar olarak %48,04‟ü iç sularda, %51,96‟sı ise denizlerde gerçekleĢtirilmiĢtir. YetiĢtirilen
en önemli tür iç sularda %47,66 ile alabalık olmuĢtur. 2008 yılı TÜĠK verilerine göre ise bir
önceki yıla göre, iç sulardaki yetiĢtiricilik üretimi %12,75 oranında artarken, bu artıĢ TR33
Bölgesi‟nde %38 oranında gerçekleĢmiĢtir. TR33 Bölgesi‟nde iç sularda yetiĢtiricilik üretimi
2.670 ton ile Türkiye üretiminin %4‟ünü karĢılamaktadır. Alabalık, Türkiye genelinde
%43,32 oran ile iç sulardaki yetiĢtiricilikte en önemli tür olup TR33 Bölgesi‟nde ise %93‟lük
orana sahiptir. Kütahya‟da, 2008 yılında bir önceki yıla göre alabalık üretiminde %92‟lik
büyük bir artıĢ gerçekleĢmiĢtir. Manisa‟da ise aynalı sazan üretiminde 2008‟de bir önceki yıla
göre %240‟lık dikkat çekici bir artıĢ elde edilmiĢtir.
Tablo 2.3.13: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Su Ürünleri Verileri
Ürün Cinsi Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi
Kültür Balığı (Ton) 238 1.687 1.163 63 3.151
Kaynak: İl Tarım Müdürlükleri, 2009
TR33 Bölgesi‟nde su ürünleri üretimi çoğunlukla alabalık olarak yapılmakla birlikte, aynalı
sazan, sudak, sazan, kırmızı balık, yayın, levrek, turna ve gümüĢ gibi balık çeĢitleri üretimi
olduğu da görülmektedir. Alabalık üretiminde Bölge illeri arasında baĢta Kütahya ve Manisa
gelmektedir. Bölge zengin su kaynaklarına sahip olmakla beraber, su ürünleri potansiyelini
yeterince üretime dönüĢtürememiĢtir. Ayrıca üretimin çoğunlukla alabalık üretimi Ģeklinde
yapılıyor olmasından sıyrılıp ürün çeĢitliliğine gidilmesi gerekmektedir.
2.3.11 Tarımsal Araç ve Gereçler
Tarımdaki bitkisel ve hayvansal üretimi etkileyen girdilerin daha düĢük maliyet ve daha
yüksek verimlilik ile uygulanmasındaki kilit faktör tarımsal mekanizasyondur.
TR33 Bölgesi makineli tarım üretiminde Türkiye ortalamasının üzerinde yer almaktadır.
Traktör sayısı dikkate alındığında TR33 Bölgesi düzey 2 bölgeleri arasında ilk sırada olup
Manisa ili de iller bazında birinci sıradadır. Tablo 2.3.15‟ten görüleceği gibi Türkiye‟deki
özgül traktör yoğunluğu 44,18 iken TR33 Bölgesi‟nde bu oran 74,25 olarak Türkiye oranının
çok üzerinde seyretmektedir. Traktör baĢına düĢen alan Türkiye genelinde 22,63 ha olup,
TR33 Bölgesi‟nde 13,47 ha‟dır. Bu da makineli tarım sektöründe traktör kullanımının yüksek
oranda olduğunu ve Bölge içerisinde ise mekanizasyona verilen önemi vurgulamaktadır.
Tablo 2.3.14: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Tarımsal Araç ve Gereç Verileri (Adet)
Pu
llu
k
Ekim
Makin
esi
Gü
bre
Dağ
ıtm
a
Makin
esi
Su
Po
mp
ası
Sab
it S
üt
Sağ
ım
Tesis
i
Seyyar S
üt
Sağ
ım
Makin
esi
Biç
erd
över
Traktö
r
Afyonkarahisar 32.369 10.986 5.801 15.023 34 4.576 527 24.560
Kütahya 25.864 6.080 2.626 5.492 296 3.685 95 21.756
Manisa 84.537 6.177 12.809 35.915 248 7.213 15 62.929
UĢak 17.296 3.851 5.127 6.800 13 5.562 62 12.998
TR33 Bölgesi 160.066 27.094 26.363 64.361 591 21.036 699 122.243
Ege Bölgesi 309.182 62.744 65.630 162.417 1.911 45.415 854 226.989
Türkiye 1.363.295 376.292 357.196 591.886 6.714 187.123 13.360 1.073.538
Kaynak: TÜİK, 2009
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 41 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Tablo 2.3.15: Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Tarımsal Alan ve Traktör Verileri
Toplam
Alan (ha) Traktör
Sayısı (Adet) Özgül Traktör Yoğunluğu
(Traktör\1.000 ha) Traktör BaĢına
DüĢen Alan (ha)
Afyonkarahisar* 486.068 24.560 50,53 19,79
Kütahya* 409.488 21.756 53,13 18,82
Manisa* 515.193 62.929 122,15 8,19
UĢak* 235.546 12.998 55,18 18,12
TR33 Bölgesi* 1.646.295 122.243 74,25 13,47
Ege Bölgesi** 2.791.944 226.989 81,30 12,30
Türkiye** 24.294.681 1.073.538 44,18 22,63
Kaynak: *İl Tarım Müdürlükleri, 2009; **TÜİK, 2009
2.4 SANAYĠ & AR-GE
2.4.1 Bölgede Öne Çıkan Sektörler
TÜĠK Bölgesel Gayri Safi Katma Değer (GSKD) verilerine göre, 2006 yılında TR33 Bölgesi
sanayi üretimi, 23.9 milyar TL değerindeki TR33 Bölgesi toplam gayri safi katma değer
üretiminin %32,8‟ini oluĢturmaktadır. Tarımın bölge içerisindeki payı %19,7, hizmetler
sektörünün payı ise %47,5 olarak verilmektedir. Bu oranlar, Türkiye oranları ile
karĢılaĢtırıldığında, TR33 Bölgesi‟nde sanayinin payının, ülke oranı olan %28,2‟nin üzerinde
olduğu görülmektedir. Benzer Ģekilde tarım sektörü GSKD üretimi anlamında TR33
Bölgesi‟nde ülke genelinde aldığı paydan çok daha yüksek bir oranda pay almaktadır. Buna
karĢın hizmetler sektörünün bölge içerisindeki payının, bu sektörün Türkiye genelindeki
payının çok gerisinde olduğu görülmektedir. Bu da hizmetler sektörünün Bölge‟de yeterince
geliĢmemiĢ ve çeĢitlenmemiĢ olduğuna iĢaret etmektedir.
2008 yılı TÜĠK giriĢim verilerine göre TR33 Bölgesi‟ndeki imalata dayalı giriĢim sayısının
16.503 ile bölgedeki tüm sektörlere ait giriĢim sayısının %12,26‟sını oluĢturduğu
görülmektedir. Bu da Türkiye toplamının %3,7‟sine karĢılık gelmektedir. Söz konusu veri
iller bazında incelendiğinde, imalata dayalı giriĢim sayılarının illerin nüfuslarıyla doğru
orantılı bir sıralama gösterdikleri görülmektedir. Buna göre, Manisa‟da mevcut imalata dayalı
giriĢim rakamı 7.456 ile TR33 Bölgesi toplamının yaklaĢık yarısını oluĢturmaktadır.
TÜĠK ĠĢ istatistiklerine göre, TR33 Bölgesi imalat sanayi, 100 bin çalıĢanla, toplam bölge
istihdamının %32‟sini, yaklaĢık 13,5 milyar TL ciro ile de elde edilen toplam cironun
%38,61‟ini karĢılamaktadır.
TR33 Bölgesi imalat sanayinde öne çıkan sektörlerin belirlenmesinde, baĢta 2007 yılına ait
TÜĠK ĠĢ Ġstatistikleri kapsamında giriĢim verileri olmak üzere, Sanayi ve Ticaret Ġl
Müdürlükleri‟ne kayıtlı Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletme verileri, Ticaret ve Sanayi Odalarına kayıtlı
iĢletmeler, OSB ve KOSGEB kayıtları incelenmiĢtir.
Tablo 2.4.1‟de gösterildiği üzere, TR33 Bölgesi‟nde 2007 yılındaki toplam 12.462 adet
imalata dayalı giriĢimin %17,44‟ünü “metal ürünleri imalatı” sektöründe faaliyet gösteren
giriĢimler oluĢturmuĢtur. Bunu %15,79‟luk oranı ile “ağaç ve ağaç ürünleri imalatı” takip
etmektedir. Giyim ve gıda sektörleri ise %11‟lik oranla Bölge‟deki diğer önemli faaliyet
kollarıdır. Son olarak %9.5‟luk payla tekstil ve %9‟luk payla metalik olmayan mineral
ürünler imalatlarının giriĢim sayıları bakımından bölgede yoğunluk oluĢturdukları
gözlemlenmektedir.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 42 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Tablo 2.4.1: 2007 Yılı TR33 Bölgesi Ġmalat Sanayi Sektöründeki GiriĢim Sayılarının Alt Dallara Göre
Dağılımı
Ġmalat Sanayi Sektörü Alt Dalları GiriĢim Sayısı Oran (%)
Gıda ürünleri ve içecek imalatı 1.376 11,04
Tütün ürünleri imalatı 1 0,01
Tekstil ürünleri imalatı 1.194 9,58
Giyim eĢyası imalatı; kürkün iĢlenmesi ve boyanması
1.480 11,88
Derinin tabaklanması ve iĢlenmesi; bavul, el çantası, saraçlık, koĢum takımı ve ayakkabı imalatı
347 2,78
Ağaç ve ağaç mantarı ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek yapılan eĢyaların imalatı
1.968 15,79
Kağıt hamuru, kağıt ve kağıt ürünleri imalatı 21 0,17
Basım ve yayım; plak, kaset ve benzeri kayıtlı medyanın çoğaltılması
284 2,28
Kok kömürü, rafine edilmiĢ petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı
7 0,06
Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı 142 1,14
Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı 617 4,95
Metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı 1.169 9,38
Ana metal sanayi 36 0,29
Makine ve teçhizatı hariç; fabrikasyon metal ürünleri imalatı
2.173 17,44
BaĢka yerde sınıflandırılmamıĢ makine ve teçhizat imalatı
685 5,50
BaĢka yerde sınıflandırılmamıĢ elektrikli makine
ve cihazların imalatı
149 1,20
Radyo, televizyon, haberleĢme teçhizatı ve cihazları imalatı
10 0,08
Tıbbi aletler; hassas ve optik aletler ile saat imalatı
1 0,01
Motorlu kara taĢıtı, römork ve yarı römork
imalatı
148 1,19
Diğer ulaĢım araçlarının imalatı 6 0,05
Mobilya imalatı; baĢka yerde sınıflandırılmamıĢ diğer imalatlar
648 5,20
Toplam 12.462 100,00
Kaynak: TÜİK, İş İstatistikleri, 2007
2.4.1.1 Gıda
2007 yılı TÜĠK Yıllık Sanayi ve Hizmet Ġstatistikleri verilerine göre, gıda sektörünün Türkiye
toplam giriĢim sayıları içindeki ağırlığı %10,62 olup TR33 Bölgesi %11,04‟lük bir oranla
Türkiye oranına koĢutluk sergilemektedir. Ancak çalıĢan sayısı ve ciro verilerine bakıldığında,
gıda sektörünün TR33 Bölgesi içerisinde Türkiye‟deki duruma kıyasla daha baskın bir nitelik
kazandığı görülmektedir. Bölge içi giriĢimcilerin elde ettikleri cironun yaklaĢık %20‟lik
bölümünü tek baĢına gıda imalatı sektörü oluĢtururken bu oran Türkiye geneli için
%13,27‟de kalmaktadır.
Tablo 2.4.2: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Gıda Ġmalatı Sektörünün Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki
Ağırlığı
Sayı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%)
TR33 Bölgesi
1.376 11,04 17.104 16,98 2.639.484.627 19,58
Türkiye 36.547 10,62 312.685 11,26 57.785.357 321 13,27
Kaynak: TÜİK, İş İstatistikleri, 2007
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 43 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
AĢağıdaki haritada, gıda sektörünün TR33 Bölgesi illerindeki yoğunlaĢmalarını göstermek
amacıyla, bu sektördeki iĢletme sayıları, Tarım ve Hayvancılık sektörü ihracat rakamları ile
eĢleĢtirilmek suretiyle tematik bir sunum gerçekleĢtirilmiĢtir. Buna göre, TR33 Bölgesi
içerisindeki Gıda sektöründe faaliyet gösteren iĢletmelerin %50,57‟si Manisa‟da, %21,16‟sı
Afyonkarahisar‟da ve % 19,79‟u Kütahya‟da gözükürken, ihracatta Manisa‟nın Bölge
içerisindeki etkinliğinin %85 düzeyine ulaĢtığı görülmektedir. Afyonkarahisar‟da %13‟lük bir
ihracat payı gözükürken Kütahya ve UĢak‟ta ihracat faaliyeti düĢük seviyelerde kalmıĢtır.
Buna göre özellikle Kütahya ilinin bu sektördeki ihraç potansiyelini yeterince
gerçekleĢtiremediğini söylemek mümkündür.
Grafik 2.4.1: Gıda Ġmalat ĠĢletmelerinin Ġllere Dağılımı ve Ġllere Göre Sektörel Ġhracat Değerleri Tematik Haritası
2.4.1.2 Tekstil ve Giyim EĢyası
Tablo 2.4.3‟de, Avrupa Birliği Ekonomik Faaliyetlerin Ġstatistiki Sınıflaması (NACE)‟ye göre
ayrı unsurlar olan tekstil ve giyim eĢyası imalatına iliĢkin veriler birleĢtirilerek verilmiĢtir.
Buna göre, TR33 Bölgesi‟nde tekstil ve giyim eĢyası sektörlerindeki giriĢim sayısı toplam
imalat sanayindeki giriĢim sayısının %21,45‟ini teĢkil ederken bu oran Türkiye oranı olan
%24,23‟ün biraz altında kalmaktadır. Söz konusu sektörler TR33 Bölgesi‟nde 14.538
çalıĢanla istihdamın %14,4‟ünü karĢılarken Türkiye oranı olan %29,3‟ün büyük ölçüde
gerisinde kalmıĢtır. Benzer Ģekilde tekstil ve giyimden elde edilen cirolar açısından TR33
Bölgesi ve Türkiye oranı arasında önemli bir farklılık görülmektedir.
Tablo 2.4.3: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Tekstil ve Giyim EĢyası Ġmalatı Sektörünün Ġmalat
Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı
Sayı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%)
TR33 Bölgesi
2.674 21,45 14.538 14,43 673.203.708 4,99
Türkiye 83.420 24,23 813.415 29,30 70.680.361.241 16,23
Kaynak: TÜİK, İş İstatistikleri, 2007
Sektöre ait aĢağıdaki tematik harita incelendiğinde, iĢletme sayıları açısından UĢak ilinin
%40, Manisa‟nın %35, Afyonkarahisar ve Kütahya‟nın ise sırasıyla %13 ve %11 oranlarında
paylarının bulunduğu görülmektedir. Ülkemizdeki ilk sanayileĢme dönemlerinden beri önemli
bir tekstil kenti olarak bilinen UĢak‟ın ihracattaki bölge içi payı %85‟lere çıkmaktadır.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 44 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Grafik 2.4.2: Tekstil ve Giyim EĢyası ĠĢletmelerinin Ġllere Dağılımı ve Ġllere Göre Sektörel Ġhracat Değerleri Tematik Haritası
2.4.1.3 Deri Sanayi
2007 yılı TÜĠK verilerine göre, deri sektöründe TR33 Bölgesi‟nde 347 adet giriĢim
mevcuttur. Tablo 2.4.4‟te görülebileceği üzere, giriĢim sayısı, istihdam ve ciro
değiĢkenlerine göre deri sektörünün Bölge içerisindeki payı sektörün Türkiye‟deki ağırlıkları
ile paralellik arz etmektedir.
Tablo 2.4.4: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Deri Sektörünün Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı
Sayı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%)
TR33 Bölgesi
347 2,78 3.005 2,98 132.341.688 0,98
Türkiye 9.775 2,84 49.969 1,80 3.873.698.701 0,89
Kaynak: TÜİK, İş İstatistikleri, 2007
AĢağıdaki tematik harita incelendiğinde Deri sektöründe Manisa ve UĢak illerindeki
yoğunlaĢma dikkat çekmektedir. Manisa ilinin iĢletme sayıları bakımından % 75‟lik bir paya
sahip olmakla birlikte ihracatta %57 düzeyinde kaldığı görülmektedir. Buna karĢın UĢak,
iĢletme sayılarındaki %21‟lik payını ihracatta %39,7 „ye çıkartmıĢtır.
Grafik 2.4.3: Deri Sanayi ĠĢletmelerinin Ġllere Dağılımı ve Ġllere Göre Sektörel Ġhracat Değerleri Tematik Haritası
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 45 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
2.4.1.4 Ağaç Ürünleri
Ağaç ürünleri imalatı, mobilya hariç olmak üzere kereste, tahta plaka, kontrplak, yonga
levha, sunta vb. imalatını kapsamaktadır. Bölge‟deki orman ve uygun bitki örtüsü de göze
alındığında önemli potansiyel taĢıyan bu sektöre iliĢkin veriler Tablo 2.4.5‟te özetlenmiĢtir.
TR33 Bölgesi‟nde ağaç ürünleri imalatında 1.968 giriĢim olup Bölge‟deki toplam giriĢim
sayısının %15,79‟una karĢılık gelmektedir. Bu oran, sektörün Türkiye genelinde sahip
olduğu oran olan %8,51‟in oldukça üzerindedir. GiriĢim sayısındaki yoğunlaĢma bakımından
böyle bir fark olmasına rağmen çalıĢan sayısı ve cirolara iliĢkin oranlara bakıldığında TR33
Bölgesi ve Türkiye geneli arasında önemli bir fark olmadığı görülmektedir.
Tablo 2.4.5: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Ağaç Ürünleri Sektörünün Ġmalat Sanayi Ġçerisindeki
Ağırlığı
Sayı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%)
TR33 Bölgesi
1.968 15,79 3.919 3,89 246.138.996 1,83
Türkiye 29.293 8,51 72.775 2,62 6.567.561.298 1,51
Kaynak: TÜİK, İş İstatistikleri, 2007
2.4.1.5 Plastik ve Kauçuk Ürünler
Tablo 2.4.6‟da görüldüğü üzere, TR33 Bölgesi için önem arz eden bir diğer sektör olan
plastik ve kauçuk ürünleri imalatında Bölge ve Türkiye oranları arasında paralellik söz
konusudur. ĠĢletme ve çalıĢan sayıları ile birlikte ciroların toplam imalat içerisinde aldığı
paylar %4 seviyesindedir.
Tablo 2.4.6: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Plastik ve Kauçuk Ürünleri Sektörünün Ġmalat Sanayi
Ġçerisindeki Ağırlığı
Sayı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%)
TR33
Bölgesi 617 4,95 4.058 4,03 578.334.336 4,29
Türkiye 16.233 4,71 128.996 4,65 19.760.597.014 4,54
Kaynak: TÜİK, İş İstatistikleri, 2007
2.4.1.6 Metalik Olmayan Mineral Ürünler
TR33 Bölgesi‟nde metalik olmayan mineral ürünler imalatı, imalat sanayi içerisinde en fazla
istihdamı sağlayan sektördür. Tablo 2.4.7‟de görüldüğü üzere, bu sektörün istihdam
açısından Türkiye imalat sanayi içerisinde taĢıdığı ağırlık yalnızca %6,38 iken TR33
içerisindeki ağırlığı %21,33 olarak gerçekleĢmiĢtir. ĠĢletme sayısı ve cirolara bakıldığında,
istihdam oranlarındaki fark kadar olmasa da sektörün TR33 Bölgesi imalat sanayi
içerisindeki ağırlığı, Türkiye genelindeki ağırlığından daha fazla olduğu görülmektedir.
Tablo 2.4.7: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Metalik Olmayan Mineral Ürünler Sektörünün Ġmalat
Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı
Sayı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%)
TR33 Bölgesi
1.169 9,38 21.486 21,33 1.556.372.662 11,54
Türkiye 14.346 4,17 177.210 6,38 25.428.807.931 5,84
Kaynak: TÜİK, İş İstatistikleri, 2007
2.4.1.7 Metal ve Metal Ürünleri
NACE sınıflandırmasında ayrı ayrı ele alınan metal sanayi ve metal ürünleri sanayisine iliĢkin
veriler birleĢtirilerek Tablo 2.4.8‟de sunulmuĢtur. Söz konusu sektördeki iĢletme sayısı TR33
Bölgesi‟ndeki imalat sanayinde faaliyet gösteren toplam iĢletme sayısının %17,73‟ünü
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 46 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
oluĢturmakta olup sektörün Türkiye genelindeki oranından bir miktar yüksektir. Buna karĢın,
çalıĢan sayısı ve özellikle ciro bakımından TR33 Bölgesi iĢletmelerinin imalat sanayi içindeki
oranı, sektörün Türkiye genelindeki oranlarından önemli ölçüde düĢüktür. Sektör, Türkiye
genelinde imalat sanayinden elde edilen cironun %15,88‟ini sağlarken TR33 Bölgesi‟nde
sadece %8,75‟ini sağlamıĢtır.
Tablo 2.4.8: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Metal Sanayi ve Metal Ürünleri Sektörünün Ġmalat
Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı
Sayı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%)
TR33 Bölgesi
2.209 17,73 8.175 8,11 1.179.020.267 8,75
Türkiye 53.453 15,52 320.590 11,54 69.163.164.323 15,88
Kaynak: TÜİK, İş İstatistikleri, 2007
Metal ve metal ürünlerine iliĢkin tematik haritada görüldüğü üzere iĢletme sayıları
bakımından Manisa ilindeki iĢletmeler TR33 Bölgesi genelinde sektördeki toplam iĢletme
sayısının %55‟ini oluĢturmaktadır. Ġhracat değerlerinde ise bu oran %87,9‟a çıkmaktadır.
Manisa‟dan sonra Afyonkarahisar ili %22‟lik iĢletme sayısı payı ve %10‟luk ihracat değeri
payı ile sektör yoğunluğu açısından dikkat çekmektedir.
Grafik 2.4.4: Metal ve Metal Ürünleri ĠĢletmelerinin Ġllere Dağılımı ve Ġllere Göre Sektörel Ġhracat
Değerleri Tematik Haritası
2.4.1.8 Makine, Elektrikli Makine ve Cihazlar
Gıda, tekstil, deri vb. alanındaki makineler ile beyaz eĢya sektörünü kapsayan ve NACE
sınıflandırmasında ayrı ayrı incelenen makine ile elektrikli makine ve cihazlar sektörlerine
iliĢkin veriler Tablo 2.4.9‟da bütünleĢtirilerek verilmiĢtir. Tablo 2.4.9 incelendiğinde söz
konusu sektör bünyesinde TR33 Bölgesi‟nde kurulu iĢletme sayısının Bölge içerisindeki
oranının, Türkiye oranının bir miktar altında olduğu görülmektedir. Buna karĢın, çalıĢan
sayılarının oranlarına bakıldığında TR33 Bölgesi oranının Türkiye oranının bir miktar üstünde
olduğu anlaĢılmaktadır. Ciro rakamları açısından ise TR33 Bölgesi oranı, Türkiye oranının çok
üzerindedir. Makine, elektrikli makine ve cihazlar sektörü TR33 Bölgesi imalat sanayinin elde
ettiği cironun %18,66 gibi önemli bir kısmını oluĢturmaktadır.
Tablo 2.4.9: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Makine, Elektrikli Makine ve Cihazlar Sektörünün Ġmalat
Sanayi Ġçerisindeki Ağırlığı
Sayı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%)
TR33 Bölgesi
834 6,69 11.608 11,52 2.516.772.206 18,66
Türkiye 27.664 8,03 284.071 10,23 46.783.374.435 10,74
Kaynak: TÜİK, İş İstatistikleri, 2007
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 47 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
2.4.1.9 Motorlu Kara TaĢıtları
Motorlu kara taĢıtları sektörü katma değeri yüksek stratejik bir sektör olarak ülkemiz için
olduğu gibi TR33 Bölgesi için de önem arz etmektedir. Otomotiv alanında kurulan üretim
üsleri ve buna bağlı olarak geliĢen ve çeĢitlenen yan sanayi yapılanmaları önemli ekonomik
getiri sağlayan giriĢimler olarak ön plana çıkmaktadır.
TR33 Bölgesi de çeĢitli düzeylerde otomotiv yan sanayi yapılanmalarını barındırmaktadır.
Tablo 2.4.10‟da sunulan TÜĠK verilerine göre, Bölge‟de 148 adet iĢletme mevcuttur. Motorlu
kara taĢıtlarındaki giriĢimci sayısı Bölge içerisinde %1,19‟luk bir orana karĢılık gelmektedir ki
bu da Türkiye oranı olan %1,36‟ya çok yakındır. Söz konusu sektörün TR33 Bölgesi‟nde
yarattığı istihdamın toplam imalat sanayi istihdamının %1,93‟ünü karĢıladığı, bu rakamın ise
Türkiye oranı olan %4,80‟in bir miktar altında kaldığı görülmektedir. Ciro açısından ise TR33
Bölgesi ve Türkiye oranları arasındaki fark daha da fazladır.
Tablo 2.4.10: 2007 Yılı Türkiye ve TR33 Bölgesi Motorlu Kara TaĢıtı Sektörünün Ġmalat Sanayi
Ġçerisindeki Ağırlığı
Sayı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%) Ciro (TL) Oran (%)
TR33 Bölgesi
148 1,19 1.994 1,93 425.610.032 3,16
Türkiye 4.685 1,36 133.373 4,80 41.675.805.478 9,57
Kaynak: TÜİK, İş İstatistikleri, 2007
2.4.2 Ġllerde Öne Çıkan Sektörler
TR33 Bölgesi‟nde bulunan illerdeki Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüklerinden alınan verilere
göre; 2009 yılı itibarıyla TR33 Bölgesi‟nde sanayi sicil belgeli toplam 3.453 adet iĢletme yer
almakta olup, bu iĢletmelerde 114.831 kiĢi istihdam edilmektedir. ĠĢletme sayısı açısından
bakıldığında 3.453 iĢletmenin %39‟u UĢak, %28‟i Manisa, %20‟si Afyonkarahisar‟da ve
%13‟ü Kütahya‟da bulunmaktadır. Sanayi sicil belgeli iĢletmelerde istihdam edilen 114.831
kiĢinin %53 gibi bir oranla yarısından fazlası Manisa ilindeki iĢletmelerde istihdam edilirken,
Manisa‟yı %20 ile Kütahya, %14 ile UĢak ve %13 ile Afyonkarahisar illeri izlemektedir.
2.4.2.1 Afyonkarahisar Ġlinde Öne Çıkan Sektörler
Afyonkarahisar‟da, 685 iĢletmenin 15.215 çalıĢanla faaliyet gösterdiği görülmektir. Sektörler
incelendiğinde iĢletme sayıları bakımından madencilik ve taĢocakçılığı (mermer) ile gıda ve
içecek imalatı ön plana çıkmaktadır. Madencilikte 279, gıdada ise 130 iĢletme faaliyet
göstermektedir. Söz konusu sektörlerin ağırlıkları istihdama da yansımıĢ olup toplam
istihdamın yarısından fazlasının bu iki sektörde gerçekleĢtiği görülmektedir.
Tablo 2.4.12‟de ise söz konusu iĢletmelerin ilçelere dağılımları verilmiĢtir. 685 iĢletmenin
296‟sının merkezde olduğu, 221‟inin de mermer imalat merkezi olan ve Afyonkarahisar ili
merkezine çok yakın mesafede bulunan Ġscehisar ilçesinde yer aldığı görülmektedir. Bunun
yanında Dazkırı, Bolvadin, Dinar ve Sandıklı ilçeleri istihdam açısından ön plana çıkan diğer
ilçelerdir.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 48 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Tablo 2.4.11: 2009 Yılı Afyonkarahisar Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Sektörel
Dağılımı
Sektör ĠĢletme
Sayısı Oran (%)
ÇalıĢan
Sayısı Oran (%)
Diğer Madencilik ve TaĢocakçılığı 279 40,73 4.216 27,71
Gıda Ürünleri ve Ġçecek Ġmalatı 130 18,98 3.645 23,96
Tekstil Ġmalatı 7 1,02 551 3,62
Giyim EĢyası Ġmalatı 8 1,17 1.353 8,89
Bavul, Ayakkabı Ġmalatı 5 0,73 114 0,75
Ağaç Ürünleri Ġmalatı 15 2,19 249 1,64
Kimyasal Madde ve Ürünler 13 1,90 602 3,96
Plastik ve Kauçuk Ġmalatı 7 1,02 204 1,34
Metal Olmayan Diğer Mineral Ürünler 83 12,12 2.414 15,87
Ana Metal Sanayi 3 0,44 41 0,27
Fabrikasyon Metal Ürünleri 11 1,61 581 3,82
Makine ve Teçhizat 22 3,21 277 1,82
Elektrikli Makine 6 0,88 242 1,59
Motorlu Kara TaĢıtı ve Römork 2 0,29 69 0,45
Diğer UlaĢım Araçları 1 0,15 161 1,06
Mobilya Ġmalatı 7 1,02 213 1,40
Diğer 86 12,55 283 1,86
Toplam 685 100,00 15.215 100,00
Kaynak: Afyonkarahisar Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü
Tablo 2.4.12: 2009 Yılı Afyonkarahisar Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Ġlçelere
Dağılımı
Ġlçe ĠĢletme Sayısı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%)
Merkez 296 43,21 8.606 56,56
BaĢmakçı 4 0,58 57 0,37
Bayat 1 0,15 3 0,02
Bolvadin 25 3,65 552 3,63
Çay 11 1,61 101 0,66
Çobanlar 4 0,58 47 0,31
Dazkırı 11 1,61 882 5,80
Dinar 20 2,92 612 4,02
Emirdağ 16 2,34 289 1,90
Evciler 1 0,15 44 0,29
Hocalar 1 0,15 3 0,02
Ġhsaniye 6 0,88 95 0,62
Ġscehisar 221 32,26 2.885 18,96
Kızılören 1 0,15 20 0,13
Sandıklı 26 3,80 444 2,92
SinanpaĢa 23 3,36 358 2,35
Sultandağı 15 2,19 181 1,19
ġuhut 3 0,44 36 0,24
Toplam 685 100,00 15.215 100,00
Kaynak: Afyonkarahisar Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü
2.4.2.2 Kütahya Ġlinde Öne Çıkan Sektörler
Kütahya ili genelinde kayıtlı toplam 455 sanayi sicil belgeli iĢletme olduğu görülmektedir.
Sektörel dağılımlara bakıldığında yoğunluğun sırasıyla 149 ve 92 iĢletme ile gıda sektörü ve
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 49 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
seramik sektörünü de içine alan metalik olmayan diğer minerallerde gerçekleĢtiği
görülmektedir. Bu sektörlerden daha düĢük yoğunlukta olmakla birlikte tekstil, ağaç,
maden, lastik & plastik ve makine sektörleri Bölge‟deki diğer önemli sektörlerdir. Ġstihdam
açısından bakıldığına en fazla istihdamın 8.263 kiĢi ile metalik olmayan diğer mineraller
sektöründe gerçekleĢtiği gözlenirken maden sektörünün 6.592 kiĢilik istihdam ile ikinci
sırada yer aldığı görülmektedir. Madene dayalı istihdamın yaklaĢık yarısı ise TavĢanlı
ilçesinde gerçekleĢmiĢtir. Ġstihdam açısından diğer önemli sektörler ise gıda, tekstil ve cam
sektörüdür. Kütahya ilindeki toplam istihdam 23.324 olarak verilmektedir.
Tablo 2.4.13: 2009 Yılı Kütahya Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Sektörel
Dağılımı
Sektör ĠĢletme Sayısı
Oran (%) ÇalıĢan Sayısı
Oran (%)
Gıda 149 32,75 2.364 10,14
Tekstil 40 8,79 1.767 7,58
Ağaç 47 10,33 542 2,32
Cam 4 0,88 1.051 4,51
Maden 36 7,91 6.592 28,26
Kağıt 5 1,10 258 1,11
Kimya 10 2,20 343 1,47
Lastik & Plastik 24 5,27 475 2,04
Metalik Olmayan Diğer Mineraller 92 20,22 8.263 35,43
Makine 23 5,05 353 1,51
Metal EĢya 9 1,98 114 0,49
Mobilya 5 1,10 62 0,27
Tarım Makineleri 4 0,88 34 0,15
Diğer 7 1,54 1.106 4,74
Toplam 455 100,00 23.324 100,00
Kaynak: Kütahya Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü
Tablo 2.4.14‟te söz konusu iĢletmelerin verilerine ilçeler bazında yer verilmiĢtir. Buna göre
Kütahya ilindeki 455 adet sanayi sicil belgeli iĢletmenin yarısı Merkez ilçede yer almaktadır.
Merkez ilçeyi Simav, TavĢanlı ve Gediz ilçeleri takip etmektedir.
Tablo 2.4.14: 2009 Yılı Kütahya Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Ġlçelere
Dağılımı
Ġlçe ĠĢletme Sayısı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%)
Merkez 230 50,55 14.455 61,97
AltıntaĢ 11 2,42 158 0,68
Aslanapa 2 0,44 23 0,10
Çavdarhisar 1 0,22 4 0,02
Domaniç 8 1,76 165 0,71
Dumlupınar 0 0,00 0 0,00
Emet 2 0,44 550 2,36
Gediz 48 10,55 1.717 7,36
Hisarcık 5 1,10 100 0,43
Pazarlar 3 0,66 178 0,76
Simav 77 16,92 1.062 4,55
ġaphane 3 0,66 126 0,54
TavĢanlı 65 14,29 4.786 20,52
Toplam 455 100,00 23.324 100,00
Kaynak: Kütahya Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 50 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
455 adet sanayi sicil belgeli iĢletmenin Kütahya‟da yaratmıĢ olduğu 23.324 kiĢilik istihdamın
%62‟si olan 14.455 kiĢi Merkez ilçede istihdam edilmiĢtir. Merkez ilçeyi ise 4.786 kiĢilik
istihdam ile TavĢanlı ilçesi, 1.717 kiĢilik istihdam ile Gediz ilçesi ve 1.062 kiĢilik istihdam ile
Simav ilçesi takip etmektedir.
Tabloda yer almamasına rağmen sektörlerin iĢletme sayıları açısından ilçeler bazında
yoğunlaĢmasına bakmak gerekirse, gıda sektöründeki iĢletmelerin Merkez ilçe, TavĢanlı,
Simav ve Gediz‟de; tekstildeki iĢletmelerin Merkez ilçe ve Simav‟da; ağaç iĢlerindeki
iĢletmelerin Simav‟da; maden sektöründeki iĢletmelerin Merkez ilçe, TavĢanlı ve Gediz‟de;
diğer sektörlerdeki iĢletmelerin ise genel olarak Merkez ilçede yoğunlaĢtığı görülmektedir.
2.4.2.3 Manisa Ġlinde Öne Çıkan Sektörler
Manisa ilinde 960 adet sanayi iĢletmesi faaliyet göstermektedir. Sektörel ağırlıklara
bakıldığında gıda, inĢaat ve toprağa dayalı sanayi ile birlikte metal eĢya ve makine
sektörlerinin iĢletme sayısı bakımından önde gelen sektörler olduğu görülmektedir. Özellikle
gıda sektörü %34‟lük pay ile toplam iĢletme sayısının üçte birini oluĢturmaktadır. Manisa
ilinde yer alan 960 adet sanayi iĢletmesinde 2009 yılı itibarıyla 60.615 kiĢi istihdam
edilmekte olup toplam istihdamın %21‟i elektronik, %18‟i gıda ve %11‟i ise inĢaat ve
toprağa dayalı sanayi grubundadır.
Tablo 2.4.15: 2009 Yılı Manisa Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Sektörel Dağılımı
Sektör ĠĢletme Sayısı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%)
Ambalaj 14 1,46 1.373 2,27
Çırçır 20 2,08 211 0,35
Deri 39 4,06 1.121 1,85
Dokuma-Tekstil 43 4,48 1.188 1,96
Elektronik 33 3,44 12.507 20,63
Gıda 328 34,17 11.025 18,19
ĠnĢaat-Toprak 129 13,44 6.940 11,45
Kimya 23 2,40 406 0,67
Metal EĢya-Makine 119 12,40 5.556 9,17
Ağaç Ürünleri 27 2,81 726 1,20
Otomotiv 25 2,60 2.611 4,31
Plastik 61 6,35 2.273 3,75
Yem 12 1,25 327 0,54
Zirai Alet 20 2,08 353 0,58
Diğer 67 6,98 13.998 23,09
Toplam 960 100,00 60.615 100,00
Kaynak: Manisa Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü
Tablo 2.4.16‟da söz konusu iĢletmelerin verilerine ilçeler bazında yer verilmiĢtir. Buna göre
Manisa ilindeki 960 adet sanayi sicil belgeli iĢletmenin üçte biri olan 317 adet iĢletme Merkez
ilçede yer almaktadır. Merkez ilçeyi Akhisar, Turgutlu ve Salihli ilçeleri takip etmektedir.
AlaĢehir, Saruhanlı, Soma ve Kula ilçelerinde de önemli sanayi oluĢumları görülmektedir.
Ġstihdamın ilçelere dağılımına bakıldığında ise 60.615 kiĢilik istihdamın yaklaĢık yarısının
Merkez ilçede istihdam edildiği görülmektedir. Merkez ilçedeki toplam 28.450 kiĢilik
istihdamın %44‟ünün elektronik sektöründe yoğunlaĢmıĢ olması, bu sektörün Merkez ilçe
için önemine iĢaret etmektedir. Ġkinci sırayı ise iĢletme sayısı açısından %3 gibi düĢük bir
orana sahip olmasına rağmen, istihdamdaki %20‟lik oran ile Soma ilçesi almaktadır. Soma
ilçesindeki istihdamın yüksekliğinin sebebi ise ilçede bulunan Ege Linyitleri ĠĢletmesi
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 51 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Müessesesi Müdürlüğü (ELĠ) ile Soma Elektrik Üretim ve Ticaret A.ġ. Genel Müdürlüğü
(SEÜAġ)‟tır.
Sektörlerin iĢletme sayıları açısından ilçeler bazında yoğunlaĢmasına bakmak gerekirse,
teknolojik boyutu ve yarattığı katma değer ile Manisa ve ülke ekonomisi için stratejik öneme
sahip elektronik sektöründe 33 iĢletme faaliyet göstermekte olup, bunun 29 tanesi Merkez
ilçededir. Diğer sektörler açısından ise ambalaj sektöründeki iĢletmeler Merkez ilçede; çırçır
sektöründeki iĢletmeler Saruhanlı‟da; deri sektöründeki iĢletmeler Merkez ilçe ve Kula‟da;
dokuma sektöründeki iĢletmeler Demirci‟de; gıda sektöründeki iĢletmeler Akhisar, Merkez
ilçe, AlaĢehir, Turgutlu, Salihli ve Saruhanlı‟da; inĢaat ve toprağa dayalı sanayideki
iĢletmeler Turgutlu, Salihli, Merkez ilçe ve Akhisar‟da; diğer sektörlerdeki iĢletmeler ise
genel olarak Merkez ilçede yoğunlaĢmıĢtır.
Tablo 2.4.16: 2009 Yılı Manisa Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Ġlçelere Dağılımı
Ġlçe ĠĢletme Sayısı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%)
Merkez 317 33,02 28.450 46,94
Ahmetli 6 0,63 118 0,19
Akhisar 165 17,19 4.738 7,82
AlaĢehir 54 5,63 2.025 3,34
Demirci 28 2,92 601 0,99
Gölmarmara 6 0,63 157 0,26
Gördes 6 0,63 144 0,24
Kırkağaç 12 1,25 80 0,13
KöprübaĢı 2 0,21 8 0,01
Kula 35 3,65 447 0,74
Salihli 102 10,63 4.116 6,79
Sarıgöl 6 0,63 44 0,07
Saruhanlı 45 4,69 1.486 2,45
Selendi 1 0,10 5 0,01
Soma 26 2,71 11.973 19,75
Turgutlu 149 15,52 6.223 10,27
Toplam 960 100,00 60.615 100,00
Kaynak: Manisa Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü
2.4.2.4 UĢak Ġlinde Öne Çıkan Sektörler
UĢak ilinde yer alan 1.353 adet sanayi sicil belgeli iĢletmenin %53‟ü gıda sektöründe faaliyet
göstermekte olup gıda sektörünü %25 ile tekstil, %12 ile dericilik ve %8 ile mobilya
sektörleri takip etmektedir. Ġstihdam açısından bakıldığında UĢak ilindeki sanayi sicil belgeli
1.353 adet iĢletmede istihdam edilen 15.667 kiĢinin %35‟inin tekstilde, %23‟ünün gıdada,
%18‟inin seramikte, %16‟sının dericilikte, %5‟inin mobilyada ve %3‟ünün madencilikte
istihdam edildiği görülmektedir.
Tablo 2.4.18‟de ise söz konusu verilerin ilçelerdeki dağılımı gösterilmektedir. Toplam 1.353
iĢletmenin %87‟sinin Merkez ilçede yer alıyor olması, sanayi anlamında Merkez ilçenin diğer
ilçelere göre taĢıdığı önemi ortaya koymaktadır.
Ġstihdamın ilçelere dağılımına bakıldığında yine Merkez ilçenin %87 ile ön plana çıktığı, onu
ise %6 ile Banaz ilçesinin izlediği görülmektedir.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 52 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Tablo 2.4.17: 2009 Yılı UĢak Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Sektörel Dağılımı
Sektör ĠĢletme Sayısı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%)
Tekstil 333 24,61 5542 35,37
Gıda 715 52,85 3553 22,68
Mobilya 107 7,91 789 5,04
Dericilik 163 12,05 2493 15,91
Seramik 27 2,00 2770 17,68
Madencilik 8 0,59 520 3,32
Toplam 1353 100,00 15667 100,00
Kaynak: Uşak Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü
Sektörlerin iĢletme sayıları açısından ilçeler bazında yoğunlaĢmasına bakmak gerekirse,
Merkez ilçe dıĢındaki ilçelerde gıda sanayi haricinde sınırlı düzeyde sanayi yapılanması
görülmektedir. Tekstil, dericilik ve mobilya sektörlerinin tamamına yakını Merkez Ġlçede
toplanmıĢtır. Gıda sanayindeki iĢletmelerin %79‟u Merkez ilçede yer alırken, Merkez ilçeyi
%7 ile EĢme ve %5 ile Ulubey ilçeleri izlemektedir. Seramik sektöründe faaliyet gösteren 27
adet iĢletmenin %81‟i Merkez ilçede faaliyet gösterirken, kalan %19‟u Banaz ilçesindedir.
Madencilik sektöründeki 5 iĢletmenin 3 tanesi Merkez ilçede bulunurken, diğer 3 tanesi ise
Banaz, EĢme ve Ulubey ilçelerindedir.
Banaz ilçesinde seramiğe dayalı istihdam sanayi iĢletmelerindeki istihdamın hemen hemen
tamamını oluĢturmaktadır. EĢme‟de tekstil ve gıda sektörüne dayalı istihdam, Karahallı‟da
tekstile dayalı istihdam ve Sivaslı‟da gıdaya dayalı istihdam ön plana çıkarken, Ulubey de
kurulu 1 adet maden iĢletmesi 468 kiĢilik çalıĢanı ile ilçedeki istihdamın %88‟ini
oluĢturmaktadır.
Tablo 2.4.18: 2009 Yılı UĢak Ġli Sanayi Sicil Belgeli ĠĢletmeler ve ÇalıĢan Sayılarının Ġlçelere Dağılımı
Ġlçe ĠĢletme Sayısı Oran (%) ÇalıĢan Sayısı Oran (%)
Merkez 1.178 87,07 13.697 87,43
Banaz 44 3,25 873 5,57
EĢme 56 4,14 342 2,18
Karahallı 11 0,81 59 0,38
Sivaslı 29 2,14 165 1,05
Ulubey 35 2,59 531 3,39
Toplam 1.353 100,00 15.667 100,00
Kaynak: Uşak Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü
2.4.3 Organize Sanayi Bölgeleri
TR33 Bölgesi‟nde 22 adet OSB bulunmakla birlikte bunlardan 10 tanesi aktif haldedir. TR33
Bölgesi‟nde Kurulu OSB‟ler Tablo 2.4.19‟da yer almaktadır.
Tablo 2.4.20‟de ise aktif OSB‟lerin iĢletme ve istihdam sayıları ile birlikte parsel durumlarına
iliĢkin veriler sunulmuĢtur. OSB‟lerdeki mevcut iĢletme sayıları incelendiğinde UĢak ili
OSB‟lerinin faaliyette olan 337 adet iĢletme ile nüfus verilerine ters orantılı bir Ģekilde en
fazla iĢletmeye sahip olduğu görülmektedir. Bunu, faaliyetteki 250 adet iĢletme ile
Afyonkarahisar izlemektedir. Manisa ili OSB‟lerinde ise toplamda 321 adet iĢletme
gözükürken, bunun sadece 207 tanesi faaliyette bulunmaktadır. Kütahya ilindeki OSB‟lerde
faaliyette olan iĢletme sayısı ise 66‟dır. Afyonkarahisar OSB‟deki istihdam 6.004, Kütahya
genelindeki OSB‟lerde 3.467, Manisa genelinde 28.841 ve UĢak genelinde 10.320 olmak
üzere toplam 48.632 kiĢinin TR33 Bölgesi dahilindeki OSB‟lerde istihdam edildiği
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 53 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
görülmektedir. Bu noktada Manisa OSB‟nin göreceli olarak az sayıdaki iĢletme ile sağladığı
geniĢ istihdam ön plana çıkmaktadır.
Tablo 2.4.19: 2010 Yılı TR33 Bölgesi‟nde Kurulu Aktif ve Aktif Olmayan OSB Listesi
Kaynak: Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak Sanayi ve Ticaret İl Müdürlükleri, 2010
Tablo 2.4.20: 2010 Yılı TR33 Bölgesi Aktif OSB Bilgileri
Toplam ĠĢletme
Sayısı
Faaliyetteki ĠĢletme
Sayısı
Toplam Parsel
Tahsise Hazır
Parsel
Faaliyetteki Parsel
Toplam Ġstihdam
Afyonkarahisar 290 246 321 0 321 6004
Ġscehisar 8 4 56 29 4 *
Afyonkarahisar
Toplamı 298 250 377 29 325 6004
Kütahya 68 56 88 0 66 3.082
Gediz 21 10 34 5 11 385
Kütahya
Toplamı 89 66 122 5 77 3.467
Manisa 188 142 235 43 142 24.200
Akhisar 47 22 117 70 22 1.161
Salihli 46 23 57 5 27 2.150
Turgutlu 40 20 58 3 27 1.330
Manisa Toplamı 321 207 467 121 218 28.841
UĢak 283 183 377 24 353 7.548
UĢak Karma (Deri)
297 154 316 0 162 2.772
UĢak Toplamı 580 337 693 24 515 10.320
TR33 Bölgesi Toplamı
1.288 860 1.659 179 1135 48.632
Kaynak: 1-) OSB’ler 2-) OSBÜK *İlgili veriye ulaşılamamıştır.
Aktif OSB’ler Aktif Olmayan OSB’ler
Sıra Ġl OSB Sıra Ġl OSB
1 Afyonkarahisar Afyonkarahisar 1 Afyonkarahisar Bolvadin
2 Afyonkarahisar Ġscehisar Mermer 2 Afyonkarahisar Dinar
3 Kütahya Kütahya 3 Afyonkarahisar Dazkırı Dokuma ve Konfeksiyon
4 Kütahya Gediz 4 Afyonkarahisar Emirdağ
5 Manisa Manisa 5 Afyonkarahisar Merkez II
6 Manisa Akhisar 6 Afyonkarahisar Sandıklı
7 Manisa Salihli 7 Afyonkarahisar ġuhut
8 Manisa Turgutlu 8 Kütahya Merkez II
9 UĢak UĢak 9 Kütahya Simav
10 UĢak Karma (Deri) 10 Kütahya TavĢanlı
11 Manisa Kula-Deri
12 UĢak Karahallı
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 54 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
2.4.4 AraĢtırma-GeliĢtirme (Ar-Ge) & Ġnovasyon
Türkiye‟deki toplam endüstriyel tasarım tescil sayısı yıllara göre artan bir trend izleyerek
2009 yılında 5.378 olarak gerçekleĢmiĢtir. Bunun yalnızca 128 tanesi TR33 Bölgesi‟nde
gerçekleĢirken Kütahya‟nın 60 tescille en fazla tescili gerçekleĢtiren il olduğu görülmektedir.
Kütahya‟yı Manisa 43 tescille takip etmektedir.
2009 yılı içerisinde Türkiye‟de 41.414 marka tescili gerçekleĢmiĢ olup bunlardan 607‟si TR33
Bölgesi menĢelidir. Marka tescil sayılarında 291 marka ile Manisa ili 2009 yılında TR33
Bölgesi içinde en fazla marka yaratan il olarak göze çarpmaktadır. 2009 yılında
Afyonkarahisar ve Kütahya illerindeki marka tescil sayıları birbirlerine yakın seviyelerdedir.
2009 yılı içerisinde Türkiye‟de tescillenen toplam 456 patentin 23‟ü TR33 Bölgesi
kaynaklıdır. Bu 23 patentin ise 21‟i tek baĢına Manisa iline aittir. Afyonkarahisar ve
Kütahya‟dan ise 2009 yılında birer patent tescili söz konusudur.
2.5. ENERJĠ VE MADEN
2.5.1. Elektrik ve Doğalgaz Tüketimi
2009 yılında TR33 Bölgesi illerinde gerçekleĢen net elektrik tüketimi 5.280.344 MWh olup
Türkiye net elektrik tüketiminin %3,4‟üne denk gelmektedir.
TR33 Bölgesi‟ndeki net elektrik tüketiminin sektörel dağılımına bakıldığında, en yüksek
tüketimin toplam içerisindeki %43,63‟lük pay ile sanayi grubunda gerçekleĢtiği, bunu ise
%24,66‟lık pay ile meskenlerdeki kullanımın izlediği görülmektedir. TR33 Bölgesi elektrik
kullanımının sektörel bazda dağılımı, Ege Bölgesi ve Türkiye‟deki elektrik kullanımı ile
paralellik göstermektedir. 2009 yılı itibarıyla Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi net
elektrik tüketimi Tablo 2.5.1‟de verilmektedir.
Tablo 2.5.1: 2009 Yılı Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi Net Elektrik Tüketiminin Kullanım
Alanlarına Göre Dağılımı
Kaynak: TEDAŞ, 2009-Türkiye Elektrik Dağıtım ve Tüketim İstatistikleri, http://www.tedas.gov.tr/29,Istatistiki_Bilgiler.html
TR33 Bölgesi kiĢi baĢı elektrik tüketimi 1.795 kWh olup, Ege Bölgesi (2.550 kWh) ve Türkiye
(2.162 kWh) kiĢi baĢı elektrik tüketimlerinin altındadır. Ayrıca, TR33 Bölgesi illeri
karĢılaĢtırıldığı zaman kiĢi baĢı elektrik tüketimi en fazla UĢak ilinde olup bunu sırasıyla
Manisa, Kütahya ve Afyonkarahisar illeri takip etmektedir.
Tüketim (MWh)
Mesken Ticaret Resmi Daire
Sanayi Tarımsal Sulama
Aydınlatma Toplam
Afyonkarahisar 270.456 133.886 48.995 346.047 92.596 121.441 1.013.420
Kütahya 228.604 101.984 38.316 470.994 2.887 161.080 1.003.866
Manisa 647.383 249.015 77.477 949.020 199.269 273.723 2.395.886
UĢak 155.841 79.395 15.285 537.970 16.061 62.618 867.172
TR33 Bölgesi 1.302.284 564.280 180.074 2.304.031 310.814 618,862 5.280.344
Ege Bölgesi 6.134.512 3.262.745 792.247 11.153.415 690.752 1.863.210 24.267.268
Türkiye 39.147.505 25.018.856 6.989.641 70.470.076 3.661.805 11.606.187 156.894.070
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 55 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
2009 yılı sonu itibarıyla TR33 Bölgesi‟nde 1.382.086 elektrik abonesi yer almakta olup TR33
Bölgesi‟ndeki elektrik abone sayısı Ege Bölgesi‟nin %29,28‟ine, Türkiye‟nin ise %4,28‟ine
tekabül etmektedir. Bölge illeri içerisinde en çok abone 586.836 ile Manisa ilinde iken
sektörel bazda en çok abone ise 1.123.619 adet abone ile mesken grubundadır.
TR33 Bölgesi‟nde elektrik kayıp-kaçak miktarının en yüksek olduğu il 146.884 MWh ile
Manisa iken en az olduğu il ise 46.597 MWh ile UĢak‟tır. Diğer taraftan Bölge illeri içinde
kayıp-kaçak oranının en yüksek olduğu il %5,83 ile Afyonkarahisar, en düĢük olduğu il ise
%4,85 ile Kütahya‟dır. TR33 Bölgesi ve illerinin 2009 yılı kayıp-kaçak oranları, Türkiye
ortalaması (%13,75) ile karĢılaĢtırıldığında, hem TR33 Bölgesi hem de illerinin kayıp-kaçak
oranları, Türkiye kayıp-kaçak oranının bir hayli altındadır.
TR33 Bölgesi‟ndeki her ilde doğal gaz altyapısı oluĢturulmuĢ olup sanayide büyük oranda
doğal gaz kullanılmaktadır. Ancak, konut ısıtılmasında halen yaygın olarak kömür kullanımı
devam etmektedir.
TR33 Bölgesi illerindeki 2009 yılı doğalgaz kullanım miktarı 654.848.543 m3 olup Türkiye
doğalgaz kullanım miktarının %1,9‟una denk gelmektedir. Bölge‟de doğal gaz kullanımının
en fazla olduğu il Manisa iken en az kullanımın olduğu il ise Afyonkarahisar‟dır.
2.5.2. Linyit ĠĢletmeleri ve Termik Santraller
TR33 Bölgesi, zengin linyit yataklarına sahip olup bu yataklar Kütahya ve Manisa illerinde
yoğunlaĢmıĢtır. TR33 Bölgesi linyit rezervleri 1.380.000 ton ile MTA‟nın 1 ġubat 2010 tarihi
itibarıyla güncellemiĢ olduğu Türkiye Maden Rezervleri adlı tabloda 12 milyar ton olarak
belirlenmiĢ Türkiye linyit rezervlerinin %11,5‟ini oluĢturmaktadır.
TR33 Bölgesi‟nin linyit rezervleri TKĠ‟ne bağlı Garp Linyitleri ĠĢletmesi Müessesesi Müdürlüğü
(GLĠ), Seyitömer Linyitleri ĠĢletmesi Müessesesi Müdürlüğü (SLĠ) ve Ege Linyitleri ĠĢletmesi
Müessesesi Müdürlüğü (ELĠ) tarafından iĢletilmektedir.
TR33 Bölgesi‟ndeki zengin linyit yatakları TR33 Bölgesi ve Türkiye için önemli termik
santrallerin kurulmasına imkân sağlamıĢtır. Kütahya Tunçbilek‟te toplam kurulu gücü 365
MW olan Tunçbilek Termik Santrali, Kütahya Seyitömer‟de toplam kurulu gücü 600 MW olan
Seyitömer Termik Santrali ve Manisa ili Soma ilçesinde toplam kurulu gücü 1.034 MW olan
Soma Termik Santrali bulunmaktadır.
2.5.3. Yenilenebilir Enerji Kaynakları
2008 yılı sonu itibarıyla TR33 Bölgesi hidrolik santrallerinin kurulu gücü 74,56 MW olup
13.828,70 MW olan Türkiye hidrolik kurulu gücünün %0,5‟ini oluĢturmaktadır. TR33
Bölgesi‟nde elektrik üretimi yapan 3 adet HES mevcuttur. Kayaköy HES Kütahya ilinde yer
almakta olup toplam kurulu gücü 2,56 MW‟dir. Demirköprü HES Manisa ilinde olup toplam
kurulu gücü 69 MW‟dir. Dinar II HES Afyonkarahisar ilinde olup toplam kurulu gücü 3
MW‟dir.
TR33 Bölgesi illerinin 50 metredeki rüzgâr gücüne göre Rüzgar Enerjisi Santrali (RES) gücü
kapasitesi ile ilgili veriler Tablo 2.5.2‟de yer almaktadır.
Tablo 2.5.2: TR33 Bölgesi 50 Metredeki Rüzgar Gücüne Göre RES Gücü Kapasiteleri
Ġl Adı Alan
(km2)
6,8-7,5 m/s’de
Kurulu Güç (MW)
7,5 m/s ve Üstü Dâhil
Kurulu Güç (MW)
Afyonkarahisar 172,05 628,56 860,24
Kütahya 38,03 190,16 190,16
Manisa 1.060,46 2.371,76 5.302,32
UĢak 1,86 9,28 9,28
Kaynak: EMO, Enerji Raporu, 2009
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 56 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Tablo 2.5.3‟ten de görüleceği üzere, TR33 Bölgesi‟nde mevcut durumda Manisa ilinin
Akhisar, Sayalar ve Soma bölgelerinde iĢletmedeki kurulu kapasitesi 94,5 MWe olan 3 adet
santral bulunmaktadır. TR33 Bölgesi‟ndeki rüzgar enerjisi toplam kurulu gücü 399 MWe ile
Türkiye rüzgâr enerjisi toplam kurulu gücü olan 3.352 MWe‟lik gücün yaklaĢık %12‟sini
oluĢturmaktadır. Türkiye rüzgâr enerjisi potansiyeli ise 48.000 MW olarak belirlenmiĢtir.
Tablo 2.5.3: TR33 Bölgesi‟nde Kurulu Rüzgar Santralleri
ĠĢletme Adı Lokasyon Toplam Kurulu
Güç (MWe)
ĠĢletmedeki Kurulu Güç
(MWe)
Üretime GeçiĢ Tarihi
Alize Enerji Elektrik Üretim A.ġ.
Kuyucuk-Gelenbe-MANĠSA 25,60 0 -
Soma Enerji A.ġ. Hamidiye-Bozarmut-TekeliıĢıklar-Tuzladağı-
Kozluören-Gökçukur-Sultaniye-Soma-MANĠSA
140,40 49,50 2010
Akhisar Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretimi Santralı Ltd. ġti.
Akhisar Ġlçesi, Geventepe-Bekirler-Hamidiye-Tasaltıtepe-Kıraçkuyusu-Hafıztepe-MANĠSA
43,80 0 -
Doğal Enerji Elektrik Üretim A.ġ.
Rahmanlar-Akkocalı-Gökçealan-Sayalar-MANĠSA
34,20 34,20 2008
Deniz Elektrik Üretim Ltd. ġti.
Karakurt-Ġlyaslar-Çakaltepe-MANĠSA
10,80 10,80 2007
Bilgin Rüzgar Santrali Elektrik Üretim A.ġ.
Kızılören-ġifadağı-Kozluören-GöktaĢ-Hamidiye-Davulludağı-
Gökçukur-Soma-Kırkağaç-MANĠSA
90,00 0 -
Söke Rüzgar Enerjisinden Elektrik Üretim Santralı Ltd.ġti.
UġAK 54,00 0 -
Toplam
TR33 Bölgesi 398,80 94,50 -
Türkiye 3.352,00 1.029,85 -
Kaynak: http://www.epdk.gov.tr/lisans/elektrik/lisansdatabase/verilentesistipi.asp
TR33 Bölgesi‟nin güneĢ enerjisi potansiyelinin fazla olmadığını söylemek mümkündür. TR33
Bölgesi illerinin ortalama güneĢlenme süresi ve maruz kaldıkları güneĢ radyasyonu
miktarları, güneĢ enerjisi santrali (güneĢ tarlası) kurmak için uygun Ģartlar ile birlikte
değerlendirildiğinde TR33 Bölgesi‟nin güneĢ enerjisinden elektrik elde edilmesine yönelik
kapasitesinin yeterli olmadığı değerlendirilmektedir.
Türkiye‟nin toplam jeotermal potansiyeli 31.500 MW olup bu potansiyelin 1.500 MW‟ı
elektrik üretimine elveriĢlidir ve jeotermal alanların %55‟i ısıtma alanlarına uygundur. 2009
yılı sonu itibarıyla Türkiye‟nin jeotermal enerjisi kurulu gücü 77,2 MW‟dir. Türkiye‟deki
jeotermal kaynakların %66‟sı ise Ege Bölgesi‟nde yer almaktadır. TR33 Bölgesi de jeotermal
kaynaklar açısından bir hayli zengin olup Bölge‟deki jeotermal kaynaklar baĢlıca konut
ısıtılmasında, seracılıkta ve termal turizmde kullanılmaktadır. Afyonkarahisar ilinde 4 adet,
Kütahya ilinde 11 adet, Manisa ilinde 9 adet ve UĢak ilinde ise 6 adet jeotermal alan
bulunmaktadır.
Türkiye Jeotermal Derneği‟nin “Türkiye‟de Jeotermal” baĢlıklı çalıĢmasına göre Türkiye‟de
jeotermal enerji ile ısıtılabilecek potansiyel konut sayısı 1.000.000 adet iken mevcut
durumda yaklaĢık 70.000 konut ısıtılmaktadır. Aynı çalıĢmaya göre TR33 Bölgesi illerinde ise
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 57 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
jeotermal kaynaklar ile ısıtılabilecek konut sayısı yaklaĢık 190.000 iken mevcut durumda
Bölge genelinde jeotermal konut ile ısıtılan konut sayısı yaklaĢık 30.000 adettir. Ġlgili veriler
Tablo 2.5.4 ve Tablo 2.5.5‟te verilmiĢtir.
Tablo 2.5.4: TR33 Bölgesi‟nde Jeotermal Kaynak Ġle Konut Isıtması
Lokasyon Isıtılan Konut
Sayısı Devreye
Alma Tarihi Sıcaklık
(0C) Yatırımcı
Afyonkarahisar Merkez
5.000 1996 95 Ġl Özel Ġdaresi Ağırlıklı
Belediye A.ġ.
Afyonkarahisar Sandıklı
3.800-5.000 1998 70 Belediye Ağırlıklı A.ġ.
Kütahya Simav 7.000 1991 137 Belediye
Manisa Salihli 12.000-24.000 2002 94 Belediye
Kaynak: EPDK, Jeotermal Enerjiye İlişkin Yasal Düzenleme ve Destekler, Saffet Durak, Ankara 2009
Tablo 2.5.5: TR33 Bölgesi‟nde Jeotermal Enerji ile Isıtılabilecek Potansiyel YerleĢim Yerleri
Lokasyon Isıtılabilecek Konut Sayısı
Afyonkarahisar ve Civarı 65.000
Kütahya ve Civarı 35.000
Manisa ve Civarı 90.000
Toplam 190.000
Kaynak: http://www.jeotermaldernegi.org.tr/
TR33 Bölgesi illerinden Kütahya ve Manisa‟da jeotermal enerjiden elektrik üretimi için uygun
alanlar bulunmasına rağmen, mevcut durum itibarıyla TR33 Bölgesi‟nde Jeotermal Elektrik
Santrali (JES) bulunmamaktadır. Diğer taraftan yapılan çalıĢma ziyaretlerinde TR33
Bölgesi‟nde jeotermal kaynakların elektrik üretiminde kullanılmasına yönelik Sanko
Jeotermal Elektrik Santrali (JES) firması tarafından Manisa Salihli‟de 15 MWe kapasiteli tesis
ile Zorlu Enerji tarafından Manisa AlaĢehir‟de 30 MWe kapasiteli tesis kurulmasına yönelik
baĢvuruların olduğu bilgisi alınmıĢtır.
TR33 Bölgesi biokütle kaynaklarından hayvan atığı konusunda önemli potansiyele sahip
olmasına rağmen mevcut durumda bu kaynaklar elektrik üretiminde kullanılmamaktadır.
2.5.4. Maden
TR33 Bölgesi maden çeĢitliliği ve rezervleri bakımından son derece zengin bir bölgedir.
Ayonkarahisar ilindeki baĢlıca madenler mermer, antimuan, demir, manganez, kuvarsit,
kireçtaĢı, kum-çakıl, tuğla-kiremit, diyatomit, kalsit ve grafittir. Ayrıca, merkez ilçede tenör
oranı düĢük uranyum ve Sandıklı ilçesi yakınlarında önemli bakır yatakları tespit edilmiĢtir.
Mevcut yer altı kaynaklarından özellikle mermer ve çimento hammaddeleri il ekonomisinde
sürükleyici sektörlerin baĢındadır. Ġscehisar mermer yataklarının bitme noktasında olduğu,
iyi kaliteli diyatomit yataklarının geliĢen teknoloji ve arz-talep dengeleri doğrultusunda
değerlendirilebileceği ve Sandıklı ilçesi civarında tespit edilen bakır yataklarının büyük bir
potansiyele sahip olduğu MTA‟nın Afyonkarahisar iline iliĢkin değerlendirmeleri arasındadır.
TR33 Bölgesi‟ndeki mermer rezervlerinin yaklaĢık %73‟üne sahip olan Afyonkarahisar ili
mermer kalitesi ve çeĢitliliği ile de dünya ölçeğinde öneme sahip bir ildir. Türkiye‟nin en
önemli mermer yatakları ve mermer rezervleri bu ilde yer almaktadır. Afyonkarahisar‟daki
mermer yatakları Afyon Beyazı ve Afyon Kaplan Postu olmak üzere iki ayrı kalitede, özellikle
Ġscehisar ilçesinde yoğunlaĢmıĢtır.
