tavir dergisi 1980 subat mart sayisi

Upload: alexandraki

Post on 06-Mar-2016

105 views

Category:

Documents


0 download

DESCRIPTION

Devrimci sanat dergisi tavir'in 1980 subat mart sayisi

TRANSCRIPT

  • YIL: 1 SAYI: 2 ubat/Mart 1980 50 TL.

    GELECEK GNLER BZM OLACAK 67 TAVIR

    SANAT SYASET LKS ZERNE 69 Mehmet AYDIN

    BULGAR YAZARI STOYAN DASKALOF

    LE BR SYLE 80 TAVIR

    DAYANILMAZ 85 Arif DAMAR

    TYATRONUN BYK USTASI BERTOLT BRECHT 87 TAVIR

    SZLK PAZARINDA SYLEV 100 Samih El KASIM

    KURTULMAK YOK TEK BAINA 102 Zeynep ERAY

    LMNN 32. YILINDA S.M. AYZENTAYN 106 TAVIR '

    SNEMADA DORU YOL VE DEMR YOL 113 Gneri YAMAN

    YAVUZ ZKAN'LA DEMR YOL

    STNE BR KONUMA 118 TAVIR

    GELECEK SAYIDA 125 TAVIR

    DENMELER 127 TAVIR

    ARI 136 TAVIR

  • T A V I R * S a h i b i : M u s t a f a S L K , * S o r u m l u Y a z l e r i M d r : e v k i M E R O L U , * A b o n e K o u l l a r : 6 A y l k : 3 0 0 T L . * 1 Y l l k : 6 0 0 T L . * Y u r t D , A B D : 2 5 D o l a r , F . A l m a n

    y a : 4 0 D M , n g i l t e r e : 1 0 , F r a n s a : 8 5 F r . * l a n : T a m S a -

    h i f e : 2 5 0 0 , Y a r m S a h i f e : 1 2 5 0 , e y r e k S a h i f e : 6 2 5 T L . * Y a z m a a d r e s i : K u r a b i y e S o k a k A k g n A p t . K a t : 3 T a k s i m / S -

    T A N B U L * D a t m : G e n e l D a t m : G N - D A a t a l e m e S o k a k , A t a l a y H a n , K a t : 4 , N o : 1 9 C a a l o l u / s t a n b u l . * D e r g i m i z d e y a y n l a n a n y a z v e r e s i m l e r i n k a y n a k g s t e r i l e r e k b i r

    b a k a y e r d e y a y I N l a n a b i l m e s i m m k n d r . D e r g i y e g n d e r i l e n

    y a z , r e s i m v e i l a n l a r n s o r u m l u l u u s a h i p l e r i n e a i t t i r .

    D i z g i - B a s k : Z A F E R M A T B A A C I L I K a t a l e m e S o k a k T e v f i k B i r k a n H a n , N o : 1 C a a l o l u / S T A N B U L

  • G e l e c e k G n l e r B i z i m O l a c a k

    T r k i y e m i z t o p l u m s a l - s n f s a l i e r i k l i o l a y l a r g n b e g n d a h a

    y o u n b i i m d e y a a m a k t a d r . H k m e t l e r u y g u l a m a d a k i t a s a r r u f h a k l a r n , h a l k d a h a y a a n l r b i r d z e y e k a r t a c a k l a r n a , a r z a m v e v e r g i l e r a l t n a i t e r e k k u l l a n m a k t a l a r . B i n d i r i l e n e k o n o m i k y k ,

    y e n i b a s k y a s a l a r y l a d a p e k i t i r i l m e k t e d i r .

    T o p l u m u m u z , t a r i h a r k n n y a s a l a r n a u y g u n o l a r a k d o a l r o t a s g e r e i s o s y a l p a t l a m a l a r n b i r i n e g e b e , d i e r i n e y a a r d u r u m a g e l d i . H e m e n h e r y i r m i d r t s a a t b i r n c e k i g n d e n d a h a b i r d e

    v i n g e n .

    z n e l v e n e s n e l k o u l l a r n u y g u l a m a d a k i d a y a t m a s s o n u c u , n c e l i k l e t o p l u m u n e n d i n a m i k u n s u r u , g e l e c e i n g v e n c e s i g e n l e r i i s i y l e , k y l s y l e , r e n c i s i y l e ) d o r u d e v r i m c i s i y a s i n d e r l i k a l t n d a e g e m e n g l e r i n i z m e s i n e v e o n u n h e r t r l a k - g i z l i g l e

    r i n e y l m a z c a s a v a m v e r m e k t e d i r l e r . B u n a k a r l k e g e m e n g l e r

    h a l k , n c e l e r i y a p t k l a r n a e k o l a r a k a l d a t a r a k s m r m e l e r i n e b i r

    d e a l a y e t m e y i k a t m l a r d r . 1 0 0 g n n n e z a m a n d o l a c a h e s a p l a r y a p l r k e n , v n k a y n a m z ( ! ) T R T o c u u n u n e n g i n v e e r i i l m e z d e h a s n g s t e r e r e k b y k l e r i m i z i n ( ! ) h a l k l a a l a y e t m e s i n e 2 0 . y z y l n k a p i t a l i s t d n y a s n n e n b y k a f y o n u n u l e t e t m i t i r .

    H a l k m z y a a d n d a n d e r s k a r t m a s n b i l i r . B u n e d e n l e b u g n d e n s o n r a u y u m a s n n l m u y k u s u o l a c a g e r e i n i b i l e r e k o l u p - b i t e n i o l d u - b i t t i y e g e t i r m e y e c e k t i r . t e n a t l m a l a r a , s r g n l e

    r e , k y m l a r a , z u l m v e f a i s t t e r r e k a r e n n d e s a v a m v e r e n

    g e n c e c i k o u l l a r n n , f i d a n k z l a r n n y a n n d a y e r i n i a l m a s n b i l e c e k t i r , h a l k m z .

    D e v l e t i n b t n k a d e m e l e r i n d e b a l a t l a n v e b y k b i r h z l a s r

    d r l e n k y m l a r d a n , K l t r B a k a n l v e b a l k u r u l u l a r n n p a y n a l m a m a s d n l e m e z d i . D e r g i m i z i n e i t l i s a y f a l a r n d a d a d e

    i n d i i m i z g i b i ; D e v l e t T i y a t r o l a r n d a n o y u n l a r k a l d r l d , y n e t i m

    T A V I R / 6 7

  • k a d e m e s i d e i t i r i l d i . . . A K M , b o l k l b i r s s - y a p d u r u m u n a g e t i r i l d i . K i t a p l a r t o p l a t l d , s o r u t u r m a l a r a l d . . . K o r k u t m a l a r s t

    n e k o r k u t m a l a r . . . K a t k a r a b o r s a s , s a n s r v e b i r s r k u b e y i n l i s a A b d u r r a h m a n e l e b i l e r i n o r t a l k t a g e z i n m e l e r i . . . H e p s i , h e r k e s i l e r i c i - d e v r i m c i n e v a r s a y o k e t m e y e a l y o r l a r .

    B i z T A V I R a l a n l a r o l a r a k , e m p e r y a l i z m i n k l t r p o l i t i k a s

    n a , f a i z m i n k l t r e l d e e r l e r i t a h r i b i n e k a r S U S M A Y A C A I Z . . .

    D e r g i m i z i n b i r i n c i s a y s o k b y k b i r d e n e y a l a n , t a r t m a

    p l a t f o r m u o l a r a k o l d u k a g e r i m i z d e k a l d a r t k . Y a a d m z b i r a y l k s r e d e , d e r g i n i n h a z r l a n s r e s i ( d k m a n a l m a v e d e n e m e y a y n ) , i i n d e r e n d i k l e r i m i z i n o n l a r c a k e z f a z l a s n r e n d i k , z e l l i k l e d o s t o k u r l a r n y a p c e l e t i r i l e r i , n e r i l e r i b i z e g k a t t . G e l e n e l e t i r i l e r i n h e p s i h a k l , h e p s i d o r u y d u . K a p a k r e n g i -m i z i n e n k t b o y a n n k u l l a n l m a s s o n u c u b o z u k l u u n d a n , y a z l a r n t k t k o l u u n a k a d a r , e l e t i r i l d i k . Y a z d i l i m i z e m t e v a z i

    d e n i l d i . S e v i n d i k . D i l e i m i z a n l a l r o l m a k t . S a n y o r u z b a a r d k . G e n e e l e t i r i l e r i n i z i b e k l i y o r u z , g e n e n e r i l e r i n i z b i z i i l e r l e t e c e k .

    D e r g i m i z i n b u s a y s n d a k u r a m s a l g r l e r i m i z d e n o l a r a k , M e h

    m e t A y d n ' n S a n a t - S i y a s e t l i k i s i z e r i n e y a z s y e r a l m a k t a . G e e n a y l k e m i z i z i y a r e t e d e r e k , d e r g i m i z T A V I R ' a b a a r d i l e y e n

    B u l g a r y a z a r S t o y a n D a s k a l o f i l e d e b i r s y l e i m i z v a r . B u s a y m z

    d a t i y a t r o v e s i n e m a d n y a s n n i k i d o r u k a d B e r t o l t B r e c h t v e

    A y z e n t a y n t a n t l y o r . S o l k a m u o y u n d a k i y a n k l a n m a s b i r

    s r e d a h a s r e c e e b e n z e r Y a v u z z k a n ' n D e m i r Y o l f i l m i n i n y a n l l s t n e G n e r i Y a m a n ' n b i r y a z s y l a , f i l m i n y n e t m e n i y l e y a p l m b i r d e r p o r t a j m z v a r . O k u m a m z g e r e k e n k i t a p l a r v e g e l e c e k s a y n n k u r a m s a l g r n n z e t i , D e i n m e l e r b l m n d e y e r a l y o r .

    G e l e c e k g n l e r b i z i m o l a c a k .

    T A V I R

    6 8 / T A V I R

  • S A N A T S Y A S E T

    L K S Z E R N E

    M e h m e t A Y D I N

    S a n a t , s i y a s e t v e s a n a t - s i y a s e t i l i k i s i . K l t r e l y a a m n e n d i n a m i k k a v r a m l a r v e s r e k l i s a p t r l m a y a a l l a n b i r o l g u s u n d a n s z e d e c e i z .

    K o u l l a r n b i r l i k t e v a r o l m a k o u l l a r n i n s a n y a a m n d a b u l a n b u k a v r a m l a r n s o y u t l a n m a a b a l a r n s i y a s e t i n g t r c l v e s a n a t n g c n d e n e d e n o l a r a k g r m e k o l a n a k l . B u n o k t a d a s k d l e n b i r h a t a n n a l t n i z m e k t e y a r a r v a r . K o p a r l m a k i s t e n e n z n d e d e v r i m c i h a r e k e t l e d e v r i m c i s a n a t a r a s n d a k i b a d r . n k b u r j u v a z i n i n s n f s i y a s e t i n d e n k a y n a k l a n a n s a n a t k a v r a y z a t e n d i e r k u r u m l a r y l a b i r l i k t e k i t l e l e r z e r i n d e e g e m e n l i i n i s r d r m e k t e d i r . S a n a t - s i y a s e t i l i k i s i k o n u s u n d a g e l i t i r i l e n b u t a v r d e m o g o j i k t i r v e s m r n n d e v a m d o r u l t u s u n d a b u r j u v a z i a s n d a n s r e k l i s o n u l a r n n a l n d b i r o l g u d u r . O n l a r a g r e n a s l e i t i m y a d a e k o n o m i n i n v d . s i y a s e t l e i l i k i s i y o k s a v e o l a m a y a c a n a g r e , s a n a t n d a s i y a s e t l e i l i k i s i y o k t u r v e o l m a m a l d r . A s l s o r u n b u r a d a s a n a t n b a m s z l s l o g a n n a s a r l a n l a r l a .

    S a n a t n g e l i m e s i t o p l u m u n g e l i m e s i n e s o s y a l s n f l a r n y a p s n d a o l u a n d e i i m l e r e b a m l d r . r e t i c i g l e r i n g e l i i m i n n d e r e t i m a r a l a r n n z e l m l k i y e t i t e m e l y a p l a n m a s y l a e n g e l o l a r a k d u r a n k a p i t a l i z m , s a n a t n g e l i i m i n n d e d e b i r e n g e l d i r . B u n e d e n l e s a n a t d e v r i m c i m c a d e l e v e i d e o l o j i i l e b a l a r k u r a r s a g e l i m e g s t e r e b i l i r .

    S a n a t n b a m s z l s l o g a n n k e n d i l e r i n e b a y r a k e d i n e n l e r i n d e b y l e b i r s a p t a m a l a r v a r d r . Y a n i s a n a t n t e r c i h i n i n p r o l e t a r y a v e o n u n i d e o l o j i s i d o -

    T A V I R / 6 9

  • r u l t u s u n d a k u l l a n l d g e r e k l i i . O n u k i t l e l e r e l i n d e k e n d i l e r i n e e v r i l i b i r s i l a h o l a r a k g r m e k o r k u l a r o n l a r l g n a e v i r m e k t e , s a n a t a o l a n d m a n l k l a r n k r k l e m e k t e , i s t e r i k l k l a r a t t r m a k t a d r . S a n a t o n u r l u y e r i n e o t u r t u n . O n u p o l i t i k a n z a a l e t e t m e y i n .

