T.C.DOKUZ EYLL NVERSTES

ATATRK LKELER VE NKILAP TARH ENSTTS

TRK KADINLAR BRL

(YKSEK LSANS TEZ)

HAZIRLAYAN : MGE DBUDAK

DANIMAN: YARD.DO.DR. KENAN KIRKPINAR

ZMR-2008

T.C.DOKUZ EYLL NVERSTES

ATATRK LKELER VE NKILAP TARH ENSTTS

TRK KADINLAR BRL

(YKSEK LSANS TEZ)

HAZIRLAYAN : MGE DBUDAK

DANIMAN: YARD. DO. DR. KENAN KIRKPINAR

ZMR-2008

Yksek Lisans Trk Kadnlar Birlii adl almann tarafmdan , bilimsel ahlak ve

geleneklere aykr decek bir yardma bavurmakszn yazldn ve yararlandm eserlerin

, bibliyografyada gsterilenlerden olutuunu, bunlara atf yaplarak yararlanlm olduunu

belirtir ve bunu onurumla dorularm.

./02/2008 Mge Dibudak

II

TUTANAK

Dokuz Eyll niversitesi Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi enstitsnn ././2008

tarih ve .. sayl toplantsnda oluturulan jri, Lisansst retim Ynetmeliinin ..

maddesine gre Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi Anabilim Dal Yksek Lisan rencisi

Mge Dibudakn Trk Kadnlar Birlii konulu tezi incelenmi ve aday ../../2008

tarihinde , saat .da jri nnde tez savunmasna alnmtr.

Adayn kiisel almaya dayanan tezi savunmasnda dakikalk sre ierisinde

gerek tez konusu, gerek tezin dayana olan anabilim dallarnda jri yelerince sorulan

sorulara verdii cevaplar deerlendirilerek tezin olduuna

oy ile karar verildi.

BAKAN

YE YE

III

ZET

Cumhuriyetle birlikte kadnn topulumda ki statsnde de nemli deimeler meydana

geldi. Trk kadn artk bir ok alanda aktif yer alma mcadelesine balad.alma hayatna

girmeye balayan kadn erkeklerin egemenliinde olan siyasete de girme mcadelesine

balad.

Trk kadnn siyasal mcadelesi , alma hayatna girmek kadar olmad.Kadnlar var

olma mcadelesi verirken bireysel mcadelenin yan sra birlik duygusuyla hareket ederek

eitli sivil toplum rgtleri etrafnda toplanmaya balad. Trk Kadnlar Birlii de ite bu

sivil toplum rgtlerinin ilkidir.

Trk Kadnlar birlii dier kadn sivil toplumlum rgtlerinden ayran tek zellik ilk

kurulan dernek olmas deildir.Trk Kadnlar Birlii dier kadn derneklerinden farkl olarak

amalar kadn siyasal yaama kazandrmakt Kadnlarn siyasal haklarn kazanmasnda

hibir katks olmad gibi aklamalarn doru olmadnn en nemli kantdr Trk

Kadnlar Birliinin almalar.Henz Cumhuriyet yeni kurulduunda yeni bir parti kurma

cesaretini ve gcn gsteren Nezihe Muhiddin ve arkadalarnn yaptklar bu giriimin

baarsz olmasndan ylmayarak ideallerini gerekletirmek iin Trk Kadnlar Birliini

kurdular.

Birok kadn derneinin aksine bir hayr kurumu gibi almak yerine kadnn siyasal

yaamda var olmas iin kayda deer almalarda bulundular.Sanldnn aksine kadnlarn

siyasal haklarn kazanmada ki rol olduka byktr.Cumhuriyetin bu ilk kadn sivil toplum

rgt 1924 ylnda balandklar almalarna halen byk bir zveriyle devam

etmektedirler.

IV

SUMMARY

Big changes occur in women statutes in society with the declaration of republic.

Turkish women begin to try to become active roles in many areas.Women start to join the

work life and also have the struggle to join the political life which is in dominancy of mens.

The struggle to join the political life was not so strong compared by joining the work life.

As women try to be exist in society personally they also join the civilian society organizations

with the sense of corporation.The Turkish Women Association is the first civilian society

organization in Turkey.

The only feature to distinguish of The Turkish Women Association from other women

unions is not only being the first. The difference of The Turkish Women Association is their

aim that participating of women in political life. The activities of The Turkish Women

Association is a proof against the speeches likewomen have no effect in turkish political

life. With the declaration of the Republic of Turkey, Nezihe Muhiddin and her friends show

the courage of establishment of a new political party.As they can not succeed they did not

give up their struggle and established The Turkish Women Association to realize their ideals.

Opposite to other women associations behave like a charitable foundation they perform

succesfull initiatives for women to exist in political life.They have a very big role of gaining

women rights. The first women civilian society organization The

TurkishWomenAssociation continue their works with a big self-sacrifice.

V

KISALTMALAR

a.g.e. : Ad Geen eser

a.g.g . : Ad Geen Gazete

a.g.m. : Ad Geen Makale

s. : Sayfa

yay. : Yaynlar

a.g.y : Ad Geen Yaz

TKB : Trk Kadnlar Birlii

KB : Kadn Birlii

CHF : Cumhuriyet Halk Frkas

KDF : Kadnlar Halk Frkas

VI

NSZ

Cumhuriyet dnemi kadn hareketi incelediinde byk bir zveriyle kadnlarn

devrimi destekledikleri ve deiime ayak uydurduklar grlmektedir.Kadn hem grnts

hem de yaam tarznda ki bir ok deiime nclk eden tarihe gemi bir kadn devrimci

bulunmaktadr.Kadnlarn sivil toplum rgtleri evresinde hemen toplanp harekete

gemeleri olduka arpc bir gelimedir o dnemler iin.Bu nc kadnlarn birounun iyi

eitim alm varlkl ailelerden geldiini elbetteki gz ard edemeyiz.