Kütahya ili yer altı kaynakları bakımından zengin illerden biri olup, aynı zamanda Türkiye
için stratejik öneme sahip madenleri de sınırları içerisinde barındırmaktadır. 36 çeĢit madene
sahip olan Kütahya‟da öne çıkan madenler bor, manyezit, gümüĢ ve linyittir. Türkiye‟nin,
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 58 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
dünya rezervinin büyük bir bölümünü elinde bulundurduğu bor madeninin 1.681.474.000
ton rezervi Kütahya ili sınırları içerisinde, Emet ilçesinde yer almaktadır. Manyezit açısından
da oldukça zengin bir il olan Kütahya‟da, Türkiye manyezit üretiminin büyük bir bölümü
yapılmaktadır. Merkez ve TavĢanlı ilçelerinde halen iĢletilmekte olan çok sayıda manyezit
yatağı vardır. Türkiye‟de iĢletilen tek gümüĢ yatağı Kütahya ili GümüĢköy yatağıdır. Kütahya
ili zengin linyit potansiyellerine sahip olup bu durum ildeki sanayinin geliĢiminde çok önemli
rol oynamaktadır. Kütahya‟daki linyit madeni iĢletmeleri ve termik santraller önemli birer
istihdam kaynağıdır. Özellikle Tunçbilek ve Seyitömer yörelerindeki linyit sahaları en önemli
yataklardan olup Seyitömer ve Tunçbilek Termik Santrallerinin linyit ihtiyaçları buralardan
karĢılanmaktadır.
Manisa ili jeolojik açıdan karmaĢık bir yapıya sahip olup endüstriyel hammadde kaynakları
açısından önemli potansiyellere sahiptir. BaĢlıca mermer türleri arasında Demirci ilçesinde
sarı-açık yeĢil ve yer yer koyu kahve renkli ve tamamen aragonit kristallerinden oluĢmuĢ
Demirci Oniks mermeri, Akhisar‟da da Ege Kahve olarak tanımlanan koyu kahve-kırmızı
renkli mermer oluĢumları yer almaktadır. Ayrıca Manisa ili titanyum potansiyeli açısından
Türkiye‟nin en önemli bölgesidir. Manisa-Gördes-Kuyumezardere‟de, Benlieli Ovası‟nda,
Demirci Çayı‟nda, Gördes Çayı‟nda ve Salihli ile Turgutlu ovalarında TiO2 formunda titanyum
zenginleĢmeleri bulunmaktadır. Kaliteli linyit yataklarına sahip olan Manisa ilinde linyit
sahaları ağırlıklı olarak Soma ilçesindedir. Ġlçedeki bazı linyit iĢletmeleri ile termik santraller
hem ilçenin hem de Manisa ilinin geliĢmesine büyük katkı sağlamakta ve önemli bir istihdam
kaynağı yaratmaktadır.
UĢak ili özellikle endüstriyel hammaddeler bakımından metalik madenlere göre daha fazla
çeĢitliliğe sahiptir. Bunlar kaolen, kum-çakıl, mermer ve zımpara-diyasporit olarak
sayılabilir. Ancak, ilin en önemli yer altı kaynağı altın madenidir. Türkiye‟nin Bergama-
Ovacık‟tan sonra iĢletilen ikinci altın yatağı UĢak-EĢme-KıĢladağ yatağıdır. UĢak ili TR33
Bölgesi altın rezervlerinin hemen hemen tamamına yakınına sahiptir. KıĢladağ Altın Madeni,
Türkiye‟nin en büyük altın madeni iĢletmesidir. Ġlin bir diğer önemli yer altı kaynağı
mermerdir. Ġlde 4 farklı çeĢitte mermer yatakları bulunmaktadır. Karahallı ilçesi Delihıdırlı
mevkiindeki kireçtaĢlarının mermer yönünden blok verebilme ve cila alma özelliklerinin iyi
nitelikli olduğu tespit edilmiĢtir. UĢak beyazı olarak da bilinen ve beyaz çimentonun ham
maddelerinden biri olan beyaz mermer ilin bir diğer önemli mermer rezervidir.
TR33 Bölgesi maden rezervlerini genel olarak değerlendirdiğimizde TR33 Bölgesi‟nde öne
çıkan madenler altın, bor, gümüĢ, manyezit, mermer, titanyum ve uranyumdur.
Tablo 2.5.6: TR33 Bölgesi‟nin Önemli Madenlerinin Envanteri ile Ege Bölgesi ve Türkiye Rezervlerinin
KarĢılaĢtırması*
Maden Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33
Bölgesi Ege
Bölgesi Türkiye
Altın 0 0 3 148 151 216 560
Bor 0 430.000 0 0 430.000 430.000 866.000
GümüĢ 0 3.800 0 0 3.800 3.800 5.740
Manyezit 0 4.400 340 0 4.740 4.970 48.000
Mermer 1.671.400 0 282.800 328.800 2.283.000 4.196.000 13.933.000
Titanyum 0 0 254.000 0 254.000 254.000 254.000
Uranyum 0 0 2.850 510 3.360 3.800 9.130
*Tablodaki değerler yaklaşık değerler olup kaynaklardan alınan verilerin yeniden derlenmesi sonucu oluşturulmuştur. Birimler Bor, Manyezit ve Mermer için 1.000 ton; Altın, Gümüş, Titanyum ve Uranyum içinse ton’dur. Kaynak: 1) MTA,İl Maden ve Enerji Kaynakları Raporları 2) DPT, 9. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu 3) ETİ Maden, Bor Sektörü Raporu 2009
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 59 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
TR33 Bölgesi, altın madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %70‟ine, Türkiye
rezervlerinin ise %27‟sine sahiptir. TR33 Bölgesi içerisindeki altın madeni rezervlerinin
tamamına yakını UĢak ili sınırları içindeki KıĢladağ mevkiindedir. Bu rezervler, merkezi
Kanada‟da bulunan Eldorado Gold Madencilik firmasının Türkiye‟deki iĢtiraki olan Tüprag
Metal Madencilik San. ve Tic. A.ġ. tarafından iĢletilmektedir. KıĢladağ Altın Madeni,
Türkiye‟nin en büyük altın madeni iĢletmesidir.
TR33 Bölgesi, Türkiye açısından stratejik öneme sahip olan bor madeni rezervi bakımından
Ege Bölgesi rezervlerinin %100‟üne, Türkiye rezervlerinin ise yaklaĢık %50‟sine sahiptir.
TR33 Bölgesi‟ndeki en önemli bor rezervlerini kolemanit cevheri oluĢturmakta olup söz
konusu rezervler Kütahya ilinde bulunan Eti Maden ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü‟ne bağlı 120
bin ton/yıl kapasiteli Emet Bor ĠĢletme Müdürlüğü tarafından iĢletilmektedir. Söz konusu
iĢletmede genellikle antiseptik, böcek ilacı ve koku gidericilerde kullanılan beyaz kristal
renkli, suda çözünen bir inorganik asit olan borik asit üretilmektedir. Bor ürünleri uzay ve
hava araçları, nükleer uygulamalar, askeri araçlar, yakıtlar, elektronik ve iletiĢim sektörü,
tarım, cam sanayi, kimya ve deterjan sektörü, seramik ve polimerik malzemeler,
nanoteknolojiler, otomotiv ve enerji sektörü, metalürji ve inĢaat gibi 500‟e yakın alanda
kullanılmaktadır. Ancak bor tüketiminin %80‟e yakını cam, seramik-frit, tarım ve deterjan
sektörlerinde gerçekleĢmektedir. Ayrıca, Türkiye toplam bor madeni rezervinin yaklaĢık
%50‟sinin TR33 Bölgesi‟nde olması ve bor madeninin de hidrojen enerjisinin taĢınması ve
depolanmasında çok önemli bir madde olması sebepleriyle, yenilenebilir enerji
kaynaklarından olan hidrojen enerjisinin de uzun vadede TR33 Bölgesi için bir enerji kaynağı
olabileceği düĢünülmektedir.
TR33 Bölgesi, gümüĢ madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %98‟ine, Türkiye
rezervlerinin ise %67‟sine sahiptir. Türkiye‟nin iĢletilen tek gümüĢ yatağı olan GümüĢköy
yatağı Kütahya ili sınırları içerisindedir.
TR33 Bölgesi, manyezit madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %95‟ine,
Türkiye rezervlerinin ise %10‟una sahiptir. Türkiye‟deki en önemli manyezit üreticisi
Kütahya Manyezit ĠĢletmeleri A.ġ. (KÜMAġ)‟tır. KÜMAġ, 1972 yılında kurulmuĢ ve 1976
yılında doğal manyezit cevherinden sinter manyezit üretmeye baĢlamıĢtır. KÜMAġ, Türkiye
ve yurtdıĢındaki demir-çelik, çimento, kireç, demir dıĢı metaller ve cam endüstrisinin
refrakter malzeme ihtiyaçlarını karĢılamaktadır.
TR33 Bölgesi, mermer rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %54‟üne, Türkiye
rezervlerinin ise %16‟sına sahiptir. TR33 Bölgesi‟ndeki mermer rezervlerinin yaklaĢık
%73‟üne sahip olan Afyonkarahisar ili mermer kalitesi ve çeĢitliliği ile de dünya ölçeğinde
öneme sahip bir ildir. Türkiye‟nin en önemli mermer yatakları ve mermer rezervleri bu ilde
yer almaktadır. Afyonkarahisar‟daki mermer yatakları Afyon Beyazı ve Afyon Kaplan Postu
olmak üzere iki ayrı kalitede, özellikle Ġscehisar ilçesinde yoğunlaĢmıĢtır. Ġscehisar
ilçesindeki mermer firmaları bir kümelenme örneği göstermektedir. TR33 Bölgesi‟nin diğer
illerinde de ciddi anlamda mermer rezervleri bulunmakta olup toplamda Bölge, Türkiye
mermer rezervlerinin %16‟sına sahiptir.
TR33 Bölgesi, titanyum rezervi açısından Türkiye‟nin en önemli bölgesi olup Türkiye‟de
bulunan titanyum rezervlerinin tamamı Manisa ili AlaĢehir ilçesindedir. Ayrıca, yine AlaĢehir
ilçesinde %4,95‟lik 29.230.128 ton görünür+muhtemel+mümkün titanyumlu kayaç rezervi
MTA tarafından tespit edilmiĢ olup bu rezervde bulunan madenin mineral tipi, tane boyu,
cevher mineralinin yapı ve dokusu günümüz koĢullarında iĢlemeye elveriĢli olmadığı için
değerlendirilememektedir.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 60 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
TR33 Bölgesi, uranyum madeni rezervi bakımından Ege Bölgesi rezervlerinin %88‟ine,
Türkiye rezervlerinin ise %37‟sine sahiptir. MTA tarafından bugüne kadar yapılan
çalıĢmalarda ekonomik olabilecek seviyede Türkiye‟de Manisa-KöprübaĢı, UĢak-Fakılı, Aydın-
Demirtepe, Aydın-Küçükçavdar ve Yozgat-Sorgun‟da toplam 9.130 ton uranyum rezervi
tespit edilmiĢtir.
2.6. TURĠZM
2.6.1. Genel Görünüm
TR33 Bölgesi tarih boyunca Lidyalılar, Frigyalılar, Selçuklular ve Osmanlılar gibi pek çok
devlet ve medeniyete ev sahipliği yapmıĢtır. Bölge, tarihi ve kültürel zenginliklerinin yanı
sıra zengin termal ve ekolojik kaynakları ile turizm açısından önemli bir potansiyele sahiptir.
Bölge‟de yer alan camiler, mevlevihaneler, sinagoglar ve kiliseler geçmiĢten günümüze
yansıyan inanç çeĢitliliğini göstermektedir. Bölge illeri, Akdeniz ile Karadeniz, Ege ile Ġç
Anadolu Bölgeleri arasında köprü konumundadır. Ġstanbul-Antalya ve Ankara-Ġzmir gibi
Türkiye‟nin önemli Ģehirlerini birbirine bağlayan yollar üzerinde kavĢak noktası olmakla
birlikte, bölgenin zengin jeotermal kaynakları sağlık turizmi açısından stratejik öneme
haizdir.
Sağlık ve Ģifa amacıyla Bölge‟ye gelen turistlerin yaĢ ortalamalarının genel olarak yüksek
olması, Bölge turizmi açısından ulaĢım imkânlarının önemini daha da artırmaktadır.
Afyonkarahisar ve UĢak‟ın Ġzmir‟i Ankara‟ya bağlayan karayolu üzerinde bulunması ve
Manisa‟nın da konum olarak Ġzmir‟e çok yakın olması bu illerin turizm potansiyeli için önemli
avantajlar sağlamaktadır. Ayrıca, Bölge‟nin önemli termal turizm merkezlerine yakın bir
noktada bulunan Kütahya‟nın AltıntaĢ ilçesinde yapılacak olan Zafer Bölgesel Havalimanı‟nın
tamamlanmasıyla baĢta termal turizm olmak üzere Bölge turizminin önemli ölçüde
canlanacağı tahmin edilmektedir.
Türkiye Turizm Stratejisi (2023) belgesinde, Bölge illeri Termal Turizm Master Planı
kapsamında Frigya ve Güney Ege Termal Bölgelerine dâhil edilmiĢlerdir. Belgede termal
turizmin altyapı ve üstyapısının belirlenen bölgelerde geliĢtirilmesine yönelik stratejilerin
hayata geçirileceği ifade edilmiĢtir. Aynı zamanda Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ilan
edilen 15 Kültür ġehri arasında Kütahya ve Manisa ilerinin yer almasının bölgede turizmin
geliĢmesine önemli katkılar sağlayacağı düĢünülmektedir.
2.6.2. Konaklama Profili
Bölge‟nin sahip olduğu konaklama tesislerinin nitelik ve niceliği Bölge turizminin bugünü ve
geleceği açısından önem taĢımaktadır. TR33 Bölgesi konaklama tesislerinin sayısı ve yatak
kapasiteleri iĢletme belge türleri bazında Tablo 2.6.1 ve 2.6.2‟de verilmektedir.
TR33 Bölgesi‟nde bulunan turizm iĢletme ve yatırım belgeli tesislerin sayısı ve yatak
kapasiteleri Tablo 2.6.1‟de yer almaktadır. Buna göre, TR33 Bölgesi‟nde 2008 yılında turizm
yatırım ve iĢletme belgeli toplam 52 tesis olduğu görülmektedir. Bu tesislerin 18 tanesi
Afyonkarahisar, 15 tanesi Manisa, 10 tanesi Kütahya ve 9 tanesi de UĢak‟ta yer almaktadır.
2008 yılı itibarıyla Bölge‟deki turizm yatırım ve iĢletme belgeli tesislerin yatak kapasitesi
10.908 olup bunun %55‟i Afyonkarahisar‟da, %18‟i Kütahya‟da, %20‟si Manisa‟da ve %8‟i
UĢak‟ta yer almaktadır. Tablo 2.6.1‟de TR33 Bölgesi toplam değerleri tesis, oda sayıları ve
yatak kapasitesi açısından Düzey 2 bölge ortalamalarının üzerinde olduğu görülmektedir. Bu
durumun Bölge‟de yoğunlaĢmıĢ olan termal tesis yapılaĢmasına bağlı olarak ortaya
çıkmaktadır.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 61 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Tablo 2.6.1: 2008 Yılı TR33 Bölgesi‟ndeki Turizm ĠĢletme ve Yatırım Belgeli Tesis Sayıları ve Yatak
Kapasiteleri
Turizm Yatırım
Belgeli Tesisler
Turizm ĠĢletme Belgeli
Tesisler
Toplam
Tesis
Oda Yatak Tesis Oda Yatak Tesis Oda Yatak
Afyonkarahisar 10 1.477 3.371 8 1.208 2.599 18 2.685 5.970
Kütahya 5 571 1 354 5 287 580 10 858 1.934
Manisa 3 329 822 12 587 1.313 15 916 2.135
UĢak 3 223 444 6 221 425 9 444 869
TR33 Bölgesi 21 2.600 5.991 31 2.303 4.917 52 4.903 10.908
Düzey 2 Ort. 30 4.365 9.934 99 10.332 21.826 30 4.365 9.934
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı
Tablo 2.6.2: 2006 Yılı TR33 Bölgesi ve Ġllerindeki Belediye Belgeli Tesis Sayısı ve Yatak Kapasiteleri
Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi
Otel
Tesis 42 28 47 12 129
Oda 1.244 692 991 259 3.186
Yatak 2.891 1.497 2.018 511 6.917
Motel
Tesis 0 1 1 0 2
Oda 0 14 6 0 20
Yatak 0 28 12 0 40
Pansiyon
Tesis 3 7 1 0 11
Oda 53 115 6 0 174
Yatak 100 347 22 0 469
Kaplıca
Tesis 5 2 5 0 12
Oda 594 157 253 0 1.004
Yatak 1.955 592 740 0 3.287
Toplam
Tesis 50 38 54 12 154
Oda 1.891 978 1.256 259 4.384
Yatak 4.946 2.464 2.792 511 10.713
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2006
TR33 Bölgesi‟nde bulunan belediye belgeli tesislerin sayısı ve yatak kapasitesi ise Tablo
2.6.2‟de yer almaktadır. Buna göre, Bölge‟de yer alan 154 adet belediye belgeli tesisin
129‟u otel, 2‟si motel, 11‟i pansiyon ve 12‟si kaplıca tesisi olarak hizmet vermektedir. Tesis
sayısı açısından 54 tesis ile Manisa ili ilk sırada yer alırken yatak kapasitesi bakımından
Afyonkarahisar‟ın 4.946 yatak kapasitesi ile ilk sırada geldiği görülmektedir. Bölge‟deki
belediye belgeli tesislerin yatak kapasitesinin %46‟sı Afyonkarahisar‟da yer alırken %26‟sı
Manisa, %23‟ü Kütahya ve %5‟i UĢak‟tadır. Belediye belgeli tesisler açısından TR33 Bölgesi
otel, motel ve pansiyon sayı ve yatak kapasitesi açısından düzey 2 Bölge ortalamasının
altında kalmakla beraber, jeotermal bir bölge niteliği taĢımasından dolayı, termal tesis ve
yatak kapasitesi açısından düzey 2 ortalamasının çok üzerinde yer almaktadır.
2000-2008 yılları arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve illerindeki turizm iĢletme belgeli tesislerin
konaklama istatistikleri Tablo 2.6.3‟te yer almaktadır. 2000-2008 yılları arasında TR33
Bölgesi‟ndeki turizm iĢletme belgeli tesislerde yerli ve yabancı konaklama sayısı 2.536.689
olup, bu sayı Türkiye‟deki turizm iĢletme belgeli tesislerde yerli ve yabancı konaklama
sayısının %1,4‟üne denk gelmektedir. TR33 Bölgesi‟ne genel olarak bakıldığında toplamda
konaklama sayısının en fazla olduğu yıl 339.317 kiĢi ile 2008 yılıdır.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 62 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Tablo 2.6.3: 2000-2008 Yılları Arası Türkiye, TR33 Bölgesi ve Ġllerindeki Turizm ĠĢletme Belgeli
Tesislerde Yerli ve Yabancı Turist Konaklama Sayısı
Yıllar Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi Türkiye
2000 148.013 48.649 26.034 26.373 249.069 15.659.978
2001 213.072 30.892 26.073 25.385 295.422 16.527.787
2002 177.153 31.387 34.491 31.124 274.155 17.788.300
2003 148.025 34.619 30.386 39.029 252.059 17.421.324
2004 139.522 39.118 45.769 47.791 272.200 20.706.676
2005 101.149 30.782 60.075 47.699 239.705 23.411.002
2006 141.329 39.267 68.443 44.237 293.276 23.466.672
2007 156.036 33.532 84.413 47.505 321.486 26.832.851
2008 179.236 34.781 80.748 44.552 339.317 24.934.002
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı
TR33 Bölgesi‟ndeki belediye belgeli tesislerin konaklama sayıları Tablo 2.6.4‟te verilmiĢtir.
Buna göre, 2008 yılında TR33 Bölgesi‟ndeki belediye belgeli tesislerde konaklama sayısı
592.091 olup Türkiye genelinin %4‟üne tekabül etmektedir. TR33 Bölgesi‟ndeki rakamın
dağılımında ise en yüksek payı %51 ile Afyonkarahisar alırken onu %27 ile Manisa, %14 ile
Kütahya ve %8 ile UĢak takip etmektedir. Bölge içinde belediye belgeli tesislerde yabancılar
tarafından gerçekleĢtirilen konaklama sayılarında Afyonkarahisar 5.681 ile ilk sırayı
almaktadır. Afyonkarahisar‟ı ise sırasıyla 5.012 ile Kütahya, 240 ile Manisa ve 188
konaklama ile UĢak izlemektedir. Yerli konaklama sayılarına bakıldığında ise Afyonkarahisar
295.498 konaklama ile yine ilk sırayı almaktadır. Afyonkarahisar‟ı sırasıyla 159.766 ile
Manisa ve 76.843 konaklama ile Kütahya‟nın takip ettiği görülmektedir. UĢak ise yabancı
konaklama sayısında olduğu gibi yerli konaklama sayısında dört il içerisinde son sırada yer
almaktadır.
Tablo2.6.4: 2008 Yılı Türkiye, TR33 Bölgesi ve Ġllerindeki Belediye Belgeli Tesislere ĠliĢkin Ġstatistikler
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı
2.6.3 Yabancı Turist Profili
Grafik 2.6.1‟de 2009 yılında TR33 Bölgesi‟ne gelen yabancı turistlerin geldikleri ülkelere göre
dağılımları sunulmaktadır. Buna göre, TR33 Bölgesi‟ne en fazla yabancı ziyaretçinin 3.284
kiĢi ile Almanya‟dan geldiği görülmektedir. Almanya‟yı takiben sırasıyla 2.929 ve 2.452 kiĢi
ile Ġngiltere ve Ġtalya‟nın geldiği görülmektedir. Ġtalya‟dan sonra yabancı ziyaretçi sayısında
çok güçlü bir kırılma söz konusu olmuĢ, ziyaretçi sayıları dört basamaklı sayılardan üç
Konaklama Sayısı
Yabancı Yerli Toplam
Afyonkarahisar 5.681 295.498 301.179
Kütahya 5.012 76.843 81.855
Manisa 240 159.766 160.006
UĢak 188 48.863 49.051
TR33 Bölgesi 11.121 580.970 592.091
Türkiye 4.115.212 11.468.804 15.584.016
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 63 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
basamaklı sayılara gerilemiĢtir. Bu kırılmadan sonra Hollanda‟dan 797, Fransa‟dan 638 ve
ABD‟den 626 ziyaretçinin TR33 Bölgesi‟ne gelmiĢ olduğu görülmektedir.
Grafik 2.6.1: TR33 Bölgesi‟ne Gelen Yabancı Turistlerin Ülkelere Göre Dağılımı (KiĢi)
Kaynak: TR33 Bölgesi İlleri Kültür ve Turizm Müdürlükleri
2.6.4.Müzeler ve Ören Yerleri Ziyaretçi Profili
Tablo 2.6.5‟te 2009 yılında TR33 Bölgesi‟ndeki illerde müze ve ören yerlerini ziyaret eden
yerli ve yabancı turist sayıları yer almaktadır.
Tablo 2.6.5: 2009 Yılı TR33 Bölgesi Ġllerindeki Müze ve Ören Yerleri Ziyaretçi Sayıları
Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak TR33 Bölgesi
Yerli 8.112 64.279 13.055 26.604 112.050
Yabancı 115 3.147 42.205 172 45.639
Toplam 8.227 67.426 55.260 26.776 157.689
Kaynak: TR33 Bölgesi İlleri Kültür ve Turizm Müdürlükleri
Müze ve ören yerlerine en fazla ziyaretin toplamda 67.426 ile Kütahya‟da gerçekleĢtiği
görülmektedir. Kütahya‟yı toplamda 55.260 ile Manisa, 26.776 ile UĢak ve 8.227 ile
Afyonkarahisar takip etmektedir. Müze ve ören yerlerini ziyaret eden yerli ziyaretçi sayısında
da Kütahya ili ilk sırada yer almakta olup onu UĢak, Manisa ve Afyonkarahisar illeri takip
etmektedir. Bölge‟deki müze ve ören yerlerini ziyaret eden toplam 45.639 yabancı
ziyaretçinin %92‟si olan 42.205 ziyaretçi Manisa ilindeki müze ve ören yerlerini ziyaret
etmiĢtir. Onu 3.147 kiĢi ile Kütahya, 172 kiĢi ile UĢak, 115 kiĢi ile de Afyonkarahisar takip
etmektedir. Karun Hazinelerinin bulunduğu UĢak ilindeki müze ve ören yerlerini 2009 yılında
toplamda 172 yabancı turist ziyaret etmiĢtir.
0
500
1.000
1.500
2.000
2.500
3.000
3.500 3.284
2.929
2.452
797 638 626
445 417 396 383 352 345 314 307 291 249
3.102
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 64 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
2.7 ÇEVRE VE ORMAN
KüreselleĢme olgusunun yaĢandığı günümüzde, çevre politikalarının geliĢimi sıklıkla ele
alınmakta, çevre konusunda küresel düzeyde farkındalığın artırılmasına çalıĢılmakta ve
sorunların ancak ve ancak uluslararası iĢbirliği ile çözülebileceğine vurgu yapılmaktadır.
Günümüzde çevre meseleleri, hem küresel hem de yerel bir endiĢe kaynağıdır [Çevre ve
Orman Bakanlığı (ÇOB), Stratejik Plan 2010-2014]. AB yolunda ilerleyen Türkiye‟nin 2009
Ġlerleme Raporu‟nda, Türkiye‟nin atıklar, hava kalitesi, endüstriyel kirlilik ve risk yönetimi ile
kimyasallar konusunda bazı ilerlemeler kaydettiği fakat genel uyum seviyesinin hâlâ yetersiz
olduğu belirtilmiĢtir. Bu anlamda çevre konusu TR33 Bölgesi için sürdürülebilir kalkınma ve
sağlıklı yaĢam alanları oluĢturulması çerçevesinde etkili tedbirler alınması gereken önemli bir
konudur.
ÇOB 2007-2008 döneminde, çevre sorunlarını (hava kirliliği, su kirliliği, toprak kirliliği,
atıklar, gürültü kirliliği, görsel kirlilik, orman tahribatı, erozyon, asit yağmurları, plansız
kentleĢme, kıyı tahribatı, mera tahribatı, koku problemi, biyolojik çeĢitlilik ve habitat kaybı,
sulak alan kayıpları ve varsa diğer sorunlar) dikkate alarak il sınırları içerisinde görülen bu
sorunların önem ve önceliklerini ortaya koyacak Ģekilde “Çevre Sorunları ve Öncelikleri
Envanteri” oluĢturmuĢtur [ÇOB, Çevresel Etki Değerlendirmesi ve Planlama Genel
Müdürlüğü (ÇEDGM), Türkiye Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri Değerlendirme
Raporu (2007-2008), 2010 Yayın:9]. Bu envanter sonuçlarına göre, TR33 Bölgesi‟nde genel
anlamda hava ve su kirliliği sorunları öncelikli konular olarak ortaya çıkmıĢtır. Bunların
yanında atıklar, toprak kirliliği, plansız kentleĢme, görsel kirlilik ve asit yağmurları da diğer
sorunlar arasında yer almıĢtır.
2.7.1 Hava Kirliliği
Bölgede hava kalitesi değerlerinin, çevreci yakıtların (2005 yılından sonra doğalgazın)
kullanımının artmasıyla birlikte iyileĢtiği görülmektedir. Ancak TR33 bölgesinde özellikle kıĢ
aylarında evsel ısınmadan kaynaklı hava kirliliği, SO2 ve PM10 kirleticilerinin yıl içerisinde
gün bazında belirli sınır değer aĢımı göstermeleri nedeniyle illerin merkezleri ve bazı ilçeleri
ÇOB kriterlerine göre I. Grup Kirli Ġller ve Ġlçeler arasında yer almaktadır. TR33 bölgesinde
baskın kirletici PM10‟dur.
TR33 bölgesinde hava kirliliğine olumsuz etki eden en önemli tabii faktörlerden biri
topografik yapıdır. Topografik yapı meteorolojiye bağlı olarak bölgedeki illerde inversiyonun
meydana gelmesine neden olur. Meydana gelen inversyion tabakası Ģehirlerin üzerine
çökmüĢ gözle görülür bir hava kirliliği katmanı görüntüsü verir.
Tablo 2.7.1: TR33 Bölgesi Ġllerinin Kirlilik Derecelendirmesi
Ġl Adı Merkez ve Merkez Ġlçeler Kirlilik Grubu
I. Grup Kirli Ġlçeler II. Grup Ġlçeler
Afyonkarahisar I - Tüm Ġlçeler
Kütahya I Emet, Gediz, TavĢanlı Diğer Ġlçeler
Manisa I Ahmetli, Akhisar, Gölmarmara, Kırkağaç, Salihli, Saruhanlı,
Soma, Turgutlu
Diğer Ġlçeler
UĢak I - Tüm Ġlçeler Kaynak: ÇOB, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, Hava Kirliliğinin Kontrolü ve Önlenmesi Genelgesi (Genelge 2009/15)
2.7.2 Atıksu Yönetimi
Gediz Havzası ve Akarçay Havzası Koruma Eylem Planları, Bölge‟nin büyük bir kısmında
kirliliğin önlenmesi için gerekli tedbirleri alınması, kısa orta ve uzun vadede kirliliğin
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 65 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
azaltılmasına yönelik belli çalıĢmaların gerçekleĢtirilmesini öngörmüĢtür. Gediz Havzası‟nda
yaĢanan çevre kirliliği problemine karĢı çözüm önerileri getirmek ve etkin bir mücadele
yürütmek üzere su kalitesinin iyileĢtirilmesini hedefleyen Eylem Planları 2008 yılında
yürürlüğe girmiĢtir. Eylem Planları‟nda kısa vadede öncelikli olarak atıksu arıtma tesislerinin
yapılması ya da mevcut tesislerin revizyonunun gerçekleĢtirilmesi öngörülmüĢtür.
TR33 Bölgesi‟nde belediyelerde kiĢi baĢı günlük atıksu miktarı 141 litredir. Bölgede AAT
(Atıksu Arıtma Tesisleri) mevcut olmakla birlikte çalıĢtırma ve iĢletme maliyetlerinin
(özellikle enerji maliyetlerinin) yüksek olması tesislerin etkin kapasitede kullanılmasını
engellemektedir. Baskın kirleticiler evsel nitelikli atıksular, sanayiden kaynaklı atıksular ve
tarımda kullanılan kimyasallar, gübreler ile bölgenin madene dayalı sektörler kaynaklı
atıksularıdır.
TR33 Bölgesi‟nde yer alan belediyelere ait fiziksel, biyolojik ve geliĢmiĢ arıtma tesislerinden
oluĢan toplam 10 tane atıksu arıtma tesisi bulunmaktadır. 2008 yılı TÜĠK verilerine göre,
TR33 Bölgesi‟ndeki atıksu arıtma tesislerinin kapasiteleri 96 milyon m3 olup toplam arıtılan
su miktarı 51 milyon m3‟tür. TR33 Bölgesi atıksu arıtma tesisleri kapasite kullanım oranı
%53 olup bu oran %54 olan Türkiye ortalamasına yakındır. Ancak Türkiye genelinde
kanalizasyon Ģebekesinden deĢarj edilen suyun %69‟u, Ege Bölgesi‟nde %79‟u arıtılırken bu
oran TR33 Bölgesi‟nde %46‟dır. TR33 Bölgesi‟nde deĢarj edilen atıksu miktarı 110 milyon
m3‟tür. Bu durum, TR33 Bölgesi‟nde bulunan atıksu arıtma tesislerinin, etkin
çalıĢtırılmadıklarını, kapasitelerinin yetersiz olduğunu ve/veya fazla kısmın alıcı ortamlara
verildiğini ortaya koymaktadır.
Tablo 2.7.2: TR33 Bölgesi‟ndeki Belediyelerde 2008 Yılına Ait Atıksu Ġstatistikleri
TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye
Kanalizasyon ġebekesi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusunun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (%)
94 89 88
Belediyelerde KiĢi BaĢı Günlük Atıksu Miktarı (litre/kiĢi-gün)
141 189 173
Belediyelerde Kanalizasyon ġebekesinden DeĢarj
Edilen Atıksu Miktarı (1.000 m3/yıl)
110.166 472.413 3.261.455
Belediyeler Tarafından Arıtılan Atıksu Miktarı (1.000 m3/yıl)
51.280 372.745 2.251.581
Atıksu Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusunun Belediye Nüfusu Ġçindeki Payı (%)
42 62 56
Belediyelerdeki Toplam Atıksu Arıtma Tesisi Sayısı 10 61 236
Kaynak: TÜİK
Kaynak: TÜİK
Grafik 2.7.1: 2008 Yılı TR33 Bölgesi Atıksu Arıtma Tesisleri Kapasite Kullanımı
0
20000
40000
60000
80000
100000
120000
1.0
00
m3
/y
ıl
Toplam Kapasite Toplam Arıtılan Miktar Deşarj Edilen Toplam Atıksı Miktarı
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 66 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
TR33 Bölgesi‟nde kanalizasyon Ģebekesinden deĢarj edilen atıksuyun verildiği alıcı
ortamların dağılımı Grafik 2.7.2‟de verilmektedir. Buna göre, TR33 Bölgesi‟nde kanalizasyon
Ģebekesi ile hizmet veren belediyelerde kanalizasyondan deĢarj edilen atıksu en fazla
akarsulara verilmektedir.
Kaynak: TÜİK
Grafik 2.7.2: TR33 Bölgesi‟nde Atıksuların Verildiği Alıcı Ortamların Dağılımı (%)
2.7.3 Katı Atık Yönetimi
TR33 Bölgesi‟nde belediyelerde atık hizmeti verilen belediye nüfusu Türkiye geneli ve Ege
Bölgesi‟nin altındadır. KiĢi baĢı günlük atık miktarı ortalama 1,34 kg‟dır. Bu değer Türkiye ve
Ege Bölgesi ortalamalarının üzerinde bir değerdir. TR33 bölgesinde atıkların bertarafında
vahĢi depolama yaygındır.
Tablo 2.7.3: 2008 Yılı Türkiye, Ege Bölgesi ve TR33 Bölgesi Belediyelerinde Atık Ġstatistikleri
TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye
KiĢi BaĢı Ortalama Belediye Atık Miktarı (kg/kiĢi-gün) 1,34 1,26 1,15
Atık Hizmeti Verilen Belediye Nüfusunun Toplam
nüfusa Oranı (%) 76 82 82
Atık Hizmeti Verilen Belediye Nüfusunun Belediye Nüfusuna Oranı (%)
99 99 99
Belediye Tarafından ya da Belediye Adına Toplanan
Atık Miktarı (1.000 Ton) 1.090 3.494 24.361
Çöp Depolama Sahalarında Bertaraf Edilen Belediye Atık Miktarı (1.000 Ton)
1.075 3.394 23.798
Diğer Bertaraf (Çöp Depolama Sahası ve Yakma Tesisi Hariç) (1.000 Ton)
15 100 563
Kaynak: 1-)TÜİK, 2008
TR33 Bölgesi‟nde ülkemizde olduğu gibi yaĢanan katı atık sorununun çözümünde, çevrenin
korunmasında ve evsel atıklardan kaynaklanan çevre kirliliğinin önlenmesinde, bölgedeki
yerel yönetimler Birlik Modeli oluĢturarak “Katı Atık Bertaraf Tesisleri”nin hayata geçirilmesi
çalıĢmalarını baĢlatılmıĢlardır. Bu çalıĢmalarda bazı yasal zorluklarla karĢılaĢıldığı
belirtilmektedir. Özellikle birlikler tarafından kurulacak tesislerin depolama alanı için yer
temininde çeĢitli kurumların yasal engelleri ile karĢı karĢıya kalındığı belirtilmektedir.
Bununla birlikte tesis kurma maliyetlerinin yüksek olması önem teĢkil etmektedir.
TR33 Bölgesi‟nde atıkların üretiminin ve zararlarının önlenmesi veya azaltılması ile atıkların
geri kazanılması ve geri kazanılabilen atıkların kaynağında ayrı toplanması yaygınlaĢtırma
çalıĢmaları yapılmaktadır. Bu çalıĢmalarda atıkların kaynağında ayrıĢtırılması ve bunların
geri dönüĢüm tesislerinde geri kazanılması konusunda yeterli lisanslı firma bulunmayıĢı,
toplumun atıkların bertarafında yeterli hassasiyeti göstermemesi, geri dönüĢüm tesislerinin
yetersiz olması ve mevcut olanların modernizasyonunun yetersiz olması, karĢılaĢılan
0,50%
85,22%
5,44% 19,00%
8,64%
Göle - Gölete Akarsuya Araziye Baraja Diğer Ortamlara
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 67 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
güçlükler arasında görülmektedir. Bölgenin madene dayalı sektörleri, özellikle de linyit
madenlerinin neden olduğu katı atık sorunu görülmektedir.
2.7.4 Ġçme ve Kullanma Suyu
Bölgede içme ve kullanma suyu açısından içme ve kullanma suyu arıtma tesisi ile hizmet
verilen belediye nüfusunun toplam belediye nüfusuna oranı Ege bölgesi ve Türkiye
ortalamasının altındadır. Belediyelerce arz edilen günlük kiĢi baĢı içme ve kullanma suyu
miktarı 228 litre ile Türkiye ve Ege Bölgesi ortalamalarının üzerindedir.
Tablo 2.7.4: 2008 Yılı Ġtibarıyla Türkiye, Ege ve TR33 Bölgesi Ġçme ve Kullanma Suyu ġebekesi ile
Arıtma Tesislerine Ait Veriler
TR33 Bölgesi Ege Bölgesi Türkiye
Ġçme ve Kullanma Suyu ġebekesi ile Hizmet Verilen
Belediye Nüfusunun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (%)
99 99 99
Belediyelerde KiĢi BaĢı Temin edilen Günlük Su
Miktarı (litre/kiĢi-gün) 228 216 215
Belediyeler Tarafından Temin Edilen Ġçme ve Kullanma Suyu Miktarı (1.000 m3/yıl)
187.153 602.606 4.557.074
Ġçme ve Kullanma Suyu Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusunun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (%)
10 19 50
Belediyelerde Ġçme ve Kullanma Suyu ġebekesi Ġçin Çekilen Yüzey Suyu Miktarı (1.000 m3/yıl)
15.420 108.314 2.220.421
Belediyelerde Ġçme ve Kullanma Suyu ġebekesi Ġçin Çekilen Yer Altı Suyu Miktarı (1.000 m3/yıl)
171.733 494.290 2.336.295
Kaynak: TUİK, 2008
2.7.5 Ormanlar
4.206.485,50 hektarlık TR33 Bölgesi toplam alanının, %16‟sı normal, %20‟si ise bozuk
olmak üzere toplam %36‟sı orman alanıdır. TR33 bölgesi orman alanı, Türkiye orman alanı
ve Ege bölgesi orman alanı ortalamalarının üzerinde orman alanına sahiptir. Ege Bölgesinin
%40'lık orman alanı TR33 Bölgesi‟nde bulunmaktadır. TR33 bölgesi ormanlık alanı Türkiye
geneli ormanlık alanının %2‟sini oluĢturmaktadır.
TR33 Bölgesi‟ndeki illerden Afyonkarahisar en düĢük orman alanına sahip bölgedir.
Afyonkarahisar‟da orman ağaçlandırma çalıĢmaları artarak devam etmektedir. En fazla
orman alanına sahip il Kütahya‟dır, daha sonra sırasıyla UĢak ve Manisa gelmektedir.
Kaynak: Orman Bölge Müdürlüğü, İşletme Müdürlükleri
Grafik 2.7.3: TR33 Bölgesi‟nde Orman alanı durumu (%)
36%
18%
27%
TR33
EGE Bölgesi
Türkiye
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 68 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Kaynak: Orman Bölge Müdürlüğü, İşletme Müdürlükleri, İl Çevre ve Orman Müdürlükleri
Grafik 2.7.4: TR33 Bölgesi‟ndeki illerin Orman alanı durumu (%)
2.8. ULAġTIRMA
TR33 Bölgesi, coğrafi konumu itibarıyla karayolları ve demiryollarının önemli ana arterlerinin
kesiĢme noktasıdır. Toplamda bölgede 1.837 km devlet yolu, 1.715 km il yolu ve 16.312 km
köy yolu bulunmaktadır. Bölge‟de bölünmüĢ yol toplam 965 km olup çalıĢmalar devam
etmektedir. Ġl–devlet yollarının 390 km uzunluğundaki kısmı bitümlü sıcak karıĢım veya
asfalt betonu denilen yüksek standartlı yol statüsündedir.
Tablo 2.8.1: Türkiye, TR33 Bölgesi ve Ġlleri Karayolları Uzunlukları (km)
Otoyol Devlet Yolu Ġl Yolu Köy Yolu
Afyonkarahisar 0 554 480 3.792
Kütahya 0 529 432 3.863
Manisa 0 576 516 5.304
UĢak 0 173 297 3.624
TR33 Bölgesi 0 1.832 1.725 16.312
Türkiye 2.010 31.311 30.712 288.013
Kaynak: 1-) Karayolları 2., 3., 13. ve 14. Bölge Müdürlükleri 2-) Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve Uşak İl Özel İdareleri
Bölgede trafik yoğunluğu en yüksek karayolu bölümleri Ġzmir–Manisa–Balıkesir, Manisa–
UĢak–Afyon, EskiĢehir–Kütahya–Afyon ve Afyon–Isparta (Burdur) yollarıdır. Bu yollarda
bölünmüĢ yol çalıĢmaları büyük ölçüde tamamlanmıĢtır. Manisa–UĢak–Afyonkarahisar yolu
haricinde diğer yolların kalitesi Sathi Kaplama olup, Ģehirlerarası yük ve yolcu
taĢımacılığında önem arz eden bu yolların BSK veya Asfalt Betonu denilen kaliteli yol
yapısına kavuĢması gerekmektedir.
Bölge‟deki toplam araç sayısı 2.514.215 adet olup bunların da 1.076.110 tanesi otomobildir.
Ortalama kiĢi baĢına araç sayılarında Afyonkarahisar ve Manisa illeri Türkiye ortalamasının
altında, Kütahya ve UĢak illeri ise Türkiye ortalamasının üzerindedir. Toplam taĢıt en fazla
Manisa ilinde bulunmaktadır.
,00%
10,00%
20,00%
30,00%
40,00%
50,00%
60,00%
70,00%
80,00%
Kütahya Manisa Afyon Uşak Türkiye
52,975%
37,270%
21,071%
39,897%
27,00%
47,025%
62,730%
78,929%
60,103%
73,00%
orman alanı (%)
ormansız alan (%)
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 69 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Kaynak: KGM
Grafik 2.8.1: BölünmüĢ Yol ÇalıĢmaları Haritası
Bölgede dört ilden de demiryolu geçmektedir. Ġllerden geçen demiryollarının uzunlukları Ģu
Ģekildedir:
Afyonkarahisar : 364 km,
Kütahya : 213 km
UĢak : 147 km
Manisa : 264 km
Bölge‟de 11 demiryolu seferi yapılmaktadır. Toplam demiryolu uzunluğu 988 km olmakla
beraber devam eden YHT projelerinin gerçekleĢtirilmesiyle bu rakam artacaktır. Türkiye
genelindeki toplam yolcu taĢımacılığının % 6,8‟lik kısmı ve yük taĢımacılığının % 15,3‟lük
kısmı Bölge‟den yapılmaktadır.
Tablo 2.8.2: TR33 Bölgesi Demiryolları ile Yük TaĢımacılığı (1.000 ton)
Giden Gelen Toplam
Afyonkarahisar 134.382 183.749 318.131
Kütahya 1.808.392 432.687 2.241.079
Manisa 232.382 15.126 247.508
UĢak 60.303 28.600 88.903
TR33 Bölgesi 2.235.459 660.162 2.895.621
Kaynak: TCDD
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 70 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Tablo 2.8.3: TR33 Bölgesi‟nde Demiryolu ile Yolcu TaĢımacılığına Ait Ġstatistikler
Gelen Yolcu Giden Yolcu
Afyonkarahisar 134.014 136.814
Kütahya 321.444 325.105
Manisa 999.399 985.227
UĢak 92.816 97.343
TR33 Bölgesi 1.547.673 1.544.489
Kaynak: TCDD
Bölge‟de bir sivil bir de askeri havaalanı bulunmaktadır. Ayrıca ilk bölgesel havalimanı olma
özelliği taĢıyacak olan Zafer Havalimanı projesinin ihalesi sonuçlandırılmıĢtır. Manisa ili
halihazırda Ġzmir Havalimanı‟na yakın olmanın avantajını kullanmaktadır. Bölgede çalıĢan
tek havaalanı UĢak Havaalanı olup 2009 yılı toplam yolcu sayısı 10.327 olarak
gerçekleĢmiĢtir.
Bölgenin denize kıyısı olmadığından direkt olarak deniz taĢımacılığı bulunmamakta ancak
Ġzmir iline yakınlığı sebebiyle özellikle Manisa ilinin limanlara eriĢimi bulunmaktadır. Nehirleri
de coğrafi açıdan suyolu taĢımacılığına uygun değildir.
Bölge‟de lojistik anlamda varolan potansiyele ek olarak TCDD‟nin yürütmekte olduğu “lojistik
köy” projesi kapsamında UĢak ilinde de lojistik köy kurulması planlanmaktadır. Manisa
TSO‟nın öncülük ettiği BALO (Batı Anadolu Lojistik Organizasyonlar) projesi de bölgenin
ihracat potansiyeli düĢünülerek geliĢtirilmiĢ ve önemli kurumlardan destek görmüĢtür.
Ayrıca ihalesi yapılmıĢ olan Zafer bölgesel havalimanının yanına lojistik bir merkezin
kurulması da çok modlu ulaĢtırma sistemlerinin kullanılmasında bölgeye avantaj sağlaması
öngörülmektedir.
HaberleĢme sektöründe faaliyet gösteren firmaların çoğunluğunu özel firmaların oluĢturması
bu alanda veri toplamayı zorlaĢtırmaktadır. TTNET‟in bağımsız bir araĢtırma Ģirketi olan
IPSOS-KMG‟ye yaptırmıĢ olduğu araĢtırmaya göre bölge illerinin internet penetrasyon
seviyesi aĢağıda haritada gösterilmiĢtir. Türkiye çapında yapılan araĢtırmaya göre en yüksek
penetrasyon 52,8 ile Ġstanbul‟da iken en düĢük penetrasyon 7 ile Osmaniye olarak
gerçekleĢmiĢtir. Bölgenin bütün illeri 20nin altında kalarak 4. seviye illerin arasında yer
almıĢtır.
Kaynak: IPSOS-KMG
Grafik 2.8.2: TR 33 Ġlleri Penetrasyon Tematik Haritası
BÖLÜM 3:
PLANA GENEL BAKIġ
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 72 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
3.1 HUKUKĠ KAPSAM
Üst ve alt ölçekli planlar arasında uyumu ve bütünlüğü sağlayıcı nitelikte olması öngörülen
Bölge Planları, planlama hiyerarĢisinde Ulusal Kalkınma Planları ile Çevre Düzeni Planları
arasında yer almaktadır.
3194 sayılı Ġmar Kanunu‟nun 8. maddesinde bölge planlarının DPT MüsteĢarlığı tarafından
yapılacağı veya yaptırılacağı Ģu Ģekilde ifade edilmiĢtir:
“Bölge planları; sosyo-ekonomik geliĢme eğilimlerini, yerleĢmelerin geliĢme potansiyelini,
sektörel hedefleri, faaliyetlerin ve alt yapıların dağılımını belirlemek üzere hazırlanacak bölge
planlarını, gerekli gördüğü hallerde Devlet Planlama TeĢkilatı yapar veya yaptırır.”
Ayrıca yine 3194 sayılı Kanun‟da, imar planlarının eğer mevcut ise çevre düzeni planları ve
bölge planlarına uygun olarak hazırlanması gerektiği ifade edilmiĢtir.
5393 sayılı Belediyeler Kanunu ve 5302 sayılı Ġl Özel Ġdaresi Kanunu‟nda söz konusu
kurumların stratejik plan ve performans programlarının bölge planına uygun olması gerektiği
belirtilmiĢtir.
5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının KuruluĢu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkındaki
Kanun‟da da Kalkınma Ajanslarının tüm faaliyetlerini bölge planları çerçevesinde yürütmeleri
gerektiği ifade edilmiĢtir.
Bahsi geçen mevzuat ve ilgili gerekçeler doğrultusunda baĢlatılan TR33 Bölge Planı
çalıĢmaları, DPT MüsteĢarlığı tarafından hazırlanan “Bölgesel Planlama Hazırlama Kılavuzu”
çerçevesinde gerçekleĢtirilmiĢ olup Plan‟ın tüm aĢamalarında paydaĢların aktif katılımı esas
alınmıĢtır.
3.2 PLANIN AMACI
TR33 Bölgesi için hazırlanan Bölge Planı‟nın temel amacı ekonomik ve sosyal kalkınmayı
yönetecek strateji ve politikaların belirlenmesidir. Plan, içsel dinamikleri harekete geçirerek
birey ve toplumun belirlenen vizyon kapsamında yüksek yaĢam standartlarına ulaĢmasını
sağlayacak bir strateji belgesi niteliği taĢımaktadır. 2010-2013 dönemini kapsayan Bölge
Planı, bölgesel düzeyde kalkınma odaklı yapılan diğer tüm çalıĢmaları yönlendirici ve
koordine edici niteliğe haizdir.
Bölge Planı, ekonomik ve sosyal eksenlerde uzun vadeli gelecek tasavvurunun
gerçekleĢtirilmesi için kısa vadede kalkınmayı yönlendirecek politikalara temel
oluĢturacaktır. 2010-2013 dönemi, uzun vadeli kalkınma dinamiklerinin harekete geçirilmesi
için hazırlanacak ve uygulanacak plan ve programlar için bir baĢlangıç aĢamasıdır.
Katılımcılık ve Bölge‟nin sahiplenmesi hususları esas alınarak hazırlanan Plan‟da, ekonomik
ve sosyal faaliyetlerin mekansal boyutlarına referans verilmesi amaçlanmıĢ, ayrıca kısıtlı
kaynakların en etkin Ģekilde kullanımının hangi eksen ve amaçlar doğrultusunda
gerçekleĢtirileceği belirlenmeye çalıĢılmıĢtır.
3.3 PLANLAMA SÜRECĠ VE KATILIMCILIK
TR33 Bölge planı hazırlanırken izlenen süreç, 5 farklı aĢamadan oluĢmaktadır. Söz konusu
“Mevcut Mevzuat, Strateji ve Plan Ġncelemeleri”, “Mevcut Durumun Tespiti”, “Vizyonun
Belirlenmesi”, “Plan Sistematiğinin OluĢturulması“ ve “Plan Kararlarının Alınması”
aĢamalarının tümünde, katılımcılığın mümkün olan en üst düzeyde sağlanması ilkesi
benimsenmiĢtir.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 73 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
“Mevcut Mevzuat, Strateji ve Plan Ġncelemeleri” aĢamasında, gerek planın amacı ve
kapsamını, gerekse plan niteliğini belirlemek üzere ilgili mevzuatla birlikte, ulusal ölçekteki
politika ve strateji belgeleri ile Bölge illerinin mevcut alt ölçekli planları incelenmiĢtir. Bu
kapsamda, öncelikle Bölge Planı‟nın hukuki kapsamının, gerekçesinin ve plan
hiyerarĢisindeki yerinin tespiti için geniĢ çaplı bir araĢtırma yapılmıĢtır. Ulusal politika ve
stratejilere iliĢkin olarak ise, aĢağıdaki dokümanlar değerlendirmeye alınmıĢtır:
Ulusal Kalkınma Planı (DPT)
Özel Ġhtisas Komisyon Raporları (DPT)
AB Stratejik Dokümanları
Bin Yıl Kalkınma Hedefleri (BM)
Bakanlıklara Ait Stratejik Plan ve Programlar
Ayrıca, DPT tarafından hazırlanan taslak haldeki “Bölge Planı Hazırlama Kılavuzu”, ve
kılavuzda yer verilen yurtiçi ve yurtdıĢında hazırlanmıĢ plan örnekleri incelenmiĢtir. Son
olarak, Bölge illerinin hâlihazırda mevcut olan Çevre Düzeni Planları ve natamam Ġl GeliĢme
Planı çalıĢmaları gözden geçirilmiĢtir.
“Mevcut Durumun Tespiti” sürecinde, ilk olarak Bölge illerindeki kamu kurum ve kuruluĢları,
sivil toplum örgütleri, organize sanayi bölge müdürlükleri ve yerel yönetimler tarafından
mevcut durumun ve sorunların ortaya konması amacıyla Ajans‟a yönelik bilgilendirme
toplantıları düzenlenmiĢtir. Ġkinci aĢamada, Bölgeye yönelik olarak hazırlanmıĢ mevcut
çalıĢmalar tespit edilerek incelenmiĢtir. Ayrıca, Bölge‟nin paydaĢ envanteri çıkartılarak, tüm
illerde veri toplanmasına yönelik birebir görüĢmeler gerçekleĢtirilmiĢ ve resmi yollarla ilgili
kurumlardan Bölge‟ye iliĢkin tüm güncel veriler talep edilmiĢtir. Mevcut çalıĢmalar,
görüĢmelerden elde edilen sonuçlar ve alınan veriler sentezlenerek sonraki aĢamalara girdi
sağlamak ve Bölge‟deki mevcut durumu ortaya koymak amacıyla Taslak TR33 Bölgesi
Mevcut Durum Raporu dokümanı hazırlanmıĢtır. Hazırlanan taslak, ilgili tüm paydaĢlarla
hem e-posta, hem de düzenlenen ziyaretler aracılığıyla paylaĢılmıĢ, taslak üzerinde gerekli
görülen revizyonlar yapılmıĢ ve rapora son Ģekli verilmiĢtir.
Mevcut durumun ortaya konulmasıyla birlikte, “Vizyonun Belirlenmesi” çalıĢmaları
kapsamında, Ajansın 3. Kalkınma Kurulu Toplantısı‟nda Kalkınma Kurulu üyelerine planlama
çalıĢmaları hakkında bilgi verilmiĢ, toplantı öncesinde ise üyelere gönderilen anketlerle Bölge
vizyonuna iliĢkin görüĢleri alınmıĢtır. Vizyonu oluĢturma noktasında, toplantı sırasında TR33
Bölgesini ortak paydada birleĢtiren anahtar kelimeler konusunda üyelerin görüĢ ve önerileri
alınmıĢtır. Bölge vizyonu, toplantı öncesinden düzenlenen vizyon anketi ve toplantıda
Kalkınma Kurulu üyelerince belirlenen kavram ve amaçlar doğrultusunda oluĢturulmuĢtur.
OluĢturulan vizyon önce resmi yazıyla Bölge paydaĢlarının görüĢlerine sunulmuĢ, gerekli
revizyonların yapılmasının ardından 4. Kalkınma Kurulu toplantısında tartıĢılarak kabul
edilmiĢ ve Yönetim Kurulu‟nca onaylanmıĢtır.
“Plan Sistematiğinin OluĢturulması” süreci kapsamında DPT tarafından Bölge Planı Hazırlama
Kılavuzu‟nda yer verilen örnek planlar değerlendirilmiĢ, Ulusal Kalkınma Planı‟nın sistematik
yapısı değerlendirilmiĢ ve Kalkınma Kurulu‟nun görüĢleri doğrultusunda Bölge Planı ilke ve
nitelikleri belirlenmiĢtir.
Son aĢama olan “Plan Kararlarının Alınması”nda ise stratejik planlamanın temel
unsurlarından biri olan katılımcılığın sağlanması için paydaĢların görüĢ, öneri ve
beklentilerinin plana dâhil edilmesi hususu üzerinde hassasiyetle durulmuĢ ve yerel
aktörlerin planı sahiplenmeleri amaçlanmıĢtır.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 74 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
PLAN KARARLARININ ALINMASI
Mevcut Durumun Sentezi PaydaĢ GörüĢleri Üst Ölçek Karar ve
Stratejilerin Sentezi
PLAN YAPISININ OLUġTURULMASI
Nitelik ve Ġlkelerin Belirlenmesi Sistematiğin Belirlenmesi
MEVCUT DURUMUN TESPĠTĠ
Veri Toplama Toplantı ve GörüĢmeler Mevcut ÇalıĢmalar
MEVZUAT VE PLAN ĠNCELEMELERĠ
Ġllerin Mevcut Planları Kanun, Yönetmelik ve
Kılavuzlar Üst Ölçek ve Örnek Planlar
Plan‟ın bölge ihtiyaçları doğrultusunda Ģekillendirilebilmesi için öncelikle yararlanıcıların
talepleri tespit edilmiĢtir. Ajans tarafından, sorumluluk alanı kapsamındaki dört ilde Tarım,
Turizm, Çevre, Sanayi ve Sosyal Yapı baĢlıkları için ayrı ayrı olmak üzere toplam 21 adet
çalıĢtay düzenlenmiĢtir. Söz konusu çalıĢtaylarda çeĢitli sektörlerden katılım gösteren ve
farklı uzmanlıklara sahip olan 471 yerel paydaĢ, bölgeyle ilgili tespitlerini ve önerilerini dile
getirmiĢ ve gündeme getirilen tüm hususlar ÇalıĢtay Raporları‟na dahil edilmiĢtir.
ÇalıĢtaylarda gerçekleĢtirilen GZFT çalıĢmalarına ek olarak, Kalkınma Kurulu üyelerine
yönelik GZFT anketi gerçekleĢtirilmiĢtir. Kalkınma Kurulu toplantısına ve düzenlenen
sektörel çalıĢtaylara ek olarak, toplam 289 kamu kurumu, sivil toplum kuruluĢu ve Ģahısla
birebir görüĢme ve mail yoluyla anketler yapılarak, görüĢ ve önerileri kayıt altına alınmıĢtır.
Ayrıca Plan, görüĢ alınmak üzere Kalkınma Kurulu üyelerine 1, resmi görüĢ alınmak üzere
Valilikler aracılığıyla Bölge‟deki tüm kamu kurum ve kuruluĢları ve Sanayi ve Ticaret
odalarına ise 2 kez gönderilmiĢtir.
Bölge Planı eksen, stratejik amaç ve stratejik öncelikleri, alınan paydaĢ görüĢlerinin bölgenin
mevcut durumu ve üst ölçekli planlarla sentezlenerek, planın sistematik formatına entegre
edilmiĢtir.
Grafik 3.1: Planlama Süreci
3.4 PLANLAMA YAKLAġIMI
DPT tarafından Bölge Planının oluĢturulması hususunda yetkilendirilen Ajans tematik
eksenler üzerine kurgulanmıĢ, yönlendirme gücü yüksek, bölgesel sorunlara çözüm
üretebilen, sosyal ve ekonomik geliĢme tasavvuruna sahip bir planlama yaklaĢımı
benimsenmiĢtir. Ekonomik ve sosyal geliĢmeyi hedefleyen planın oluĢturulma sürecinde
aĢağıdaki niteliklere sahip bir plan amaçlanmıĢtır:
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 75 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Yönlendirici: Ulusal ölçekli politikalar ile bölgesel geliĢme arasında köprü kuran,
bölge paydaĢları için kılavuz görevi görecek, yönlendirici bir plan
Dinamik: DeğiĢen piyasa koĢulları ve yaĢam Ģartlarına cevap verebilecek dinamik bir
plan
Gerçekçi: Mevcut durumu, bölgesel tehdit ve potansiyelleri dikkate alarak ortaya
koyan bir plan
Özgün: Bölge için belirlenen amaç ve önceliklerin bölgesel değerleri ve dinamikleri
yansıttığı bir plan
Katılımcı/Benimsenen: OluĢumunda bölgesel aktörlerin aktif rol aldığı yerel
aktörler tarafından benimsenen ve sahiplenilen bir plan
Bununla birlikte planın temel ilkeleri Ģunlardır:
Yenilikçi YaklaĢım: Kararlarda yenilikçi yaklaĢımların temel alınması
Sürdürülebilirlik: Amaçlanan sektörel büyümelerin sürdürülebilir olması
Yerellik: Bölgeye özgü potansiyellere öncelik verilmesi, bölgenin iç dinamiklerinden
yararlanılması, amaçlar ve stratejilerde bölgesel yaklaĢımlara öncelik verilmesi
YaĢam Boyu Öğrenme: Tüm kararlarda beĢeri sermayenin sürekli geliĢimi
stratejisinin temel alınması
3.5 BÖLGE VĠZYONU
Bölge Planı çalıĢmaları çerçevesinde bölgenin vizyonu „‟Kalkınmada ekolojik dengeyi
gözeterek rekabet gücünü arttıran, katma değer üreten, bilgi temelli ekonomisi ile kalkınma
sürecini hızlandıran, özgüveni ve yaĢam kalitesi yüksek, geliĢen ve öğrenen bir bölge
olmak‟‟ Ģeklinde belirlenmiĢtir. Vizyon dahilinde yer verilen kavramlar Ģunlardır:
Ekolojik Denge: Sürdürülebilirlik ve ekolojiye duyarlı toplum yapısına ulaĢmak
Bilgi Temelli Ekonomi: Bilgi toplumu olma Ģiarı, sürekli bilgi ve yenilik üreten, bilgi
üretimi, kullanımı ve teknoloji devrimi ile olgunlaĢarak büyüyen, yüksek refah
dağıtabilen ekonomik yapıya ulaĢmak
Hızlı Kalkınma Süreci: Benzer bölgelerin ortalama kalkınma ve büyüme hızından
daha fazla büyüme, beklenti yönetimi ile konjüktürdeki olumlu havayı arkasına
alarak daha fazla sinerji yaratarak ekonomik ve sosyal kalkınmada hızlı yol almak
Özgüven: Ekonomik ve sosyal yapının, yeterli doğal kaynak, insan kaynağı ve
sanayi altyapısının varlığından kaynaklanan özgüven sayesinde, güven vermesi ve
güven duyması, kaliteli bir imaj ile cazibe yaratan bir bölge olmak
Yüksek YaĢam Kalitesi: Yüksek yaĢam standartlarına ulaĢmıĢ, mutlu olmayı bilen,
yaĢam memnuniyeti yüksek bireylerden oluĢan bir toplum yapısına ulaĢmak
Öğrenen Bölge: Öğrenen Ģehirler, endüstri bölgeleri, topluluklar yaratılarak, ihtiyaç
duyulan öğrenmenin sayesinde bilgi üretiminin gerçekleĢtiği, bilgi yoğun yaratıcılıkla
yeni fikirlerin oluĢtuğu ve maksimum faydanın sağlanacağı yaklaĢımı esas almak
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 76 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Grafik 3.2: Planlama Sürecinde Katılımcılık
MEVCUT DURUMUN TESPĠTĠ
•PAYDAġLARLA YÜZYÜZE GÖRÜġMELER
•PAYDAġ KURUMLARDAN VERĠ TEMĠNĠ
•PAYDAġ ENVANTERĠNĠN ÇIKARTILMASI
•KURUM VE KURULUġLAR TARAFINDAN GERÇEKLEġTĠRĠLEN
BĠLGĠLENDĠRME TOPLANTILARI
•MEVCUT DURUM RAPORU DÖKÜMANININ OLUġTURULMASI
•MEVCUT DURUM RAPORUNUN PAYDAġ GÖRÜġLERĠ
DOĞRULTUSUNDA REVĠZYONU
VĠZYONUN OLUġTURULMASI
•KALKINMA KURULU ÖNCESĠ VĠZYON ANKETĠ
•KALKINMA KURULUNDA VĠZYON KAVRAMLARININ
GÖRÜġÜLMESĠ
•VĠZYONUN RESMĠ YAZIYLA KURUMLARIN
GÖRÜġLERĠNE SUNULMASI
•VĠZYONUN YÖNETĠM KURULUNDA GÖRÜġÜLMESĠ
•VĠZYONUN KALKINMA KURULU VE YÖNETĠM
KURULUNDA GÖRÜġÜLEREK KABULÜ
AMAÇ VE STRATEJĠLERĠN BELĠRLENMESĠ
•KALKINMA KURULU ÖNCESĠ GZFT ANKETĠ
•KURULDA ÖNCELĠKLĠ SEKTÖRLERĠN BELĠRLENMESĠ
•SEKTÖR BAZLI GÖRÜġME VE ÇALIġTAYLAR DÜZENLENMESĠ
•SEKTÖR ÜSTÜ TOPLANTILAR DÜZENLENMESĠ
•KARARLARIN RESMĠ YAZIYLA KURUMLARIN GÖRÜġLERĠNE
SUNULMASI
•KARARLARIN KALKINMA VE YÖNETĠM KURULUNDA
GÖRÜġÜLMESĠ VE KABULÜ
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 77 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
3.6 EKONOMĠK VE SOSYAL GELĠġĠM EKSENLERĠ
Bölgesel kalkınmaya yön verilmesi ve “kısıtlı kaynakların” etkin kanallara yönlendirilmesinin
sağlanması hedefiyle belirlenen eksenlerin temel amacı, Bölge vizyonu çerçevesinde
ekonomik ve sosyal geliĢmeyi sağlamaktır.
Plan, ortak amaçları rekabet gücünü arttırmak olan sektörel eksenler ile BeĢeri GeliĢmenin
Sağlanması, Kırsal GeliĢmenin Sağlanması ve Altyapının GeliĢtirilmesi tematik eksenleri
üzerinde yapılandırılmıĢtır.
3.6.1. Rekabet Gücünün Arttırılması
Rekabet gücünün arttırılması ana ekseni kapsamında yer verilen sektörel alt eksenlerin
amacı, sektörel çeĢitliliğin sağlanması suretiyle çok merkezli ve çok sektörlü dinamik bir
mekanizma oluĢturmaktır. OluĢturulan mekanizmanın yenilikçilik temelinde, yüksek katma
değer yaratması, istihdama katkı sağlaması, sektörel ihtisaslaĢmaya yön vermesi
hedeflenmektedir.
Rekabet edebilirlik, bir ülkenin verimlilik düzeyini belirleyen kurumlar, politikalar ve faktörler
kümesidir (WEF Global Competitiveness Index, 2010:4).
Bölgesel geliĢmede rekabet gücünün artırılması ve geliĢmiĢlik farklarının ortadan kaldırılması
için içsel dinamiklerin harekete geçirilmesi gerekmektedir. Rekabet gücünün arttırılması
konusunda etkin politikaların belirlenmesi için Dünya Ekonomik Forumu‟nun hazırladığı ve üç
temel bileĢen üzerine kurguladığı rekabet edebilirlik endeksi dikkate değer bir yaklaĢımdır.
Söz konusu çalıĢmada üç temel rekabet endeksi bileĢeni “Temel Gereklilikler”, “Etkinliğin
Artırılması” ve “Ġnovasyon Unsurları” olarak tanımlanmıĢtır. Bu temel bileĢenler ile bölgesel
rekabet edebilirliğin artırılması, Bölge ekonomisinin yenilik kapasitesinin geliĢtirilmesi ve
teknolojik altyapının etkinleĢtirilerek bölgesel ekonomiye iĢlevsellik kazandırılması
amaçlanmaktadır.