    S a n a t v e s i y a s e t a r a s n a i z g i e k e n a n l a y , b u r j u v a i k i y z l l n n b i r r n e i o l a r a k s a n a t s m r s n n b i r a r a c y a p m a d o r u l t u s u n d a b u r j u v a s i y a s e t i n i n d e m o g o j i k b i r s a p t r m a s d r . E g e m e n s n f l a r n s a n a t k e n d i s n f k a r l a r d o r u l t u s u n d a k u l l a n d k l a r g e r e i n i n g i z l e n m e s i n i a n l a t m a k t a d r .

    S a n a t b i r e y l e r i n t e k t e k d e i l , b i r s n f n b a k a b i r s n f a k a r m c a d e l e s i n i n a r a c d r . d e o l o j i v e s a n a t c e p h e l e r i n d e k i d e v r i m c i m c a d e l e s i y a s i m c a d e l e y e b a m l o l m a l d r . n k s n f v e k i t l e l e r i n i h t i y a l a r a n c a k s i y a s e t y o l u y l a y o u n b i r b i i m d e i f a d e e d i l e b i l i r . ( 1 )

    K o n u y u b u g e n e l y a k l a m n t e s i n d e k a v r a m v e o l g u o l a r a k e r e v e l e m e n i n g e r e k l i l i i a k t r . B u n e d e n l e i r d e l e m e p l a t f o r m u m u z s n f l a r m c a d e l e s i o l a c a k t r .

    R E T M , S I N I F L A R M C A D E L E S V E S A N A T

    a l m a k , m c a d e l e e t m e k v e k e n d i l e r i n e d a h a i y i b i r y a a m k u r m a k i i n t o p l u m i i n d e b i r a r a y a g e l m i d n y a n n t m i n s a n l a r n s e y r e t m e k , a n l a m a k i n s a n a h i b i r e y i n v e r e m e y e c e i b i r m u t l u l u k v e r i y o r . A . G r a m s c i h a p i s t e n o l u n a y a z d m e k t u p t a b y k v e k a r m a k b i r o l g u y u b i r t m c e d e s o m u t a i n d i r g i y o r . G r a m s c i ' n i n s z n e t t i i y a a m n a m a c o l a r a k m u t l u l u k y l e k o l a y o l a r a k e l d e e d i l e n b i r z e n g i n l i k d e i l . n s a n l a r o n u v a r o l u k o u l l a r n d a d o a y l a m c a d e l e l e r i n d e n k a r m l a r , d o a y d n t r m e a n l a m n d a k i h e r k a z a n m -l a n m u t l u l u u d a y a n n d a g e t i r m i . r e t i m a r a l a r n n b i r e y s e l l i i d n e m i i s e s n f l a r m c a d e l e s i n i b u a r a y n p l a t f o r m u y a p v e r m i . n k m u t l u l u k k a v r a m s n f l a r a s n d a n i l e n m e y e b a l a n m . r e t i m a r a l a r n e l i n d e t u t a n l a r o n u n d a s a h i b i o l m u l a r . K a y n a n i n s a n n i n s a n s m r m e s i n d e b u l a n b u k a v r a m , s m r l e n l e r a s n d a n s o y u t b i r h a l e g e l i v e r m i . E z i l e n l e r i n s m r l e n l e r e k a r s r d r d m c a d e l e i s e d o a l o l a r a k b u a r a y t a s o m u t l a a c a k t r .

    S r t n m e s o n u c u e l d e e d i l e n a t e i n , i n s a n n d o a g c n e e g e m e n o l m a s n s a l a d b u n u n l a d a o n u n h a y v a n l a r e v r e n i n d e n d e k e s i n l i k l e a y r l d n b i l i y o r u z . E l l e r a y a k l a r d a n a y r l r . B e y n i n g e l i m e s i n i n t e m e l i a t l r . E l i n b e c e r i k a z a n m a s a l e t i n t r e m e s i d e m e k t i r , a l e t i s e i n s a n a z g b i r e y l e m d i r , i n s a n n d o a y a y e n i d e n o l u t u r u c u k a r e t k i s i k s a c a s r e t i m d e m e k t i r . ( E n g e l s / D o a n n D i y a l e k t i i ) .

    r e t i m o l g u s u , i n s a n l n n v a r o l u u n u n i l k e l g e l i i m i n i v e b u g n v e r i l e n k a v g a n n n i h a a m a c n a k l y o r . n s a n l a r m u t l u l u u a r y o r l a r s a d o a y l a b o y l e c e k l e r , d e i t i r e c e k l e r , y a a m l a r n n g e r e k l e r i n i n k a r l a n m a s n d a o n a b u y u r a c a k l a r .

    a l m a h e r e y d e n n c e h e m i n s a n n , h e m d e d o a n n k a t l d v e i n s a n n k e n d i s i i l e d o a a r a s n d a k i m a d d i t e p k i l e r i k e n d i r z a s y l a b a l a t t , d z e n l e d i i v e d e n e t l e d i i b i r s r e t i r . n s a n , d o a r n l e r i n i k e n d i g e r e k s i n i m l e r i n e u y g u n k l n m b i r b i i m d e e l d e e d e b i l m e k a m a c y l a , k o l l a r n v e b a c a k l a r n ,

    7 0 / T A V I R

  • k a f a s n v e e l l e r i n i , g v d e s i n i d o a l g l e r i n i h a r e k e t e g e i r e r e k , d o a n n b i r g c o l a n k e n d i s i n i d o a n n k a r s n a k a r r . ( 2 ) . B u k a r l a m a d o a l o l a r a k i n s a n l a r d a n e s n e l e r i n v e o l a y l a r n b e t i m l e m e s i n i n y a p l a b i l m e z e l l i k v e y e t i s i n i y e t k i n l e t i r i r . r e t i m a l m a s i n s a n n v a r l n s r d r m e s i i i n g e r e k l i d i r v e b u n u n i i n d e d o a b i l i n l i b i r b i i m d e d e n e t l e n m e l i d i r . S o n u , a l g l a n a n l a r n g e r e k i m g e l e r y o l u y l a a k t a r l m a s d r . N e s n e l e r i n b e n z e r l e r i y a p l m a y a a l l m a k t a d r . B a z k a y a v e t a l a r n g i r i n t i l i k n t l k e n a r i z g i l e r i t a r i h n c e s i s a n a t l a r a , h a y v a n l a r n s i l u e t l e r i n i a n m s a t r . V e b u n l a r y o n t a r a k v e b o y a y a r a k b u b e n z e r l i i d a h a d a k u v v e t l e n d i r m e y e a l r l a r . D a h a s o n r a i n s a n s i l u e t l e r i , h a t t a m a a r a d u v a r l a r n a , k a y a l a r n y z e y l e r i n e , y a a m l a r n d a b t n b i r o l a y a n l a t a n k o m p o z i s y o n l a r i z m e y e b a l a r l a r . B u t a b l o l a r d o a l e v r e n i n i n s a n t a r a f n d a n n e l d e k a v r a n l d n g s t e r i r . l k e l d z e n i n g e l i m e a b i l g i l e n m e n i n y z e y s e l l i i n i k a r l y o r , n e s n e l e r i n v e o l a y l a r n k a r l k l b a m l l n b u a i n s a n k a v r a y a m y o r d u . B i r t o p l u m s a l f o r m a s y o n u n b i r i n c i l s o r u n u y e n i d e n r e t i m d i r . Y e n i d e n r e t i m a r a l a r n n y e n i d e n r e t i m i n i n y a n s r a i n s a n n d a r e t i m g l e r i n i n e n n e m l i u n s u r u o l a n i n s a n n d a y e n i d e n r e t i m i d e k a p s a r k i , s a n a t n i l k e l t o p l u l u k d z e n i n d e g e l i i m d z e y i i l k e l y a p y s r d r m e a n l a m n d a i l k e l i n s a n b i i m l e n d i r e b i l m i t i r .

    r e t i c i g l e r i n i l e r l e m e s i i l e b i r l i k t e i b l m , t o p l u l u u n b i r l i i n i p a r a l a d v e t o p l u l u u n y e l e r i , p a z a r d a d e i i m e k o n u l m u m a d d e l e r i a y r a y r r e t m e y e b a l a d k l a r z a m a n , y e n i b i r k u r u m u n z e l m l k i y e t i n o r t a y a k t g r l r . E m e k r e t k e n l i i n i n a r t m a s i n s a n z e r i n d e k i m l k i y e t i , m a d d i s e r v e t l e r i n d o r u d a n d o r u y a r e t i c i s i z e r i n d e k i m l k i y e t i o r t a y a k a r r . H e r k i i n i n , h e r b i r e y i n a n c a k a l k t a n l m e m e k i i n e n z o r u n l u o l a n r e t e b i l d i i z a m a n l a r d a i n s a n n i n s a n t a r a f n d a n s m r l m e s i o l a n a k s z d r . S n f k a v g a l a r i s e t o p l u m u s n f l a r a b l e n b i r r e t i m e k l i n i n k a n l m a z s o n u c u d u r . B u n d a n b y l e t m t o p l u m l a r n t a r i h i s n f m c a d e l e l e r i t a r i h i d i r .

    T o p l u m s a l s n f l a r n o r t a y a k , e g e m e n s n f n s n f k a r l a r n n r g t l e n m e s i a n l a m n d a d e v l e t i d e o r t a y a k a r r . T e m e l g r e v i s t a t k o y u k o r u m a k o l a n b u m e k a n i z m a y e n i d e n r e t i m d e i n s a n f a k t r n e i k i l i y a k l a r . B i r i n c i s i r e t i m i i n g e r e k l i b i l g i l e r l e d o n a t l a n i n s a n v e k a f a s d z e n e u y g u n b i r e k i l d e b i i m l e n d i r i l m e s i g e r e k e n i n s a n . B i r b i r i n d e n s o y u t e l e a l a m a y a c a m z b u i k i y a k l a m s a n a t d e v r e y e s o k a c a k t r . S a n a t t a h a y a t n y e n i d e n r e t i m i , y e n i d e n y a a n m a s t o p l u m b i l i m b a k m n d a n p e k n e m l i d i r . n s a n l a r , s a n a t e s e r l e r i n d e h a y a t l a r n y e n i d e n y a a r k e n t o p l u m s a l y a a y i i n k e n d i l e r i n i h a z r l a r , y e t i t i r i r v e o n a u y a r l a r . ( 3 ) . K l e c i R o m a D e v l e t i o n b i n k i i l i k t i y a t r o l a r b i r a v u k l e s a h i b i i i n k u r m a m t . K a d e r c i l i i i l e y e n , b a k a l d r m a n n g e r e k s i z l i i n i a n l a t a n o y u n l a r k l e c i d z e n i n s r d r l m e s i n d e i l e v g r r l e r .

    S I N I F S L A H I O L A R A K S A N A T V E S A N A T I

    ... n s a n l a r u e l i k i k a r s n d a b r a k l m l a r d r : B i r y a n d a n d n y a s i s t e m i n i g e n e l b a l a n t l a r i i n d e e k s i k s i z r e n m e o l a n a n a s a h i p t i r l e r ; t e y a n d a n d a g e r e k k e n d i k a r a k t e r l e r i g e r e k s e d n y a s i s t e m i n i n y a p s b u d e v i t a m a m y l a z m e o l a n a n k e n d i l e r i n e v e r m e m e k t e d i r . F a k a t b u e l i k i , s a d e c e i k i

    T A V I R / 7 1

  • e t k e n i n , y a n i d n y a i l e i n s a n n y a p l a r n d a s n r l a n p k a l m a m t r ; o a y n z a m a n d a t o p l a m d n s e l i l e r l e m e n i n b a l c a k a l d r a c d r v e i n s a n l n s o n s u z i l e r i c i g e l i m e s i n d e h e r g n v e a r a l k s z o l a r a k z l m e k t e d i r . ( F . E n g e l s - A n t i -D h r i n g ) . S a n a t d a b u e l i k i n i n z l m e s r e c i n d e i n c e l e n m e k z o r u n d a d r .