Tez konumun iin aratrma yaparken Cumhuriyet kadnlarn bu zverili almalar

beni ok etkileniti.Bu nedenle cumhuriyet dneminin ilk sivil toplum rgt olan Trk

Kadnlar Birliini incelemeye karar verdim.

Yaklak iki yl sren almamn byk bir ksm ariv taramasyla geti.Dernein

Ankara genel merkezinde dzenli bir arivin olmamas kaynaklara ulamam

gletirdi.almam boyunca en byk destei dernee uzun yllar boyunca hizmet etmi

yeler ve bakanlardan grdm.

almalarmda , beni destekleyen danmanm Yard.Do.Dr. Kenan Krkpnara ,

yardmn btn almam boyunca esirgemeyen r.Gr. Leyla Krkpnara , tez konumu

seerken fikirleriyle beni aydnlatan Do.Dr. Kemal Arya teekkr bir bor bilirim.

Mge Dibudak

zmir/2008

VII

NDEKLER

GR...1

I - TRK KADINLAR BRL...........4

A-NEZHE MUHDDN, KADINLAR HALK FIRKASI VE TRK KADINLAR

BRL(1923-1927)...4

1- Kadnlar Halk Frkas.. ..5

2- Kadn Birliinin Kuruluu ve Faaliyetleri 1924-1927.11

3- Kadn Yolu Dergisi (1925-1927)14

II- LATFE BEKR VE 1927-1935 DNEM ALIMALARI...37

A- TRK KADINLAR BRL VE ULASLAR ARASI KADIN

CEMYETLER.49

1- Doulu Kadn Cemiyetleri ve Trk Kadnlar Birlii..50

2- Batl Kadn Cemiyetleri ve Trk Kadnlar Birlii.52

a-Uluslar Aras Kadn Birliine yelik53

b-Uluslar Aras Kadn Birlii Marsilya Feminizm Kongresi (18

Mart 1933)...53

c- Uluslar aras Kadn Birlii On kinci Feminizm Kongresi (18

Nisan 1935)..56

B- TRK KADINLAR BRLNN KAPATILMASI....64

VIII

III- TRK KADINLAR BRLNN YENDEN AILMASI VE FAALYETLER

(1949-2006).70

A-1949-1960 DNEM TRK KADINLAR BRL.70

B-1960 -1990 DNEM TRK KADINLAR BRL85

C-1990 2006 DNEM TRK KADINLAR BRL.87

1-Trk Kadnlar Birlii Dernei Tz 2006..88

SONU .103

KAYNAKA106

IX

1

GR

Osmanl toplumunun giderek Bat tesiri altna girmesiyle, toplum hayatnda

eitim, kltr, sanat ve edebiyatta meydana gelen gelimeler, kadnn eitim

seviyesinin ykseltilmesi fikrinin domasna yol amtr. Bylece, Trk kadnna ilk

defa resmi eitim verilmeye balanmtr. Trk kadn bu dnemde ilk defa devletten

maa alarak resmen almtr. Hukuki alanda da yeni baz haklar kaznmtr.

Btn bunlara ramen, kadn meselesi dar bir ereve iinde, daha ok

aydnlarn tartt bir konu olarak kalmtr.

Osmanl Devletinin son dnemlerinde gayri mslim kadnlarla birlikte, mslman

kadnlarda nisbi olarak alma hayatna katlmaya balamlarsa da nemli bir sayya

ulaamamlardr.

19. asrda Tanzimatla balatlan kadnlarn eitim seviyelerinin ykseltilmesine

ynelik faaliyetler son derece yetersiz bir seviyededir. Eitim grm kadn olma vasf,

zengin aile muhitinde, zel ders alma imknn bulabilmi ansl bir kesimin tekelinde

kalmaya devam etmektedir.

II.Merutiyetten sonra kadn haklar hareketi, demokrasi kavram ile birlemi.

Bu dnemde kadnlar siyasi bir hak istememektedir. Bunu ancak, eitim ve retim ile

sosyo-kltrel seviyesi ykselince dnebilecektir. Trk kadn bu dnemde ilk defa

yksek retim imkan bulmu. Yine bu dnemde aile hukukunda da kadn lehine

yenilikler getirilmitir.

Osmanlnn batllama abalar sonras doan yeni Trk devleti Mustafa Kemal

nderliinde byk atlmlara balad.Her alanda yaplan yenilerde elbetteki kadnlarda

dnlmt." una inanmak lazmdr ki , dnya zerinde grdmz her ey

kadnn eseridir.Diyen Mustafa Kemal kadna verdii nemi her platformda dile

getirmitir.

Atatrk kadnlarn sadece ana olmalarn,sadece evlerinin kadn olmalarn yeterli

grmyordu.Onlarn tm sosyal hayata karmalarn, erkeklerle eit haklara sahip

olarak yarnlarn aydnlk Trkiye'sini hazrlamalarn istiyordu.Doktor olmalydlar,

2

avukat olmalydlar, milletvekili olmalydlar, muhtar olmalydlar, gazeteci

olmalydlar, polis olmalydlar... Aklnza hangi meslek geliyorsa ondan olmalydlar.

Atatrk'n 1923'lerdeki u konumas son derece onurlandrcdr: