~ . . .

rANG 1\CDimtiJ U. TU~Q

DUN\C B~ft\JA

Kalamian Tagbanwa

YANG . PAGDISTINU U .,

-TUNG

DUMANG BANWA

When- I Went to Another Place

Written and Illustrated by . '

Teopisto Aguilar

SUMMER INSTITU~E OF LINGUISTICS - PHILIPPINES, INC.

TRANSLATORS 1976 , PUBLISHERS

'-?

--

· Published ·

in cooperation \'Ti th Bureau of Publ_ic Schools

and · Institute of National Language

of the -Department of Education and Culture

· Z..ianila, Philippines

I

2nd Printing1

,-

28.12-376-.GSC . 54.20P-766024MPZ

- Printed in the Philippines By F.E.B.C. Printing Division

FO -REW_ORD

. sOme . of the glory of the Philippines Ues in 'the ­beautifUl variety of people and languages within its coasts. It is to the great credit of the national leader­ship over 1he years that no attempt has been made to destroy this national heritage. TQe goaf has been instead to preserve -its integrity and dignity while building on this strong foundation a lasting · super-structUre of national language and culture.~ ·

- . The present book is one of many designed for this

PurPOSe. It recognizes the pedagogical iirillortance of · divi~ literacy and second-language learning -into · two steps-literacy being the first. When a student has

. - learned to read the language he understands best ,-the resulting satisfaction in his accomplishment gives the drive and confidence he needs to learn the national --' .

·language. His ability to read, .furthermore, is the ·indispensable tool for lbe study this program will require.

- - 'lbe Department of ·Education and Culture of the · _ - Phijippines is proud to present this latest voiume in a·

nationwide series d~gned to teach the national language through literacy in tbe vernaculars. It will . strengthen both the Pl!rts -~- the natiOitand the whole.

--. -... · ,... · '"' -:: ~;. - . ·-:,.r·-_; "' -:"·:c·"~ ---.:_.,::~:o-~';:_:.<..; ~j,· --":"' ~ - ·•-· . -.. . - -"-' .. - . "

-Juan L."Manuel -Secretary

FOREWORD

One of the noble aims of Education is to equip· · every citizen to_ participate meaningfully in his society and to share in shaping the destiny of his country: Providing literacy instruction in each man's vernacular is a basic step in realizing this goal. To promote this purpose the Summer Institute of Lin­guistics works in agreement with and under the­auspices of the Department of Education and Culture in the preparation of 1 instructional a_nd sup­plementary reading ·materials for the various Cultural Coinmunities of our country.

I

The Bureau of Elementary . Education ·takes pleasure, therefore, in presenting this volume of literacy material which is part of its list of approved supplementary reading materials prepared for use by the Elementary Schools in the areas using the vernacular of these materials.

LICERIA BRIILIANTES SORIANO, Director Bur-eau of Elementary Education

•

-PREFACE

This book of personal eJill'e-riences · was written by Teopisto Aguilar during h1s

- participation in a literature workshop at tb:e ­Nasuli, Bukidnon headquarters of the Summer -Institute of Binguistics.

It is hoped that this booklet / will he~p " speakers of· Kalamian Tagbanwa achieve skills of· literaqy and communication in their own dialect which will help them easily achieve the same skills in Filipino. ·

The letter g with underlining should be prono~~ced with breathiness as in the following words: ma_ganing, kaliwa_gan, - la_gem. This is different from the letter g without underlitiing,

~- _.w_hich is pronounced the same as g in Filipino • .

Also the_ letter w with underlining should be pronouncAd with the lips in _a straight position wtth a narroyi slit between them .through which the air · is expelled in a breathy manner as ~n the

·. following words: magba.!falitaen, tinakliwan._ ba.!fay. This is different from the ~at~er -n · and tne letter w which are both pronounced the same as in Filipino. . .

Yang pagekel tung yamen ni amey ang

Americana · tung Mindanao tung lugar _ ang

paganingen Nasulio

Atiing uras dang atii, andam pisan ay m~lai

u ang yuu madistinu ta Nasulio Pitsa' bainti dus

pa ilem yang Hu1yo, -inaning ngaw ra ni amey ang

yuu eklan naw anya ang mag Mindanao · para· mag~al

ta pagsulat tung makinilia, ig magbuat tami ta

mga -libru'tung bitala tang Tin.agbanwao- -Kumus -

matinlu ang inid.yu magpakdul ka ta kaayen~ tung

yeen, minun:ut ta~ tung anyao . Ig gustu u kang

. laging madistinu tung lugar ang Nasuii, para

maita u yang plantar nao Kapurisu nagnunut taw

para mainga}!Ut tu yang d.umang mga luga.r, ig '

maekel law ta kaayenan ang midyu belag makuring

intindieno Kapurisu nagnunut ·taw tung ni · am.ey . .

para magmaask:e aw atl.g magmakinilia, ig magbuat ta

1

mga libru. Pitsa unu pa ilem yang bulan ang Agosto,

nagl-iit tami ra tung Palawano Mga alas otso yang

la!£ii yang panlii t yamen tung Pal a wan o Ig yang

sinaayan yamen ang bark6 Lanaoo Binaregbeg_ ilem

yang makina nao Pariu ka -ileYJ. balay .yang

pagkabetang mua Kung tung barko a ra nganing,

pandeg ang indi ka magkeyang-keyang. Ig dispuis

masadya. Purki yawag pamandaw-wandaw~

Ig yang panlii t · da yamen tung Palawan,

nankluy pa yang barko ang pa_gasaayan yamen tung -

Mindoroo Manliit tami. tung Mindoro alaB dosi

yang kaldaw, baklu si yami nagpadayun tung Mahil.,ao­

Ang ka_gisip pu alenget da ilem yang Manila tung I

Mindoroo Atia pala mas alawid . pa pala tung

Palawan may Mindoroo Sang tenga tung kaldaw may

sang lawii baklu ami pa ncika![Ut tung M~ila, tung "-· .

Pier kuatru siguru yang pinaruungan yameno Ya ka

timpranu kang pisan yang ikinawut yamen tung ­

balay ang dinayunan yamen.,. Kadarakul ang balay

' ang nagkaraita yameno Yang salaayan sari-sario I

2

- May siklita, trak, mga taksio Yang duma kabayu

ang may , guyud na kang salaayan<~ Ya ra yang

kalisao Durung salaayano Kapurisu ya rag

pagbaranggaan natetenged tung kinadamel yang

.salaayano

Tia pagka.![Ut yamen tung _Manila, namaenay

yamio Nagapun may nagdamal yang pamaenay yameno . .

Ang kaldaw rang atiing Biernes ang la!!,ii, _

inimbita:t' rami ra na amey ang mamasyar tung

-paglutukan yang ais krimo Durug lamig yang balay

ang atiio

Pagkalinggu, namasyar rami si rin tung Manila ·

Zoo, piru indi ami ra nagdayun sigun nagk:urano

Dispuis yang indi yam.en idinayun tenged yang

karsada durun~ wai na. _ _Nagteleng ngami ra ilem

yang karayam yang mamula, laket ta m~aepet may -

.sul tirus, dar ala~ Sari-saring kayam yang

nagkarai ta yameno May pagsaay tung iruplanuo

Piru tia kayamano Kung gustu mung magsaay., bayar

rao Papilik-piliken na tung unu pay gustu mung

3

' ~

• ..

. Nasuii

•

·- 9

4

_ saayan. Ari a pa tung~ sapatus-_ ang may karitun, .

_ ari a pa tWlg magsaay tung treno. Sar:L-sari yang ·

nait~ yam.eno Nc;gsaay yam.i1 pa ni _am.ey tung

pagteyeb ~g maning nga pagli,!!Uto· Pabwat, paranek, ·

midyu pariu yang painuinu mu purki ,maapengo

Balikan nu si yang pangalang yam.en yang -

pa_ganingen ang krusjuino NagkarapMaw-panawan da

ya.m.e~ yang _mga ba.lay ang _d.arakuluo ~lus pa ilem

anda ~ ray buntukan· yang karabwaten yang balay o

' , _ A_ges~a_ges y8I).g pagtinda -yang mga aralangeno _ - . -~a1agang ayus yang pagkapurma _yang mgt;i. bagay.:..

. pa,gay ang kaministiran_ mung eklan o_ -_ Kung

. usey-usuyun mu ilem yang tanan· ang pinanawan nu,

- midyu anday katapusa:nc. Purki indi mu maaskean .

kung. alenget u alawid da yang kina.!£Ui;;. muQ · Asan ~ '

may prtiiba ang makelan mu ta uksibar yang paglaksu . .

may yang_ pagpanawo Simp~i belag pariuo , Purki

kung magp~aw _wang magpanaw, yang ka_gisip mli . .

alawid da yang nap:an_aw muo. Piru alenget pa ilem, ... .

Piru kung yawag paglaksu, ·yang kal:>_§rr.lt_a _rnu alenget

5

pa yang linaksu mu. l>iru atia pala duru rag lawid

yang kina~t muo Pariu ra yang pagsaay yamen tung

iruplanu ·para Cagayan de Qrq~ Alas singku pa ilem

yang timpranu, inater rami ra t1.mg istasiun yang

iruplanu., Nanginem mami ·pa ta kapi tu.Iig

restaurant" Atia pala yang kumpaniang at{ a durug

dakul ang pagkabalayo Sigi ra yang balita yang

anaunser tung laudispiker ang tung bi tala ta pa,

"Alistu am.u ra purki maglii t da yang J...ruplanuo"

Atiing yam.i aEangay ra ~ung irtiplanu, inusisa ra

yang mga guardia yang mga ekelekel yam.eno Pati

mga sidulao Yang kaEisip pu maapeng yang pagsaay

tung iruplanuo - Atii pala mas maambeng ang

pagkabetang mu ig yang painuihu mu midyu ka ilem

ang yawag pagsaay tung ,barko o Pagustu ra ka yang

pamanaw-panaw muo Ig -yang paneleng-teleng mu yang '

tanan ang bukid, patag, mga suba, ita mu rang

tan an" Mga balay bistu mu may mga luak ang

malalapad ·ita mu ra, purki yag susurungay muo . .-

Dispuis pa m~y pamangan pa ang naEipapaan tung mga

6

tauo Pakdulan na pa ta libru u diario ang basaen

mu. Masadya yang paneleng-teleng muo Ig- yang

makina na tung pakpak nang magduwali ang unayen

da yang ilisi nang pagteyebo Yang pilutu"' na tung

_ -dulung. Nagkarapanaw-panawan da yamen yang tana.D.

ang mga matitinlung lugar. Naita :ra yamen yang

T~al Volcano tung Batangas. Matinlu ka yang

-palantar nao May a~ na tung kakngaan yang -·

bukid ang tung tagbu kang pisan ·yang Taal

. Bolcano o Sigi yang palaksu yamen tung iruplanuo

1'1ga duruang ·uras may tenga yang palaksu yamen,

manlii t tung Manila asta Cagayan, baklu ami pa

nakawut tung landine;an yang Cagayano Pagkalampud

yamen tung iruplanu, buay-~ay ta gesye pala may

kadasun ka yamen ang iruplanu Iii t ka tung Manilao

Indi ami pa na_gabuay ta karung,maita aw,/ napakpa

ra yang iruplanung gesye tun.g landine;ano Naa pala

ya ·si kay .saayan yamen arig asta Nasulio Maita aw, -

pagtimbang-timbang yang pilutu yang mga ekelekel

.yameno Timbangen na kung pi:;r-a pang kilua- Yang

7

8

isip pu duun kayanan nami anya ang tanan ang

kargaeno Atii pala indi ma.Kaya tung yameno Yarning

nagsaay epat, y~lima tung pilutuo Nabutwan pa yang

aruman yameri ang maepet ang kalbu may yanE ekelekel \

yamen ang dumao Kumus ge sye yang sinaayan yam en

ang iruplanu, piet tami tung kakarungano .

Magkeyang-keyang ang kaisan nagatatud~ · Siguru

kung matagbu tung mga ~uba, ya tia nagatatud sigun

tung palet _ang pabawed-bawed, ang midyu pa,gusuy ka

tung dalan ang pabwat, par.aneko Palebeng-lebeng

yang sistima nao Kapurisu nagatatud ang gulpio

Mga bainti singku minutu siguru yang palaksu yamen ;

' nakawu~ tami ra ka ta Nasuli o Yang kagisip pu

mapungaw yang lugar ang Nas:u.lio Naa pala masadyao

Maraayen kB: yang mga tau duun tung Nasuli o Durung

mga ;prutas ang masasaburo May mga trak ka ang

salaayano Asan· da ta pagara!!as yang bariri ang

trak da kay pa_gubrao· Dispuis pa yang pagdigwan '

matinlu, li,!!Ut ta bayan-bayano May pagdaiban kao

Yang mga ayu na matitinluo Masadyang telengan mu · ·. I t

9

I

midyu dikurisiun yang purma nao . Dispuis

tarawang-ta!!:_ang yang mga t~uo Ig yang karsada '

lapus-lapus da ilemo Malalapad yang mga maiso

Talagang yang tanan ang kalilia_gan mu dutm · dang

tanana Pagpasalamat taw ka ter:ge d kinawut tu ka

yang lugar ang Nasul ig maispirirrsia aw tung

tanan ang ba_gay, tUn.g pagluak may tung pa_gas.ikasu

y ang tan an ang ba_gay ang kaayenan o Ig tung ·

pagpalen g et tung Dfos, may yang ·pagmakinilia kung

ay pa a_gari o · Ig yang tanan ang indi na_gai ta u

tung Palawan nagkarai t .a u du.un tu:hg lugar ang

Nasuli.,

May sasang kaldaw ang nagkeresen nam~ yang

mga maistra yamen ang ·. ma,gangay yami tung Musuan

para magp~iid ig magteleng ngami yang '

pa_garasikasuen, yang pagluluaken, ig yang mga

sari-?aring pruduktu, ig kung aypa a,gari yang

pa_garasikasuen yang mga ayep o Kapurisu ya..m:ing

10

ang pamagaral yang uras dang atii, minangay

ya.mi ·tung Musuan asta yang .mga agalen ya.meno ~

Kairaan naming nagangay tung Musuan para ma,gekel -

- lami ta ispirinsia tung pa,garasikasuen yang tanan'

ang ba,gayo

Pri.miru mariliit ta.mi tung Nasuli, may mga

baryu baryu kang/ pinanakli}'!an ya.meno May mga

balay kang darakulu ang nagkapanawan yamen o · May

mga· ti+tdaan ka tung tinaklib-takli}'!an yameno Ig ·

malalapad ang mga taraneman, paray, mais. Yang

duma pagaradu, sigi kang luak_o Dakel-dB.kel ka ·

yang salaayan ang panlii t tung Musuan ang 'pagkarga

ta mga ayung darakulu. Atia ra ta pagkarga ta

mai-s-. Atiing auto ang sasaayan y'amen kung tung

- teeb pa, maning nga tung pagtunga-tunga · tung

·lakunc. Purki yang karsada durung lun.gasug­

lungasug nao - Kapurisu tigbak yang ti_nanguni yamen

ta payantek-yanteko Nagkarapanawan ,da ya.men yang

mga tulayo M.abawaked ang pagkatulayo Atiing

nakaW-ut tami ra tung Musua.ri., yang primirung pisan

11

ang naduungan yam.en yang paggalihgan yang mais o '

A_ges-ages yang pagluaan yang mga kepa, _ bir~:!;ek, may

;r.ang beyed nao Aparti-parti yang pagluaan na. I

Matapus sam.i_ ta teleng tung paggaling, ya ·s:l yay '

inangay yam.en yang · galingan yang pagdugdug yang

maiso A_ges ka yang bukag ang ·pagluluaan nao

Ages ka yang luluagn yang inimuru. Pagkatapus .

inangay si ya.men yang kuma ang binanted, durug

lap ado Pagtukuk da y<;m.g -parayo Durug kati tinlu

' ig pariu-pariu .yang kadarakul nao Yang du.ruanf??

sa..1ru ang ·si:::nilia, pagpatebas ta mga sa..TJ.g gatus ang

sinakuo

Ig pagkat::1pus yam.en ta pagteleng yang paray,

idasun yam.en ~ yang pul tri yang mga manuo PI-ll U.s

· manu yang pakled nao Indi a magdengel yang

kini ta,Jc may yang tinuluk. Ig tung seled sang

kaldaw pagkakaj!Ut yang kiklug na tung san liwu,

may sang gatus, may tulung puluk may limang kiklug,

tenged duru-durung pagkam.anuo Kuartu-kua:rtuo

Yang kada 'sam bilug a_ges ka ta ktiartu, piru

12

irigkit-igkit ang nurunuto Linia-linia. Tapus, . .

· ya si ay in an gay yamen yang bala.Y yang . mga bawliy o

Sari-sari kang klasi, may lagem, may kulito Ages

ka yang mga. beyeko Kuartu-kuartu kao Indir-' a ' .

. magteed yang ginalmuk tung sa nga kuartilan ang

' pulus ba!£UY ! .Yang pamangan nira darak · ang laketan

ta pismil, para pirming matambeko Ig darakulu ang

.imurat da ilem ang mapanaw tenged tung kadakul . na

ig katambek nao .

Atia matapus yamen ta teleng yang mga bawuy,

dinayu,nan si yamen yang baka · ang pa_ganingen .

Br.amino · Durug dakul ang pagkabakao Yang amel-

13 /

am.el yang . dikel na yag. ·diikdiik- ang puntu kumawt

tung t anek o Ig yang buku na may sungkul na a..."l.g ·

. yap; lulwun. • Di.s:puis :pa yang balaY}!U na :pin u : ig . kuli t ang sam.a:v ta mid.yu makura,!!U-kurawuo Atia

nnu yang bakang Bram.in, lii t :pa tung ' America ig

:piur ang anday laket nang dum:ang klasi ta duguo ·

Ig yang bakang atiang Bramin, na_ga:pakastaan :para

yang dugu na in<li malaketan ta dumang dugu, J rung

indi :piur ang :pisan ang anday- dumang dugu ang

malaket o Ig dis:puis pa, yang pagkasta tnng anya

kadugu na ka, Eramin. ka. Kapurisu an day laket- -,

laket ' nang dumang klasing dugu t~ baka. Anday

dugu ta nit;ib ang· baka ang malaket tung Bramin,

killlg indi;piur ang pisan ang du,gu · nao Belag ilem

sam billi g yang ugali yang bakang paganingen Bramino

Mapatul pa tung kini t ang may ilinuak pa ang . kuin~a· ~

' balagen ang :pamangan na- Ig dispuis :pa yang karni

na malemek ang mas a bur o Ka:purisu maaT ka yang

prisiu nao Bayaran ta mga sang li:!U .yang sam.bilug

ang bakao Purki ya:y pinakaprimirang bakao

14

Kapurisu bayaran ta dakulung kantidado

Yang kauri-urian dang inangay yam.en ya ra

yang pa_gan.ingen ang rubber tree. Naa pala midyu

ka tung iuy ang yag sanggetay o _Yang klasi yang

pagsangget tung ayung rubber tree midyu yag /-

baliwuturay ang pat ararat, kawa -salugun yang ....,... .

payek na tung bqgulo Kaldaw-kaldaw yay bisiuen mu

ang pirming leraten para anday bunt~an y~g turuk

yang payek nao Ig kung dake;t_e rang nganip.g ~g

matimes, eklan da nira tung pabrika1 buaten dang

gumao Laketan da nira ta pabaked, ig yang payek /

yang ayung atia ma~ari rang guma. Ya tia yang

nagkarafta yamen ang mga makabe_!!ereng a.Tlg C!Jlda

tung Pal a wan o Ig duun tung · Musuan nai t a yamen

yang tailan ang bagay-bagayo

•

15

~-- May ibalita u tung .numyu :ang indi mi pa . ~ . .

n~~-ai t9,o Siguru -kung maita mi,_ mabereng hgamuo -

Kapurisu ibalita u tung numYli yang naita u tQ~g

MoQ~tain View ang makabe~erengo

_ _Ma-y- sas-ang kaldaw ang yarning tanan ang

pama_garal duun tung lugar ail.g N asuli, ingkelan

nami yang mga mais:tra yamen, · may ya ra ka yang '

mga a_galen yamen ang magbisi ta ·tung Mountain .. ..

View o Ig magteleng ngami yang mga ba_gay-ba_gay -

ang p~gpakdul ta kaayenano Duun n8.mi ra tung

· Mountain View, -pinagangay-a.'1.gay- ra yamen yq.ng,

mga pabrika yang sari--saring pagimu&YJ. yang · tanan

ang ba_gay ang durug dakul_ yang pakina!!_ang ang

prud-uktu o Ig inangay ra yamen yang pa_gimuan

vang tabla. Atia pala yang p.a_gimuan yang tabla,

may mga makina ang pa_gandar ap.g ma:v kuniksiun na .