    A i l i n Z i n c i r e V u r u l m u P r o m e t e y ' i n d e t r a j i k l m c l y a r a l a r a l a n Y u n a n i l a h l a r , L u k i a n ' n s y l e i l e r i n d e b i r d a h a k o m i k b i i m d e l d l e r . T a r i h n e d e n b u t r b i r i l e r l e m e y o l u i z l i y o r ? n k i n s a n l k g e m i i y l e a l a y e d e r e k v e d a l a y o r . ( K . M a r k s , H e g e l ' i n H u k u k F e l s e f e s i n i n E l e t i r i s i ) .

    n s a n h a y v a n d a n a y r a n , o n u n d o a z e r i n d e k i y e n i d e n o l u t u r u c u e t k i s i y a n i r e t i m i d i r d e m i t i k . n s a n l a r t o p l u m s a l r e t i m l e r i n d e i s t e m l e r i n d e n b a m s z i l i k i l e r e g i r e r l e r ; r e t i m i l i k i l e r i d e n i l e n b u o l u u m , r e t i m g l e r i n i n b e l i r l i g e l i m e a a m a l a r n a u y u m g s t e r i r . r e t i m i l i k i l e r i n i n b t n , t o p l u m u n e k o n o m i k y a p s n o l u t u r u r . K s a c a i d e o l o j i k s t y a p l a r s o n z m d e r e t i m i l i k i l e r i n e v e e k o n o m i k k o u l l a r a b a l a n r l a r . A n c a k b u g e n e l d o r u l a r i z g i s i n d e , s a n a t n s t y a p k u r u m l a r i i n d e a y r k o n u m u n u n g z a r d e d i l m e s i n d e n d o a n h a t a l b i r e i l i m i a n m s a t m a k t a y a r a r v a r . B u r a d a e k o n o m i k t e m e l l e s a n a t s a l b i i m l e n m e a r a s n d a d z b i r h a t e k i l m e k t e , s a n a t r n n d e e k o n o m i k y a p n n t m s o n u l a r g r l m e k i s t e n m e k t e d i r . O y s a k i i d e o l o j i k s t y a p l a r i i n d e e k o n o m i k e n i n e t k i s i n i e n d o l a y l v e k a r m a k y o l l a d u y a n l a r e s t e t i k s t y a p l a r d r . ( 4 ) .

    M a r k s i z m s a n a t m u t l a k r u h u n y a d a s a n a t n n b i l i n a l t d n c e l e r i n i n v e d u y g u l a r n n b i r r n o l a r a k e l e a l a n y o r u m u r e d d e d e r .

    S a n a t ; g e r e k l i i k e n d i n e z g i m g e l e r h a l i n d e y a n s t a n v e d n y a y e s t e t i k b i i m d e k a v r a y p d i l e g e t i r m e n i n e n b e l l i b a l y o l l a r n d a n b i r i . . . S a n a t t a r i h i ; g e r e k l i i n s a n a t a z g b i r b i i m d e y a n s t l n n g i t t i k e d e r i n l e m e s i n d e n e s t e t i k k a v r a y n v e d n y a n n i n s a n t a r a f n d a n d n m e u r a t l n n d a h a g e n i b o y u t l a r a e r i i p g e n i l e y i i n i n t a r i h i i s e , s a n a t y a r a t m i n s a n n e s t e t i k d u y a r l n n v e i h t i y a c n n e k i l l e n m e s i s r e c i n e b a l d r v e k a y n a d a e m e k t i r . M a r k s e s t e t i k , m l k i y e t s n f l a r v e i d e o l o j i b i i m l e r i n i n t a r i h s e l t e m e l i z e r i n d e d o l a r . S a n a t d n y a y t e m s i l e t m e n i n b i r y o l u , b i r b i l m e a r a c b i r t o p l u m s a l b a , b i r s n f s i l a h , i n s a n c l b i r z e n g i n l e m e , b i r b i l i n c e v a r , b i r t o p l u m a y n a s s a y a r . ( 5 ) .

    S a n a t t o p l u m s a l y a a m y a n s t r d i y o r s a k , y a a m n d a s n f l a r m c a d e l e s i k o u l l a r n d a b i i m l e n d i i b i l i m s e l g e r e i n i v e r i o l a r a k k u l l a n m a k z o r u n d a y z . E v e t , s a n a t r n l e r i t o p l u m s a l i l i k i l e r d e n d o a r l a r . T o p l u m s a l i l i k i l e r i n d e i m e s i y l e i n s a n l a r n e s t e t i k z e v k l e r i v e d o l a y s i y l e s a n a t l a r n e s e r l e r i d e d e i e c e k t i r . S a n a t i n s a n l a r n h e m d u y g u l a r n h e m d n c e l e r i n i , i m g e l e r y o l u y l a b e l i r t i r ( 6 ) . B u n o k t a d a s a n a t n n g r e v i , ... b i r l i k t e y a a d i n s a n l a r a o l a y l a r n g e r e k a n l a m n a k l a m a k , t o p l u m s a l v e t a r i h s e l g e l i m e n i n g e r e k l i l i i n i v e k u r a l l a r n a n l a t m a k , i n s a n l a d o a v e i n s a n l a t o p l u m a r a s n d a k i t e m e l i l i k i l e r s o r u n u n u z m l e m e k b i i m i n d e b e l i r i y o r .

    S a n a t o l a b i l m e k i i n y a a n t y y a k a l a y p t u t m a k o n u b e l l e e , b e l l e i a n l a t m a , g e r e l e r i b i i m e d n t r m e k g e r e k i r ( 7 ) . B u y a r a t c l k s r e c i s a n a t y s n f s a l k o n u m u n d a n s o y u t l a y a r a k i r d e l e m e m i z i g e t i r m e z . n k s a n a t y a a m k a r s n d a t a r a f s z o l a m a z . Y a r a t c l k y e t k i n l i i b i r e y s e l l i i n y c e l t i l d i i , h e r e y s a y l d s n f l t o p l u m l a r t a r i h i n d e , s a n a t v e s t n i n s a n z d e l i i n e v a r m , z e l l i k l e k a p i t a l i z m d e S a n a t a c a b a e v r e s i n d e n h i b i r e y a l m a y a n f a k a t o n u i l e y e n , b y k s a n a t l a r n e s e r i m i d i r ? s o r u s u n a ( 8 ) e v e t , s a n a t

    7 2 / T A V I R

  • k e n d i r u h u n u n d a m g a s n t a y a n b i r e s e r y a r a t r . B u r u h u n u l u s a l y a d a g n c e l b i r z e l l i i y o k t u r ( 9 ) y a n t y l a s a n a t , k a y n a n d a n v e i l e v i n d e n s o y u t l a n m a y a a l l m t r . B u d a b i r i n c i o l a r a k s a n a t n m e t a h a l i n e g e t i r i l m e s i , i k i n c i o l a r a k d a s o s y a l y a a m d a k a y n a n b u l m a y a n s a n a t s a l e t k i n l i k l e r e p r i m v e r i l e r e k b a a r l m a y a a l l m t r .

    S a n a t ... s n f l a r m c a d e l e s i n i n n i t e l i i n i a n l a m a n n v a r o l a n g e r e k l i i t a n y a r a k d e i i k b i r g e r e k l i i n n e o l a b i l e c e i n i s e z m e n i n i n s a n l a r n o r t a k n o k t a l a r a r a s n d a k p r k u r a r a k b i r e y i y a l n z l k t a n k u r t a r m a n n y o l u d u r ( 1 0 ) . K s a c a d n y a n n d e v r i m c i d e i i m i . S a p t r m a v e i l e v i n i n y o k e d i l m e s i a b a l a r n i m d i d a h a i y i a n l a m a k o l a n a k l d r .

    l k e l t o p l u l u k k i k e n d i d n d a b i r e y s e l y a a m n o l a n a k s z o l d u u b i r y a p l a n m a y d . S a n a t d a b u f o r m a s y o n d a z o r u n l u o l a r a k k o l l e k t i f b i r a b a d r . S n f l a r n o r t a y a k i l e b i r l i k t e b i r e y s e l b i r a l m a n n k o n u s u o l a n s a n a t , t e r c i h s o r u n u n u d o u r u r . H e r s a n a t i s t e r i s t e m e z b i r i d e o l o j i n i n t a y c s o l a c a k t r . A m a h a n g i i d e o l o j i ? Y a p l a n u d u r : T o p l u m s a l i l i k i l e r v e t m y a a m y a d e i -

    T A V I R / 7 3

  • i l e b i r l i k i i n d e v e r i l m i , e z i l e n l e r i n s n f k i n i i f a d e e d i l m i y a d a d e i m e z l i k y a p t l a r d a a n a i l k e k a b u l e d i l m i k u r u l u d z e n s a v u n u l u c u l u u y a p l m t r .

    S a n a t n s m r l e n s n f l a r e l i n d e d e b i r s i l a h o l a b i l e c e i n i e n a b u k f a r k e -d e n e g e m e n s n f b u r j u v a z i o l u r . O n u n b u g z l e m i s a n a t a o l a n d m a n l n k r k l e m i , b u d a s a n a t n a n l a m n n a r p t l a r a k o r t a d a n k a l d r l m a s a b a l a r n y a n n d a g e t i r m i t i r . B u e n k o l a y o n u n m e t a h a l i n e g e t i r i l m e s i y l e s a l a n a b i l i r d i . B u m e t a d a b i r t k e t i m m a d d e s i d i r , a m a b e l l i b i r n o k t a d a t e k i m a l l a r d a n f a r k l d r ; s a n a t e s e r i n i n d e e r i n i , z e n g i n k o l l e k s i y o n c u l a r n v e g i r i i m c i l e r i n v u r g u n h e s a p l a r v e m o d a d e i i k l i k l e r i g i b i d e t k e n l e r b e l i r l e r . ( 1 1 ) . S a n a t n n k a p i t a l i s t t o p l u m d a k i z g r l p i y a s a z g r l d r ( 1 2 ) .

    ' Y a r a t m a z g r l ' k l k l a r n n i s e b u r j u v a t o p l u m u n d a k i s a n a t l a r n a l m a l a r n n p a r a y a d a y a n d g e r e i n i r t b a s e t m e k i i n a t l d b e l l i d i r . S a n a t m e t a h a l i n e g e t i r e n b u r j u v a z i s a n a t y d a k l e l e t i r i r . A r t k o d a p a z a r i i n y a r a t m a k t a d r . B e e t h o v e n , k e n d i s i n i n p i y a s a i i n b i r r e t i c i d u r u m u n a g e l d i i n i b i r m e k t u b u n d a a c y l a b e t i m l i y o r :

    Y e r y z n d e b y k b i r s a n a t e m a n e t i s i o l m a l d r . S a n a t e s e r l e r i n i b u r a y a v e r m e l i v e k a r l n d a k e n d i s i i i n g e r e k l i e y l e r i a l m a l d r . A m a g n m z k o u l l a r n d a s a n a t y a r - t c c a r o l m a k z o r u n d a d r . B u n a y r e k d a y a n r m ? ( 1 3 ) . P a z a r i i n m e t a r e t i c i s i d u r u m u n d a s a n a t b u k o n u m u y l a k e n d i g e l i i m i n n d e k e n d i s i b i r e n g e l o l a r a k d u r m a k t a d r .

    G n m z d e i s e s a n a t a p i y a s a z g r l a n l a m n d a b i l e z g r l k t a n n m a m a k t a d r . E m p e r y a l i z m h a l k l a r z e r i n d e k i b a s k l a r n n v e s a l d r g a n n i t e l i i n i n g i z l e n m e s i n e h i z m e t e t m e y e n s a n a t a p r i m v e r m e z . B t n b u n l a r a r a m e n h l s a n a t n b a m s z l n d a n d e m v u r u r l a r , s a n a t l a s i y a s e t a r a s n d a h i b i r i l i k i y o k t u r d e r l e r . n k b u r j u v a i k i y z l l d e y i m i h e r h a l d e b u n o k t a d a k u l l a n l a b i l i r . T a r i h s a n a t n s n f k a r l a r d o r u l t u s u n d a k u l l a n l m a s n n r n e k l e r i i l e d o l u d u r . N a z i l e r i k t i d a r a g e m e d e n n c e 1 9 2 7 ' d e M n i h ' t e A l f r e d R o -s e n b e r g A l m a n y a ' n n e s t e t i k d u r u m u n u d z e l t m e k ( ! ) a m a c y l a A l m a n K l t r N a s y o n a l S o s y a l i s t D e r n e i n i k u r a r . D e r n e i n o n s e k i z k u r u c u s u a r a s n d a n i v e r s i t e d o e n t l e r i y a y n c l a r , t i y a t r o y n e t m e n l e r i , y a z a r l a r , s a n a t l a r v e d i n a d a m l a r v a r d r . Y n e t m e l i i n b i r i n c i m a d d e s i d e r n e i n p r o g r a m n a k a b e l i r t i y o r . D e r n e i n a m a c A l m a n h a l k n a r k , s a n a t v e b i l i m i l e a h l a k s a l v e a s k e r i d e e r l e r a r a s n d a k i i l i k i l e r i a k l a m a k t a d r . B a k a b i r a m a c i s e y e n i k u a k l a r v e h a l k n h e r s n f n d a , z g r l k m c a d e l e s i y l e i l i k i l i o l a r a k A l m a n u l u s u n u n k l t r d e e r l e r i v e r k s a l z e l l i k l e r i i i n y a p l a c a k m c a d e l e n i n g e r e k l i l i i n i b e l i r t e r e k b u m c a d e l e i l e i l g i l i b i r b i l g i v e i s t e m y a r a t m a k t r .

    t a l y a ' d a g e l i e n f a i s t h a r e k e t t e f t i r i s t l e r i n d e y e r a l d v e f t i r i z m y n t e m l e r i n i n v e b i i m l e r i n i n d e i m e k s i z i n f a i z m e a k t a r l d b i l i n e n b i r m e r c e k t i r . B i r r n e k F e r r u c c i o V e c c h i ' n i n D u e ' n i n A k l n d a n F k r a n m p a r a t o r l u k a d l h e y k e l i : p l a k v e a d a l e l i b i r M u s s o l i n i : s a e l i n d e b i r k l , s o l e l i n d e b i r F a s c i o i l e n l d r t k e l i e n e s i n i a v u c u n a d a y a m y a r a t c b i r d n c e y e d a l m b a k a b i r M u s s o l i n i ' n i n y a r l m k a f a s n d a n f r l a r .

