tasvir yasağı ve sonuçları

7/30/2019 Tasvir Yasağı ve Sonuçları

http://slidepdf.com/reader/full/tasvir-yasagi-ve-sonuclari 1/84

Serdar UZUN - İçişleri Bakanlığı 1



2

İSLAM’DA TASVİR YASAĞI

Genel BilgiTasvir Nedir

Tasvir Yasağına Dair Ayetler

Tasvir Yasağına Dair Hadisler

İSLAM’DA TASVİR YASAĞI VAR MIDIR?

İSLAM’DA TASVİR YASAĞI’NIN

İSLAM RESİM SANATINA ETKİLERİNE DAİR ÖRNEKLER

DEĞERLENDİRME

Serdar UZUN - İçişleri Bakanlığı



3Serdar UZUN - İçişleri Bakanlığı

Resim, sanatla eşdeğer bir olgu değildir, zaman içinde kültürlere ve beğenilere göreçeşitlilik gösteren bir sanat dalıdır . Bununla birlikte resmin ilk çağlardan itibaren

insan ve toplum yaşamında önemli bir yeri olmuştur . Belgesel niteliğinden estetik

boyutuna resim, her dönemde insanlar için etkileyici ve güçlü bir ifade biçimidir .

Resim ve heykel özellikle de inanç dünyasında önemli bir araç olmuş, insanlarıninançlarını anlatmasında, aktarmasında, kutsal güçlerin, putlarınbiçimlendirilmesinde kullanılmıştır . Mizacına uygun olarak insan, algılamada güçlükçektiği yüce değerlere veya soyut kavramlara somut biçimler vermeye eğilimlidir . Bu

çerçevede pagan (putperest) dünyanın insanı, biçimlendirdiği tasvire tapar, tasvir onun putudur. Dolayısıyla resim çizgisel boyuttan çıkarak simgesel boyutta çok farklıanlamlar kazanmıştır .

Putlara karşı olan tek tanrılı dinler bu konuda yasaklar getirmiştir . En açık yasak

Yahudilerin kutsal kitabı Tevrat'ta şöyle ifade edilmiştir : "Karşımda başka ilâhların

olmayacaktır . Kendin için oyma put, ne yukarıda gökte, ne aşağıda yerde, ne deyerin altında sularda bulunanın hiç suretini yapmayacaksın, onlara eğilmeyeceksinve onlara ibadet etmeyeceksin. Çünkü ben senin Efendin ve Tanrın, kıskanç bir

Tanrıyım." (Eski Ahit, Çıkış 20, 3/6) Bu ve benzeri emirlerle Yahudilikte dînî olan

olmayan her konuda tasvir kesin olarak yasaklanmıştır .




Tek Tanrılı bir diğer din olan Hıristiyanlıkta, Hz. İsa'nın doğumundan sonraki ilk iki

yüzyılda hiç resimli eser yoktur. Sonraki dönemlerde ise, resim konusu Hıristiyanlıkiçinde hiç bitmeyen bir tartışma konusu olmuş ve gerilimler yaratmıştır . İlk dönemlerdegizlenmek zorunda kalan ve zamanla devlet dini haline gelen Hıristiyanlık, Antik kültürün

mirasını taşıyan Roma topraklarında gelişmiştir .

IV. yüzyıldan itibaren halk arasında kökleşmiş olan putperestlik bu dine sızmayabaşlamıştır . Antik sanat geleneği içinde, pagan inancının etkileri altında ortaya çıkanErken Hıristiyan sanatı ile tabiatüstü bir varlık olan Tanrı biçimlenerek bir insan suretine

girmiştir .

Tanrılaştırılmış Hz. İsa'nın eski Yunan tanrıları Zeus ve Apollon'un kalıplarına sokulmasıresme karşı olanlar ile resimden yana olanlar arasında IX. yüzyıla kadar süren kavgalara

yol açmıştır .

Hıristiyanlığa giren putperest inanç ve alışkanlıklarla tasvire tapma geleneği canlanmış,İsa ikonu resim olmaktan çıkıp tapınılan bir kült resmi olmuştur . Dönem içinde sürentartışmalarla resim, 730-787 tarihleri arasında ve daha sonra 814 tarihlerinde

yasaklanmıştır . "İkonoklast" adı verilen ve resimlerin tahrip edildiği bu dönemde resim

yerine bitkisel motifler, haç, kandil gibi semboller yapılmıştır . Dini tartışmalar çerçevesinde gelişen bu iki görüş arasındaki çatışmalar devam etmiş ve 843'te bu yasak

tamamen kaldırılmıştır . Bizans'ta uygulanan resim yasağı, Hıristiyanlığın doğuşuna göreoldukça geç tarihlerde ortaya çıkmış, coğrafi değişkenlikler gösteren ve süreklilikarzetmeyen bir harekettir.




Sözlükte ‘’ayakizi, kalıntı, kalemle çizme, işaret koyma’’ anlamlarındaki Arapça resm

kökünden türeyen resim ‘bir şeyin çizgi veya boya ile kağıt, bez, tahta gibi düz bir

satıh üzerine yapılan şekli, bunu yapmak için gerekli yöntemleri öğreten sanat;

fotoğraf’ manalarına gelir.Her ne kadar resim kelimesi Arapça kökenli olsa da Arap dilinde bunun yerine suret

(çoğul hali suver) ve tasvir kelimeleri kullanılır .

Allah’ın isimlerinden biri olan Musavvir (biçim veren, yaratan) kelimesi de tasvir/suret

kelimesinden türeme bir kelimedir ki İslam’da resim yasağının varlığına/yokluğunadair en çok tartışma konusu olan bu kelimedir.1

Timsal (çoğul hali temasil) kelimesi; bir şeyin bakırdan, sırçadan, mermerden yapılansureti anlamına gelmektedir.2 Bu kelime Kur’an’da 2 ayette yer almaktadır (Enbiya-21

ve Sebe-13). Enbiya süresindeki temasil kelimesi kesin olarak ‘putlar ’ anlamınagelmektedir ancak Sebe süresinde geçen temasil kelimesi ise müfessirlerce tartışmakonusu olmuştur . Bu kelimeyi suret ile aynı anlama geldiğini düşünenler de olmuştur .

Ensab ve Esnam kelimesi ise tapınmak için dikilen ‘yontulmuş veya veya

yontulmamış’ putlardır . Bunu tasvir olarak anlamak ve o şekilde çevirmek çok doğruolmaz.3




Maide-90: Ey iman edenler! (Aklı örten) içki (ve benzeri şeyler), kumar, dikili taşlar ve fal okları ancak, şeytan işi birer

pisliktir. Onlardan kaçının ki kurtuluşa eresiniz. http://kuran.diyanet.gov.tr/Kuran.aspx#5:90

Sebe-13: Cinler Süleyman için dilediği biçimde kaleler, heykeller , havuz gibi çanaklar ve sabit kazanlar yapıyorlardı. Ey

Davûd ailesi şükredin! Kullarımdan şükredenler pek azdır . http://kuran.d

iyanet.gov.tr/Kuran.aspx#34:13

Saffat-95: Şöyle dedi: "Yonttuğunuz putlara mı tapıyorsunuz?’ http://kuran.d


Bakara-138: "Biz Allah'ın boyasıyla boyanmışızdır . Boyası Allah'ınkinden daha güzel olan kimdir? Biz ona ibadet

edenleriz" (deyin). http://kuran.diyanet.gov.tr/Kuran.aspx#2:138

Alil-İmran-6: O, sizi rahimlerde, dilediği gibi şekillendirendir . Ondan başka ilâh yoktur. O, mutlak güç sahibidir, hüküm ve

hikmet sahibidir. http://kuran.diyanet.gov.tr/Kuran.aspx#3:6

Araf-11: Andolsun, sizi yarattık. Sonra size şekil verdik. Sonra da meleklere, "Adem için saygı ile eğilin" dedik. İblistenbaşka hepsi saygı ile eğildiler . O, saygı ile eğilenlerden olmadı.

http://kuran.d


Teğabün-3: Gökleri ve yeri hak ve hikmete uygun olarak yarattı. Sizi şekillendirdi ve şekillerinizi de güzel yaptı. Dönüşyalnız O'nadır . http://kuran.diyanet.gov.tr/Kuran.aspx#64:3

Haşr -24: O, yaratan, yoktan var eden, şekil veren Allah'tır . Güzel isimler O'nundur. Göklerdeki ve yerdeki her şey O'nu

tesbih eder. O, mutlak güç sahibidir, hüküm ve hikmet sahibidir. http://kuran.diyanet.gov.tr/Kuran.aspx#59:24

Enbiya-52: Hani o babasına ve kavmine, "Ne bu tapınıp durduğunuz heykeller ?" demişti. http://kuran.d


Enam-74: Hani İbrahim babası Âzer'e, "Sen putları ilah mı ediniyorsun? Şüphesiz, ben seni de, kavmini de apaçık bir

sapıklık içinde görüyorum" demişti. http://kuran.d


Secde-9: Sonra onu şekillendirip ona ruhundan üfledi. Sizin için işitme, görme ve idrak duygularını yarattı. Ne kadar az

şükrediyorsunuz! http://kuran.diyanet.gov.tr/Kuran.aspx#32:9

http://kuran.diyanet.gov.tr/Kuran.aspx#5:90




























http://slidepdf.com/reader/full/tasvir-yasagi-ve-sonuclari 7/847Serdar UZUN - İçişleri Bakanlığı

1- İbn Abbas'a bir tasvirci müracaat ederek, "Ben, şu gördüğün tasvirleri yaparak (resim çizerek)geçinirim. Bu hususta bana fetva ver!" dedi. İbn Abbas, adamın kendine iyice yaklaşmasınıistedikten sonra elini adamın başı üzerine koyarak "Bak ben şimdi sana Resûlullah'tan duyduğumbir hadisi haber vereceğim. Hz. Peygamber, "Her resim yapan (musavvir) cehennemdedir ve Allah,

yaptığı resme ruh üfleyinceye kadar bu adama azap eder. Ruh üflemesi de zaten mümkün değildir"buyurdu. Adam bu sözler üzerine dehşete kapılınca İbn Abbas devamla, "Eğer sen sanatına devam

etmek mecburiyetinde isen ağacı ve ruh taşımayan şeyleri resimle.

2- Hz. Âişe'nin naklettiğine göre Hz. Peygamber, evinde üzerinde salîb ( Îsâ'nın çarmıha gerilişsahnesini tasvir eden resim) bulunan her şeyi kırmıştır . (Buhârî , "Libâs", 90)

3- Kıyamet gününde en şiddetli azaba mâruz kalacak olanlar musavvirlerdir. (Buhârî , "Libâs", 89)

4- Bu sûretleri yapanlara kıyamet gününde `Yarattıklarınıza can verin' denilerek azap edilecektir"

(Buhârî , "Libâs", 89)

5- Hz. Âişe'den rivayet edildiğine göre, Âişe bir defasında üzerinde (hayvan) resimleri bulunan bir

minder almıştı. Hz. Peygamber bunu görünce kapının önünde bekledi ve içeri girmedi. Hz. Âişe,Resûl-i Ekrem'in yüzünde hoşnutsuzluk işaretlerini görünce, "Yâ Resûlallah! Allah'tan ve Allah'ınResulü'nden bağışlanma dilerim. Bir kusur mu işledim?" dedi. Hz. Peygamber, üzerinde resim

bulunan minderi göstererek "Şu minderin burada işi ne?" buyurdu. Âişe "Yâ Resûlallah! Onu, kâhoturasın, kâh yaslanasın diye senin için satın almıştım" dedi. Bunun üzerine Hz. Peygamber, "Bu

resimleri yapanlara kıyamet gününde azap edilir ve onlara `Hadi bakalım, yaptığınız şu sûretlere bir

de can verin' denilir. İçinde resimler bulunan eve melekler girmez" (Buhârî , "Libâs", 95).



6- "Melekler, içerisinde köpek ve tesâvîr bulunan eve girmezler" (Buhârî , "Libâs", 88).

7- "Melekler, içerisinde sûret bulunan eve girmezler; kumaş üzerindeki desen ve nakışmüstesna" (Buhârî , "Libâs", 92).

8- Hz. Âişe kendi oturduğu evin sofasına üzerinde timsaller bulunan bir perde çekmişti.Hz. Peygamber seferden döndüğünde bunu görünce "Kıyamet gününde en şiddetliazaba çarptırılacak olanlar Allah'ın yaratmasına benzemeye çalışanlardır" buyurdu.

Âişe, sonra bu perdeden bir veya iki yastık yaptıklarını söylemiştir (Buhârî , "Libâs", 91).

h) Hz. Âişe'nin, üzerinde tasvirler bulunan bir perdesi vardı ve bunu odasının bir

tarafına çekmişti. Hz. Peygamber bunu görünce, Hz. Âişe'ye "Şu perdeyi karşımdankaldır ; üzerindeki tasvirler namazda iken hep bana görünüp duruyor" demiştir (Buhârî ,"Libâs", 93).

9- Hz. Âişe'nin, üzerinde kuş resmi (timsal) bulunan bir perdesi vardı ve eve girenin ilk

önce göreceği bir yere asılmıştı. Hz. Peygamber bunu görünce, " Âişe, şu perdeninyerini değiştir . Eve girip hemen onu görünce dünyayı hatırlıyorum" demiştir (Müslim,"Libâs", 88).

10- Hz. Âişe'nin bebek ve kanatlı at şekillerinde oyuncaklarının bulunduğu, Hz.

Peygamber'in bunları gördüğü ve tebessümle karşıladığı rivayet edilir (Ebû Dâvûd,

"Edeb", 62).



11- Ebû Hüreyre rivayet etmiştir : Bir keresinde Cibrîl Hz. Peygamber'in yanına girmek içinondan izin istemişti. Resûlullah izin verdiği halde Cibrîl içeri girmemiş ve şöyle demiştir :"İçerisinde birtakım at ve insan timsallerinin bulunduğu perde asılı olan bir eve ben nasılgirerim? Bu resimlerin ya başlarını koparmalı veya bu perdeyi yere sermelisiniz. Biz

melekler içinde timsal olan eve girmeyiz" (Tahâvî , Me`âni'l-âsâr , IV, 287).

12- Aişe (ra) şöyle dedi: “Rasulullah (sav) bir seferden geldi. Ben de üzerinde resimler

bulunan bir perdeyi rafın üzerine örtmüştüm. Rasulullah (sav) onu görünce yerinden

çıkarıp yırttı ve: ‘Kıyamet gününde insanların en şiddetli azablıları, Allah’ın yaratmasınabenzetmeye çalışan kimselerdir’ buyurdu.” Aişe (ra) şöyle dedi: “Bende o perdeyi bir veya

iki yastık yaptım.” (Müslim 2109/98, Buhari 5957, 5958, Nesai 5320, 5321, 5322, 5328)

13- Abdullah ibni Ömer (ra) şöyle dedi: “Cebrail (as), Nebi (sav)’in yanına inmeyi vaat

etmişti ama inmedi, Nebi (sav) bunun sebebini sordu ve Cebrail (as): ‘Biz melekler içindesuret ve köpek bulunan eve girmeyiz’ dedi.” (Buhari 3040, 5960)

14- Cabir (ra) şöyle dedi: “Rasulullah (sav) evde resim bulundurmayı ve resim yapmayıyasakladı.” (Tirmizi 1802)

15- Nebi (s.a.v.) Ka'benin (Beytin) içine girdi. Orada resimler vardı. İbrahim (a.s)ın resmini

görünce «ALLAH canlarını alsın! Onu fal bakıcı bir şeyh yapmışlar» buyurdu. Sonra Meryem’inresmini gördüğünde elini üzerine koyup. "Meryem’in resmi hariç buradaki bütün resimleri silin"

buyurdu. (Ezraki, Ahbaru Mekke, 1, 165)



16- Ebu Cuhayfe (ra) hacamatcı (kan alıcı) bir köle satın almıştı. “Nebi (sav) hacamat

ücretinden, köpek bedelinden, zina kazancından nehyetti. Faiz yiyene, faiz yedirene,

döğme yapana, döğme yaptırana ve resim yapana lanet etti, dedi.” (Buhari 5963)

17- Ebu Hureyre (ra) şöyle dedi: “Rasulullah (sav): ‘Cebrail bana geldi ve şöyle dedi:

‘Dün sana gelmiştim, ancak kapının üzerinde hayvan sureti olan ince yünlü renkli bir

perde vardı. Evde de köpek vardı. Evdeki suretlerin başlarının koparılmasını emret. O

zaman ağaç şeklinde olur. Resimli perdelerin kesilerek yere serilip çiğnenen iki yastıkyapılmasını emret.’ Rasulullah (sav) da bunu yaptı. Bu köpek Hasan ve Hüseyin

(ra)’nın idi. Elbise gardıroplarının arkasında idi. Rasulullah (sav) emretti köpekçıkarıldı.” (Nesai 5330, Ebu Davud 4158, Tirmizi 2857)

18- Enes (r.a)'in şöyle dediği rivayet edilmiştir : "Hz. Aişe'nin ince bir örtüsü vardı ki, bu

örtüyü evinin bir tarafına asmıştı. Hz. Peygamber ona: Bu perdeni yok et, çünkübunun üzerindeki resimler namazda gözüme takılıyor" (Buharî , Salat, 15, Libas, 93;

Ahmed b. Hanbel, III, 151, 283).

19- Kiliselerdeki tasvirler üzerine Peygamber şöyle buyurdu: Bunlar, aziz bir kimse

öldüğü zaman hemen onun kabri üzerine bir mescit yaparlar ve o azizin bir resmini

mescide korlar. Bunlar Allah yanında halkın en kötüleridir (Buhari, tecrid 4:479;

Müslim 2:153).



İslâm tarihinin ilk devirleri için, resim konusunda örnekler vermek oldukça zordur. Arap asıldan gelen kişiler tarafından resim yapıldığına dair yeterli bir delil de bulunmamaktadır .

Kur'an-ı Kerim'de resmin yasak (haram) olduğu hakkında açık/net bir hüküm yoktur. Kuran'da resim ve

tasvirden Sebe' suresinde Hz. Süleyman'ın kıssası nakledilirken, bu ayet aleyhte değil, lehte delil teşkil eder:

Sebe-13: Cinler Süleyman için dilediği biçimde kaleler, heykeller ( ), havuz gibi çanaklar ve sabit kazanlar yapıyorlardı. Ey Davûd ailesi şükredin! Kullarımdan şükredenler pek azdır .

Müfessirler buradaki temâsîl (timsaller) kelimesini şöyle izah ederler: "Temâsîl timsâlin çoğuludur . Timsal de bir

şeyin bakırdan, sırçadan, mermerden yapılan suretine denir. Onun şeriatında resim ittihazı haram değildi.«. Bazıâlimler (Kurtubi ve Ebû Hayyân) tasvir ve timsâlin yasak olmadığını bu âyete dayandırmışlardır . Cenâb-ı Hak,

Hz. Süleyman'a verdiği nimetler arasında timsâli, tasvîri de zikrediyor. Bu Allah'ın bir nimeti olarak sayılıyor ve

bu şekilde şükür edilmesi gerektiği ifade ediliyor; şükür kabul edilen (helal) nimetler için olur.

Resmin yasak olduğunu düşünen Şevkânî (Ö. 1839) bu ayetin tefsirinde şöyle demektedir: "Mehârîb, yüksekyerler, yüce binalardır, buradaki mihrab mescid anlamındadır . Bu timsaller ise peygamberlerin, meleklerin,

ulemânın ve salihlerin resimleri idi. Bunları mescide tersim ederlerdi. Tâ ki insanlar bunları görüp ibâdet ve

içtihadlarını arttırsınlar ." Dolayısıyla Şevkânî bu ayeti, tasvirin sadece Hz. Süleyman'ın şeriatında mubah olduğuşeklinde yorumlamıştır ."

Elmalılı Hamdi Yazır , bu ayeti şöyle tefsir etmiştir : "Keşşafta der ki temâsil, timsâlin cem'idir. Timsal: Canlı veyacansız bir şeyin suretine mümasil (benzer) tasvir olunan herhangi bir surettir. Burada temâsil, melâike ve enbiya

ve sâlihîn suretleri denilmiştir . Halk görsün de onlar gibi ibadet etsinler diye mescidlerde bakırdan, pirinçten,sırçadan, mermerden bunların suretleri yapılmıştır . Böyle tasvirlerin yapılmasına "Süleyman peygamber nasılcevaz verdi?" diye sorabilirsin. Cevaben derim ki: "Tasvir, yalan ve zulüm gibi aklın çirkin gördüğü şeylerdendeğildir . Böyle olanlarda şeriatların ihtilâfı caizdir." Ebu'l- ÂÜye'den rivayet edildiği üzere o zaman suretlerin

bulundurulması haram kılınmamıştı. Bununla beraber timsâlin hayvan sureti olması lâzım değildir . Ağaç gibi

cansız resimler olması da caizdir. Onun için Râzî yalnız nukûş (nakışlar) demekle yetinmiştir ."



Anlaşılacağı üzere İslâm âlimleri timsal yani resim (suret) konusunda ortak bir

kanaate sahip değildir . Bir kısmı bu ayete dayanarak resmin yasak olmadığını, bir

kısmı Hz. Süleyman'ın şeriatına göre yasak olmadığını, bir kısmı da cansız varlıklarınresmedilmesinin daha doğru olacağını düşünmektedir .

Kur'an'da resim yasağı ile ilgili bir ayet olmamakla birlikte İslâm öncesindeki Cahiliye

devrinin gelenek ve görenekleri arasında puta tapmaktan söz edilmektedir.

İslâmiyet'in yasakladığı putlardır . Cahiliye devrinde Arap toplulukları tasviri (resim)

puttan ayırmıyor, biçim verme yeteneğinde tabiatüstü bir gücün bulunduğuna inanıyor ve tasvire tapıyordu. İslâm'ın doğduğu tarihlerde resim puttu ve put anlamınagelmeyen resim yoktu. Dolayısıyla Kur'an'da putlar için söylenenlerin bu anlayışçerçevesinde resim için de geçerli olduğu kabul edilebilir.

Resim ve tasvir hakkında görüşlerini ve bunların yasak olduğunu beyan eden İslâmâlimleri kendilerine delil olarak daha önce bahsettiğimiz hadisleri zikretmektedirler.

Resim yasağı bu hadislere dayanmaktadır .

İslâm toplumlarında daha önce tartışılmayan resim yasağı hadis ve fıkıh bilginlerinin

yorumlarıyla IX. yüzyılda belirginleşmiştir . İslâmiyet'in Kur'an’da açık olarak

yasaklamadığı ancak Hz. Peygamberin bazı hadislerinde suret resmetmeyi (tasvir)

yasakladığı resim konusunda İslâm sanatı içinde farklı uygulamalar göze çarpar .



Mâlikî fakihlerden İbnü'l-Arabî , sûret yasağı ile ilgili bütün rivayetlerden hareketle, bu konudaki

hükmü şöyle özetlemektedir : Eğer yapılan sûretler heykel türünde (ecsâd) ise bunun haram

olduğunda icmâ vardır . Ancak, kumaşta bir desen ve nakış şeklinde (rakm) ise bu hususta dörtgörüş bulunmaktadır . Bu görüşlerden birincisine göre, hadiste geçen "kumaş üzerindeki nakış

müstesna" kaydından hareketle kumaş üzerindeki resim, desen ve nakış câizdir . İkinci görüşilgili diğer hadislerin genel muhtevasından hareketle yasaktır . Resime bir kayıt getiren üçüncügörüşe göre ise, eğer resim, şekil ve görünüm itibariyle kesintisiz ve kendi başına durabilecek

biçimde ise yasaktır . Şayet, bu resmin bütünlüğü bozulursa câizdir . Diğer görüşe göre ise resim,

duvara veya yüksek bir yere asılırsa yasak, yere sermede olduğu gibi, önem verilmeksizin

kullanılacak eşya üzerinde bulunuyorsa câizdir .

Şâfiî fakihlerden Nevevî ise, tasvir işinin hükmüne ilişkin olarak, hadislerde söz konusu edilenağır tehditlerden ve Allah'ın yaratmasına benzemeye çalışma anlamı taşıdığından hareketle, ne

ile yapıldığına ve ne üzerinde olduğuna (kumaş, yaygı, para, kap, duvar vb.) bakılmaksızın,canlı (insan ve hayvan) sûretini tasvir etmenin haram ve büyük günahlardan olduğunu söylemiş;

ağaç, dağ, deve semeri gibi şeyleri tasvir etmenin ise haram olmadığını belirtmiştir . Üzerindecanlı sûretleri bulunan şeyleri kullanmanın hükmünün ise, bu eşyanın nerede ve nasılkullanılacağına bağlı olduğunu ifade etmiş ve bu sûretlerin, duvara asılması ve giyilen bir

elbisede olması gibi bir konumda kullanılmasının haram olduğunu; yere serilip çiğnenen bir

yaygı veya minder üzerinde bulunmasının ise, -rahmet meleklerinin içeri girmesine engel teşkiledip etmeyeceği tartışılmakla birlikte- haram olmadığını söylemiştir . Nevevî devamla zikredilen

bu hükmün hem gölgeli hem de gölgesiz sûretler için geçerli olduğunu söylemiştir . Nevevî'ninzikrettiğine göre, bazı Selef bilginleri hadislerde söz konusu edilen yasağın yalnızca gölgelisûretler için geçerli olduğunu, gölgesiz sûretleri yapmada bir sakınca bulunmadığını ileri

sürmüşlerdir >> MİNYATÜR?



İslâmiyet öncesi dönemde Araplar tek yaratıcı olan Allah'a inanmakla birlikte O'na, araya

vasıtalar koyarak ulaşabileceklerini düşünüyor, bunun için de çoğu insan sûretindekiçeşitli resim ve heykelleri (put) aracı-tanrı kabul ediyorlardı. Putperestlerle çevrili olan,

dinden dönme olaylarının yaşandığı bir zamanda dinin gelecekte uğrayabileceği

putperestliğe geri dönme tehlikesinin önünü alabilmek için tasvirin menedildiğidüşünülebilir . Bu hususta Kuran'da, işareten bile olsa, hiç bir hüküm bulunmamasıylabirlikte; hadislerde bahsedilen musavvirlerin, put yapanlar olduğu anlaşılacağı gibi

bunlar hakkındaki uyarılar da, dini putperestlikten uzak tutmak ve ona geri dönüştenkorumak için olmalıdır .

Tüm bu gerçeklikleri görmeden "İslâm dini resmi yasaklıyor " demek, basit bir

indirgemecilikle çok sığ ve akla-mantığa uzak bir yaklaşım olur. Çünkü resim ve

heykellerle biçimlendirilen putlara taparak, gizlice veya açıkça Allah'a şirk koşmakyasaklanmıştır . Bu yasak aslında amaç ve niyetle doğrudan ilişkilidir . Aslolan putperest

bir toplum yapısı içinde tek Allah'a inanmayı emreden bir din anlayışının getirdiği zihniyeti

algılayıp, bu sınırlamanın amacını kavrayabilmektir.

Tasvir ile ilgili yasaklayıcı ve tehditkâr ifadelerde ileri dönemlerde azalma görüldüğü gibi,müslümanların bu ilkel yanılgıdan iyice uzaklaşması ve bu yönüyle şirke bulaşmatehlikesinin azalmasına paralel olarak İslâm âlimlerinin de resim ve sûretler konusunda

daha müsamahakâr davranmaya başladıkları görülmektedir . *

Dinde haram ve helâle konu olan şeyin eşya (a`yân) değil fiiller (ef`âl) olduğusöylenir . O halde, yasaklanan şey resmin kendisi değil; bu resimlerin şirkegötürmede aracı olarak kullanılmasıdır .



Sanat tarihinde, resim yasağının olmadığını kanıtlamak adına veya bu yasağa rağmen İslâmsanatı içinde resim ve heykelin yer aldığına dair örnekler mevcuttur.

˃ Ezrakî’nin (hadisler kısmında bahsettiğim) Kabe’deki İsa resminin Hicretin 63. yılında, halifelik

iddia eden Abdullah Bin Zübeyr'in Kabe'ye sığınması ve Emevî birliklerinin, Kabe'yi kuşatmasıüzerine çıkan yangında yok oluncaya kadar orada kaldığını yazmaktadır .

˃ Emevi ve Abbasi Dönemi, Kusayr-ı Amrâ, Qasrul Hayr el Ğarbi, Mşatta, Khırbet El Mefcer,

Cevsak El Hakani adlı saray/kasır duvarları tasvirlerle ve kabartmalarla süslenmiş; çıplakfigürlere varıncaya kadar çeşitli insan ve hayvan resimleri yapılmıştır .

˃ Emevi halifesi Abdülmelik tarafından Kudüs'te yaptırılan bir caminin kapıları peygamberintasvirleriyle tezyin edilmiş, giriş kısmına da cehennem azabına tutulacak olanların ebedi

yanışlarını gösteren resimlerin var olduğu söylenmiştir .

˃ Gazneli Sultan Mahmud'un yaptırdığı sarayın duvarları çok zengin epik fresklerle süslenmişolup Mahmud'un savaşlarını anlatmaktadır . Bazı odalarda çıplak kadın figürleri de vardır .

Ancak tüm bu örnekler Dini Mimari örnekleri değildir ; resimlerin özellikle saray duvarlarında yer

alması tasvir yasağının daha çok dini mimaride (ibadet mekanları olması nedeniyle puta tapma

algısının canlanmaması için) etkili olduğunu göstermektedir .

Örneğin Mşatta sarayında duvarlarda bitkisel motifle birlikte hayvan figürlerine rastlanmaktadır,ancak kıbleye bakan duvarında ise sadece bitkisel motifler vardır . (İNAL, Güner, Türk Minyatür Sanatı (Başlangıcından

Osmanlılara Kadar), Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 1995, s.14-15)

Şam Emevi Ulu Cami 8 yy


http://slidepdf.com/reader/full/tasvir-yasagi-ve-sonuclari 17/84Serdar UZUN -İçişleri Bakanlığı 17






Şa

m Emevi Ulu Cami 8 yy


http://slidepdf.com/reader/full/tasvir-yasagi-ve-sonuclari 21/84Serdar UZUN -İçişleri Bakanlığı 21Şam Emevi Ulu Cami 8 yy

Q l H l Ğ bi 8



Serdar UZUN -İçişleri Bakanlığı 22

Qasr el Hayr el Ğarbi 8 yy

Q l H l Ğ bi 8





Khirbat el Mefcar 8 yy





Qsayr Amra 8 yy




Qsayr Amra 8 yy

Qsayr Amra 8 yy




Q y yy

Qsayr Amra 8 yy




y yy

Qsayr Amra 8 yy Qsayr Amra 8 yy




y yy y yy

Qsayr Amra 8 yy




y yy

Qsayr Amra 8 yy




Qsayr Amra 8 yy

Qsayr Amra 8 yy




Qsayr Amra 8 yy




Mşatta Sarayı 8 yy




A Üslubu: Zeminde kare daire ya da sekizgen inci




A Üslubu: Zeminde, kare, daire ya da sekizgen inci

dizili çerçeveler içinde, kalabalık ve ardı ardına sıralımotiflerle doldurulduğu herhangi bir çerçeveninolmadığı stukolarda derin oyulmuş asma yapraklarıgörülür . Beş veya üç dilimli asma yapraklarında bir

değişiklik meydana getirilerek yapraklar üzerinedairevî çizgiler arasında dört delik işlenmiş ve

yaprağın sapla birleştiği kısımda yer alması gereken

üzüm salkımları yapılmamıştır .

B Üslubu: Motifler tabii özelliklerini kaybetmiş olup

sap ve yapraklar görülmez; bazı Uzak Doğuya hassembolik motiflere de rastlanır . Motifler kare ve

sekizgen çerçeveler içine alınmış ve koyu gölgelizemin derin kesimle oyulmuştur . A i l e C üslubuarasında geçiş grubudur. Motifler birbiri içine giren

tomurcuk ve helezonlardan oluşur .

C Üslubu: Teknik değişmiş, derin kesim yerine

motifler eğri kesimle meydana getirilmiştir . Eğri kesim

tekniği; Türkler'in Altay Bölgesinde koşumtakımlarında görülen bir teknik olup İslâm sanatınaTürklerle girmiştir .



44Serdar UZUN - İçişleri BakanlığıCevsak el Hakani Sarayı 9 yy Abbasi

Abbasi DevriF t t (K hi )

www.ebay.com satılan minyatür




Fustat (Kahire)

Leşker -i Bazaar 11 yy




Leşker -i Bazaar 11 yy




Kitāb el-Athār el-Bāqiyah `an el-Qurūn el-Khāliyah, Biruni, 11 yy




Selçuklu/Abbasi Dönemi El Yazması Kitab el Aghani- 1250




Kubadabad Sarayı (1220-1236) Duvar Çinisi




Jargalan Türkmen Camisi




Kırkağaç Çiftehanlar Cami (1864-1865)




Urla Turhan Kapan Cami (16-17 yy)




Belenardıç Köyü Cami (1884 yy)




Baklan Boğaziçi Köyü Cami (1767/68)




Akköy Köyü Cami (18-19 yy)




Tetovo Alaca Cami Köyü Cami (1495-1833/4 onarım)




ARABESK




ARABESK

İ




Doğru ya da yanlış; sebepler ne olursa ne olsun bir resim yasağı yayılmıştır . İslâm’ın(Peygamber efendimizin hadisleriyle), put amaçlı tasviri (figüratif resmi) yasaklaması,İslam sanatı adına zarar yerine yarar getirmiş denilebilir. Bu yasak, putperestliğiönlemekle birlikte, resim/süsleme sanatında yeni bir anlayışın doğmasına sebep

olmuştur ; SOYUT ANLAYIŞ.

Şüphe yok ki; tasvir yeteneği olduğu halde dini gerekçelerle (yasaklamalarla) belli

konuları resmedemeyen sanatçı; bu yeteneğini farklı alanlarda değerlendirmeyeçalışmıştır . Bu yetenekli Müslüman ressamlar ilhamını doğadan/tabiattan alarak

kendine has güzelliği/özelliği olan yepyeni bir tarz geliştirmişlerdir . ARABESK

Arabeskin iki tipik biçimi vardır ; birincisi ışınları karmaşık ve sonsuz biçimlerde olan

geometrik yıldız kümesinden oluşmuş bir geometrik şekiller ağıdır . Bu, 'çokluk içindebirliği ve birlik içinde çokluğu' (el-vahdetu fi'l-kesreti ve'l-kesretu fi'l-vahde)

kavrayan zihnin tefekkür halinin en çarpıcı simgesidir.

İkinci biçim, genelde adlandırıldığı şekliyle arabesk, doğayla olan tüm benzerliklerini

neredeyse yitirme noktasına kadar bezenmiş ve yalnızca ritim kurallarına teslim olmuşbitki motiflerinden oluşur . Arabesk hem mantıksal, hem ritmik, hem matematiksel

hem de melodiktir; bu sevgi ve entelektüel denge içindeki İslam ruhu için çokönemlidir .(1)

El Hambra Sarayı 13 yy




El Hambra Sarayı Elçiler Salonu 13 yy




İsfahan Şeyh Lütfullah Cami 1617




İ lâ i Y İ l S t K ğ D d d




İslâmi Yaşayış, İslam Sanatının Kaynağı Durumundadır Başta Allah inancı olmak üzere dinin ana ilkeleri İslâm sanatını şekillendirmiştir .İslâm’ın temel ibadeti olan namazın mümkün olduğunca cemaatle kılınması tavsiyesi

cami mimarîsinin doğuşunu hazırlamıştır . Hutbenin okunması minberi, kıbleye

yönelme mecburiyeti ve imamlık mihrabı, vaaz geleneği de vaaz kürsüsünüoluşturmuştur .

Süslemelerde Soyutluk

İslâm sanatının en özgün niteliği tevhid, yani soyut bir varlık olan tek bir Allah

inancıdır . Bu inanç ilkesine göre İslâm sanatı esasen soyut bir karakter kazanmış ve

bu yönde gelişmiştir . Müslüman sanatkârlar Allah’ın zati sıfatlarından olan

“Muhalefetü’n lil-Havâdis” (yarattıklarına benzemeyen, benzersiz varlık)’ ten

dolayı Allah’ı asla resim veya heykel ile somut kalıplar içinde hayal veya tasvir

edememişlerdir . Örneğin bir cami süslemesinde konu edilen tabiat aynen taklit

edilmemiştir . Renkte, biçimde çizgilerde kısmen farklılıklar yapılmıştır .

Bu duyarlılık minyatürde daha açık görülmektedir . Kelime anlamı zaten küçültülmüşolan minyatürde boyutlar, şekiller, renkler hatta mekanlar gerçeğinden oldukçafarklıdır . Burada gerçeğini olduğu gibi aktarma yani gördüğünü yansıtma yerine

bildiğini yorumlama öne çıkmıştır . Mesela, geceyi anlatan bir minyatür de nesneler,

gün ışığındaymış gibi gösterilmiş, gökyüzü pembe, atlar mavi veya mor renkte

gösterilebilmiştir .

3 Dünya ve Ahiret Hayatı Anlayışı




3- Dünya ve Ahiret Hayatı Anlayışıİslâm inancının temel ilkelerinden olan dünyanın geçici, ahiretin sonsuz oluşu İslâmsanatına yansımıştır . Örneğin minyatürde yer alan figürler dondurulmuş gibidir ve

çoğunlukla, insanların yüzünden düşüncelerini veya duygularını anlamak mümkün

değildir . Zafer ve eğlenceleri anlatan minyatürlerde de insanların yüzünde esasensevinç ifadesi yoktur. Bu durum, dünya hayatının geçiciliğinin İslâm sanatındakiyansımasıdır .

4- Her Sanatın Arkasında Bir Felsefe Vardır (Nusret ÇAM’ın ifadeleri)*

Her sanatın arkasında kendi felsefeleri vardır . Bizim klasik sanatlarımızın arkasındasoyutluk vardır . İslam’da da soyut inanç vardır . Allah (c.c.) soyut bir varlıktır . Biz soyutbir varlık olan Allah’a inanıyoruz. Yani gözle görülebilen bir Tanrı yok bizim

inancımızda. Budistlere bakıyorsunuz Tanrı bir insan. Eski Yunanlılara bakıyorsunuz,insandan ilahları var. İlahlaşmış insanlar, insanîleşmiş ilahlar. Çok şeklî düşüneninsanlar. Hristiyanlara bakıyorsunuz, beşer olan Hz. İsa’yı ilahlaştırmışlar ve Tanrıyı bu

şekilde düşünmüşler . Bu bakımdan onların sanatlarının soyut olmaması gayet normal.

Figüre yönelmeleri tabiidir. Bizim tanrı inancımızda böyle bir şey yoktur. Bizim Allah

inancımız mücerrettir . Somut değildir . Dolayısıyla biz almışız bir gülü, soyutlaştırmışız.

Bunu bir fotoğrafla anlatmamışız. Sanatkâr onu yaparken benim Allah inancımböyledir diye düşünmemiş belki ama biz her şeyde soyutlaştırmaya gitmişiz. Mesela

Selçuklu sanatçıları insan figürlerini soyutlaştırmışlar, üsluplaştırmışlar . Bunlarıfotoğrafik değil, stilize ederek kendilerinden bir şey katarak anlatmışlardır .

İslam’da tasvir yasağı konusu din adamları ve araştırmacıların yorumlarına bağlı




İslam da tasvir yasağı konusu din adamları ve araştırmacıların yorumlarına bağlıolarak ele alındığında, net olmayan ve kaynaktan kaynağa farklılık gösteren bir yapı ile

karşılaşılmaktadır . Bu durum sorunun halen tartışma aşamasında olduğu ve henüz bir

sonuca bağlanmadığını göstermektedir .

Günümüzde, geçmişe yönelik uygulana gelen tasvir yasağı tartışmalarının, İslamresim sanatında biçimi yönlendirdiği üzerine düşünceler mevcuttur. Ancak İslam resim

sanatının kaynakları ve gelişim süreci incelendiğinde, aynı kanıya varmak

mümkün değildir . (1)

Peygamberin puta tapmaya alışkın olan Araplar için uyguladığı varsayılan yerelbir yasaklamanın evrensel bir yasaklama olduğunu iddia etmek yanlış bir

yaklaşımdır .

Yaşadığımız bu çağda ciltler dolusu kitabın anlatmaya çalıştığı bir meselenin

bazen bir resimle anlatılabiliyor oluşunu düşünmek gerekir.

Tasvirin haram olup olmadığı konusunda en doğru tespit şekli onun nasıl ya da

ne amaçla kullanıldığına bakılmasıdır . Örneğin araba, bıçak, alkol, elektrik

kötüye kullanıldığında kötü bir neticenin oluşması bunların kötü olduğunugöstermez. Resimleri de bu şekilde ele almak gerekir.

tasvir yasağı ve sonuçları

Documents