tıbbi ve aromatik bitkilerin organik yetiştiricilikteki...
TRANSCRIPT
Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Organik
Yetiştiricilikteki Yeri
Ahmet Bircan TınmazZiraat Yüksek Müh.
Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü Yalova
TIBBİ VE AROMATİK BİTKİLERİN KULLANIM YERLERİ
Gıda olarak kullanımıBaharat Uçucu yağlar Gıda katkısı Kıvam verici antioksidan vs.
Beşeri İlaç olarak kullanımı Bitkisel çay İlaç hammaddesi İlaç yardımcı maddesi
Bitkisel ilaç olarak kullanımıİnsektisit Fungusit Herbisit Bitki besin maddesi
Son yıllarda insanlarda tekrar doğaya dönüş ile başlayan organiktüketim tıbbi aromatik bitkilerin önemi insanlar tarafından tekrarhatırlanmıştır. Fitoterapi ve aromaterapi bitki ve uçucu yağ ile tedavibugün sıklık ile uygulanmaktadır.
Bitkisel ilaçlar ile sentetik ilaçlar arasındaki farklar;1.Bitkisel drogların yan etkileri oldukça azdır
ORGANİK TIBBİ AROMATİK BİTKİLERİN İNSAN SAĞLIĞINDA KULLANIMI
1.Bitkisel drogların yan etkileri oldukça azdır 2. Bitkisel drogların birçoğu birden fazla etkiye sahiptir. .3. Bitkisel drogların etkileri geç görülür
Bitkisel İlaç şekilleri;Tıbbi çaylar; hazırlanışı; infüzyon, dekoksiyon, maserasyon.Galenik preparatlar; Ekstre, eliksir, pomad, tentür, alkola, hidrolaHazır ilaçlar; Krem, yağ, gargara, losyon, şurup, solüsyon, injeksiyon,kompres, yakı, bitki özü, şampuan, toz, lapa, parfüm, lavman, banyo,sargı, süt, tütsü
ORGANİK TIBBİ AROMATİK BİTKİLERİN HAYVAN SAĞLIĞINDA KULLANIMI
•Hayvan yemlerini korumada ve kalite arttırma:
•Hayvan parazitlerine
•Hayvan hastalıklarında
ORGANİK TIBBİ AROMATİK BİTKİLERİN BİTKİSAĞLIĞINDA KULLANIMI
Halen organik bitki yetiştiriciliğinde hastalık ve zararlı kontrolünde kullanılabilen en önemli ilaçlar bitki kaynaklı
organik preparatlardır. Örnek olarak;Azadrachtin
PyrethrinPyrethrinRotenoneNicotineRyania
Acı ağaç (Quassine)Sabadilla
ve bazı bitkisel yağlar
DÜNYADA FAZLACA KULLANILAN BİTKİSEL DROGLAR
In 1999, the world market for herbal remedies was US$19.4 billion, with Europe in the lead(US$6.7 billion), followed by Asia (US$5.1 billion), North America (US$4.0 billion), Japan
(US$2.2 billion) and the rest of the world (US$1.4 billion) (Laird and Pierce 2002).
TIBBİ VE AROMATİK BİTKİLERİN AVRUPA TİCARETİ
•AB ülkelerine diğer Ülkelerden yıllık 120 000 toncivarında ithalat gerçekleşmektedir
•Tıbbi ve aromatik bitki kullanım oranları AB Ülkelerindegiderek artmaktadır. Almanya’ da yıllık Tıbbi ve aromatikbitki tüketimi kişi başına 29 dolar dır.
Almanya’da Organik Tıbbi Bitki Ticareti
Almanya’ da organik üretim 1997 yılı itibarı ile 450-500Ha civarında gerçekleşmiştir. Bu üretim Hessen, Bayern,Thüringen, Rheinland dır.
Bu bölgelerde yetiştirilen en önemli çeşitler papatya, nane,oğulotu, bin birdelikotu, ada çayı, ısırgan otu, maydonoz,fesleğen, rezene, kimyon ve kişniştir.
Almanya’ da doktorların %80 i bitkisel ürünleri reçetelerine düzenli olarak yazmaktadır
Almanya’da reçeteye en sık yazılan bitkiler ve toplam satış değeri.