    Y i n e t a l y a ' d a 1 9 3 9 ' d a k u r u l a n C r e m o n a d l u s a n a t a n l a y n n b i r r n y d : t a l y a n r e s i m s a n a t n n , t a r i h n c e s i n d e n k a l m a y a d a k o r k u t u c u g r n t l e r i n i b o s b i i m c i l i i n i v e i k i y z l s a f l n a s a r a k a r t k y a a m y a n s t m a s v e g e l e n e i g l s a l k l , R o m a l F a i s t 2 0 y y . d a s r d r m e s i g e r e k i y o r .

    E v e t , s a n a t n e d e n b a m s z d e i l d i r ? T a r i h g s t e r i y o r k i s a n a t n d z e y i n i n y k s e l d i i v e y a y g n l a t d n e m l e r ( s a n a t n e n g l o l d u u d n e m l e r ) s n f -

    7 4 / T A V I R

  • l a r m c a d e l e s i n i n k e s k i n l e t i i d n e m l e r d i r . t e r n e k l e r i : A m e r i k a n g a z e t e c i s i J o h n R e e d ' i n D n y a y S a r s a n O n G n a d l k i t a b E k i m D e v r i m i ' n i n o l a y l a r n a - k l a y a n e n o l a a n s t y a p t l a r d a n b i r i d i r . d e o l o j i k i n c e l e m e , o l a y l a r n o k e t k i l i b i i m d e a n l a t l m a s , d u r u m v e k i i l e r i n d e r i n l e m e s i n e i n c e l e n m e s i , R e e d ' i n a l m a s n n b a l c a z e l l i k l e r i d i r .

    P a r i s 1 8 7 1 K o m n o l a y b a k n s a n a t l a r c e p h e s i n d e n a s l g e l i i y o r : 5 N i s a n 1 8 7 1 G u s t a v e C o u r b e t , P a r i s s a n a t l a r n 1 3 N i s a n g n t o p l a n t y a a r y o r . a r m e t n i i s e y l e : B u g n s a n a t l a r a , o n l a r n z e k s n a d u y g u l a r n a b i l i n l e r i n e s e s l e n i y o r u m : P a r i s o n l a r b i r a n a g i b i b e s l e d i o n l a r a s a h i p o l d u k l a r y e t e n e i v e r d i i m d i y s e s a n a l a r b t n a b a l a r y l a , a h l a k s a l b i r d e v l e t k u r m a y a , k e n d i l e r i n i n z a f e r i o l a n s a n a t y e n i d e n k u r m a y a k o m a l d r l a r . ( B u b i r o n u r g r e v i d i r . ) P a r i s ( ! ) P a r i s b u b y k e h i r . S r t n d a k i f e o d a l k a l n t l a r n t o z u n u s i l k e l e m e k t e . E n k y c P r u s y a l l a r , y o k s u l a r n s m r c l e r i , V e r -s a i l l e s ' d a l a r i m d i . D e v r i m d e h a l k n p a y n e k a d a r b y k o l u r s a d e v r i m d e o k a d a r h a k l o l u r . Y r e k l i k i i l e r 1 8 0 0 y l d a n b e r i i e k e r e k l y o r l a r d . A m a P a r i s h a l k , d i n b e z i r g a n l a r n s n f k k r t c l a r n y e n e c e k t i r . K i i k e n d i k e n d i n i y

    n e t e c e k , f e d e r a s y o n k u r u l a c a k v e P a r i s t a r i h i n k a y d e t t i i e n b y k z a f e r d e n p a y n a l a c a k t r . 4 0 0 k i i n i n k a t l m y l a g e r e k l e e n t o p l a n t d a K o m n g n l e r i n d e E n t e r n a s y o n a l i y a z a n E u g e n e P o t t i e r y n e t i m i n d e k i a l t k o m i s y o n u n h a z r l a d b i l d i r i o n a y l a n r . B i l d i r i d e s a n a t l a r n g r e v i y l e b e l i r t i l m e k t e ... g e m i i n y a p t l a r n n k o r u n m a s ; e l d e k i b t n e l e r i n y a p t h a l i n e s o k u l a r a k g n n a k a r l m a s , e i t i m y o l u y l a g e l e c e k k u a k l a r n e i t i l m e s i .

    K o m n g n l e r i h a v a s v e c o k u n l u u s a n a t l a r a r a s n d a c a n l v e b y k b i r e t k i y a r a t a n d e r i n b i r i n a n k a y n a y d .

    K o m n y e n i l i r . G u s t a v e C o u r b e t ' i n c e z a e v i n d e y a p t d e s e n l e r d e n b i r k a i d a m s e h p a s n n d e b i r a y a k l a n m a c v e k u r u n a d i z i l m e k z e r e y k e n s k l m y u m r u k l a r n g u r u r l a k a l d r a n b i r k a d n d e s e n l e r i d i r .

    K a v r a m v e o l g u o l a r a k f a r k l i k i d n y a g r n n z e r i n d e k i y o u n t a r t m a l a r n a v e i d e a l i z m i n b u l a n k l a t r m a a b a l a r n a r a m e n s a n a t n g c z e r i n e h i k i m s e n i n e n u f a k b i r k u k u s u y o k t u r . E g e m e n l e r o l s u n , s m r l e n y n l a r o l s u n s r e k l i k u l l a n a b i l e c e k l e r i b i r s i l a h o l a r a k o n u e l l e r i n d e t u t m a y a a l m l a r d r . z e l l i k l e i d e o l o j i k c e p h e d e v e r i l e n m c a d e l e d e s t n l k s a l a y a -m a m a l a r h a l i n d e s m r l e r i n i n d e s r e k l i o l a m a y a c a n k a v r a y a n e g e m e n s n f l a r s a n a t s r e k l i e l l e r i n d e t u t m a y a a l m l a r , k e n d i s n f k a r l a r n a h i z -

    M U S S O L N ' N N H E Y K E L

    T A V I R / 7 5

  • m e t e t m e y e n s a n a t a v e s a n a t y a b a s k n n h e r e i d i n i u y g u l a m a k t a n e k i n m e m i l e r d i r .

    S a n a t , e n g i z i s y o n l a r d a y a r g l a n m , f a i s t A l m a n y a ' d a h k m g i y m i , s a n a t i l e b i r l i k t e i d a m e d i l e r e k c e z a l a n d r l m t r . H i t l e r A l m a n y a ' s n d a b e b i n i a k n t a b l o B e r l i n i t f a i y e k l a s n n b a h e s i n d e , s a n a t l a r t o p l a m a k a m p n d a a y n k a d e r i p a y l a a c a k l a r d r . Y a k l m a k .

    P r o l e t a r y a n n y a a m z e r i n e i n c e l e m e l e r e g i r e n , v e ; a l k h a l k p e n e s i n d e s k t r r k e n s i z b u u m u t s u z s e f a l e t i n z e r i n d e l s z b i r z i y a f e t k u r u n

    d i z e l e r i y l e b u r j u v a z i y e s a l d r a n V i c t o r H u g o ' n u n i m p a r a t o r I I I . N a p o l y o n t a r a f n d a n s r g n e g n d e r i l d i i n i g r r h a l k . A y n h a l k s r g n d e n d n n d e o n u g r k e m l i t r e n l e r l e k a r l a y a c a k t r .

    S r g n e d i l e n v e h a l k n o n u r l u y e r i n e y k s e l t t i i n e i l k s a n a t d r H u g o n e d e s o n . S r e k l i b a s k k o u l l a r l k e m i z d e h a l k n y a n n d a t e r c i h i n i y a p a n s a n a t l a r a y e t k i n r n l e r i n i k a r m a k i i n g e r e k l i k o u l l a r o n l a r s r g n e g n -d e r i p h a p i s h a n e l e r e y e r l e t i r e r e k h a z r l a m a k t a d r ( ! )

    F a i z m i n k a t l e t t i i G a r c i a L o r c a ' l a r , y u r d u n d a n i n s a n l a r n d a n u z a k y a a m a y a m a h k m e d i l e n N a z m H i k m e t ' l e r , P a b l o N e r u d a ' l a r b t n b u k o u l l a r a k a r n i n s a n l n b i l i n c i n d e i d e o l o j i k c e p h e d e f a i s t l e r e h a l k d m a n s m r g e n l e r e i n d i r i l e n d a r b e l e r i n z a f e r a n t o l a r a k d i m d i k a y a k t a l a r . D n y a h a l k l a r n n e m p e r y a l i z m e k a r k u r t u l u m c a d e l e s i n d e y a a t l y o r l a r . l d r l n n 3 2 . y l n d a S a b a h a t t i n l i ' n i n y a p t l a r y l a e m e k i i n s a n l a r m z z l e r i n i y o u r u y o r , b i i m l e n d i r i y o r . S m r g e t i p i f a i z m i n y n e t i m b i i m i o l d u u l k e m i z d e s n f l a r m c a d e l e s i n i n i d e o l o j i k c e p h e s i d e b u y a p y a g r e b i i m l e n m e k t e d i r . l e r i c i o y u n l a r n o y n a n d s a l o n l a r f a i s t l e r i n b o m b a l s a l d r s n a u r a m a k t a , o y u n l a r b a s l m a k t a y a s a k l a n m a k t a d r . l e r i c i d e m o k r a t v e d e v r i m c i s a n a t l a r t u t u k l a n m a k t a i k e n c e g r m e k t e v e t m b u b a s k l a r g e n e l d e k i s a l d r l a r d a n z o r a y r d e -d i l e b i l m e k t e d i r .

    l k e m i z e d e b i y a t v e s a n a t i n s a n l a r n n e n n e m l i o r t a k z e l l i i y a a m l a r n n b i r b l m n h a p i s h a n e d e g e i r m e l e r i d i r . N e d e n ? T e r c i h l e r i n i e z i l e n h a l k y n l a r n n y a n n d a , b a m s z l k y n n d e y a p m l a r d r d a o n d a n . Y o k e t m e y e a l r l a r . O l m a d s u s t u r m a y a . O n u d a b a a r a m a z l a r t a r a f s z l a i t m e d e y o u n -l a t r r l a r a b a l a r n . K i t l e l e r l e v e o n l a r n e n b i l i n l i u n s u r l a r d e v r i m c i l e r l e o l a n b a l a r k o p a r t l m a y a a l l r . D e v r i m e v e d e v r i m c i l e r e d m a n l n t o h u m l a r k a f a l a r d a f i l i z l e n d i r i l i r .

    E g e m e n s n f l a r n g e i c i b i r z a f e r i d i r b u . N e y a p l m a l d r ? D e v r i m c i l e r i n s a n a t a d n a s y l e y e c e k l e r i s z l e r i y o k m u d u r ?

    7 6 / T A V I R

  • G N C E L G R E V V E S A N A T

    B u g n l k e m i z e m e k i l e r i z e r i n d e g r l e n b a s k l a r , i k e n c e l e r v e f a i s t t e r r t a r i h i n i n h i b i r d n e m i n d e b u b o y u t l a r a u l a m a m t . S n f l a r m c a d e l e s i a l a b i l d i i n c e k e s k i n l e m i t i r . V e d e v r i m c i l e r m c a d e l e n i n g e r e k l e r i n i n k a r l a n m a s a n l a m n d a r g t l a b a l a r n i i n d e d i r l e r . B a s k l a r n g s l e n m e s i v e i k t i d a r a a l t e r n a t i f a n l a m d a s a v a , r g t l y a p n n o l u t u r u l m a s a b a l a r i i e -d i r . H a y a t n h e r a l a n n d a s r d r l e n m c a d e l e b i r s r e c i h z l a n d r m a k t a d r . K l t r v e s a n a t y a a m z e r i n d e k i f a i s t b a s k l a r a d e v r i m c i l e r i n t a v r b u s r e c i n k o u l l a r n n d n d a d n l e m e z .

    M a r k s i z m h a y a t b t n b o y u t l a r y l a k a v r a y a n b i r d n y a g r d r d i y o r s a k b u h a y a t n y a l n z b a z b o y u t l a r y l a d n l n c e e l e g e l m e y e c e i d e m e k t i r . S a n a t t a n b a k a y a a m a r a c t a n m a y a n l a r v e s a n a t b i r y a a m a r a c o l a r a k g r m e y e n l e r s z m z s i z e d i r . A m a h a y a t n k a v r a n m a s d r . B i r b t n o l a r a k . t e s i n d e k a v r a y n s n f s a l l v e s n f i h t i y a l a r n n e n y o u n a n l a t m b i i m i s i y a s e t g e l i r . B u n o k t a d a d e v r i m c i h a r e k e t i n y a a d s r e c i n k o u l l a r n n d e v r i m c i k l t r n y a r a t l m a s s a v a m n v e r e n l e r c e d e z m s e n m e s i g e r e k l i l i i s o n u o l a r a k b e l i r i y o r . S a n a t a l a n n d a m c a d e l e d e v r i m c i l e r i i n n e d e n b i r z o r u n l u l u k t u r ? B u s i l a h d e v r i m c i l e r t a r a f n d a n n a s l k u l l a n l m a l ? Y a n t l a r n a r a y a l m .

    M a r k s i z m K l t r a a m a s n d a n g e m e y e n k i i n i n p o l i t i k a a m a d a b i r v a r l k o l a m a y a c a n a n l a t r . K s a c a : h a y a t k a v r a y a b i l m e k , k a v r a r k e n o n a m i l i t a n b i r e n e r j i y l e k a t l a b i l m e k k l t r a a m a s n z o r u n l u k l m a k t a d r . E v e t , s o n u c u p o l i t i k m c a d e l e s a p t a y a c a k t r . N e v a r k i p o l i t i k m c a d e l e d e k i b a a r m c a d e l e n i n g e n e l a c l a r n k a v r a m a y a b a l d r . D e v r i m c i k l t r v e s a n a t n n e m i b u r a d a o r t a y a k y o r . D e v r i m c i m c a d e l e i l e o l a n k o p m a z b a n d a n .

    B y k g r e v l e r b y k g a y e l e r u r u n a m c a d e l e e d e r k e n , k a y b e t t i i m i z k a h r a m a n l a r , k a r d e l e r i m i z i d e d n y o r d u k . B t n b u i n s a n l k t r a j e d i s i , d e v r i m i n o n u r u , k a v g a m z n i n s a n i y a n , z a f e r i m i z , b u z a f e r i n m e y v e l e r i , n i i n s a n a t v e e d e b i y a t n k o n u s u o l m a s n ? S a n a t n i i n e i t l i i f a d e e k i l l e r i y l e b t n b u n l a r b i r a r a y a g e t i r i p b u g n n v e y a r n n k u a k l a r n a b r a k m a s n ? S a n a t , i n s a n l k b i l i n c i n i o l u t u r a n a r a l a r d a n b i r i d e i l m i d i r ? S a n a t i n s a n l n h i z m e t i n d e d e i l m i d i r ? y l e y s e , b i z d e v r i m c i l e r n e l e r y a p t m z v e n e l e r y a p m a k t a o l d u u m u z u b t n i n s a n l n b i l m e s i n i i s t i y o r u z . S a n a t n d e v r i m e k a r h i b i r y k m l l y o k m u d u r ? ( C a s t r o - D i n l e Y a n k i / A n t y a y n l a r 1 9 6 9 )

  • D e v r i m c i s a n a t , d e v r i m c i m c a d e l e y i k o n u e d i n e n s a n a t d r , k a v g a y a n l a t r . S o n u , b i r z o r u n l u l u k t u r . S a n a t m z s i y a s e t i m i z e b a m l d r . S a n a t m z i s e ; r n c a d e l e m i z i n b i r m i l i t a n . D e v r i m c i s a n a t d e v r i m c i l e r i n s l o g a n d r . V a r o l u k o u l l a r n d e v r i m c i i l i k i l e r d e b u l u r . Y a a m a s i i n g e r e k l i g d a y m c a d e l e d e n a l r . D z e n i l i k i l e r i n d e d e v r i m c i s a n a t n f i l i z l e n m e y e c e i a n l a m n a g e l i r b u . A y n z a m a n d a s i y a s e t l e r s t k a l n a r a k d e v r i m c i s a n a t o l u n a m a y a c a n d a a n l a t r . D e v r i m c i s a n a t , d e v r i m c i m c a d e l e d e n b e s l e n e n , d e v r i m c i m c a d e l e y i b e s l e y e n s a n a t t r . M c a d e l e y e k a t k s b a s i t g n l k b i r o l a y d e i l d i r . n k o i n s a n l n g e t i r d i i k l t r z e n g i n l i k l e r i n i n d o r u u n d a o n l a r d a n y a r a r l a n a r a k g e l i m e k t e d i r . D e v r i m c i m c a d e l e l e r z a f e r e u l a t n d a i n s a n l n k l t r b i r i k i m i e n b y k d e e r i v e e n d o r u y o r u m u k a z a n a c a k t r . S a n a t a v a k t i m i z y o k d i y e n y a d a d e v r i m c i s a n a t n d e v r i m c i k l t r d e k i n e m i n i y a d s y a n l a r a d a b i r k a s z m z o l a c a k : D e v r i m c i s a n a t b i r b e y i n e h a y a t k a v r a m a n n o l a n a k l a r n g e t i r i r . Y a r a t c o l u u y l a i n s a n b e y n i n i n u f k u n u g e n i l e t i r . D e v r i m c i s a n a t n k a y n a k l a r n d a n b e s l e n m e y e n b i r m i l i t a n n n a m u s l u o l m a s n d a n b a k a b i r z e n g i n l i i y o k t u r . O m e k a n i k , e z b e r c i , b a a r s z k a l a c a k t r . D e v r i m c i s a n a t s o s y a l i z m i n k u r u l m a s n a d e k v e r i l e c e k m c a d e l e n i n b a r n d a y e e r i r . Z a f e r l e b i r l i k t e s o s y a l i s t y n e t i m e g e i v e s o s y a l i s t s a n a t n v a r l b a l a y a c a k t r . B u a n l a y a b o v e r e n y a d a b i r y a n y l a a l a n k i i d a h a b a t a n d e v r i m c i m c a d e l e y l e g e l i e n v e s o s y a l i z m d n e m i n d e k u r u l a c a k o l a n k l t r e d e b o v e r m e k t e d i r . D o a l o l a r a k d a t e m e l s i z b i r m c a d e l e y e g n l b a l a m a k t a d r .

    D e v r i m c i s a n a t n m c a d e l e a l a n n a g e r i c i y o z b u r j u v a a n l a y l a r g i b i d e v r i m c i l i k a d n a o y n a n a n s a n a t o y u n l a r d a g i r e r . D e v r i m c i l i k a d n a o r t a y a k a n s a n a t n z e l l i k l e r i n d e n y o k s u n a k l a b a n l k l a r g e n i h e s a p l a m a d a e l e a l r s a k d e v r i m c i a n l a y t a h r i p g c n d e , b u r j u v a s a n a t s z c k l e r i n i n a k s e i k y a d a s t r t l s a l d r l a r n d a n d a h a e t k i l i d i r . D e v r i m c i l i k a d n a o y n a n a n y o z l u k s o n t a h l i l d e d e v r i m c i m c a d e l e n i n z n z e d e l e m e y e y n e l i k t i r . D e v r i m c i s a n a t g e r i c i a n l a y o l d u u g i b i y o z s o l k a f a v e b u k a f a n n y o z r n l e r i n i d e y a r g l a m a k l a y k m l d r . M a o ' n u n b u k o n u y u i e r e n g e n e l n e r m e l e r i y l e d e v a m e d e l i m :

    B i r s i y a s e t k s t a s , b i r d e s a n a t k s t a s v a r d r ; b u n l a r n a r a s n d a k i i l i k i n e d i r ? S i y a s e t s a n a t l a b i r t u t u l a m a y a c a g i b i , g e n e l b i r d n y a g r d e s a n a t t a k i y a r a t m a v e e l e t i r i y n t e m i y l e b i r t u t u l a m a z . S o y u t v e d e i m e z b i r s i y a s e t k s t a s n r e d d e t t i i m i z g i b i , s o y u t v e d e i m e z b i r s a n a t k s t a s n d a r e d d e d i y o r u z . H e r s n f l t o p l u m d a h e r s n f n k e n d i s i y a s e t v e s a n a t k s t a s v a r d r . A m a b t n s n f l t o p l u m l a r d a k i b t n s n f l a r h e r z a m a n b i r i n c i o l a r a k s i y a s e t k s t a s n a i k i n c i o l a r a k s a n a t k s t a s n a y e r v e r i r l e r . S a n a t d e e r i n e k a d a r y k s e k o l u r s a o l s u n , b u r j u v a z i h e r z a m a n p r o l e t e r s a n a t v e e d e b i y a t n a k a p l a r n k a p a r . P r o l e t a r y a d a a y n e k i l d e g e m i a l a r n s a n a t v e e d e b i y a t e s e r -

    7 8 / T A V I R

  • l e r i n i b i r a y r m a t a b i t u t m a l v e b u n l a r a k a r t a v r n a n c a k b u e s e r l e r i n h a l k a k a r t a v r l a r n v e t a r i h i b a k m d a n i l e r i c i b i r r o l l e r i o l u p o l m a d n i n c e l e d i k t e n s o n r a b e l i r l e n m e l i d i r . S i y a s i b a k m d a n a k a g e r i c i o l a n e s e r l e r i n s a n a t d e e r i b i r l d e y k s e k o l a b i l i r . e r i k l e r i n e k a d a r g e r i c i v e s a n a t d e e r l e r i n e k a d a r y k s e k o l u r s a b u e s e r l e r h a l k i i n o k a d a r z a r a r l d r . V e r e d d e d i l m e l e r i d e o k a d a r g e r e k l i d i r . k e g i d e n b t n s m r c s n f l a r n s a n a t v e e d e b i y a t l a r n n o r t a k z e l l i i , g e r i c i s i y a s i m u h t e v a l a r i l e s a n a t b i i m l e r i a r a s n d a k i e l i k i d i r . B i z s i y a s e t i l e s a n a t n b i r l i i n i m u h t e v a i l e b i i m i n b i r l i i n i , d e v r i m c i s i y a s i m u h t e v a i l e m m k n e n m k e m m e l s a n a t b i i m i n i n b i r l i i n i i s t i y o r u z . S a n a t d e e r i t a m a y a n e s e r l e r s i y a s i b a k m d a n n e k a d a r i l e r i c i o l u r l a r s a o l s u n l a r t a m a m e n g s z d r l e r . B u y z d e n h e m y a n l s i y a s i g r l e r t a y a n s a n a t e s e r l e r i y a r a t m a e i l i m i n e , h e m d e d o r u g r l e r e s a h i p o l d u u h a l d e s a n a t g c o l m a y a n v e s l o g a n t a r z n d a e s e r l e r y a r a t m a e i l i m i n e k a r k y o r u z .

    D e v r i m c i s a n a t m c a d e l e s i n i n a l a n g e n i l e d i k e ( b u a n l a y m i l i t a n l a r a r a s n d a y a y g n l a t k a ) d e v r i m c i s a n a t s l o g a n b i r s a n a t o l a y o l a r a k g r l m e k t e n k u r t u l u p d e v r i m c i m c a d e l e n i n b i r u n s u r u o l a r a k g e r e k a n l a m n k a z a n a c a k t r .

    D P N O T L A R : ( 1 ) S a n a t , K l t r v e E d e b i y a t z e r i n e / M a o s . 5 8 ( 2 ) n s a n n z / G . T h o m s o n s . 2 1 ( 3 ) S o s y a l i s t G z l e S a n a t v e T o p l u m / P l e h a n o v - F r e v i l l e s . 3 1 ( 4 ) A . g . e . , s. 35 ( 5 ) A . g . e . , s. 20 ( 6 ) A . g . e . ( 7 ) S a n a t n g e r e k l i l i i / E . F i s c h e r s. 8 ( 8 ) P l e h a n o v A . g . e . , s. 40 ( 9 ) A . g . e . ( 1 0 ) S . G e r e k l i l i i ( 1 1 ) , ( 1 2 ) , ( 1 3 ) i n s a n n z s . 1 2 8 , 1 2 9 , 129.

    N O T : G e e n s a y m z d a H k m e t l e r v e K l t r P o l i t i k a s b a l k l y a z n n d i p

    n o t l a r b a s l m a m t r . D z e l t i r i z .

    ( 1 ) M e r a y S e h a - A m e r i k a A m e r i k a - S u b a l a r n D e v l e r T u t m u . a d a Y . ( 2 ) K l a l A . T a n e r - U l u s a l D e m o k r a t i k H a l k K l t r S i y a s e t i . U l u s a l K l

    t r . s. 1

    ( 3 ) A . g . e .

    T A V I R / 7 9

  • B U L G A R

    Y A Z A R I

    S T O Y A N

    D A S K A L O F

    L E B R

    S Y L E

    T A V I R - S a y n D a s k a l o f , b i z e k e n d i n i z d e n v e y a p t l a r n z d a n

    s z e d e r m i s i n i z ?

    S . D A S K A L O F - D e v r i m c i m c a d e l e y e k k y a t a b a l a d m v e

    b u n u e d e b i y a t t a d a s r d r d m . B e n d e y a a m v e s a n a t i i e d i r ,

    b i r b i r i n e b a l d r . B a k y o r s u n u z b a z y a z a r l a r , s a n a t l a r i y i d n c e r e t i y o r l a r . F a k a t , s y l e d i k l e r i y l e y a p t k l a r a r a s n d a e l i

    k i o l u y o r . B e n d e o e l i k i y o k . G n l k y a a m m l a y a z d k l a r m b i r

    b i r l e r i y l e e l i m e z . B u n u u n e d e n e b a l y o r u m ; b e n k y d e b y d m . A r , e k i l m e z k a p i t a l i s t y a a m k o u l l a r n d a v e k y d e . . . Y o k -

    8 0 / T A V I R

  • s u l l u u b i l i y o r u m . K y l l e r i n e k t i k l e r i n i , f a i z m s r e s i n d e k i

    k l e l i k l e r i n i v e m c a d e l e l e r i n i

    o k y a k n d a n b i l i y o r u m . B e n d e

    o n l a r l a b i r l i k t e s n f m c a d e l e

    s i n e k a t l d m . n c e l e r i k y d e , s o n r a l a r i s e d a h a g e n i c e p h e

    l e r d e k a v g a i i n d e o l d u m . P r o

    l e t e r e d e b i y a t y l a t a n m a m i s e

    1 9 3 0 ' l a r d a o l d u . n c e l e r i t a k m a a d l a y a z y o r d u m . S o n r a l a r

    i s e a s l a d m l a i i r l e r y a z d m .

    i i r d e n s o n r a s e r b e s t y a z , y k v e a r k a s n d a n r o m a n a g e

    t i m . S . D a s k a l o f , y i n e k e n d i s i g i b i y a z a r

    o l a n e i i l e b i r l i k t e .

    l k b y k r o m a n m n b i r i n c i b l m n d e v r i m d e n n c e , i k i n c i

    b l m n s i l a h l m c a d e l e s r a s n d a , n c b l m n i s e d e v r i m

    d e n s o n r a y a z d m . Y O L a d l b u r o m a n m d a , B u l g a r z g r l n n r o m a n - d e s t a n n d a k i k i i i l e , o n u n k a v g a s y l a k e n d i m i a n l a t m a y a

    a l t m . R o m a n d a k i k y l , B u l g a r i s t a n K o m n i s t P a r t i s i t a r a f n

    d a n e i t i l i r , k o m s o m o l a g i r e r , d a h a s o n r a l a r i s e s i l a h l m c a d e l e d e n s a f l a r d a y n e t i c i o l a r a k g r e v a l r . R o m a n m d a B u l g a r h a l

    k n n z a f e r e u l a m a s , z a f e r d e n s o n r a d a M a c a r i s t a n , Y u g o s l a v y a

    v e d i e r l k e l e r i n d e b a m s z l n a k a v u m a l a r i i n y a r d m e t m e s i a n l a t l r . B e n d e b u o n u r l u s i l a h l m c a d e l e d e y e r a l d m . B u l g a r

    O r d u s u ' n d a , S o v y e t M a r a a l T o l b u h i n y n e t i m i n d e , 3 . U k r a y n a

    C e p h e s i n d e H i t l e r f a i s t A l m a n y a ' s n n y e n i l g i s i n e d e i n b i r e l d e s i l a h , b i r e l d e k a l e m s a v a y a z a r o l a r a k y e r a l d m . A l m a n y a ' n n

    y e n i l g i s i v e b a r n g e l m e s i n d e n s o n r a a l m a l a r m t m y l e e d e

    b i y a t a l a n n a k a y d r d m . D e v r i m n c e s i n i n a r s a n s r k o u l l a r n d a b i l e i l e r i c i - d e v r i m c i i e r i k l i b i r k a y a p t m y a y m l a n a b i l m i ,

    b u n l a r g e r e k h a l k , g e r e k s e d e v r i m c i y a z a r l a r t a r a f n d a n i l g i y l e

    k a r l a n m t . A r t k d e v r i m c i y a z a r l a r a r a s n d a s z e d i l e n b i r

    e d e b i y a t y d m . 9 E y l l k e s i n z a f e r i n d e n s o n r a d a k e n d i m i t m y

    l e s a n a t v e s i y a s e t e v e r d i m .

    D e v r i m d e n s o n r a B u l g a r i s t a n ' d a n e m l i i l e r d e n b i r i d e : t o p

    r a n k o l l e k t i v i z a s y o n u i i y d i . B u a b a i i n d e y k e n B Y K M C A -D E L E y i y a z d m . r e t i m a r a l a r n n d e v l e t l e t i r i l m e s i a l m a l a r

    T A V I R / 8 1

  • s r a s n d a i s e y a z d m D E R M E N a d l r o m a n m d a b u y e n i l i k l e r d e n s z e t t i m . D a h a s o n r a l a r G . D i m i t r o v ' u n a r s i l e , G e n l i k a l m a K a m p l a r h a r e k e t i b a l a d . B e n v e e i m d e , y e n i B u l g a r i s t a n ' n k u r u l m a s i i n y o l y a p m , t n e l d e l m e , b a r a j y a p m a l m a l a r n a k a t l d k . B u d n e m d e T N E L i y a z d m . B u a r a d a u n u b e l i r t e y i m ; T n e l T r k i y e ' d e y a y n l a n d . K a r m i i n y a z d m G E T T E K K I Z i s e y a k n d a y a y n l a n a c a k .

    D a h a s o n r a l a r t o p r a n m a k i n a l a r l a i l e t i m e s i g i r i i m l e r i n i v e t a r m d a m o d e r n r e t i m y n t e m l e r i n i n u y g u l a n m a s , a l m a l a

    r n a n l a t a n K Y Y A N I N D A F A B R K A r o m a n n y a z d m . B u l -g a r i s t a n ' d a e s k i - y e n i m c a d e l e s i v e s o r u n l a r n Y A M U R L A R C U M -H U R l Y E T l n d e a n l a t t m .

    l k e m d e g e n l i k k e n d i n i y e n i b u l u l a r a , h a r i k a l a r y a r a t m a y a y n e l t t i . B u a l a n i n s a n l a r n , t o p r a n a l a n i n s a n l a r n n o c o k u l u h a v a s n Y E R Y Z I I I r o m a n m d a a n l a t m a y a a l t m .

    S o n a l m a l a r m d a n b i r i i s e , k y d e n k e n t e g e l i p y a z a r , y n e t

    m e n y a d a o y u n c u o l m a y d l e y e n , f a k a t y a a m d a g e r e k y e r i n i

    b u l a n a d e i n o r a y a b u r a y a a r p a n b i r i n i a n l a t a n B N B R Z O R L U K L A R a d l k i t a b m d r . G e n e b i r d i e r a l m a m i s e g e m i i b u g n e b a l a y a n M R A S I K A D I N d r .

    A r a l a r n d a Y O L u n d a b u l u n d u u a l t k i t a b m i i n G . D i m i t r o v d l a l d m . S a n y o r u m b u b e n i m k i t a p l a r m n B u l g a r h a l k z e r i n d e k i s a y g s n g s t e r i r .

    B e n c e e d e b i y a t , y a a m n d a h a y c e k l n a b i l m e s i n e y a r d m c

    . o l m a l d r . n s a n l a r d a n , o n l a r a r a s n d a k i i l i k i v e e l i k i l e r d e n , t o p

    l u m i i n d e k i m c a d e l e l e r d e n ; t o p l u m v e b i r e y a r a s n d a k i i l i k i l e r

    d e n , k s a c a y a a m d a k i t m d e i m e l e r d e n s z e t m e l i d i r . n s a n d a k i i d e o l o j i k d e i i m i i n c e l e m e y e n , y a a m d a n k o p u k b i r e d e b i y a t d n e m i y o r u m b e n .

    T A V I R - T r k i y e ' d e k i e d e b i y a t y a a m h a k k n d a k i g r l e r i

    n i z n e l e r d i r ?

    S . D A S K A L O F - T r k i y e l i Y a z a r l a r n h e m e n b t n i l e r i c i d e v

    r i m c i . v e d o l a y l a r k a v r y o r l a r . T o p l u m u m u z u n b i r e y l e r i o l a r a k

    b e l i r l i b i r k l t r v e b i l i n d z e y i n e s a h i p l e r . B i r o k y a y n e v i , k i

    t a p e v i v a r . T o p l u m s a l y a p n z d a k i h a r e k e t l i l i k l e d o r u o r a n t l o l a r a k y a z a r l a r n z k e n d i l e r i n e y n v e r i y o r l a r . D o a l o l a r a k s a f -l a r n s o l d a a l m l a r , B u o k i y i b i r d u r u m , f a k a t s o n u n a d e i n s r -d r l r s e .

    T A V I R - S i z c e s a n a t n d e v r i m c i m c a d e l e d e y e r i n e o l m a l d r ?

    S . D A S K A L O F - S a n a t n y e r i d e v r i m c i m c a d e l e d e a s k e r i n e l i n -

    8 2 / T A V I R

  • d e k i s i l a h g i b i o l m a l . D e v r i m c i y a z a r b u g n n T r k i y e ' s i n d e s a v a a n

    y a z a r o l m a l d r . O n l a r s e y i r c i y a z a r o l m a m a l d r l a r . O l a y l a r n d

    n d a n , k i t l e l e r d e n k o p u k d e i l , h a l k l a r y l a b i r l i k t e , h a l k l a r n m c a d e l e s i , z n t l e r i v e a l a r y l a b i r l i k t e o l m a l d r . S a n a t h a l k a y o l

    g s t e r m e d e , o n a b i l i n v e k l t r v e r m e d e , o n a i d e a l l e r i v e b u i d e

    a l l e r i n z a f e r i i i n y o l g s t e r m e d e i l e v y k l e n m e l i d i r .

    T A V I R - S a y n D a s k a l o f b i z e B u l g a r a i r i V a p t s a r o v ' u a n l a t r

    m s n z ?

    S . D A S K A L O F - 1 9 3 6 ' l a r d a n , d e v r i m d e n n c e V a p t s a r o v i l e S o f

    y a ' d a t a n m t m . B e n k y m d e r e t m e n l i k y a p y o r d u m . A m a , k o -m n i s t o l d u u m i i n g r e v d e n a l n d m v e S o f y a ' y a g i t t i m . O r a d a b i r y a y n e v i n d e t o p l a n d k . H r i s t o S m i r n e n s k i a d n d a b i r e d e b i y a t

    g r u b u m u z v a r d . T o p l a n p b i r b i r i m i z i n y a z d k l a r n o k u y o r t a r t

    y o r d u k . V a p t s a r o v ' l a o r a d a t a n t k v e o t u t u k l a n a n a d e i n b i r l i k t e o l d u k . O g n l e r d e n a n m s a d m b i r e y d e , p r o l e t e r e d e b i y a t c e p h e s i n d e b y k b i r i l g i y l e k a r l a n a n M o t o r a r k l a r a d l k i t a b n b a n a h e d i y e v e r m e s i i d i .

    B i l d i i n i z g i b i a i r H r i s t o B o t e v O s m a n l y n e t i m i n e k a r s i l a h l a n p d a a k a r a k s a v a m t . B o t e v v e s a v a l a r b e n i m o t u r d u u m k y d e - V z a t s a - l d r l d l e r . V a p t s a r o v ' d a k y m z e g e l i p o r a d a n V o l a ' y a k t . O r a d a n d n d k t e n s o n r a H r i s t o B o t e v a d l i i

    r i n i y a z d . B u l g a r i s t a n ' d a d e v r i m d e n n c e o k z u l m v a r d . F a k a t

    i n s a n l a r m z e d e b i y a t a z e l l i k l e i i r e o l a n i l g i s i n i h i y i t i r m e d i . V a p t

    s a r o v h a p i s t e i d a m e d i l e c e i g n b e k l e r k e n i i r l e r i t e k s i r h a l i n d e b a s t r p g i z l i d e n g i z l i y e e l a l t n d a n d a t l y o r d u . B u i i r l e r d e n b e n i m e l i m e g e e n l e r d e o l d u . O k u d u m , b a k a a r k a d a l a r a d a o k u t

    t u m v e d a h a s o n r a o n l a r s a k l a d m . D e v r i m d e n s o n r a V a p t s a r o v ' -

    u n i i r l e r i y a y n l a n d , f a k a t a r a l a r n d a H r i s t o B o t e v y o k t u . B e n

    i t e o z a m a n i i r l e r i s a k l a d m y e r d e n k a r t t m . - i i r l e r S o l o h o v ' u n k i t a p l a r i l e b i r l i k t e k z k a r d e i m i n e y i z s a n d m d a y d . - D e v r i m d e n n c e p e k t a n n m a m a s n a k a r n V a p t s a r o v ' u n i i r l e r i k a v g a d a b i r

    g k a y n a o l d u . O b i r i i y d i v e i i s n f n n v n c , t e m s i l c i s i o l a r a k b e l l e k l e r d e d i r .

    T A V I R - S o n o l a r a k d e r g i m i z e s y l e m e k i s t e d i k l e r i n i z i r e n e b i l i r m i y i z ?

    S . D A S K A L O F - K l t r v e s a n a t d e r g i s i o l a r a k T A V I R ' k i t l e l e r i n

    d e v r i m c i r u h u n u g e l i t i r m e k , o n l a r d a b u c o k u y u o l u t u r a b i l m e k

    i i n b i r s i l a h o l a r a k k u l l a n m a n z g e r e k i r . H a l k n ; k y l l e r i n , i i l e

    r i n , a y d n l a r n z a f e r i n a n c n y k s e l t m e d e o n l a r b u m c a d e l e a l a -

    T A V I R / 8 3

  • n n d a b i r b i r i n e y a k l a t r m a l , s n f s a l y a p y a t a v r a l m a l v e z

    h i b i r z a m a n g z d e n k a r m a m a l s n z .

    T A V I R - T e e k k r e d e r i z .

    Y e n i s a n a t d e r g i s i T A V I R a a b u c a k o l g u n l a m a s n , o k o k u r e d i n m e s i n i v e T r k i y e H a l k n n m u t l u l u u v e z g r l , h a l k l a r a r a s n d a k i b a r v e d o s t l u u i i n s a v a a c a k b i r m f r e z e y a r a t m a s n d i l i y o r u m .

    H e r d o u m a s e v i n i y o r u m , n k h a y a t t a y o r . Y e n i T A V I R d e r g i s i n i n d o u m u n a d a s e v i n i y o r u m . D n y a n n d e i i m i n d e c e s u r v e d o r u t a v r a l m a s n d i l i y o r u m . 1 8 . 1 . 1 9 8 0 S t o y a n D a s k a l o f

    8 4 / T A V I R

  • A r i f D A M A R

    D A Y A N I L M A Z

    G z l e r i n i l m b r d o n l a r n K o r k u l u r y a l a r l a u y a n y o r l a r u y k u l a r n d a n .

    G n d e n g n e d a h a c a n a y a k n g n d e n g n e d a h a y a a n a c a k h a l e g e l s i n d i y e h e r g n d a h a s a l a m d a h a u s t a d a h a k a h r a m a n e l l e r l e o n a r l a n y e r y z e s k i s i n d e n d a r g e l i y o r o n l a r a e s k i s i n d e n d m a n

    N e g n n i l k n e b a l k s r l e r i n i n l d a m a s s u d a n e g n e e u z a n a n d a l f e r a h l k v e r m i y o r i l e r i n e a l n a n i n s a n e m e i y a a t m a z o l d u k o r k u l u r y a l a r l a u y a n a r a k u y k u l a r n d a n k o r k u n k a r a r l a r v e r d i l e r .

    K a r k o y a m a z s a k e e r t e h l i k e d e d i r g n l k e k m e i m i z b a c a m z n t t m e s i t e h l i k e d e d i r e v i m i z , a k m z , o c u u m u z p e n c e r e d e s a k s k i t a p s e v g i s i , i n s a n s e v g i s i t e h l i k e d e d i r .

    G z l e r i n i l m b r d o n l a r n u y u m a k , u y a n m a k t e h l i k e d e d i r , t e h l i k e d e d i r i e k k o k l a m a k b a r d a k t a s u , a t e t e y e m e k b a h e d e g n e t e h l i k e d e d i r

    T A V I R / 8 5

  • T e h l i k e d e d i r g z b e b e k l e r i m i z A d a n a ' n n p a m u u n u y a b a n c l a r i l i y o r d o k u m a t e z g a h l a r t e h l i k e d e d i r , t z m i r ' i n z m , f n d G i r e s u n ' u n S a m s u n ' u n t t n t e h l i k e d e d i r . K a p a n y o r f a b r i k a l a r b i r e r b i r e r v a r m z y o u m u z t e h l i k e d e d i r .

    F a k a t k o r k u n k a r a r l a r a v e t e h l i k e l e r e a l d r e t m e d e n b o y a t a n b a a k l a r n a r k s d e v a m e d e r t o p r a k t a n g n e e a v a z a v a z . a t l a y a n t o h u m d a k i y a a m a k a r z u s u h e r z a m a n g a l i p , h e r z a m a n h r , d a l a r d a n a k a n s u y u n s e v i n c i h e r z a m a n g e n , d e l i k a n l k a b n a s m a z . . .

    D a y a n l m a z o c u u n u e m z i r e n a n a n n e f k a t i n e - y r t c , d e r i n -h i l e l e r e , l m l e r e k a r s g e l i r m e m e d e k i o c u u n i t a h , k u d r e t i s o n s u z , d a y a n l m a z .

    V e s e n g z b e b e i m S e n e r k e k s e s i n l e s i z k a l m a s n i n s a n l a r , l d r m e y e l i m b i r b i r i m i z i . d e r s i n m i l y o n l a r n i i n d e n m i l y o n l a r d a n v e g n n d a n u z a a g t r l r , i k e n c e g r r , h a p i s y a t a r , s r g n e d i l i r s i n ; s e v i l e c e k e y l e r d e i l s e d e b u n l a r

    D A Y A N I L I R . . . H a l b u k i g n d e n g n e y a a n a c a k h a l e g e l e n y e r y z n d e t o p r a n v e i n s a n o l u n u n m i t l e y a r a t t h e r e y a t l a y a n t o h u m , b k a n s u , a n a e v k a t , o c u k i t a h , i n s a n t a h a m m l , h a y a t v e n i i r , k a r d e l i i s y l e y e n a r k , m c a d e l e e d e n r e s i m , e m e k i n i n y r e i , e l l e r i , h a s r e t i h a r b e v e l m e k a r d r D A Y A N I L M A Z . . .

    8 6 / T A V I R

  • a m z n e n n e m l i t i y a t r o k u r a m c l a r n d a n B r e c h t ' i n l k e m i z d e t a n n m a y a b a l a m a s 1 9 6 3 ' l e r e d a y a n m a k t a d r . B u y l l a r d a n

    b a l a y a r a k g n m z e k a d a r b i r o k y a p t d i l i m i z e k a z a n d r l a n ) y a z a r ; g e t i r d i i e p i k t i y a t r o k a v r a m y l a t i y a t r o o l g u s u n u n b o y u t l a r n n g e l i m e s i n e n e d e n o l m u , o n a r e t k e n b i r i l e v y k l e y e r e k t i -

    y a t r o y u k i t l e l e r i n b i r " e i t i m a r a c h a l i n e s o k m u t u r . E p i k t i y a t r o o l a y t i y a t r o d a b i r d e v r i m d i r k s a c a . .

    O l u m l u i l e o l u m s u z , a k l c i l e d u y g u s a l y n a r a s n d a b i r k a r t

    l k k u r a n B r e c h t , o y u n k a r a k t e r l e r i z e r i n d e b u e l i k i y i g s t e r e r e k

    d o r u y a n n s e y i r c i t a r a f n d a n b u l u n m a s n ; d i y a l e k t i k b i r g e l i m e y - . l e , o n l a r n y a r g l a r n n , s a h n e d e g r n t l e n e n o l a y l a r n d e v i n i m i n e

    g r e p a r a l e l l i k i z l e y e c e i n i d n m t r . y l e k i ; o l u m s u z y n n s e r g i l e n m e s i v e b u n u n s e y i r c i y e , a l l a g e l m i , o l a a n b i r e y o l m a d n g s t e r e b i l m e k a n c a k s a h n e d e k i o l a y b a k a b i r t a r i h s e l s r e c e t a y a r a k o l a n a k l o l a b i l i r . z l e y i c i , k a r s n d a b u l d u u b u d e i i k z a m a n s r e c i y l e k e n d i z a m a n n n t o p l u m s a l o l a y l a r n n , o l g u -

    T A V I R / 8 7

    T i y a t r o n u n

    B y k

    U s t a s

    B E R T O L T

    B R E C H T

  • l a r n n u y u m l u l u u k a r s n d a y a d r g a y c b i r t u t u m t a k n a r a k s a r s l a c a k t r . B u a k n l k s e y i r c i n i n , i i n e h a p s o l d u u i d e o l o j i k n y a r g l a r d a n , y a n l s a m a l a r d a n k e n d i n i k u r t a r m a s n v e o n u n , e l e

    t i r i c i , n e s n e l v e i r d e l e y i c i b i r r o l a l m a s n s a l a y a c a k t r . B u n o k t a d a , k a m u o y u n d a t a r t l a n , g n d e m d e n d m e y e n b i r

    k o n u y a d e i n m e k i s t i y o r u z : E p i k t i y a t r o a l m a l m d r y a d a g n m z d e k i i l e v i n e o l a b i l i r ?

    B u s o r u y a k e s i n b i r y a n t v e r m e d e n n c e k o n u y u i r d e l e m e k

    g e r e k m e k t e d i r . B i z c e b y l e s i d a h a d o r u o l a c a k t r . H e r e y d e n n c e a m z n e n i y i y n t e m i o l a n , y a a m n g i z e m

    l e r i h a k k n d a d o r u b i r y a r g y a v a r m a m z s a l a y a n d i y a l e k t i k y n t e m i a n m s a m a m z g e r e k l i d i r . D i y a l e k t i k y n t e m , e y l e r i n i

    e l i k i l e r i , k a r t e l i k i l e r z e r i n d e k u r u l m u t u r . B u k a r t l k l a r ,

    e p i k t i y a t r o d a d a v a r d r v e o l g u l a r h e p b u t e m e l i l k e y e d a y a n a r a k

    i l e n i r l e r . A n c a k b u k a r t l k l a r e p i k t i y a t r o d a o l u m l u v e o l u m s u z

    o l a r a k g r n r l e r v e s r e k l i o l a r a k o l u m s u z y n s e r g i l e y e n b u t i

    y a t r o o l a y n i z l e y e n s e y i r c i ; d o r u o l a n , d o r u o l d u u n d a n d e i l a m a y a n l o l a n g r p y a r g l a y a b i l e c e i n d e n s e e c e k t i r . O y s a d i y a l e k t i k y n t e m b i z e a y n z a m a n d a , b u k a r t l a r n b i r l i i n i d e g s t e r m e k t e d i r . B u k a r t l a r k e s i n o l a r a k k a r k a r y a k o y m a k y e r i n e ,

    h e m o n l a r n k a r t l h e m d e b i r l i i g s t e r i l m e l i d i r . r n e i n , S e -z u a n ' n y i n s a n o y u n u n d a , n s a n e e r y a a m a k i s t i y o r s a , b u d z e n d e k t o l m a l d r , s o n u c u k m a k t a d r . B r e c h t a k l - d u y g u a

    t m a s s a d e c e b u d z e n e z g d r v e s m r n n k a l k m a s y l a b i r

    l i k t e o d a y o k o l a c a k t r , d e r . O y s a a k l n e v r i m i k a d a r d u y g u l a r n

    d a g e l i m e s i z o r u n l u d u r v e e p i k t i y a t r o , b u g e l i m e y i y e t e r i n c e

    k a y d a a l m a z . E p i k t i y a t r o d a s n r l a r n d a r k a l d n v e o l u m s u z y n v e r i l i r k e n , o l u m l u y n n , o y u n u n i i n e s a k l a n d n ; a k v e ( o z a m a n s r e c i i i n ) s o m u t b i r z m l e m e v e r i l e m e d i i n i g r m e k

    t e y i z : y l e y s e ? B i z e y l e b i r t i y a t r o g e r e k l i d i r k i h e r i k i o l g u y u d a e n i n e b o y u n a g s t e r e b i l s i n ; d o r u y l a - y a n l n , o l u m l u y l a - o l u m s u z u n , e s k i s i y l e - y e n i n i n , y a l y l a - g e n c i n e i t g e l i i m i n e s a h n e o l s u n . Y a l

    n z c a y o l b u d e i l d i r d e m e k l e k a l m a s n , a m a a y n z a m a n d a d a y o l b u d u r d i y e r e k a k v e k e s i n z m l e m e l e r g e t i r s i n .

    G e r e k t e n d e , e m p e r y a l i z m i n b u h r a n l c a n e k i m e l e r i n i n y a n

    s m a s o l a r a k f a i s t t e r r n v e b a s k l a r n o d a k n o k t a l a r n d a n b i r i

    d u r u m u n a g e l e n l k e m i z d e , u y g u l a n a c a k h e r y a p t ( e e r s o s y a l i s t n i t e l i k l i y s e ) k e s i n k e s y a n l g s t e r m e k l e k a l m a y p , a k b i r b i i m d e d o r u y u d a s u n m a l d r . k e n c e l e r , g r e v e n g e l l e m e l e r , t o p l u t u t u k l a m a l a r v e k a t l i a m l a r ; b t n b u n l a r l k e m i z i n s a n l a r n b e l l i

    8 8 / T A V I R

  • a n l a m l a r d a p o l i t i z e e t m i k e n , o n l a r a h l t e d z e n i l i k i l e r i , y a n

    l b u , d o r u y u s e n b u l ! d e m e k , e p i k t i y a t r o y u b i r t a b u o l a r a k y o r u m l a y p o n a d e i m e z b i r e y m i g z y l e b a k m a k t r .

