S. · Ü .. F.en - tde. Fak. · ... ~- . . Edebiyat. Dergisi 1991, 6. Sayı .. - . ',

·~ TASAVVUFi İRAN EDEBİVATl'NIN BİLİNMEYEN EN. ESKİ KAYNAKLARINDAN ·. BİR·İ .

.... ·

';.·· ... .. . ..

. Doc: Dr. Mikail BAYRAM (*)

K·araman. İ ·l Kitaplığı'nda, Farsça · oı-0rak ka-lerhe alınmış v~ 673 (1275) yılında Davud b. Abdu'I-AZ'iZ· b .. Kar-agöz el-Cenzı (l) .tarafından istinsah edHmiş_ bir . eser bulunrrıa:ktadır . . Baş tarafından b'i:r miktar e·ks'ik. o~dugu ic'i'n ·bu eserin ne adı, ,ne de· yazan tesb'it oluna:ma:rıi·aktadır. Tertip ba:kımındaın Osman b. · Ömer el-Keıhf'in : "Hikôyôtü's~Salihin~' (2) .· acHı es·eriıne benzey.en ve .ta·kat ondan ·cok daha . hacimli . ol•an bu. eseri•n Ta•savvu'tı İran Edebiyatı'nın en eski kaynaklarından o·ıduğu anloşı_lmaktodır . . su:rada bu

. önemli eser :i+k · oıarct:k · tarOt1m·12dan tanıtılmış olacaktır. . . :

:Bu eserin Karaman . İl l(itaplığJ nr.2'çfe . kayıtlı · bulurıo,ıi nüshasmdan ba·şkci, bu nüshadan kopya edilmiş diğer bir nüshası da· Konya Yu·sufağa Kütüphtmesi :nr. 6852'de kayıtlıdır. Bu nüsha- Karaman'dok+ nüshadan 200 .sene sonra, yani- 871 (1467)'de Şeımsü'd-Din ·b. Muhammed ·b. Muh-yi'd-Din tara,fından · istinsah ediİ,miştiır:-Bu iki nüshanın dışında .. blr başka .

. · ·nüshasına r,a,stloahmamaktadır. Eserin ma'hiyeti·ni açı_kloamaya · ge.çmeden önce el · yazması .. nüshalonnı·n . dürumi.mu tnvslf et~_e·~te · ydrar_. olacağını. düşünüyoruz .

. 1. Nüsha : Karaman İl Halk Kütüphanesi, nr. 2

Orta,sı hendesı şemseli, kenorl•ar he,ndesı tezyinl'i, · müteaddid ·cetvel-li, Se:lçu:ki tarz, s·iyah m_eştn -bir cild · (üst cild kapağı . eksik) ·icinde. 131 yap-rak, (243 x 168) mm. dış, (215 x 147) mm. iç ebadında olup, her. sahifede 23 - 2T satır nes'ih yazı bulunmaktadır. Söz başları kalın ucl·a ve krrmızı i·!e ya,zılıp, kağıt ser(·ahadi ve qhôrlıdır.

(*) S. Ü. Fen - Ede:b:ıYat Fakültıesi Ta,riıh . Bölümü Öğretim Üye·si. . . . (1) Cenzt Gencevi'ntn Arapçasıdır.' 'Bkz. İbriü'l-Esir, el-Lübab f{ tehzibi'r-esnib, . ..

Beıyrut (Tarihsiz) I, 297. (2) · Keşfu'z-zünun, I, 647; C. A. St·ory; Pers~an Literattıre; London, 1972 1/ 2,

1056 ve 1'305.

- -95 '- ·-·

/

Nü,shd Homa,zon a.yının sonlorındq 6.73 (.19 - 28 M·art 1275) . yıl·ı icinde Davud b. Abdülaziz b. l

.. . . ' .

Sonu (131a): LJ.-'.-~ ~..AJ?k~ c.ı~~~~II., ,-;0 ( . . . . . .. - -~ d u ~ _;., ~ er_;;:? ı.:.--.; ,..,.G-JJ L'« •• :QJ~,~~-·' . . . . :-~)ic)_;0~~~i;A 1;/0~, 2. Nüsha: Konya Yusufağa Kutüphanesı, nr. 6852~·

Sı·rtı 1knımızı meş i·n, şi,razeli, mi•k·la:bJı , kırmızı bez koplı mukavva bi.r . . .

ci,ld l,cerrsinde 123 yapro·k. (268.x 180) mm·. dış , (203 x 125) .mm: ·ic ebadın~ do o1up, her sah'ifes·i,nde 23 sa•tır ta/,lık yazı bulunmdktodır. Başlıkla,r kırmızı He ya,zılı, 0k·ağıt ko·lln · ve muhteli:f renktediır.' Kenaırl·orda· yer ye'r ta:s-hlhler bul·unmaktodır. · ·

. . Ramo,za,.n ayının soni,annda, 871 (25 Nisan ,_-· 4 Mayıs 1467) yılında pa- .

zor günü Şemsü'd -ıDiın b. Muıha:mmeçf b. Muhyi'd-Din tarafı,ndaın istiınsah edllmiştiır. .

.. . ?. ~ / . Ba~ı (1o} :-

1

- ~;. uı::i'~~J~~l&.6~(.JI

Sonu (1210): · ~~ c;~-(--'~~L, j~lcr~L . ,.,ıı ' .· . . .. . - ,.