Etken Madde Tedavinin Kategorisi Satış Toplamı (Milyon DM)
Ginkgo biloba Dolaşım preparatları 461At kestanesi Damar preparatları 114Alıç Kalp preparatları 65Kantoron Antideprasan 59Kantoron Antideprasan 59Mersin Öksürük ilacı 35Isırgan Ürolojik 35Ekinasya İmmünostimülan 34Saw palmetto (palmiye) Ürolojik 30Deve dikeni Ürolojik 29Duvar Sarmaşığı Öksürük ilacı 26Ökse otu Kanser tedavisi 22Papatya Dermatolojik 15
İstanbul Ticaret Odası 1999
TÜRKİYE TIBBİ -AROMATİK BİTKİ TİCARETİ
�Türkiye florası, yani bitki örtüsü belirlenen 10.000’inüzerinde bitki çeşidi ile Avrupa’nın tamamının sahip olduğubitki sayısına (yaklaşık 12.000) yakın olup, büyük bir çeşitlilikve zenginlik göstermektedir. Floranın 1/3’ünü aromatik bitkileroluşturmakta olup, 3.000 kadar bitki de endemiktir.
� Ülkemizde tıbbi olarak kullanılan bitkilerin sayısı 500� Ülkemizde tıbbi olarak kullanılan bitkilerin sayısı 500civarında olup, neredeyse tamamı doğal olarak yetişmektedir.Bunlardan çok az bir kısmı kültüre alınmıştır.
�Aktarlarda satılan bitki sayısı 300 civarında olup 70-100kadar bitkinin ihracatı yapılmaktadır .Türkiye’de tıbbi vearomatik bitkiler, genel olarak doğadan toplama yöntemiyle
Dünyada ticareti yapılan tıbbi ve kokulu bitkilerin
% 50’si gıda, % 25’i kozmetik ve % 25’i de ilaçsanayiinde kullanılmaktadır.
Dünya bitkisel drog ticaretinin 10-13 milyardolar seviyelerinde gerçekleşmekte olduğu tahmindolar seviyelerinde gerçekleşmekte olduğu tahminedilmektedir.
Dünyada en fazla tıbbi ve kokulu bitki ihracatıyapan ülkeler Çin, Hindistan, ABD, Güney Kore,Singapur ve Almanya'dır.
TÜRKİYE’NİN TIBBİ ve AROMATİK BİTKİLER DIŞ TİCARETİ
Türkiye İstatistik Kurumu kayıtlarından Türkiye’nin tıbbi ve aromatik bitkiler ihracatı
(2001-2005 yılları ortalaması), 60-70 milyon dolar
İthalatı, baharat bitkileri de dahil edildiğinde 11-12 milyon dolar seviyelerindedir.
YURT DIŞINA SATILAN BİTKİLER
Defne yaprağı
2005 yılında 62.6 milyon dolar olarak gerçekleşen tıbbi ve aromatikbitki ihracatının değer olarak %28.6’sı kekik, %18.9’u defneyaprağı,%17.1’i kimyon, %9.4’ü keçiboynuzu, %7.5’i adaçayı ve %7.4’üanason ihracatından elde edilmiştir
Kekik
Anason
Adaçayı
Kimyon
Meyan kökü
Ihlamur
Keçi boynuzu
Biberiye
ÜLKEMİZE İTHAL EDİLEN BİTKİLER
Safran Rezene Kekik Adaçayı Çemen AnasonIhlamur Kişniş Kimyon Sumak BiberiyeMeyan Kökü Keçiboynuzu ÇörekotuMeyan Kökü Keçiboynuzu Çörekotu
Zerdeçal K. Kimyonu Tarçın Karanfil Zencefil
YETİŞTİRİCİLİĞİ YAPILAN BİTKİLER
Kimyon Kekik Anason HaşhaşKimyon Kekik Anason Haşhaş
Kapari Rezene Çörek otu
Nane Gül Şerbetçi otu
Türkiye Tıbbi ve Aromatik Bitki EkilişAlanı ve Üretim Miktarları
Bitki Adı
2004 2005
Ekiliş Alanı (da)
Üretim (ton)
Ekiliş Alanı (da)
Üretim (ton)
Kimyon285 400 15 000 258 000 14 300285 400 15 000 258 000 14 300
Anason175 300 11 000 167 000 9 500
Kekik52 500 7 000 47 000 6 400
Şerbetçi Otu2 400 1 100 2 530 1 280
TÜRKİYE’NİN UÇUCU YAĞLAR DIŞ TİCARETİ
Türkiye’nin Uçucu Yağlar İhracatı 15 milyon dolar15 milyon dolar
Türkiye’nin Uçucu Yağlar İthalatı 8,5 milyon dolar
İHRACATI YAPILAN UÇUCU YAĞLAR
Küçük Limon Bergamut Portakal Limon Diğer Turunçgiller
Güve Otu Kekik Lavanta Nane GülOğulotu Karanfil Diğerleri
Bergamut Portakal Limon Küçük Limon Diğer Turunçgiller
ÜLKEMİZE İTHAL EDİLEN UÇUCU YAĞLAR
Lavanta Nane Oğulotu Diğerleri
TÜRKİYE’NİN ORGANİK TIBBİ ve AROMATİK BİTKİLER TİCARETİ
Tıbbi ve aromatik bitkilerde ürün yelpazesinin çok geniş olmasınakarşılık 2006 yılında toplam 309522 ton olarak gerçekleşen organiktarımsal üretim içerisinde organik olarak üretilip sertifikalandırılantıbbi ve Aromatik bitki miktarı 12527 ton ile %4 seviyesindedir.
Türkiye Organik Tıbbi ve Aromatik Bitki Üretimi
YıllarToplamÜreticiSayısı
TıbbiBitkiÜreticiSayısı
Toplamürünsayısı
TıbbiÜrünsayısı
ToplamAlan Ha
Tıbbialan Ha
Toplamüretim Ton
Tıbbi bit.ÜretimiTon
2005 9427 349 205 84 175 073 2451 289082 11190
2006 8654 336 210 71 162 131 2107 309522 12527
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı kayıtları 2007 www.igeme.org.tr
Türkiye Organik Tıbbi ve Aromatik Bitki Üretimi (Miktar: Ton)
ÜRÜNLER
2005 2006
Miktar Miktar
Adaçayı 581,22 1060,45
Anason 287,34 345,42
Biberiye 411,81 315,40
Ebegümeci 101,19 102,15
Gül 304,54 283,41
Hayıt 162,60 177,20
Isırgan Otu 173,45 257,80
Kantaron 116,12 60,10Kantaron 116,12 60,10
Kapari 662,80 369,80
Keçiboynuzu 2842,65 2137,00
Kekik 1911,22 2876,20
Kimyon 264,88 918,70
Mersin 530,05 350,56
Pelit 101,60 107,10
Rezene 408,83 551,20
Yaban Mersini 96,00 205,00
Yabani Elma 165,80 150,00
Diğerleri
TOPLAM 11189,94 12527,38
ORGANİK BİTKİ TEMİNİ
doğadan yetiştiricilik
proses sürdürülebilirlik tek çoklu
DOĞADAN TOPLAMA
YÖNTEM
1. Bitkinin toplandığı yer
2. Toplama
3. Taşıma3. Taşıma
4. Depolama
5. İşleme
6. Paketleme
Doğal populasyon Kültür ortamı Kullanılırlık Düşük Yüksek Talep dalgalanması Stabil değil Kontrollü
Doğal populasyondan toplanan bitki materyali ile kültür bitkilerinin karşılaştırılması
Talep dalgalanması Stabil değil Kontrollü Kalite kontrol Zayıf Yüksek Botanik tanımlama Bazen yapılamaz Net yapılabilir Genetik gelişim Yok Var Tarımsal kullanım Yok Var Hasat sonu işlemleri Zayıf Genelde iyi Olgunlaşma Uniform değil Güvenli
DOĞADAN TOPLAMA
SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK
1. Bitki teşhisi ve üreme şeklinin tespiti
2. Bitkinin toplama zamanı
Etken maddenin en fazla olduğu gelişme döneminin tespitiEtken maddenin en fazla olduğu gelişme döneminin tespiti
Bitkinin vejetasyondaki devamı için koruma tedbirleri
3. Bitkinin hasadı
Tohum. Yumru. Rizom ve stolon oluşturan bitkilerde hasatTek yıllık. İki yıllık ve çok yıllık bitkilerde hasat
AYLAR TÜR
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Hatmi K K K ÇD ÇD Y Y K K K Melekotu G G G M K K Pelin Y Y ÇD ÇD ÇD Yavşan Y Y ÇD ÇD K K Hindiba K K Y Y K K Centiyan K K K K Zulfa otu Y YÇD ÇD Ardıç M M Defne Y Y Lavanta ÇD ÇD ÇD Mayıs papaty ÇD
Doğadan toplanan bazı tıbbi ve aromatik bitkilerin toplama zamanları ve toplanan kısımları.