    A s l n d a , y a a m n n s o n y l l a r n d a B r e c h t d e , e p i k t i y a t r o n u n

    b u e k s i k y a n n k a v r a m v e a y n k o n u d a k i d n c e l e r i n i T i y a t r o

    i n K k A r a a d l k u r a m s a l y a p t n a y a z d e k t e b e l i r t m i t i r : E p i k t i y a t r o k a v r a m n d a n v a z g e m e k , b u t i y a t r o n u n b u g n d e

    o l a n a k l k l d b i l i n l i y a a m a y a y n e l i k g e l i m e d e n v a z g e m e k d e m e k d e i l d i r . Y a l n z c a k a v r a m , b e l i r t i l m e k i s t e n e n t i y a t r o a s n d a n y e t e r l i o l m a k t a n k m , s n r l a r s i l i k l e m i t i r . B u k a v r a m l a h e

    d e f t u t u l a n t i y a t r o d a h a k e s i n k u r a l l a r g e r e k s e m e k t e d i r v e d a h a

    o k i l e v y e r i n e g e t i r m e k z o r u n d a d r . ( S . G e r e k i l i k v e T o p l u m T . . K . A r a e k : 4 )

    Y a z m z n b a n d a , B r e c h t ' i n 1 9 6 3 ' l e r d e n b u y a n a l k e m i z d e t a

    n n m a y a b a l a d n s y l e m i t i k . G e r e k t e n d e , B r e c h t v e k u r a m l a r n g e l i t i r d i i e p i k t i y a t r o b i z d e g e r e k e n i l g i y i g r m ; a m a t r l i s e t o p l u l u k l a r n d a n , D e v l e t T i y a t r o s u n a k a d a r u y g u l a m a l a r i l g i y l e

    i z l e n m i t i r . A n c a k , b u s r e g e n e l l i k l e b a a r s z u y g u l a m a l a r a s a h

    n e o l m u t u r . S o n o l a r a k D e v l e t T i y a t r o s u O y u n c u l a r n n o y n a d r t u r o U i n i n v e b u s r a l a r d a e h i r T i y a t r o l a r M u h s i n E r t u r u l B l m n d e o y n a y a n B e P a r a E t m e z O y u n u n u y g u l a m a l a r d a g e

    n e l d e k i v e r i m s i z l i k t e n f a r k l d e i l d i r . B r e c h t ' i n g e t i r d i i k u r a m l a r n b u g n h e n z z m e u l a t r l a -

    m a d g z a r d e d i l m e z s e , E p i k t i y a t r o b i z d e u y g u l a n m m d r ? s o r u s u n a y a n t v e r m e k g o l m a y a c a k t r h e r h a l d e . . .

    a m z n e n b y k t i y a t r o k u r a m c l a r n d a n v e o z a n k i i l e r i n d e n b i r i o l a n B e r t o l t B r e c h t 1 0 u b a t 1 8 9 8 ' d e A l m a n y a ' n n A u g s b o u r g K e n t i n d e , b i r i i m a h a l l e s i n d e d o d u . O , i l k d e n e y i m l e r i n i y a a d k e n t i n i n s a n a h a s s e r t h a v a s n d a n , h a l k n n o g l k u r n a z l n d a n v e d i r e k e n l i i n d e n a l d . B e r t o l t , d a h a o c u k k e n b u b i t e v i y e v e d e i m e y e n y a a m t a r z n d a n h o l a n m y o r , a i l e s i n e h a b e r v e r m e d e n e v i n d e r k a r a k y o l d a n g e e n s a t c l a r , t c c a r l a r , d i l e n c i l e r i , s a

    k a l a r v e s o k a k o c u k l a r n n z g r t a v r l a r n s e y r e k o y u l u y o r d u . S o

    k a k v e z e r i n d e d o l a a n b i r t a k m i n s a n l a r , o n u n d n y a s o l u y o r d u

    y a v a y a v a .

    1 9 y a n d a y k e n s n a v l a r n b a a r y l a v e r e n g e n B r e c h t M n i h

    n i v e r s i t e s i n i n T p F a k l t e s i n e y a z l d . A n c a k , h e m e n 1 y l s o n r a v e d a e t m e k z o r u n d a k a l a c a k t r r e n i m i n e . n k s a v a v a r d r v e O d a o r d u y a k a t l a c a k t r . s t e m e y e i s t e m e y e g i t t i i c e p h e n i n g e r i s i n d e k i b i r h a s t a n e d e h a s t a b a k c l k y a p a r . S a v a n o k o r k u n y z

    T A V I R / 8 9

  • B r e c h t ' t e d e r i n e t k i l e r u y a n d r r : c a n e k i e n a s k e r l e r , s o n n e f e s i n i

    v e r e n l e r v e c i n n e t g e t i r e n i n s a n l a r . . .

    S a v a s o n r a s M n i h ' e d n e n B r e c h t , g e i r d i i s a v a p r a t i i n i n d e h e t i v e a n n r m i l i k i l e r i n e d e n i y l e b i r b u n a l m d e v r e s i n e g i r m i t i r . 1 9 2 0 ' d e y a z d i l k o y u n u B a a l d e , t o p l u m a k a r n e f r e t d u y a n B a a l ' i n , e h v e t l i s a d i s t v e l m l y a a m y a n s t r . B a -

    a l ' i n a n t i - t o p l u m c u k i i l i i , h a y a t n v a h e t i k a r s n d a k e n d i n i d e n e t -l e y e m e y e c e k d u r u m a g e l m e s i , a r e s i z l i i n s i m g e s i o l a n k e n d i n d e n s t n b i r g c e t e s l i m o l m a s n d a n k a y n a k l a n m a k t a d r :

    B o u l d u u n d a g e n k z , s r k l e n d i d e r e l e r d e n b y k o r m a n l a r a .

    r d k e g e n k z n s o l a n g v d e s i y l e o l d u k i T a n r u n u t t u o n u y a v a y a v a n c e y z n , s o n r a e l l e r i n i v e s a l a r n s o n r a .

    E n s o n u n d a l e o l d u r m a k l a r d a g e n k z n c e s e d i .

    ( B a a l ' d e n )

    B a a l g i b i , B r e c h t ' i n i l k y a p t l a r s a y l a b i l e c e k G e c e a l a n D a v u l l a r , e h i r l e r i n F u n d a l n d a , v e A d a m A d a m d r o y u n l a r n d a k i k a h r a m a n l a r , s r e k l i e k i l d e , k e n d i l e r i n d e n s t n b i r g t a r a

    f n d a n s r k l e n e n , p a s i f , k a r a m s a r k a h r a m a n l a r d r .

    B r e c h t , b u k a r a m s a r g r l e r e s a h i p o l d u u b u d n e m i n d e h e r t r l s a v a a d a k a r d r . O n a g r e s a v a i l k e l i n s a n l a r n i i d i r v e

    h a k l d a o l s a h a k s z d a o l s a , s o n u t a h a l k n s e f a l e t i n i , y o k s u l l u u n u g e t i r i r . n s a n l a r , b u a d e l e t s i z v e b a b o d n y a d a k e n d i l e r i i i n a d a

    l e t s a l a y a m a z l a r . B r e c h t , b u g r n G e l e n S a v a a d l i i r i n d e y l e s o m u t l a m t r :

    B u g e l e n i l k s a v a d e i l o k s a v a o l d u b u n d a n n c e B i t t i i g n e n s o n s a v a B i r y a n d a y e n i l e n l e r v a r d g e n e

    B i r y a n d a y e n e n l e r v a r d .

    Y e n i l e n l e r i n y a n n d a

    K r l y o r d u h a l k a l k t a n

    Y e n e n l e r i n y a n n d a

    H a l k a l k t a n , k r l y o r d u .

    B r e c h t , b t n b u o l u m s u z d n y a g r n e k a r n h e r d n e n

    i n s a n g i b i , b i r t a k m t o p l u m s a l o l g u l a r g z l e m l e y e b i l i r v e z a m a n l a

    o n l a r d a n e t k i l e n i y o r d u . A r t k k e n d i s i n i d i s i p l i n a l t n a a l m a s g e r e k i -

    9 0 / T A V I R

  • y o r d u v e b u e k i l d e , i n s a n l a r a k a r , y a a m a k a r s e v g i s i k u v v e t

    l e n e c e k t i . B r e c h t , t o p l u m u m u d u n u k u v v e t l e n d i r e n , k i i l e r i b e n c i l

    l i k t e n u z a k l a t r a r a k o n a f e d a k r l k v e s n f b i l i n c i v e r e n d n c e

    y n t e m i o l a r a k M a r k s i z m i g r d . A n c a k , b u e v r e s i n d e , d u y g u s a l y a

    n n d i s i p l i n e e d i p t o p l u m d k i i l i i n d e n k u r t u l m a k i s t e r k e n ; M a r k s i z m ' i d o m a o l a r a k k a v r a d n d a n , y a p t l a r n d a s e r t v e k a t b i r g r k u l l a n m t r . r n e i n , n l e m a d l r e t i c i o y u n u n d a ; g e n y o l d a , y a p t b i r h a t a d a n d o l a y , d a v a u r u n a d i s i p l i n c e z a s n a a r p t r l m a y k a b u l l e n e r e k l d r l m e s i n e r a z o l u r . B u o y u n u n i l k

    g s t e r i s i n d e n s o n r a , m a r k s i s t l e r d e n s e r t t e p k i l e r g e l m i t i r . N i t e k i m ,

    b i r d e r g i d e ; Y a z a r n b i l g i s i n i d e n e y l e r d e n d e i l d e k u r a m l a r d a n k a r t t y o l u n d a b i r e l e t i r i y e r a l m t r . .

    K u r u l u k O p e r a o y u n u n d a , B r e c h t ' i n d e v r i m c i b i r g r n m v a r d r . G a n g s t e r l e r i n y a a m n n k o n u e d i l d i i y a p t t a , s i y a s a l v e t o p l u m s a l i s t e k l e r g z e a r p m a k t a d r . G a n g s t e r l e r , d z e n i y n e

    t e n l e r e y l e s e s l e n i r l e r :

    B a y l a r , r e t i y o r s u n u z b i z e n a s l n a m u s l u y a a y a c a m z g n a h t a n v e c e z a d a n n a s l s a k n a c a m z . n c e t a k n a c a k b i r e y v e r i n d e b i z e , s o n r a b a l a y n n u t u k e k m e y e . . .

    Y u v a r l a k K a f a l a r v e S i v r i K a f a l a r o y u n u n d a n b i r s a h n e . ( 1 9 3 6 )

    T A V I R / 9 1

  • 1 9 3 0 y l l a r n d a A l m a n y a ' d a b y k k a r k l k l a r h k m s r m e k

    t e d i r . s i z l i k , y o k s u l l u k , k a r g a a v e f a i z m i n k e n d i n e t a b a n a r a m a

    a b a l a r . . . C u m h u r b a k a n H i n d e n b u r g , b y k t e k e l l e r i n v e m l

    k u r u l u l a r n d e s t e i n i s a l a m o l a n H i t l e r ' i b a b a k a n i l n e t m i t i r . B a b a k a n l a g e e n H i t l e r , t a m 1 a y s o n r a , p r o p a g a n d a b a k a n G o b b e l s i l e b i r l i k t e p l n l a d k l a r g i b i , A l m a n y a ' n n p a r l e m e n t o b i

    n a s n y a k t r p , s u u d a k o m n i s t l e r l e Y a h u d i l e r i n z e r i n e a t a c a k t r .

    P l n , s o n u c u n u v e r i p t e , i i s n f , b e d e l i n i e m p e r y a l i s t l e r i n d e d i i s i l a h l a r l a y e n i l i n c e a r t k f a i z m i n n n d e b i r e n g e l k a l m a y a c a k t

    v e d u r u m a y n e n b y l e o l d u . D e v r i m c i l e r d e n d e m o k r a t l a r a k a d a r

    s r d r l e n k a t l i a m l a r n e d e n i y l e , B r e c h t d e , d i e r i l e r i c i l e r l e b i r l i k t e A l m a n y a ' y t e r k e t m e k z o r u n d a k a l m t . 2 8 u b a t 1 9 3 3 ' t e a i l e s i y l e b i r l i k t e s v i r e ' y e , o r a d a n d a P a r i s ' e g t .

    B r e c h t , l k e s i n d e n a y r k a l m a s n a k a r n , b i r k b u s g i b i g e l e n

    f a i z m e k a r m c a d e l e y i b r a k m a m t r . 1 9 3 4 y l n d a y a z d Y u v a r l a k K a f a l a r l a S i v r i K a f a l a r d a H i t l e r ' i n s m r t a k m n v e O ' n u n

    i k t i d a r a g e l i i n i k o n u e d e r . O y u n d a , b e r ' i n ( H i t l e r ) a d n d a k i r k f a i s t , t o p l u m u ; y u v a r l a k k a f a l l a r ( T a k ' l a r ) v e s i v r i k a f a l l a r ( T i k ' l e r ) o l a r a k i k i y e b l m e k t e v e T a k l a r l a b i r l i k m i g i b i g r n e r e k

    b i k i k e s i m i d e e z m e k t e d i r . b e r i n ' i n , T i k l e r i n