tung tanan ang gar;;uni te-n ang pa_gimu ya.Yl.g mga

tabla. Primiru tia ma:v duruang bilug ang laga.ri._

ang 'darakuluo Yang sam bilug- ang la:gari tung- _ - ' -

abwat, yang sam bilug tung araneko Piru yang mga

16

la,gari ang gami ten nira, oilug yang klasi na, ig

nagli.![Ut yang isi na-. D:ispuis kung maggeret da

nganing yang la_garing na_gipageret tung trusurig

darakulu~ sigi kang purasik yang will para . indi

mantsini t -yang l~:,gari ang a_gipageret tung t~usuo

I.g dispuis pa yang makabe.Y£ereng duun, yang -trusu

ang da.kulu, b_elag da tau yang pagpataylitayu, kung

in~ ya gimsuay ang pariu gansu ta barkoo

Eagkatapus ipabtang. tung midyu pariu ka ·tren ang

_ may mga rilis ,na ka~ Ig !!lay tau k_a duun ang .

pagdtaibo Ya ray_pagpasulung-sulung yang maning

p.ga treno Patras ~ pabanti yang bisiu nao Ig

- _yang ayung naggereten 9 · yang ma.Tling !_lg~ tren yang

pagsulung-sulung tung trusuo Atia sigi yan~ . - / ' geret _yang trusu~ sigi kang pabtang yang

·n.a.,gageret ang tabla tung pagteyeb kang -· .

pagpali_girano Ya ray pa_gated ~ung ·pagpidasu­

pidasuan yang tabla. Ig ya ray pagpurma yang

kadamel ig kalapad yang tabla. · Puidi rang imuen

n_ang dus pur dus yang damel Ya.I!:g tabla. Yang

17

- dUma dus pur kuartru ma:v~- dus pur -s ai_s 0

. . - - - ' / - .. - ; .

. Pagkat9-pus ta purma yang -tablang -atia,

tung pagsukulan yru"lg kapwat o ·flay -d{put, yang-~

' duma abwat .- Puius la_gari tia yang pa_gubra. ig

mga kunilfsiun tung makina yang tanan ang·

garami ten nira an~ pa_gimu ta mga tablao -

Matapus da- nganing ·ta sukul yang kabubwat

yang mga tabla, 'eklan'' si ni;_.a \ t\illg yaduang b~lay_ / - ~ - . ,.

ang pagsi~u_gru"l yang · mga t~bia ang mga bu~aten ~

ang mga· lebleb ta :oalay.o YaQg 'mga tau- ang _ ~ -,._ ".

;pamg.gsi~_ug y~g tabla, - pulus may ga-s_mas tung mga

itsura nira. Ptlrki yang tabla ang silu_gan

·ku,ng isuksuk da nga_rling tung maning nga ka

masiadu rag apuk-o . _Kapurisu pamagsuut ta gasmas

ay muya map~lingo · Ihdi ilem buay yang tablang

' silugan nirao Yang sam bilug pagsuksuk yang

y

tabla, yang ·sani. bilug paf!;l~t yang tabla ang

.na_gasilu_gan o

-Pagkatapus yamen ta teleng tung pagsilug

yang tabla' · inangay .;3i- yamen

18

,

.. --------4- - ~-·-------- ·--: . ~~ - ~---

19

ang paglimpiuan yang mga tabla ang. diriputo

Ycmg duma abwatabwato Darasun-Q.as:un yang

kadamel yang mga tabla, ig yang kabubwat, may

yang kalalapad. Duun tung balay ang atii, be lag

ka tau yang ·paglimpiu yang mga tabla ang

buwuaten ang kasangkapan, kung indi, may maning

nga ka muliunan ang pagteyeb ig magarat-garat o

Ig yang kadamel na pariu tung akes ang malalapad.

Ya ka yang kalapad nao Yay paglumpiu . yang tablao

Duun agiba_gid-ba,giray yarig tau tung maning nga

muliunano Ig pariu .tung daun yang balagen ang

ta.kinis ang magarat-garat c. Yang sistima yang

paglimpiuan yang tabla, ang matapus da:_ ngariing ·

nira ta _lilmpiu, . ya ray na_gimuen nirarig mga · ·

_garamiten. : Ya ra tia yang pamaglua. ang aparadur,

sia, lamisaan, baulo Sari-sari ra ya.."l.g na_gaimu

nira ang :pagl uang mga kagami tan o

20