~u~~/,...u~~~~- ~ıj,.., - ___ _;J;, ..

- ·96 ......

istinsah kaydı (121.a) ·= ·

. . / " ·-:r LI '--- \:JJ \ ~ - -__;ı . . . . \ ';, ,· ı . 4 \ -- : . . . ~ . er t..ı-- ~_:).JoJ ..

-~~~-. -~· ~~~c.J"-"'WıcJ.~_.ı_pl~LJ~J)I . . . . . . . ... . . ~l.5 .Af>) t_=' \; j .. '. .. .J ,..u)p C:' ..JI c/ C.,: _.AP c_,; 1 ..

,, ,.v·G-v _) .. ..

LE$ERİN MUHTEVİYATI

Tertıbinden eserin 76 Bab'daın müteşe'kkil oİduğu an'l:o:şı·lmoktadır . . · Her- Baıb'da Havf, Reca, Tevbe, Mucahede, Zühd, Futuvve, Sab_ır, tevek-

.kül g·i=b·i dini-ve tasavvufi .bi:r konu ele a,lınımışt.ır. Önce, konu ile Hgiü ôyet · v.e had'isler verilmiş, daha s6nr.a da o konu hakkında, 10 hi·kôye ha•kledıi:1 - · · mekted:i-r . . Hi:kôyeler, il'k devir muta,savvırl·a•rının tecrübeleri,nden V

man lı Ha·l·k KÜtüphanes·ı·n~·~ki nüshası 673 (.1275) ydındıa İ·stinsah edi•I-. ·· ,miştir. Buna göre eserin· bu .taırihten önce te',lif edilmlş olduğu açıktır. A:n-

ca·k eserde mutasavvıflardan ve· tecrübeleriınden, İslam büyük·lertnden pe~cok npkHler ve riva,yetler ·buh.mmtııktadır. Kendilerinden na-ki.J'ler yapr- . +a.n sofilerin tamamı ilk devfr sofilerid+r .. Sözgel'im'i Hicri V., VI.; VII. asır sofT:lerinden hiçbirinin adına rastlanmamo.ktodır.

Diğer taraftan· eserde ele alınmı konulaırın . çoğu, Ebu Be:kr Muham-. . . med el-Keıl·ôbôzi'nin (380/990) ''et-Taarruf il mezhebi ehli Tcisov1ruf"unda·-ki konuk~rdır. "et-taarruf"un 77 Bab'ına ka:rşılık byra_da 76 Bab vardır. Kısa-oası bu eserde uet-Taa.rruf"daki. ta·sa.vvufi konuların her biri haıkkin-

· da 10 . hikaye nc.ıkl•edilmek su'·retiyle, bu konular açıklanmaya . _ca·lışılma1ktadır . . Bu durumda bu eser en erken iV. Hicri asrın sonlarında te'lif edil-

. miş olıabHir. Fakat Hicri iV. asrın içinde te'l+f ediJdiğin'i' ·iddia .etrri-ek zor-dur. Cünkü bu osırda heriüz to:savvuf afonında Ftırsco olarak böylesine · hacim·lıi .eseri-erin yazı:ıması .görül·memektedir. Bu durum ·. eserin V. Hlcri · asırda hatta_ bu asrın ilk · yarısında te'1l'if edHm·iş olduğunu gö,stermekte···

. di,r. · Zaten ese,rin d'il ve uslCıp özel•Mğ'i de' bu kcmaati verm~ktedir.

Tanır:ımış mufo-savvıf Ali b. Osman el-Hucviri ·(470/1077) "Keşfü}I-Mah.; cub" ©d°lı es·erinde. (4) sı'k sık "Hikdyôt" ,adlı bir eserden söz etmekte ve . . . . . . bu. eserden pek çok menkıbeler ve sözler na-kl~tmektedir. Hucviri b~ ese-ri bozan dıa "Hikôyat-ı lrakiyan" şel

111. ESERİN ÖNEMİ

Burıada1ki kısa acrkJ:amalardan da aınlaşrlocağı üzere bu eserin taso,v-vufi İr:a ry Ed:ebiyatı'nın. ilk mensur ürünl·eri,nden olduğu ortaya çıkma:ktadır. ir,aın Kültür ve . Edebiyat,· açısından son derece büyük önemi haiz bu- · lunduğu dö izahtan va·restedi,r.

· Ayrıoa pekçok . mutasavvıfın dini tecrübel'erini ve ba,şlıanndo-n geçen . bazı olayları h'ikôy,e eder,ek sunması cihetiyf.e ta·sa-vvuf ve tnsa,vvuf tarihi bakırnındcm. ·büyük önemi haiz bul·unuyor. Hicri ır., -111.; ve iV. Asırla·rdaki

, . ba,zı siy,asi ve şoqyaıl oldyları da hilkôyele.f hal-inde synrnası cih

ediJ.mi-ştir; Karaman'da-ki nüshada bulunan eks·ikler, · Yusufa·ğa'daki nüs-hada da e·ks-i'ktir.. Bu durum eserin bu istins·ahı sırasında da· eks•ik oldu-ğunu gösterme!kfedir. Muhtemelen eserin bu şel