Grafik 3.3: Tematik Eksenler
WEF‟in belirlediği metodoloji kullanılarak Avrupa Birliği (AB) bölgesel rekabet endeksi
oluĢturulmuĢ ve bu endeks üzerinde yapılan analizler sonucunda her bir sütunun son
skorları karĢılaĢtırılarak yaĢam boyu öğrenme stratejisinin, piyasa büyüklüğünün ve iĢgücü
BEġERĠ GELĠġĠMĠN
SAĞLANMASI
REKABET GÜCÜNÜN
ARTTIRILMASI
ALTYAPININ GELĠġTĠRĠLMESĠ
KIRSAL KALKINMANIN SAĞLANMASI
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 78 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
piyasasının etkinliğinin artırılması sütunlarının rekabet edebilirlik üzerinde en fazla etkiye
sahip olduğu tespit edilmiĢtir.
Ayrıca DPT MüsteĢarlığı‟nın 1996 ve 2003 yıllarında yaptığı çalıĢmalar, iller arasında
karĢılaĢtırma yapılmasına ve illerin bulundukları geliĢmiĢlik düzeylerinin analiz edilerek
politika belirlenmesine yardımcı olmuĢtur.
Sonuçlar incelendiğinde, farklı geliĢme kutuplarındaki önemli potansiyellerine rağmen TR33
Bölgesi‟nin rekabet gücünün diğer düzey 2 bölgeleriyle kıyaslandığında oldukça geride
olduğu ortaya çıkmaktadır. Rekabet edebilirlik endeksine göre TR33 Bölgesi‟nin ülke içindeki
konumunun tespit edilmesi ve mevcut politikaların bu analiz doğrultusunda belirlenmesi
gereklidir.
Bölge‟de rekabet gücünün arttırılması 3 farklı sektörel eksen çerçevesinde
değerlendirilmiĢtir. Bu eksenler, tarım, sanayi ve turizm olarak belirlenmiĢtir.
3.6.1.1 Tarımda Rekabet Gücünün Arttırılması
TR33 Bölgesi iklim ve toprak çeĢitliliğinin sağladığı önemli bir avantaja sahiptir. Bölgesel
tarım arazisi planlamasının yapılması ve tarım arazilerinin verim düzeyleri doğrultusunda
yüksek katma değerli ürünlere yönlendirilmesi, toplam üretimin sağlayacağı katma değeri
arttıracaktır. Aynı amaçla, yeni ve yüksek verimli üretim tekniklerinin kullanımlarının
yaygınlaĢtırılması ürün kalitesi ve katma değere katkı sağlayacaktır.
Ayrıca bölgede yer alan tarım iĢletmelerinin kurumsal ve teknik altyapıları geliĢtirilmesi ve
tarım iĢletmeciliği yaygınlaĢtırılması önem arz etmektedir. Yine bu doğrultuda, iĢletmelerin
ortak hareket etmesi ve iĢletme / arazi ölçeklerinin büyütülmesi amaçlanmaktadır.
Gıda güvenliği ve gıda güvencesinin sağlanması, gıda arzının garantiye alınması, üretim
projeksiyonları sayesinde Bölge‟nin ve ülkenin ihtiyaç duyduğu ve duyabileceği, gelecekte
arz sıkıntısının yaĢanması ihtimali olan ürünlerin tespit edilerek üretim kapasitesinin
belirlenmesi, stratejik önerilerin geliĢtirilmesi, söz konusu ürünlerle ilgili yetiĢtiriciliğin
desteklenmesi gibi konularda ön hazırlık yapılması ve önlem alınması gerekmektedir. Son
olarak, bölgede öne çıkan yöresel ürünlerin ulusal ve uluslararası tanınırlıklarının arttırılması
amaçlanmaktadır.
3.6.1.2 Sanayide Rekabet Gücünün Arttırılması
TR33 Bölgesi‟nde mevcut durumda sanayi yapılanması illere göre önemli farklılıklar
göstermektedir. Bölge‟de geliĢme potansiyeline sahip sanayi kollarının bulunması, bölgenin
önemli sanayi merkezlerine yakınlığı ile birlikte değerlendirildiğinde, sanayide rekabet
gücünün arttırılması, yüksek derecede önem arz eden bir geliĢme ekseni olarak ortaya
çıkmaktadır.
Bu kapsamdaki ilk amaç olan ürünlerin katma değerinin arttırılması, iĢletmelerin kurumsal
ve teknik altyapılarının geliĢtirilmesi ve inovasyon kapasitelerinin arttırılması ile mümkün
olacaktır. Ġhtiyaç duyulacak nitelikli iĢgücünün karĢılanabilmesi, üniversite-sanayi iĢbirliği
çerçevesinde üniversite ve diğer mesleki eğitim kurumlarındaki eğitim içeriğinin sanayi
kollarının ihtiyaçları ile uyumlu hale getirilmesi ile mümkün olacaktır.
Bölge‟de OSB altyapılarının geliĢtirilmesi, sanayi odaklarının oluĢturulması ve
kümelenmelerin sağlanması, OSB‟lerin etkinliğini ve sanayi kollarının rekabet edebilirliğini
arttıracaktır.
Bölge‟deki stratejik ve ekonomik öneme sahip yer altı kaynaklarının daha verimli iĢlenmesini
sağlayacak Ģekilde mevcut altyapının etkinliğinin artırılması ve ihtiyaç duyulması halinde
ilave yatırımların yapılması Bölge‟nin rekabet gücü açısından büyük öneme sahiptir. Avrupa
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 79 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Komisyonu tarafından kritik madenlerin belirlenmesine yönelik yapılan çalıĢmada ekonomik
açıdan önemli olan ve gelecekte arz sıkıntısı yaĢanabilecek madenler kategorisinde yer alan
ve TR33 Bölgesi‟nde üretilen demir, altın, manganez, manyezit, magnezyum, antimon,
titanyum ve gümüĢ gibi madenlerin Bölge‟de iĢlenip ekonomik değere dönüĢtürülmesi
Bölge‟nin kalkınmasında büyük rol oynayacaktır.
Son olarak, enerji üretiminde Bölge‟de hâlihazırda var olan termik santrallerin katkısının
sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde arttırılması, var olan rüzgâr ve jeotermal enerji
potansiyellerinden azami düzeyde yararlanılması önem arz etmektedir.
3.6.1.3 Turizmde Rekabet Gücünün Arttırılması
Bölgenin turizm değerlerinden elde ettiği katma değerin artması, turizmde bölgesel rekabet
gücünün arttırılmasında kayda değer bir etki yaratacaktır. Turizm değerlerinin etkin tanıtımı
ve pazarlanması sonucu talep yaratılacak, cazip hale gelecek olan bölgelere ziyaretçi sayısı
artacaktır.
TR33 Bölgesi‟nde zengin doğal ve kültürel değerlerin yanı sıra önemli termal kaynakları
bulunmaktadır. Turizm çeĢitliliği kapsamında sağlık turizmi, termal turizm, inanç turizmi ve
kültür turizmi potansiyellerinin öneri paketleri Ģeklinde sunulması hedeflenmektedir.
Ayrıca Bölge‟de yer alan kanyon, gölet, baraj vb. değerlerin eko-turizm kapsamında
değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. Bölge‟nin yurtiçi ve yurtdıĢı kaynaklı turizm talebinin
arttırılması, Bölge‟de turizm çeĢitliliğinin geliĢtirilmesi, turizmde sürdürülebilirliğin
sağlanması, turizm potansiyeli olan alanların turizme kazandırılması Bölge ekonomisi
açısından büyük öneme sahiptir.
3.6.2. Kırsal Kalkınmanın Sağlanması
Türkiye‟de kırsal kalkınmanın sağlanmasında ve kırsal yaĢam kalitesinin artırılmasında temel
hedefler kırdan kente göçün önüne geçmek, kırsal ekonomiyi çeĢitlendirerek ekonomik risk
unsurlarından korunmak ve ekonomik büyümeyi sağlayarak refah düzeyini yükseltmektir.
Kırsaldan kente göçü engellemek ve kırsalda yaĢam kalitesini arttırmak ancak aktif bir
iĢgücü ve ekonomi politikasının hayata geçirilmesi ile mümkündür. Kırsal ekonominin
çeĢitlendirilmesi, kırsal yaĢam kalitesinin arttırılması, kalkınmada ekolojik dengenin
gözetilmesi amaçları doğrultusunda AB ile paralel politikaların uygulamaya geçirilmesi kırsal
kalkınma sorunsalına yönelik üretilecek çözümlerin temeli olmalıdır. Bu kapsamda kırsal
kesimde bilgiye ve hizmetlere eriĢimin geliĢtirilmesi, eğitim olanaklarının artırılması hayati
öneme sahiptir.
Doğal kaynak yönetiminin sürdürülebilir kılınması, mevcut üretici örgütlerinin etkinliğinin
arttırılması, ekonomik çeĢitliliğin ve kırsal yaĢam kalitesinde yüksek standartların
sağlanması ana amaçları etrafında eylemsel politikalar belirlenerek kırsal kalkınma ayağı
sağlamlaĢtırılacaktır. Ayrıca kırsal kalkınmanın sağlanması, kentlere olan plansız göçün
önlenmesinde etkili olacak, demografik hareketler sonucunda gerçekleĢen çarpık kentleĢme
sorunlarının çözümüne de katkıda bulunacaktır.
3.6.3. BeĢeri GeliĢmenin Sağlanması
Kalkınma Planı‟nda beĢeri geliĢmenin sağlanması ve sosyal dayanıĢmanın güçlendirilmesi
kapsamında belirlenen temel amaç toplumun tüm kesimlerinin temel kamu hizmetlerinden
ve çok boyutlu bir sosyal koruma ağından yeterince faydalanmasını sağlayarak, yaĢam
kalitesini ve refah düzeyini yükseltmektir.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 80 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
BeĢeri sermayenin güçlendirilmesi için yaĢam boyu öğrenme olanaklarının sağlanması ve
buna iliĢkin farkındalığın yaratılması, iĢ dünyasının talep edeceği niteliklere haiz iĢ gücünün
oluĢturulması, eğitim ve kültür düzeyi yüksek bireyler yetiĢtirilmesi yönünde amaçlar
belirlenmiĢtir. Ayrıca rekabet gücünün arttırılmasına yönelik olarak beĢeri kaynak geliĢimin
sağlanması amacıyla Bölge‟de giriĢimcilik kapasitesinin arttırılması amaçlanmaktadır.
Dezavantajlı grupların sosyal ve ekonomik hayata entegrasyonu ile toplumun farklı kesimleri
arasındaki yaĢam kalitesi farklılıkları azaltılacak, ayrıca kent merkezlerinde sosyal yaĢam
olanakları arttırılarak gerek kaliteli iĢgücünün Bölge dıĢına göçü engellenecek, gerekse
kentlerde yaĢam kalitesi arttırılacaktır.
3.6.4. Altyapının GeliĢtirilmesi
YaĢanabilir kentlerin oluĢturulması, yaĢanabilir kent konsepti içerisinde geliĢmenin
sağlanması ve bu geliĢme sağlanırken çevrenin korunması sürdürülebilirlik açısından
olmazsa olmaz bir unsurdur ve ancak yeterli bir altyapı ile mümkün olabilecektir.
Rekabet gücünün arttırılması baĢta olmak üzere, diğer tüm geliĢme eksenlerinden
sürdürülebilir ve hızlı geliĢmenin sağlanabilmesi, ayrıca Bölge illeri arasındaki iliĢkilerin
güçlendirilerek belirlenen politikaların hayata geçirilebilmesi açısından Bölge‟de yeterli bir
ulaĢtırma ve lojistik sistemi elzemdir. Bu kapsamda Bölge‟deki mevcut ulaĢım altyapısının
güçlendirilmesi ve lojistik merkezleri oluĢturularak lojistik ağlarının planlanması önceliklidir.
Ayrıca büyük oranda altyapı eksiliğinden kaynaklanan hava ve su kirliliklerinin etkilerinin
azaltılarak yaĢam kalitesinin arttırılması amaçlanmaktadır. Katı atık bertaraf tesisleri ve geri
dönüĢüm tesislerinde sayı ve kalitenin arttırılması ile sürdürülebilirlik ilkesi kapsamında
rekabet gücünün arttırılmasına da katkı sağlayacak altyapının oluĢturulması
planlanmaktadır.
3.7 FĠNANSMAN
Rekabetçi bir ekonomik sistemin en temel Ģartlarından birisi de finans sektörünün yeterli
derinliğe ulaĢmasıdır. Bölgesel geliĢmeyi rekabetçi ekonomik yapı içerisinde tahsis etmek
için finansal aracı kurumların bölgesel düzeyde rekabetçi bir yapıya kavuĢturulması
gerekmektedir. Bu amaçla derinleĢmiĢ finans kesiminin reel sektördeki geliĢimi ve
dönüĢümü sağlaması için reel sektörün finansman kaynaklarına kolayca ulaĢmasını
sağlayacak yolların açılmasına yönelik tedbirlerin alınması hedeflenmiĢtir. Bu kapsamdaki
faaliyetler aĢağıda verilmiĢtir:
Finansal yapının güçlendirilmesi, bölgesel finans piyasasının derinleĢmesinin
sağlanması
Yurt içi ve yurt dıĢı finansman olanaklarının devreye sokulması
KurumsallaĢan ve dıĢ ticaret yapan firmaların türev piyasalar ve vadeli iĢlemler
sayesinde riskten korunma stratejileri geliĢtirmesi
Risk sermayesi Ģirketlerinin faaliyetlerine iliĢkin tanıtımlarının yapılması, finansal
kurumların Ģube ve faaliyet sayılarının Bölge‟de arttırılması
Organize olmuĢ, derinleĢmiĢ piyasa ve bu piyasada iĢlem yapan firma sayısının
arttırılması
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 81 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Bölge Planı‟nda yer alan hedeflere ulaĢmak amacıyla Ajans‟ın mali ve teknik destek araçları
da en etkin Ģekilde kullanılacaktır. Bu kaynakların Bölge‟nin kalkınmasına en olumlu etkileri
yaratacak Ģekilde kullandırılmasına çalıĢılacaktır. Kaynaklar kullandırılırken istihdam ve
katma değer yaratmasına, Bölge‟nin rekabetçi yönlerini geliĢtirmesine, yenilikçiliği teĢvik
etmesine, kırsal ve kentsel kalkınma ile beĢeri geliĢmenin sağlanmasına azami katkıda
bulunmasına dikkat edilecektir. Yine Ajans kaynakları kullandırılırken diğer kurum ve
kuruluĢların uyguladığı destek programları ile çakıĢmamasına özen gösterilecektir.
Bölge aktörlerinin teĢvik ve hibe programlarından zamanında haberdar olmaları ve
finansman kaynaklarını etkin kullanmaları yönünde çalıĢmalar yapılacaktır. Bu amacın
gerçekleĢtirilmesine yönelik olarak Bölge aktörleri arasında gerekli koordinasyon
sağlanacaktır. Bölge aktörlerinin Ajans kaynakları dıĢında faydalanabilecekleri kaynaklar
arasında; KOSGEB destekleri, TÜBĠTAK destekleri, yatırım teĢvikleri, yerel yönetimlerin
kaynakları, diğer kamu kurum ve kuruluĢlarının destek ve kredileri, diğer ulusal ve
uluslararası destekler, Dünya Bankası destek ve kredileri, AB hibeleri ile kamu ve özel finans
kuruluĢlarının destek ve kredileri sayılabilir. Devlet Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığı-Kalkınma
Ajansları ve KOSGEB BaĢkanlığı arasında imzalanan iĢbirliği protokolü çerçevesinde gerekli
bilgi paylaĢımları yapılacak, verilen desteklerin mükerrer olmaması ve böylece Ajans
kaynaklarının yerel ve ulusal önceliklerle uyumlu olarak Bölge Planı‟ndaki hedeflerin
gerçekleĢtirilmesine hizmet etmesi sağlanacaktır.
16.07.2009 tarih ve 27290 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanan 14.07.2009 tarih ve
2009/15199 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkındaki Bakanlar Kurulu Kararı‟na göre
yatırımlarda uygulanacak teĢvikler açısından 4 (dört) bölge oluĢturulmuĢ olup TR33 Bölgesi
3. bölgede yer almaktadır. Ġlgili Karar kapsamında 2010 yılı Ocak-Eylül ayları arasında TR33
Bölgesi‟nde 181 adet belgeye 1.323.620.115 TL sabit yatırım desteği verilmiĢ olup 6.663
kiĢiye istihdam sağlanmıĢtır.
Ayrıca Bölge Planı‟nın baĢarıyla uygulanmasında kamu yatırımları, özel sektör yatırımları ve
uluslararası doğrudan yatırımların büyük katkısı olacaktır. Yani Bölge Planı‟nın baĢarıyla
hayata geçirilmesi için hem Ajans kaynaklarının hem de diğer kaynakların en verimli Ģekilde
kullanılmasına ve Bölge aktörlerinin finansman sorunlarına en uygun çözümlerin
bulunmasına yönelik çalıĢmalar yapılacaktır.
3.8 PAYDAġ ENVANTERĠ
Bölge Planı‟nın değiĢtirici ve dönüĢtürücü vizyonunun gerçekleĢmesi tüm paydaĢların Plan‟ı
benimsemesi ve sahiplenmesi ile mümkündür. Bölge Planı‟nın ortaya koyduğu vizyonu
gerçekleĢtirmek ve Plan‟ın yönlendirici rolünü net bir Ģekilde tanımlamak için Bölge‟deki
kurumsal yapının tanımlanması büyük önem arz etmektedir. Kurumsal yapıda yer alan
paydaĢların sürekli iĢbirliği ve iletiĢim içerisinde olmaları sağlanmalı ve Plan vizyonun
gerçekleĢmesi için sinerji yaratılması gerekmektedir. Bu kurumsal yapıda Ajans, 5449 sayılı
Kanun gereği katalizör ve koordinatör olarak görev alacaktır. Plan‟ın hazırlık sürecinde rol
alan ve uygulama sürecinde de yer alacak olan paydaĢlar aĢağıda kısaca özetlenmektedir.
Merkezi Ġdare Temsilcileri: Bölge Planı‟nın hazırlık ve uygulama süreçlerinin etkin bir
Ģekilde yürütülebilmesi için merkezi idarenin gücünü kullanan valilik ve kaymakamlıkların
desteği çok önemlidir. Bu kapsamda Ajans‟ın yapacağı iĢlerin sağlıklı Ģekilde yürütülebilmesi
için valilik ve kaymakamlıklarla olan iletiĢimin sürekli ve sağlıklı olması elzemdir. Plan‟ın
hazırlık sürecinde gerek kamu kurum ve kuruluĢlarının merkez teĢkilatları gerekse taĢra
teĢkilatları, Plan için gerekli bilgilerin temini hususunda çok önemli bir rol oynamıĢtır. Bölge
Planı hazırlık çalıĢmaları kapsamında ilgili kamu kurum ve kuruluĢlarının merkez teĢkilatları
ile iĢbirliği yapılmıĢ olup Plan için gerekli veriler temin edilerek Plan‟a dahil edilmiĢtir. Bunun
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 82 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
yanında merkezi idarenin taĢra teĢkilatı ile de iletiĢime geçilmiĢ ve Plan‟ın hazırlanma
sürecinde maksimum düzeyde katılımları sağlanmaya çalıĢılmıĢtır.
Belediyeler: 5393 sayılı Belediye Kanunu‟nun 14. maddesine göre belediyeler “ Ġmar, su ve
kanalizasyon, ulaĢım gibi kentsel alt yapı; coğrafî ve kent bilgi sistemleri; çevre ve çevre
sağlığı, temizlik ve katı atık; zabıta, itfaiye, acil yardım, kurtarma ve ambulans; Ģehir içi
trafik; defin ve mezarlıklar; ağaçlandırma, park ve yeĢil alanlar; konut; kültür ve sanat,
turizm ve tanıtım, gençlik ve spor; sosyal hizmet ve yardım, nikâh, meslek ve beceri
kazandırma; ekonomi ve ticaretin geliĢtirilmesi hizmetlerini yapar veya yaptırır.” Bu
kapsamda özellikle çevre yönetimi ve kentsel altyapının geliĢtirilmesi konularında Bölge
Planı‟na bilgi sağlayan en önemli kurumlardan biridir. Plan‟ın hazırlık aĢamalarında
belediyelerin de maksimum katılımları sağlanmaya çalıĢılmıĢtır. Belediyeler Plan‟ın
uygulanması aĢamasında da en büyük katkıyı sağlayacak paydaĢlardandır.
Ġl Özel Ġdareleri: 5302 sayılı Ġl Özel Ġdaresi Kanunu‟nun 6. maddesine göre; il özel idaresi
mahallî müĢterek nitelikte olmak Ģartıyla; sağlık, gençlik ve spor, tarım, sanayi ve ticaret;
Belediye sınırları il sınırı olan BüyükĢehir Belediyeleri hariç ilin çevre düzeni plânı, bayındırlık
ve iskân, toprağın korunması, erozyonun önlenmesi, kültür, sanat, turizm, sosyal hizmet ve
yardımlar, yoksullara mikro kredi verilmesi, çocuk yuvaları ve yetiĢtirme yurtları; ilk ve orta
öğretim kurumlarının arsa temini, binalarının yapım, bakım ve onarımı ile diğer ihtiyaçlarının
karĢılanmasına iliĢkin hizmetleri il sınırları içinde; imar, yol, su, kanalizasyon, katı atık,
çevre, acil yardım ve kurtarma; orman köylerinin desteklenmesi, ağaçlandırma, park ve
bahçe tesisine iliĢkin hizmetleri belediye sınırları dıĢında yapmakla görev ve yetkilidir. Ġl Özel
Ġdareleri de Bölge Planı hazırlık çalıĢmalarında ciddi katkılarda bulunmuĢlardır. Ayrıca Plan‟ın
uygulamasında da kendilerine büyük görev düĢmektedir.
Üniversiteler: Bölge‟deki Ar-Ge ve inovasyon odaklı faaliyetlerin temel bileĢenleridir.
Özellikle Ar-Ge‟ye dayalı katma değeri yüksek ürünlerin üretilmesi için geliĢtirilecek
projelerde aktif rol almaları ve üniversite-sanayi iĢbirliğinin geliĢtirilmesinde çok önemli
görevlerinin bulunması, TR33 Bölgesi‟nin iktisadi geliĢmesi açısından büyük önem arz
etmektedir. Bölge Planı hazırlık sürecinde gerek üniversite rektörlükleri gerekse bölüm
baĢkanlıkları ziyaret edilerek Plan için gerekli veriler sağlanmıĢ ve Plan‟a katılımlarının azami
seviyede olmasına dikkat edilmiĢtir. Aynı Ģekilde Plan‟ın uygulama sürecinde de
üniversitelerle iĢbirliğine özel önem verilecek ve Plan‟ın baĢarıyla uygulanması için
Bölge‟deki entelektüel birikim ile özel sektör birikimi bir araya getirilecektir.
Medya KuruluĢları: Ajans‟ın yapacağı tüm faaliyetlerin kamuoyuna duyurulması
noktasında çok önemli bir yeri olan medya kuruluĢları ile iletiĢim son derece önemlidir. Zafer
Kalkınma Ajansı faaliyetleriyle ilgili yapılacak tanıtım ve iletiĢim stratejilerini “ĠletiĢim ve
Tanıtım Stratejisi” dokümanıyla açıklamakta olup ĠletiĢim ve Tanıtım Stratejisi‟nin birincil
hedef kitlesi TR33 Bölgesi‟ndeki paydaĢlarının tümü, ikincil hedef kitlesi ise Bölge dıĢında yer
alan diğer paydaĢlarıdır. Bu kapsamda Bölge‟deki medya temsilcileri birincil hedef kitle,
ulusal medya kuruluĢları ise ikincil hedef kitle olarak belirlenmiĢtir. Medya kuruluĢları, Ajans
faaliyetlerinin tanıtılması konusunda ciddi rol oynayacaktır. Ajans, Bölge Planı vizyon ve
amaçlarını gerçekleĢtirmek için yapacağı tüm faaliyetlerinde medya kuruluĢları ile en verimli
Ģekilde çalıĢacaktır. Medya kuruluĢları ile sağlıklı iletiĢim kurularak, Ajans faaliyetlerinin
doğru bir Ģekilde ve zamanında paydaĢlara aktarılması sağlanacaktır. Kamuoyu
oluĢturmadaki etkileri de göz önünde bulundurularak medya kuruluĢları ile iletiĢime özel
önem verilecektir.
Sivil Toplum KuruluĢları: Çok çeĢitli alanlarda faaliyet gösterebilen sivil toplum
kuruluĢları, kamuoyunu yönlendirmede büyük etkilere sahiptir. Bölge‟deki STK‟ların Plan
hazırlık sürecine maksimum düzeyde katılımları sağlanmaya çalıĢılmıĢtır. Bu kapsamda
STK‟lar ile hem bire bir görüĢmeler gerçekleĢtirilmiĢ hem de çalıĢtaylara katılımları
sağlanmıĢ olup toplanan öneri ve görüĢler Plan‟a yansıtılmıĢtır.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 83 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Sanayi Bölgeleri: Bölge‟deki planlı sanayi bölgeleri kalkınmanın ayrılmaz bir parçası olup
Plan hazırlık sürecinde sanayi bölgeleri yönetimi ziyaret edilmiĢ, çalıĢtaylara katılımları
sağlanmıĢ ve böylece Plan hazırlık sürecine maksimum Ģekilde katkı yapmalarına
çalıĢılmıĢtır. Bölge‟nin sanayi yapısının anlaĢılması ve doğru bir Ģekilde analiz edilebilmesi
için sanayi bölgeleri yönetimleri gerekli katkıyı yapmıĢtır. Plan‟ın baĢarılı bir Ģekilde
uygulanması için sanayi bölgeleri ile sürekli iletiĢim halinde olunacaktır.
Özel Sektör KuruluĢları: Plan oluĢturulma sürecinde önemli bir role sahip olan özel sektör
kuruluĢları ile sektör bazında birebir görüĢmeler yapılmıĢ ve çalıĢtaylara maksimum düzeyde
katılımları sağlanmaya çalıĢılmıĢtır. Bu çalıĢmalardan elde edilen görüĢler Bölge Planı‟na
dahil edilmiĢtir. Plan‟ın uygulama aĢamasında da Plan amaçları doğrultusunda özel sektör
kuruluĢları ile gerekli iĢbirliği yapılacaktır.
Ajans Kalkınma Kurulu: Kalkınma Kurulu Ajans‟ın danıĢma organıdır. Kurul, Bölge‟deki
kamu kurumları, üniversiteler, sivil toplum kuruluĢları ve meslek örgütlerinden 100 temsilci
ile, Ajans çalıĢmalarının katılımcılık ve takip edilebilirlik esaslarına göre devam etmesinde
önemli rol oynar. Kalkınma Kurulu‟nun Plan‟ın hazırlık sürecinde büyük katkıları olmuĢ, aynı
katkıların uygulama sürecinde de devam etmesi için gerekli çalıĢmalar yapılacaktır.
Finans KuruluĢları: Ekonomik faaliyetlerin etkin bir Ģekilde yürütülebilmesi açısından
finans kuruluĢları çok önemlidir. Finans kuruluĢları özellikle iĢletmelerin sigorta, kredi ve
bankacılık ihtiyaçlarını karĢıladığı için büyük öneme sahiptir. Bölge potansiyellerinin
kalkınmaya maksimum fayda sağlaması için finans kuruluĢları ile koordineli çalıĢmalar
yapılması ve iĢbirliğine gidilmesi önemlidir.
Bölge Halkı: Bölge halkı Plan‟ın bizzat sahibi olup Plan‟ın uygulanması aĢamasında
doğrudan etkilenecek en geniĢ paydaĢ kesimidir. Her ne kadar Bölge halkının Plan hazırlık
aĢamasına direkt katkıları çok fazla olmasa da Plan‟ın uygulama sonuçlarından en fazla
etkilenecek kesimdir. Bu nedenle Bölge halkını Ajans faaliyetleri hakkında sürekli
bilgilendirme faaliyetleri yapılacak ve Ajans hizmetlerinden maksimum düzeyde
faydalanmaları için çalıĢmalar yapılacaktır.
3.9 UYGULAMA, KOORDĠNASYON ĠZLEME VE DEĞERLENDĠRME
Bölge Planı, baĢta Zafer Kalkınma Ajansı tarafından destek sağlanacak program ve projeler
olmak üzere TR33 (Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, UĢak) Bölgesi‟nde, 2010-2013
yıllarında uygulanacak tüm bölgesel programlara referans teĢkil edecek Ģekilde
hazırlanmıĢtır.
Bölge Planı‟nın uygulanmasının koordinasyondan sorumlu kuruluĢ Zafer Kalkınma Ajansı‟dır.
Ajans Genel Sekreterliği, Bölge Planı uygulamalarını değerlendirmek, hedeflere iliĢkin
geliĢmeleri izlemek, programlama ve bütçeleme çalıĢmalarına yön vermek ve plan ilerleme
raporlarını hazırlayarak Ajans Yönetim Kurulu‟na sunmakla sorumludur.
5449 sayılı Kanun‟da belirtildiği üzere, Ajans‟ın kendi kaynaklarından vereceği mali ve teknik
desteklere bu Plan esas oluĢturacaktır. Ajans, 2010 yılı içerisinde, Kalkınma Ajansları Proje
ve Faaliyet Destekleme Yönetmeliği ile Kalkınma Ajansları Destek Yönetim Kılavuzu
çerçevesinde, Bölge Planı‟nda belirtilen temel amaç ve önceliklere uygun olarak Proje Teklif
Çağrısına çıkacak, isteyen kurum ve kuruluĢlara teknik destek verecektir. Proje Teklif Çağrısı
kapsamında yapılan proje baĢvuruları, ilgili mevzuata uygun olarak değerlendirilecek ve
baĢarılı olan projelere doğrudan finansman desteği sağlanacaktır.
Ajans, projeleri doğrudan kendisi uygulamayacak, projelerin uygulanmasını izleyip
değerlendirecektir. Projeler, uygulanma aĢamasında fiziki ve finansal gerçekleĢmeler,
performans göstergeleri, projelerin sorunları, proje sahiplerinin ihtiyaçları açısından
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 84 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
değerlendirilirken; uygulama sonrasında ise projelerin etkileri açısından değerlendirilecektir.
Ajans, verdiği mali ve teknik destekler ile Yatırım Destek Ofislerinin çalıĢmaları çerçevesinde
sürekli bir uygulama-izleme-değerlendirme altyapısı ve sistemi oluĢturacaktır. Plan
uygulamalarının izlenmesi ve değerlendirilmesi amacıyla, Ajans Ġzleme ve Değerlendirme
Birimi‟nce gerekli çalıĢmalar yapılacak ve sonuçlar Ajans Yönetim Kurulu ile Ajans Genel
Sekreteri‟ne rapor edilecektir. Ġzleme ve değerlendirme faaliyetlerinin yoğun olduğu
dönemlerde, Ajans Ġzleme ve Değerlendirme Birimi‟nin yetersiz kalması durumunda, Ajans
Genel Sekreterliği‟nce izleme ve değerlendirme amaçlı alt komisyonlar kurulabilecektir.
Ġhtiyaç olması halinde, diğer kamu kurum ve kuruluĢları ile yerel yönetimlerden personel
veya teknik destek sağlanabilecektir.
Ayrıca Ajans tarafından TR33 Bölgesi‟nde diğer kamu kurumlarınca yürütülen program ve
projeler de altı ayda bir alınacak veriler ve yapılacak ziyaretler ile izlenecektir. Bu izlemeler,
denetim ve kontrol amaçlı olmayıp Bölge Planı‟nda belirlenen temel amaçlara yaptıkları katkı
açısından değerlendirilecektir.
Bölge Planı çerçevesinde yapılacak tüm faaliyetleri içerecek altı aylık izleme raporları
Ağustos ve ġubat aylarının ilk haftasında DPT MüsteĢarlığı Bölgesel GeliĢme ve Yapısal
Uyum Genel Müdürlüğü‟ne gönderilecektir. Aynı zamanda, bu raporlar takip eden Kalkınma
Kurulu toplantısında Kurul‟un bilgisine sunulacaktır. DPT MüsteĢarlığı‟nın görüĢü alındıktan
sonra bu raporlar Ajans‟ın internet sitesinde yayınlanacaktır. Ajans Genel Sekreterliği‟nce,
izleme ve değerlendirme çalıĢmaları ve karĢılaĢılan sorunlar konusunda DPT Bölgesel
GeliĢme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü bilgilendirilecektir.
Bölge Planı ve buna bağlı olarak yürütülen tüm program ve projeler yılda bir kez Mart ayının
ilk haftasında DPT MüsteĢarlığı‟nda Ajans Genel Sekreterlerinin katılımıyla düzenlenecek bir
toplantıda değerlendirilecektir. Ajans, bu değerlendirmelere esas oluĢturacak bütün
çalıĢmaları DPT tarafından belirlenen yöntem çerçevesinde yapacak ve toplantıya
katılacaklara dağıtacaktır. Bu toplantıda, Ajans programları Bölge Planı‟nda belirtilen temel
amaçlara ulaĢma derecesi ve Dokuzuncu Kalkınma Planı‟ndaki ekonomik ve sosyal geliĢme
eksenlerine uyumluluk açısından değerlendirilecektir.
Sonuç olarak; Bölge Planı‟nda belirlenen amaç ve hedefleri baĢarılı bir Ģekilde yerine
getirebilmesi için Ajans, Bölge‟de gerekli koordinasyon çalıĢmalarını yapacak, Bölge‟deki
faaliyetleri izleyip değerlendirecek, uygulama sırasındaki sorunları tespit ederek çözümüne
yönelik gerekli tedbirleri alacak ve tüm bu çalıĢmaları dönemsel olarak rapor edecektir.
3.10 DIġ ÇEVRE ANALĠZĠ
Bölge potansiyelinin tam olarak ortaya çıkarılması ve Bölge‟nin kalkınmasına ivme
kazandırılabilmesi için Bölge‟nin iç ve dıĢ çevresi ile dinamik bir sistem olarak ele alınması
gerekmektedir.
Bölgesel politikaların belirlenmesinde illerin ve bölgelerin birbirinden bağımsız
düĢünülemeyeceği göz önünde bulundurulmalıdır. Bu yaklaĢımdan hareketle, TR33 Bölgesi
“Açık Sistem” olarak düĢünülmüĢ ve bu sistemin iç dinamikleri ile dıĢ dinamikleri arasındaki
sosyo-ekonomik etkileĢimler dikkate alınarak geliĢen bir Bölge tasavvuru ortaya
konulmuĢtur. Bu bağlamda Bölge Planı hazırlanırken Bölge illerinin çevre illerle olan
ekonomik iliĢkileri ve çevre illerin sunabileceği imkan ve potansiyeller dikkate alınmıĢtır.
Tablo 3.10.1 incelendiğinde TR33 Bölgesi ve çevre illeri arasında ĢehirleĢme oranları
bakımından en yüksek ilin %91 ile Ġzmir, en düĢük ilin ise %52 ile Afyonkarahisar olduğu
görülmektedir. Yıllık nüfus artıĢ hızları açısından en yüksek il binde 45 ile Bilecik, en düĢük il
ise binde 5,2 ile UĢak‟tır. DPT MüsteĢarlığı‟nın 2003 yılında yapmıĢ olduğu GeliĢmiĢlik
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 85 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Sıralamasına göre Ġzmir Türkiye‟de 3. sırada, Afyonkarahisar ise 44. sırada yer almakta olup
TR33 Bölgesi ve çevresindeki diğer illerin sıralamaları ise bu iki ilin arasındadır.
Tablo 3.10.1: TR33 Bölgesi ve Çevre Ġllerine Ait SeçilmiĢ Bazı Göstergeler
Ġl
ġeh
irle
Ģm
e
Oran
ı
(%
, 2
00
9)
Yıl
lık N
üfu
s A
rtıĢ
Hız
ı (B
ind
e)
GeliĢm
iĢli
k
Sır
ala
ması (D
PT
,
20
03
)
Rekab
et
En
deksi
Sır
ala
ması
(U
RA
K,
20
08
-
20
09
)
Rekab
et
En
deksi
Sır
ala
ması
(E
DA
M,
20
09
)
Bö
lgesel K
iĢi
BaĢı G
SK
D
(U
SD
, 2
00
6)
Bö
lgesel M
aaĢ
ve Ü
cretl
erin
Tü
rkiy
e T
op
lam
ı
Ġçin
deki
Payı
(%
, 2
00
6)
Ġzmir (TR31) 91 18,9 3 3 3 8.398 7,2
Bursa (TR41) 88 16,9 5 5 6 9.377 6,9
EskiĢehir (TR41) 89 18,3 6 6 5 9.377 6,9
Bilecik (TR41) 73 45,0 18 54 12 9.377 6,9
Isparta (TR61) 67 32,2 28 23 21 7.712 3,0
Denizli (TR32) 68 9,3 12 15 17 6.850 2,9
Balıkesir (TR22) 60 8,6 15 26 18 5.725 1,3
Konya (TR52) 72 11,3 26 11 35 4.938 1,4
Afyonkarahisar 52 5,7 44 47 48 5.586 2,9
Kütahya (TR33) 63 10,4 40 57 33 5.586 2,9
Manisa (TR33) 65 11,5 25 31 26 5.586 2,9
UĢak (TR33) 66 5,2 30 33 28 5.586 2,9
Türkiye KiĢi BaĢı GSKD Ortalaması 6.684
Kaynak: 1-) TÜİK, Karşılaştırmalı Bölgesel İstatistikler, 2009 2-) EDAM 3-) URAK 4-) DPT 5-) TÜİK, ADNKS, 2009
URAK‟IN 2008-2009 yıllarına ve EDAM‟ın 2009 yılına ait Rekabet Endeksi Sıralamalarına
göre Ġzmir, TR33 Bölgesi ve çevresindeki iller arasında ilk sırada, Türkiye‟de ise 3. sıradadır.
Bununla birlikte URAK‟ın çalıĢmasında Kütahya Türkiye‟de 57. sırada ve çevre iller arasında
son sırada yer almaktadır. EDAM‟ın çalıĢmasında ise Afyonkarahisar Türkiye sıralamasında
48. sırada ve söz konusu iller arasında son sırada yer almaktadır.
Tablo 3.10.2: 2008-2009 Yılları TR33 Bölgesi Ġllerinin Çevre Ġllerden Aldığı Göç Miktarı
Göç Veren Ġl Göç Alan Ġl
Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak
Afyonkarahisar - 580 403 363
Balıkesir 242 502 1.739 161
Bilecik 139 355 66 21
Bursa 466 1.664 821 171
Denizli 2.169 199 792 634
EskiĢehir 970 798 303 143
Konya 1.198 359 502 207
Ġzmir 1.968 1.599 7.562 1.315
Isparta 683 109 198 107
Kütahya 467 - 1.162 784
Manisa 595 963 - 1.003
UĢak 430 687 737 -
*Tablodaki satırlar "göç veren il"i, sütunlar ise "göç alan il"i göstermektedir. Kaynak: TÜİK
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 86 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Bölgesel KiĢi BaĢı GSKD tutarları açısından değerlendirildiğinde TR33 Bölgesi KiĢi BaĢı
GSKD‟si 5.586 USD olup 6.684 USD olan Türkiye ortalamasının altındadır. TR33 Bölgesi ve
çevresindeki bölgeler arasında KiĢi BaĢı GSKD‟nin en düĢük olduğu bölge TR52 Bölgesi, en
yüksek olduğu bölge ise TR41 Bölgesi‟dir. MaaĢ ve ücretlerin bölgesel ortalamalarının
Türkiye toplamı içindeki paylarına bakıldığında ise TR33 Bölgesi ve çevre bölgeler arasında
en yüksek payın %7,2 ile TR31 Bölgesi‟ne, en düĢük payın ise %1,3 ile TR22 Bölgesi‟ne ait
olduğu görülmektedir.
Tablo 3.10.2 ve Tablo 3.10.3 incelendiğinde Afyonkarahisar‟ın en çok Denizli, Ġzmir, Konya
ve EskiĢehir ile; Kütahya‟nın Ġzmir, Bursa, Manisa ve EskiĢehir ile; Manisa‟nın Ġzmir,
Balıkesir, Bursa, Denizli, UĢak ve Konya ile; UĢak‟ın Ġzmir, Manisa, Denizli ve Kütahya ile
etkileĢim halinde olduğu görülmektedir.
Tablo 3.10.3: 2008-2009 Yılları TR33 Bölgesi Ġllerinin Çevre Ġllerden Aldığı Göç Miktarı
*Tablodaki satırlar "göç alan il"i, sütunlar ise "göç veren il"i göstermektedir. Kaynak: TÜİK
Tarım ve Sosyal Yapı ÇalıĢtayları ile paydaĢ ziyaretlerinde özellikle vurgu yapılan
noktalardan birisi, TR33 Bölgesi illerinin çevre illerle olan ekonomik iliĢkileridir. Buna göre;
Afyonkarahisar‟ın Konya ve Isparta ile, Kütahya‟nın Bursa ve EskiĢehir ile, Manisa ilinin
Ġzmir ile ve UĢak‟ın Denizli ile ticari iliĢkileri yoğundur.
TR33 Bölgesi‟nin Anadolu‟yu Avrupa‟ya bağlayan ana ulaĢım arterlerinin üzerinde olması,
Bölge‟ye lojistik ve mekânsal olarak önemli bir değer katmaktadır. Mekânsal etkileĢimin
Bursa, EskiĢehir, Ġzmir, Denizli gibi büyük ve hızla geliĢen kentler ile olması, Bölge‟ye
ekonomik, sosyal açıdan büyük fırsatlar sunmaktadır. Afyonkarahisar ve UĢak illerinin
kavĢak noktalarında yer alması değerlendirilebilecek potansiyellerdendir.
Ġstanbul, Kocaeli, Ġzmir, Antalya, Ankara ulaĢım koridorları üzerinde yer alan TR33 Bölgesi
yolcu ve navlun baĢta olmak üzere lojistik aksının oluĢturduğu ekonomik ve sosyal etkileĢim
sayesinde kalkınmada kaldıraç etkisi yaratma potansiyeline sahiptir. Coğrafi konumunun
sağladığı bu avantajdan mutlak surette faydalanılacak Ģekilde ekonomik aktivitelerin
yönlendirilmesi gerekmektedir.
Mekansal olarak sürekli geliĢen ve geniĢleyen Bursa-EskiĢehir koridorunun TR33 Bölgesi‟nde
en büyük katkıyı Kütahya iline yapması ön görülmektedir. Bu bağlamda iller arasında
ekonomik ve sosyal etkileĢimin artması ile bilgi yayılımı da (bulaĢma etkisi) artacak ve
böylece geliĢme daha hızlı gerçekleĢecektir. Benzer bir iliĢki Konya, EskiĢehir, Isparta ve
Afyonkarahisar için düĢünülebilir. Aynı değerlendirme UĢak, Denizli ve Aydın illerinin
oluĢturduğu ekonomik etkileĢim için de yapılabilir.
Göç Alan Ġl Göç Veren Ġl
Afyonkarahisar Kütahya Manisa UĢak
Afyonkarahisar - 467 595 430
Balıkesir 226 576 1.923 177
Bilecik 98 324 95 38
Bursa 581 1.640 1.003 230
Denizli 1.972 219 922 658
EskiĢehir 1.872 1.091 519 252
Isparta 868 138 360 152
Ġzmir 2.670 3.092 10.414 1.703
Konya 931 327 562 210
Kütahya 580 - 963 687
Manisa 403 1.162 - 737
UĢak 363 784 1.003 -
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 87 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Genel bir değerlendirme yapmak gerekirse; TR33 Bölgesi‟nin geliĢme hızı ve rekabet gücü
yüksek olan illerle çevrili olması Bölge‟nin sosyal ve ekonomik geliĢimi için önemli bir
avantajdır. TR33 Bölgesi‟nin çevre illeri ile olan iliĢkilerinde TR33 Bölgesi‟nin sosyo-
ekonomik geliĢimini olumsuz yönde etkileyebilecek geliĢmeler minimuma indirilmeye
çalıĢılacak ve çevre illerle olan iliĢkilerin Bölge ekonomisine maksimum fayda sağlaması için
gerekli çalıĢmalar yapılacaktır.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 88 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
BÖLÜM 4:
GELĠġME EKSENLERĠ
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 89 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler
Bitkisel üretimde verimin arttırılmasıyla iliĢkili olarak Kalkınma Planı‟nın 346. maddesinde,
plan döneminde rekabetçi bir tarımsal yapının oluĢturulması sürecinde verimliliğin
arttırılmasını teminen, hububat üretiminde sertifikalı tohum kullanım oranının arttırılacağı ve
organik tarım üretiminde baĢlamıĢ olan artıĢın devam ederek plan dönemi sonunda toplam
tarım alanlarının %3‟üne ulaĢacağı öngörüsü dile getirilmektedir.
Bitkisel üretimde kalitenin arttırılmasıyla iliĢkili olarak, Kalkınma Planı‟nın 494. maddesinde
gıda güvencesinin ve güvenliğinin sağlanması ile doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı
gözetilerek, örgütlü ve rekabet gücü yüksek bir tarımsal yapı oluĢturulması amaçlandığı
ifade edilmiĢtir.
Kalkınma Planı‟nın 495. maddesinde, üretimin talebe uygun olarak yönlendirilmesini
sağlayacak politika araçlarının uygulanması ve Türkiye‟nin AB‟ye üyeliği sonrasında birlik
içinde rekabet edebilmesi için tarımsal yapıda gerekli dönüĢüme öncelik verilmesi gerekliliği
belirtilmiĢtir.
496. maddede ise yüksek verimli tarım alanlarının tarımsal üretim amacıyla kullanılması,
tarım topraklarından, tahlillerle belirlenecek kabiliyetleri doğrultusunda ve doğru tarım
teknikleri ile faydalanılması; ayrıca, arazi kullanım planlaması ve yaygın erozyonun
önlenmesi suretiyle toprak kaynaklarının etkin kullanılmasına iliĢkin karar alınmıĢtır.
Kalkınma Planı‟nın 498. maddesinde, tarımda rekabet gücüne doğrudan etkide bulunacak
yüksek üretim değeri bulunan ürünlerin üretilmesine atıfta bulunulmaktadır. Bitkisel
üretimde katma değeri yüksek ürünlerin payının arttırılması amacıyla iliĢkili olarak Kalkınma
Planı‟nda yer alan „Tarımsal Yapının EtkinleĢtirilmesi‟ baĢlığına odaklanılmıĢtır. Söz konusu
baĢlık altında, ülke çapında mevcut tarımsal üretimde iĢletmelerin rekabet gücü arttırılarak,
üretilen mal ve hizmetlerin yurtdıĢı pazarlarda yer almasının sağlanması ve belli bir pazar
büyüklüğü elde edilerek bölge ekonomilerinin bu pazardan azami ölçüde istifade etmesi
hedeflenmektedir.
Kalkınma Planı‟nın 501. maddesinde tarımsal iĢletmelerde baĢta üretim teknikleri ve üretim
koĢullarının iyileĢtirilmesi olmak üzere, tarım ve gıda iĢletmelerinin modernizasyon
çabalarının belirlenecek öncelikler çerçevesinde destekleneceği ve tarım-sanayi
entegrasyonunun özendirileceği belirtilmiĢtir.
505. maddede ise üretici gelirlerinin istikrarlı bir Ģekilde arttırılması amacıyla, çiftlikten
sofraya gıda güvenliğinin sağlanması yönünde tarımsal üretim ve pazarlama aĢamalarında
baĢta ilaç ve gübre ile nitelikli tohumluk kullanımı, sulama, bitki ve hayvan sağlığı ile gıda
hijyeni olmak üzere çeĢitli konularda eğitim ve yayım hizmetlerinin arttırılması gerektiği
ifade edilmiĢtir.
Orta Vadeli Program‟da, ilgili ilkelerde verim ve kalitenin arttırılmasına yönelik olarak bitkisel
üretimde verimliliği arttırma amaçlı uygulamaların yaygınlaĢtırılması, baĢta bitki hastalık ve
zararlılarıyla entegre mücadele yöntemlerinin kullanımı olmak üzere bitki sağlığı
Stratejik Amaç A-1.1:
Bitkisel üretimde verimin ve katma değerin arttırılması
A-1. TARIMDA REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Sektörel İlişki:
TARIM
Eksen İlişkisi:
KIRSAL
KALKINMA
Eksen İlişkisi:
BEŞERİ
GELİŞME
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 90 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
uygulamalarının geliĢtirilmesine iliĢkin stratejilere yer verilmiĢtir. Ayrıca, tarım ve gıda
iĢletmelerinin modernizasyon faaliyetlerinin, bitki ve hayvan sağlığı ile gıda güvenliği
öncelikleri çerçevesinde destekleneceği belirtilmiĢtir.
Orta Vadeli Program‟da ayrıca tarımsal desteklerin, alan ve ürün temelinde farklılaĢtırılması
suretiyle üretimde etkinlik, verimlilik ve kaliteyi artırmaya yönelik olarak yeniden
düzenleneceği belirtilmiĢ ve yayım hizmetlerinin güçlendirilmiĢ üretici örgütleri tarafından
yürütülmesine ağırlık verileceği ifade edilmiĢtir.
Günümüz tarımsal üretiminde önemli bir yeri olan organik tarım uygulamalarının
geliĢtirilmesi ve piyasa Ģartlarına uygun üretimin yapılabilmesi için çıkartılan 5262 sayılı
Organik Tarım Kanunu‟nun temel amacı tüketiciye güvenilir, kaliteli ürünler sunmak üzere
organik ürün ve girdilerin üretiminin geliĢtirilmesini sağlamak için gerekli usul ve esasları
belirlemektir. Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, organik tarımın geliĢtirilmesi için BirleĢmiĢ
Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) kapsamında çalıĢmalar yapmaktadır. FAO‟nun Organik
Tarım Programı‟nın uzun dönemli amacı gıda güvenliği ile kırsal kalkınma, sürdürülebilir
geçim sağlama ve sürdürülebilir çevre için üye ülkelerde organik tarım üretimini,
iĢlenmesini, sertifikalandırılmasını ve pazarlanmasını sağlamaktır.
Kırsal Kalkınma Stratejisi‟nde (2007-2013) “Toprak ve Su Kaynaklarının Etkinliğinin
Sağlanması” baĢlığı altında tarımsal üretimde doğal koĢullara bağımlılığın azaltılması,
verimliliğin artırılması, tarımsal üretimin çeĢitlendirilmesi ve çiftçi gelirlerinin
yükseltilmesinde su ve toprak kaynaklarının geliĢtirilerek etkin bir Ģekilde kullanılması
önemine vurgu yapılmaktadır. Ayrıca ekonomik olarak sulanabilir olmakla birlikte halen
sulamaya açılmamıĢ tarımsal arazilerin sulamaya açılmasına yönelik altyapı çalıĢmalarına
öncelik verilmesi, mevcut sulamalarda ise sınırlı su kaynaklarından elde edilen faydanın
artırılması ve olumsuz çevresel etkilerin önlenmesi açısından su kullanımında etkinliğin
arttırılması gerektiği belirtilmiĢtir.
Ayrıca “Türkiye Tarım Havzalarının Üretim ve Destekleme Modeli” 2009 yılı içerisinde
Bakanlar Kurulu tarafından kabul edilmiĢ olup geliĢtirilen model kapsamında tarım
havzalarının belirlenmesi, sağlıklı envanter hazırlanması, üretim planlamasına imkan
sağlanması, sektörel talebin karĢılanması ve belirlenen ürünlerde arzın arttırılması
planlanmaktadır.
Mevcut Durumun Tespiti
Bölge‟deki bitkisel üretimde kullanılan ve verim ile katma değer oluĢturma üzerinde
doğrudan etkisi bulunan üretim yöntemlerinden biri organik tarımdır. 2008 yılı TÜĠK organik
tarım verilerine göre; TR33 Bölgesi organik tarımla uğraĢan çiftçi sayısı bakımından Türkiye
genelinde 2. sırada yer almaktadır. Bu kapsamda bölgede toplam 4.257 hektar alanda
organik tarım uygulamaları yapılmaktadır. Bu oran, Türkiye genelinde toplam organik tarım
alanlarının %3‟üne, Bölge‟deki toplam tarım alanlarının ise %0,2‟sine tekabül etmektedir.
Bölge‟de yer alan diğer bir üretim tekniği olan örtüaltı tarım incelendiğinde, 2009 yılı TÜĠK
verilerine göre Türkiye genelinde örtüaltı sebze ve meyve üretiminin 567.180 dekar alanda
yapıldığı ve toplam tarım alanlarının %2,33‟ünü oluĢturduğu görülmektedir. Ege Bölgesi‟nde
ise örtüaltı sebze ve meyve üretimi yapılan alan 51.578 dekar olup Türkiye geneli örtüaltı
sebze ve meyve üretiminin %9‟unu oluĢturmaktadır. TR33 Bölgesi‟nde ise örtüaltı tarımı
yapılan alan 1.433 dekar ile ülke genelinin sadece %0,25‟idir ve bu alan TR33 Bölgesi
toplam tarım alanlarının %0,1‟dir. Bölge‟de örtüaltı tarımında öne çıkan ürünler; domates,
hıyar, kavun ve maruldur. Mevcut durumda Bölge‟de örtüaltı tarım konusunda eğitim ve
bilgilendirme çalıĢmaları yapılmakta ve merkezi kayıt çalıĢmaları devam etmektedir. Ayrıca
Bölge‟de çok sayıda tamamlanmıĢ örtüaltı tarım projesi mevcuttur. Afyonkarahisar‟ın
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 91 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Sandıklı ilçesinde 120 dekar ve Merkez ilçede 40 dekar teknolojik sera tesis kurulumu
devam etmekte olup Çobanlar ilçesinde 300 dekar ve yine Sandıklı ilçesinde 100 dekar
teknolojik sera tesisi planlanmaktadır.
TR33 Bölgesi zengin jeotermal su kaynaklarına sahiptir. Turizm sektörü tarafından yoğun
Ģekilde kullanılan bu kaynaklar son zamanlarda tarım sektöründe faaliyet gösteren firmaların
da dikkatini çekmiĢtir. Bu zengin jeotermal kaynakların varlığı ve uygun iklim koĢulları
Bölge‟de seracılığı yüksek katma değer sağlama potansiyeli olan bir alan haline getirdiği ve
tarım sektörünün de bu fırsatı değerlendirmeye baĢladığı düzenlenen Tarım ÇalıĢtayları‟nda
ifade edilmiĢtir.
Bölgede yer alan diğer bir tarımsal üretim yöntemi ise iyi tarım uygulamalarıdır. TR33
Bölgesi‟nde Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı‟nın “Ġyi Tarım Uygulamalarına ĠliĢkin Yönetmeliği”
doğrultusunda çiftçilere ve özel sektöre yönelik ĠTU ve Globalgap sertifika sistemi
konusunda bilgilendirme toplantıları ve seminerler yapılmıĢtır.
Bölge Planı hazırlık sürecinde gerçekleĢtirilen Tarım ÇalıĢtayları değerlendirildiğinde,
Bölge‟de kaliteli ve sertifikalı fidan, fide ve tohum kullanımının yaygın olmadığı ancak
elveriĢli iklim Ģartlarının mevcut olduğu sonucuna ulaĢılmıĢtır. Kimyasal ilaçlamanın ve
gübrelemenin bilinçsizce yapılması; atıkların tarım amaçlı kullanılan arazilerde toprak ve su
kirliliğine yol açması; çiftçilerin mevcut toprak, yaprak ve su analiz laboratuvarlarından
yeterince faydalanmaması; ihracata yönelik ürünlerde akredite olmuĢ iĢleme, sınıflandırma,
ambalajlama, depolama, kalibrasyon, paketleme tesisleri ile kalıntı izleme laboratuvarının
yeterli sayıda olmaması ve çiftçilerdeki genel eğitim seviyesinin düĢük olması bitkisel
üretimde verim ve kaliteyi düĢüren diğer unsurlar olarak tespit edilmiĢtir.
Son olarak, tarımda verim ve kaliteyi arttıran bir unsur olan makineli tarım konusunda TR33
Bölgesi, Türkiye ortalamasının üzerinde yer almaktadır. 2008 yılı TÜĠK tarımsal alan ve
traktör verilerine göre; traktör sayısı dikkate alındığında TR33 Bölgesi, Düzey-2 bölgeleri
arasında ilk sırada yer almakta olup Manisa ili de iller bazında birinci sıradadır.
Bölge‟de tarımsal üretim konusunda Ar-Ge çalıĢmalarına yönelik herhangi bir veriye
ulaĢılamamıĢ olup Tarım ÇalıĢtayları‟nda bu kapsamdaki çalıĢmaların yetersiz olduğu ifade
edilmiĢtir.
Verim ve kaliteyi arttıran en önemli unsurlardan biri olan sulama incelendiğinde ise Bölge
genelindeki sulanabilir tarım arazilerinin hâlihazır durumda ancak %28‟inin sulanabildiği
görülmektedir. UĢak ilinde sulanamayan tarım arazisi oranı %93 ile bir hayli yüksek olup
Afyonkarahisar ve Manisa illerindeki sulanabilen tarım arazileri sırasıyla %39 ve %38 ile
Bölge ortalamasının üstünde seyretmektedir. Tarım ÇalıĢtayları‟nda tarımdaki sulamanın
ekseriyetle geleneksel sulama yöntemleri ile yapıldığı, verim ve kaliteyi olumlu etkileyecek
olan mevcut sulama sistemlerinin rehabilitasyonuna ihtiyaç duyulduğu, geleneksel sulama
sistemlerinin yerine modern basınçlı sulama sistemlerinin yaygınlaĢtırılması gerektiği
belirtilmiĢtir.Tarım ÇalıĢtayları‟ndan çıkan sonuçlara göre; meyve ve sebze üretimi diğer
ürünlere nazaran Bölge‟ye daha fazla getiri sağlamaktadır. Bu ürünlerin iĢlenmesiyle katma
değeri yüksek ürünler elde edilmekte ve bunların ihraç potansiyeli bulunmaktadır.
Hayvancılık Bölge‟de önemli bir yere sahip olduğu için yem bitkilerinin yetiĢtirilmesi de
büyük önem arz etmektedir. Üreticilerin kendilerine yetecek miktarda yem bitkisi
ekmedikleri için maliyetlerinin yükseldiği, bu nedenle etkin iĢletmecilik yapamadıkları
belirtilmiĢtir.
Tarım ÇalıĢtayları‟nda dile getirilen yukarıdaki açıklamalar dikkate alınırsa TR33 Bölgesi‟nde
üretilen tüm ürünlerin içerisinde tarla ürünlerinin payı %57 iken sebzelerin oranı %19,6 ve
meyvelerin oranı %23,4‟tür. Türkiye genelinde ise bu durum tarla ürünleri için %67,
sebzeler için %20 ve meyveler için %14‟tür. Bölge‟deki meyve üretim payının yüksek
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 92 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
olması, Manisa ilinde meyve alanlarının toplam tarım alanlarının %35‟ini oluĢturuyor
olmasıyla açıklanabilir.
Afyonkarahisar ilinde üretilen ve katma değeri yüksek olan meyveler kiraz, viĢne, erik,
elma, badem; sebzeler domates ve biber; tarla ürünleri ise haĢhaĢ ve Ģekerpancarıdır.
Afyonkarahisar Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 yılı verilerine göre, organik tarımla uğraĢan
çiftçilerin çok büyük bir kısmının gül yetiĢtiriciliği ile uğraĢtığı, bunun yanı sıra katma değeri
yüksek olan organik tarımda öne çıkan ürünlerin kimyon, viĢne ve haĢhaĢ olduğu
görülmektedir.
Kütahya‟da sebze ve meyve üretimi ancak %4 gibi görece düĢük bir alanda
yapılabilmektedir. Kütahya Ġl Tarım Müdürlüğü 2009 yılı verilerine göre domates, sivri biber,
salatalık, kiraz, elma, viĢne ve kestane Bölge ekonomisine önemli katkı sağlayan ürünler
olarak göze çarpmaktadır.
Manisa ilinde meyvelerden üzüm, zeytin, armut, elma, erik, ceviz, badem, kestane, çilek, ve
coğrafi iĢareti alınmıĢ kiraz; sebzelerden domates ve coğrafi iĢareti alınmıĢ kavun; tarla
ürünlerinden tütün ihraç potansiyeli olan ve katma değeri yüksek ürünler olarak öne
çıkmaktadır. Üzüm yetiĢtiriciliğinde uzmanlaĢmıĢ olan Manisa, Türkiye üzüm üretiminin
yarısından fazlasını gerçekleĢtirmektedir. Bunun yanı sıra, sofralık ve yağlık zeytin ile tütün
Manisa ilinin diğer yüksek getiri sağlayan ürünleridir (Manisa Ġl Tarım Müdürlüğü, 2009).
UĢak ilinde ise katma değeri yüksek olarak değerlendirilebilecek tarım ürünleri leblebilik
nohut, tarhana, Sivaslı çileği, üzüm, haĢhaĢ, susam, Ģekerpancarı ve makarnalık buğday
olarak tespit edilmiĢtir.
Hedef A-1.1.1:
Bitkisel üretimde mevcut üretim tekniklerinde iyileĢtirmeye gidilecek ve modern
üretim teknikleri yaygınlaĢtırılacaktır.
Stratejik Öncelikler:
Çiftçilerin iyi tarım uygulamaları ve yeni üretim tekniklerine iliĢkin eğitimi ile ilgili
çalıĢmaların yaygınlaĢtırılması
Bilinçli tarım uygulamalarının yaygınlaĢtırılması ve teĢvik edilmesi
Örtüaltı ve organik tarım uygulamalarının yaygınlaĢtırılması
Termal kaynakların tarımsal üretimde kullanılmasına iliĢkin Ar-Ge ve inovasyon
çalıĢmalarının teĢvik edilmesi
Bölgede analiz laboratuvarı sayısının arttırılması ve mevcut laboratuvarların
modernize edilmesi
Tarımsal üretimde verim ve kalitenin arttırılması ve bu artıĢın sürekli kılınabilmesi için
baĢlıca öncelik yeni üretim tekniklerinin geliĢtirilmesi ve yaygınlaĢtırılması, mevcut üretim
tekniklerinde ise iyileĢtirmeye gidilmesidir.
Bu kapsamda öncelikle üreticilerin eğitimi ile ilgili çalıĢmalar yaygınlaĢtırılacaktır. Kimyasal
ve biyolojik kalıntıların önlenmesi için tüm üretim tekniklerinde bilinçli tarım uygulamaları
desteklenecektir.
Ayrıca, Bölge‟de örtüaltı ve organik tarım uygulamalarının yaygınlaĢtırılması, bu alanlardaki
inovasyon ve Ar-Ge çalıĢmalarının desteklenmesi ve Bölge‟nin en önemli potansiyellerinden
jeotermal kaynakların tarım uygulamalarında kullanılması amacıyla yeni tekniklerin
geliĢtirilmesi önceliklidir.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 93 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Söz konusu Ar-Ge ve inovasyon çalıĢmalarını hızlandıracak, nihai ve ara ürünlerin kalitesini
etkileyen analiz laboratuvarı sayısının arttırılması ve mevcut laboratuvarlarda
modernizasyon yapılması ayrıca önem arz etmektedir.
Hedef A-1.1.2:
Bitkisel üretimin tüm aĢamalarında gıda güvenliği sağlanacaktır.
Stratejik Öncelikler:
Çiftçilerin ve tarım iĢletmelerinin kaliteli ve sertifikalı tohum kullanmasının teĢvik
edilmesi
Bölgedeki paketleme ve ambalajlama tesislerinin sayı ve kapasitelerinin
arttırılması
Bölge genelinde gıda sertifikasyonlarının yaygınlaĢtırılması
Bitkisel üretimde kalitenin arttırılması ve bu kalite artıĢının rekabet gücüne yansıtılabilmesi
için gıda güvenliğinin sağlanması önem arz etmektedir. Bu amaçla Bölge dahilinde bitkisel
üretimde kaliteli ve sertifikalı tohum kullanılmasının üretici örgütleri tarafından
desteklenmesi ve teĢviklerin bu doğrultuda yönlendirilmesi önceliklidir.
Ayrıca güvenli ve hijyenik ambalajlama sistemleri oluĢturulması ve bu alanda faaliyet
gösteren iĢletmelerin sayı ve kapasitesinin arttırılması öncelikler arasında olup nihai
ürünlerde gıda sertifikasyonları yaygınlaĢtırılacaktır.
Hedef A-1.1.3:
Su kaynaklarının etkin kullanımı sağlanacak ve Bölge’de sulu tarım
yaygınlaĢtırılacaktır.
Stratejik Öncelikler:
Geleneksel sulama teknikleri yerine modern sulama tekniklerinin (damlama,
yağmurlama vb.) kullanılmasının desteklenmesi
Tarım alanlarının sulanmasına iliĢkin bilinçlendirme eğitimlerinin arttırılması
Bölge‟deki mevcut su kaynaklarının etkin kullanımını sağlamak amacıyla modern sulama
tekniklerinin kullanımı yaygınlaĢtırılacak ve çalıĢmalar bu doğrultuda yönlendirilecektir.
Ayrıca üreticilere sulu tarımın önemine dair bilinçlendirme eğitimleri verilecek, bu sayede
sulu tarımla elde edilecek verimin, kalitenin ve gelirin daha yüksek olacağı üreticilere
aktarılacaktır.
Hedef A-1.1.4:
Bölge genelinde tarımsal arazi planlaması yapılacaktır.
Stratejik Öncelikler:
Bölge‟de üretime uygun yeni ürünlerin envanterinin çıkartılması
Envanter kapsamındaki ürünlere iliĢkin gerekli üretim tekniği ve toprak kalitesinin
belirlenmesi
Bölge‟deki tarım arazilerinin konum, verim, olanak ve tarımsal ürünlere
uygunluklarının belirlenmesi
Tarım Havzaları Projesi‟nin Bölge dahilinde uygulanmasının desteklenmesi
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 94 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Çiftçi ve iĢletmelerin mevcut üretimlerini katma değeri daha yüksek ürünlere
yönlendirmesinin teĢvik edilmesi
Eğitici faaliyetlerin belirlenen envanterler ve üretim teknikleri kapsamında
gerçekleĢtirilmesi
Arazi planlamasının yapılması kapsamında orta ve uzun erimdeki ilk hedef, Bölge‟de üretimi
mümkün olan yeni ürün envanterinin çıkartılmasıdır. Envanter kapsamında belirlenmiĢ
ürünlerde üretim kapasitesinin arttırılması amacıyla, ürünlerden en yüksek verimin elde
edileceği arazi türü ve üretim tekniğinin belirlenmesi gereklidir.
Bu çerçevede ilk olarak Bölge genelindeki tüm tarım arazilerinin konum ve alanları
belirlenecektir. Arazilerin verimlilik dereceleri, sulanma kapasiteleri ve ürünlere uygunlukları
tespit edilecek, ilgili kuruluĢlarca çiftçi ve iĢletmelere sağlanacak destekler bu tespitlerle
uyumlu olarak gerçekleĢtirilecektir. Yine bu kapsamda, Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı‟nın
Tarım Havzaları Projesi‟nin Bölge dahilinde uygulanması desteklenecektir.
Ayrıca, üreticiyi yönlendirmek amacıyla tarım arazilerinin verim seviyesine göre Bölge‟de
halihazırda üretimi yapılan ve üretilebilecek yüksek katma değerli ürünlerin tespit edilmesi
ve bunların yetiĢtirilmesine iliĢkin çiftçi ve iĢletmelere gerekli eğitim ve bilgilendirmenin
yapılması önceliklidir. Bu kapsamda mevcut tarım alanlarında yem bitkileri, endüstriyel
bitkiler, yağlı tohumlar ve katma değeri yüksek meyve ve sebze üretimi yapılması teĢvik
edilecektir.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 95 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler
Kalkınma Planı‟nın 506. maddesinde, görece katma değeri yüksek ürünler elde edilen
hayvancılık faaliyetlerinde hayvan ıslahına, hayvan hastalık ve zararlılarıyla mücadeleye,
meraların ıslahının ve kullanımının düzenlenmesine, kaliteli yem bitkileri üretiminin
arttırılmasına ve yayım hizmetlerine ağırlık verilerek, AB‟ye katılım öncesi rekabet gücünün
arttırılması hedefi ortaya konulmaktadır.
Ayrıca 505. maddede üretici gelirlerinin istikrarlı bir Ģekilde arttırılması amacıyla, çiftlikten
sofraya gıda güvenliğinin sağlanması yönünde tarımsal üretim ve pazarlama aĢamalarında
baĢta ilaç ve gübre ile nitelikli tohumluk kullanımı, sulama, bitki ve hayvan sağlığı ile gıda
hijyeni olmak üzere çeĢitli konularda eğitim ve yayım hizmetlerinin arttırılması gerektiği
ifade edilmiĢtir.
Orta Vadeli Program‟da yapılan tespitlere göre, tarımsal iĢletmelerde genel olarak
hayvancılık ve bitkisel üretim bir arada yapılmakta olup iĢletmelerin küçük ölçekli ve çok
parçalı yapıda olması verimliliğin düĢük seviyelerde kalmasına yol açmaktadır. Yine Orta
Vadeli Program‟da, Türkiye‟de hayvancılık iĢletmelerinin genelde küçük ölçekli olduğu, birim
hayvan baĢına elde edilen verimlerin düĢük, yem bitkileri üretiminin yetersiz ve suni
tohumlama sayısının uluslararası ortalamaların altında olduğu ortaya konulmaktadır. Bu
çerçevede, hayvancılık sektöründe desteklerin yapısal dönüĢümü sağlayacak Ģekilde
düzenleneceği, ıslah çalıĢmaları ile hastalık ve zararlılarla mücadelenin ve kaliteli yem
bitkileri üretiminin artırılmasına öncelik verileceği belirtilmektedir.
Su ürünleri sektöründe ise kaynak yönetim sistemine yönelik kurumsal kapasitenin
geliĢtirileceği ve yetiĢtiriciliğin çevresel sürdürülebilirlik ilkeleri çerçevesinde
gerçekleĢtirilmesinin sağlanacağı ifade edilmektedir.
Mevcut Durumun Tespiti
Tarım ÇalıĢtayları‟nda Bölge‟deki iĢletme ölçeklerinin küçük ve aile iĢletmeciliğinin yaygın
olduğu, bu nedenle hayvan yetiĢtiriciliğinin etkin yapılamadığı, kalite ve verimde kayıp
yaĢandığı, hayvanların zamansız kesildiği ifade edilmiĢtir. Ġl Tarım Müdürlüklerinden alınan
verilere göre Bölge‟de iĢletme baĢına düĢen ortalama büyükbaĢ hayvan sayısı 3‟tür. Bunun
yanında, Bölge‟de bulunan üreticilerin kendilerine yetecek miktarda yem bitkisi ekmedikleri
için maliyetlerinin yükseldiği ve bu nedenle etkin iĢletmecilik yapamadıkları belirtilmiĢtir.
Yine Tarım ÇalıĢtayları‟ndan elde edilen bilgilere göre Bölge‟de yem bitkilerinin analizine
yönelik laboratuvar ve kaba yem bitkileri (silajlık mısır, fiğ vb.) paketleme tesisi
bulunmamaktadır. Bu durum yem ürünlerinde istenilen kaliteye ulaĢılamamasına sebep
olmaktadır.
Diğer yönden Bölge‟de yüksek genetik yapılı ırklara sahip olunması, ıslah için devletin teĢvik
vermesi, yoğun ıslah çalıĢmalarının yapılıyor ve devam ettiriliyor olması süt verimini olumlu
yönde etkilemektedir. Tarım ÇalıĢtayları‟nda, sütün kalitesini artırmak için gerekli olan soğuk
zincir depolarının yetersiz kaldığı ve etkin kullanılmadığı, aynı zamanda kalite ve fiyat
Stratejik Amaç A-1.2:
Hayvancılıkta verimin ve kalitenin arttırılması
A-1. TARIMDA REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Eksen İlişkisi:
KIRSAL
KALKINMA
Eksen İlişkisi:
BEŞERİ
GELİŞME
Sektörel İlişki:
TARIM
Sektörel İlişki:
SANAYİ
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 96 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
sınıflandırmasına yardımcı olacak süt analiz laboratuvarının bulunmadığı hususuna vurgu
yapılmıĢtır. Ayrıca sürü yönetiminde yetkin ve eğitimli insan kaynağının eksikliği önemli
sıkıntılar arasında yer almaktadır.
Bunun yanı sıra Bölge‟de verim ve kaliteyi artıracak ve hayvancılık potansiyelini yükseltecek
hayvan kreĢleri, organize hayvancılık bölgesi, hayvancılık eğitim ve uygulama merkezleri ile
Ar-Ge merkezi mevcut değildir.
Ġl Tarım Müdürlükleri 2009 yılı verilerine göre TR33 Bölgesi yüzölçümünün %9,2„si çayır ve
meradan oluĢmaktadır. Ġller bazında ise Manisa`nın %2,9‟u; Afyonkarahisar`ın %20,1`i;
Kütahya`nın %7,5`i ve UĢak`ın %4,9`u çayır ve meradan oluĢmaktadır. Tarım
ÇalıĢtayları‟nda Bölge‟de yeterince mera alanının olmadığı, mevcut mera alanı ıslah
çalıĢmalarının yetersiz kaldığı, meraların ortak kullanılmasında bilinç eksikliği olduğu dile
getirilmiĢtir.
ĠĢletme içi karıĢık hayvancılığın yapılması ve iĢletme ölçeklerinin küçüklüğü sebebiyle
veteriner hekim istihdam edilmemesi hayvan hastalık ve zararlılarıyla mücadeleyi
zorlaĢtırmakta, verim ve kaliteyi düĢürmektedir. Tarım ÇalıĢtayları‟nda, Bölge‟de hayvan
hastalıkları ve zararlılarıyla mücadelenin etkin Ģekilde yapıldığı ancak Afyonkarahisar‟ın
ulaĢımda geçiĢ güzergahı üzerinde olmasından dolayı hayvan hareketleri fazlalığının bu
noktada risk oluĢturduğu belirtilmiĢtir. Bu gibi riskleri azaltmak amacıyla ve hayvancılığın
Bölge ekonomisi için bu derece önemli olmasından dolayı hastalıklara yönelik gerekli
araĢtırma merkezlerinin ve laboratuvarlarının kurulması gerektiği vurgulanmıĢtır.
Ayrıca Tarım ÇalıĢtayları‟nda Bölge genelinde entegre iĢletme modelinin yaygın olmadığı
tespit edilmiĢtir. Bunun yanı sıra Bölge‟de sınıflandırma, ambalajlama ve depolama
tesislerinin yetersiz olduğu görülmektedir. Bölge genelinde Afyonkarahisar dıĢında kırmız et
iĢleme tesislerinin yetersiz olduğu göze çarpmaktadır.
Yine Tarım ÇalıĢtayları‟nda, Bölge‟de tarıma dayalı sanayi sektörüne yapılan yatırımın,
Bölge‟nin tarım potansiyeli göz önüne alındığında yeterli olmadığı sonucuna varılmıĢtır.
Bölge‟de büyük ölçekli süt ve süt ürünleri iĢleme tesislerinin yeterli olmaması kalite ve
pazarlama konusunda sorunlara yol açmaktadır.
Su ürünleri incelendiğinde ise Ġl Tarım Müdürlüklerinden alınan 2009 yılı verilerine göre
Bölge‟de su ürünleri üretim ve iĢleme tesisi sayısı 51‟dir. Bu tesislerde alabalık ve aynalı
sazan yetiĢtiriciliği yapılmaktadır. 2008 yılı TÜĠK verilerine göre, bir önceki yıla nazaran, iç
sulardaki yetiĢtiricilik üretimi %12,75 oranında artarken TR33 Bölgesi‟nde %38 ile ciddi bir
artıĢ gözlenmiĢtir. TR33 Bölgesi‟nde iç sularda yetiĢtiricilik üretimi 2.670 ton ile Türkiye
üretiminin %4‟ünü karĢılamaktadır. Alabalık, Türkiye genelinde %43,32‟lik oran ile iç
sulardaki yetiĢtiricilikte en önemli tür olup TR33 Bölgesi‟nde ise %93‟lük bir paya sahiptir.
Tarım ÇalıĢtayları‟nda Bölge‟nin su ürünleri üretimini arttırabilecek kapasiteye sahip olduğu
ve bu konuda yatırımı devam eden ve yatırım yapmayı planlayan firmaların mevcut olduğu
dile getirilmiĢtir. Ayrıca iĢleme tesislerinin de sayısının arttırılması gerektiği belirtilmiĢtir.
Hedef A-1.2.1:
Hayvansal üretimde tesisleĢme sağlanacaktır.
Stratejik Öncelikler:
Modern entegre üretim tesislerinin kurulması
Mevcut üretim ve iĢleme tesislerinde kalite ve kapasitenin arttırılması
Bölge dahilinde organize hayvancılık bölgelerinin kurulması
Küçük ölçekli üreticilerin ortak üretim tesisleri kapsamında örgütlenmesi
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 97 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
ĠĢletmelerde bitkisel üretim ve hayvancılık faaliyetlerinin ayrılması
Su ürünleri üretim tesislerinin sayısının arttırılması
Hayvansal üretimde kalitenin ve verimin arttırılması açısından, üretimin tesisler dahilinde
profesyonel yönetim anlayıĢıyla gerçekleĢtirilmesi büyük önem teĢkil etmektedir.
Önemli bir hayvancılık potansiyeline sahip Bölge‟de, söz konusu potansiyeli yüksek katma
değere dönüĢtürebilecek modern entegre üretim tesislerinin kurulması önceliklidir.
Yeni tesislerin kurulmasına ek olarak, mevcut hayvansal üretim ve gıda iĢleme tesislerinde
nitelik ve kapasitenin arttırılması katma değer yaratılması bakımından önem arz etmektedir.
Yine bu kapsamda, köy içi ve ev altı hayvancılık iĢletmeleri, yerleĢim alanları dıĢında
belirlenen hayvancılık bölgelerine yönlendirilecek, ayrıca Bölge‟de organize hayvancılık
bölgelerinin kurulması desteklenecektir. Hayvansal ürünlerin kalitesini, verimini ve
pazarlanmasını kolaylaĢtırması ve maliyetleri azaltması nedeniyle küçük üreticilerin bir araya
gelerek ortak üretim tesisleri kurması gerekmektedir.
Hayvansal üretimde verim ve kalitenin arttırılması adına hayvansal ve bitkisel üretimin ayrı
ayrı tesislerde yapılması ve hayvancılığın ayrı bir meslek olarak algılanması yönünde
çalıĢmalar yapılacaktır.
Son olarak, Bölge‟de su ürünleri tesislerinin sayısının arttırılması öncelikli olup bu konudaki
potansiyelin değerlendirilmesi amacıyla teĢviklerin sağlanması önem arz etmektedir.
Hedef A-1.2.2:
Hayvan soylarının ve mera alanlarının ıslah çalıĢmalarına yönelik faaliyetler
arttırılacaktır.
Stratejik Öncelikler:
Suni tohumlamanın ve kaliteli yem bitkileri üretiminin arttırılması
Hayvan hastalık ve zararlılarıyla mücadelede modern yöntemlerin kullanılması
Hayvan hastalıkları araĢtırma merkezi ve laboratuvarlarının kurulması
Dönemsel hayvan ve hayvansal üretim planlamasının yapılması
Mevcut mera alanlarının tespiti ve mera alanı kullanım planlamasının yapılması
Hayvan veriminin arttırılması kapsamında orta erimde Bölge dahilinde suni tohumlamanın ve
kaliteli yem bitkileri üretiminin teĢvikler vasıtasıyla arttırılması amaçlanmaktadır. Hayvan
hastalıkları ve zararlılarıyla mücadelenin desteklenmesi kapsamında ilgili kurum ve
örgütlenmelerin etkinliklerini arttırmaları ve modern teknikler kullanmaları önceliklidir.
Ayrıca geçiĢ güzergahında olan bölgelerde sürü takibinin yapılması ve hayvanların kayıt
altına alınmasına iliĢkin denetimler arttırılacaktır. Hastalıklara yönelik gerekli araĢtırma
merkezlerinin ve laboratuvarların Bölge dahilinde kurulması büyük önem arz etmektedir.
Yine bu kapsamda hayvanların genetik ıslahlarına iliĢkin çalıĢmaların Bölge‟de kurulacak
araĢtırma merkezleri çerçevesinde yapılması desteklenecektir. Dönemlik hayvan ve
hayvansal üretim planlanmasının yapılmasına iliĢkin eğitimlere öncelik verilecek, piyasa
koĢulları doğrultusunda hayvan kesim dönemlerine iliĢkin bilgilendirmeler yapılacaktır.
Mera alanlarının ıslah edilmesi kapsamında ise mera alanlarında sürdürülebilirliğin
sağlanması amacıyla gerekli denetim mekanizmalarının oluĢturulması amaçlanmaktadır.
Bölge‟deki tüm mevcut mera alanlarının büyüklük ve yoğunlukları tespit edilecek ve bu
çerçevede kullanım planlaması yapılacaktır.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 98 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Hedef A-1.2.3:
Hayvansal üretim aĢamalarında gıda güvenliği sağlanacaktır.
Stratejik Öncelikler:
YetiĢtiricilikte sertifikalı yem bitkilerinin kullanımının arttırılması
ĠĢletmelerde veteriner ve danıĢman istihdam oranının arttırılması
ĠĢletmelerde kalite yönetim sistemlerinin yaygınlaĢtırılması
Bölge‟de paketleme tesislerinin kapasite ve kalitelerinin arttırılması
Hayvancılıkta gıda güvenliği, gerek üretim kalitesinin baĢlıca göstergelerinden olması,
gerekse üretim koĢullarıyla doğrudan iliĢkili olması bakımından önem arz etmekte olup
ürünlerin katma değerini arttıran baĢlıca unsurlardandır.
Bu amaçla, yetiĢtiricilikte sertifikalı yem bitkilerinin kullanılması ve iĢletmelerde veteriner
istihdamı özendirilecektir. Ayrıca üretici birliklerinin eğitici faaliyetlerini arttırması sağlanacak
ve iĢletmelerin kalite yönetim sistemlerini kullanması teĢvik edilecektir.
Üretimde tesisleĢmenin sağlanması kapsamında da belirtildiği üzere, Bölge‟de gıda
güvenliğinin en önemli göstergelerinden olan paketleme tesislerinin kurulması teĢvik
edilecektir.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 99 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler
Kalkınma Planı‟nın 495. maddesinde, üretimin talebe uygun olarak yönlendirilmesini
sağlayacak politika araçlarının uygulanması ve ülkemizin AB‟ye üyeliği sonrasında Birlik
içinde rekabet edebilmesi için tarımsal yapıda gerekli dönüĢüme öncelik verilmesi gerekliliği
belirtilmiĢtir. Bu doğrultuda, mevcut iĢletmelerin yenilik kapasitelerini geliĢtirici Ģekilde
biliĢim ve teknolojiden faydalanmaları sağlanacak, modern yönetim anlayıĢıyla iĢletmelerin
yeniden yapılanma, pazarlama yönetimi ve risk yönetimi konusunda yeteri kadar bilgi sahibi
olmaları teĢvik edilecektir. Bilgi temelli büyüme stratejileri ile iĢletmelerin hem yurtiçi hem
de yurtdıĢı pazarlarda rekabet gücünün pekiĢtirilmesi önceliklidir.
Kalkınma Planı‟nın 498. maddesi, tarımsal üretimin rekabet gücüne doğrudan katkıda
bulunacak Ģekilde; yüksek üretim değeri bulunan tarım ürünleri üretiminin artırılması
amacıyla tarım iĢletmelerinde gözlenen arazi parçalılığı sorununun hafifletilmesine yönelik
olarak toplulaĢtırma yatırımlarının yaygınlaĢtırılacağını ifade etmektedir.
Kalkınma Planı‟nın 510. maddesinde üretici örgütlenmesine iliĢkin mevzuat ele alınarak,
üreticilerin değiĢik amaçlara uygun Ģekillerde verimliliği ve pazarlamada rekabet gücünü
artırıcı yönde örgütlenmelerinin destekleneceği belirtilmiĢtir.
Kalkınma Planı‟nda yer alan üst ölçekli kararlara ek olarak tarım ürünlerinin ticaretini
kolaylaĢtırmak, depolanması için yaygın bir sistem oluĢturmak, malların emniyetini
sağlamak ve kalitesini korumak, ürünlerin sınıf ve derecelerinin yetkili sınıflandırıcılar
tarafından saptanmasını sağlamak, tarım ürünleri lisanslı depo iĢleticilerinin kiĢiler arasında
ayrım yapmaksızın tarım ürünlerini kabul etmelerini temin etmek, ürünlerin mülkiyetini
temsil eden ve finansmanını, satıĢını ve teslimini sağlayan ürün senedi çıkartmak ve
standartları belirlenmiĢ tarım ürünlerinin ticaretini geliĢtirmek üzere, tarım ürünleri lisanslı
depoculuk sisteminin kuruluĢ, iĢleyiĢ ve denetimine iliĢkin usul ve esasları düzenlemek
amacıyla 5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu 17.02.2005 tarihli Resmi
Gazete‟de yayınlanarak yürürlüğe girmiĢtir.
Orta Vadeli Program‟da yapılan tespitlere göre tarımsal iĢletmelerde genel olarak hayvancılık
ve bitkisel üretim bir arada yapılmakta olup iĢletmelerin küçük ölçekli ve çok parçalı yapıda
olması verimliliğin düĢük seviyelerde kalmasına yol açmaktadır. Bu eksen doğrultusunda
programda belirtildiği üzere, toprak ve su kaynaklarının etkin kullanılmasına yönelik yöntem
ve araçlara öncelik verilecek ve üreticilerin, faaliyetlerinde verimliliği ve pazarlama
imkanlarını geliĢtirmek üzere ticari iĢletmelere dönüĢümü yönünde örgütlenmeleri
desteklenecektir.
Orta Vadeli Program‟da, sürdürülebilir ihracat artıĢını sağlamak amacıyla yenilikçiliğe ve Ar-
Ge‟ye dayalı, katma değeri yüksek, markalı ürün ve hizmetlerin üretim ve pazarlama
süreçlerinin destekleneceği belirtilmiĢtir.
Yine Orta Vadeli Program‟da, geleneksel ihracat sektörlerinde katma değer artıĢı
sağlanmasına yönelik olarak tasarım, marka, pazarlama ve tanıtım konusundaki mevcut
Stratejik Amaç A-1.3:
Tarım işletmeciliğinin geliştirilmesi
A-1. TARIMDA REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Eksen İlişkisi:
KIRSAL
KALKINMA
Eksen İlişkisi:
BEŞERİ
GELİŞME
Sektörel İlişki:
TARIM
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 100 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
desteklerin çeĢitlendirilip geliĢtirileceği vurgusu yapılarak ihracatta pazar çeĢitliliği stratejisi
kapsamında küresel krizden nispeten daha az etkilenmesi beklenen komĢu ve çevre ülkeler,
Afrika ülkeleri ve Asya-Pasifik ülkelerine yönelik ihracatın arttırılmasının sağlanacağı dile
getirilmiĢtir.
Mevcut Durumun Tespiti
Tarım ÇalıĢtayları‟ndan çıkan sonuca göre yöresel ürünlerin pazarlanması noktasında önemli
sıkıntılar yaĢanmaktadır. Bölge‟de bilinçli pazar araĢtırması yapan kiĢi ve kurumlar yok
denecek kadar az olup üreticinin bu yönde yaĢadığı sorunların çözümüne yönelik aldığı
destek yetersizdir.
Uluslararası pazarlara yönelik kaliteli ürün yetiĢtirilse de sınıflandırma, depolama ve
ambalajlama ünitelerinin eksikliğinden ötürü ürün kalitesinde yaĢanan kayıplar ihracatı
olumsuz olarak etkilemektedir. Bunun yanı sıra aktif üretici birlik ve örgütlerinin olmadığı,
çiftçilerin bu anlamda yalnız kaldığı ve en büyük karı elde edenlerin yine aracılar olduğu
görülmektedir.
Tarım ÇalıĢtayları‟nda edinilen bilgilere göre tarımsal iĢletmelerin ekonomik anlamda verimli
bir Ģekilde faaliyet gösterebilmesi için toprak yapısı, üretim deseni ve ekolojiye bağlı olarak
belli bir büyüklükte olması gerekmektedir. Ancak Ġl Tarım Müdürlüklerinden alınan bilgilere
göre; Türkiye‟nin pek çok yerinde olduğu gibi TR33 Bölgesi‟nde de tarımsal iĢletmelerin arazi
yapıları miraslar yoluyla bölünmek suretiyle rasyonel olarak iĢletmeye elveriĢli olmayan bir
hale gelmiĢtir. Bu araziler büyük oranda küçük ölçekli aile iĢletmeleri tarafından
kullanılmaktadır. Ġl Tarım Müdürlüklerinden alınan 2009 yılı verilerine göre, Bölge‟de
ortalama arazi büyüklüğü 36 dekardır.
Yine Tarım ÇalıĢtayları‟ndan çıkan sonuca göre, birleĢtirilmiĢ iĢletme modellerinin Bölge‟de
uygulamasının yok denecek kadar az olduğu tespit edilmiĢtir. Bölge‟de arazi
toplulaĢtırmasının istenen düzeyde gerçekleĢtirilemediği, çalıĢmaların sürdüğü ancak mevcut
miras hukuku, halkı ikna etmede yaĢanan zorluklar ve itilaflı tapuların fazla olması nedeniyle
toplulaĢtırma çalıĢmalarında sıkıntılar yaĢandığı ve sürecin bir hayli uzadığı dile getirilmiĢtir.
ĠĢletmelerin yeterli ekonomik büyüklüğe sahip olmamalarından dolayı teknik personel
(veteriner hekim, ziraat mühendisi vb.) veya danıĢman istihdam edemedikleri ve bu nedenle
optimal tarım iĢletmeciliğinin yapılamadığı ifade edilmiĢtir.
Çiftçi genel olarak ekonomiye katkısı olmadan kendi ihtiyaçlarını karĢılamak üzere üretim
yapmakta, üretim planlamasını gerçekleĢtiremediği için takip eden her sene geçmiĢte
popüler olan ürünlere yönelmekte, dolayısıyla ertesi yıl arz fazlasına sebep olmakta ve
ihracata yönelik üretimden ziyade iç pazara yönelik üretim yapmaktadır. Üretim planlaması
yapmayan ya da yapamayan çiftçinin ürünü, pazarlama eksikliği sebebiyle çiftçinin elinde
kalmakta ya da değerinden düĢük ücrete satılmaktadır.
Çiftçilerin doğru üretim planlaması yapmasını sağlamak ve pazarlama faaliyetlerine destek
olmak amacıyla kurulmuĢ kooperatifler daha çok yerli pazarda rol oynadıkları, üretim ve
pazarlama konusunda çiftçilerin doğru bir Ģekilde yönlendirilmesinde yeterince etkin
olamadıkları yönünde eleĢtirilmektedirler. Tarım ÇalıĢtayları‟ndan çıkan sonuçlara göre
kooperatifçilik mantığı, birlik olma düĢüncesi ve ortaklık kültürü Bölge‟de tam manasıyla
kavranabilmiĢ değildir. Örgütlerin bir pazarlama kurumu gibi görülmeyip sadece destek alma
aracı olarak kullanılması bu kurumların iĢlevselliğini baltalamaktadır. Ayrıca üretim
planlamasının yetersiz olması sebebiyle toprak yorgunluğu ve toprak çoraklaĢmasının da
verim ve kalite üzerinde olumsuz etkilerinin olduğu belirtilmiĢtir.
Tarım ÇalıĢtayları‟nda dile getirildiği Ģekliyle tarımda kayıt dıĢılığın yüksek olmasından dolayı
ticaret borsalarının etkinliğinin arttırılması gerekmektedir.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 101 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
TR33 Bölgesi illeri, tarımsal ürün zenginliği ve çeĢitliliğine sahiptir. Bitkisel üretim değerleri
itibarıyla TR33 Bölgesi Türkiye‟de 4. sıradadır. Söz konusu ürün çeĢitliliği içerisinde Bölge‟ye
özgü ürünler, Bölge‟nin tarıma dayalı iç ve dıĢ pazar potansiyelinin arttırılması açısından
önem arz etmektedir. Yüksek katma değer potansiyeline sahip Bölge‟ye özgü baĢlıca ürünler
arasında üzüm, zeytin, tütün, kiraz, viĢne, erik, elma, çilek, badem, ceviz, kestane,
domates, biber, kavun, pamuk, haĢhaĢ, nohut ve susam sıralanabilir. Tarım
ÇalıĢtayları‟ndan çıkan sonuçlar doğrultusunda, bu ve benzeri meyve türlerinden yeterince
yararlanılamadığı ifade edilebilir.
Manisa‟da zeytin ve üzüm yetiĢtiriciliği ile bu ürünlerin türevlerinin önemli ihraç potansiyeli
bulunmasına rağmen, bu alanlarda yatırım eksikliği bulunmaktadır. Ayrıca son yıllarda tütün
üretiminde azalma olduğu bilinmekle birlikte, söz konusu alanda stratejik yatırımlarla
Bölge‟ye getiri sağlanması mümkündür.
UĢak ilinin, Türkiye‟de üretilen leblebilik nohutun %55‟ini tedarik ettiği bilinmektedir. Ancak,
leblebi üretiminin ağırlıklı olarak Bölge dıĢında gerçekleĢmesi, Bölge içerisinde bu alanda
yatırım yapılması gerekliliğini ortaya koymaktadır.
Bölge‟de yetiĢtirilen pek çok ürünün markalaĢma süreci henüz tamamlanamadığı için ürünler
yarı mamul halde farklı Ģehirlere giderek iĢlenmekte ve pazarlanmaktadır.
Hedef A-1.3.1:
Tarım iĢletmelerinin ölçek büyüklükleri arttırılacaktır.
Stratejik Öncelikler:
Arazilerdeki çok parçalılık sorununun azaltılması
ĠĢbirliği ve ortaklıkların getireceği faydalar hakkında eğitim verilmesi
Bölgede organize gıda bölgelerinin kurulması
Tarım iĢletmelerindeki küçük ölçekli olması ve aile iĢletmelerinin kurumsallaĢamaması ülke
genelinde olduğu gibi TR33 Bölgesi‟nin de en önemli sorunları arasındadır. Bu durum tarım
iĢletmeciliğinin geliĢmesini engelleyen baĢlıca unsurlardandır.
Ölçek büyüklüğünü arttırmak amacıyla küçük ölçekli tarım ve gıda iĢletmelerinin
birleĢmelerinin sağlanması ve bu kapsamda arazilerdeki çok parçalılık sorununun azaltılması
öngörülmektedir. Söz konusu iĢbirliklerinin istihdamı olumsuz etkileyecek boyutta olmaması
önceliklidir.
ĠĢletmelerin ortak çalıĢmalarını desteklemek amacıyla organize gıda bölgelerinin
oluĢturulması desteklenecektir. Son olarak, düzenlenecek eğitici faaliyetler ile kurulacak
ortaklıklar sayesinde üreticilerin farklı pazarlara eriĢim düzeylerinin arttırılması
amaçlanmaktadır.
Ortaklık ve birleĢmelerin sağlanamadığı durumlarda ise iĢletmelerin ortak hareket ederek
sermaye ve pazarlama kapasitelerini arttırmaya yönelik çalıĢmaları teĢvik edilecek olup
üretici örgütlenmelerinin bu amaçlı çalıĢmaları desteklenecektir. “Kırsal Kesimlerde Üretici
Örgütlerinin Etkinliğinin Arttırılması” stratejik amacı altında söz konusu stratejiler
detaylandırılmıĢtır.
Hedef A-1.3.2:
Tarım iĢletmelerinin kurumsallaĢması sağlanacaktır.
Stratejik Öncelikler:
KurumsallaĢma eğitimlerinin ve profesyonel yöneticiliğin yaygınlaĢtırılması
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 102 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
ĠĢletmelerin teknik ve fiziki altyapısının güçlendirilmesi
ĠĢletmelerde eğitimli teknik personelin istihdam edilmesi
ĠĢletmelerce dönemsel üretim planlamasının yapılması
Tarım iĢletmelerinde kurumsallaĢmanın sağlanması, rekabet gücünün arttırılması
bakımından büyük önem arz etmektedir. Bu kapsamda ilk olarak çiftçiliğin meslek olarak
benimsenmesine yönelik eğitimler verilecek ve iĢletmelerde profesyonel yöneticilik
özendirilecektir. ĠĢletmelerde veteriner ve ziraat mühendisi gibi teknik personelin istihdam
edilmesi teĢvik edilerek kurumsallaĢmalarına destek sağlanacaktır.
Bölge‟de yer alan tarım iĢletmelerinin daha profesyonel bir Ģekilde yönetilebilmesi için
iĢletme yönetimi, pazarlama yönetimi, satıĢ yönetimi, tedarik zinciri yönetimi ve risk
yönetimi gibi nitelik arttırıcı eğitimlere ağırlık verilecektir. Söz konusu eğitimlerde mevcut
üretici birliklerinin daha aktif rol almaları teĢvik edilecektir.
Bilgiye eriĢim kolaylığının sağlanması ve kurumsal kapasitenin düzenli olarak arttırılabilmesi
amacıyla iĢletmelerde biliĢim altyapısı güçlendirilecektir.
Piyasa talepleri doğrultusunda Bölge‟deki ürün çeĢitliliğinin arttırılması ve dönemsel olarak
katma değeri yüksek olan tarım ürünleri envanterinin çıkartılması amaçlanmaktadır. Bu
çerçevede ilk olarak söz konusu ürünlere iliĢkin altyapı çalıĢmalarının tamamlanması,
iĢletmelerin dönemsel üretim planlamalarında söz konusu ürünlere öncelik vermelerinin
eğitici faaliyetler yoluyla teĢvik edilmesi ve sağlanacak desteklerin bu envanter
doğrultusunda yönlendirilmesi önceliklidir.
Hedef A-1.3.3:
ĠĢletmelerde modern pazarlama teknikleri kullanılarak tarımsal ürünlerin etkin
pazarlanması sağlanacaktır.
Stratejik Öncelikler:
Ürün talep projeksiyonlarının yapılması
Pazar analizlerinin yapılması
Farklı pazarlara yönelimin sağlanarak pazar çeĢitliğinin yaratılması
Lisanslı depoculuk faaliyetlerinin geliĢtirilmesi
Ulusal ve uluslararası fuarlarda ürün tanıtımlarının gerçekleĢtirilmesi
Ürünlere iliĢkin coğrafi iĢaretlerin alınması ve markalaĢmanın sağlanması
Uluslararası ortaklık ve iĢbirliği faaliyetlerinin desteklenmesi
Yeni pazarlama teknikleri ile birlikte ürün talep projeksiyonları da dikkate alınarak
pazarlama ağlarının etkin kılınması amaçlanmaktadır. Bu sürecin iyi değerlendirilebilmesi
için pazar analizleri yapılarak iĢletmelerin yönlendirilmesi önem arz etmektedir.
Modern pazarlama teknikleri kullanılarak iĢletmelerin farklı pazarlara yönelimi teĢvik
edilecektir. Bu kapsamda pazar çeĢitliliğinin sağlanması öncelikli olup Bölge‟de organize
piyasa oluĢturulması ve ticaret borsalarının etkinliğinin arttırılması desteklenecektir.
Tarımsal iĢletmeciliğin geliĢtirilmesi çerçevesinde, ürünlerin ticaretini kolaylaĢtırmak ve
geliĢtirmek için lisanslı depoculuk faaliyetleri teĢvik edilecektir. Bu amaçla Bölge‟de
depolama tesislerinin sayı ve niteliklerinin arttırılması amaçlanmaktadır.
Bölge‟deki tarım ürünü çeĢitliliği dikkate alınarak katma değeri yüksek tarım ürünleri
ihracatının artırılmasına yönelik pazarlama ve uluslararası ortaklık kurma faaliyetleri teĢvik
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 103 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
edilecek, bu ürünlerin uluslararası ticaretinin geliĢtirilmesi yoluyla tarımsal teknoloji
transferinin gerçekleĢtirilmesine katkı sağlanacaktır.
Bölge‟de üretilen ve katma değeri yüksek ürünler ile bölgeye özgü ürünlerin coğrafi
iĢaretlerinin alınması sağlanacak ve markalaĢma faaliyetleri desteklenecektir. Bölgesel,
ulusal ve uluslararası pazarlama ağlarını geliĢtirecek ve ticaret potansiyelini artıracak
pazarlama ve markalaĢmaya dönük eğitimlerin verilmesi önceliklidir.
Bölge‟de üretimi yapılan ve markalaĢma potansiyeli bulunan tarımsal ürünlerin tanınırlığının
sağlanması amacıyla, ulusal ve uluslararası fuar ve organizasyonlarda söz konusu ürünlerin
tanıtımlarının yapılması teĢvik edilecektir.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 104 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler
Kalkınma Planı‟nda “Ar-Ge ve Yenilikçiliğin GeliĢtirilmesi” baĢlığı altında yer alan 475. ve
476. maddelerde verimliliğin ve rekabet gücünün artırılması için Ar-Ge faaliyetlerinin yenilik
üretecek Ģekilde ve pazara yönelik olarak tasarlanması, teknoloji geliĢtirme amaçlı
giriĢimciliğin özendirilmesi ve yenilikçi düĢüncelerin hayata geçirilmesi için risk sermayesi ve
benzeri araçların yaygınlaĢtırılması gerektiği ortaya konmuĢtur.
Bununla birlikte özel sektörün belirlenen alanlarda araĢtırma enstitüleri ve/veya merkezleri
kurmasının teĢvik edileceği açıkça belirtilerek, ulusal yenilik sistemi ve bunun kapsamındaki
kurum ve kuruluĢların daha etkin olması için revizyona tabi tutulacağı ifade edilmiĢtir. Ayrıca
yerli kaynakların katma değere dönüĢtürülmesini amaçlayan Ar-Ge faaliyetlerinin
destekleneceği belirtilmiĢtir. “Sanayi ve Hizmetlerde Yüksek Katma Değerli Üretim Yapısına
GeçiĢin Sağlanması” baĢlığı altındaki 535. maddede, orta ve yüksek teknoloji sektörlerinde
Ar-Ge ve yenilikçilik faaliyetlerine ve Ar-Ge altyapısına öncelik verileceği ifade edilmiĢtir.
Yine Kalkınma Planı‟nın 485. maddesinde, baĢta AB ülkeleri olmak üzere bilim ve teknoloji
alanında yetkin olan ülkeler ile bilgi ve teknoloji transferi amaçlı iĢbirliği faaliyetlerinin
yürütülmesi gerektiği belirtilmiĢtir. Kalkınma Planı‟nda, günümüzde imalat sanayinin yüksek
teknoloji kullanılan sektörlerinde Ar-Ge harcamalarının payının oldukça yüksek olduğu
belirtilmiĢtir. Bu nedenle bu sektörlerde bilgi ve teknoloji üretimi rekabet gücünün belirleyici
unsurları iken düĢük teknoloji sektörlerinde ise iĢgücü maliyeti belirleyici unsurdur. Her iki
grupta da ana sektörlerin alt faaliyet alanlarında bilgi ve yenilikçiliğin rekabet gücü
farklılıkları yaratabildiği gözlenmektedir.
AB Lizbon 2020 Strateji Belgesi‟nde daha rekabetçi bir ekonomiye ulaĢmak için ortaya
konulan vizyonun temel boyutlarından bir tanesi bilgi ve inovasyona dayalı geliĢen bir
ekonomi oluĢturmak olduğu ifade edilmiĢtir.
Kalkınma Planı‟nın 524. maddesinde orta ve ileri teknoloji seviyesindeki otomotiv, beyaz
eĢya, makine, elektronik sektörlerinde Türkiye‟nin dünyada önemli üretim merkezlerinden
biri haline geleceği hedefi dile getirilmiĢ, Ar-Ge ve yenilikçiliğin önemine ve rekabet gücü
üzerindeki etkisine vurgu yapılarak, ekonominin rekabet gücünü arttırmak ve dünya
ihracatından daha fazla pay almak üzere yüksek katma değerli mal üretiminin artırılması
temel amacı etrafında, imalat sanayinin dıĢa dönük bir yapı içerisinde ekonomik büyümeyi
sürükleyen temel sektör olması hedeflenmektedir.
Ayrıca Orta Vadeli Program‟da, imalat sanayinde yüksek katma değerli mal üretiminin
arttırılarak, yapısal dönüĢümün hızlandırılması temel amacı belirlenmiĢ, orta ve yüksek
teknolojili sektörler baĢta olmak üzere sanayi ihracatının artırılacağı ve yapısal dönüĢüme
yönelik giriĢimlerin destekleneceği belirtilmiĢtir.
Stratejik Amaç A-2.1:
İmalat sanayinde üretim kapasitesinin ve ürünlerin katma değerinin
arttırılması
A-2. SANAYİDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Eksen İlişkisi:
BEŞERİ
GELİŞME
Sektörel İlişki:
SANAYİ
Eksen İlişkisi:
ALTYAPININ
GELİŞTİRİLMESİ
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 105 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Mevcut Durumun Tespiti
TR33 Bölgesi‟nde mevcut sanayinin çeĢitliliği önemli bir sanayi alt yapısına iĢaret
etmektedir. Ġstatistiki veriler ve saha çalıĢmaları (çalıĢtaylar ve mülakatlar) sonucunda da
görüldüğü üzere, teknoloji odaklı elektrik-elektronik ürünleri, önemli otomotiv yan sanayi
yapılanmaları, deri ve tekstil, baĢta hayvansal ürünlere dayalı gıda sanayi olmak üzere gıda
imalatı, seramik, maden ve madene dayalı sanayi yapıları Bölge illerinde mevcut durumda
ön plana çıkan sektörlerin baĢlıcalarıdır. Özellikle, Afyonkarahisar‟da gıda ve madene dayalı
sanayi; Kütahya‟da madene dayalı sanayi, seramik, otomotiv yan sanayi; Manisa‟da
elektrik- elektronik, beyaz eĢya, otomotiv yan sanayi ve gıda; UĢak‟ta ise deri, tekstil,
seramik ve geri dönüĢüm sektörleri ön plana çıkmıĢtır.
Bölge Planı hazırlık çalıĢmaları kapsamında düzenlenen Sanayi ÇalıĢtaylarından elde edilen
sonuçlara göre, Bölge‟de iĢletmelerin söz konusu sektörlerde rekabet gücünün korunması ve
arttırılması amacıyla üretim faktörlerinde verimlilik sağlayıcı tedbirlerle birlikte asli olarak
Ar-Ge ve inovasyon yatırımları yaparak üretim yöntem ve süreçlerini geliĢtirmeleri
gerekmektedir. Ar-Ge ve inovasyon yatırımlarının getirileri orta ve uzun vadede üretimde
katma değerin artmasını sağlayacaktır.
ÇalıĢtay sonuçlarına göre, nihai ürün geliĢtirebilmenin bir diğer unsurunun tasarım olduğu
ön plana çıkmıĢtır. Tüm bu unsurlar, iĢletmelerin markalaĢma ve marka yaratma kabiliyetini
arttırarak ulusal ve uluslararası pazar paylarının geniĢletilmesinin önünü açacaktır. Ancak,
yapılan çalıĢmalar doğrultusunda, halihazır durumda bölgedeki iĢletmelerin marka yaratma
becerilerinin, bölge kapasitesinin altında olduğu tespit edilmiĢtir.
Söz konusu tasarıma ve markalaĢmaya yönelik tedbir ve yatırımların hayata geçirilmesi
Bölge‟de özellikle tekstil, deri ve mermer sektörleri için elzem görülmektedir. Mermerde blok
üretim ve ihracatın yanında tasarım kapasitesinin geliĢtirilmesi, bu çerçevede Ġtalya ve
Ġspanya gibi marka değerine sahip üretim merkezleriyle rekabet Ģansının arttırılması bu
kapsamda bir örnek teĢkil edecektir.
Mevcut sanayinin rekabet gücünü arttırma hedefinin yanında, geliĢme potansiyeli bulunan
yeni sanayi kollarının geliĢimi TR33 Bölgesi açısından kritik öneme sahiptir. Bölge‟de önemli
bir sanayi ürünü olan seramiğin, otomotiv veya yalıtım gibi pek çok farklı sektörde alternatif
kullanım alanının olduğu bilinmektedir. Ayrıca Manisa ilinde mevcut olan ve bölgenin toplam
sanayi ihracatının %74‟ünü gerçekleĢtiren elektrik–elektronik sektörü, yan sanayi kollarının
geliĢtirilebileceği baĢlıca sektörlerdendir.
Bölge‟deki inovasyon kapasitesinin bir göstergesi olarak Türk Patent Enstitüsü (TPE)‟ye
yapılan endüstriyel tasarım baĢvurularına bakıldığında, TR33 Bölgesi‟nde 2009 yılı için
Manisa`dan 68, Kütahya`dan 49, Afyonkarahisar`dan 13, ve UĢak`tan 7 adet olmak üzere
toplam 137 adet baĢvurunun yapıldığı ve TR33 Bölgesi endüstriyel tasarım baĢvurularının
Türkiye`deki toplam baĢvuruların sadece %2,31`ini oluĢturduğu görülmektedir. Bölgedeki
sanayi potansiyeli değerlendirildiğinde, söz konusu oran oldukça düĢük kalmaktadır.
2009 yılında Türkiye‟de tescillenen 456 adet patentin 23‟ü TR33 Bölgesi kaynaklı olup bunun
21 adedi Manisa iline ve 1‟er tanesi de Kütahya ve Afyonkarahisar illerine aittir.
Hedef A-2.1.1:
Ġmalat sanayinde faaliyet gösteren iĢletmelerin Ar-Ge çalıĢmaları ve inovasyon
kapasiteleri arttırılacaktır.
Stratejik Öncelikler:
Ar-Ge ve inovasyon çalıĢmalarının desteklenmesi
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 106 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Deri, tekstil, mermer ve madene dayalı sanayiler öncelikli olmak üzere tasarım
faaliyetlerinin desteklenmesi
ĠĢletmelerde Ar-Ge birimi kurulmasının desteklenmesi
Sanayinin yeni eksenlerde geliĢmesi, yeni ürün geliĢtirme odaklı araĢtırma ve yatırımların
hayata geçirilmesi Bölge sanayisini daha dinamik bir yapıya kavuĢturacaktır. Söz konusu
ürünlerin yenilikçilik boyutunun olması, ulusal ve uluslararası düzeyde marka yaratılması,
buna bağlı olarak etkin pazarlama yöntemlerinin uygulanarak ihracatın arttırılması Bölge‟de
sanayi profilinin geliĢimi açısından öncelik arz etmektedir.
Bölge‟de ön plana çıkan sektörler olan elektrik-elektronik, mermer ve seramik, madene
dayalı sanayi, tekstil ve deri, gıda ve tarıma dayalı sanayi baĢta olmak üzere diğer imalat
sanayi kollarında rekabet gücünün geliĢtirilmesine yönelik Ar-Ge, inovasyon ve tasarım
faaliyetleri desteklenecektir.
Ayrıca iĢletmelerin değiĢen rekabet koĢullarına ayak uydurabilmeleri için Ar-Ge birimleri
kurmaları özendirilerek, ürün inovasyonlarının süreklilik kazanması amaçlanmaktadır.
Ar-Ge ve inovasyon çalıĢmalarının bölge genelinde arttırılması amaçlanmaktadır. Ġl
merkezlerini kapsayan Sanayi GeliĢme Alt Bölgeleri bu stratejide öncelikli alanlardır.
Hedef A-2.1.2:
Ġmalat sanayi ürünlerinin tanınırlığı arttırılacaktır.
Stratejik Öncelikler:
Ürünlerde markalaĢmanın arttırılması
Tanıtım çalıĢmalarında modern pazarlama tekniklerinin kullanılması
Fuar, kongre v.b. organizasyonlara iĢletmelerin katılımlarının teĢvik edilmesi
ĠĢletmelerin pazarlama yönetimi ve müĢteri iliĢkileri yönetimi fonksiyonlarına
ağırlık verilmesi
Katma değerin arttırılması amacıyla ürünlerde inovasyon ve kalite artırımı çalıĢmalarıyla
eĢgüdümlü olarak sanayide markalaĢmanın teĢvik edilmesi, marka ve patent tescilleri
konusunda gerekli çalıĢmaların ve teĢviklerin sağlanması önceliklidir.Ayrıca ihracatı
arttırmak amacıyla uluslararası pazarların çeĢitlendirilmesini sağlayacak tanıtım çalıĢmaları
arttırılacak, Bölge‟de sanayi ve ticarete yönelik fuarların açılması teĢvik edilecektir. Söz
konusu fuarlar için Sanayi GeliĢme Alt Bölgeleri öncelikli alanlardır.
Yine bu kapsamda gerek ulusal gerekse uluslararası fuar ve organizasyonlara katılımın
sağlanmasına iliĢkin faaliyetlere öncelik verilecek, iĢletmelerin ürünlerle birlikte yeni
teknolojileri tanıtmaları teĢvik edilecektir. Son olarak, iĢletmelerin pazarlama ve tanıtım
teknikleri ile müĢteri iliĢkileri konularında kapasitelerinin geliĢtirilmesine yönelik eğitim
programları desteklenecektir.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 107 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler
Kalkınma Planı‟nın 541. maddesinde iĢletmelerin fiziki altyapı ihtiyaçlarının karĢılanacağı, ağ
oluĢturma ve kümelenme giriĢimlerinin destekleneceği belirtilmiĢtir. Ek olarak 542.
maddede yüksek katma değerli üretim yapısına geçiĢte ulusal ve uluslararası düzeyde
iĢbirliğine önem verileceği, iĢletmelerin dünyaya açılmalarını kolaylaĢtırmak üzere yabancı
sermaye yatırımları özendirileceği belirtilmiĢtir.
Kalkınma Planı‟nın “Bölgesel GeliĢme Ekseni” altındaki 669. maddesinde ise, sürükleyici
sektörler liderliğinde ve güçlendirilmiĢ sosyal ağ yapısı içinde kümelenmelerin
desteklenmesinin sağlanacağı belirtilmiĢtir. Bu çerçevede; yerel kümelenme alanlarını
destekleyici, kümedeki aktörler arasında iĢbirliğini artırıcı ve kümenin dünya piyasaları ile
entegrasyonunu sağlamaya yönelik mekanizmaların oluĢumunun özendirileceği ifade
edilmiĢtir.
Ayrıca DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı (DTM) ile Merkezi Finans ve Ġhale Birimi (MFĠB)‟nin ortaklaĢa
yürüttüğü, AB tarafından desteklenen “Türkiye‟de Kümelenme Politikasının GeliĢtirilmesi
Projesi” kapsamında ulusal küme politikasının geliĢtirilerek daha rekabetçi bir Türkiye
vizyonuyla, ulusal rekabetçilik kapasitesinin artırılması için iĢ kümelerinin kabiliyet ve
yenilikçilik kapasitesinin artırılması hedeflenmektedir.
Kalkınma Planı‟nın “Bilgi ve ĠletiĢim Teknolojilerinin YaygınlaĢtırılması” baĢlığı altında ise
bilgi, iletiĢim ve teknoloji altyapılarının geliĢtirilmesinin gerekliliğinden bahsedilmiĢ, buna
bağlı olarak elektronik haberleĢme sektöründe rekabetin artırılması, alternatif altyapı ve
hizmetlerinin sunumuyla bilgiye etkin, hızlı, güvenli ve uygun eriĢim sağlanması
hedeflenmiĢtir. Ayrıca söz konusu hedeflere iliĢkin faaliyetlerin, bilgi toplumu stratejisi
çerçevesinde gerçekleĢtirileceği dile getirilmiĢtir.
Son olarak Kalkınma Planı‟nda, Rekabet Gücünün Arttırılması baĢlığı altında “iĢletmelerde
kurumsal yönetiĢim ilkeleri doğrultusunda kurumsallaĢmanın sağlanmasını ve bu yolla
finansman temininin kolaylaĢmasını özendirici uygulamalar geliĢtirilecektir” ifadesi yer
almaktadır.
Mevcut Durumun Tespiti
Modern dünyadaki iletiĢim ve rekabet ortamı iĢletmelerde kurumsallaĢmayı zorunlu
kılmaktadır. Üretimin sistematik süreçler halinde gerçekleĢtirilmesi, standartlaĢma ve
kalitenin yakalanması, müĢteriye sağlanan hizmetlerin kalitesi, profesyonel bir insan
kaynakları politikası kurumsallaĢmanın önemli unsurları arasında yer almaktadır.
Sanayi ÇalıĢtaylarından elde edilen sonuçlara göre, TR33 Bölgesi‟nde faaliyet gösteren
geleneksel aile iĢletmelerinin kurumsallaĢma yönünde adımlar atmaları, iĢletmelerin ulusal
ve küresel ticaretle daha hızlı ve etkin bütünleĢmesini mümkün kılacaktır. Ġnsan kaynakları
Stratejik Amaç A-2.2:
İşletmelerde kurumsal etkinlik ve işbirliği çalışmalarının arttırılması
A-2. SANAYİDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Eksen İlişkisi:
BEŞERİ
GELİŞME
Sektörel İlişki:
SANAYİ
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 108 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
politikası çerçevesinde ara eleman istihdamı ile teknik ve idari kadrolara istihdamın
profesyonellik ve yetkinlik esaslarından taviz verilmeden gerçekleĢtirilmesi gerekmektedir.
Özellikle iĢletmelerin bilgi iĢlem teknolojileri altyapılarını ve iletiĢim yeterliliklerini
güçlendirmeleri, baĢta internet aracılığıyla olmak üzere görünürlük ve eriĢilebilirliklerini
arttırmaları, küresel ölçekte veri ve bilgi takibinin yapılması gerek pazarlama gerek üretimin
Ģekillendirilmesi açısından önem arz etmektedir. Bölge‟de kurumsal kimliğe iliĢkin Sanayi
ÇalıĢtaylarında ortaya çıkan bir diğer yetersizlik strateji geliĢtirme ve planlama eksikliğine
bağlı uzun vadeli ve katma değeri yükseltecek yatırımlardan kaçınılması olduğu dile
getirilmiĢtir.
Bölgesel rekabet gücünün arttırılması konusunda bir diğer önemli husus kümelenmedir.
Mevcut durumdaki EskiĢehir-Bilecik-Kütahya Seramik ĠĢ Kümesi, Denizli-UĢak Ev Tekstili ĠĢ
Kümesi ve Manisa Elektrik-Elektronik Aletler ĠĢ Kümesi, TR33 Bölgesi‟ndeki illerin dahil
olduğu kümelerdir.
Gerek Bölge‟de ön plana çıkan sektörlerde gerekse geliĢime açık sanayi sektörlerinde yeni
kümelenme sahalarının oluĢması Bölge‟nin geliĢmiĢlik düzeyi için önem arz etmektedir.
Sanayi ÇalıĢtaylarında, kümelenmenin Bölge‟deki Küçük ve Orta Büyüklükteki ĠĢletmelere
(KOBĠ) rekabet gücünün arttırılması hususunda önemli bir imkan sunacağı ifade edilmiĢtir.
Bölge‟de maden ürünleri de önemli bir paya sahiptir. Madenlerin iĢlenerek nihai ürüne
dönüĢtürülmesi, nihai ürünlerin savunma-havacılık ve otomotiv gibi önemli sanayi kollarında
kullanılması ve bu çerçevede söz konusu sektörlerdeki kümelere dahil olunması Bölge için
önem arz etmektedir.
Hedef A-2.2.1:
Sanayi iĢletmelerinin teknik altyapıları geliĢtirilecektir.
Stratejik Öncelikler:
ĠĢletmelerin bilgi, iletiĢim ve teknoloji altyapılarının geliĢtirilmesi
Kalite belgelendirme sistemlerinin iĢletmelerde yaygınlaĢtırılması
Teknik altyapı güncelliğinin sağlanması
ĠĢletmelerde kurumsallaĢmanın sağlanması ancak yeterli bir teknik altyapı ile mümkün
olmaktadır. Bu kapsamda, iĢletmelerde teknik altyapının geliĢtirilmesi öncelikler arasındadır.
ĠĢletmelerin bilgi, iletiĢim ve teknoloji altyapılarını geliĢtirmeleri büyük önem arz etmekte
olup bu geliĢime yönelik olarak gerçekleĢtirilecek faaliyetler desteklenecektir. GeliĢtirilecek
teknik altyapıların ve ilgili yazılımların güncelliğinin sağlanması, Bölge‟de iĢletmeler arası
koordinasyonun sağlıklı iĢleyebilmesi için önceliklidir.
ĠĢletmelerdeki tüm yönetimsel ve organizasyonel iĢleyiĢin açık Ģekilde tanımlanmasını,
tedarikçi ve müĢterilerle olan mal ve bilgi akımının yönetilmesini prosedürler bazında
açıklayan ve tüm dünyada bu konuda kullanılan ortak standartları ifade eden kalite
belgelendirme sistemlerinin elde edilmesiyle ilgili çalıĢmalar teĢvik edilecektir.
Hedef A-2.2.2:
Sanayi iĢletmelerinde yönetiĢim kapasiteleri artırılacak, kurumsallaĢma
desteklenecektir.
Stratejik Öncelikler:
ĠĢletmelerde modern yönetiĢim uygulamalarının yaygınlaĢtırılması
ĠĢletmelerin kurumsallaĢmasına yönelik eğitim faaliyetlerinin arttırılması
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 109 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
ĠĢletmelerin finansal sistemlerden faydalanma becerilerinin geliĢtirilmesi
ĠĢletmelerde istihdam edilen personel kalitesinin yükseltilmesi
Bölge dahilinde faaliyet gösteren küçük ve orta ölçekli iĢletmelerde yönetim becerilerinin
geliĢtirilmesi çerçevesinde ilk öncelik modern yönetim uygulamalarının yaygınlaĢtırılmasıdır.
Bu kapsamda, iĢletmelerde iyi yönetiĢim uygulamalarının yaygınlaĢtırılması ve kurumsal
kapasitenin arttırılmasına yönelik eğitim faaliyetleri desteklenecektir.
ĠĢletmelerin üretim sistemlerinde verimlilik ve standardizasyon sağlanmasına iliĢkin
çalıĢmalar arttırılacak, aile iĢletmelerinin kurumsal yapıya kavuĢmalarını sağlayacak
teĢviklere öncelik verilecektir.
Ayrıca maliyet etkin ve kalite merkezli rekabet yaklaĢımı iĢletmeler arasında
yaygınlaĢtırılacak, kalifiye eleman ve uygun hammadde ihtiyacının karĢılanmasına yönelik
kurumsal çalıĢmalar yapılacaktır. Kalifiye eleman ihtiyacının karĢılanmasına yönelik
stratejiler “BeĢeri GeliĢmenin Sağlanması” ekseni altında detaylandırılmıĢtır.
Son olarak, firmaların finansal sistemlerden faydalanma becerilerinin geliĢtirilmesi verilecek
teknik desteklerle sağlanacaktır.
Hedef A-2.2.3:
ĠĢletmeler arasında iĢbirliği ve kümelenme çalıĢmaları desteklenecektir.
Stratejik Öncelikler:
Manisa Elektrik–Elektronik Aletler ĠĢ Kümesi‟nin geliĢtirilmesi
UĢak–Denizli Ev Tekstili ĠĢ Kümesi‟nin geliĢtirilmesi
EskiĢehir–Bilecik–Kütahya Seramik ĠĢ Kümesi‟nin geliĢtirilmesi
Ana ve yan sanayi iletiĢim ve iĢbirliğinin güçlendirilmesi
Uluslararası iĢbirliklerinin teĢvik edilmesi
Sanayi Alt GeliĢme Bölgelerinde iĢ geliĢtirme merkezlerinin kurulması
Alternatif sanayi dallarında bölge dıĢı yapılanmalarla kümelenme ve kuluçka
giriĢimlerinin desteklenmesi
ĠĢbirliği ve kümelenme çalıĢmalarının desteklenmesi kapsamında, Bölge‟de mevcut durumda
potansiyel arz eden Manisa Elektrik-Elektronik Aletler ĠĢ Kümesi‟nin geliĢtirilmesi, UĢak ilinin
içinde bulunduğu Denizli-UĢak Ev Tekstili ĠĢ Kümesi kapsamındaki faaliyetlerin arttırılması
ve Kütahya ilinin içinde bulunduğu EskiĢehir–Bilecik-Kütahya Seramik ĠĢ Kümesi‟nin
geliĢtirilmesi öncelikli olmak üzere Bölge‟de üretilen ürünlerde katma değeri arttıracak
kümelenme faaliyetleri desteklenecektir. (Bkz: Tematik Harita 2A)
Manisa Elektrik–Elektronik Aletler ĠĢ Kümesi hali hazırda özellikle “teknik” nitelikli iĢgücü
ihtiyacının büyük kısmını Ġzmir ilinden karĢılamaktadır. Bu kapsamda komĢu iller ve
bölgelerden TR33 Bölgesi için önemli olan aktörlerle iĢbirliği çalıĢmaları baĢlatılmalı ve daha
geliĢmiĢ bölgelerden iĢgücü, teknoloji ve sermaye transferi kapsamında yararlanılmalıdır.
ĠĢletmelerin sektör içinde birlik, dernek, ortaklık vs. kurarak yapacakları operasyonlarda
(lojistik, dıĢ ticaret, pazarlama vs.) iĢbirliği faaliyetleri yaygınlaĢtırılacak ve ana sanayi-yan
sanayi arasında iletiĢim ve iĢbirliği güçlendirilecektir. Ayrıca firmaların uluslararası
iĢbirlikleri kurması eğitim ve bilgilendirme faaliyetleriyle özendirilecek ve teĢvik edilecektir.
Yine iĢbirliği ve kümelenme çalıĢmaları kapsamında, baĢta maden, taĢ ve toprağa dayalı
sanayi olmak üzere geliĢebilecek sanayi kollarının havacılık ve savunma sanayi gibi alternatif
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 110 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
alanlarda Bölge dıĢı sanayi yapılanmalarıyla kümelenme ve kuluçka giriĢimleri
desteklenecektir.
Son olarak, Bölge‟de kent merkezlerinde, Sanayi Alt GeliĢme Bölgeleri dahilinde iĢ geliĢtirme
merkezlerinin kurulması önem arz etmektedir. (Bkz: Tematik Harita 2A)
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 111 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler
Kalkınma Planı‟nın “Ar-Ge ve Yenilikçiliğin GeliĢtirilmesi” baĢlığında, üniversitelerde
desteklenecek Ar-Ge faaliyetlerinin ülkenin ekonomik, sosyal ve kültürel geliĢimine katkı
sağlayacak Ģekilde tasarlanması gerektiği belirtilmiĢ, üniversite-sanayi iĢbirliğinin
geliĢtirilmesi ve üniversitelerdeki Ar-Ge insan gücü ve altyapısının özel sektör tarafından
değerlendirilmesinin destekleneceği ifade edilmiĢtir.
Yine Kalkınma Planı‟nın 481. maddesinde teknoloji geliĢtirme bölgeleri altyapılarının
tamamlanmasının ve öncelikli alanlarda uzmanlaĢmalarının hedeflendiği, 483. maddesinde
ise Ar-Ge faaliyetleri sonucunda oluĢan bilginin sanayiye ve üretime aktarılmasında görev
yapacak teknoloji transfer merkezleri kurulmasının amaçlandığı belirtilmektedir.
Orta Vadeli Program‟da ise Ar-Ge‟ye dayalı üretim yeteneğini güçlendirmek amacıyla
geliĢmekte olan üniversitelerde araĢtırma merkezleri kurulması ve merkezi laboratuvar
oluĢumlarının destekleneceği belirtilmiĢtir.
Ek olarak Kalkınma Planı‟nın 670. maddesinde, öncelikle geliĢme potansiyeli yüksek
merkezlerde; yenilikler ve yeni teknolojilerle ilgili bilgilere eriĢimin kolaylaĢtırılacağı,
teknoloji değiĢim ve transfer sistemlerinin geliĢtirileceği, etkin bir bölgesel Ar-Ge altyapısının
kurulacağı belirtilmiĢ, ticari nitelikli yenilik altyapısı kurulmasına yönelik olarak teknoparklar,
yenilik aktarım merkezleri ve iĢletme kuluçkaları gibi araçlar ve giriĢimlerin destekleneceği
vurgusu yapılmıĢtır.
Mevcut Durumun Tespiti
Sanayinin teknoloji odaklı geliĢmesi açısından üniversite-sanayi ortaklığının gerekliliği sıkça
vurgulanan bir husustur. Ancak söz konusu ortaklığın hangi konularda ve ne Ģekilde
gerçekleĢebileceği her zaman net olamamaktadır. Teknokent ve teknoparklar, 4691 sayılı
Teknoloji GeliĢtirme Bölgeleri Kanunu‟nun öngördüğü yapılanmalar olup üniversite-sanayi
ortaklığının belirgin örnekleri arasındadır. TR33 Bölgesi‟nde Kütahya ilinde 2009 yılında
Dumlupınar Tasarım Teknoloji GeliĢtirme Bölgesi kurulmuĢ olmasına rağmen, henüz aktif
hale geçememiĢtir. Dumlupınar Teknoloji GeliĢtirme Bölgesi‟nin ve Bölge‟de diğer teknopark
gibi giriĢimlerin aktif hale gelmesi ile Bölge‟nin pazarlanabilir yeni ürün geliĢtirme kapasitesi
artacaktır. Sanayi ÇalıĢtaylarında söz konusu bölgenin organize sanayi bölgesi içerisinde
konumlanması ve fiziki mekan anlamında üniversiteden oldukça uzak kalması nedeniyle
bölgenin gelecekteki iĢlevinin olumsuz etkilenebileceği belirtilmiĢtir.
Bilim insanları ve sanayiciler arasında çift yönlü etkileĢim yaratılmasını sağlayacak her türlü
giriĢim Bölge‟nin kalkınması için stratejik önem arz etmektedir. Üniversite-sanayi
ortaklığında yapılacak çalıĢmaların planlanması, koordine edilmesi, aktörler arasında bir
iletiĢim ağı oluĢturulması söz konusu iĢbirliğini daha etkin kılacaktır. ĠletiĢim ve
Stratejik Amaç A-2.3:
Üniversite ve sanayi işbirliğinin sağlanması
A-1. SANAYİDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Eksen İlişkisi:
BEŞERİ
GELİŞİM
Sektörel İlişki:
SANAYİ
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 112 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
koordinasyon eksikliği Sanayi ÇalıĢtaylarında gerek akademisyenler gerekse sanayiciler
tarafından müĢtereken tespit edilmiĢtir.
Yine bu bağlamda Manisa Organize Sanayi Bölgesi (MOSB) içerisinde kurulan Celal Bayar
Üniversitesi Makine Mühendisliği Bölümü Üniversite Sanayi ĠĢbirliği Bürosu (ÜSĠB) söz
konusu iĢbirliği ve iletiĢime güzel bir örnek teĢkil etmektedir.
Hedef A-2.3.1:
Bölgede teknoloji geliĢtirme ve tasarım merkezleri kurulacaktır.
Stratejik Öncelikler:
Dumlupınar Tasarım ve Teknoloji GeliĢtirme Merkezi‟nin faaliyete geçirilmesi
OSB‟ler dahilinde Teknoloji GeliĢtirme Merkezlerinin yaygınlaĢtırılması
UĢak ilinde Tasarım Merkezi kurulması
Bölge‟nin inovasyon ve yenilikçilik kapasitesinin arttırılmasında, iĢletmeler ve üniversiteler
arasında iĢbirliğinin geliĢtirilmesi önceliklidir. Bu amaçla Bölge‟de teknoloji geliĢtirme
merkezleri, inovasyon merkezleri ve tasarım merkezlerinin kurulması önem arz etmektedir.
Stratejik amaç kapsamındaki ilk öncelik ise Kütahya‟da kanuni kuruluĢu tamamlanan ancak
altyapı çalıĢmalarına henüz baĢlanmayan ve bölgenin tek teknoparkı olan Dumlupınar
Tasarım Teknoloji GeliĢtirme Bölgesi‟nin faaliyete geçirilmesidir.
Orta vadede ise, Bölge‟de yeni teknoloji geliĢtirme ve tasarım merkezlerinin kurulması
hedeflenmektedir. Bu kapsamda, mevcut potansiyelleri gereği Tasarım Merkezi için UĢak,
Teknoloji GeliĢtirme Merkezi için Manisa öncelikli illerdir. (Bkz: Tematik Harita 2A)
Söz konusu merkezlerin kurulma amaçlarını yerine getirebilmeleri ancak üniversiteler ile
iĢbirliği ve koordinasyonlarının üst düzeyde olması ile sağlanabileceğinden, üniversitelerin
söz konusu merkezlerin kuruluĢ ve yönetiminde yer almaları büyük önem teĢkil etmektedir.
Ek olarak, yeni merkezlerin üniversitelerin yerleĢkeleri dahilinde kurulması teĢvik edilecektir.
Hedef A-2.3.2:
Üniversiteler ve iĢletmeler arasında alternatif iĢbirliği kanalları yaratılacaktır.
Stratejik Öncelikler:
Bölgede iĢ geliĢtirme merkezlerinin ve iĢbirliği bürolarının kurulması
Üniversiteler bünyesinde teknoloji aktarım merkezlerinin kurulması
Bölgede iĢletmeler arası teknoloji ve inovasyon transferlerinin desteklenmesi
Staj ve benzeri esnek çalıĢma olanaklarının arttırılması
Üniversiteler bünyesinde tasarım eğitimlerinin arttırılması
Üniversiteler ve iĢletmeler arasında alternatif iĢbirliği kanalları yaratılması amacı
çerçevesinde “ĠĢletmelerde ĠĢbirliği ve Kümelenme ÇalıĢmalarının Desteklenmesi” önceliğiyle
uyumlu olarak iĢ geliĢtirme merkezleri desteklenecektir. Söz konusu merkezlerde
üniversitelerin üst düzeyde katkı sağlaması ve iĢletmeler arası iĢbirliklerinde katalizör görevi
üstlenmeleri önem arz etmektedir.
ĠĢ geliĢtirme merkezleri ile koordineli olarak çalıĢacak ve üniversitede yapılan bilgi
üretiminin sanayi iĢletmelerince kullanılmasını sağlayarak inovasyon kapasitesini arttıracak
Teknoloji Aktarım Merkezlerinin üniversiteler bünyesinde kurulması desteklenecektir.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 113 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Yine iĢ geliĢtirme merkezleri bünyesinde yurtiçi ve yurtdıĢı iĢbirliklerinde üniversitelerin
koordinatörlük görevi üstlenmeleri teĢvik edilerek, teknoloji transferlerinin daha geniĢ
tabanlara yayılması amaçlanmaktadır. Bu kapsamda, teknoloji ve inovasyon yayılımının
hızlandırılmasını sağlayacak çalıĢmalar öncelikler arasındadır.
Söz konusu çalıĢmalar için Sanayi Alt GeliĢme Bölgeleri, üniversite, teknopark ve sanayi
bölgeleri önceliklidir. (Bkz: Tematik Harita 2A)
Kısa erimde iĢgücünün kalite ve tecrübesinin arttırılması için üniversitelerin
koordinatörlüğünde sanayi kuruluĢlarında staj ve benzeri esnek çalıĢma olanakları
arttırılacaktır.
Ek olarak orta ve uzun erimde, elektronik, otomotiv, beyaz eĢya, tekstil, hazır giyim, deri,
seramik, mermer, mobilya ve kuyumculuk gibi sektörlerde özgün tasarım ve ürün geliĢtirme
faaliyetlerinin özendirilmesi, bu kapsamda kaliteli tasarımcı yetiĢtirilmesinin sağlanması
önceliklidir. Bu doğrultuda UĢak ili dahilinde planlanan Tasarım Merkezi‟nin faaliyet
göstermesi amaçlanmaktadır. (Bkz: Tematik Harita 2A)
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 114 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Üst Ölçek Karar ve Stratejiler
Kalkınma Planı‟nda, “Enerji Altyapısının GeliĢtirilmesi” baĢlığı altında 405. maddede
ekonomik kalkınmanın ve sosyal geliĢmenin ihtiyaç duyduğu enerjinin sürekli, güvenli ve
asgari maliyetle temini temel amaç olarak belirlenmiĢtir.
407. maddede, enerji talebi belirlenirken çevresel zararların en alt düzeyde tutulması,
enerjinin üretiminden nihai tüketime kadar her safhada en verimli ve tasarruflu Ģekilde
kullanılması temel prensibiyle, arz güvenliğinin artırılması amacıyla birincil enerji kaynakları
bazında dengeli bir kaynak çeĢitlendirmesine ve orijin ülke farklılaĢtırmasına gidileceği
belirtilmiĢ, üretim sistemi içinde yerli ve yenilenebilir enerji kaynaklarının payının azami
ölçüde yükseltilmesi hedefi konulmuĢtur.
Kalkınma Planı‟nın 413. maddesinde ise ekonominin rekabet gücünün artırılması ve
toplumun refah seviyesinin yükseltilmesi amacıyla elektrik sektörünün serbestleĢtirilmesi, en
düĢük maliyetle enerji üretecek bir sistem oluĢturulması hedeflenmektedir.
Ayrıca Orta Vadeli Program‟da elektrik enerjisi üretiminde, ithal bir kaynak olan doğal gaza
aĢırı bağımlılığı azaltmak üzere yerli ve yenilenebilir kaynakların kullanımına hız verileceği
ve enerji verimliliğini artırmaya yönelik etkin uygulama mekanizmalarının oluĢturulacağı
vurgulanmıĢtır.
Linyit üretim yatırımlarına, Dokuzuncu Kalkınma Planı Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu
Raporu‟nun “Muhtemel Yatırım Alanları ve Yerleri” baĢlığı altında yer verilmekte olup bu
bölümde Türkiye‟deki linyit rezervlerinin bir bölümünün termik santrallerde değerlendirildiği,
önemli bir bölümü için bugüne kadar üretime yönelik yatırım yapılmadığı belirtilerek, artan
enerji ihtiyacının karĢılanması ve enerjideki dıĢa bağımlılığın makul düzeylere çekilebilmesi
için linyit rezervlerinin değerlendirilmeye alınması gerektiği ifade edilmektedir.
Jeotermal enerji yatırımlarına, Dokuzuncu Kalkınma Planı Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu
Raporu‟nun “Muhtemel Yatırım Alanları ve Yerleri” baĢlığı altında yer verilmekte olup bu
bölümde Türkiye‟nin önemli miktarda jeotermal enerji potansiyeline sahip olduğu, ancak bu
potansiyelin yeterince değerlendirilemediği vurgulanmaktadır. Doğal gaza yöneliĢ nedeniyle,
bir miktar yavaĢlama yaĢanan jeotermal enerjinin ısınma ve turizm amaçlı olarak
değerlendirilmesine yönelik yatırımların yeniden artacağı beklendiği ifade edilmektedir.
Mevcut Durumun Tespiti
Bölge illerinden Kütahya ve Manisa‟da bulunan linyit rezervleri Bölge ve ülke ekonomisine
büyük katkılar sağlamaktadır. Bölge‟de çıkarılan linyit sanayide, termik santrallerde ve
konut ısıtılmasında kullanılmaktadır. Bölge‟de yer alan 3 adet linyit iĢletmesi ve 3 adet
termik santral, yaklaĢık 20.000 kiĢiye (kadrolu ve taĢeron) istihdam sağlamaktadır. Bölge,
geleneksel enerji kaynaklarından olan linyit ile yenilenebilir enerji potansiyellerinden
jeotermal ve rüzgar açısından önemli kaynaklara sahiptir.
Stratejik Amaç A-2.4:
Bölge’deki enerji üretim kapasitesinin arttırılması
A-2. SANAYİDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Sektörel İlişki:
SANAYİ
Eksen İlişkisi:
ALTYAPININ
GELİŞTİRİLMESİ
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 115 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
TR33 Bölgesi illerinin elektrik enerjisi üretmeye yönelik iĢletmedeki gücü 2.440 MWe olup,
2009 yılı itibarıyla Türkiye toplam kurulu gücü olan 44.556 MWe‟nin %5,5‟ini
oluĢturmaktadır. Bölge illerinde kurulu önemli santraller termik, hidrolik ve rüzgar enerjisi
santralleridir.
2009 yılı sonu itibarıyla Bölge‟de yer alan 3 adet termik santralin toplam kurulu gücü 1.999
MWe olup Türkiye termik santralleri kurulu gücü olan 29.311 MWe‟nin %6,8‟ini ve Türkiye
toplam kurulu gücünün ise %4,5‟ini oluĢturmaktadır.
Seyitömer Termik Santrali toplam kurulu gücü 600 MW olan 4 adet üniteden oluĢmaktadır.
Santral bünyesinde yer alan ünitelerden ilki 1973 yılında iĢletmeye açılmıĢ olup diğer
ünitelerin üretime baĢlama yılları ise sırasıyla 1974, 1977 ve 1989‟dur.
Tunçbilek Termik Santrali‟nin 1956 yılında kurulan 64 MW gücündeki 2 adet ünitesi
ekonomik ömürlerini tamamladığı için 2003 yılında devre dıĢı bırakılmıĢtır. 1965 yılında
kurulan 65 MW gücündeki 1 adet ünite ise uzun bir süredir bakımdadır. 1977 ve 1978
yıllarında kurulan 300 MW gücündeki 2 adet ünite ise bugün itibarıyla faaliyettedir.
Soma Elektrik Üretim A.ġ.‟nin 1957 yılında kurulan 44 MW gücündeki 2 adet ünitesi çevre
mevzuatına uymadığı için üretimde kullanılamamaktadır. Bugün itibarıyla termik santral
bünyesinde her biri 165 MW kurulu güce sahip olan 6 adet ünite bulunmakta olup santralin
toplam kurulu gücü ise 990 MW‟dir. Mevcut 6 adet ünitenin iĢletmeye alınma yılları 1983-
1992 yılları arasındadır.
Yukarıdaki bilgilerden de görüleceği üzere mevcut termik santrallerin ortalama yaĢı 30‟dur.
Termik santrallerin ortalama ömürlerinin 30 yıl olduğu, bu sürelerin bakım ve revizyonlarla
40-50 yıla çıkarılabildiği göz önünde bulundurulursa mevcut termik santrallerin modernize
edilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır.
Diğer taraftan, Bölge‟deki mevcut termik santraller bugün itibarıyla kurulu kapasitelerinin
yaklaĢık %60‟ını kullanmaktadır. Bölge‟deki mevcut termik santrallerin yıllık toplam kömür
tüketimleri teorik olarak yaklaĢık 18 milyon ton iken fiili tüketim yaklaĢık 10 milyon tondur.
Bu santrallerin verimli olarak çalıĢabilmesi için kapasite kullanım oranlarının %75
seviyelerine çıkarılması gerekmektedir.
MTA verilerine göre 1.380.000.000 ton olan Bölge linyit rezervlerinden elektrik enerjisi
üretiminde maksimum düzeyde faydalanmak amacıyla ilave modern ve çevreye duyarlı
santrallerin kurulması, enerji üretiminde dıĢa bağımlılığı azaltmak ve yerli kaynakları
kullanmak adına önem arz etmektedir. Bölge‟deki mevcut linyit rezervlerinin yarısının
elektrik enerjisi üretiminde kullanıldığı ve mevcut termik santrallerin teorik kapasitelerini
%100 kullandığı varsayımı ile hareket edersek, mevcut linyit rezervlerinin ömrü 39 yıl
olacaktır. Diğer taraftan Bölge‟deki mevcut linyit rezervlerinin yarısının elektrik enerjisi
üretiminde kullanıldığı ve mevcut termik santrallerin fiili kapasitelerini %100 kullandığı
varsayımı ile hareket edersek, mevcut linyit rezervlerinin ömrü 65 yıl olacaktır. Her iki
durumda da mevcut linyit rezervlerinin ilave termik santralleri kurulması için yeterli olduğu
görülmektedir.
TR33 Bölgesi ayrıca jeotermal kaynaklar açısından zengin bir bölge olup Bölge illerinin
tamamında jeotermal kaynak bulunmaktadır. Mevcut durumda jeotermal kaynakların
değerlendirildiği alanlar, konut ısıtılması, seracılık ve termal turizmdir. Türkiye Jeotermal
Derneği‟nin çalıĢmasına göre TR33 Bölgesi‟nde jeotermal enerji ile ısıtılabilecek potansiyel
konut sayısı yaklaĢık 190.000 iken, mevcut durumda jeotermal enerji ile ısıtılan konut sayısı
yaklaĢık 30.000‟dir. Mevcut durumda jeotermal kaynaklar ile ısıtılan konut sayısının
ısıtılabilecek konut sayısına oranı sadece %16‟dır. Jeotermal kaynaklardan elektrik enerjisi
elde etmek için Kütahya ve Manisa illerinde uygun alanlar bulunmasına rağmen, mevcut
durumda herhangi bir kurulu kapasite yoktur. Jeotermal kaynakların yenilenebilir ve çevre
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 116 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
dostu enerji kaynaklarından olması ve mevcut kaynaklardan düĢük oranda faydalanılması
nedeniyle bu kaynakların değerlendirilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Enerji Piyasası
Düzenleme Kurumu (EPDK)‟dan alınan bilgilere göre Manisa ili Salihli ve AlaĢehir ilçelerinde
45 MWe kapasiteli jeotermal enerji santrali kurmak için 2 adet baĢvuru bulunmaktadır.
Ayrıca Bölge‟deki jeotermal kaynak potansiyelini tam olarak ortaya koyabilmek amacıyla Ar-
Ge çalıĢmalarına ağırlık verilmesi gerekmektedir. Afyon Kocatepe Üniversitesi Jeotermal,
Mineralli Sular ve Maden Kaynakları Uygulama AraĢtırma Merkezi, Bölge‟deki jeotermal
kaynakların daha verimli kullanılmasını sağlamak ve yeni rezerv çalıĢmaları yapmak
amacıyla 2009 yılında kurulmuĢtur.
TR33 Bölgesi‟nde yenilenebilir enerji kaynaklarından rüzgar enerjisi potansiyelinin en çok
bulunduğu il Manisa‟dır. Türkiye Rüzgar Enerjisi Potansiyel Atlası (REPA)‟ya göre Manisa
ilinde 50 metre yükseklikte 7,5 m/s ve üstü dahil rüzgar gücü kapasitesi 5.302 MW‟dir.
Mevcut durumda ise Manisa ilinde 94,5 MW kurulu gücü olan 3 adet Rüzgar Enerjisi Santrali
(RES) iĢletmede olup yaklaĢık 304 MW kurulu gücü olan RES ise kurulma aĢamasındadır.
Yani bugün itibarıyla Manisa ilinde rüzgar enerjisi potansiyeline yönelik toplamda 400 MW‟lık
bir kurulu güç bulunmakta olup bu güç Manisa ilindeki 5.302 MW‟lık kurulu gücün sadece
%8‟sini oluĢturmaktadır. Bu durum yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının arttırılması
için uygun bir rüzgar enerjisi potansiyeli olduğunu ortaya koymaktadır.
TR33 Bölgesi, biokütle enerji kaynakları açısından da zengin olmasına rağmen, mevcut
durumda bu potansiyelden enerji elde edilmesine yönelik kurulu tesis bulunmamaktadır.
Biokütle enerjisinin kullanımına iliĢkin olarak Bölge‟de yapılmıĢ detaylı çalıĢma mevcut
değildir.
GüneĢ enerjisinden enerji elde etmek için Bölge‟de potansiyel mevcut değildir. TR33 Bölgesi
illeri arasında Afyonkarahisar ve UĢak illerinin güneĢ enerjisi potansiyeli görece olarak diğer
illere göre daha fazla olmasına rağmen söz konusu potansiyelin mevcut teknolojiyle
değerlendirilmesi yeterince ekonomik ve verimli olmamaktadır.
Hedef A-2.4.1:
Bölge’deki mevcut tesisler modernize edilecek, yeni tesis kurulması teĢvik
edilecektir.
Stratejik Öncelikler:
Kütahya ve Manisa illerinde yer alan mevcut termik santrallerin modernize
edilmesi
Kütahya ve Manisa illerinde yer alan mevcut termik santrallerin kapasite
kullanımlarının arttırılması
Kütahya ve Manisa illerinde bulunan linyit rezervlerini elektrik enerjisi üretiminde
maksimum seviyede değerlendirmek amacıyla mevcut tesislerde kapasite artırımı
veya yeni tesis yatırımı yapılması
Mevcut tesisler ve yeni kurulacak tesislerde çevreye duyarlılığın maksimum
düzeyde tutulması
Bölge‟nin enerji üretim kapasitesinin arttırılması amacıyla ilk öncelik kısa ve orta erimde
mevcut enerji santrallerinin modernize edilmesi ve kapasite kullanım oranlarının
arttırılmasıdır.
Bu kapsamda kısa erimde, sürdürülebilirlik ilkesi göz önünde bulundurulmak kaydıyla
Bölge‟deki enerji santrallerinde modernizasyonlar yapılacak ve kapasite kullanım oranları
arttırılacaktır.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 117 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Orta ve uzun erimde ise Bölge‟deki enerji kaynaklarından maksimum düzeyde
faydalanabilmek için mevcut tesislerde kapasite artıĢı ile yeni tesis yatırımlarına öncelik
verilecektir.
“Doğal Çevrenin Korunması” stratejik amacı çerçevesinde, söz konusu tesislerin
modernizasyonu süreçlerinde kirletici faktörlerin azaltılması önceliklidir.
Stratejinin hayata geçirilmesinde ilk öncelik Kütahya ve Manisa illerinde yer alan 3 adet
termik santralin modernize edilmesi ve üretim kapasitelerinin arttırılmasıdır (Bkz: Tematik
Harita 2C).
Hedef A-2.4.2:
Bölge’de jeotermal ve rüzgar enerjisi kullanımları arttırılacaktır.
Stratejik Öncelikler:
Manisa ve Kütahya‟daki mevcut yüksek ısılı jeotermal kaynaklardan elektrik
enerjisi üretilmesi
Potansiyel arz eden kentlerde jeotermal ısınma altyapısının oluĢturulması
Mevcutta jeotermal enerjiyle ısıtılan kentlerde ısıtılan hane sayısının arttırılması
Manisa‟daki rüzgar enerjisi potansiyelinden faydalanma oranının arttırılması için
yeni RES santrallerinin kurulması
Yeni potansiyellerin ortaya çıkarılması için Ar-Ge çalıĢmalarının arttırılması
Avrupa Birliği‟nin 2009/28/EC sayılı Yönergesine göre 2020 yılında toplam enerji tüketiminin
%20‟sinin yenilenebilir enerji kaynaklarından sağlanması hedeflenmektedir. Avrupa Birliği
Ġstatistik Kurumu Eurostat‟ın 13 Temmuz 2010 tarihinde yayımladığı rapora göre 27 AB
üyesinin toplam enerji tüketimindeki yenilenebilir enerji payı 2008 yılı itibarıyla %10,3‟tür.
2020 yılındaki %20‟lik hedefe ulaĢabilmek için her üye devletin kendi yasal düzenlemelerini
oluĢturması gerekmektedir. Küresel enerji talebinin hızla arttığı ve iklim değiĢiklikleri sonucu
doğal çevrenin sürekli tehditlerle karĢı karĢıya bulunduğu bir durumda enerji elde etmede
çevre dostu, güvenli ve düĢük maliyetli enerji kaynakları kullanılmasının önemi daha da
artmaktadır.
DüĢük karbonlu bir topluma geçiĢi teĢvik etmede elektrik enerjisi endüstrisi büyük rol
oynamaktadır. Bu anlamda yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik enerjisi üretimindeki
payının arttırılması büyük önem arz etmektedir. Diğer taraftan BirleĢmiĢ Milletler Örgütü
tarafından hazırlanan “Küresel YeĢil Yeni Düzen” ya da diğer bir deyiĢle “YeĢil Ekonomi”
programı, çevre odaklı, binalarda enerji verimliliğini esas alan, fosil yakıtlara olan
bağımlılığın azaltılmasını tavsiye eden, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılmasını ve
atıkların geri dönüĢümüne yatırım yapılarak istihdam yaratılmasını öneren bir programdır.
Türkiye de Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji Belgesi‟nde yenilenebilir
kaynakların elektrik enerjisi üretimi içerisindeki payının 2023 yılında en az %30 düzeyinde
olmasının sağlanmasını temel hedef olarak belirlenmiĢtir.
Ulusal ve uluslararası yenilenebilir enerji politikalarıyla uyumlu olarak, uzun erimde
Bölge‟nin enerji üretim kapasitesinin arttırılması yenilenebilir enerji kaynaklarının
kullanımının arttırılması ile sağlanacaktır. Bu kapsamda, Bölge‟de önemli potansiyel arz eden
jeotermal kaynaklardan ısınma ve elektrik üretimi alanlarında faydalanılmalıdır. Bu amaçla
Ar-Ge faaliyetleri ve örnek uygulamalar yaygınlaĢtırılacak ve desteklenecektir. Yüksek
dereceli jeotermal kaynaklardan elektrik üretilebilecek alanlar Manisa ve Kütahya illerinde
mevcuttur. Söz konusu enerjiden sanayi alanında da faydalanılması amaçlanmaktadır.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 118 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Isınma amaçlı jeotermal kullanımı mevcut olan ve söz konusu potansiyele sahip yerleĢim
yerlerine ilgili haritalarda yer verilmiĢtir (Bkz: Tematik Harita 2C).
Manisa‟da yer alan rüzgar enerjisi potansiyelinden faydalanmak için yeni RES‟ler kurulması,
yine bu amaç dahilinde önceliklendirilmiĢtir.
GüneĢ enerjisinin Bölge dahilindeki potansiyelinin yetersiz olması sebebiyle jeotermal ve
rüzgar enerjisine öncelik verilecektir. GüneĢ enerjisi ve biokütle enerjisinin elektrik
üretiminde kullanımı ise uzun erimde planlanmaktadır (Bkz: Tematik Harita 2C).
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 119 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler
Kalkınma Planı‟nın 544. maddesinde madencilik sektöründe çevre mevzuatına uyumun
geliĢtirilerek bürokratik yapının etkin hale getirileceği, firma ve iĢletme ölçeklerinin
büyütülmesinin özendirileceği, madencilik ürünlerinin yurtiçinde iĢlenerek katma değerinin
artırılacağı, arama çalıĢmalarına ve bor ürünlerinin geliĢtirilmesine özel önem verileceği
belirtilmiĢtir.
Kalkınma Planı Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu‟nun içsel GZFT analizi, ülkenin
sahip olduğu maden potansiyeli, madenciliğe iliĢkin kurumsal yapısı, yasal durumu, finansal
durumu, insan gücü, arama, Ar-Ge ve madenciliğin çevre ile iliĢkilerine iliĢkin sekiz baĢlık
altında yapılmıĢtır. Çevre analizinde ise ulusal ve uluslararası düzeyde ekonomik ve siyasal
geliĢmelere iliĢkin beklentiler ayrı ayrı irdelenmiĢtir. Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu
Raporu‟nda, güçlendirilmesi gereken zayıf yanlar Ģu Ģekilde sıralanmıĢtır:
•Kamu kuruluĢlarının nitelikli araĢtırmacı personel istihdam etme ve var olanları muhafaza
etme konusunda yeterli esnekliğe sahip olmaması,
•Özellikle kamu kuruluĢlarında baĢarılı Ar-Ge çalıĢmaları yapılabileceği konusunda yeterli
toplumsal güvenin olmaması,
•Üniversite-sanayi iĢbirliği ile teorik çalıĢmaların sonuçlarının yeterince uygulamaya
dönüĢtürülememesi,
•Özel madencilik kuruluĢlarının finansman yetersizliği, kurumsal kültür eksikliği vb. sorunlar
nedeniyle Ar-Ge birimleri oluĢturmak konusunda isteksiz olması.
Altın madeni yatırımlarına, Dokuzuncu Kalkınma Planı Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu
Raporu‟nun “Muhtemel Yatırım Alanları ve Yerleri” baĢlığı altında yer verilmekte olup bu
kısımda son yıllarda yapılan çalıĢmalar sonucu, Türkiye‟nin altın yatakları açısından önemli
bir potansiyele sahip olduğunun ortaya çıktığı ve önümüzdeki dönemde altın madenciliğinde
önemli geliĢmelerin beklendiği belirtilmektedir.
Bor yatırımları, Dokuzuncu Kalkınma Planı Madencilik Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu‟nun
“Muhtemel Yatırım Alanları ve Yerleri” baĢlığı altında yer almaktadır. Burada, rafine bor
ürünleri yatırımlarına ağırlık verilmesi gerektiği, ülkenin mevcut bor varlığından maksimum
düzeyde faydalanabilmek için yurtiçinde bora dayalı sanayilerin geliĢmesinin önem taĢıdığı
belirtilmektedir.
Mermer ve doğal taĢ üretim ve iĢleme yatırımları, Dokuzuncu Kalkınma Planı Madencilik Özel
Ġhtisas Komisyonu Raporu‟nun “Muhtemel Yatırım Alanları ve Yerleri” baĢlığı altında yer
almakta olup bu bölümde yatırımların özellikle, iĢleme kapasitesinin artırılmasına ve
kalitenin yükseltilmesine yönelik alanlarda yoğunlaĢacağının tahmin edildiği ifade
edilmektedir.
Stratejik Amaç A-2.5:
Maden ürünlerinden elde edilen katma değerin arttırılması
A-2. SANAYİDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Eksen İlişkisi:
BEŞERİ
GELİŞİM
Sektörel İlişki:
SANAYİ
Eksen İlişkisi:
ALTYAPININ
GELİŞTİRİLMESİ
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 120 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Mevcut Durumun Tespiti
TR33 Bölgesi yer altı ve doğaltaĢ kaynakları açısından zengin bir bölgedir. Bölge‟de birçok
maden çeĢidi bulunmakta olup bu madenler arasında ülke açısından stratejik öneme sahip
olanların yanısıra Bölge illeri ile birlikte anılan madenler de yer almaktadır.
Bölge illerinde bulunan madenlerin çeĢitliliği ve zenginliği Bölge ekonomisine katkılar
sağlamaktadır. Bölge‟deki altın, bor, gümüĢ, manyezit ve mermer gibi öne çıkan madenler
hem kamu hem de özel sektör tarafından önemli yatırımların yapılmasına olanak sağlamıĢ
olup bu iĢletmeler Bölge‟nin ekonomik geliĢiminde büyük rol oynamaktadır.
Bölge‟deki paydaĢlarla yapılan görüĢmelerde öne çıkan sorunlardan bazıları, Bölge‟nin
maden kaynaklarından yeterince faydalanılamaması, ar-ge çalıĢmalarının yetersiz olması ve
üniversite-sanayi iĢbirliğinin zayıf olmasıdır. Saha çalıĢmalarında öne çıkan bir diğer sorun
ise iĢletmelerin ulusal ve uluslararası ölçekte rekabet edebilmeleri için gerekli olan
modernizasyon ve teknoloji yatırımlarını yapamamalarıdır.
Bölge‟de madencilik konusunda Ar-Ge çalıĢmaları üniversiteler bünyesinde kurulan
laboratuvarlarda yapılmaktadır. Dumlupınar Üniversitesi Maden, Jeoloji ve Seramik
Bölümlerinde 1‟er adet olmak üzere üniversite bünyesinde toplam 3 adet laboratuvar
bulunmaktadır. Bu laboratuvarlarda çoğunlukla seramik, kömür ve krom üzerine analizler
yapılmakta olup yapılan analiz sayısı yıllık ortalama 90 adettir.
Afyon Kocatepe Üniversitesi Maden Mühendisliği Bölümünde ise 1 tanesi akredite olmak
üzere toplam 4 adet laboratuvar bulunmaktadır. Bu laboratuvarlarda 18‟i akredite olmak
üzere toplam 56 adet test ve/veya analiz yapılabilmektedir. Afyon Kocatepe Üniversitesi
Maden Mühendisliği Bölümü bünyesinde bulunan DoğaltaĢ Analiz Laboratuvarı, Türk
Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK) tarafından 10.08.2010 tarihinde akredite edilmiĢtir. Bu
laboratuvar Bölge için önem arz eden mermer sektörünün geliĢmesine çok önemli katkılar
sağlayacaktır. Laboratuvarda mermer ve doğaltaĢ ürünlerinin mevcut standartlarıyla ve AB
normlarıyla uyumlu ve eĢdeğer hale getirilmesi için gerekli olan analiz ve/veya test
hizmetleri verilebilecektir. Yine laboratuvar bünyesinde doğaltaĢlarda CE iĢareti markalaması
için gerekli ulusal ve uluslararası standartlara uygun test ve/veya analizler yapılabilecektir.
Hedef A-2.5.1:
Bölge’de madencilik alanında Ar-Ge ve inovasyon çalıĢmalarının arttırılması
suretiyle katma değeri yüksek ürünlerin üretilmesi sağlanacaktır.
Stratejik Öncelikler:
ĠĢletmelerin modernize edilmesi ve teknoloji yatırımlarının teĢvik edilmesi
Bölge‟deki maden kaynaklarından maksimum derecede faydalanmak, üretimde
verim ve kapasite artıĢı sağlamak için Ar-Ge ve inovasyon çalıĢmalarına destek
verilmesi
Katma değeri yüksek ürünler üretilmesinin teĢvik edilmesi
Bölge maden kaynakları bakımından önemli bir potansiyele sahiptir. Bölge‟de çıkarılan yer
altı kaynaklarının yine Bölge‟de iĢlenmesi katma değerin arttırılması amacıyla önem arz
etmekte olup teĢvik edilecektir.
Madencilik ve doğaltaĢ sektöründe faaliyet gösteren hem büyük ölçekli iĢletmelerin hem de
küçük ve orta ölçekli iĢletmelerin Bölge‟nin maden kaynaklarından maksimum düzeyde
faydalanabilmeleri çevreye duyarlı, yenilikçi ve teknolojik üretim yöntemlerini benimsemeleri
sayesinde olacaktır.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 121 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Üretimde katma değerin arttırılması amacıyla madenlerin alternatif sanayi kollarında
kullanılmak üzere iĢlenmesine yönelik faaliyetler arttırılacaktır.
Bu amaçla kısa ve orta erimli strateji mevcut ham maden iĢleme tesislerinde modernizasyon
çalıĢmaları ile üretim kapasitelerinin arttırılmasıdır. Üretim kapasitesinin arttırılması gerek
tesis büyüklüğünün arttırılması gerekse tesislerde teknoloji yatırımlarının teĢvikiyle
sağlanacaktır.
Bölge‟nin maden potansiyelini ileri teknoloji nihai ürünler geliĢtirerek değerlendirmesi,
sanayi yatırımlarının çoğalması ve bölgesel katma değerin arttırılması açısından önem arz
etmektedir.
BaĢta bor madeni olmak üzere Bölge‟deki tüm madenlerin alternatif kullanım alanlarında
ileri teknoloji ürünlere dönüĢtürülmesi, Bölge sanayisinin geliĢmesine büyük katkı
sağlayacaktır. Bu çerçevede, maden sektöründe ürünlerden elde edilen katma değerin
arttırılması amacıyla ileri teknoloji ürünler üretilmesi ve bu amaçla gerçekleĢtirilen Ar-Ge ve
tasarım çalıĢmaları desteklenecektir. UĢak ilinde kurulması planlanan Tasarım GeliĢtirme
Merkezi bu doğrultuda faaliyet gösterecektir.
Yine bu hedef kapsamında Bölge‟de madencilik ve yer altı kaynaklarında faaliyet gösteren
Ģirketlerin üretimde katma değeri arttırmaları amacıyla üniversitelerdeki laboratuvarlardan
maksimum derecede faydalanmaları sağlanacak olup Ģirketlerin kaynaklarını en optimal
Ģekilde kullanmaları yönünde kurumlar arası iĢbirliği geliĢtirilecektir. Madencilik
faaliyetlerinde bulunan iĢletmelerin Bölge‟deki akredite laboratuvar ve sektördeki diğer
iĢletmeler ile sürekli iĢbirliği halinde bulunmaları desteklenecek olup katma değeri düĢük
ürünler yerine katma değeri daha yüksek ürünler üretmeleri teĢvik edilecektir.
ĠĢbu stratejinin uygulanması kapsamında yine Bölge‟deki maden kaynaklarının daha fazla
katma değer yaratarak ekonomiye kazandırılması için Bölge illerindeki eğitim kurumları,
maden sanayi iĢletmeleri ve araĢtırma merkezleri arasında iĢbirliği ve koordinasyon
arttırılacak, söz konusu kuruluĢların ortak çalıĢmaları desteklenecek ve Manisa, UĢak ve
Kütahya illerinde 1‟er, Afyonkarahisar ilinde ise 2 adet olmak üzere Bölge‟de toplam 5 adet
maden sanayi alt bölgesi oluĢturulacaktır.
Ayrıca Bölge‟de madencilik üzerine yeni Ar-Ge ve inovasyon laboratuvarlarının kurulması ile
katma değeri yüksek ürünler üretilmesi konusundaki çalıĢmaların hız kazanması
sağlanacaktır (Bkz: Tematik Harita 2B).
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 122 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Üst Ölçek Karar ve Stratejiler
Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler
Kalkınma Planı‟nın 549. maddesinde turizm sektöründe yeni kapasite yaratmanın yanı sıra
mevcut ürünün niteliğinin yükseltilmesine ağırlık verileceği, yeni aktörlerin, tanıtım,
pazarlama, altyapı, turizm eğitimi ve çevre konularında görevleri ile kamunun turizm
sektöründeki rolünün yeniden tanımlanacağı belirtilmiĢtir. Kalkınma Planı‟nın 552.
maddesinde ise mevcut kapasiteleri, karlılık sağlayacak fiyat ve doluluk oranlarında
dolduracak talep yaratılıncaya kadar, turizm teĢviklerinde pazarlama alanına, hava
ulaĢtırmasına ve toplam kalite iyileĢtirilmesine öncelik verileceği ifade edilmiĢtir.
Kültür ve Turizm Bakanlığı 2010-2014 Stratejik Planı‟nda turizmde markalaĢmanın önemine
vurgu yapılmıĢtır. Söz konusu dokümanda; zengin kültürel ve doğal değerlere sahip
kentlerin markalaĢtırılarak, turistler için bir çekim noktası haline getirileceği, etkin turizm
politikaları oluĢturularak, turizm yatırım projelerini uygulanabilir kılacak politika araçlarının
geliĢtirileceği, turizm sektörünün her bileĢeninde toplam kalite yönetiminin etkin kılınarak,
kalite uygulamalarının sürekliliğinin sağlanacağı dile getirilmiĢtir.
Yine Stratejik Plan‟da, turizm eğitimi ile iĢgücü kalitesinin arttırılmasını sağlayacak
sertifikasyon sisteminin etkin bir Ģekilde uygulanmasının sağlanacağı belirtilmiĢtir.
Mevcut Durumun Tespiti
Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüklerinden edinilen bilgiler doğrultusunda, Bölge illerinde yer alan
turizm tesislerinin büyük kısmının konaklama tesislerinden oluĢtuğu tespit edilmiĢtir. Bu
tesisler arasında turizm iĢletme belgesine sahip toplam 6 adet 5 yıldızlı otel (Afyonkarahisar:
Korel Termal, Oruçoğlu Termal, Ġkbal Termal, Anemon Termal; Kütahya: Emet Termal
Resort & SPA; Manisa: Anemon) yer almakta olup, bu otellerden 5‟i termal niteliklidir.
Ayrıca yine turizm iĢletme belgesine sahip, 4 yıldızlı 6 otel bulunmakta olup bu otellerin
çoğunluğu Ģehir oteli statüsünde faaliyet göstermektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığı
verilerine göre illerde toplam turizm iĢletme ve turizm yatırım belgeli konaklama tesislerinin
sayı, oda ve yatak kapasitesi Ģu Ģekildedir:
Afyonkarahisar 18 tesis, 7.325 yatak;
Kütahya 9 tesis, 1.502 yatak;
Manisa 18 tesis, 2.353 yatak;
UĢak 9 tesis, 862 yatak. (TB, 2009 Verileri).
Kültür ve Turizm Bakanlığı‟nın 2009 yılı verilerine göre Afyonkarahisar 50 belediye belgeli
konaklama tesisi (BBKT) (5.271 yatak), Kütahya 37 BBKT (2.394 yatak), Manisa 54 BBKT
(2.792 yatak) ve UĢak 12 BBKT (511 yatak) ile hizmet vermektedir. TR33 Bölgesi geneline
bakıldığında turizm iĢletme belgeli tesislerin toplam yatak sayısı 12.174, belediye belgeli
tesislerin toplam yatak sayısı 10.968‟dir. Turizm iĢletme belgeli tesislerin kalite sınıflaması
Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından tescillenmiĢ standartlarda olup, belediye belgeli
Stratejik Amaç A-3.1:
Turizm hizmetlerinde kalitenin yükseltilmesi
A-3. TURİZMDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Eksen İlişkisi:
BEŞERİ
GELİŞİM
Sektörel İlişki:
TURİZM
Eksen İlişkisi:
ALTYAPININ
GELİŞTİRİLMESİ
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 123 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
tesisler için böyle bir kalite standardı söz konusu değildir. Bölgenin yatak kapasitesinin
yarısını belediye belgeli tesisler oluĢturmaktadır. Belediye belgeli tesislerin yapı, hizmet ve
kalite standartlarının düĢük olduğu tespit edilmiĢ, bu durum bölge illerinde gerçekleĢtirilen
çalıĢtaylarda da vurgulanmıĢtır.
Bölgede turizm sektöründe hizmet veren iĢ gücünün uzmanlık düzeyine iliĢkin herhangi bir
veri ve çalıĢma söz konusu değildir. Bununla beraber, lüks oteller dıĢında, mevcut
tesislerdeki uzmanlık ve eğitim düzeyinin yeterli olmadığına iliĢkin görüĢler Turizm
ÇalıĢtaylarında dile getirilmiĢtir. Bölge‟de turizm sektörüne nitelikli iĢgücü sağlayacak
bölümler sadece Afyon Kocatepe ve Dumlupınar Üniversitelerinde mevcuttur.
Bölge‟de karayolları ağının Ģehir merkezlerini birbirine bağlayan yollar dıĢında sağlıklı
olmadığı çalıĢtaylarda vurgulanmıĢ olup, bölge içinde geniĢ bir alana yayılmıĢ (Aizonai Antik
Kenti, Frig Vadisi, Emet ve Simav Termal Merkezleri, Sardes Antik Kenti) olan termal
merkezlere ve ören yerlerine ulaĢımdaki sıkıntılara dikkat çekilmiĢtir.
Hedef A-3.1.1:
Mevcut turizm tesislerinde fiziki kalite arttırılacaktır.
Stratejik Öncelikler:
Mevcut turizm tesislerinin fiziksel yenileme ve modernizasyonunun sağlanması
Turizm potansiyeline sahip yörelerin ulaĢım ve yönlendirme altyapısının
güçlendirilmesi
Turizm tesislerinde kalite standardizasyonunun sağlanması
Turizm tesislerinde kalitenin arttırılması kapsamında mevcut turizm iĢletmelerinin kısa
vadede fiziki (çevre, donanım) açıdan iyileĢtirilmesi yenilenmesi ve modernizasyonunun
yapılması öncelik arz etmektedir.
Ayrıca Bölge‟de turizm potansiyeline sahip yörelerde ulaĢım altyapısı baĢta olmak üzere
toplam kalite artıĢı sağlamak amacıyla altyapı iyileĢtirme çalıĢmaları önceliklidir.
Turizm tesislerinin kalite standartlarının netleĢtirilmesi amacıyla bölgedeki turizm
iĢletmelerinin sertifikasyon dönüĢümünün sağlanması ve Kültür ve Turizm Bakanlığı
standartlarında tescillenmesinin teĢvik edilmesi öncelik arz etmektedir.
Strateji kapsamında, bölgede Termal Turizm GeliĢme Koridoru dâhilinde faaliyet gösteren
tesisler önceliklidir. (Bkz: Tematik Harita 3A)
Hedef A-3.1.2:
Mevcut turizm tesislerinde hizmet kalitesi arttırılacaktır.
Stratejik Öncelikler:
Turizm tesislerinde istihdam edilen personelin eğitim ve kalitesinin yükseltilmesi
Turizmde iĢletme anlayıĢının ve iĢletme tekniklerinin modernleĢtirilmesi
Turizm tesislerinde iĢletme kalitesinin arttırılması kapsamında, sektöre nitelikli insan
sermayesi yetiĢtirilmesinin desteklenmesi ve mesleki niteliklerin ve hizmet sunumu
kalitesinin standardizasyonunun sağlanması önceliklidir. Söz konusu strateji, “Mesleki ve
Teknik Eğitime Bölge Ġhtiyaçları Doğrultusunda Yön Verilmesi” amacı ile uyumlu olarak
uygulamaya konulacaktır. Bu kapsamda, üniversitelerin ilgili bölümlerindeki eğitim
olanaklarının geliĢtirilmesi desteklenecektir.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 124 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Hizmet sunumunda kalitenin arttırılması kapsamında turizm iĢletmelerinde insan kaynakları,
istihdam, denetim politika ve mekanizmalarının performans bazlı, kalite odaklı olarak
belirlenmesi yaygınlaĢtırılacak, dolayısıyla tesislerde daha eğitimli ve deneyimli personel
istihdamı ve daha kaliteli hizmet sunumu teĢvik edilecektir.
Otel ve turizm iĢletmelerinde, yerel yönetimler ve mülk sahipleri tarafından yürütülen
geleneksel anlamdaki iĢletmecilik anlayıĢının yerine, müĢteri odaklılık ve kalite yönetimi gibi
kavramları esas alan yeni nesil iĢletmecilik anlayıĢının yerleĢtirilmesi de Bölge açısından
öncelik arz etmektedir.
Stratejinin uygulanmasında etkinlik sağlamak amacıyla tesislerin yoğunlaĢtığı ve oda
sayısının yüksek olduğu bölgelere öncelik verilecektir. (Bkz: Tematik Harita 3A)
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 125 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Üst Ölçek Karar ve Stratejiler
Kalkınma Planı‟nın 547. maddesinde turizm sektörünün, ülkedeki refah ve geliĢmiĢlik
dengesizliklerini azaltıcı doğrultuda yönlendirileceği, turizm potansiyeli olan ancak bugüne
kadar yeterince ele alınmamıĢ yörelerde turizm geliĢtirilerek, ekonomik ve sosyal
kalkınmanın sağlanacağı belirtilmiĢtir.
Yine Kalkınma Planı‟nın 548. maddesinde ise sektörle ilgili tüm yatırımların doğal, tarihsel ve
sosyal çevreyi kollayıcı, koruyucu ve geliĢtirici bir yaklaĢım içinde olmasına azami özen
gösterileceği ifade edilmiĢtir.
Kültür ve Turizm Bakanlığı 2010-2014 Stratejik Planı‟nda, taĢra teĢkilatı ve Kalkınma
Ajansları ile iĢbirliği sağlanarak turizmin yerel ve bölgesel kalkınmada ve bölgesel geliĢmeyi
hızlandırmada etkin bir araç olarak kullanılması öngörülmüĢtür. Ayrıca turizmde farkındalık
bilinciyle tarihi, doğal ve kültürel varlıkları korumak, gelecek kuĢaklara aktarmak ve
evrensel kültüre katkıda bulunarak, Türkiye‟nin önemli bir kültür-sanat ve turizm merkezi
haline gelmesini sağlamaya yönelik stratejiler ortaya konulmuĢtur.
Son olarak Kalkınma Planı‟nın 548. maddesindeki hedefe uygun olarak, Orta Vadeli
Program‟da da sektörle ilgili tüm yatırımların, doğal, tarihsel, sosyal ve kültürel çevreyi
koruyucu ve geliĢtirici bir yaklaĢım içinde ele alınacağı ifade edilmiĢtir.
Mevcut Durumun Tespiti
Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüklerinden edinilen bilgiler çerçevesinde, her ilin kendine özgü
turizm potansiyeli bulunan doğal çevreleri belirlenmiĢtir.
Afyonkarahisar‟da orta derece yükseltiye sahip, turistik değer taĢıyan çok sayıda yayla ve
mağara bulunmaktadır. 2005 yılı verilerine göre ilde 146 adet arkeolojik sit alanı, 2 adet
kentsel sit alanı, 25 adet doğal sit alanı ve 6 adet tarihi sit alanı mevcuttur. Tek yapı
ölçeğindeki kültür varlıkları ile tabiat varlıklarının toplamı ise 688‟dir. Bunların yanında ilde 3
adet kuĢ gözlem alanı ve 12 adet ören yeri bulunmaktadır.
Kütahya‟da 18 adet doğal sit alanı, 4 adet kentsel sit alanı, 227 adet arkeolojik sit alanı, 9
adet tarihi sit alanı ve 174 adet doğal anıt bulunmaktadır. Aynı zamanda ilde 12 adet mesire
yeri, 2 adet tabiat koruma alanı ve 1 adet kuĢ gözlem sahası bulunmaktadır.
UĢak ilinde 12‟Ģer adet mesire ve ören yeri mevcuttur. Ayrıca dünyanın en büyük 2.
kanyonu olarak bilinen Ulubey Kanyonları bu ilde bulunmaktadır.
Manisa‟da ise Spil Dağı ve Marmara Gölü gibi doğal zenginlikler ile 137 adet arkeolojik, 5
adet kentsel, 3 adet doğal ve 9 adet tarihi sit alanı bulunmaktadır. Ġldeki tek yapı
ölçeğindeki kültür varlıkları ile tabiat varlıklarının toplamı ise 1.346‟dır.
GerçekleĢtirilen görüĢmeler ve Turizm ÇalıĢtaylarında Bölge illerinde görülen çarpık
kentleĢmenin genel olarak turizmi olumsuz etkilemekte olduğu dile getirilmiĢtir. Turizm
A-3. TURİZMDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Sektörel İlişki:
TURİZM
Stratejik Amaç A-3.2:
Turizmde koruma-kullanma dengesinin sağlanması
Eksen İlişkisi:
BEŞERİ
GELİŞİM
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 126 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
ÇalıĢtaylarında çevresel bilincin yeterli düzeyde olmaması nedeniyle, doğal zenginlikler ve
tarihi derinliği yansıtan yapıların yeterince iyi korunamadığına vurgu yapılmıĢtır. Ayrıca
jeotermal kaynakların kullanımında herhangi bir düzenleme olmaması, kaplıca ve tesislerde
kullanılan jeotermal suların geri dönüĢümünün yapılamaması gibi nedenlerle jeotermal
kaynakların koruma-kullanma dengesi konusunda endiĢelerin olduğu Turizm ÇalıĢtaylarında
dile getirilmiĢtir.
Hedef A-3.2.1:
Turizm değeri bulunan eserler ve doğal kaynaklar koruma altına alınacaktır.
Stratejik Öncelikler:
Bölge halkında turizm değerlerinin koruma bilincinin oluĢturulması
Turizm amaçlı uygulama ve yatırımlarda doğal kaynaklar ve çevrenin
korunmasının teĢvik edilmesi
Bölge‟nin turizm potansiyelini oluĢturan kültürel ve tarihi eserler ile doğal güzelliklerin
korunması kapsamında ilk öncelik, halkın tüm kesimlerinde söz konusu değerleri sahiplenme
ve koruma bilincinin geliĢtirilmesidir. Bu kapsamda, turizmin ve turizm değerlerinin bölgenin
ekonomik ve sosyal dönüĢümü açısından öneminin seminer ve eğitici faaliyetler aracılığıyla
bölge insanı tarafından benimsenmesi sağlanmaya çalıĢılacaktır.
Ayrıca, turizm yatırım, faaliyet ve uygulamalarında doğal dengenin bozulmasına, doğanın
kirlenmesine ve tahribine karĢı azami derecede hassasiyet gösterilmesi bölgesel öncelikler
arasında yer almaktadır. Bu kapsamda gerçekleĢtirilen çalıĢmalar teĢvik edilecektir.
Bölgede ekoturizm, tarih ve kültür turizminin geliĢme bölgelerinin korunması önceliklidir.
(Bkz: Tematik Harita 3B)
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 127 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Üst Ölçek Karar ve Stratejiler
Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Belgesi‟nde, turizmin mevsimlik ve coğrafi dağılımını
iyileĢtirmek ve dıĢ pazarlarda değiĢen tüketici tercihleri de dikkate alınarak yeni potansiyel
alanlar yaratmak amacıyla varıĢ noktası yönetimine ağırlık verilerek golf, kıĢ, dağ, termal,
yat, kongre turizmi ve ekoturizm gibi alternatif turizm türlerine yönlendirme faaliyetlerinin
sürdürüleceği dile getirilmiĢtir.
Kalkınma Planı‟nın 551. maddesinde ise, Türkiye‟nin fiyat, hizmet kalitesi ve jeotermal
kaynaklar açısından rekabet üstünlüğü göz önüne alınarak, sağlık turizminin
destekleneceğinden bahsedilmiĢtir.
Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Belgesi‟ne paralel olarak, Kültür ve Turizm Bakanlığı 2010-
2014 Stratejik Planı‟nda bölgelerin sahip olduğu tarihi, turistik, kültürel ve doğal değerlerin
planlama çalıĢmalarının yapılması ve bölgelerde geliĢme potansiyeline sahip turizm türlerinin
geliĢtirilmesi vurgulanmıĢtır.
Orta Vadeli Program‟da, turizm yatırımlarının çeĢitlendirileceği, geliĢmiĢ ve yoğun kullanıma
konu olan yörelerin yanı sıra diğer yörelerde de yaygınlaĢtırılacağı ve turizm faaliyetlerinin
tüm yıla yayılmasının sağlanacağı belirtilmiĢtir.
Mevcut Durumun Tespiti
Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüklerinin verileri esas alındığında, TR33 Bölgesi baĢta termal, tarih
ve kültür turizmi olmak üzere alternatif turizm türleri açısından önemli bir potansiyele
sahiptir.
Termal kaynaklar açısından dört ilinde de önemli kaynaklar bulunan TR33 Bölgesinde,
Afyonkarahisar ili termal turizm konusunda diğer illere nazaran altyapı ve kaliteli tesisleĢme
açısından önemli bir noktaya gelmiĢ, termal turizmde markalaĢmıĢ ve yüksek rekabet
gücüne sahip bir konuma ulaĢmıĢtır. Kütahya ili termal anlamda diğer illere göre daha fazla
yer altı zenginliğine sahiptir. TesisleĢme ve altyapı açısından Afyonkarahisar‟ı Kütahya takip
etmektedir. Kütahya‟nın arkasından ise sırası ile Manisa ve UĢak gelmektedir.
Bölgede jeotermal kaynaklar genellikle dinlenme ve Ģifa bulmak amacıyla kullanılmakta olup
bilimsel anlamda klinik tedavisi uygulamalarının yapılabildiği tesislerin sayısı son derece
azdır.
Bölgede yer alan 5 yıldızlı oteller toplantı ve kongre turizmi açısından elveriĢli olmakla
beraber bu nitelikleriyle gerektiği ölçüde öne çıkamadıkları Bölge‟de yapılan Turizm
ÇalıĢtaylarında vurgulanmıĢtır.
GeliĢmiĢ sanayisi ile Manisa ili kongre ve kent turizmi açısından diğer illere nazaran daha
elveriĢli bir pozisyondadır. Ġncil‟de geçen 7 kutsal kiliseden üçünün ve tarihi bir sinagogun
Manisa‟da bulunması Manisa‟yı inanç turizmi açısından ayrı bir noktaya getirmektedir.
Stratejik Amaç A-3.3:
Alternatif turizm faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi
A-3. TURİZMDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI Sektörel İlişki:
TURİZM
Eksen İlişkisi:
KIRSAL
KALKINMA
Eksen İlişkisi:
BEŞERİ
GELİŞME
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 128 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Karun Hazineleri‟nin bulunduğu UĢak ili ise kültürel değerleri ve el sanatları ile ön plana
çıkmaktadır.
Kütahya ve Manisa‟da yer alan Aizonai ve Sardes baĢta olmak üzere Bölgede antik kentler
ve tarihi yapılar yer almaktadır. Ayrıca Selçuklular ve Osmanlılardan kalmıĢ çok sayıda cami,
han, hamam ve tarihi evler bulunmaktadır. Turizm ÇalıĢtaylarından elde edilen bilgilere
göre, bunların bir kısmı sağlamlığını korumuĢ, bir kısmı restore edilerek ziyaretçilere açılmıĢ,
bir kısmı da yenileme çalıĢmaları ile turizme kazandırılmayı beklemektedir.
Bölge‟deki tüm iller ekoturizm açısından zengin kaynaklara sahiptir. Frig Vadisi, Murat Dağı,
Spil Dağı baĢta olmak üzere Bölge‟de ekoturizm açısından önemli yerler bulunmaktadır.
Turizm ÇalıĢtaylarında elde edilen bilgiler doğrultusunda, Bölge olanaklarının tanıtımının
yeterince yapılamadığı, ören yerlerinin doğal güzelliklerin Bölge‟de destinasyon noktaları
Ģeklinde pazarlanmasının gerekliliği üzerinde durulmuĢtur. Buna ek olarak birçok ören yeri
ve doğal alanda konaklama ve dinlenme tesislerinin son derece yetersiz, ulaĢım altyapısının
da kötü olduğuna dikkat çekilmiĢtir.
Bölge‟de yer alan tesislerin ulusal ve uluslararası tanıtım düzeyine iliĢkin veri sunan
herhangi bir çalıĢma söz konusu değildir. Fakat gerçekleĢtirilen ikili görüĢmeler ve Turizm
ÇalıĢtaylarında gerek tesislerin gerekse illerin ulusal ve uluslararası ölçekte yeterli
tanıtımının yapılamadığı hususu sıklıkla vurgulanmıĢtır.
Hedef A-3.3.1:
Bölgede tarih ve kültür turizmi geliĢtirilecektir.
Stratejik Öncelikler:
Restorasyon ve iyileĢtirme çalıĢmaları ile tarihi ve kültürel yapıların turizme
kazandırılmasının teĢvik edilmesi
Tarihi araĢtırmaların ve arkeolojik kazıların teĢvik edilmesi
Tarihi-kültürel-inanç değerleri açısından anlam taĢıyan turizm varlıklarının
tanıtımının desteklenmesi
Bölge‟de tarih ve kültür turizminin geliĢtirilmesi amacıyla, tarihi ve kültürel yapıların
restorasyonunun yapılması ve hâlihazırda ziyarete açık olmayan eserlerin gerekli tadilatlarla
birlikte ziyarete kademeli olarak açılması esas önceliktir.
Bölge dâhilinde arkeolojik kazıların ve tarihi araĢtırmaların yapılması desteklenecek ve
ulaĢılan eser ve belgelerin yine Bölge‟de sergilenmesi teĢvik edilecektir.
Tarihi, kültürel ve manevi değerlerin, çeĢitli temalar oluĢturularak zenginleĢtirilmesi, popüler
turizm türleri ile birlikte kombine bir Ģekilde tanıtılması desteklenecektir.
Bölgede tarih ve kültür turizmi için belirlenen alt bölgeler, bu strateji için öncelikli alanlardır.
(Bkz: Tematik Harita 3B)
Hedef A-3.3.2:
Bölgede termal, sağlık ve kongre turizmi geliĢtirilecektir.
Stratejik Öncelikler:
Bölgede belirlenen yerlerdeki termal turizm tesislerinin tanınırlık ve markalaĢma
faaliyetleri ile desteklenmesi
Jeotermal kaynaklı sağlık turizminin geliĢtirilmesi
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 129 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Toplantı ve kongre turizminin geliĢmesini sağlayacak organizasyonlar ve tanıtım
faaliyetlerinin desteklenmesi
Termal turizmin geliĢtirilmesi kapsamında, Bölge‟deki mevcut turizm tesislerinin
markalaĢma ve imaj yaratma faaliyetlerinin desteklenmesi önceliklidir.
Bu kapsamda, pazarlama kanalları çeĢitlendirilecek, bilgi ve iletiĢim kanallarının daha etkin
kullanılması desteklenecek, yurtiçi ve yurtdıĢı tanıtım ve uluslararası iĢbirliği faaliyetleri
arttırılacaktır. Termal turizmin geliĢtirilmesinde, mevcut termal kaynaklar çerçevesinde
belirlenen Termal Turizm GeliĢme Koridoru öncelikli alandır. (Bkz: Tematik Harita 3A)
Ayrıca turizmde öneri paketlerinin hizmet sunumunda farklılık yaratacak Ģekilde
uygulanması sağlanacak ve termal kaynakların sağlık turizminin geliĢtirilmesinde
kullanılması teĢvik edilecektir. Sağlık turizminin geliĢtirilmesi kapsamında, Bölge‟nin ekolojik
yapısı ve doğal zenginliklerinden sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde yararlanılması da
önceliklidir.
Bölge‟de yer alan üst düzey tesislerin kongre ve büyük ölçekli toplantı merkezleri haline
gelebilmesi için gereken tanıtım ve iĢbirliği çalıĢmaları desteklenecektir. Altyapı problemi
olan tesislerin, kongre ve toplantılara ev sahipliği yapabilmesi için ihtiyaç duyulan
renovasyon çalıĢmalarını yapmaları teĢvik edilecektir.
Kongre ve sağlık turizminin geliĢtirilmesinde, uluslararası havaalanlarına 1 saatlik araç
mesafesindeki bölgeler önceliklendirilmiĢtir. (Bkz: Tematik Harita 3A)
Hedef A-3.3.3:
Bölgede ekoturizm geliĢtirilecektir.
Stratejik Öncelikler:
Bölgenin ekoturizm çeĢitliğinin envanter altına alınarak tanıtımının yapılması
Farklı etkinlikleri içeren ekoturizm rotalarının tasarlanması ve pazarlanması
Ekoturizm rotaları üzerinde dinlenme ve rekreasyon tesislerinin inĢasının
desteklenmesi
Bölge‟deki yayla, doğa ve av turizmi benzeri ekolojik turizm imkanlarından yararlanılması
amacıyla ilk öncelik, bölge faunası ve doğal güzelliklerin envanterinin çıkartılarak ulusal ve
uluslararası ölçekte tanıtımının yapılmasıdır.
Ayrıca Bölge dâhilinde ekoturizm rotalarının oluĢturularak bu rotaların öncelikle yabancı
turistlere turizm acenteleri tarafından pazarlanması teĢvik edilecektir. Söz konusu rotalar
belirlenen ekoturizm geliĢme aksları çerçevesinde önceliklendirilecektir. (Bkz: Tematik
Harita 3B)
Yine belirlenen aks kapsamında doğal turizm bölgeleri dahilinde doğal yapıya zarar
vermeyecek Ģekilde dinlenme ve rekreasyon tesislerinin inĢası desteklenecektir.
“Mesleki ve Teknik Eğitimin Ġhtiyaçlar Doğrultusunda GeliĢtirilmesi” stratejik amacı
çerçevesinde ise ekoturizm dahilinde değerlendirilen faaliyetlere iliĢkin bölgenin beĢeri
kapasitesi arttırılacaktır.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 130 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler
Kalkınma Planı‟nın “Bölgesel GeliĢmenin Sağlanması” isimli geliĢme ekseninin “Kırsal
Kesimde Kalkınmanın Sağlanması” baĢlığı altında yer alan 675. maddesinde, kalkınmada
kırsal kesimin örgütlenme kapasitesinin geliĢtirileceği ve üretici örgütlenmelerinin
güçlendirileceği, farklı üretici örgütlenmelerinin iĢlevlerinin AB tarım piyasaları ile
bütünleĢme çerçevesinde yeniden düzenleneceği ve üretici örgütlenmelerine sağlanan
desteklerin etkinleĢtirileceği belirtilmiĢtir.
UKKS‟de ise yerel kalkınma kapasitesinin güçlendirilmesine yönelik öncelik belirlenmiĢ ve
bunun detaylandırılmasında eğitim, sağlık, iĢ gücü yönetiĢim ve koordinasyonun
etkinleĢtirilmesi ile iĢbirliğinin geliĢtirilmesi baĢlıkları üzerinde durulmuĢtur. Söz konusu
belgede, kırsal kalkınmada rekabet gücünün geliĢtirilmesine yönelik tarım ve gıda
sektöründe üreticilerin bilgi ve örgütlenme düzeyinin yükseltilerek verimliliğin artırılması,
teknoloji düzeyinin ve Ar-Ge kapasitesinin geliĢtirilmesi, ürün kalitesinin iyileĢtirilmesi,
standartlara uyum sağlanması, üretimin pazara yönlendirilmesi, yöresel ürünlerin tespit
edilerek kayıt altına alınması ve markalaĢtırılmasına yönelik bilgilendirme, tedarik ve
pazarlama imkanlarının geliĢtirilmesi, ilgili kesimler arasında bilgi paylaĢımının
etkinleĢtirilmesi, giriĢimcilik kültürünün yaygınlaĢtırılmasının sağlanacağı vurgusu
yapılmıĢtır.
Orta Vadeli Program‟da ise “Kırsal Kalkınmanın Sağlanması” baĢlığı altında kırsal kalkınma
uygulamalarında mahalli idare ve birliklerin teknik, mali ve kurumsal kapasitelerinin
güçlendirileceği belirtilmiĢtir.
Mevcut Durumun Tespiti
Düzenlenen çalıĢtaylarda, üretici örgütlerinin sayısının yeterli düzeyde olduğu ancak mevcut
kooperatifçilik kanunundan kaynaklanan eksikliklerin de etkisiyle örgütlerin baĢarısız olduğu
dile getirilmiĢtir. Yapılan araĢtırmalar ve gerçekleĢtirilen görüĢmeler sonucunda,
kooperatifçilik mantığı ve birlik olma düĢüncesinin kırsal kesimlerde tam manasıyla
yerleĢmemiĢ olduğu görülmüĢtür. Bu noktada çiftçinin bilinçsizliği de önemli rol
oynamaktadır.
Örgütlerin pazarlama kapasitelerini geliĢtiren kurumlar yerine destek alma aracıları olarak
kullanılması bu kurumların iĢlevselliğine zarar vermektedir. Bu sebeple, örgütler kurulma
amaçları doğrultusunda faaliyetlerini gerçekleĢtirememektedir. Ayrıca mevcut örgütlerin
kurumsal ve teknik altyapı yetersizliği sebebiyle istenilen faydayı sağlayamadığı söz konusu
çalıĢtaylarda ifade edilmiĢtir. Bu hususlar çalıĢtay raporlarına geçirilmiĢtir.
Ġl Tarım Müdürlüklerinden alınan bilgiye göre ilgili Ģube müdürlükleri tarafından üreticilere
yönelik belirli zamanlarda bilgilendirme toplantıları yapılmakta üretime yönelik eğitimler
Stratejik Amaç B-1:
Kırsal kesimlerde üretici örgütlerinin etkinliğinin arttırılması
B. KIRSAL KALKINMANIN SAĞLANMASI Sektörel İlişki:
TARIM
Eksen İlişkisi:
BEŞERİ
GELİŞME
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 131 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
verilmekte ve mesleki eğitim kursları düzenlenmektedir. Bunun yanı sıra yazılı ve görsel
kaynaklar kullanılarak çiftçiler bilinçlendirilmeye çalıĢılmaktadır.
Hedef B-1.1:
Üretici örgütlerinin kurumsal ve teknik kapasiteleri geliĢtirilecektir.
Stratejik Öncelikler:
Örgütlerin tedarik imkanlarının geliĢtirilmesi
ĠĢbirliğinin geliĢtirilerek pazarlama kapasitesinin artırılması
Temel düzey ve mesleki eğitim ile eğitici ve bilgilendirici yayım faaliyetlerinin
desteklenmesi
Örgütlerin teknik altyapılarının geliĢtirilmesi
Bölge‟de mevcut üretici örgütlenmelerinin etkinliklerinin arttırılması, ancak söz konusu
örgütlerin kurumsallaĢması ve teknik altyapılarının geliĢtirilmesi ile sağlanabilecektir.
Pazar ve sanayinin ihtiyacına göre ürün envanterinin çıkartılması, üretici örgütlenmeleri
aracılığıyla gerçekleĢtirilecektir. Bu amaçla söz konusu örgütlenmelerin bölge geneline
ulaĢabilmeleri ve yeterli teknik desteği verebilmeleri önem arz etmektedir. Pazarlama
zincirindeki üreticilere hizmet verecek tarımsal üretici birliklerinin kurulması ve üretici
örgütlerinin güçlendirilmesi sağlanacaktır.
Ayrıca mevcut üretici örgütlenmelerinin kırsal ekonominin çeĢitlendirilmesine destek olmaları
da teĢvik edilecektir.
Üretici örgütlerinin ihtiyaç duyacağı üretimi geliĢtirmeye yönelik eğitici ve bilgilendirici
faaliyetler desteklenecektir. Bu kapsamda, ürünlerin tarladan sofraya gıda güvenliği içinde
ulaĢtırılmasını sağlamak amacıyla üretici birliklerinin kaliteli teknik üretim altyapılarını
oluĢturma ve geliĢtirilmesine yönelik eğitimler verilecektir. Ayrıca üretici örgütlerinin
pazarlama, markalaĢma ve tanınırlığının artırılmasına yönelik çalıĢmaları desteklenecek ve
kurumsallaĢmaya yönelik pazarlama, finans, iĢletme yönetimi ve benzeri eğitim almaları
sağlanacaktır.
Üretici örgütlerinin bölgedeki iĢlevlerinin geliĢtirilmesi kapsamındaki diğer stratejilere, ilgili
amaçlar altında Tarımda Rekabet Gücünün Arttırılması ve BeĢeri GeliĢmenin Sağlanması
eksenleri altında yer verilmiĢtir.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 132 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler
UKKS‟de kırsal kalkınmanın sağlanmasına iliĢkin olarak önceliklerden biri de kırsal
ekonominin çeĢitlendirilmesi suretiyle kırsal kalkınmada tarıma dayalı kalkınma imajının
kırılarak, yeni iĢ imkanlarının yaratılmasıdır.
Orta Vadeli Program‟da bölgesel potansiyeli ve yerel iĢgücü piyasası özelliklerini dikkate alan
ve yerel düzeyde ekonomik dönüĢümü destekleyen giriĢimcilik ve iĢletme modellerinin
oluĢturulacağı ve kırsal kalkınmada ekonominin çeĢitlendirilerek tarıma dayalı sanayide
istihdamın artırılmasına yönelik politikaların hayata geçirileceği belirtilmiĢtir. Ayrıca “Kırsal
Kalkınmanın Sağlanması” baĢlığı altında kırsal kalkınma uygulamalarında mahalli idare ve
birliklerinin teknik, mali ve kurumsal kapasitelerinin güçlendirileceği belirtilmiĢtir.
Yine Orta Vadeli Program‟da tarım sektörünün yeniden yapılanma sürecinde, sosyal ve
ekonomik risklerinin azaltılması için istihdam odaklı kırsal kalkınma projelerinin hayata
geçirileceği vurgulanmıĢtır. Ayrıca UKKS‟de belirlenen stratejik öncelikler çerçevesinde tarım
ve gıda sanayi iĢletmelerinin rekabet gücünün artırılması hedeflenmiĢ ve bu kapsamda
amaçlar belirlenmiĢtir.
Mevcut Durumun Tespiti
2009 yılı TÜĠK verilerine göre TR33 Bölgesi‟nde istihdamın sektörler açısından dağılımı
incelendiğinde tarım sektöründeki istihdamın toplam istihdam içindeki payının %39 olduğu
görülmektedir. Türkiye‟deki toplam istihdamda tarım sektörünün payı ise %25‟tir.
TR33 Bölgesi‟nde hizmet sektörünün toplam istihdam içindeki oranı olan %20 ile ticaret
sektörünün toplam istihdam içindeki oranı olan %15, aynı sektörlerin Türkiye geneli toplam
istihdam içindeki oranları olan %29 ve %21‟lik oranların oldukça altında kalmaktadır.
Sanayi sektöründeki istihdamın toplam istihdam içindeki oranları açısından ise TR33 Bölgesi
ve Türkiye oranları birbirine çok yakın olup, söz konusu oran Bölge‟de %26 iken Türkiye‟de
%25‟tir.
Görüldüğü üzere diğer sektörlere nazaran TR33 Bölgesi istihdam rakamları içerisinde tarım
sektörünün büyük bir ağırlığı vardır. Ġstihdamın sektörler bazında dağılımına bakıldığında,
TR33 Bölgesi‟nde tarım sektöründeki istihdam oranının diğer oranların aksine Türkiye
genelindeki oranın bir hayli üstünde olduğu görülmektedir. Ekonominin geliĢmiĢlik düzeyini
arttırmak için tarımsal istihdam azaltılarak, tarım dıĢı istihdamın arttırılması önem arz
etmektedir.
Ġllerin Kültür ve Turizm Müdürlüklerinden alınan bilgilere göre; Manisa‟da Gördes, Kula ve
Demirci ilçelerinde halıcılık; Yunt Dağı Bölgesi ile Kula, Sarıgöl ve Selendi ilçelerinin
köylerinde kilim dokumacılığı; Akhisar ilçesinde keçecilik ve fonksiyonel ya da dekoratif
amaçlı minyatür yaylı at arabası ve kağnı üretimi; Salihli ilçesi Gökeyüp Kasabası‟nda güveç
yapımı ve Kula ilçesinde ise bakırcılık potansiyeli mevcuttur.
Stratejik Amaç B-2:
Kırsal alanda ekonomik çeşitliliğin sağlanması
B. KIRSAL KALKINMANIN SAĞLANMASI Eksen İlişkisi:
REKABET
GÜCÜ
Eksen İlişkisi:
BEŞERİ
GELİŞME
Sektörel İlişki:
TURİZM
Sektörel İlişki:
SANAYİ
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 133 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Afyonkarahisar‟da keçecilik, koĢumculuk, at arabacılığı, hasır ve boyra örücülüğü, demircilik
ve bakırcılık gibi el sanatları geçmiĢteki değerlerini yitirmeye baĢlamıĢtır. Dazkırı, Dinar,
Sandıklı ve ġuhut ilçelerinde halıcılık; Bayat ilçesinde ve Emirdağ ilçesinin köylerinde kilim
dokumacılığı ve Ġscehisar ilçesinde ise mermercilik varlığını sürdürmektedir.
Kütahya‟yı simgeleyen “çinicilik" bu ilin en önemli sanat dalı olmanın yanı sıra halkın önemli
bir geçim kaynağı olma özelliğini de taĢımaktadır. Gediz ve ġaphane ilçelerinde sürdürülen
el dokumacılığı yalnızca bez ile sınırlı iken, Simav ilçesinde dokunan halılar ile Aslanapa
ilçesinin BayramĢah köyünde dokunan Yörük halıları yörenin geleneksel ürünleri arasındadır.
Elmas ve gümüĢ iĢlemeciliği ile oya iĢlemeciliği de Kütahya‟nın geleneksel el sanatları
arasında varlığını sürdürmektedir.
UĢak‟ta ise halı ve kilim kırsal kesimde üretilen ürünler arasında olup gerek yerel gerekse
küresel pazarda ciddi katma değere sahiptir.
Hedef B-2.1:
Kırsal kesimde el sanatları, ormancılık ve ekoturizm faaliyetleri arttırılacaktır.
Stratejik Öncelikler:
Ormancılık ve ağaç endüstrisinin geliĢtirilmesi
El sanatları ve benzeri ürünlerin iĢlenmesinin teĢvik edilmesi
Kırsal alanda turizm destinasyonları oluĢturularak eko-turizm, inanç turizmi, tarih
ve kültür turizminin geliĢtirilmesi
Kırsal kesimlerde ormancılık faaliyetlerinin sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde geliĢtirilmesi
amaçlanmaktadır. Bu kapsamda orman ürünlerinin iĢlenmesi ve ürüne dönüĢtürülmesi
önceliklidir. Ormancılık ve ağaç endüstrisinin geliĢtirilmesine öncelik verilecektir. Ekonomik
çeĢitlilik gereği kırsal kesimde tarım dıĢı istihdamın arttırılmasına katkıda bulunması
açısından ağaç endüstrisinin geliĢtirilmesi büyük öneme sahiptir.
Bölgede farklı yörelerde geleneksel, kültürel değerler ifade eden el sanatlarının yaĢatılması,
geliĢtirilmesi ve markalaĢmalarının sağlanarak pazar bulmaları desteklenecektir.
Bölgedeki fauna ve flora zenginliğinin ön plana çıkarılması için ilgili kuruluĢlarla tanıtım
çalıĢmalarına ağırlık verilecektir. Doğa turizminin canlandırılmasına yönelik çalıĢmalar
yürütülecektir.
Bölge‟de kırsal kesimlerde tarım dıĢı faaliyetlerin desteklenmesi, “Rekabet Gücünün
Arttırılması” ekseni ile uyumludur. Bu kapsamda kırsal alanlarda turizm faaliyetlerinin
arttırılması, mevcut faaliyetlerde ise katma değerin yükseltilmesi amaçlanmaktadır. Bölgede
tespit edilen kırsal turizm bölgeleri diğer turizm çeĢitleri ile birlikte değerlendirilmesi önem
arz etmektedir. Kırsal kesimlerde eko-turizm çeĢitlerinin yaygınlaĢtırılması desteklenecek,
festival, kültür, sanat ve spor etkinliklerinin sayısı arttırılarak turizm potansiyelinin
geliĢtirilmesi sağlanacaktır. Söz konusu stratejiler, “Turizm Faaliyetlerinin ÇeĢitlendirilmesi”
amacıyla uyumlu olarak uygulanacaktır.
Hedef B-2.2:
Yöresel ürünlerin markalaĢması teĢvik edilecektir.
Stratejik Öncelikler:
Yörelere has ürünlerin marka tescili ve coğrafi iĢaret belgesi alması
Marka konumlandırması ile yöresel ürünlerin pazarlarda talep bulmasının ve yurt
içi – yurt dıĢı piyasalara eriĢimlerinin sağlanması
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 134 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Yöresel ürünlerde coğrafi iĢaret belgelerinin tescil edilmesi, marka tescilinin yapılması ile
elde edilen isim hakları ile birlikte değerlendirilerek bölgenin yörelerine özgü nitelikteki
ürünlerin ekonomik katma değer yaratacak Ģekilde geliĢtirilmesi ve pazarlanması
sağlanacaktır. Coğrafi iĢaret tescili yapılan ürünlerin, marka tescili yapılan yöresel ürünler ile
birlikte tanıtım ve pazarlanmaları önceliklidir.
Pazarlama teknikleri geliĢtirilerek markalaĢma, marka konumlandırma, ürün tutundurma,
çeĢitlendirme ve ürün geliĢtirme mekanizmaları etkinleĢtirilecektir. Yöresel ürünlerin
ulaĢacakları pazarların niteliğine göre çeĢitlendirilmesi sağlanarak süreç ve ürün yenilikleri
teĢvik edilecektir. Ġtme stratejileri sayesinde ürünlere yönelik talep yaratılması önceliklidir.
Yöresel ürünlerin hem yurt içi pazarda hem yurt dıĢı pazarlarda alıcı bulmasını sağlamak
adına tanıtım ve pazarlama faaliyetlerinin geliĢtirilmesi gerekmektedir. Tanınırlık artırılarak
ürünlerin markalaĢmasının sağlanması ve marka değerlerinin arttırılmasına yönelik
çalıĢmaların yapılması önceliklidir. Ayrıca yöresel ürünlerin üretim koĢullarının iyileĢtirilmesi,
söz konusu ürünlerde üretim kapasitesinin arttırılması ve markalaĢma çalıĢmaları teĢvik
edilecektir.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 135 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler
Orta Vadeli Program‟da kırsal kesimde kalkınmanın sağlanmasına iliĢkin; zorunlu nedenlerle
yaĢadıkları yerlerden ayrılan vatandaĢlara, kendi istekleri doğrultusunda, eski veya yeni
yerleĢim yerlerinde sürdürülebilir yaĢam koĢullarının oluĢturulmasına yönelik tedbirlerin
alınacağı belirtilmiĢtir. Ayrıca, kırsal alanda yerleĢme ve yapılaĢmaya iliĢkin usul ve esasların
yöresel koĢullara uygun, doğal, tarihi ve kültürel çevreyi koruyacak, afetlere karĢı duyarlılığı
artıracak, kırsal alanda yaĢayan vatandaĢlarımızın ihtiyaçlarını karĢılayacak ve yaĢam
kalitesini artıracak içerikte hazırlanacağı ifade edilmiĢtir.
Kalkınma Planı‟nın 680. maddesinde, kırsal kesimde merkezi yerleĢim birimleri öncelikli
olmak üzere, temel altyapı ihtiyaçlarının karĢılanacağı, ekonomik ve sosyal geliĢmeye
yönelik proje ve destekler ile eğitim ve sağlık hizmetlerinin sunumunda bu merkezi birimlere
öncelik verileceği belirtilmiĢtir.
UKKS‟de yerel potansiyel ve kaynakların değerlendirilmesi, doğal ve kültürel varlıkların
korunmasını esas alarak, kırsal kesimin iĢ ve yaĢam koĢullarının kentsel alanlarla uyumlu
olarak yöresinde geliĢtirilmesi ve sürdürülebilir kılınması temel amaç olarak belirtilmiĢtir.
Mevcut Durumun Tespiti
TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde iç göçlere bağlı olarak kent nüfusları artarken, kırsal
nüfus azalmaktadır. Köy ve beldelerde yaĢayanların, kentlerin iĢ, eğitim ve sağlık
bakımından çekiciliği ve köylerde mevcut hayat Ģartlarının elveriĢsizliği gibi nedenlerle il ve
ilçe merkezlerine doğru göç ettiği gözlenmektedir. Bu göçler plansız ve çarpık kentleĢme,
konut sorunu, tarımsal üretimde azalma, kayıt dıĢı ekonomide artıĢ gibi pek çok problemi de
beraberinde getirmektedir.
2000 yılı genel nüfus sayımında TR33 Bölgesi için %52,02 olarak tespit edilen kentleĢme
oranı 2009 yılı verilerine göre %61,65 seviyesine yükselmiĢtir. Aynı dönemde Manisa‟da
kırsal nüfusun toplam nüfus içindeki oranı %43,28‟den %34,77‟ye; Afyonkarahisar‟da
%54,23‟ten %48,14‟e; Kütahya‟da %51,46‟dan %37,26‟ya; UĢak‟ta ise %43,52‟den
%33,99‟a gerilemiĢtir. Bu verilerden hareketle 2000-2009 yılları arasında Bölge illerinde
kırsal nüfusun azaldığı söylenebilir.
2009 yılı TÜĠK verilerine göre TR33 Bölgesi‟nde kentlerde yaĢayan erkeklerin %19,3‟ü lise
veya dengi okul mezunu iken, köylerde yaĢayan erkeklerin ancak %8,2‟si lise veya dengi
okul mezunudur. ġehirlerde yaĢayan kadınlarda lise veya dengi okul mezunlarının oranı
%14 iken, köylerde bu oran %3,4 düzeyindedir. Bu veriler, kırsal kesimde yaĢayanlar ile
Ģehirlerde yaĢayanlar arasında eğitim imkanlarına eriĢim açısından bir dengesizliği ifade
etmektedir.
Ġl Sağlık Müdürlüklerinden alınan verilere göre il merkezleri ve büyük ilçe merkezleri dıĢında
kalan sağlık kurumlarındaki yatak sayısının yetersiz olduğu görülmektedir. Manisa Merkez
Stratejik Amaç B-3:
Kırsal kesimde yaşam kalitesinin arttırılması
B. KIRSAL KALKINMANIN SAĞLANMASI Eksen İlişkisi:
BEŞERİ
GELİŞME
Eksen İlişkisi:
ALTYAPININ
GELİŞTİRİLMESİ
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 136 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
ilçede 1.685, Afyonkarahisar Merkez ilçede 1.237, Kütahya Merkez ilçede 986 ve UĢak
Merkez ilçede 772 yatak bulunurken Ahmetli, Aslanapa, Çobanlar, Dazkırı, Dumlupınar,
Evciler, Hisarcık, Hocalar, Kızılören, Pazarlar, Sivaslı ve ġaphane ilçelerinde hasta yatağı
bulunmamaktadır.
Düzenlenen çalıĢtaylarda, sağlık hizmetleri sunumunun eksikliği önemli bir sorun olarak
belirtilmiĢ ve gezici sağlık hizmetleri uygulamasının yaygınlaĢtırılması çözüm önerilerinden
biri olarak ifade edilmiĢtir. Bunun yanında katılımcılar, kırsal kesimde yaĢayanlarda ve kız
öğrencilerde özellikle ortaöğretimde okullaĢma oranı açısından istenilen seviyelere
gelinememesini önemli bir sorun olarak dile getirmiĢlerdir. Bu sorunlara yönelik olarak
kırsal yerleĢim yerlerinde mesleki eğitime yönelik kurslar açılması, mobil anaokulu
uygulamasının hayata geçirilmesi, gezici kütüphane uygulamasının yaygınlaĢtırılması çözüm
önerileri olarak ifade edilmiĢtir.
Yine çalıĢtaylarda dile getirilen önemli sorunlar arasında dezavantajlı gruplara yönelik altyapı
eksikliği, kırsalda yaĢayanlar ve engellilerin eğitim ve sağlık hizmetlerinden yeterince
faydalanamaması önemli sorunlar olarak ifade edilmiĢtir. Bu sorunlara yönelik olarak ulaĢım
altyapısının iyileĢtirilmesi ve köyleri ana ulaĢım yoluna bağlayan köy yollarının standardının
yükseltilmesi, köylerde internet altyapısının kurulması ve tüm köylerin kanalizasyon
altyapısının tamamlanması çözüm önerileri olarak belirtilmiĢtir.
Hedef B-3.1:
Kırsal kesimde eğitim ve sağlık hizmetlerine eriĢim olanakları arttırılacaktır.
Stratejik Öncelikler:
Merkezi kırsal yerleĢim yerlerinde mesleki eğitime yönelik kurslar açılması
Kırsal kesimde okullaĢma oranlarının arttırılması
Köylerde gezici kütüphane uygulamasının yaygınlaĢtırılması
Gezici sağlık hizmetleri uygulamasının yaygınlaĢtırılması
Kırsalda ve kentlerde yaĢayanların eğitim ve sağlık hizmetlerinden yararlanma imkanları
arasındaki farkı en aza indirmek amacıyla kırsal kesimde eğitim ve sağlık hizmetlerine eriĢim
olanakları geliĢtirilecektir. Bu amaçla gezici sağlık hizmetleri uygulaması yaygınlaĢtırılarak
kırsal kesimin sağlık hizmetlerinden faydalanması sağlanacaktır. Ayrıca mobil eczacılık
uygulaması sayesinde eczacılık hizmetlerinden faydalanma imkanları arttırılacaktır.
Eğitim alanında, kırsal kesimde okul öncesi, ilk ve ortaöğretimde okullaĢma oranının
arttırılması sağlanacaktır. Bunun yanında merkezi kırsal yerleĢim yerlerinde mesleki kurslar
açılarak özellikle ilköğretimden sonra okula devam etmeyen kiĢilerin meslek
edinebilmelerine imkan tanınacaktır.
Gezici kütüphane uygulamasıyla köylerde yaĢayanların bilgiye ve kültürel hizmetlere
eriĢebilme imkanları arttırılacaktır.
Hedef B-3.2:
Kırsal kesimde fiziki altyapı güçlendirilecektir.
Stratejik Öncelikler:
Tüm köylerin Ģebeke suyuna eriĢimlerinin sağlanması
Tüm köylerin kanalizasyon altyapısının tamamlanması
Köyleri ana ulaĢım ağına bağlayan birinci derecedeki köy yollarının
standardının yükseltilmesi
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 137 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Köylerde bilgi ve iletiĢim teknolojileri altyapısının geliĢtirilmesi
Kırsal kesimde yaĢam kalitesini etkileyen en önemli etkenlerden bir tanesi kırsal altyapının
yetersiz olmasıdır. Kırsalda yaĢayanlar, Ģehirde yaĢayanlara kıyasla kanalizasyon, içme suyu
gibi en temel altyapı hizmetlerinden dahi yeterince faydalanamamaktadır.
Kırsal altyapıya yönelik olarak tüm köylerde Ģebekeli su sisteminin kurulması ve
kanalizasyon sisteminin tamamlanması sağlanacaktır. Bunun yanında köyleri merkezi
birimlere bağlayan birinci derece köy yollarının asfaltlanması, asfaltlanmıĢ yolların ise
bakımının yapılması kırsalda yaĢayanların merkezi birimlere daha rahat ulaĢmalarına imkan
tanıyacak ve ulaĢım süresini kısaltacaktır.
Kırsalda yaĢam kalitesini etkileyen bir baĢka unsur bilgi ve iletiĢim teknolojisi altyapısıdır.
Kırsalda yaĢayanların internetten daha fazla faydalanabilmelerini sağlamak amacıyla kırsal
kesimde iletiĢim teknolojisi altyapısının geliĢtirilmesi sağlanacaktır.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 138 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler
Kalkınma Planı‟nın geliĢme eksenlerinden “BeĢeri Kalkınmanın Sağlanması ve Sosyal
DayanıĢmanın Güçlendirilmesi” baĢlığı altında eğitim sisteminde yaĢam boyu öğrenme
stratejisi ile insan kaynağının, insan sermayesinin geliĢtirilmesi amaçlanmıĢ, bilgi toplumuna
geçiĢ sürecinde ihtiyaç duyulan insan gücünün yetiĢtirilebilmesi için yabancı dil öğretiminin
etkinleĢtirileceği, bilgi ve iletiĢim teknolojilerinin derslerde kullanılmasını sağlayacak
yöntemlerin geliĢtirileceği ve yaygınlaĢtırılacağı belirtilmiĢtir.
Yine Kalkınma Planı‟nın 570. maddesinde değiĢen ve geliĢen ekonomi ile iĢgücü piyasasının
gerekleri doğrultusunda, kiĢilerin istihdam becerilerini artırmaya yönelik yaĢam boyu
öğrenim stratejisinin geliĢtirileceği belirtilmiĢtir. Bu strateji ile kiĢilerin beceri ve
yeteneklerinin geliĢtirilebilmesi için örgün ve yaygın eğitim imkanlarının artırılmasını, söz
konusu eğitim türleri arasındaki yatay ve dikey iliĢkinin güçlendirilmesini, çıraklık ve halk
eğitiminin bunlara yönelik olarak yapılandırılmasını, özel sektör ve sivil toplum kuruluĢlarının
(STK) bu alanda faaliyet göstermesini destekleyecek mekanizmaların geliĢtirileceği
belirtilmiĢtir.
Kalkınma Planı‟nın 571. maddesinde ise iĢgücü piyasasına iliĢkin bilgi sistemlerinin
geliĢtirilmesi, eğitim ve iĢgücü piyasasının daha esnek bir yapıya kavuĢturulması ve istihdam
ile iĢgücü verimliliğinin artırılması için yaĢam boyu eğitim stratejisi dikkate alınarak
ekonominin talep ettiği alanlarda insan gücü yetiĢtirileceği belirtilmiĢtir.
Kalkınma Planı‟nın 573. maddesinde mesleki ve teknik eğitimde modüler ve esnek bir
sisteme geçileceği, yükseköğretim ve ortaöğretim düzeyindeki mesleki eğitimin program
bütünlüğünü esas alan tek bir yapıya dönüĢtürüleceği, mesleki eğitimde nitelikli iĢgücünün
yetiĢtirilmesinde önemli yeri olan uygulamalı eğitime ağırlık verileceği belirtilmiĢtir. 579.
maddede ise iĢ bulma hizmetlerinin daha fazla kiĢiye sunulmasının sağlanacağı ve bu
hizmetlerin kalitesinin yükseltileceği ifade edilmiĢtir. Ayrıca aktif iĢgücü programlarının,
iĢgücü piyasası ihtiyaç analizleri doğrultusunda düzenleneceği belirtilmiĢtir.
Mevcut Durumun Tespiti
Ġl milli eğitim müdürlüklerinden alınan verilere göre 2009 yılı itibarıyla Afyonkarahisar,
Kütahya, Manisa ve UĢak illerinde mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarında okuyan
öğrencilerin dağılımına bakıldığında biliĢim teknolojileri, imam hatip, muhasebe-finansman
ve elektrik-elektronik alanlarında okuyan öğrencilerin ağırlıkta olduğu görülmektedir. Benzer
Ģekilde Bölge‟deki üniversitelerden elde edilen verilere göre, meslek yüksekokullarında
iĢletmecilik, pazarlama ve muhasebe alanları sayı olarak ağırlıktadır. Devlet Planlama
TeĢkilatı tarafından 2006 yılında yayımlanan “Ġllerde Öne Çıkan Sanayi Sektörleri”
araĢtırmasına göre tekstil, porselen, cam, mermer, gıda, perakende ticaret, madencilik ve
elektrikli ev aletleri sektörlerinin Bölge ekonomisi içerisinde ağırlığı bulunmaktadır. Bu
Stratejik Amaç C-1:
Mesleki ve teknik eğitimin ihtiyaçlar doğrultusunda geliştirilmesi
C. BEŞERİ GELİŞMENİN SAĞLANMASI Eksen İlişkisi:
REKABET
GÜCÜ
Sektörel İlişki:
SANAYİ
Sektörel İlişki:
TARIM
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 139 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
verilerden hareketle meslek liseleri ve meslek yüksekokullarında açılan programların, Bölge
ekonomisinin ihtiyaçlarıyla tam olarak örtüĢmediği söylenebilir.
Ġl milli eğitim müdürlüklerinden alınan verilere göre 2009-2010 eğitim öğretim yılında TR33
Bölgesinde biliĢim teknolojisi sınıfı baĢına düĢen öğrenci sayısı 430 iken bilgisayar baĢına
düĢen öğrenci sayısı 23‟tür. Buna göre Bölge illerindeki öğrenciler okullarda biliĢim
teknolojilerinden yeterince faydalanamamaktadır.
Bölge Planı çalıĢmaları kapsamında TR33 Bölgesi illerinde gerçekleĢtirilen Sosyal Yapı
ÇalıĢtaylarında eğitim masası katılımcıları tarafından eğitimde insan kaynağının yetersiz
olması, öğretmenlerin yeterli hizmet içi eğitim alamaması, okullarda fiziki Ģartların yetersiz
olması önemli sorunlar olarak dile getirilmiĢtir. Buna yönelik olarak mesleki eğitim ve
seminerlerin öğretmenlerin görev yaptıkları illerde branĢ bazında yapılması ve mahalli
seminerlerin arttırılması, iĢbaĢı eğitim imkanlarının arttırılması, uygulamalı eğitim
yöntemlerinin yaygınlaĢtırılması, yaygın eğitim kurumlarının ihtiyaçlar doğrultusunda
çeĢitlendirilmesi, meslek liselerinin modernizasyonu ile ilgili çeĢitli kurumlardan proje bazlı
destek alınması ile okullarda bilgi ve iletiĢim teknolojilerinin kullanımının yaygınlaĢtırılması
çözüm önerileri olarak ifade edilmiĢtir.
Hedef C-1.1:
Bölge ekonomisinde öne çıkan sektörlerin ihtiyacını karĢılayacak ara eleman ve
teknik personel yetiĢtirilecektir.
Stratejik Öncelikler:
Bölgede öne çıkan sektörlerde ihtiyaç duyulan ara elemanların yetiĢtirilmesi için
gerekli programların açılması
ĠĢbaĢı eğitim olanaklarının arttırılması
Yaygın eğitim merkezlerinin Bölge ihtiyaçları doğrultusunda çeĢitlendirilmesi
Bölgede öne çıkan elektrik-elektronik, beyaz eĢya, otomotiv, seramik, porsalen, cam,
tekstil, deri, madencilik, mermer, ve gıda sektörleri baĢta olmak üzere Bölge ekonomisinin
ihtiyacı olan ara elemanların yetiĢtirilmesi sağlanacaktır.
Bölge‟de iĢbaĢı eğitim olanakları arttırılarak mesleki ve teknik eğitim gören öğrencilerin
edindikleri bilgileri geliĢtirmeleri sağlanacaktır. Ayrıca yetiĢkinler teknik eğitim merkezi,
turizm eğitim merkezi gibi yaygın eğitim kurumları Bölge ihtiyaçları doğrultusunda
çeĢitlendirilerek nitelikli ara eleman yetiĢtirilmesi sağlanacaktır.
ĠĢbu strateji için öncelikli alanlar dört ilde belirlenen teknopark, üniversite, sanayi bölgeleri,
ticaret ve sanayi odalarını içeren teknik kapasite geliĢtirme bölgeleridir (Bkz: Tematik Harita
4). Söz konusu stratejiler “Üniversite ve Sanayi ĠĢbirliğinin GeliĢtirilmesi” amacıyla uyumlu
olarak hayata geçirilecektir.
Hedef C-1.2:
Mesleki ve teknik eğitimin kalitesi arttırılacaktır.
Stratejik Öncelikler:
Mesleki ve teknik eğitim kurumlarında görev yapan öğretmenlere yönelik mahalli
hizmet içi eğitimlerin yaygınlaĢtırılması
Eğitim kurumlarında bilgi ve iletiĢim teknolojilerinin kullanımın arttırılması
Mesleki ve teknik eğitim kurumlarında eğitim araç ve gereçlerinin sayısının
arttırılması ve modernizasyonunun sağlanması
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 140 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Teknik eğitimde uygulamalı eğitim yöntemlerinin yaygınlaĢtırılması
Mesleki ve teknik eğitimin niteliğinin geliĢtirilmesinde önemli unsurlardan bir tanesi kalifiye
öğreticilerdir. Bu amaçla öğretmenlere yönelik mahalli hizmet içi eğitim uygulamaları
yaygınlaĢtırılacaktır.
Ayrıca eğitim kurumlarının bilgi ve iletiĢim teknolojilerinden azami düzeyde faydalanılması
sağlanacaktır. Bu amaçla eğitim kurumlarında bilgi ve iletiĢim teknolojilerinin kullanımı
arttırılacaktır.
Mesleki eğitim öğrencilerinin daha modern araç-gereç ve makinelerle eğitim almaları
sağlanacaktır. Bunun yanında makine baĢına düĢen öğrenci sayısı azaltılacak ve her
öğrencinin daha fazla uygulama yapması sağlanacaktır. Ayrıca eğitim ve öğretimde
uygulamalı eğitim yöntemlerinin yaygınlaĢtırılması sağlanacak ve öğrencilerin pratik bilgileri
pekiĢtirilecektir.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 141 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
ÜST ÖLÇEK KARAR VE STRATEJĠLER
Kalkınma Planı‟nın 589. maddesinde eğitimde kalitenin artırılması amacıyla, yenilikçiliği ve
araĢtırıcılığı esas alan müfredat programlarının ülke geneline yaygınlaĢtırılacağı, öğrencilerin
bilimsel araĢtırmaya ve giriĢimciliğe teĢvik edileceği belirtilmiĢtir. Kalkınma Planı‟nın 620.
maddesinde ise yoksul kesimlere yönelik ekonomik faaliyetlerin çeĢitlendirilecek Ģekilde gelir
getirici projelerin destekleneceği belirtilmiĢtir. Yine aynı maddede özellikle kırsal kesimde ve
az geliĢmiĢ bölgelerde giriĢimciliğin teĢvik edileceği belirtilmiĢtir.
662. maddede ise bölgelerde yatırım ortamının iyileĢtirileceği, giriĢimciler için finansman
olanaklarının artırılarak çeĢitlendirileceği, ayrıca giriĢim sermayesi, mikro-kredi uygulamaları
ve farklılaĢtırılmıĢ girdi maliyetlendirmesi gibi yatırım, üretim ve istihdamı özendirici yeni
araçların geliĢtirileceği belirtilmiĢtir.
Kalkınma Planı‟nın yerel dinamiklere ve içsel potansiyele dayalı geliĢmenin sağlanması
kapsamındaki 664. maddesine göre özellikle az geliĢmiĢ bölgelerde yerel düzeyde
uzmanlaĢmayı destekleyecek Ģekilde beĢeri kaynaklar ve sosyal sermaye geliĢtirilecek,
bölgesel potansiyelleri ve iĢgücü piyasası özelliklerini dikkate alan iĢgücü eğitim programları
uygulanacaktır. OECD ve EUROSTAT‟ın 2007 yılında birlikte organize ettikleri EIP
(Entrepreneurship Indicators Programme) GiriĢimcilik Göstergeleri Programı sonucunda
oluĢturdukları gösterge çerçevesi üç bileĢen üzerinden tanımlanmaktadır. Buna göre
giriĢimcilik belirleyicileri giriĢimsel performans ve giriĢimciliğin etkileri olarak çizilen bu
çerçevenin detaylandırılması Ģu Ģekildedir:
Belirleyiciler: Regülasyon çerçevesi, piyasa koĢulları, finansmana eriĢim, giriĢimcilik
kapasitesi (yeteneği), kültür
GiriĢimsel Performans: Açılan firma sayısı, kapanan firma sayısı, firma büyüme oranları,
firma çalıĢan sayısındaki artıĢ oranı
Etkiler: ĠĢ yaratma(istihdam), ekonomik büyüme, yoksulluğu düĢürme
MEVCUT DURUMUN TESPĠTĠ
TR33 Bölgesi‟nde yer alan sektörlerin oluĢturduğu katma değerlerin, iliĢkin sektörlerin ulusal
ölçekteki düzeylerine oranlanması sonucu ortaya çıkan sıralama incelendiğinde, 2006
dönemi için tarım sektörünün ilk sırada yer aldığı, tarımı sanayi sektörünün izlediği ve
hizmetler sektörünün üçüncü sırada geldiği görülmektedir. Bununla birlikte TR33 Bölgesi‟nde
yaratılan gayrisafi katma değerin (GSKD) sektörel dağılımına bakıldığında ise, %47 oranı ile
hizmetler sektörü en fazla paya sahip iken, bunu %33 ile sanayi sektörü ve %20 ile tarım
sektörü izlemektedir. Ekonomiler geliĢtikçe hizmetler sektörünün üretim içerisindeki payı
artmakta, bununla birlikte tarımın payı azalmaktadır.
Stratejik Amaç C-2:
Bölge’de girişimcilik kapasitesinin arttırılması
C. BEŞERİ GELİŞMENİN SAĞLANMASI Eksen İlişkisi:
REKABET
GÜCÜ
Eksen İlişkisi:
KIRSAL
KALKINMA
Sektörel İlişki:
SANAYİ
Sektörel İlişki:
TURİZM
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 142 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
2009 yılında kurulan ticaret ünvanlı iĢyerleri sayıları açısından TR33 Bölgesi illeri
sıralandığında, büyükten küçüğe doğru Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak illeri yer
almaktadır. 2009 yılında kurulan Ģirket ve kooperatiflerin sayıları açısından ise sıralama
benzer Ģekilde büyükten küçüğe doğru Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya ve UĢak
Ģeklindedir. Ġllerin merkezlerindeki ticaret ve sanayi odalarına kayıtlı üye sayıları bakımından
sıralamaları ise Manisa, Afyonkarahisar, UĢak ve Kütahya Ģeklindedir.
Buna göre giriĢimcilik düzeyi en fazla geliĢmiĢ il Manisa olup, bunu Afyonkarahisar, UĢak ve
Kütahya izlemektedir.
Hedef C-2.1:
GiriĢimcilerin finansman olanakları konusunda bilgi ve beceri kapasitesi
arttırılacaktır.
Stratejik Öncelikler:
GiriĢimcilere finansman teknikleri hakkında bilgi ve beceri artırıcı eğitimlerin
düzenlenmesi
Yurt içi ve yurt dıĢı finansman kaynaklarına ulaĢılması için uygun koĢulların
yaratılması
Bölge dahilinde giriĢimcilik kapasitesinin arttırılması giriĢimcilere yeterli sermaye desteğinin
sağlanması ve bu desteğe ulaĢımın kolaylaĢtırılması ile mümkün olacaktır. Bu kapsamda
giriĢimcilerin özel sektör ve kamu kurumları tarafından sağlanan kredi ve proje desteği
olanaklarına iliĢkin derinlemesine ve güncel olarak bilgi sahibi olmaları sağlanacak ayrıca
risk sermayesi ve benzeri finansman türlerine iliĢkin eğitim programları yaygınlaĢtırılacaktır.
Eğitim talebinin uyarılarak firmalarda kurumsallık düzeyini artıran eğitimlerle birlikte
özellikle finansmana eriĢim konusu ve iĢletmelerde finansman teknikleri hakkında sürekli
eğitimlerin gerçekleĢtirilmesi sağlanacaktır.
DıĢ ticaret ile uğraĢan firmalarda uluslararası finansman teknikleri ile dıĢ ticarette uygulanan
finansman teknikleri hakkında teknik bilgi becerilerinin geliĢtirilmesine yönelik çalıĢmaların
yapılması önceliklidir. Yurtiçi ve yurtdıĢı finansman imkanlarını geliĢtirici nitelikteki eğitimler
sayesinde risk sermayesi türleri, giriĢim sermayesi, iĢ melekleri gibi finansman kaynaklarına
eriĢimin sağlanmasına yönelik ağların yaratılmasına öncelik verilecektir.
Hedef C-2.2:
ġahıĢ Ģirketleri ile küçük ölçekli iĢletmelerin pazarlama kapasitelerinin arttırılması
teĢvik edilecektir.
Stratejik Öncelikler:
Pazar araĢtırmalarının yapılmasının teĢvik edilmesi
ĠĢletmelerin pazarlama altyapısının geliĢtirilmesi ve pazarlama karması
unsurlarının geliĢtirilmesinin sağlanması
GiriĢimcilik kültürünün geliĢmesi ve giriĢimciliği kısıtlayan hukuki, bürokratik, ekonomik ve
kültürel engellerin ortadan kaldırılması ekonomik geliĢme ve tasarruf oranları üzerinde
önemli etkiye sahiptir.
Bölge‟deki giriĢimci sayısının artması sermaye desteğiyle iliĢkili bir hususken Bölge‟nin
giriĢimcilik kapasitesinin artması aynı zamanda Ģahıs Ģirkletleri veya küçük ölçekli
iĢletmelerin ürün pazarlama kapasiteleriyle de iliĢkilidir. Bu kapsamda küçük ölçekli
iĢletmeler ve bireysel giriĢimcilere yönelik pazarlama ve marka yaratma konularında sürekli
öğrenme ve ücretsiz eğitim çalıĢmaları desteklenecek, giriĢimcilerin öğrenen örgüt stratejisi
ile değer yaratmaları sağlanacaktır. ĠĢletmeciliğin geliĢtirilmesine iliĢkili “Rekabet Gücünün
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 143 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Arttırılması” ekseninde yer alan maddelerle uyumlu olacak Ģekilde Bölge‟deki iĢletmeler
arasında ortaklıklar kurulması yaygınlaĢtırılarak farklı tecrübelerden yararlanmaları teĢvik
edilecek, giriĢimcilerin çok sektörlü dinamikler oluĢturması desteklenecektir.
Pazarlama altyapılarının geliĢtirilmesine yönelik yapılacak çalıĢmalarda rekabet gücü düĢük,
pazarlama kapasitesi görece az olan firmaların talepleri doğrultusunda baĢta pazarlama
karması unsurlarının kullanılması olmak üzere, ürün çeĢitlendirilmesi, marka
konumlandırması, modern pazarlama strateji ve teknikleri konusunda deneyimsel pazarlama
sayesinde alt yapı eksikliğinin giderilmesi sağlanacaktır.
Hedef C-2.3:
Yabancı sermayeli ortaklıklar ve dıĢ ticaret teĢvik edilecektir.
Stratejik Öncelikler:
ĠĢletmelerin yabancı ortaklıklar kurması
Firmaların dıĢ pazarlara açılmalarının teĢvik edilmesi
OECD ve Eurostat ortak çalıĢmalarında giriĢimcilik temelli ekonomik geliĢmenin sağlanması
için iĢletmelerde yabancı ortaklıkların kurulmasıyla markalaĢma becerisinin geliĢmesi, bilgi
ve yenilik yayılımının sağlanması, artan endüstri içi ticaret kapasitesiyle ile dıĢ ticaret
hacminin artmasına katkıda bulunması açısından önemli olduğu vurgusu yapılmıĢtır.
Yabancı ortaklıkların niceliksel olarak geliĢtirilmesi, firmaların bilgiye ulaĢma ve bilgiyi
kullanma sıkıntısını aĢmalarına katkıda bulunduğu gibi benchmarking mekanizmasına da „de
facto‟ olarak iĢlerlik kazandıracaktır. Kırsal kesimdeki firmaların hem yurtiçi hem de yurtdıĢı
firmalarla ortak çalıĢma düzeyinin yükselmesi kırsal kesimde faaliyet gösteren firmaların
ekonomik faaliyet gösterme becerilerinin geliĢmesine katkıda bulunması açısından
önceliklidir. Bu durum etkileĢim halindeki firmalar arası bilgi aktarma mekanizmasına
dönüĢecek böylece iletiĢimsel eylem bazlı ekonomik geliĢimin sağlanmasına yönelik
faaliyetlerin gerçekleĢtirilmesi mümkün olabilecektir.
Yabancı ortaklıklar sayesinde farklı pazarlara ulaĢma imkanlarının geliĢtirilmesi mümkün
olabilecektir. DıĢ pazarlarda doygunluğa ulaĢmamıĢ pazarlar öncellikli olmak üzere firmaların
net döviz etkisi yaratabilmelerini sağlayacak Ģekilde pazarlara ürün ve hizmet sunumunun
gerçekleĢtirilmesine büyük önem verilecektir.
GiriĢimcilik sayesinde ekonomik ve sosyal etkileĢim gerçekleĢtirilerek teknik bilgi (know-
how), teknoloji, iĢ yürütme ve iĢ yönetme deneyimlerinin hem açık bilgi (explicit knowledge)
hem de örtük bilgi (tacit knowledge) sayesinde yayılımının gerçekleĢtirilmesini sağlayacak
kurumsal ve kurumsal olmayan ortaklıkların kurulması ve var olan kurumsal ortaklıkların
geliĢtirilmesinin sağlanması önceliklidir.
Söz konusu önceliğin faaliyete geçirilmesi hususunda kentlerde ticaret ve sanayi odaları,
kırsal kesimlerde ise üretici örgütlerinin koordinatör rolü üstlenmeleri amaçlanmaktadır.
ĠĢbu stratejiler tüm bölgeye yönelik olmakla birlikte, teknik kapasite geliĢtirme bölgeleri
öncelikli alanlardır (Bkz: Tematik Harita 4).
ÇalıĢtaylarda yapılan görüĢmelerde, illerde iĢ kurma süreçleri hakkında farklı uygulamaların
olduğu dile getirilmiĢtir. Bölge düzeyinde iĢ kurma süreçleri ve süreleri uyumlaĢtırılacaktır.
Rekabet gücünün bir unsuru olan giriĢimcilik kapasitesinin geliĢtirilmesi önündeki
kısıtlamalar minimize edilecek ve iĢ kurma süresinin OECD ülkeleri ortalamasının altına
düĢürülmesi için gerekli çalıĢmalar yapılacaktır.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 144 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler
Kalkınma Planı‟nın 616. maddesinde yoksulluk ve gelir dağılımındaki dengesizliğin,
sürdürülebilir büyüme ve istihdam, eğitim, sağlık ve çalıĢma hayatı politikalarıyla kalıcı bir
Ģekilde azaltılacağı ayrıca yoksulluk ve sosyal dıĢlanma riski taĢıyan birey ve grupların
ekonomik ve sosyal hayatta yer almalarının sağlanacağı ve yaĢam kalitelerinin yükseltileceği
belirtilmiĢtir. 621. maddede ise kadınların ekonomik hayata katılımlarını artırmak için bu
kesime yönelik mesleki eğitim imkanlarının geliĢtirilerek istihdam edilebilirliklerinin
arttırılacağı vurgulanmaktadır.
Ek olarak 568. maddede iĢgücü piyasasında zorluklarla karĢılaĢan kadınlar, gençler, uzun
süreli iĢsizler, özürlüler ve eski hükümlüler için fırsat eĢitliği sağlanması gerektiği açıkça
belirtilmiĢtir.
Kalkınma Planı‟nın 626. maddesinde özürlülerin ekonomik ve sosyal hayata katılımlarının
artırılmasına yönelik sosyal ve fiziki çevre Ģartlarının iyileĢtirileceği, özel eğitim imkanları ve
çalıĢma ortamının özel olarak düzenlendiği korumalı iĢyerlerinin geliĢtirileceği belirtilmiĢtir.
Yine Kalkınma Planı‟nın 623. maddesinde özellikle kırsal kesimdeki kız çocuklarının,
özürlülerin ve düĢük gelirli ailelerin çocuklarının eğitim ihtiyaçlarının karĢılanması
desteklenerek bu kesimlerin eğitime eriĢimleri kolaylaĢtırılacağı ve çocuk iĢçiliğini önleyecek
tedbirlerin alınacağı ve etkili bir Ģekilde uygulanacağı ifade edilmiĢtir.
Orta adeli programda yoksulluk ve sosyal dıĢlanma riski altında bulunan birey ve grupların
ekonomik ve sosyal hayata katılımlarının artırılması, yaĢam kalitelerinin yükseltilmesi ve
toplumla bütünleĢmelerinin sağlanması temel amacıyla sosyal içermenin gerçekleĢtirilmesi
gerektiği belirtilerek dezavantajlı gruplar için eğitim, sağlık, istihdam ve sosyal güvenlik gibi
temel hizmetlerin eriĢilebilirliğinin artırılacağı belirtilmiĢtir.
Kalkınma Planı‟nın 628. maddesinde ise yoksulluk ve sosyal dıĢlanmanın önlenmesine
yönelik politikaların uygulanmasında ve bunlara yönelik eğitim, barınma ve istihdam gibi
hizmetlerde, merkezi idare ve mahalli idareler ile sivil toplum kuruluĢları baĢta olmak üzere
tüm kesimlerin koordineli bir Ģekilde çalıĢmasının sağlanacağı belirtilmiĢtir.
Ayrıca iĢgücü piyasasında baĢta gençler, kadınlar ve özürlüler olmak üzere dezavantajlı
kesimlere yönelik destekleyici politikaların sürdürüleceğine iliĢkin karar alınmıĢtır.
Son olarak Kalkınma Planı‟nın 622. maddesinde kadına yönelik Ģiddetin önlenmesi amacıyla
bu konudaki toplumsal bilincin artırılacağı belirtilmiĢtir.
Mevcut Durumun Tespiti
2009 yılı TÜĠK verilerine göre, TR33 Bölgesi‟nde iĢgücüne katılım oranı erkeklerde %69,2
iken kadınlarda bu oran %23,4 düzeyindedir. Türkiye‟de ise erkekler için iĢgücüne katılım
Stratejik Amaç C-3:
Dezavantajlı grupların ekonomik ve sosyal hayata entegrasyonunun
sağlanması
C. BEŞERİ GELİŞMENİN SAĞLANMASI Eksen İlişkisi:
KIRSAL
KALKINMA
Eksen İlişkisi:
ALTYAPININ
GELİŞTİRİLMESİ
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 145 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
oranı %70,5 iken kadınlarda bu oran %26 seviyesindedir. Bu veriler doğrultusunda
kadınlarda iĢgücüne katılım oranının erkeklere oranla çok düĢük olduğu söylenebilir.
Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu (TÜBĠTAK) tarafından yapılan Türkiye
Özürlüler AraĢtırması‟na göre 2002 yılı itibarıyla Ege Bölgesi genelinde yaĢayan engellilerin
ancak %24‟ü iĢgücüne katılmakta iken bu oran 15 yaĢ üzeri toplam nüfusta %48,4‟tür.
Türkiye genelinde ise kırsalda yaĢayan engellilerin ancak %17,76‟sı iĢgücüne katılmaktadır.
Benzer Ģekilde kırsalda yaĢayan engellilerin %43,44‟ü okuma yazma bilmiyorken Ģehirlerde
yaĢayan engellilerin %29,58‟i okuma yazma bilmemektedir. Aynı araĢtırmaya göre engelli
erkeklerin %32,22‟si iĢgücüne katılırken kadınlarda bu oran sadece %6,71 seviyesindedir.
Türkiye ĠĢ Kurumu (ĠġKUR) Kütahya Ġl Müdürlüğü verilerine göre 2009 yılı itibarıyla
Kütahya‟da ĠġKUR‟a kayıtlı 890 engellinin %22‟si istihdam edilmiĢtir. UĢak Ġl Müdürlüğü
verilerine göre 678 engelli ĠġKUR‟a kayıtlıdır ve bunların %14,01‟i istihdam edilmiĢtir.
Afyonkarahisar Ġl Müdürlüğü verilerine göre 679 engelli ĠġKUR‟a kayıtlı olup, 138‟i istihdam
edilmiĢtir. Buna göre Afyonkarahisar‟da ĠĢkur‟a kayıtlı engellilerin %20,3‟ü istihdam
edilmiĢtir.
Bölge Planı hazırlık çalıĢmaları kapsamında gerçekleĢtirilen Sosyal Yapı ÇalıĢtaylarında
dezavantajlı gruplar masasında altyapı eksikliği, dezavantajlı gruplarla ilgili kurumlar
arasında koordinasyon eksikliği, kırsal kesimde yaĢayanların ve engellilerin sağlık ve eğitim
hizmetlerinden yeterince faydalanamadığı önemli sorunlar olarak dile getirilmiĢtir. Buna
yönelik olarak engelliler için mesleki rehabilitasyon merkezleri ve iĢ okulları ile buralarda
görev yapan mesleki eğitmen sayısının arttırılması, mevcut ortak kullanım alanlarının
engellilerin kullanımına uygun hale getirilmesi ve yeni yapılacak binalarda da bu hususun
dikkate alınması, dezavantajlı gruplara yönelik istihdam planı oluĢturulması ve ortaya çıkan
sonuçlara göre ihtiyaç duyulan alanlarda mesleki ve teknik eğitim verilmesi, toplu taĢıma
araçlarının engellilerin kullanımına uygun hale getirilmesi, engellilerin daha uygun
ortamlarda spor yapabilmeleri için gerekli ortamların hazırlanması, popüler spor dallarında
faaliyetler düzenlenmesi, engelsiz ve engelli grupların aynı faaliyetlerde buluĢturulması, özel
sektörde engelli çalıĢtırma zorunluluğunun tam olarak uygulanması, ilgili kurum ve
kuruluĢlarla engelliler arasındaki iĢ birliğinin arttırılması çözüm önerileri olarak belirtilmiĢtir.
Sosyal Yapı ÇalıĢtaylarında ayrıca kadınlara yönelik ayrımcılık önemli bir problem olarak
gündeme gelmiĢtir. Bu probleme yönelik olarak aile danıĢma merkezlerinin evlilik ve aile
kurumu hakkında bilgilendirici çalıĢmalarının geniĢletilmesi, sosyal hizmetlere bağlı toplum
merkezlerinin alana yönelik faaliyet, kurs ve atölyelerinin arttırılması, kadın derneklerinin
daha etkin çalıĢmalarının sağlanması, Kadın Sorunları AraĢtırma ve Uygulama Merkezlerinin
kurulması, kadınların ekonomik hayata entegrasyonunu kolaylaĢtırmayı amaçlayan giriĢimci
derneklerinin kadınların önderliğinde örgütlenmesi çözüm önerileri olarak dile getirilmiĢtir.
Hedef C-3.1:
Toplu kullanım alanlarında engellilere yönelik gerekli iyileĢtirmeler yapılacaktır.
Stratejik Öncelikler:
Yeni inĢa edilecek yapılarda engellilerin kullanımına uygunluk Ģartlarının
sağlanması
Toplu taĢıma araçlarında engellilerin kullanımı için gerekli fiziki düzenlemelerin
yapılması
Engellilerin daha uygun ortamlarda spor yapabilmeleri için gerekli ortamların
hazırlanması
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 146 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Engellilerin sosyal hayata entegrasyonunun kolaylaĢtırılması amacıyla kaldırımlar, binaların
giriĢ ve çıkıĢları ile diğer sosyal yaĢam alanlarının engellilerin kullanımına uygun Ģekilde
düzenlenmesi ve yeni yapılacak yapılarda bu Ģartlara dikkat edilmesi sağlanacaktır.
Ayrıca engellilerin sosyal faaliyetlere katılımının gerçekleĢmesi ve toplu taĢıma araçlarını
kullanabilmeleri için gerekli fiziki düzenlemelerin yapılması sağlanacak ve engellilerin sosyal
hayata katılmalarının önündeki fiziksel engeller azaltılacaktır.
Hedef C-3.2:
Kadınların ekonomik ve sosyal hayata entegrasyonu sağlanacaktır.
Stratejik Öncelikler:
Kadınların ekonomik hayata entegrasyonunu kolaylaĢtırmayı amaçlayan giriĢimci
derneklerinin kadınların önderliğinde örgütlenmesi
Üniversite bünyesinde hizmet vermek üzere Kadın Sorunları Uygulama ve
AraĢtırma Merkezlerinin açılması
Kadınlar arasında dayanıĢmayı arttırmaya yönelik derneklerin açılması ve var olan
derneklerin daha etkin çalıĢmalarının sağlanması
Kadın giriĢimci dernekleri ve kadın dayanıĢma platformları sayesinde kadınların ekonomik ve
sosyal hayata entegrasyonları kolaylaĢtırılacaktır. Ayrıca kadınların toplumsal ve ekonomik
hayattaki konumlarıyla ilgili geliĢmeleri tespit etmek, analiz etmek ve bu tespitlerden
hareketle kadınların konumlarını güçlendirmek amacıyla çalıĢmalar yapmak üzere
üniversiteler bünyesinde kadın sorunları uygulama ve araĢtırma merkezleri kurulacaktır.
Kadınlar arasındaki dayanıĢmayı arttırmaya ve ortak sorunlar karĢısında birlikte hareket
etmelerini sağlamak üzere kadın dayanıĢma dernekleri açılacak ve var olan derneklerin daha
etkin çalıĢmaları sağlanacaktır. Söz konusu stratejiler “Kırsal Kesimde Ekonomik ÇeĢitliliğin
Sağlanması” amacıyla eĢgüdümlü olarak uygulanacaktır.
Hedef C-3.3:
Engellilerin istihdam oranı arttırılacaktır.
Stratejik Öncelikler:
Bölgede engellilere yönelik rehabilitasyon merkezleri ve iĢ okulları ile buralarda
görev yapan eğitmen sayısının arttırılması
Bölge iĢletmelerinde engelli istihdamının teĢvik edilmesi
Dezavantajlı gruplara yönelik istihdam planı oluĢturulması ve ortaya çıkan
sonuçlara göre ihtiyaç duyulan alanlarda teknik ve mesleki eğitim verilmesi
ĠĢletmelerle engelliler arasındaki koordinasyonun arttırılması
Bölge‟de engellilerin daha rahat iĢ bulabilmeleri amacıyla öncelikli olarak istihdam planı
oluĢturulacaktır. Bu plan sonucunda ortaya çıkacak sonuçlara göre ihtiyaç duyulan alanlarda
engellilere yönelik teknik ve mesleki eğitim verilecektir. Bu amaçla Bölge‟deki iĢ okulları ve
rehabilitasyon merkezlerinin sayısı ve buralarda görev yapan eğitmen sayısı arttırılacaktır.
Bölge‟de engelliler ile iĢverenler arasında iletiĢimi ve koordinasyonu sağlayacak
yapılanmaların oluĢturulması sağlanacaktır. Bu sayede engellilerin Bölge‟deki iĢ imkanlarıyla
ilgili daha sağlıklı bilgi edinmeleri sağlanacaktır. Bu kurumlar aynı zamanda Bölge‟deki
iĢletmelerde dezavantajlı çalıĢan istihdam edilmesine de yardımcı olacaktır.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 147 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Hedef C-3.4:
Sosyal dıĢlanma riski taĢıyan gruplara iliĢkin toplumsal bilinç oluĢturulacaktır.
Stratejik Öncelik:
ġiddet ve istismara maruz kalan kadın ve çocukların topluma kazandırılması için
rehabilitasyon merkezlerinin yaygınlaĢtırılması
Toplumsal bütünleĢme, toplumsal cinsiyet eĢitliği, kadına ve çocuklara yönelik
aile içi Ģiddet konularında toplumsal bilinç oluĢturulması
Evlilik ve aile kurumu hakkında aile danıĢma merkezlerinin bilgilendirici
çalıĢmalarının arttırılması
Sosyal dıĢlanma probleminin altında yatan temel sebeplerden bir tanesi bu konuda toplumda
yeterli bilincin bulunmamasıdır. Bu amaçla toplumsal cinsiyet eĢitliği, kadına yönelik aile içi
Ģiddet ve çocuk haklarına iliĢkin konularda toplumsal farkındalık oluĢturmaya ve zihinsel
dönüĢüm sağlamaya yönelik aile danıĢma merkezleri, STK‟lar, sosyal hizmetlere bağlı
toplum merkezleri aracılığıyla faaliyet, kurs ve atölyelerin açılması sağlanacaktır.
Toplumsal bilinç oluĢturmanın yanında Ģiddet ve istismara maruz kalan çocuk ve kadınların
rehabilitasyonu da önem arz etmektedir. Bu doğrultuda Bölge‟de rehabilitasyon
merkezlerinin sayısının arttırılması sağlanacaktır.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 148 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler
Kalkınma Planı, Bölgesel GeliĢme Özel Ġhtisas Komisyonu (ÖĠK) Raporu‟nda Türkiye‟deki
kültür merkezlerinin AB‟de olduğu gibi kentsel hayatın bir parçası haline gelmesi için ulusal
ve uluslararası organizasyonlara ev sahipliği yapması, diğer yandan mevcut kültürel
varlıkların etkin bir Ģekilde sergilendiği alanlara dönüĢtürülmesi gerektiği ifade edilmektedir.
Bayındırlık ve Ġskan Bakanlığı tarafından hazırlanan Kentsel GeliĢme Strateji Belgesi ve
Eylem Planı Hazırlanması Projesi (KENTGES)‟e iliĢkin temel amaç, ana eksen ve stratejiler
Kalkınma Planı‟nda belirlenen vizyona paralel olarak belirlenmiĢ ve Ģu Ģekilde ifade
edilmiĢtir: “Bölgeler, yerleĢmeler arası ve yerleĢmeler içi eĢitsizlikleri azaltılmıĢ, doğal ve
kültürel mirasın korunup geliĢtirildiği, yaĢam ve mekan kalitesi iyileĢtirilmiĢ, riskleri
azaltılmıĢ, toplumsal cinsiyet eĢitliği sağlanmıĢ, yarıĢma gücü kazandırılmıĢ, dengeli,
tamamlayıcı, yığılmayı önleyici çok merkezli ve sürdürülebilir bir yerleĢme sistemine
ulaĢmak temel amaçtır.”
Mevcut Durumun Tespiti
TR33 Bölgesi‟ndeki 358 spor kulübünün 141‟i Manisa‟da, 97‟si Kütahya‟da, 77‟si UĢak‟ta ve
43‟ü de Afyonkarahisar‟da faaliyet göstermektedir. 81 ilde uygulanan yaz spor okulları TR33
Bölgesi için Manisa ve UĢak‟ta ilçelere kadar ulaĢırken Afyonkarahisar ve Kütahya için
sadece kent merkezi ile sınırlı kalmıĢtır.
AlıĢveriĢ Merkezleri ve Perakendeciler Derneği (AMPD) tarafından 2006 yılında yapılan
Türkiye‟deki alıĢveriĢ merkezleri sınıflamasına göre Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya ve
UĢak illerinde AMPD standartlarına uygun alıĢveriĢ merkezi bulunmamaktadır. Ağustos 2010
itibarıyla Manisa‟nın Salihli ve Turgutlu ilçelerinde birer, Afyonkarahisar‟da 3, Kütahya‟da 1,
UĢak‟ta ise 2 adet olmak üzere TR33 Bölgesi‟nde toplam 8 adet alıĢveriĢ merkezi hizmet
vermektedir.
Bölge illerinde gerçekleĢtirilen çalıĢtaylarda spor alanında ortaya çıkan sorunlar tüm illerde
benzerlik göstermiĢ olup her il için ayrı ayrı spor kültürünün yerleĢmemiĢ olduğu sorunu
gündeme gelmiĢtir. Bu sorunun altında yatan temel nedenlerin baĢında halkın spor bilincine
sahip olmaması gelirken ailelerin sporla ilgili olumsuz tutumları, çocuklarını spora teĢvik
konusunda yetersiz ve isteksiz olmaları ve çocukların erken yaĢta sporla tanıĢmamıĢ
olmaları bu nedeni destekleyen alt nedenler olarak ortaya çıkmıĢtır. Yine çalıĢtayların
eğitimle ilgili gruplarında sıkça dile getirilen bir sorun da ilköğretim ve ortaöğretim
kurumlarında öğrencileri spora özendirecek, sportif faaliyetleri gerçekleĢtirmeye uygun
alanların (çok amaçlı salon, spor sahaları vs.) bulunmaması olmuĢtur. Spor branĢlarının
yeterince tanıtılamaması ve spor konusundaki eğitim eksikliği de spor kültürünün
yerleĢmesinin önündeki engeller arasında gösterilmiĢtir. Ayrıca altyapı eksikliği baĢlığı
altında yeterli sayıda ve nitelikte tesis bulunmaması, spor tesislerine ulaĢımın kolay
olmaması ve ekonomik yetersizlikler gibi nedenler de sporun günlük hayatın bir parçası
haline gelmesini engelleyen alt sorunlar olarak belirtilmiĢtir.
Stratejik Amaç C-4:
Kentlerde sosyal yaşam olanaklarının arttırılması
Eksen İlişkisi:
REKABET
GÜCÜ
C. BEŞERİ GELİŞMENİN SAĞLANMASI
Eksen İlişkisi:
ALTYAPININ
GELİŞTİRİLMESİ
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 149 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
TR33 Bölgesi‟nin kültürel ve sosyal aktiviteler açısından da yetersiz kaldığı, gençlik ve kültür
merkezi sayısının arttırılması ve mevcutların iyileĢtirilmesi çalıĢtaylarda vurgulanan bir baĢka
konu olmuĢtur. Konuyla ilgili veriler incelendiğinde TR33 Bölgesi‟nde toplam 77 adet
kütüphane, 7 adet müze, 45 sinema salonu ve 9 adet tiyatro salonu bulunduğu tespit
edilmiĢtir. Aynı veriler il bazında değerlendirilecek olursa; Manisa‟da 23 adet kütüphane, 1
adet müze, 16 adet sinema salonu ve 5 adet tiyatro salonu; Afyonkarahisar‟da 24 adet
kütüphane, 1 adet müze, 11 adet sinema salonu ve 2 adet tiyatro salonu; Kütahya‟da 18
adet kütüphane, 3 adet müze, 9 sinema salonu ve 1 tiyatro salonu; UĢak‟ta ise 12 adet
kütüphane, 2 adet müze, 9 adet sinema salonu ve 1 tiyatro salonu yer aldığı görülebilir.
Yine çalıĢtaylarda katılımcılar tarafından Bölge‟de kültür, sanat ve spor komplekslerinin hem
fiziksel hem de personel açısından yetersiz oluĢu, kültür ve sanat aktivitelerinin etkin
düzeyde gerçekleĢtirilememesi önemli sorunlar olarak dile getirilmiĢtir. Bu sorunlara yönelik
olarak kültür ve sanat faaliyetlerinin geniĢletilmesi ve tüm yıla yayılması, nitelikli iĢ gücünün
Bölge‟de kalmasını sağlayacak sosyal geliĢme alanları ile kültür, sanat ve aktivite
merkezlerinin iyileĢtirilmesi ve sayısının arttırılması, yeni gençlik ve kültür merkezlerinin
kurulması, mevcut olanların donanımlarının iyileĢtirilmesi, halkın sosyal ihtiyacına yönelik
yeni alıĢ veriĢ merkezleri kurulması, Bölge‟nin sosyal etkinlik envanterinin oluĢturulması ve
yeni merkezler kurulması ihtiyacının tespit edilmesi, hali hazırda düzenlenen festivallere
halkın kitleler halinde katılabileceği maraton, bisiklet yarıĢı gibi sportif faaliyetlerin dahil
edilmesi çözüm önerileri olarak ifade edilmiĢtir.
Hedef C-4.1:
Kent merkezlerinde rekreasyon alanları geniĢletilecektir.
Stratejik Öncelikler:
Kültür-sanat, spor ve aktivite merkezlerinin iyileĢtirilmesi ve sayısının artırılması
Bölgenin sosyal etkinlik envanterinin oluĢturulması ve yeni merkezler kurulması
ihtiyacının tespit edilmesi
Kent merkezlerinde sosyal yaĢam olanaklarının arttırılması kapsamında kısa vadeli öncelik,
Bölge‟nin sosyal etkinlik envanterinin oluĢturulması olacaktır. Bu sayede Bölge‟de ihtiyaç
duyulan etkinlik merkezlerinin neler olduğu tespit edilebilecektir.
Sosyal etkinlik envanterinin oluĢturulmasının ardından belirlenecek öncelikler çerçevesinde
yeni merkezler kurulması ve mevcut tesislerin iyileĢtirilmesi yapılacaktır. Mevcut tesislerin
iyileĢtirilmesi kapsamında kütüphane ve müzelerde modernizasyon ve renovasyon
çalıĢmaları da yapılacaktır.
Hedef C-4.2:
Bölge’de kültür ve spor bilinci oluĢturulacaktır.
Stratejik Öncelikler:
Sporun sağlıklı yaĢamın ön koĢulu olduğu algısının yaygınlaĢtırılması
Bölgede spor alanında gerçekleĢtirilen organizasyonların arttırılması
Kültürel festivallerin yaygınlaĢtırılması
Kentlerde sosyal yaĢam olanaklarının arttırılması sadece fiziksel altyapıyla iliĢkili olmayıp bu
konudaki sosyal bilincin de arttırılması gerekmektedir. Bu nedenle il sağlık müdürlükleri, il
milli eğitim müdürlükleri ve sivil toplum kuruluĢları aracılığıyla özellikle gençlere yönelik
sağlıklı yaĢam ve spor bilinci geliĢtirilecektir.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 150 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Bu kapsamda Bölge‟de sanatsal ve kültürel turlar ile festivaller düzenlenecek ve bu
faaliyetler yaygınlaĢtırılacaktır. Bölge‟de uygun tarihi yapıların kültür ve sanat galerileri
haline dönüĢtürülmesi ve ilköğretimden baĢlayarak çocukların farklı spor dallarına
yönlendirilmesi öncelikler arasındadır.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 151 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
ÜST ÖLÇEK KARAR VE STRATEJĠLER
Kalkınma Planı‟nın 415. maddesinde ulaĢtırma türlerinin teknik ve ekonomik açıdan en
uygun yerlerde kullanıldığı dengeli, akılcı ve etkin bir ulaĢtırma altyapısının oluĢturulması
amacıyla sistemin bütüncül bir yaklaĢımla ele alınacağı ifade edilmiĢtir. Ayrıca yük
taĢımalarının demiryollarına kaydırılmasını, önemli limanların lojistik merkezler olarak
geliĢtirilmesini sağlayan, taĢıma modlarında güvenliği öne çıkaran politikaların izleneceği
belirtilmiĢtir. Kalkınma Planı‟nın 418. maddesinde demiryolu ve denizyolunun karayolu ile
rekabet edebileceği koridorlarda taĢıma üstünlüğünü sağlayacak bir yatırım ve iĢletmecilik
anlayıĢıyla koridor bazında belirli tonaj potansiyelini aĢan yüklerin demiryolu ve denizyolu ile
taĢınmasının özendirileceği belirtilmiĢtir.
Yine Kalkınma Planı‟nın 423. maddesinde ise yük taĢımalarının demiryolu ağırlıklı
yapılmasının ulaĢtırma sektöründe stratejik bir amaç olduğu açıkça vurgulanmıĢtır. Bu
doğrultuda demiryolunda özel sektör tren iĢletmeciliğinin geliĢtirileceği belirtilerek, yük
taĢımacılığının özel sektörün iĢletmecilik avantajlarından yararlanılmak üzere
serbestleĢtirileceği, özel sektörle ortaklıklara gidilerek baĢta sanayi bölgeleri olmak üzere
demiryolu bağlantı hattı yatırımlarının yapılacağı ve araç yatırımlarının özel sektöre
bırakılacağı belirtilmiĢtir.
Kalkınma Planı‟nın 424. maddesinde Ankara merkez olmak üzere Ġstanbul-Ankara-Sivas,
Ankara-Afyonkarahisar-Ġzmir, Ankara-Konya koridorlarından oluĢan çekirdek ağ üzerinde
hızlı tren ile yolcu taĢımacılığına baĢlanacağı belirtilmiĢtir.
559. maddede ise ticaret hizmetlerinde etkinliğin artırılması amacıyla yük taĢımacılığına
yönelik olarak; toplama ve dağıtım aĢamalarında ilgili tüm tarafların bir araya geldiği,
konteynerlerin depolanması, tasnif edilmesi ve ulaĢtırma türleri arasında aktarımının
sağlandığı, bürokratik iĢlemlerin tek bir mekanda basitleĢtirilerek çözümlendiği, yük
baĢlangıç ve bitiĢ noktaları olarak tanımlanabilecek lojistik merkezler vasıtasıyla kombine
taĢımacılığa geçilmesinin sağlanacağı belirtilmiĢtir. Bu doğrultuda öncelikle önemli
limanlardan baĢlamak üzere belirli noktalarda lojistik merkezler kurulacaktır. Ayrıca yine
plan dahilinde karayollarında ağır taĢıt trafiğinin yoğun olduğu arterlerde kapasite ve kalite
artırıcı bölünmüĢ yol yapımlarına devam edilirken yük taĢımacılığının demiryoluna
kaydırılacağı, limanların ise kombine taĢımacılık yapılabilen birer lojistik merkezi haline
getirileceği belirtilmiĢtir. Son olarak Orta Vadeli Program‟da havaalanlarında orta ve uzun
vadeli kapasite ihtiyaçlarının belirlenmesine yönelik çalıĢmaların yapılacağı belirtilmiĢtir.
MEVCUT DURUMUN TESPĠTĠ
UlaĢtırma Bakanlığı verilerine göre karayolları kullanım oranları tüm Türkiye için yük
taĢımacılığında %90, yolcu taĢımacılığında %95 olarak tahmin edilmektedir. Karayolları ile
taĢınan yolcu ve yük miktarları ile ilgili kesin ölçümler yapılamadığından bu rakamlar
tahminle sınırlı kalmaktadır. Ayrıca bölgede yapılan bütün lojistik faaliyetleri ve bu
Stratejik Amaç D-1 :
Ulaştırma ve lojistik sisteminin geliştirilmesi
D. ALTYAPININ GELİŞTİRİLMESİ Eksen İlişkisi:
REKABET
GÜCÜ
Eksen İlişkisi:
KIRSAL
KALKINMA
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 152 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
faaliyetleri gerçekleĢtiren kurumlara ait verileri kayıt altına alan bir veritabanı sistemi
bulunmamaktadır.
Yolcu taĢımacılığında bölgede havaalanı kullanımı gerek havaalanı imkanlarının azlığı
gerekse diğer ulaĢım imkanlarının geliĢmiĢliği dolayısıyla oldukça düĢüktür. Karayolları bu
konuda açık ara önde olmakla beraber demiryolları yolcu taĢımacılığı için de oldukça
geliĢmiĢ bir altyapı bulunmaktadır. Bölge Türkiye‟deki toplam demiryolu yolcu taĢımacılığının
% 6,8‟i kadar yolcu taĢımasını gerçekleĢtirmektedir. TCDD tarafından planlanan YHT
projeleri kapsamında Ankara – Ġzmir arasında sefer yapması planlanan YHT Afyonkarahisar,
UĢak ve Manisa illerinden; Ġstanbul – Antalya arasında sefer yapması planlanan YHT
Kütahya ve Afyonkarahisar illerinden geçecek ve bölgenin yolcu potansiyelinin artmasını
sağlayacaktır.
Yapılan bütün çalıĢtaylarda paydaĢlar tarafından bölgenin geliĢimi için Zafer Hava Limanı‟nın
faaliyete geçmesinin elzem olarak görüldüğü belirtilmiĢtir. Hava limanının özellikle sanayi ve
turizm sektörleri açısından bölgedeki kalkınma sürecine çok büyük bir ivme kazandıracağı
konusunda sektörle ilgili paydaĢlar hemfikir olmuĢlardır. Bölge‟nin havayollarıyla yük
taĢımadığı ve limanlara ulaĢımda demiryollarının daha fazla kolaylık sağladığı düĢünülürse
Bölge‟nin ihracatının artması halinde demiryolları ile yük taĢımacılığının artması beklenebilir.
Mevcut durumda Türkiye demiryolları yük taĢımacılığının % 15,3‟ünü gerçekleĢtirmesine
rağmen bu rakamın çok modlu ulaĢtırma sistemlerinin kurulmasıyla artacağı muhakkaktır.
Türk Sanayicileri ve ĠĢ Adamları Derneği (TÜSĠAD) tarafından ġubat 2007‟de hazırlanan
UlaĢtırma Raporu‟nda multimodal (çok modlu) ulaĢtırma yöntemlerinin daha akılcı, daha
verimli ve daha emniyetli olacağı belirtilmiĢtir. Multimodal taĢıma için demiryollarının diğer
taĢıma modlarıyla (karayolları, havayolları ve denizyolları) entegrasyonunun geliĢmiĢ olması
gerekmektedir. Bölge‟de 23 adet yükleme – boĢaltma merkezi bulunmaktadır. Çoklu taĢıma
modları için yükleme ve boĢaltma alanları açısından yapılacak olan düzenlemelerle
karayolları entegrasyonu tamamlanabilecek durumdadır.
Bölgenin coğrafi konumu itibarıyla önemli merkezler sayılan Ġstanbul, Ankara, Ġzmir,
Antalya, Bursa ve Konya gibi illerin ortasında bulunması Bölge‟yi bir kavĢak noktası haline
getirmektedir. Bu coğrafi avantajı kullanmak Bölge‟de yapılacak lojistik merkezlerine önemli
bir ivme kazandıracaktır. Özellikle Manisa iline yakınlığı sebebiyle Ġzmir‟in gerek hava limanı
gerekse limanlarından yararlanmak Manisa iline önemli ölçüde avantaj sağlayacaktır.
TCDD‟nin planlamakta olduğu lojistik köylerinden birinin de UĢak ilinde bulunması Bölge‟ye
sektörel anlamda canlılık katacaktır. Lojistikle ile ilgili Manisa Ticaret ve Sanayi Odası
(MTSO)‟nun Batı Anadolu Lojistik Organizasyonları (BALO) projesi ve UĢak ilindeki Lojistik
Köyü Projesi Bölge‟nin lojistik ağının geliĢtirilmesinde önemli bir katkı yapacaktır.
Hedef D-1.1:
Bölgede ulaĢım altyapısı iyileĢtirilecektir.
Stratejik Öncelikler:
Var olan karayolu ulaĢım ağlarının kalitesinin artırılması
Çevre illerle olan karayolu bağlantılarının tamamen bölünmüĢ yol statüsünde yollar
haline getirilmesi
ÇalıĢan demiryollarının kalitesinin artırılması
Bölgeden geçecek YHT projelerinin hızlandırılması
Bölgenin çalıĢan ve planlanan havayollarının karayolları ve demiryolları ile
bağlantısının yapılması
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 153 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Karayolları üzerinde faaliyet gösteren yük ve yolcu taĢımacılığı yapan iĢletmelerin önem
verdiği ana hususlardan biri de yolların kalitesidir. Ankara, Ġzmir, Ġstanbul, Antalya, Bursa,
Konya gibi ulaĢım ağlarını kullanma potansiyeli yüksek merkezlerin ortasında bulunan
bölgenin karayollarının iyileĢtirilmesi bölgeden geçen trafiği büyük ölçüde etkileyecektir.
Bölgesel lojistik sisteminin maliyet etkin yapıya kavuĢturulması ve sistemde
sürdürülebilirliğin sağlanması amacıyla Bölge‟de demiryolları kullanım oranlarının arttırılması
teĢvik edilecektir.
Bu amaçla Bölge‟deki demiryolu ağının geniĢletilmesine iliĢkin çalıĢmaların desteklenmesi ve
demiryolu kalitesinin arttırılarak ulaĢım sürelerinin kısaltılması amaçlanmaktadır. Ayrıca
sanayi geliĢimlerinin demiryolu ağı çerçevesinde belirlenen öncelikli geliĢme koridoru
dahilinde gerçekleĢmesi önceliklidir (Bkz: Tematik Harita 2A).
UlaĢtırma Bakanlığı tarafından yürütülen Hızlı Tren Projeleri‟nin Bölge‟de hayata geçirilmesi
de önceliklidir.
Bölgede havayolları kullanımı oldukça düĢüktür. Bu durumun düzeltilmesi turizm baĢta
olmak üzere sanayi ve hizmet sektörlerine olumlu yansıyacaktır. Bölgedeki termal turizm
potansiyeli ve bu sektörün hitap ettiği yaĢlı kesimin daha rahat ve daha kısa zamanda
istediği yere ulaĢabilmesi adına havayollarının, karayolu ve demiryolu ile bağlantılarının en
efektif Ģekilde sağlanması önceliklidir.
Hedef D-1.2:
Lojistik merkezleri kurulacaktır.
Stratejik Öncelikler:
Bölgede planlanan lojistik merkezlerinin desteklenmesi
Zafer Hava Limanı çevresinde lojistik merkezi oluĢturulması
Demiryolu yükleme – boĢaltma merkezlerinin arttırılması
Ġzmir ve limanı olan çevre illerin lojistik potansiyellerinin değerlendirilmesi
Lojistik sisteminin oluĢturulması amacıyla Bölge‟de bulunan sanayi bölgeleri, ürün depoları,
verimi yüksek tarım alanları ve kent merkezleri arasındaki ulaĢım ağları baĢta olmak üzere
tüm bölgesel ulaĢım ağları güçlendirilecek ve daha kaliteli bir yapıya kavuĢturulacaktır.
Kütahya ilinde inĢa edilmesi planlanan bölgesel Zafer Hava Limanı‟nın tamamlanması için
bölgesel ve ulusal ölçekte kurumlarla irtibat sağlanacaktır.
Bölgede faaliyet gösteren yükleme – boĢaltma merkezlerine ek olarak yük yükleme–
boĢaltma için uygun bölgelerde demiryolu–karayolu bağlantısı arttırılacak, iĢletmelerde çok
modlu taĢımacılığın yaygınlaĢtırılması teĢvik edilecektir.
Ayrıca Bölge illerinde halihazırda çalıĢmaları devam eden lojistik projelerinin (UĢak Lojistik
Köyü, BALO Projesi, vs.) Bölge Planı ilke ve stratejileri dahilinde hayata geçirilmeleri
desteklenecektir.
Bölgede yer alan il merkezleri ve Zafer Hava Limanı lojistik merkezleri olarak tespit
edilmiĢtir. Yine bu kapsamda Ġzmir ilinin ulaĢım potansiyelinden yararlanılması önem arz
etmektedir. ĠĢbu stratejiler tüm bölgeye yönelik olmakla birlikte teknik kapasite geliĢtirme
bölgeleri öncelikli alanlardır. Son olarak sanayi geliĢimlerinin belirlenen koridor kapsamında
gerçekleĢmesi lojistik ağının etkinliğini arttıracaktır (Bkz: Tematik Harita 2A).
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 154 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler
Kalkınma Planı‟nın temel ilkelerinden bir tanesi de doğal ve kültürel varlıklar ile çevrenin
gelecek nesilleri de dikkate alan bir anlayıĢ içinde korunmasıdır. Bu bağlamda Kalkınma
Planı‟nın 453. maddesinde ifade edildiği üzere gelecek kuĢakların ihtiyaçlarını gözeterek
doğal kaynakların koruma ve kullanma koĢulları belirlenecek ve bu kaynaklardan herkesin
adil biçimde yararlanmasını sağlayacak Ģekilde Çevre Yönetim Sistemleri oluĢturulacaktır.
Kalkınma Planı‟nda çevre bilincinin geliĢtirilmesine yönelik eğitim ve kamuoyu bilgilendirme
çalıĢmalarının yapılacağı belirtilmiĢ, 462. maddesinde ise tarım ve turizm baĢta olmak üzere
çevreye duyarlı sektörlerde ekolojik potansiyelin değerlendirileceği ve koruma-kullanma
dengesinin gözetileceği vurgulanmıĢtır.
Avrupa Komisyonu Haziran 2001 Göteborg Zirvesi sonucunda “Daha Ġyi Bir Dünya Ġçin
Sürdürülebilir Bir Avrupa: Sürdürülebilir Kalkınma Ġçin Avrupa Stratejisi‟‟ baĢlığı ile
Sürdürülebilir Kalkınma Stratejisi‟ni kabul ederek, 2000 yılında kabul edilen Lizbon
Stratejisine eklemiĢtir. Avrupa Komisyonu Lizbon Stratejisi‟nin temel tematik eksenlerinden
olan sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması için hava kalitesi, toprak kirliliği, su kirliliği,
biyolojik çeĢitlilik, gürültü, geri dönüĢüm, eko-inovasyon (çevre dostu teknolojilerin
geliĢtirilmesi) konularında çalıĢmalar yaparak ve yaptırarak politika yönlendirmelerini
gerçekleĢtirmektedir. Sürdürülebilirlik konusunda Eurostat‟ın hazırladığı raporda yüzden
fazla baĢlık olmakla beraber sürdürülebilirlik ile ilgili göstergelerden derlenen ana baĢlıklar
Ģunlardır: Sosyo-ekonomik kalkınma, iklim değiĢikliği ve enerji, sürdürülebilir ulaĢım,
sürdürülebilir üretim ve tüketim, doğal kaynaklar, sağlık, sosyal içerme, demografik
değiĢiklikler ve göç, küresel ortaklıklar ve iyi yönetiĢim.
Çevrenin korunması ve sürdürülebilirliğin sağlanması için bir baĢka araç da 16 ġubat
2005‟te yürürlüğe giren Kyoto Protokolü‟dür. BM Ġklim DeğiĢikliği Çerçeve SözleĢmesine
Yönelik Kyoto Protokolü, piyasa temelli düzenlemeler ile karbon piyasası oluĢturularak
emisyon ticareti yapılmasını ve ülkelerin gaz emisyon oranlarının düĢürülmesi yoluyla temiz
kalkınma mekanizması oluĢturulmasını hedeflemektedir.
5 Mayıs 2009 tarihli ve 27219 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanan “Hava Kalitesi
Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ile de
yönetmeliğin Ek-1 A‟sında değiĢiklik yapılmıĢtır. Yönetmelikle mevcut hava kalitesi sınır
değerlerinin 1 Ocak 2014 tarihine kadar kademeli olarak azaltılması ve o tarihten sonra
kademeli olarak AB hava kalitesi limit değerlerine uyum sağlanması hedeflenmektedir.
Bölge‟nin büyük bir kısmında su çalıĢmaları Gediz Havzası ve Akarçay Havzası Koruma
Eylem Planları ile gerçekleĢtirilmektedir. Gediz Havzası‟nda yaĢanan çevre kirliliği
problemine karĢı çözüm önerileri getirmek ve etkin bir mücadele yürütmek üzere su
kalitesinin iyileĢtirilmesini hedefleyen Eylem Planları 2008 yılında yürürlüğe girmiĢtir. Eylem
Planları‟nda kısa vadede öncelikli olarak atıksu arıtma tesislerinin yapılması ya da mevcut
tesislerin revizyonu gerçekleĢtirilecektir.
Stratejik Amaç D-2:
Çevre kirliliğinin etkilerinin azaltılması
D. ALTYAPININ GELİŞTİRİLMESİ Eksen İlişkisi:
BEŞERİ
GELİŞME
Eksen İlişkisi:
KIRSAL
KALKINMA
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 155 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Mevcut Durumun Tespiti
Çevre ve Orman Bakanlığı‟nın 2007-2008 yıllarını içeren Çevre Sorunları Envanteri
Değerlendirmesi ile Bölge Planı hazırlık çalıĢmaları kapsamında gerçekleĢtirilen Çevre ve
Orman ÇalıĢtayları sonucunda TR33 Bölgesi‟nde baskın çevre sorununun hava kirliliği olduğu
ortaya çıkmıĢtır. Bununla birlikte su ve toprak kirliliği ile katı atıklar da çalıĢtay raporlarında
Bölge‟nin önemli çevre sorunları arasında yer almıĢtır.
Çevreye uyumlu yakıt kullanımının artması ile birlikte TR33 Bölgesi‟nde hava kirliliğinde
kayda değer iyileĢmeler görüldüğü tespit edilmiĢtir. Ancak Bölge‟de özellikle kıĢ aylarında
evsel ısınmadan kaynaklı hava kirliliği sebebiyle il merkezleri ve bazı ilçeler 1. grup kirli iller
ve ilçeler arasında yer almaktadır. Bölge‟de mali imkansızlıklar, personel yetersizliği ve
ekipman sıkıntısı sebebiyle yeterli kontrol çalıĢmaları yürütülememektedir.
Bölge‟de içme ve kullanma suyu açısından arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye
nüfusunun toplam belediye nüfusuna oranı Ege Bölgesi ve Türkiye ortalamasının altındadır.
Belediyelerde temin edilen günlük kiĢi baĢı içme ve kullanma suyu miktarı ise Türkiye ve
Ege bölgesi ortalamalarının üzerindedir.
Bölge atıksu yönetimi açısından incelendiğinde belediyelerdeki atıksu arıtma tesisi sayısı
toplam 10 adettir ve bu tesislerle belediyelerce hizmet edilen nüfusun toplam belediye
nüfusuna oranı %42‟dir. Bu oran Ege bölgesi (%62) ve Türkiye (%56) ortalamalarının
altında kalmaktadır. 2008 yılı TÜĠK verilerine göre TR33 Bölgesi‟ndeki atıksu arıtma
tesislerinin kapasiteleri 96 milyon m3 olup toplam arıtılan su miktarı 51 milyon m3‟tür. TR33
Bölgesi atıksu arıtma tesisleri kapasite kullanım oranı %53 olup bu oran %54 olan Türkiye
ortalamasına yakındır. Kanalizasyon Ģebekesinden deĢarj edilen suyun Türkiye genelinde
%69‟u, Ege Bölgesi‟nde %79‟u TR33 Bölgesi‟nde % 46‟sı arıtılmaktadır. Bazı OSB‟lerde
atıksu arıtma tesisleri mevcuttur, ancak atıksu arıtma tesislerinin çalıĢtırma ve iĢletme
maliyetlerinin (özellikle enerji maliyetlerin) yüksek olması tesislerin etkin kullanımında
yetersiz kalınmasına neden olmaktadır. Bununla beraber, atıksu arıtma tesislerinin
artırılmasına yönelik çalıĢmalar yapılmaktadır.
Bölge‟de özellikle OSB‟lerde atık suların arıtılması sonucunda geride bıraktıkları posalar
bertaraf edilmesi gereken katı atıklar önemli sorun teĢkil etmektedir. Bölge‟de herhangi bir
yakma tesisi bulunmadığından OSB‟lerdeki atık çamurların bertafar edilememesi önemli
depolama sorunlarına neden olmaktadır. Evsel nitelikli atık sular, sanayiden kaynaklı atık
sular, tarımda kullanılan kimyasallar, gübreler ve Bölge‟nin madene dayalı sektörlerinin fazla
olmasından kaynaklı atık sular bölgedeki baskın kirleticilerdir. Çevre ve Orman
ÇalıĢtaylarında özellikle OSB‟lerde atıksu arıtma tesislerinde arıtmadan sonra oluĢan katı
atıkların bertrafı önemli bir sorun olarak dile getirilmiĢtir.
Bölge‟de ayrıca su kirliliğine neden olan kirleticilerden kaynaklı toprak kirliliği de
görülmektedir.
Buna ek olarak Çevre ve Orman ÇalıĢtaylarında arıtma tesislerinin aktif olarak
çalıĢmamasından ötürü sanayi tesisi çıkıĢlı katı ve sıvı atıkların, tarım arazilerinde bulunan
toprak ve su kaynaklarında kirliliğe yol açtığı, gereken denetim ve kontrol hizmetlerinin kimi
zaman yetersiz kaldığı ifade edilmiĢtir. Bilinçsiz gübreleme ve kimyasal madde kullanımı
toprağın yapısına zarar vererek toprağın çoraklaĢmasına, verimsizleĢmesine sebep
olmaktadır.
Bölge‟deki orman alanları incelendiğinde ise Kütahya Orman Bölge Müdürlüğü ile diğer illerin
orman iĢletme Ģube müdürlüklerinden edinilen bilgilere göre TR33 Bölgesi toplam alanının
%37,5‟i orman alanıdır.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 156 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
TR33 Bölgesi Türkiye geneli ve Ege Bölgesi orman alanı ortalamalarının üzerinde orman
alanına sahiptir. Ege Bölgesi orman alanının %40'ı TR33 Bölgesi‟nde bulunmaktadır. TR33
Bölgesi ormanlık alanı Türkiye geneli ormanlık alanının %2‟sini oluĢturmaktadır. Bölge‟deki
orman alanlarında son yıllarda artıĢ gözlenmeye baĢlanmıĢtır.
Hedef D-2.1:
Hava kirliliği azaltılacaktır.
Stratejik Öncelik:
Karbon ve diğer zararlı partiküllerin emisyonlarını en aza indirecek yakıt türlerinin
kullanımının teĢvik edilmesi
Hava kirliliğinin önlenmesinde toplumu bilinçlendirme çalıĢmalarının
desteklenmesi
Bölge‟de doğal çevrenin sürdürülebilir kılınması amacıyla hava kirliliğinin olumsuz etkileri
azaltılması orta vadede ise söz konusu kirliliğin en aza indirgenmesi hedeflenmektedir.
Hava kirliliğinin önlenmesinde uygulanabilecek en etkin yöntemlerden biri fosil dıĢı yakıtların
kullanımının arttırılmasıdır. Bu kapsamda Bölge‟de doğalgaz kullanımı teĢvik edilecektir.
Isınmadan kaynaklı hava kirliliğine iliĢkin mahalli çevre kurullarının aldığı kararların
uygulanmasında karĢılaĢılan engellerin aĢılmasında toplumun bilinçlendirilmesi çalıĢmaları
desteklenecektir.
Hedef D-2.2:
Su kirliliği azaltılacaktır.
Stratejik Öncelik:
Bölge‟de yeni atıksu arıtma tesislerinin kurulması ve mevcut tesislerinin
modernize edilmesi
Atıksu arıtma tesisi olan OSB‟lerde ve yerel yönetimlerde atıksu arıtma
tesislerinin etkin kullanılmalarını doğrudan etkileyen enerji ve tesis çalıĢtırma
maliyetlerinin düĢürülmesine yönelik çalıĢmaların yapılması
Atıksu arıtma tesislerinin arıtım sonucu ortaya çıkan atıkların bertarafına yönelik
çalıĢmalarının desteklenmesi
Ġçme ve kullanma suyu temininde arıtma sistemlerinin sayılarının artırılması veya
modernize edilmeleri
TR33 Bölgesi‟nde deĢarj edilen atıksu miktarı atıksu arıtma tesislerinin kapasitelerinin
üzerindedir. Bu kapsamda atıksu arıtma tesislerinin kurulması ve modernize edilmeleri
gerekmektedir.
Özellikle OSB‟lerde önemli bir sorun olarak görülen atıksu arıtma tesislerinin enerji ve
çalıĢtırma maliyetleri daha makul seviyelere çekilmelidir. Bu kapsamda firmaların rekabet
gücünü de olumsuz etkileyen atıksu arıtma tesisi olan OSB‟lerde tesis çalıĢtırma ve enerji
maliyetlerini aĢağıya çekme çalıĢmalarının yapılması/desteklenmesi önceliklidir.
Yine özellikle atıksu arıtma tesisi olan ve çalıĢtıran OSB‟lerde arıtmadan sonra geriye kalan
arıtma çamurlarının bertarafı önemli bir sorun olarak görülmektedir. Bu kapsamda atıksu
arıtma tesisi olan ve çalıĢtıran OSB‟lerde ve yerel yönetimlerde arıtmadan sonra oluĢan atık
çamurların bertarafına iliĢkin çalıĢmalar desteklenmelidir.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 157 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Ġçme ve kullanma suyu açısından arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye nüfusunun toplam
belediye nüfusuna oranı Ege Bölgesi ve Türkiye ortalamasının altındadır. Ġçme ve kullanma
suyu amaçlı çekilen suların arıtılarak kullanıcılarına ulaĢtırılmasına yönelik çalıĢmaları
desteklenmelidir.
Temin edilebilen mevcut içme ve kullanma suyu potansiyelinin iyi değerlendirilerek
Bölgede‟ki belediyelerde kiĢi baĢı günlük temin edilebilen su miktarının yükseltilmesi
önceliklidir.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 158 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Üst Ölçek Karar Ve Stratejiler
Kalkınma Planı‟nın 470. maddesinde evsel nitelikli katı atık yönetiminde kaynakta
ayrıĢtırma, toplama, taĢıma, geri kazanım ve bertaraf safhalarının teknik ve mali yönden bir
bütün olarak değerlendirilmesi, yatırım ve iĢletme maliyetleri düĢük ve ülke Ģartlarına en
uygun katı atık bertaraf teknolojisi olan düzenli depolama yönteminin tercih edilmesi
gerekliliği ifade edilmiĢtir. 471. maddede ise evsel nitelikli olmayan atıkların üretiminin
azaltılacağı, atık türüne ve ülke koĢullarına uygun toplama, taĢıma, geri kazanım ve bertaraf
sistemlerinin oluĢturulacağı vurgulanmıĢtır.
2872 sayılı Çevre Kanunu‟nun 8. maddesinde “Her türlü atık ve artığı doğrudan ve dolaylı
biçimde alıcı ortama vermek, depolamak ve benzeri faaliyetlerde bulunmak yasaktır” ifadesi
yer almaktadır. Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından
2008-2012 dönemi için „Atık Yönetimi Eylem Planı‟ hazırlanmıĢ olup söz konusu plan; Katı
Atık Eylem Planı, Tehlikeli Atık Eylem Planı ve Ġllerin Katı Atık Eylem Planı Ģeklinde
kategorize edilmiĢtir. Atık Yönetimi Eylem Planı‟nda verimli ve entegre bir atık yönetim
sisteminin özelikleri dile getirilmiĢ ve atık yönetiminde öncelik sırası belirtilmiĢtir. Buna göre
atık yönetiminde öncelik sırası Ģu Ģekildedir: Önleme, kaynakta azaltma, yeniden kullanım,
geri kazanım/geri dönüĢüm, ön iĢlem (yakma dahil) ve bertaraf.
Ayrıca söz konusu belgede katı atıklar ve tehlikeli atıkların yönetimine iliĢkin eylem ve
politikalar belirlenmiĢ ve illere göre “Katı Atık Eylem Planları” oluĢturulmuĢtur. Buna göre,
Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve UĢak illeri için ayrı ayrı birlik yapıları önerilmiĢtir.
Mevcut Durumun Tespiti
TÜĠK`ten alınan verilere göre TR33 Bölgesi‟nde belediyelerde atık hizmeti verilen belediye
nüfusu Türkiye geneli ve Ege Bölgesi‟nin altındadır. TR33 Bölgesi‟nde kiĢi baĢı günlük atık
miktarı ortalama 1,34 kg olup bu değer Türkiye ve Ege Bölgesi ortalamalarının üzerinde bir
değerdir. TR33 Bölgesinde atıkların bertarafında büyük oranda vahĢi depolama Ģekli
hakimdir.
TR33 Bölgesi‟nde ülke genelinde olduğu gibi yaĢanan katı atık sorununun çözümünde,
çevrenin korunmasında ve evsel atıklardan kaynaklanan çevre kirliliğinin önlenmesinde,
belediyelerin “Katı Atık Bertaraf Tesisleri” ‟nin hayata geçirilmesi ana unsur olarak görülmüĢ
ve Bölge‟deki belediyeler bu bağlamda birlik modeli oluĢturarak tesislerin faaliyete
geçmesine yönelik çalıĢmalarını baĢlatmıĢlardır. Çevre ve Orman ÇalıĢtaylarında bahsi geçen
çalıĢmalara iliĢkin bazı yasal zorlukların olduğu vurgulanmıĢtır. Özellikle birlikler tarafından
kurulacak tesislerin depolama alanı için yer temininde bürokratik engeller ile karĢılaĢıldığı
ifade edilmiĢtir. Bununla birlikte tesis kurma maliyetlerinin yüksek olması önemli bir sorun
teĢkil etmektedir. Bölge‟de faal olan 3 adet, yer tahsisi yapılmıĢ ve yapım aĢamasında olan 1
adet olmak üzere toplam 4 adet katı atık bertaraf tesisi mevcuttur.
Stratejik Amaç D-3:
Atıkların geri dönüşümünün sağlanması
D. ALTYAPININ GELİŞTİRİLMESİ Sektörel İlişki:
SANAYİ
Eksen İlişkisi:
BEŞERİ
GELİŞİM
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 159 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Bölgede‟ki geri kazanım tesisi sayısı 15 adettir. Bu tesisler plastik pet ĢiĢe, cam ve tekstil
telefleri, ömrünü doldurmuĢ lastiklerin geri kazanımı üzerine faaliyet göstermektedirler.
Bölge‟de en fazla geri kazanım tesisi UĢak‟ta bulunmaktadır.
TR33 Bölgesi‟nde atık üretimi ve zararlarının önlenmesi veya azaltılması ile atıkların geri
kazanılması ve geri kazanılabilen atıkların kaynağında ayrı toplanmasını yaygınlaĢtırma
çalıĢmaları yapılmaktadır. Çevre ve Orman ÇalıĢtaylarında bu çalıĢmalara iliĢkin karĢılaĢılan
güçlükler arasında yeterli sayıda lisanslı geri dönüĢüm firmasının bulunmaması, mevcut geri
dönüĢüm tesislerinin modern olmaması ve toplumun atıkların bertarafında yeterli hassasiyeti
gösterilmediği yönünde görüĢ bildirilmiĢtir.
Hedef D-3.1
Katı atık bertaraf tesislerinin sayısı ve verimlilikleri artırılacaktır.
Stratejik Öncelik:
Katı atıkların kaynağında ayrıĢtırılmasına yönelik toplumsal bilinç oluĢturulması
Birlik modeline göre oluĢturulacak katı atık bertaraf tesisleri için uygun alanların
envanterinin çıkarılması
Katı atıkların kaynağında ayrıĢtırılmasına yönelik olarak toplumsal bilinç oluĢturma yoluna
gidilecek, bu yönde çalıĢma ve eğitimlere ağırlık verilecektir. Bu kapsamda katı atık
bertaraf tesisi iĢletme birliği olan illerde periyodik bilgilendirme eğitimleri ve çalıĢtaylar
yapılması desteklenecektir.
Katı atık bertaraf sorunu birlik modeli oluĢturularak çözülmeye baĢlanmıĢ ancak katı atık
bertaraf tesisleri için uygun depolama alanları bulmakta çeĢitli yasal ve kurumsal zorluklar
yaĢanmaktadır. Sadece depolama alanları değil, bununla birlikte katı atık düzenli depolama
merkezlerinin önemli parçaları olan transfer istasyonları için de gerekli alanların belirlenerek
envanterin çıkartılması önem teĢkil etmektedir. Bu kapsamda katı atıkların bertarafı için
kurulacak tesislere ve transfer merkezlerine uygun alanların belirlenmesinde yapılacak
çalıĢmalar desteklenecektir.
Hedef D-3.2
Geri dönüĢüm tesisleri kurulacak ve faal olanlar modernize edilecektir.
Stratejik Öncelik:
Geri dönüĢüm tesislerinin kurulması ve bu tesislerde çevre dostu teknolojilerin
kullanılmasının teĢvik edilmesi
Faal olan geri dönüĢüm tesislerinin modernize edilmesi
Bölge‟de gerek evsel gerekse endüstriyel atıkların dönüĢümünde yeni tesislerin kurulması
amacıyla ilk öncelik kısa erimde sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde bu tip yatırımlara uygun
alanların belirlenerek envanterin çıkartılmasıdır. Söz konusu tesislerin belirlenen alanlarda
uzun erimde kurulması amaçlanmaktadır. Yeni kurulacak geri dönüĢüm tesislerinde çevre
dostu teknolojilerin kullanılması desteklenecektir.
Atıkların yeniden kazanımı kapsamındaki diğer bir öncelik ise faal tesislerin modernize
edilmesidir. Bu bağlamda kapasitesi teknolojisinden dolayı düĢük olan geri dönüĢüm
tesislerinin modernizasyonuna öncelik verilecek ve kapasitesi yetersiz olan tesislerde
kapasite artırımına gidilecektir.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 160 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
BÖLÜM 5:
TEMATİK HARİTALAR
TR33 BÖLGE PLANI (2010-2013) 161 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
MEKANSAL GÖSTERİM
Planda yer verilen stratejilerin Bölgeye mekânsal etkilerini analiz etmek, stratejilerin
uygulanması ve ilişkili operasyonel programların hazırlanması aşamalarında ihtiyaç
duyulacak mekânsal ilişki ve kararları ortaya koymak amacıyla, belirlenen sektör ve
eksenlere ilişkin tematik haritalar hazırlanmıştır.
Bu kapsamda hazırlanan Tematik Harita 1 tarım sektörüne ilişkin olup, söz konusu haritada
istihdamın ilçe bazında sektörlere göre dağılımına yer verilerek, tarımsal istihdamın
yoğunlaştığı ilçeler belirlenmiştir. Haritada, iyi tarım, organik tarım ve örtüaltı tarım yapılan
alanlara yer verilmiştir. Ayrıca ilçe bazında hayvansal üretim, tarla ürünleri, meyve ve
sebze üretiminin yoğunlaştığı alanlar gösterilmiştir.
Tematik Harita 2A’da ise, sanayi sektörü ve lojistik kapsamında belirlenen amaçlara ilişkin
mekânsal gösterimlere yer verilmiştir. Haritada, faal durumda olan ve olmayan OSB’ler
belirtilerek, demiryolu ağı çevresinde yer alan öncelikli sanayi gelişme koridoru gösterilmiş;
üniversiteler, lojistik merkezleri ve faal OSB’lerin bir araya geldiği kent merkezlerinde
“Sanayi Gelişme Alt Bölgeleri” belirlenmiştir. Ek olarak, uzun vadede lojistik merkezine
dönüşme potansiyeli bulunan alanlar ve halihazır durumda lojistik merkezi niteliğine haiz
alanlar ortaya konmuştur.
Tematik Harita 2B, sanayi sektörel ekseni altında yer verilen “Maden Ürünlerinden Elde
Edilen Katma Değerin Arttırılması” amacıyla ilişkili olup, önemli maden rezervleri,
üniversiteler ve OSB’lerin bir araya geldiği merkezler “Maden Sanayi Alt Bölgeleri” olarak
belirlenmiştir.
Tematik Harita 2C’de ise, Bölgedeki mevcut enerji üretim tesisler, jeotermal kaynaklar,
termal enerjiyle ısıtılan ve ısıtılma potansiyeli bulunan kent merkezlerine yer verilmiştir.
Ayrıca enerji üretimi için yeterli sıcaklığa sahip jeotermal kaynakların bulunduğu alanlar
ortaya konmuştur.
Tematik Haritalar 3A ve 3, planda turizm sektörel ekseni altında yer verilen amaçlarla
ilişkilidir. Bölge’nin önemli doğal ve tarihi değerleri gösterilerek, bu çerçevede ekoturizm
gelişme aksları ve tarih/kültür turizmi gelişme alt bölgeleri belirlenmiştir. Ayrıca Bölge’deki
mevcut kaplıcalar ve termal kaynaklar ortaya koyularak, termal turizm gelişme koridorları
belirtilmiştir. Mevcut ve planlanan havalimanları çevresinde ise sağlık ve kongre turizmi
kapsamında değerlendirilebilecek alanlar ifade edilmiştir. Bölgedeki mevcut turizm
tesislerinin yoğunlaştığı alanlar ve erişilebilirliği yükselten İzmir ilinde mevcut limanlara da,
yine söz konusu haritalar kapsamında yer verilmiştir.
Tematik Harita 4 ise Beşeri Gelişmenin Sağlanması Ekseni kapsamında ve söz konusu
eksenle bağlantılı olarak planda yer verilen amaçlara ilişkindir. Bu kapsamda, nüfusun
yoğunlaştığı, üniversiteler, ticaret borsaları ve üniversitelerin bir araya geldiği alanlar Teknik
Kapasite Geliştirme Bölgeleri olarak belirlenmiştir. Ayrıca haritada, ilçe bazında istihdamın
yoğunlaştığı sektörler gösterilmiştir.
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 168 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
BÖLÜM 6:
PERFORMANS GÖSTERGELERİ
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
A-2. SANAYĠDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI
Stratejik Amaç Gösterge Gösterge
Birimi
Veri Kaynağı 2010 2013 Ġlgili PaydaĢlar
A-2.1
Ġmalat Sanayinde
Üretim Kapasitesinin
Ve Ürünlerin Katma
Değerinin Arttırılması
Toplam Sanayi İhracatı 1.000 $ Türkiye
İhracatçılar
Meclisi
2.991.900 3.500.000 Dış Ticaret Müsteşarlığı, OSB’ler,
Ticaret ve Sanayi İl
Müdürlükleri, Ticaret ve Sanayi
Odaları, TİM OSB Elektrik Tüketimi 1.000
kWh
OSBÜK 1.099.710 1.500.000
A-2.2
ĠĢletmelerde
Kurumsal Etkinlik Ve
ĠĢbirliği
ÇalıĢmalarının
Arttırılması
Bölge’deki Faal Sanayi
Kümelenmesi Sayısı
Adet Sanayi ve
Ticaret İl Md.,
Ticaret ve
Sanayi Odaları
3 5
Sanayi ve Ticaret İl
Müdürlükleri, Ticaret ve Sanayi
Odaları, Türkiye Bankalar Birliği Kurulan Şirket Ve Kooperatif
Sayısı
Adet TÜİK 845 900
A-2.3
Üniversite Ve Sanayi
ĠĢbirliğinin
Sağlanması
Üniversite – Sanayi
İşbirliğinde Gerçekleştirilen
Proje Sayısı
Adet Bölge
Üniversiteleri
20 40
OSB’ler, Ticaret ve Sanayi
Odaları, TÜBİTAK, Üniversiteler Teknokent Sayısı Adet Sanayi ve
Ticaret
Bakanlığı
1 2
A-1. TARIMDA REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI
Stratejik Amaç Gösterge Gösterge
Birimi
Veri Kaynağı 2010 2013 Ġlgili PaydaĢlar
A-1.1
Bitkisel Üretimde
Verimin Ve Katma
Değerin Arttırılması
Örtüaltı Sebze Meyve Üretim
Miktarı
Ton TÜİK 22.719 40.000
Belediyeler, Çiftçiler, İl Tarım
Müdürlükleri, Sanayiciler,
Üniversiteler, Üretici Birlikleri,
Ziraat Odaları
İhraç Edilen Bitkisel Tarım
Ürünü Miktarı
Ton Ege İhracatçı
Birlikleri
217.671 250.000
A-1.2
Hayvancılıkta
Verimin ve Kalitenin
Arttırılması
Hayvan Hastalıkları Araştırma
Merkezi Ve Laboratuarı Sayısı
Adet İl Tarım
Müdürlükleri
0 1
Yapılan Büyükbaş Hayvan
Islahı Sayısı
Adet İl Tarım
Müdürlükleri
177.540 180.000
A-1.3
Tarım ĠĢletmeciliğin
GeliĢtirilmesi
Tarım Ürünü İhracatı Yapan
Firma Sayısı
Adet Ege İhracatçı
Birlikleri
228 240 Çiftçiler, İl Tarım Müdürlükleri,
Sanayiciler, Ticaret Borsaları,
Üniversiteler, Üretici Birlikleri,
Ziraat Odaları Alınan Tarım Ürünleri Coğrafi
İşaret Sayısı
Adet Türk Patent
Enstitüsü
8 12
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
A-2. SANAYĠDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI
Stratejik Amaç Gösterge Gösterge
Birimi
Veri Kaynağı 2010 2013 Ġlgili PaydaĢlar
A-2.4
Bölge’deki Enerji
Üretim Kapasitesinin
Arttırılması
Seyitömer, Tunçbilek ve
Soma Termik Santrallerindeki
Kapasite Kullanım Oranı
% Bölge’deki
termik
santraller
Ortalama 60 75 Afyon Jeotermal Tesisleri, RES
ve JES, Salihli Belediyesi,
Sandıklı Jeotermal Isıtma,
Seyitömer Termik Santrali,
Simav Belediyesi, Soma Elektrik
Üretim A.Ş. , Tunçbilek Termik
Santrali
Jeotermal İle Isıtılan Konut
Sayısı
Adet Türkiye
Jeotermal
Derneği
30.000 40.000
A-2.5
Maden Ürünlerinden
Elde Edilen Katma
Değerin Arttırılması
Yer Altı/Maden Kaynakları
Konusunda Akredite Olmuş
Test Ve/Veya Analiz Sayısı
Adet Üniversiteler,
Laboratuvarlar
ve Araştırma
Merkezleri
18 28
Araştırma Laboratuvarları, Özel
Sektör Kuruluşları, Üniversiteler Yer Altı/Maden Kaynakları
Konusunda Akredite
Laboratuvar Sayısı
Adet Üniversiteler,
Laboratuvarlar
ve Araştırma
Merkezleri
1 2
A-3. TURĠZMDE REKABET GÜCÜNÜN ARTTIRILMASI
Stratejik Amaç Gösterge Gösterge
Birimi
Veri Kaynağı 2010 2013 Ġlgili PaydaĢlar
A-3.1
Turizm Hizmetlerinde
Kalitenin
Yükseltilmesi
Turizm İşletme Ve Yatırım
Belgeli Tesislerin Yatak
Kapasitesi
Yatak
Sayısı
TÜİK, Turizm
Bakanlığı, İl
Turizm
Müdürlükleri
12.174 14.106
Belediye Belgeli Turizm
Konaklama Tesisleri, İl Kültür ve
Turizm Müdürlükleri, Sivil
Toplum Kuruluşları, Turizm
İşletme / Yatırım Belgeli
Konaklama Tesisleri
Hizmet Kalitesi
(Lüks Otellerin Yatak
Kapasitesi / Toplam Turizm
İşletme Ve Yatırım Belgeli
Otellerin Yatak Kapasitesi)
% TÜİK, Turizm
Bakanlığı, İl
Turizm
Müdürlükleri
0,4437801 0,5772668
A-3.3
Alternatif Turizm
Faaliyetlerinin
ÇeĢitlendirilmesi
Bölge’deki Tanımlanmış Gezi
Güzergahı Sayısı
Adet İl Kültür ve
Turizm
Müdürlükleri,
Seyahat
Acenteleri
0 4 Belediye Belgeli Turizm
Konaklama Tesisleri, İl Kültür ve
Turizm Müdürlükleri, Seyahat
Acenteleri, Tanıtım Dernekleri,
Turizm İşletme / Yatırım Belgeli
Konaklama Tesisleri
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
C. BEġERĠ GELĠġĠMĠN SAĞLANMASI
Stratejik Amaç Gösterge Gösterge
Birimi
Veri Kaynağı 2010 2013 Ġlgili PaydaĢlar
C-1
Mesleki Ve Teknik
Eğitimin Ġhtiyaçlar
Doğrultusunda
GeliĢtirilmesi
Yetişkinler Teknik Eğitim
Merkezi Sayısı
Adet TÜİK 1 2 Elginkan Vakfı, Halk Eğitim
Merkezleri, Meslek Liseleri, Milli
Eğitim Müdürlükleri, Ticaret ve
Sanayi Odaları, Üniversiteler Meslek Liselerinde Derslik
Başına Düşen Öğrenci Sayısı
Kişi TÜİK 30 29
C-2
Bölge’de GiriĢimcilik
Kapasitesinin
Arttırılması
Yeni Kurulan Şirket,
Kooperatif, Ticari İşletme
Sayısı
Adet TOBB,**
Türkiye
Ticaret Sicili
Gazetesi
1.752 2000 Bankacılık ve Finans Kurumları,
Girişimciliği Destekleyen Diğer
Kurum ve Kuruluşlar, KOSGEB,
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Sivil
Toplum Kuruluşları, TKDK Kullanılan Top. Kredi Miktarı
(Takipteki alacaklar hariç)
1.000 TL BDDK*** 6.875.421 7.700.471
Dış ticaret yapan firma sayısı Adet EİB 817 919
B. KIRSAL KALKINMANIN SAĞLANMASI
Stratejik Amaç Gösterge Gösterge
Birimi
Veri Kaynağı 2010 2013 Ġlgili PaydaĢlar
B-1
Kırsal Kesimlerde
Üretici Örgütlerinin
Etkinliğinin
Arttırılması
İl Tarım Müdürlükleri
Tarafından Yapılan Üretici
Eğitimleri Sayısı
Adet İl Tarım
Müdürlükleri
112 125 Birlikler, İl Özel İdareleri, İl
Tarım Müdürlükleri, Sivil Toplum
Kuruluşları, Tarımsal Kalkınma
Kooperatifleri, TKDK,
Üniversiteler, Ziraat Odaları
B-2
Kırsal Alanda
Ekonomik ÇeĢitliliğin
Sağlanması
Tarım Sektöründeki
İstihdamın Toplam İstihdam
İçindeki Payı
% TÜİK %39 % 35 Bakanlıklara bağlı ilgili il
müdürlükleri başta olmak üzere
ilgili tüm kuruluşlar, Çevre ve
Orman İl Müdürlükleri, TKDK Tescilli Patent ve Marka Sayısı Adet TPE 630 700
B-3
Kırsal Kesimde
YaĢam Kalitesinin
Arttırılması
Kırsal Kesimde İlköğretim
Mezunu Oranı
% TÜİK 12,25 17,41 İl Milli Eğitim Müdürlükleri, İl
Özel İdareleri, Köylere Hizmet
Götürme Birlikleri, Köy
Muhtarlıkları Asfalt Ve Beton Yol
Uzunluğunun Toplam Yol
Uzunluğuna Oranı
% Mahalli
İdareler Genel
Müdürlüğü,
KHGB, İl Özel
İdareleri
%57,1 %59
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
C. BEġERĠ GELĠġĠMĠN SAĞLANMASI
Stratejik Amaç Gösterge Gösterge
Birimi
Veri Kaynağı 2010 2013 Ġlgili PaydaĢlar
C-3
Dezavantajlı
Grupların Ekonomik
Ve Sosyal Hayata
Entegrasyonunun
Sağlanması
Kadınların İşgücüne Katılım
Oranı
% TÜİK 23,4 25 İl Milli Eğitim Müdürlükleri,
İŞKUR İl Müdürlükleri, Köy
Muhtarlıkları, Sivil Toplum
Kuruluşları, Sosyal Hizmetler İl
Müdürlükleri, Ticaret ve Sanayi
Odaları, Üniversiteler
İŞKUR’a Kayıtlı Engellilerin
İstihdam Oranı(Ortalama)
% İŞKUR İl
Müdürlükleri
18 20
C-4
Kentlerde Sosyal
YaĢam Olanaklarının
Arttırılması
Alış Veriş Merkezi Sayısı Adet Saha
Araştırması
8 12 Belediyeler, Gençlik ve Spor İl
Müdürlükleri, İl Kültür ve Turizm
Müdürlükleri, Sivil Toplum
Kuruluşları, Spor Kulüpleri Kültür Merkezi Sayısı Adet Kültür Ve
Turizm İl
Müdürlükleri
2 4
Tablo Notları ** 2010 ilk aylık periyodu
*** 2010 ilk 6 aylık dönem
OECD ve EUROSTAT’ın 2007 yılında birlikte organize ettikleri EIP (Entrepreneurship Indicators Programme) – Girişimcilik
Göstergeleri Programı sonucunda oluşturdukları gösterge çerçevesi üç bileşen üzerinden tanımlanmaktadır. Buna göre
Girişimcilik Belirleyicileri (Determinants), Girişimsel Performans (Entrepreneurial Performance) ve Girişimciliğin Etkileri
(Impacts) olarak çizilen bu çerçevenin detaylandırılması şu şekildedir.
Belirleyiciler: Regülasyon çerçevesi, piyasa koşulları, finansmana erişim, girişimcilik kapasitesi (yeteneği), kültür
GiriĢimsel Performans: Açılan firma sayısı, kapanan firma sayısı, firma büyüme oranları, firma çalışan sayısındaki artış oranı
Etkiler: İş yaratma (istihdam), ekonomik büyüme, yoksulluğu düşürme
D. ALTYAPININ GELĠġTĠRĠLMESĠ
Stratejik Amaç Gösterge Gösterge
Birimi
Veri Kaynağı 2010 2013 Ġlgili PaydaĢlar
D-1
UlaĢtırma ve Lojistik
Sisteminin
GeliĢtirilmesi
Bölünmüş Yol Uzunluğunda
Artış
Km KGM 965 1.375 Belediyeler, İl Özel İdareleri,
KGM, Yolcu ve Yük Taşımacılığı
yapan işletmeler Lojistik Merkezi Sayısı Adet Ticaret ve
Sanayi
Odaları, TCDD
0 3
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
D. ALTYAPININ GELĠġTĠRĠLMESĠ
Stratejik Amaç Gösterge Gösterge
Birimi
Veri Kaynağı 2010 2013 Ġlgili PaydaĢlar
D-2
Çevre Kirliliğinin
Azaltılması
Hava Kalitesi (Kış Sezonu
PM10 Değerleri)
µg/m3
TÜİK, İl Çevre
ve Orman
Müdürlükleri
98 60 Belediyeler, DSİ, İl Çevre ve
Orman Müdürlükleri, İl Özel
İdareleri, İl Sağlık Müdürlükleri
Bölgede Belediyelerdeki
Toplam Atıksu Arıtma Tesisi
Sayısı
Adet TÜİK 10 18
D-3
Atıkların Geri
DönüĢümünün
Sağlanması
Katı Atık Bertaraf Tesisi Sayısı Adet İl Çevre
Orman
Müdürlükleri
4 6 Belediyeler, İl Özel İdareleri,
Katı Atık Birlikleri, OSB’ler,
Ticaret ve Sanayi Odaları
Geri Dönüşüm Tesisleri Sayısı Adet İl Çevre
Orman
Müdürlükleri
13 18
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 175 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
BÖLÜM 7:
KAYNAKÇA
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 176 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
1) Afyon Kocatepe Üniversitesi Stratejik Planı (2009-2013), Ocak 2008.
2) Afyonkarahisar Belediyesi Stratejik Planı 2007-2009.
3) Annoni, P. Ve Kozovska, K. (2010). EU Regional Competitiveness Index, European
Commission, Joint Research Centre Institute for the Protection and Security of the
Citizen (JRC-IPSC), Lüksemburg.
4) Akgüngör, S. ve Falcıoğlu, P. (2005). Türkiye İmalat Sanayinde Bölgesel
Uzmanlaşma ve Sanayi Kümeleri, Kentsel Ekonomik Araştırmalar Sempozyumu
(KEAS ’05), DPT ve Pamukkale Üniversitesi, Denizli, 2005.
5) Avrupa Komisyonu Lisbon Stratejisi Değerlendirme Dokümanı (Şubat 2010) (Lisbon
Strategy Evaluation Document), Commıssıon Staff Working Document, Brüksel.
6) Baumol, J. W. Litan, R. E. and Schramm C. J.(2007). Good Capitalism, Bad
Capitalism and The Economics of Growth and Prosperity, New Haven&London, Yale
University Press.
7) Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Kentleşme Şurası 2009, Bölgesel Eşitsizlik, Yerel
Kalkınma ve Rekabet Edebilir Kentler Komisyonu Raporu, Ankara Nisan 2009.
8) Bayındırlık ve İskan Bakanlığı (BİB) 2010-2014 Stratejik Planı, BİB Strateji
Geliştirme Başkanlığı, Ankara 2009.
9) Binyıl Kalkınma Hedefleri Raporu Türkiye (2010), Devlet Planlama Teşkilatı ve
Birleşmiş Milletler, Ankara 2010.
10) Bölgesel Kalkınma Araştırma Raporu TR33 Manisa Alt Bölgesi, Sanayi ve Ticaret
Bakanlığı KOSGEB, Ankara, Ocak 2006.
11) Bölgesel Kalkınma ve Yönetişim Sempozyumu, ODTÜ Mimarlık Fakültesi, TEPAV,
Anakara, Eylül 2006.
12) Can E. ve Kocagül A. D. (2008), Avrupa Birliği'nde Bölgesel Politikanın Gelişimi ve
Yapısal Fonlar, Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV), Ankara,
Temmuz 2008.
13) Cansız, M. (2010), Türkiye’de Organize Sanayi Bölgeleri Politikaları ve Uygulamaları,
DPT Sosyal Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, Ankara 2010.
14) Castellacci F.(2004) , A neo-Schumpeterian Approach to Why Growth Rates Differ,
Revue économique, vol. 55, No.6, Novembre 2004, p. 1145-1170.
15) Celal Bayar Üniversitesi Stratejik Planı (2008-2012), Manisa, Mart 2007.
16) Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB) Atık Yönetimi Eylem Planı (2008-2012), ÇOB Çevre
Yönetimi Genel Müdürlüğü, Ankara, Mayıs 2008.
17) Dinçer, B. ve Özaslan, M. (2004), İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması
Araştırması Devlet Planlama Teşkilatı Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel
Müdürlüğü, Nisan 2004.
18) Dinçer, B. Özaslan, M. ve Kavasoğlu, T. (2003), İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik
Sıralaması Araştırması, Devlet Planlama Teşkilatı, Ankara 2003.
19) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013) Bölgesel Gelişme Özel İhtisas Komisyonu
Raporu, Devlet Planlama Teşkilatı, Ankara 2008.
20) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Ağaç Ürünleri ve Mobilya Sanayii Özel
İhtisas Komisyonu Raporu, DPT Ankara 2007.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 177 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
21) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Bilgi ve İletişim Teknolojileri Özel İhtisas
Komisyonu Bilgi Teknolojileri Alt Komisyonu Raporu, DPT Ankara 2007.
22) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Bitkisel Üretim Özel İhtisas Komisyonu
Raporu, DPT Ankara 2007.
23) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Çevre Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT
Ankara 2007.
24) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Devlet Planlama Teşkilatı, Temmuz
2006.Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Dış Ekonomik İlişkiler Özel İhtisas
Komisyonu Raporu, DPT Ankara 2007.
25) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Dış Ticaret Özel İhtisas Komisyonu Raporu,
DPT Ankara 2007.
26) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Eğitim: Okul öncesi, ilk ve Orta öğretim
Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT Ankara 2009.
27) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Elektronik ve Elektrikli Makinalar Sanayii
Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT Ankara 2007.
28) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Fikri Mülkiyet Hakları Özel İhtisas
Komisyonu Raporu, DPT Ankara 2007.
29) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Finansal Hizmetler Özel İhtisas Komisyonu
Raporu, DPT Ankara 2007.
30) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Gelir Dağılımı ve Yoksullukla Mücadele Özel
İhtisas Komisyonu Raporu, DPT Ankara 2007.
31) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Gıda Güvenliği, Bitki ve Hayvan Sağlığı Özel
İhtisas Komisyonu Raporu, DPT Ankara 2007.
32) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Gıda Sanayii Özel İhtisas Komisyonu
Raporu, DPT Ankara 2007.
33) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Hayvancılık Özel İhtisas Komisyonu Raporu,
DPT Ankara 2007.
34) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), İçki, Tütün ve Tütün Ürünleri Sanayii Özel
İhtisas Komisyonu Raporu, DPT Ankara 2007.
35) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Kimya Sanayii Özel İhtisas Komisyonu Bor,
Soda külü, krom kimyasalları çalışma grubu Raporu, DPT Ankara 2008.
36) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Kimya Sanayii Özel İhtisas Komisyonu
Gübre, Tarım İlaçları Çalışma Grubu Raporu, DPT Ankara 2008.
37) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Kimya Sanayii Özel İhtisas Komisyonu
Raporu, DPT Ankara 2007.
38) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu,
DPT Ankara 2007.
39) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Ormancılık Özel İhtisas Komisyonu Raporu,
DPT Ankara 2007.
40) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Otomotiv Sanayii Özel İhtisas Komisyonu
Raporu, DPT Ankara 2007.
41) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013) Orta Vadeli Program(2010-2012), DPT,
www.dpt.gov.tr/
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 178 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
42) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Rekabet Hukuku ve Politikaları Özel İhtisas
Komisyonu Raporu, DPT Ankara 2007.
43) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Sanayii Politikaları Özel İhtisas Komisyonu
Raporu, DPT Ankara 2007.
44) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Taş ve Toprağa Dayalı Sanayiler cilt 1 Özel
İhtisas Komisyonu Raporu, DPT Ankara 2007.
45) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Taş ve Toprağa Dayalı Sanayiler cilt 2 Özel
İhtisas Komisyonu Raporu, DPT Ankara 2007.
46) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Tekstil, Deri ve Giyim Sanayi Özel İhtisas
Komisyonu Raporu, DPT Ankara 2007.
47) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Toprak ve Su Kaynaklarının Kullanımı ve
Yönetimi Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT Ankara 2007.
48) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT
Ankara 2007.
49) Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Yerleşme ve Şehirleşme Özel İhtisas
Komisyonu Raporu, DPT Ankara 2007.
50) Dumlupınar Üniversitesi Stratejik Planı 2008-2012, Kütahya, Mart 2007.
51) EGEV Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak il raporları ve Ege Bölgesi Stratejik
Tercihlerin ve Bölgesel Hedeflerin Önceliklendirilmesi Çalışmaları ve
Konumlandırılmaları.
52) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB) 2010-2014 Dönemi Stratejik Planı.
53) EUROPE 2020 Strateji Belgesi (03.03.2010), A strategy for smart, sustainable and
inclusive growth, Brussels.
54) EU Reflection Group Report European Project 2030, The Threats and Opportunities,
May 2010.(by ABGS).
55) Florida, R.(1995). Toward the learning region, Futures, Volume 27, Issue 5, June
1995, Pages 527-536.
56) Fujita, M. Krugman P. and Venables J. A.(1999). The Spatial Economy: Cities,
Regions and International Trade, The MIT Press.
57) Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü 2010-2014 Stratejik Planı.
58) Harris, R.(2008). Models of Regional Growth: Past, Present and Future
(SERC(Spatial Economics Research Centre) SERC is an independent research centre
funded by the Economic and Social Research Council (ESRC), CPPR & University of
Glasgow))
59) İllerarası Rekabetçilik Endeksi (2008-2009). Uluslararası Rekabet Araştırmaları
Kurumu (URAK), Deloitte.
60) İllerde Öne Çıkan Sanayi Sektörleri, T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı
Müsteşarlığı Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, Ankara, 2006.
61) İstanbul Uluslararası Finans Merkezi Stratejisi ve Eylem Planı, Devlet Planlama
Teşkilatı, Ankara, Ekim 2009.
62) İzmir, Manisa, Kütahya Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı,
Çevre ve Orman Bakanlığı ÇED ve Planlama Genel Müdürlüğü.
63) Kalkınma ajansları için bölge planı hazırlama kılavuzu, DPT
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 179 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
64) Karacadağ Kalkınma Ajansı Ön Bölgesel Gelişme Planı, Diyarbakır 2010.
65) Kara, M. (2008). Bölgesel Rekabet Edebilirlik Kavramı ve Bölgesel Kalkınma
Politikalarına Yansımaları, DPT Ekonomik Modeller ve Stratejik Araştırmalar Genel
Müdürlüğü, Ağustos
66) Kentsel Ekonomik Araştırmalar Sempozyumu Cilt 1- 2, DPT ve Pamukkale
Üniversitesi, Mart 2004. http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/keas-II.pdf ,
http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/keas-I.pdf
67) Kobi Stratejisi Eylem Planı (2007-2009), Ocak 2007.
68) Kültür ve Turizm Bakanlığı 2010-2014 Stratejik Planı, Ocak 2010.
69) Kütahya İl Özel İdaresi Stratejik Planı 2007-2011, Kütahya 2006.
70) Landabaso, M. Oughton C. and Morgan K. (1999); Learning Regions in Europe:
Theory, Policy and Practice Through The RIS Experience, 3rd International
Conference on Technology and Innovation Policy: Global knowledge Partnerships,
Creating value for the 21st Century, USA
71) Lisbon Strategy (2000), Towards a Europe of İnnovation and Knowledge, Mart 2000.
72) Lisbon Strategy (2005), Working together for growth and jobs, Şubat 2005.
73) Martin X. S, Barro R. J., Economic Growth, Second Edition, MIT Press 2004.
74) Regional innovation strategies in Poland: Lessons and Recommendations, ECORYS-
Research and Consulting, Rotterdam, 2004.
75) Regional Economic Stragey fort he East Midlands 2006-2020. England’s East
Midlands Development Agency.
76) Report on Design of Regional Innovation Systems, Intangible assets and Regional
Economic Growth (IAREG) February 2010. Electronic copy available at:
http://ssrn.com/abstract=1564616
77) Report of the Ad-hoc Working Group on defining critical raw materials, European
Commission, June 2010.
78) Romer, P. M.(1986), Increasing Returns and Long-Run Growth, Journal of Political
Economy, vol 94, no.5.
79) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı KOSGEB 2008-2012 Stratejik Planı.
80) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı(STB) 2010 Yılı Performans Programı, STB Strateji
Geliştirme Başkanlığı, 2010.
81) Schumpeter, J.A.(1943). Capitalism, Socialism and Democracy, Taylor & Francis e-
Library, London and New York, 2003.
82) Schumpeter, J.A. (1939). Business Cycles. A Theoretical, Historical and Statistical
Analysis of the Capitalist Process. New York Toronto London : McGraw-Hill Book
Company, 1939
83) Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Tarımsal Politikalar ve Yapısal Düzenlemeler Özel
İhtisas Komisyonu Raporu, DPT, Ankara, 2000.
84) Sektörel gelişmeler ve rekabet gücü göstergeleri, T.C. Başbakanlık Hazine
Müsteşarlığı Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü (Haziran 2009).
85) Spatial Inequality and Develoment, Edited by Ravı Kanbur and Anthony j. Venables,
A study prepared by the World Institute for Development Economics Research of the
United Nations University (UNU-WIDER), Oxford Press 2005.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 180 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
86) T.C. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Stratejik Planı (2007-
2011), Ankara, Mart 2007.
87) T.C. Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü Stratejik Planı (2008-2012),
Ankara 2007.
88) Türkiye İçin Bir Rekabet Endeksi, (2009). Ekonomi ve Dış Politika Araştırmalar
Merkezi (EDAM).
89) Türkiye Turizm Stratejisi (2023), Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara 2007.
90) Ulaştırma Bakanlığı (UBAK) 2009-2013 Stratejik Planı, UBAK Strateji Geliştirme
Başkanlığı.
91) Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi 2007-2013 (2006), Devlet Planlama Teşkilatı, Şubat
2006.
92) Ulusal Yenilik Stratejisi 2008-2010.
93) Uşak 2023 Strateji Belirleme ve Arama Konferansı Değerlendirme Raporu, Araştırma,
Geliştirme, Eğitim ve Danışmanlık Merkezi (ARGEDA). Denizli, Haziran 2010.
94) Uşak İl Özel İdaresi Stratejik Planı 2007-2010.
95) Uşak Üniversitesi 2010-2014 Stratejik Planı, Uşak 2009.
96) Üçüncü Bölgesel Kalkınma Yönetişim Sempozyumu Bildiri Kitabı, TEPAV Ekim 2009.
97) Verspagen, B. (2005). The Economics of Technological Change, August 2005,
(incomplete Version)
98) Wolfe, D. A. ; Social Capital and Cluster Development in Learning Regions,
Forthcoming in Knowledge, Clusters and Learning Regions, School of Policy Studies,
Queen’s University.
99) World Economic Forum Global Competitiveness Index Report 2009-2010 (WEFGCI
Report),Cenevre- İsviçre, 2009.
100) World Economic Outlook, Rebalancing Growth, International Monetary Fund (IMF),
Nisan 2010.
101) Yeni Bölgesel Gelişme Politika ve Uygulamaları, DPT Bölgesel Gelişme ve Yapısal
Uyum Genel Müdürlüğü, Haziran 2007.
102) Yeşilırmak Havza Gelişim Projesi Bölgesel Gelişme Ana Planı, DPT-BGYUGM ve
DOLSAR Mühendislik, Ankara, Temmuz 2006.
MEVCUT DURUMUN TESPİTİ AŞAMASINDA YARARLANILAN KAYNAKLARA, AJANSIMIZCA
HAZIRLANAN TR33 BÖLGESİ MEVCUT DURUM RAPORU’NDA YER VERİLMİŞTİR
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 181 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
BÖLÜM 8:
ÇALIŞTAYLARDA HAZIRLANAN GZFT
TABLOLARI
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 182 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Ç
EV
RE V
E O
RM
AN
GÜÇLÜ YANLAR
Orman alanının Türkiye ortalamasının üstünde olması Katı atık bertaraf tesisi için birliklerin oluşturulmuş olması Geri Dönüşüm firmalarının olması OSB'lerde atık su arıtma tesisleri mevcut olması Doğalgaz dağıtımının olması
ZAYIF YANLAR
Topografik ve meteorolojik yapısı Henüz düzenli depolama alanı bulunmaması Özellikle geri dönüştürülen tekstil teleflerinin geri dönüşümden sonra kalan teleflerin bertaraf edilememesi Atıksu arıtma tesislerinin çalıştırma ve enerji maliyetlerinin yüksek olması Atıksu arıtma tesislerinin verimli çalıştırılamaması
FIRSATLAR
Doğa turizmi ve rekreasyon alanlarının artması Atıksu arıtma tesislerinin enerji ve çalışma maliyetlerinin iyileştirilebilmesi olanağı
Fosil yakıtların yerine doğalgaz vb çevre dostu yakıtların kullanımının artması ile hava kalitesinin iyileştirilebilecek olması
TEHDİTLER
İnversiyon olayının oluşmasına neden olarak hava kalitesinde gözle görülür kirli hava tabakası oluşması Vahşi depolamanın devam etmesi Toprak ve yer altı su kaynaklarının kirlenmesi Sanayide faaliyet gösteren firmaların atıksu arıtma maliyetlerinden olumsuz etkilenmesi
SA
NA
Yİ &
AR
-GE
GÜÇLÜ YANLAR
Elektronik, beyaz eşya, otomotiv, textil, deri, gıda mermer ve toprağa dayalı sanayinin gelişmiş olması Madenler ve yer altı kaynaklarının zenginliği Tarım ürünlerinin zenginliği ve çeşitliliğine bağlı olarak tarıma dayalı sanayi potansiyeli Güçlü bir sanayi deneyiminin olması Elektronik ve beyaz eşyaya dayalı üstün rekabet gücü ve ileri teknoloji altyapısı Sermayenin genel olarak yeterliliği Stratejik coğrafi konum, özellikle büyük şehirlere yakınlık
ZAYIF YANLAR
Ar-Ge ve inovasyon düzeyinin düşüklüğü Üniversite-sanayi işbirliğinin yetersiz olması İşletmelerde kurumsallaşma kültürü ve bilincinin azlığı Ortaklık kültürünün zayıflığı Kütahya’da girişimcilik kültürünün yeterli düzeyde olmaması, sermayenin likit olmayan kaynaklara
aktarılması Katma değeri yüksek, ileri teknoloji ürünlerin, markalaşmanın, tasarım kapasitesinin yeterli düzeyde
olmaması
Belli OSB’lerde arazi tahsisi sorunu Kaliteli işgücü ve ara elemanlarla sanayinin işgücü talebi arasında uyum eksikliği
FIRSATLAR
Zafer Havalimanı’nın hayata geçirilme planı Kütahya Teknoparkı’nın faaliyete geçme planı Otomotiv sektöründe yatırımların, doymuş bölgelerden TR33’e kayma potansiyeli, bu sektördeki yan sanayi
deneyimi ve lojistik avantajlar Madene dayalı sektörlerde, savunma, havacılık ve uzay sanayi de dahil olmak üzere teknoloji odaklı
sektörlerde yatırım çekme potansiyeli, Eskişehir ve İzmir bölgelerinden mevcut yatırımların kayması Jeo-termal kaynaklara bağlı olarak tarıma dayalı sanayide ve enerji üretiminde inovasyon potansiyeli:
termal seracılık vs. Kümelenme: mevcut elektrikli ev aletleri, seramik ve tekstil kümeleri ile yaratılabilecek veya dâhil
olunabilecek deri kümelenmesi, savunma sanayi, havacılık-uzay kümelenmeleri vs.
TEHDİTLER
Sosyal olanakların, kentsel yaşantının kısıtlılığı ve bunun kaliteli işgücünün ve yatırımcıların çekilmesi açısından yarattığı dezavantaj
Tekstil, deri, mermer gibi Bölgenin geleneksel sektörlerinde güçleşen uluslararası rekabet Belli OSB’lerde altyapı sorunu Bölge öz sermayesinin gerek harcamalar gerekse yatırım anlamında dışarıya çıkma eğilimi
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 183 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
EN
ER
Jİ V
E M
AD
EN
CİLİK
GÜÇLÜ YANLAR
TR33 Bölgesi’ndeki rüzgar enerjisi kurulu kapasitenin Türkiye’deki Kurulu kapasitenin %12’sini oluşturması Türkiye jeotermal kaynaklarının %66’sının Ege Bölgesi’nde yer alıyor olması, TR33 Bölgesi illerinin
jeotermal konusunda ön plana çıkması
Bölge’de bulunan jeotermal rezervlerin konut ısıtması, termal turizm, termal seracılık ve enerji üretimi gibi 4 farklı alanda kullanılabilmesi
Türkiye kömür rezervlerinin yaklaşık %11’inin TR33 Bölgesi’nde yer alıyor olması Yerli kaynaklardan üretim yapan 3 adet termik santral bulunması Maden rezervleri bakımından çok çeşitli rezervlerin bulunması Madencilik faaliyetlerinin uzun yıllardan beri yapılması nedeniyle kaliteli ve deneyimli işgücünün bulunması Türkiye bor rezervinin yaklaşık %50’sinin TR33 Bölgesi’nde bulunması Altın madeni bakımından Türkiye rezervlerinin %27’sine sahip olması Gümüş madeni bakımından Türkiye rezervlerinin %67’sine sahip olması ve tek işletilen gümüş yatağının
TR33 Bölgesi’nde yer alması Türkiye’nin en büyük manyezit üreticisinin TR33 Bölgesi’nde yer alması Uranyum rezervi bakımından Türkiye rezervlerinin %37’sine sahip olması TR33 Bölgesi’nin mermer rezervi bakımından Türkiye rezervlerinin %16’sına sahip olması Mermer sektörünün gelişmiş olması Mermer sektörü makine üretiminin gelişmesi
ZAYIF YANLAR
Termal kaynaklardan belli başlı yerler ve konular haricinde yeterince yararlanılamaması Linyit rezervlerinin düşük kalitede olması ve zenginleştirme işlemlerinin yüksek maliyetli olması Kömürden elektrik üretimi için ilave termik santral yatırımı yapılmaması
FIRSATLAR
Temiz ve yenilenebilir enerji kaynaklarının giderek önem kazanması ve TR33 Bölgesi’nin yenilenebilir enerji kaynaklarından jeotermal ve rüzgar enerjisinde önemli potansiyellere sahip olması
Çevreye duyarlı yenilenebilir enerji kaynaklarından doğalgaz ve jeotermal enerji kaynaklarının konut ısıtmasında kullanımının artması
Jeotermal kaynakların termal seracılıkta kullanımının yaygınlaşması Bor ürünlerinin çok sayıda kullanım alanına sahip olması ve yeni bor tüketim alanlarının (LCD sektörü,
yakıt pili gibi) artmasına paralel olarak bor ürünleri kullanımının artış eğiliminde olması
TEHDİTLER
Başta jeotermal olmak üzere maden ve enerji kaynaklarının bilinçsizce kullanılması sonucu kaynakların tükenme tehdidi ile karşı karşıya kalması
Jeotermal suların kullanım sonrası re-enjeksiyon sistemi ile yer altına verilememesinden dolayı toprak ve su kirliliği oluşması
Termik santrallerin bir kısmının ekonomik ömrünü doldurmuş olması Maden arama çalışmalarının doğaya ve çevreye zarar veren faaliyetler olarak algılanması Madencilik faaliyetlerinin yüksek sermaye gerektirmesi ve bu sektördeki yatırımların geri dönüşlerin uzun
zaman alması Bor ürünlerinin yerine ikame ürünlerin ve borsuz üretim teknolojilerinin (borsuz cam elyafları) geliştirilmesi Mermer sektöründe rekabetin çok yüksek düzeyde olması ve mermerciler arasında bir birliğin olmaması
nedeniyle fiyat konusunda dezavantajlı durumların oluşması Mermer sektöründe faaliyet gösteren firmaların kurumsallaşamamaları Mermer atıklarının mermer sektöründe faaliyet gösteren işletmeler tarafından “artık” olarak tarif edilmesi
ve atık ber-tarafına yönelik çalışmaların yapılmaması ile mermer atıklarının çevre ve hava kirliliğine sebep olması
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 184 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Sosyal Y
ap
ı
SA
ĞLIK
GÜÇLÜ YANLAR
Personel sayısının yeterli olması Aile Hekimliği sisteminin başarılı uygulanması Tüm hastanelerde randevu sisteminin olması Bebek ölüm oranının düşük olması
ZAYIF YANLAR
Eğitim ve Araştırma Hastanesinin olmaması Hastanelerde nitelikli oda sayısının az olması Özel hastane sayısının az olması Nitelikli personelin az olması Organ ve doku bağışlarının yetersiz olması Otomasyon sisteminin etkin işlememesi Dal hastanelerinin eksikliği Kamu hastanelerinde ileri teknoloji ürünü cihazların ve bunları kullanacak personelin olmaması Kamu hastanelerinin binalarının yetersiz olması Hastanelerin yatak kapasitesinin düşük olması Sağlık çalışanları için sosyal tesis olmaması
Rehabilitasyon merkezi bulunmaması
FIRSATLAR
Sağlık turizmi potansiyeli Aile hekimliği uygulaması Yeni sağlık kompleksi projeleri
TEHDİTLER
Çevre kirliliği İçme suyundaki yüksek arsenik oranı Sanayileşmenin getirdiği sorunlar
Mevsimlik tarım işçileri aracılığıyla taşınan bulaşıcı hastalıklar Kırsal yerleşimin fazla olması
Sosyal Y
ap
ı
EĞ
İT
İM
GÜÇLÜ YANLAR
Proje yapma kapasitesinin yüksek olması Derslik başına düşen öğrenci sayısının az olması Teknolojik imkânlardan mümkün olduğunca faydalanılması İşadamı ve hayırseverlerin eğitime destek olmaları Çalışanların kurumsal bağlılığa sahip olmaları
ZAYIF YANLAR
İlköğretim okullarında destek personelinin yetersiz olması
Okulların şehir merkezinde kalmış olması
Okullarda yeterli sosyal aktivite alanının olmaması
Hizmet içi eğitim faaliyetlerinin etkin yapılmaması
FIRSATLAR
Avrupa Birliği proje ve fon imkanlarının olması Eğitim Fakültesi’nin bulunması
TEHDİTLER
Kırsal yerleşimin fazla olması
Öğrenci sayısının sürekli artması
Deprem bölgesinde bulunulması
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 185 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
Sosyal Y
ap
ı
KÜ
LT
ÜR
VE
SP
OR
GÜÇLÜ YANLAR
Zengin tarihi miras Kültür ve sporla ilgili etkinliklere olan talebin yüksek olması Zengin yemek kültürü Kültürel bağların yüksek olması Zengin kültürel miras Özel müzelerin bulunması Geleneksel kıyafetlerin çeşitliliği Bölgeye özgü el sanatlarının çeşitliliği Fubol, atletizim ve hentbol alanında kazanılmış başarılar
ZAYIF YANLAR
Özel sektör tarafından yerel sporculara ve spor kulüplerine yeterli sponsorluk desteğinin sağlanmaması
Profesyonel bir spor eğitiminin yapılmaması Sporun çeşitlendirilememesi, sadece belli branşlarda sınırlı kalması Spor derneklerinin yeterli sayıda ve nitelikte olmaması Sporcuların yeterince teşvik edilememesi Yeterli spor tesisinin bulunmaması Geleneksel ürünlerin geri planda kalması Konaklama tesisi yetersizliği Toplumu bilinçlendirme çalışmalarının yetersizliği Yeterli sayıda tiyatro ve tiyatro kulübü bulunmaması Kültür – sanat aktivitelerinin yetersiz olması Kültür derneği eksikliği Kültürel mirasın korunamaması Kültürel etkinliklere ilgiyi artıracak çalışmaların yapılmaması Yeterli kültür merkezi bulunmaması
FIRSATLAR
Antik kentlerin varlığı Üniversitelerin potansiyeli Hava limanı projesi Yeni spor kompleksi projeleri Sportif ve sosyal aktivitelere olan talebin çok olması Genç nüfus oranının yüksek olması Geleneksel tatların çeşitliliği Ulusal ve uluslararası dereceye sahip sporcuların bulunması
TEHDİTLER
Dijitalleşen dünyada gençlerin spora olan ilgisinin giderek azalması Kültürel mirasın yok olmaya yüz tutması Gençlerin ve ailelerin gelecek kaygısı Yöresel ürünlerin patentle koruma altına alınamaması Çevre illerin cazibesi Kaçak kazılar Siyasi engeller
Sosyal Y
ap
ı
DE
ZA
VA
NT
AJLI G
RU
PLA
R
GÜÇLÜ YANLAR
Dezavantajlı gruplara yönelik STK’ların var olması Güçlü bir aile kurumuna sahip olunması Dezavantajlı gruplara yönelik yapılan projelerin sahiplenilmesi
ZAYIF YANLAR
Dezavantajlı gruplara yönelik yeterli uzman personelin bulunmaması Sağlıklı bir envanter çalışmasının bulunmaması Dezavantajlı gruplar içerisinde proje yazma kapasitesinin düşük olması Dışlanmışlık hissine sahip olunması
FIRSATLAR
Avrupa Birliği hibe imkanlarının olması Avrupa Birliği’ne uyum süreci
TEHDİTLER
Dezavantajlı gruplara yönelik toplumsal bilinç eksikliği ve önyargı Özürlü raporlarında derecelerin düşürülmesi
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 186 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
TA
RIM
BİT
KİS
EL Ü
RE
TİM
GÜÇLÜ YANLAR Ürün çeşitliliğinin fazla olması Büyük pazarların ulaşım ağı üzerinde yer alması Yer altı ve yer üstü su kaynaklarının bol olması Toprak ve iklim koşularının tarım için elverişli olması Çiftçiye destek amaçlı tarım kredi kooperatiflerinin olması Organik tarıma elverişli toprakların bol olması Kuru – yaş üzüm, zeytin, haşhaş, şekerpancarı, tütün, yumurta ve tavuk gibi ürünlerde güçlü
olunması Tarımsal mekanizasyonunun güçlü olması İhracata yönelik meyveciliğin olması Tarıma dayalı sanayinin güçlü olması Su ve toprak analiz laboratuvarlarının mevcut olması Çiftçi örgütlerinin, birliklerinin çok olması
ZAYIF YANLAR Ulusal tarım politikalarında üretim planlamasının olmaması Arazilerin çok parçalı ve küçük olması İhracat ürünlerinde akredite olmuş sınıflandırma, ambalajlama, soğuk hava depoları, kalibrasyon,
paketleme tesisi ve kalıntı izleme laboratuvarının yetersiz olması Sayıca yeterli olan tarımsal üretici örgütlerin işlevsel olmaması Çiftçilerde sermaye yetersizliğinin olması Sözleşmeli üretimin yaygın olmaması Üreticilerin genel ve mesleki eğitim seviyesinin düşük olması, taşrada çalışacak yetişmiş teknik
elemanların branşlaşmamış olması, dolayısıyla ihracata yönelik bilinçli üretim yapacak nüfusun var
olmaması Tarımda çalışan nüfusun yaş grubunun 50+ olması, özellikle de kadın ağırlıklı olması Kaliteli ve sertifikalı tohum ve fidan kullanımının yaygın olmaması Tarımsal istatistik çalışmalarının yeterli ve güvenli olmaması Çiftçinin toprak, su, yaprak analizi yaptırma bilincinin yetersiz olması ve analiz laboratuvarlarının
yetersizliği Dış pazara yönelik fiyat ve kalite standartlarının bölgede olmaması Lisanslı depoculuğun henüz yapılmaması Ortak müteşebbis ruhunun ve ortak makine kullanımının zayıf olması Sulu tarımın az olması ve dolayısıyla ürün deseninin çeşitlendirilememesi
FIRSATLAR Organik tarım ve iyi tarım uygulamaları yapılabilecek arazinin bol olması Meyvecilikte döllemeyi arttıracak arıcılığın geliştirilebilme imkanının olması Jeotermal enerjinin seracılıkta kullanılabilir olması Sera yapılabilecek uygun arazinin olması Meyve ve sebze üretimine yönelik elverişli iklim şartlarının olması Gıda sanayisine ucuz ham madde olabilecek sebze ve meyve üretiminin olması Gelişmiş hayvancılıktan ötürü bitkisel üretime hayvansal gübre sağlanıyor olması Sulama tesislerinin modernize edilerek yağmurlama ve damlamaya çevrilmesiyle sulama alanlarının
%50 arttırılabilir olması Yer altı ve yerüstü kaynaklarının olması Parçalanmış arazilerden elde edilen ürünlerin tek elden satış kolaylığı için kooperatifçiliğin
aktifleştirilmesi Yağ ve yem bitkileri üretim alanlarının arttırılması
Yüksek hayvan varlığı için ihtiyaç duyulan yem bitkileri üretim imkanlarının var olması Organik üretim için şartların uygun olması Büyük pazarların ulaşım ağlarına yakın olunması (karayolu, havayolu, demiryolu, denizyolu) Yeni hava limanı projesi Yeterli teknik elemanın olması AB fonlarından, kırsal kalkınma programlarından faydalanılabilir olması
TEHDİTLER Meyvecilik yapılan bölgelerde tek ürüne odaklanılması, ağaçlar yaşlandığında gelir kaybının ortaya
çıkacak olması (alternatif ürünler getirilmeli) Çok sayıda ve küçük üreticin var olması Bilinçli üretimin gerçekleştirilememesi İklim değişikliği ve küresel ısınmadan ötürü ekolojik dengenin bozulması Çiftçi başına düşen arazi büyüklüğünün küçülmesi Toprak çoraklaşması Kimyasal ilaçların bilinçsizce kullanılıyor olması Atık sistemlerinin olmaması, tarım ilaçlarının ambalaj atıklarının gelişigüzel atılması Sulama imkanlarının az olması Markalaşma ve reklam faaliyetlerinin iyi düzeyde olmaması Kalite ve verimin istenilen düzeyde olmaması Eğitim ve öğretimin yetersiz olması İşletmelerin ana ürün yerine bir çok ürüne dağılması, ürün birlikteliğinin azalması Tarımla birlikte sanayinin gelişmesiyle 1. sınıf tarım alanlarına sanayi tesislerinin kurulması
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 187 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
TA
RIM
HA
YV
AN
CILIK
VE
HA
YV
AN
SA
L Ü
RE
TİM
GÜÇLÜ YANLAR Kanatlı sektöründe güçlü olunması (profesyonel firmaların olması) Hayvancılıkta tecrübeli insan kaynağının olması Manda varlığının olması ve ürünlerini değerlendirilebilecek bilgi birikiminin olması Damızlık ıslahı konusunda iyi noktalarda olunması Suni tohumlama ağının gelişmiş olması İklim şartlarının hayvancılık için çok uygun olması Yem bitkileri üretiminin yüksek olması Süt veriminin Türkiye ortalamasının çok üzerinde olması Kara, demir ve hava yoluna sahip olunması Kurulu güç anlamında tarımsal amaçlı kooperatiflerin ve üretici birliklerin olması Su ürünleri potansiyelinin olması Hayvan hastalıkları ile mücadelede etkin olunması Tüketim noktalarına ve işleme tesislerine ulaşım açısından yakın olunması Tüm bölgeye hizmet edebilecek kapasiteye sahip mezbaların bulunması Kırmızı et pazarlama konusunda etkili olunması, İstanbul pazarına hakim olunması
ZAYIF YANLAR Genelde işletme içi karışık hayvancılık yapılması İşletmelerde teknolojik imkânlardan faydalanılamadığından teknik altyapının yetersiz olması ve
modernize edilmeye ihtiyaç duyulması Küçük ve aile tipi işletmelerin yaygın olması, yönetici problemlerinin yaşanması Kaliteli kaba yem açığının olması ve paketleme ile ambalajlamalarında eksiklikler olması Yem bitkisi üretiminin az olması ve hazırların fiyatlarının yüksek olması Mera ve çayır alanlarının az, ıslahının da yetersiz olması Sürü yönetiminde yetkin ve eğitimli insan kaynağının eksik olması Analiz laboratuvarlarının yetersiz olması Sütün soğuk zincirle toplanma, paketlenmesi gibi imkânların yetersiz olması Sütte kalite ve hijyenin sağlanamaması Sütün kalitesine göre fiyatlandırma olmaması Küçükbaş hayvanlarda ırk ıslahının yapılamamış olması ve sütünün sanayiye aktarılıp
değerlendirilememesi Kırmızı et işleme tesislerinin yetersiz olması ve çoğunluğunun AB standartlarına uymaması Tarımsal ürünlerin pazarlanmasında sorun yaşanıyor olması AR-GE çalışmalarının yetersiz olması Eğitim noksanlığının olması Tarımsal örgütlerin yetersiz olması Sözleşmeli hayvancılığın yaygın olmaması Arıcılığın genel anlamda amatörce yapılması Hayvancılık eğitim ve uygulama merkezi ile uzmanlaşmayı geliştiren hayvan kreşinin olmaması.
FIRSATLAR İklim ve yetiştirme şartları göz önüne alındığında daha fazla manda sayısına sahip olunabilmesi ve
ürünlerin dünya piyasasında değerlendirme imkanının bulunması Hayvancılık alanında tecrübeli yetişmiş personelin yeterince var olması Sivil toplum örgütlerinin yapılanmış olması Hayvancılık organize sanayi bölgelerinin kurulabilecek olması Su ürünleri üretimi için potansiyelin olması AB standartlarının getirilmesi ve bunlara uyma zorunluluğunun olması Yağlı tohum (haşhaş, susam) üretiminin yüksek olması nedeniyle kurulabilecek bir tesis ile
küspesinden yem elde edilebilecek olunması Hayvancılığa verilen desteklerin olması İklim ve coğrafi konumun hayvancılık için uygun olması Bölgede tavukçuluğun yaygın olmasından dolayı tavuk gübresinin değerlendirilmesi için organik
gübre fabrikasının kurulması. Kalan kısmın paketlenip özellikle seralara satılması Ürün çeşitliliği sağlayacak havzaların bulunması İyi tarım uygulamaları için mevcut zeminin olması Hayvancılıkta ve sütte organik tarım yapabilecek potansiyelin olması
TEHDİTLER Hayvancılık azaldığı için yetişmiş elemanların kaybolması
Orman kanununun uygulanması nedeniyle kıl keçisi sayısının azalması Mera alanlarının azalması Mera alanlarının sanayi yatırımına açılması Sektördeki fiyat dalgalanmaları ve piyasada istikrarsızlık olması Et ve süt tozu ithalatının sürekli olması Süt ürünlerinde soğuk zincirin kurulamaması İşletme ölçeklerinin küçük olması, gelişememesi Kaliteli gen kaynaklarının korunamaması Hammaddenin bitmiş son ürün haline getirilememesi Ürünlerdeki kimyasal ilaçların arıcılık için bir tehdit oluşturması ve aynı zamanda kuşların sayısını
azaltması. Köyden kente göçün artması ICAR'a onaylı TR'de analiz laboratuvarının olmaması
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 188 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
TA
RIM
TA
RIM
A D
AY
ALI S
AN
AY
İ
GÜÇLÜ YANLAR İklim şartlarının üretim için elverişli olması Farklı ve kaliteli ürün için uygun toprak yapısının olması Resmi kurumların bürokrasiyi azaltıcı desteklerinin olması Büyük şehirlere ulaşımın yakın olması Büyük yurt içi pazarlara yakın olunması (İstanbul, İzmir, Ankara) Yaygın yol ağının bulunması Ulaşım kolaylığının ulaşım maliyetlerini düşürmesi Kaba yem bitki üretiminin olması Kanatlı sektöründe güçlü olunması Sofralık üzüm yetiştiriciliği, tesisleşmesi ve ihracatı konusunda entegre yapıya kavuşması Hayvansal üretime olan ilginin yüksek olması Sertifikalı tohumların üretimde kullanılması Hayvancılıkta serbest danışman veteriner hekimlerin çalışması Arıcılık yönünden floranın iyi olması Manda varlığının göz ardı edilemeyecek değerlerde olması Süt endüstrisinde kapasite kullanım oranının yüksek olması Tarımsal ve hayvansal üretimin bir arada yapılabilmesi Yeterli süt üretiminin mevcut olması Örgütlenmede (üretici birlikleri ve kooperatifleri) güçlü olunması Su ürünleri potansiyelinin olması Verimli arazilerin mevcut olması
ZAYIF YANLAR Üretilen mevcut bitkisel ürünlerin değerlendirilebileceği sanayi tesislerinin yetersiz olması Tarımda AR-GE çalışmalarının çok yetersiz olması. Ortaklık kurma kültürünün olmaması sebebiyle aile şirketleri haricinde insanların bir araya gelerek
ortaklık kuramaması Reklam ve pazarlama konusunda başarılı olunamaması ve markalaşılamaması Et ve Süt işleme tesislerinin az olması Lojistik, sınıflandırma, ayıklama, paketleme, ambalajlama ve soğuk hava depoları tesislerinin
yetersiz olması, teknolojiye ayak uydurulamaması İhraç konusunda bilinçsiz olunması, kümelenmelerin zayıf olması Kalitesiz üretimin ve üretim fazlalığının olması, standardizasyonun olmaması Geleneksel üretim yöntemlerinden vazgeçip organize hayvancılık üretim yöntemine geçilmemesi Çiftçinin toprak analizi yaptırmaması Sektör paydaşları arasında toplantı ve istişare eksikliğinin olması Küçük aile işletmelerinin kurumsallaşamaması Hayvansal katı atıklarının gübre tesislerinde değerlendirilememesi Su ürünleri işleme tesisinin yetersiz olması Kaba yem paketleme tesislerinin yetersiz olması Kapasite planlamasının yapılmaması Tarımda aşırı ilaç kullanımının ihracatı olumsuz etkilemesi
FIRSATLAR Jeotermal kaynakların seracılıkta kullanılabilme imkanı Organize seracılık yapabilme imkanlarının var olması İyi tarım uygulamaları için mevcut zeminin olması Hayvancılıkta ve sütte organik tarım yapabilecek potansiyelimizin olması Zafer Hava Limanı’nın açılacak olması Küçükbaş, büyükbaş ve kümes hayvancılığı için uygun ve temiz çevrenin mevcut olması Sivil toplum örgütlerinin yapılanmış olması İklim değişikliği ile ürün çeşitliliğinin sağlanması Gıda ürünleri (helva, tahin, reçel, unlu mamuller vb.) konusunda yetişmiş eleman bulunması Arıcılıktan elde edilen yan ürünlerin (polen, propolis, arı sütü ve arı zehiri) üretilebilecek olması Ambalajlamanın AB standartlarında yapılması durumunda ihracat potansiyelinin yüksek olması
TEHDİTLER Suyun ve havzaların tam anlamıyla korunmuyor olması Fabrika atıklarının kış aylarında Gediz nehrinin taşmasıyla tarımsal arazileri olumsuz etkilemeleri Çiftçinin bilinçsiz tarım uygulamaları yapması. İşletme ölçeklerinin küçük olması, gelişememesi Kaliteli gen kaynaklarının korunamaması Hammaddenin bitmiş son ürün haline getirilememesi Köylerden şehirlere göçün fazla olması.
Altyapı sistemlerinin kurulmamış olmasının sanayicinin bölgeye yatırım yapmasına engel olması Aile şirketlerinin kurumsallaşamaması Pazarlama ve markalaşma becerisinin düşük olması Örtü altı tarım potansiyelinin değerlendirilememesi Bilgiye ulaşılamaması ve değerlendirilememesi Küçük işletmelerin büyük hacimli işlerden yararlanmak için başka işletmelerle işbirliğine gidilmemesi Mesleki ve teknik eğitimlerin az olması Tarıma dayalı sanayi kümelerinin olmaması
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 189 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
BÖLÜM 9:
ÇALIŞTAY KATILIMCI LİSTELERİ
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 190 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
9.1. TARIM ÇALIŞTAYLARI
9.1.1 AFYONKARAHİSAR
NO ADI SOYADI KURUM\ ġĠRKET
1 ABDULLAH ÇAĞLAR Üniversite\Mühendislik
2 LEVENT ġEN Üniversite\Mühendislik
3 GÖKHAN AKARCA Üniversite\Mühendislik
4 SALĠH YONCA Tarım ve Kırsal Kalkınma Ġl Koordinatörü
5 HĠLMĠ TĠRĠL Tarım Kom. BaĢ. Ġl Genel Meclis Üyesi
6 YAVUZ YÜKSEL A.K.Ü. Bolvadin MYO
7 MURAT BARAZ A.K.Ü. Bolvadin MYO
8 B. SITKI ARABACIOĞLU Arabacıoğlu HaĢhaĢ Ezmesi
9 S. OSMAN ĠNANIR Afyon Org. San. Böl.Müd.
10 ABDÜLKERĠM ÇALIġKAN Afyonkarahisar Belediyesi
11 BERAT AKMAN Çay Ġlçe Tarım Müdürlüğü
12 CEYHUN AYYILDIZ Evciler Ġlçe Tarım Müdürlüğü
13 OSMAN ÇELĠK Evciler Ġlçesi Süt Üretici Birliği
14 FAHRĠ ERHAN ARIK Afyonkarahisar OSB
15 FATĠH M. BĠRDANE AKÜ Veteriner Fakültesi
16 HACI AHMET ÇELĠK AKÜ Veteriner Fakültesi
17 AYKUT ULUCAN AKÜ BaĢmakçı MYO\Öğretim Görevlisi
18 ĠBRAHĠM ERYILMAZ SinanpaĢa Ġlçe Tarım Müdürlüğü
19 GÖKHAN YAKAR ġuhut Ġlçe Tarım Müdürlüğü
20 AHMET TĠNTAġ Afyonkarahisar Hay. koop
21 KORAY PAMUK Afyonkarahisar Ġli Damızlık Sığır YetiĢtiricileri Birliği
22 A. KADĠR ġAHĠN Afyonkarahisar Hay. Sağ. ġube Müdürlüğü
23 RECEP ULUCAY Afyonkarahisar-ġuhut
24 EROL KESĠK Emirdağ Ġlçe Tarım Müdürü
25 MUSA DEMĠRKOL TMO ġube Müdürü
26 CEMĠL ġAN Ġscehisar Ġlçe Tarım Müdürü
27 HASAN KARADENĠZ Ziraat Mühendisleri Odası
28 BURCU SOYSALAN Bayat Ġlçe Tarım Müdür Vekili
29 HÜLYA YĠĞĠT Sultandağı MYO\öğretim görevlisi
30 MAHMUT BAHAR DSĠ 183 ġube Müd
31 HALĠL ĠBRAHĠM ÖNDER Sultandağı Ġlçe Tarım Müd
32 HALĠL YORULMAZ Ġl Tarım Müdürlüğü\Ġl Müdür Yrd
33 H. HULUSĠ TÜRKMEN Afyonkarahisar Pancar Koop. BaĢk.
34 ALĠ BAġAR Ġl Özel Ġdaresi
35 KADĠR ÖRNEK Ġl Özel Ġdaresi
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 191 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
9.1.2. KÜTAHYA
NO ADI SOYADI KURUM/ġĠRKET
1 CELALETTĠN AYGÜN ATAEM EskiĢehir
2 MUSTAFA BEBEK Ġl Tarım Müdürlüğü
3 SÜLEYMAN ERHAN Pazarlar Ġlçe Tarım Md.
4 ĠSMAĠL ARABACI Emet Ġlçe Tarım Md.
5 MAHMUT BENLĠ Hisarcık Ġlçe Tarım Md.
6 HALĠT BALTA Arı YetiĢtiricileri Birliği
7 YUSUF ÇALIġKAN Haykoop Böl. B.
8 AHMET ĠLĠK Damızlık Sığır Y.B.
9 MURAT TEKELĠ Ġl Tarım Müdürlüğü
10 AHMET GÖKKAYA Ziraat Müh. Odası
11 MURAT ULUÇAY TavĢanlı Yumurta Ü. B.
12 AHMET TEMEL TavĢanlı Ġlçe Tarım Md.
13 BAYRAM KAPTAN Domaniç Ġlçe Tarım Md.
14 BAHATTĠN ATAKAN Damızlık Koyun Keçi Y.B
15 NEġE ÇAKIR Dumlupınar Ġlçe Tarım Md.
16 ALĠ ĠBRAHĠM GÜLLE Çavdarhisar Ġlçe Tarım Md.
17 MAHMUT BÜLBÜL AltıntaĢ Ġlçe Tarım Md.
18 ALĠ CĠHAN ULUSOY Gediz Ġlçe Tarım Md.
19 YUSUF ZĠYA ÇUBUKCU Tarım Kredi Koop. Kütahya B.B.
20 MUSTAFA NURĠ DOYRAN Pancar Koop. B.
21 YILMAZ AK Ġl Tarım Müdürlüğü
22 HASAN BASRĠ KARAYEL DPÜ Gediz MYO
23 ĠSMAĠL ERSEN ATLI Aslanapa Ġlçe Tarım Md.
24 HATĠCE UÇAR TMO
25 Dr. NECMETTĠN BOLAT ATAEM EskiĢehir
26 Dr. SABRĠ ÇAKIR ATAEM EskiĢehir
27 Yrd. Doç. Dr. RIFAT KARAKURT DPÜ Öğretim Görevlisi
28 MURAT KOYAK Ġl Özel Ġdare
29 ALAATTĠN KARAKULLE ġaphane Ġlçe Tarım Md.
30 HÜSEYĠN GĠRGĠN Tarımsal Kalkınma Koop.
31 ÖMER DEMĠRTAġ Ziraat Odası
32 ALĠ CEYLAN Simav Ġlçe Tarım Md.
33 MESUT GEZGĠN Belde Aġ.
34 SEZAĠ BAġARAN Simav Meyve Ür.B.
35 AHMET ALTINKAYA Ticaret Borsası
36 YALÇIN ÇAKIROĞLU Ġl Tarım Müdürlüğü
37 MEHMET ZENCĠ Kütahya Bel. KESTAġ
38 PROF.DR. Y. ONUR DEVRES ĠTÜ Gıda Müh. Böl. BaĢkanı
39 SALĠH AKKAYA Ġl Özel Ġdaresi Genel Sekreteri
40 ÖMER ÖZTÜRK Hacıbekir Bel. BĢk.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 192 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
41 ALAADDĠN DAĞYAR ġirin ġeker Gıda
42 YUSUF KOLCU DPÜ AltıntaĢ MYO
43 NACĠ DOĞRUL DPÜ Kütahya MYO
44 SEYFETTĠN BAYDAR Ġl Tarım Müdürlüğü
45 HARUN HEZER ġeker Fabrikası
46 M. ALPER AKġĠT Poyraz Yem
47 FARUK IġILDA IĢılda Süt
48 AġKIN R. HELVACIOĞLU Helvacıoğlu Gıda
49 SEFA DÜLGER Dülger Tarım
50 DĠDAR ÜÇÜNCÜOĞLU DPÜ Pazarlar MYO
51 A. BĠLGEN EKĠN DPÜ Pazarlar MYO
52 FATĠH DEMĠRDÖĞEN Demirdöğen Et
53 FĠKRET AKOVALI 5 Gıda Tarım
54 ĠBRAHĠM DURMAZ Besler Süt
55 ĠSMAĠL GÜRCAN Kütahya Süt. San.
56 Dr. M. ALTUĞ ATALAY Ġl Tarım Müdürlüğü
9.1.3. MANİSA
NO ADI SOYADI KURUM\ ġĠRKET
1 ARZU KARAÇANCI C.B.Ü. AlaĢehir Meslek Yüksek Okulu / Öğretim Görevlisi
2 Yrd. Doç. Dr. HARUN ÇOBAN C.B.Ü. AlaĢehir Meslek Yüksek Okulu / Öğretim Görevlisi
3 Yrd. Doç. Dr. ÇĠĞDEM KAYA C.B.Ü. AlaĢehir Meslek Yüksek Okulu / Öğretim Görevlisi
4 K. ERMAN AYDINYER Manisa Ġl Özel Ġdaresi
5 SÜREYYA ATMACA Ahmetli Ġlçe Tarım Müdürlüğü
6 HAKAN BEYCAN Sarıgöl Ġlçe Tarım Müdürlüğü
7 OKTAY ġAHĠN Salihli Ġlçe Tarım Müdürlüğü
8 DEVRĠM ZERENGÖK Manisa Valilik AB Projeler Ekibi
9 FAHRĠYE DURSUN Manisa Valilik AB Projeler Ekibi
10 Dr. HÜLYA UYSAL Manisa Bağcılık AraĢtırma Enstitüsü
11 MELĠKġAH TAġKIN Kırkağaç Ġlçe Tarım Müdürlüğü
12 ĠSMAĠL KAYA Soma TĠLGEM
13 MEHMET AKĠF ġENYÜREK Akhisar Ġlçe Tarım Müdürü
14 AHMET TUGAY Gölmarmara Ġlçe Tarım Müdürlüğü
15 HASAN EZELĠ Tarım Ġl Müdürlüğü
16 BĠLGĠN TELEK DSĠ. 22. ġube Müdürlüğü
17 Yrd. Doç. Dr. A. NURAY CEBECĠ C.B.Ü. AlaĢehir Meslek Yüksek Okulu
18 MEHMET BATMAN Tarım Ġl Müdürlüğü ÇEY ġube Müdür Vekili
19 NEDĠM ZURNACI Tarım Ġl Müdürlüğü ÇEY ġubesi
20 HALĠL BELLĠLER Tarım Ġl Müdürlüğü ÇEY ġube Müdürü
21 HALĠL AKER Milli Eğitim Müdürü
22 ALĠ TUNÇEL Saruhanlı Ġlçe Tarım Müdürlüğü
23 MUTLU KARAKAġ Manisa Ticaret Borsası
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 193 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
24 KERĠM ÖZYOL Turgutlu Ġlçe Tarım Müdürlüğü
25 HALĠL AYKIR Tarım Ġl Müdürlüğü Bitki Koruma ġube Müdürü
26 RIZA GÜLMEZ Tarım Ġlçe Müdürlüğü AlaĢehir
27 ġENER UYSAL Tarım Ġl Müdürlüğü
28 SEMRA AKMAN Kontrol ġube Müdür Vekili
29 EROL TEKĠN Manisa Ziraat Mühendisleri Odası BaĢkanı
30 GALĠP ÖZKAN TMO Manisa Ajans Müdürü
31 MEHMET SÜLÜN Beydere Tohum Sertifikasyon ve Test Müdürü
32 MUSTAFA KACĠRE Ziraat Odası Meclis BaĢkanı
33 ONURCAN TEKĠN Ziraat Mühendisleri Odası
34 AHMET KIRLIOĞLU Damızlık Sığır YetiĢtiricileri Birliği\BaĢkan
35 HAKAN SEZAĠ KABAY Demirci Ġlçe Tarım Müdürü
36 CEMĠL BAġAK Ünlü Zirai Aletleri\Ġhracat Sorumlusu
37 HALĠT ÜNLÜ Ünlü Zirai Aletleri\Genel Müdür
38 ĠZZET KIRLI Kula BüyükbaĢ Hayvan Çiftliği\Sahibi
39 BĠLGĠN SARISU Kula Ġlçe Tarım Müdürlüğü
40 MUSTAFA ÇELĠK Ġl Tarım Müdürlüğü Hayvan Sağlığı ġube Müdürü
41 ALĠM ÇAKIR Kula BüyükbaĢ Hayvan Çiftliği\Sahibi
42 ĠZZET PEHLĠVAN Kula Merkez Damızlık Sığır Çiftliği
43 YÜKSEL ARDIÇ Selendi Ġlçe Tarım Müdürlüğü
44 AKIN AYVAZ Selendi Ġlçe Tarım Müdürlüğü
45 MUSTAFA EROĞLU Çampınar Kooperatif BaĢkanı
46 ENGĠN ÇAKIL Çampınar Kooperatifi
47 HALĠT ERYILMAZ Kula Merkez
48 SENEM ĠNAL Manisa Haykoop Bölge Birliği
49 MUSTAFA KAZAK Manisa Haykoop Bölge Birliği
50 HAYAT AKTAġ Manisa Tarım Ġl Müdürlüğü
51 ZAFER EROĞLU Selendi / Çampınar Köyü Koop.
52 ULVĠ MURAT TUNCA Manisa Süt Birliği
53 HASAN ERYILMAZ Veteriner Hekimleri Odası / BaĢkanı
54 AYġE YILMAZ Manisa Süt Birliği / Personel
55 OSMAN KALPAK Proje Ġst. ġb. Müdürü
56 FATĠH OĞUZ Manisa KöprübaĢı Ġlçe Tarım Müdürlüğü
57 GÜNGÖR AKYOL Gördes Ġlçe Müdürlüğü
58 MEHMET ALĠ TURGUT Manisa Ġli Arı YetiĢtiricileri Birliği
59 ĠSMAĠL DABAN Manisa Ġli Damızlık Sığır YetiĢtiricileri Birliği
60 NEDĠM ZURNACI Tarım Ġl Müdürlüğü
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 194 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
9.1.4 UŞAK
NO ADI SOYADI KURUM/ġĠRKET
1 YUSUF ZĠYA ÇUBUKCU Tarım Kredi Koop. Kütahya B.B.
2 RAMAZAN DĠNÇER Ġl Tarım Müdürlüğü/ġb. Md.
3 NAFĠZ MIDIK Ziraat Odası / BaĢkan
4 LEVENT KOÇ Pancar Ekicileri Koop. / Müdür
5 DURSUN MEHMET GÜLER Pancar Ekicileri Koop. / Müdür
6 BĠLGE KAVAK Ġl Özel Ġdaresi
7 ÖZCAN ÇAM Ġl Özel Ġdaresi
8 ALĠ SELVĠ Ġl Tarım Müdürlüğü/Md. Yrd.
9 ĠSA DĠNÇER Ziraat Mühendisleri Oda/ BaĢkan
10 SALĠH DUMAN DSĠ
11 ĠDRĠS YAMAN Banaz Ġlçe Tarım Müdürlüğü
12 ġENER TARLA UĢak Üniversitesi / Öğretim Görevlisi
13 AYDOĞAN GÜRCAN Karahallı Ġlçe Tarım Müdürlüğü
14 RAMAZAN TOSUN Ulubey Ġlçe Tarım Müdürlüğü
15 CANER KELEBEK Ulubey Ziraat Odası
16 SEVĠM GÜL Ġl Tarım Müdürlüğü / ġb. Md.
17 MENDERES ATMACA Ġl Tarım Müdürlüğü
18 BÜLENT ÇĠFTÇĠ EĢme Ġlçe Tarım Müdürlüğü
19 AHMET YILMAZ Damızlık Sığır Y. B. / BaĢkan
20 KEMAL AYDOĞAN Damızlık Koyun Keçi Y.B./BaĢkan
21 ATĠLLA ARSLAN Ġl Tarım Müdürlüğü / Müdür
22 SELĠM BARDAK Damızlık Koyun Keçi Üreticileri Birliği
23 MUSTAFA AYDIN Veteriner Hekimler Oda / BaĢkan
24 AHMET ÇAKMAK Bal Üreticileri Birliği / BaĢkan
25 SĠNAN ÇĠÇEK Çiçekoğlu Gıda / Firma Sahibi
26 SANCAR TÜRKMEN Ġl Tarım Müdürlüğü / ġb. Md.
27 ERKAL GEDĠKLĠ Gedik Piliç
28 SADIK SERHAT ġeker Fabrikası / Ziraat Müdürü
29 MUHTEREM BALTA SofaĢ / Firma Sahibi
30 SEFA ARPACI Yayla Akar Et Gıda San.
31 FUNDA AYBEY Yayla Akar Et Gıda San.
32 ÖMER SAĞLAM EĢme Kaymakamı
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 195 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
9.2 SANAYİ ÇALIŞTAYLARI
9.2.1 AFYONKARAHİSAR
NO ADI SOYADI KURUM/ġĠRKET
1 HÜSNÜ SERTESER Afyonkarahisar TSO Yön. Kurulu BaĢkanı
2 AYFER ÖRTEN Afyonkarahisar Belediye BaĢ. Yrd.
3 ĠSMAĠL GÜLEÇ Afyonkarahisar OSB Yön. Kurulu BaĢkanı
4 Prof. Dr. ABDULLAH ÇAĞLAR AKÜ Gıda Müh. Bölüm BaĢkanı
5 Doç. Dr. TANER KAVAS AKÜ Malzeme Bilimi ve Mühendisliği
6 ĠSMAĠL GÜLEÇ Afyonkarahisar Sanayi Ticaret Ġl Md. V.
7 Doç. Dr. HASAN TOĞRUL AKÜ Kimya Müh. Bölüm BaĢkanı
8 METĠN MERCAN Ġscehisar Mermerciler Derneği
9 MEHMET SITKI MERDĠVENCĠ Boğaz Mermerciler Derneği
10 EGEMEN PALALI Afyonkarahisar ABĠGEM
11 SÜLEYMAN UĞUR ÜNSOY Afyonkarahisar TSO Genel Sekreter
12 FAHRĠ ERHAN ARIK Afyonkarahisar OSB
13 MUSTAFA ÇELĠKTEN Afyonkarahisar TSO
14 KORHAN GÜLHAN Afyonkarahisar TSO
15 MUSTAFA ÖZER Afyonkarahisar TSO
16 AHMET KOCA Afyonkarahisar TSO
17 OSMAN DERĠN Afyonkarahisar TSO
18 ĠBRAHĠM SÖMER Afyonkarahisar TSO
19 MUSTAFA GÜZELTAġ Afyonkarahisar TSO
20 SALĠM KÜÇÜKKURT Afyonkarahisar TSO
21 HAYDAR KURT Afyonkarahisar TSO
9.2.2 KÜTAHYA
NO ADI SOYADI KURUM/ġĠRKET
1 Prof. Dr. ĠSKENDER IġIK DPÜ Seramik Mühendisliği Bölüm BaĢkanı
2 ERDAL YILDIRIM Kütahya Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürü
3 FĠKRET ÇALIġEL Kütahya Organize Sanayi Bölge Müdürü
4 FERRUH TANYEL KOSGEB Kütahya Hizmet Merkezi Müdürü
5 Yrd. Doç. Dr. AHMET ÖZMEN DPÜ Elektrik-Elektronik Mühendisliği Öğretim Üyesi
6 Yrd. Doç. Dr. ÖZDEN ÜSTÜN DPÜ Endüstri Mühendisliği Bölüm BaĢkanı
7 Doç. Dr. GÜLTEN EREN
GÜMÜġTEKĠN
DPÜ Kütahya Meslek Yüksekokulu Müdiresi
8 HÜSEYĠN MALTAġ KÜTSO
9 HASAN KAYIġ Kütahya Belediyesi
10 AYSEL YÜKSELENER KÜTSO Yönetim Kurulu Üyesi
11 Yrd. Doç. Dr. FATĠH ÇELEBĠOĞLU
Dumlupınar Üniversitesi ĠĠBF
12 HÜSEYĠN AZMĠOĞLU KÜTSO
13 MAHMUT ÖZTAġ KÜTSO
14 Doç. Dr. AHMET AĞCA Dumlupınar Üniversitesi ĠĠBF
15 Yrd. Doç. Dr. HAKAN ÇELĠKKOL DPÜ Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 196 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
9.2.3 MANİSA
NO ADI SOYADI KURUM/ġĠRKET
1 LEVENT SARIGÖZOĞLU MOSB
2 BAHA YILDIZ Manisa KOSGEB
3 RECEP ÖZÇEVĠK Manisa KOSGEB
4 TURGAY DAĞ Indesit Company Beyaz EĢya Sanayi ve Ticaret A.ġ.
5 LATĠF ÇAKMAK Akhisar Belediyesi
6 Yrd. Doç. Dr. NURġEN
SAKLAKOĞLU
CBÜ Makine Mühendisliği
7 Doç. Dr. HÜSEYĠN AKTAġ CBÜ ĠĠBF
8 Doç. Dr. RAMAZAN GÖKBUNAR CBÜ
9 Doç. Dr. RAġĠT ATA CBÜ Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölüm BaĢkanı
10 HAKAN CENGĠZ Manisa TSO
11 ġEVKĠ BAYDAR Manisa TSO
12 TAMER BALATLI Manisa TSO
13 ÖZGÜR YILMAZ Manisa TSO
14 NĠLGÜN ÖZCAN Manisa Valiliği
15 ĠRFAN AKARSU Manisa Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürü
16 SALĠM ÇEVĠK Manisa TSO
17 URAL SEVENER Manisa Valiliği
18 TANER ĠÇÖZ Manisa Belediyesi
9.2.4 UŞAK
NO ADI SOYADI KURUM/ġĠRKET
1 Prof. Dr. HAKAN ALTINTAġ UĢak Üniversitesi Ġktisat Bölüm BaĢkanı
2 ABDULHAFĠZ BOZDAĞ UĢak Sanayi ve Ticaret Ġl Müdür Vekili
3 TUNCAY YILMAZ UĢak Belediyesi Fen ĠĢleri Müdürü
4 AKĠF KÜPLEMEZ UĢak Deri Sanayicileri Derneği BaĢkanı
5 NĠLÜFER YANGINCI UĢak ĠĢ Kadınları ve GiriĢimciler Derneği BaĢkanı
6 CANER URHAN UĢak Ticaret ve Sanayi Odası Genel Sekreteri
7 Yrd. Doç. Dr. FATMA ÇETĠNKAYA
UĢak Üniversitesi UĢak Meslek Yüksekokulu Müdiresi
8 Yrd. Doç. Dr. MUSTAFA ALĠ ERSÖZ
UĢak Üniversitesi Meslek Yüksek Okulu Öğretim Üyesi
9 Yrd. Doç. Dr. ĠSMAĠL AYDEMĠR UĢak Üniversitesi Meslek Yüksek Okulu Öğretim Üyesi
10 HAKAN KANSO UĢak ABĠGEM
11 AHMET ÇELĠK UĢak Deri (Karma) OSB Bölge Müdürü
12 VEDAT ALTAY UĢak OSB Bölge Müdürü
13 ZAFER YILMAZ UĢak OSB
14 Yrd. Doç. Dr. TUNGA BOZDOĞAN
UĢak Üniversitesi ĠĠBF
15 Yrd. Doç. Dr. MUSTAFA SOBA UĢak Üniversitesi ĠĠBF
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 197 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
9.3 TURİZM ÇALIŞTAYLARI
9.3.1 AFYONKARAHİSAR
NO ADI SOYADI KURUM/ġĠRKET
1 AHMET ġAHĠN Sandıklı Belediyesi
2 ALĠ ĠHSAN NARLI Ġl Kültür ve Turizm Müdürü
3 ALĠ TUNCAY Hüdai Kaplıcaları
4 MUSTAFA TEKELĠ Bolvadin Belediyesi
5 METĠN MERCAN Afyonkarahisar-Ġscehisar Mermer
6 NAZMĠ KOREL Anadolu Üniversitesi
7 OKTAY EMĠR Afyon Kocatepe Üniversitesi
8 BÜLENT CĠNDĠL Afyonkarahisar ABĠGEM
9 SAFFET ACAR Dinar Belediye BaĢkanı
10 ORHAN MUġ ATTĠD
11 MUSTAFA ġENTÜRK Dinar Belediye BĢk.
12 GÖKHAN GÜRELTAġ Afyonkarahisar Belediyesi
13 BATUHAN ÇAĞRICI Oruçoğlu Otel
14 ALĠ ACAR Yatırımcı
15 TUĞRUL AÇIKKAL Dinar Belediye BĢk.
9.3.2 KÜTAHYA
NO ADI SOYADI KURUM/ġĠRKET
1 HASAN ALĠ ÇAKAR Ġl Özel Ġdaresi
2 M. ORHAN NASUHOĞLU Simav Kültür Turizm ve Kalk. Der.
3 A. YILMAZ YILMAZ Kültür ve Sosyal ĠĢler Müdürlüğü
4 MUSTAFA OK Otelcilik ve Turizm Meslek Yüksekokulu
5 ÖMER BĠLGĠN Emet Kaymakamlığı
6 HASAN ÖNCEL KUTSO
7 CAHĠT ERSAY Hotel Erbağlar
8 A. DOĞAN EREN Simav Belediyesi
9 CANER KELER Yeni Kütahya Gazetesi
10 AYDIN ÜSTÜNER Güral Harlek
11 ADEM BAġOĞLU Simav Kaymakamı
12 ZÜLKARNĠ YELDEMEZ Ġl Kültür Turizm Müdürü
13 MUSTAFA DEVEK Uygar Turizm
9.3.3 MANİSA
NO ADI SOYADI KURUM/ġĠRKET
1 MUSTAFA PALA Kent Konseyi
2 GÜROL DEMĠR Lidya Sardes Otel
3 MESUT KAYALI Kula Belediyesi
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 198 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
4 SELAMĠ KATRAN Ġl Özel Ġdaresi Genel Sekreteri
5 BAHAR BALABAN Manisa Belediyesi
6 CANAN AKDAĞ Ġl Planlama Koordinasyon Müdürü
7 NADĠR GÜVEN Akhisar Belediyesi
8 NEDĠM ZURNACI Kırsal Turizm Derneği
9 ERDĠNÇ KARAKÖSE Ġl Kültür ve Turizm Müdürü
10 SELĠM ASLAN Kula Belediye BaĢkanı
11 MURAT ERBĠL Manisa Ticaret ve Sanayi Odası
12 ERSĠN D. DOĞAN E.Ü. Edebiyat Fak.
13 CĠHAN DĠRĠK Hotel Saruhan
14 NURAN SEVĠL AKKOÇ Kula Belediyesi
15 URAL SEVENER Manisa Valiliği AB Bürosu
16 UFUK TANIK Manisa Turizm Derneği
17 DEVRĠM ZERENGÖK Valilik AB DıĢ ĠliĢki Koordinasyon Birimi
18 G. MELEK GĠRGĠNOĞLU Valilik AB DıĢ ĠliĢki Koordinasyon Birimi
9.3.4 UŞAK
NO ADI SOYADI KURUM/ġĠRKET
1 ERHAN KARSLI UTKUDER
2 EMĠN GÜNDÜZ UTKUDER
3 EBRU ALAK Otel Ağaoğlu
4 BEKĠR SEMERCĠ Eski Turizm ġb.V.
5 A. RIZA APA Ulubey Belediye BĢk.
6 SABĠHA PAZARCI Müze Müdürlüğü
7 RECEP KILIÇASLAN Ġl Kültür Turizm Müdürlüğü
8 SELAMĠ IġIK Ulubey Kaymakamlığı
9 M. ASIN ALKAN Banaz Kaymakamlığı
10 GÜLAY MERCAN Ġl Özel Ġdare
11 TAHSĠN ERDEM Banaz Belediye BĢk.
12 ĠSMAĠL AYDEMĠR UĢak Üniversitesi MYO
13 M. ERHAN KUTLUAY Belediye Kültür
14 YUSUF ALTINATA Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
9.4 SOSYAL YAPI ÇALIŞTAYLARI
9.4.1 AFYONKARAHİSAR
NO ADI SOYADI KURUM /ġĠRKET
1 AHMET BIRTIL Çobanlar Kale Ġlköğretim Ok.
2 AHMET GÜNDOĞAR Ġmam Hatip Lisesi
3 ADEM CENGĠZ Milli Eğitim Müdürlüğü
4 HÜSEYĠN KOÇAK Afyon Kocatepe Üniversitesi AKÜ
5 NĠHAT SELEK AyĢegül Arsoy YĠBO
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 199 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
6 SABRĠ KOÇ Cezaevi (Öğretmen)
7 BEYHAN KARDIÇ Devlet Hastanesi
8 CEMĠLE MERGEN Merkez Beyazıt Sağlık Ocağı
9 DENĠZ FIRAT Sağlık Müdürlüğü
10 SEDAT ÜSTÜN Merkez 2 No’lu Sağlık Ocağı
11 ġABAN KAYAALP Eczacılar Odası
12 AYġE KURT Ġl Sosyal Hizmetler Müd.
13 ERKAN CĠVAN Afyon Sakatlar Derneği
14 HATĠCE ÖZKAL Afyon Güzel Yarınlar Derneği
15 FATMA DURGU Afyon Güzel Yarınlar Derneği
16 ABDÜLKERĠM ÇALIġKAN Afyonkarahisar Belediyesi
17 ASIM ġÜKRÜ EĞRETLĠ AKÜ
18 HALĠL KAYNAK Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
19 MEHMET GARĠPCĠN Kültür ve Turizm Müdürlüğü
20 MUHARREM UYAR Gençlik Spor Ġl Müdürlüğü
21 ÖZGE MUTLU Gençlik Merkezi
22 FAHRĠ ERHAN ARIK Afyonkarahisar OSB
23 HATĠCE ARAÇ Gençlik Merkezi
24 ĠRFAN YILDIRIM AKÜ
9.4.2 KÜTAHYA
NO ADI SOYADI KURUMU/ġĠRKET
1 AHMET ÖZÇELĠK Endüstri Meslek Lisesi
2 ENVER BODUR Sır Ören Ġlk Öğretim Okulu
3 MEHMET CEYLAN Kütahya Genç ĠĢ adamları Derneği
4 MURAT FAZIL AKKOÇ Hayme Ana Kız Meslek Lisesi
5 SÜLEYMAN ÖZBAY Parmak Ören Ġlk Öğretim Okulu
6 AHMET ADIGÜZEL Kütahya Belediyesi
7 BEKĠR ġANAL BSK Anadolu Hastanesi
8 EMEL DEMĠRAL Ġl Sağlık Müdürlüğü
9 ESRA ANDIRIN Eczacı
10 MEVLÜT YILDIZ Ġl Sağlık Müdürlüğü
11 PINAR BULUÇ SERBEST Ġl Sağlık Müdürlüğü
12 RAHĠME DANA Ġl Sağlık Müdürlüğü
13 ALĠ GEDĠK Ġl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü
14 HATĠCE YAKAR Türkiye Sakatlar Derneği
15 YURDANUR ASA Ġl Nüfus ve VatandaĢlık ĠĢleri
16 MEHMET ATASOY Güven Köyü Muhtarı
17 TEVFĠK BĠLGĠÇ ĠġKUR
18 SERKAN TÜRK Kütahya Belediyesi
19 ADNAN ERSOY Dumlupınar Üniversitesi
20 AYDIN ġENTÜRK Dumlupınar Üniversitesi
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 200 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
21 MEHMET ACET Dumlupınar Üniversitesi
22 M. EMĠN AYAZ Kültür ve Turizm Ġl Müdürlüğü
23 MUSTAFA ERGÜN Kütahya Engelliler Umut Spor
24 ATĠLLA BATUR Dumlupınar Üniversitesi
25 MUHARREM ÇAKIR Gençlik Spor Ġl Müdürlüğü
9.4.3 MANİSA
NO ADI SOYADI GRUBU/KURUMU/SEKTÖR
1 MELĠH KARAKAġ Aktif Eğitimciler Derneği
2 RAġĠT DUYSAK Kazım Karabekir Ġlk Öğretim Okulu
3 URAL SEVENER Manisa Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü
4 YUNUS UYGUN Celal Bayar Üniversitesi
5 ÖMER BOZOĞLU Manisa Endüstri Meslek Lisesi
6 NECATĠ ABALI Ġl Milli Müdürlüğü
7 MÜJDE E. TOPLU AKSEK Vakfı
8 NĠLGÜN ÖZCAN Manisa AB Proje Koordinasyon Birimi
9 HASAN CANER KIRKMALI AKSEK Vakfı
10 DĠLAN PAġAOĞLU AKSEK Vakfı
11 AYġE PERKMEN Ġl Sağlık Müdürlüğü
12 MUSTAFA SERTEL Ġl Sağlık Müdürlüğü
13 MÜJGAN DÖNMEZ Ġl Sağlık Müdürlüğü
14 TOLGA OVAYURT Ġl Sağlık Müdürlüğü
15 TAYFUN MOLLA AKSEK Vakfı
16 SEMRA ÖZER AKSEK Vakfı
17 AYġE YILMAZ Ege Üniversitesi Sosyoloji-AraĢtırmacı
18 MEHMET AKBAġ Halıklı Köy Muhtarı
19 BÜġRA KARADAġ AKSEK Vakfı
20 ONUR AYSOY Ġl sosyal Hizmetler
21 OKAN ÖZER AKSEK Vakfı
22 B. YONCA EKMEKÇĠ Manisa Belediyesi
23 HAYRETTĠN H. TOKMAKÇI Gençlik Spor Ġl Müdürlüğü
24 NURġEN SAKLAKOĞLU Celal Bayar Üniversitesi
25 SABAHAT UZUN AKSEK Vakfı
26 MERVE KARADAġ AKSEK Vakfı
27 TÜLAY KOÇYĠĞĠT Manisa Müze Müdürlüğü
28 ZAFER DĠBEKALAN AKSEK Vakfı
29 Prof. Dr. SEVĠNÇ KÖSE Celal Bayar Üniversitesi
30 Yrd. Doç. Dr. ASENA ALTIN GÜLOVA
Celal Bayar Üniversitesi
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 201 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
9.4.4 UŞAK
NO ADI SOYADI KURUMU/ġĠRKET
1 BAYRAM ÇELĠK Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü
2 HALĠL KILINÇ Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü
3 MEVLÜT DEMĠR KaĢbelen Ġlköğretim Okulu
4 OSMAN GÖKTURNA UĢak EML
5 TÜRKER AK ABĠGEM
6 AHMET ÇĠFTÇĠ Toplum Sağlığı Merkezi
7 ASIM ġENTÜRK Ġl Sağlık Müdürlüğü
8 ELVAN ALBAY Toplum Sağlığı Merkezi
9 SĠBEL TAN Çamyazı Sağlık Evi
10 DERYA ERDEMĠR Ġl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü
11 HATĠCE DEMĠR UĢak Kalkınma Vakfı
12 ĠSMAĠL AVCI Sosyal Hizmetler Müdürlüğü
13 SALĠH KÜÇÜK Türkiye Sakatlar Derneği
14 M. ġEFĠK KARABULUT Spastik Özürlüler Derneği
15 ERHAN KUTLUAY UĢak Belediyesi
16 HĠKMET FĠDAN Gençlik ve Spor Ġl Müdürlüğü
17 RECEP KILIÇASLAN Ġl Kültür Turizm Müdürlüğü
18 SABĠHA PAZARCI Müze Müdürlüğü
19 YASĠN DEMĠREL UĢak Üniversitesi
20 YILMAZ DARAKÇI Kanyon Spor K.
21 YUSUF ALTINATA Ġl Kültür Turizm Müdürlüğü
9.5 ÇEVRE VE ORMAN ÇALIŞTAYLARI
9.5.1 AFYONKARAHİSAR
NO ADI SOYADI KURUM/ġĠRKET
1 NADĠDE DANAOĞLU Afyonkarahisar Belediyesi
2 DĠLEK KARACA Afyonkarahisar Çevre Hizmetleri Birliği
3 SERPĠL TAġPINAR Afyonkarahisar Çevre Hizmetleri Birliği
4 FAHRETTĠN SANCAK Afyonkarahisar Çevre Dostu Çal. Der.
5 ABDULLAH KARADANA Afyonkarahisar Bel. Temizlik ĠĢl. Müd.
6 SEDAT ALTINTUĞ Afyonkarahisar Devlet Su ĠĢleri 183. ġube
7 HALĠL ĠBRAHĠM EROL Afyonkarahisar Sağlık Müd. Çev. Sağ. ġb. Müd.
8 MEHMET TAHAN Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü
9 HAKAN KASAP Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü
10 CENGĠZ ÖZTÜRK Afyon ÇağdaĢ Geri DönüĢüm
11 NERĠMAN GÜL ALBAY Afyonkarahisar Ġl Özel Ġdaresi
12 ÖNDER ÇELĠK TEMA Vakfı
13 H. MEHMET DURAK Afyonkarahisar Çevre Hizmetleri Birliği
14 TAHĠR VURGUN Afyonkarahisar ÇağdaĢ Geri DönüĢüm
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 202 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
15 ALĠ ĠHSAN SONUGÜR Nadir Geri DönüĢüm
16 S. OSMAN ĠNANIR A.C.S.B
17 FAHRĠ ERHAN ARIK A.OSB
9.5.2 KÜTAHYA
NO ADI SOYADI KURUM/ġĠRKET
1 NĠHAT HELVACI KUKAB
2 RAġĠT BARKAOĞLU TEMA
3 ĠPEK GENCER Kütahya Belediyesi
4 YUSUF TANER Kütahya Ġl Sağlık Müd.
5 SUNAY BĠRSEN Doğa ve Hayvan Sevenler Derneği
6 MEHMET DĠNÇ Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü
7 MURAT GĠRKĠN Kütahya Belediyesi Park ve Bahçeler Müdürlüğü
8 HASAN KARAKUġ DSĠ 34 ġube Müd.
9 ABDULLAH AKBULUT DPÜ Mühendislik Fakültesi Makina Mühendisliği Bölümü
10 HALĠL SARI Ahlak, Kültür ve Çevre Derneği
11 YUSUF YENĠSAN Orman Bölge Müdürlüğü ġube Md.
9.5.3 MANİSA
NO ADI SOYADI KURUM/ġĠRKET
1 DEVRĠM ZERENGÖK Valilik AB Projeler Koordinasyon Birimi
2 URAL SEVENER Valilik Projeler Koordinatörlüğü
3 YELĠZ PARMAKSIZ Soma Belediyesi / Çevre Kor. Ve Kont.
4 AHMET GÜLLÜCE Soma Belediyesi/Temizlik ĠĢleri Müd.
5 FEVZĠ DEMĠR Manisa Ġl Özel Ġdaresi
6 TANER ĠÇÖZ Manisa Belediyesi
7 Doç. Dr. TUNCER TAġKIN Celal Bayar Üniversitesi
8 GÜLCAN KARASERÇE Manisa Ġl Çevre ve Orman Müd.
9 NĠLHAN KILIÇ Salihli Belediyesi
10 MUSTAFA GENÇ Ġl Sağlık Müd.
11 M. ZĠYA KARATAġ Manisa Belediyesi Fen ĠĢleri
12 MEHMET KILINÇ Manisa Belediyesi Fen ĠĢleri
13 ALĠ ENÇ Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü
14 NEDĠM BOZKURT Manisa Orman ĠĢletme Müd.
15 ÇĠĞDEM KÜÇÜKSELEK Manisa Belediyesi
16 MEHMET ORHAN Turgutlu Belediyesi
17 BĠLGĠN TELEK DSĠ 22. ġb. Md.
TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 203 / 204
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
9.5.4 UŞAK
NO ADI SOYADI KURUM/ġĠRKET
1 RAMAZAN TOKER UĢak Ġl Çevre Orman Müdürlüğü
2 ĠSLAM BOLAT Büyük Menderes Havzası Çevre Koruma Birliği
3 HASAN YÜKSEL UĢak TEMA Ġl temsilcisi
4 GÜLSÜM ÖZDEN UĢak Ġl Özel Ġdaresi
5 HAYDAR DEMĠR UĢak Orman ĠĢl. Müd.
6 MUSTAFA ÇOKYĠĞĠT UĢak Karma OSB
7 REYHAN AYDIN UĢak Belediyesi
8 MUSTAFA KAZAK UĢak Belediyesi
9 KÜRġAD TOPDEMĠR UĢak Org. San. Böl.
10 ĠSA MEMĠġ UĢak Belediyesi Temizlik ĠĢl. Müd.
11 GÜRBÜZ ERÇETĠN Sağlık Müdürlüğü – Gıda ve Çevre Kor. ġb.
12 SALĠH DUMAN DSĠ 23. ġube Müdürlüğü