Mayıs papaty ÇD Oğulotu Y Y ÇD ÇD Nane YÇD YÇD YÇD YÇD Reyhan YÇD YÇD YÇD YÇD YÇD Kekik origan. ÇD ÇD ÇD Anoson M M Biberiye Y Y Ada çayı Y
Not:K-kök, ÇD-çiçek veya çiçekli dal, G-gövde, M-meyve, Y-yaprak
Organik Üretimde ekim öncesi bilinmesi gerekenler
• Tohumun Çimlenme ve çıkış gücü
• Doğadan temin edilen veya satın alınan üretim materyalinin
1. Kimyasal yapısı (Amacı karşılamalı)
2. Etken maddenin oranı standartlara uygun olmalı2. Etken maddenin oranı standartlara uygun olmalı
3. Hasat zamanı iyi tespit edilmeli
4. En iyi Ekim veya dikim zamanı bilinmeli
5. Hastalık ve zararlıları
6. Verim
7. Hasat sonu işleme teknolojisi
ORGANİK BİTKİ YETİŞTİRİCİLİĞİ
Tekli ekim
Tohum ilea-Direkt ekim b-Fide ile üretima-Direkt ekim b-Fide ile üretim
Bitkinin vejetatif üreme organları ile üretim
a-Çelik b-Daldırma c-Kök. Yumru v.s ayırma ile üretim
TIBBİ BİTKİLERİN ORGANİK TARIM SİSTEMİNDE YER ALMASININ NEDENLERİ
�Bitkiye olan hammadde taleplerini karşılamakÜlkemizde bu yönde bazı çalışmalar yapılmakta olup,organik adaçayı, Nane, kekik, Kimyon, Gül v.b. buamaçla halen üretilmektedir.amaçla halen üretilmektedir.
�Ekim nöbetinde kullanmak:Bilindiği gibi bitkilerin organik olarak üretilmesianında organik tarım yapılan yerde ürün çeşitlemesinegidilmediği taktirde hem ürün miktarı azalmaktahemde hastalık zararlı ve yabancı ot populasyonuartması
�Verim ve kalite artışı amaçlı Karışık ekim:Bugün bilinen bir gerçek tıbbı ve aromatik bitkiler ile diğerbitkilerin birbirlerini olumlu veya olumsuz olarak etkilediğidir.Örneğin Viola tricolor yalnız ekildiğinde yeterinceçimlenemezken çavdar ile karışık ekimde %100 çimlenmesağlanmaktadır .Bazı tıbbi bitkiler birlikte ekildiklerinde diğer bitkilerin verimlerindeartış sağlarlar. Örn:Kediotu x sırık domatesi. Soğan x hatmi. Havuç xmercanköşk
Hastalık ve zararlılardan koruma amaçlı karışık ekimHastalık ve zararlılardan koruma amaçlı karışık ekim1- Ön bitki
2- Karışık ekim Örn:Biberiye; lahana fasulye adaçayı havuç ile birlikte ekildiğinde lahana kelebeği fasulye hortumlu böceği havuç
sineğini kaçırır
Yemeklik soğan ile gülhatmi, sırık domatesi ile kediotununkarışık ekilmesi iyi sonuç vermiştir.
Örtü bitkisi veya alta ekim:
Bu şekilde birlikte dikim meyve ağaçları ile tıbbi bitkilerinin birlikte yetiştirilmesidir
Güneş isteği yönünden nötr bitkiler ağaç altında yetiştirilebilir. Örtü bitkisini alta ekmede dikkat edilecek hususlar;
1. Gölgeleme ile yabancı bitki gelişimi geriletmeli1. Gölgeleme ile yabancı bitki gelişimi geriletmeli
2. Birim alandan alınacak verimi arttırmalı
3. Erken olgunlaşmalı ve hasadı kolay olmalı
4. Alt bitkisinin fazla ışık su ve besin maddesi istememeli
5. Yetiştirme yönünden alta ekilen bitki ile yakınlık olmalı
Tıbbi ve aromatik bitki yetiştiriciliğine karar verebilmek için
λ Yetiştirilecek bitkinin ekonomik değeri olmalı
λ Nesli tehdit altında olmalı
λ Standart ürün temininde güçlük
λ Etken maddenin azlığı
λ Toplama ve hasat sonrası işlemlerde heterojenlik
λ Yabancı bitki ve maddeler ile karışma riski
λ Hammadde temininde zorluk
λ hammaddenin toplamada pahalı olması
λBitkinin Ülke doğasından temininin mümkün olmadığı
Tıbbi ve aromatik bitkileri doğadan toplamanın Kültüre tercihi
λ Ucuz hammadde
λ Bitkilerin doğada fazla bulunması ve türünün tehditaltında olmaması
λ Yetiştiriciliği yapılamayan bitkilerλ Yetiştiriciliği yapılamayan bitkiler
λ Yapı bakımından homojen ve karıştırılması tehlikesiolmayan bitkiler
λ Fazla emek ve para gerektirmemesi
λ Ülke kaynaklarının değerlendirilmesi
λ Atıl işgücünün değerlendirilmesi
ÖNCELİKLİ YETİŞTİRİLEBİLECEK
BİTKİLERBİTKİLER