TAR 101 KARŞILAŞTIRMALI DÜNYA TARİHİ

Dersi Veren: Yrd. Doç. Dr. Nurşen GÖK

DERSE GİRİŞ

On dört haftalık ders dört bölümden oluşacaktır.

1. BÖLÜM: İnsanlık Tarihinin Yüzde Doksan Dokuzu: Kökenler-Toplayıcılık ve Avcılık

2. BÖLÜM: Büyük Değişim: Prehistoryadan Tarihe-Uygarlığın Doğuşu

3. BÖLÜM: Erken imparatorluklar: Güneybatı Asya-Çin-Hint- Erken Roma-Part

imparatorluğu- Avrasya Dünyası Etkileşimleri

4. BÖLÜM: Büyük İmparatorluklar: İslam İmparatorluğu vd.

Her hafta için birincil kaynak okumaları yapılmaya çalışılacak. Doğrudan ders konuları

ile ilgili belirli konular ve temalara dair kaynaklar tanıtılacak. Her haftanın son

dersinde kısmen birincil kaynaklar yorumlanacak, kısmen haftanın ana temaları ve

sorunları tartışılacak. Konularla ilgili tarihsel filmler veya belgeseller dönem boyunca

öğrencilerle buluşacak.

Kaynakça: Dersin arka planını oluşturmak üzere C. Ponting, Dünya Tarihi, 2.Basım,

İstanbul, 2011 kitabı izlenecek- İkinci ana kaynak, j.Diamond, Çelik Mikrop ve Tüfek,

TUBİTAK Yay., Ankara, 2001; ayrıca her ders ilgili konuya göre öğrenciye ek kaynakça

verilecektir.

HAFTALARA GÖRE DERS PROGRAMI

1. HAFTA

DÜNYA TARİHİ NEDİR?

Giriş: Dünya Tarihi Yazımında Yaklaşımlar

Okuma Araştırma: Clive Ponting, Dünya Tarihi, 2. Basım, İstanbul, 2011, s.xiv,

Dünya tarihi kitabı için lütfen şu soruları yanıtlamaya çalışın:

Giriş bölümünde Yazar Dünya Tarihi yazımı için bize nasıl bir model öneriyor? Bu

konuda siz ne dersiniz?

Yazar Dünya Tarihi yazımında hangi tür yaklaşımları-modelleri reddediyor?

Yazarın Dünya Tarihi için temel savı nedir?

Yazarın bahsettiği tarihçiler arasında size tanıdık gelenler var mı? Özellikle

dikkatinizi çeken hangi tarihçi oldu?

Okuduğunuz metinde özellikle hangi noktalar dikkatinizi çekti? Yeni ne öğrendiniz?

Daha önce bildiğinizi düşündüğünüz, ancak okuma sonrası hakkındaki düşüncenizi

değiştirdiğiniz konular var mı?

Dünya Tarihinde Yaklaşımlar

Kusurlu yöntem her hangi bir birimi öne çıkaran bakış açısıdır. Bu şimdiye kadar

Batı lehine yapılmıştır. Bu bakış açısına göre iyi ve ilerici ne varsa Batı bunlara örneklik

etmiştir. Bu tür bakış açısı diğer toplulukların rolünü ve önemini görmezden gelir.

Diğer bir yöntem, dünya tarihini bir dizi “uygarlık” etrafında yapılandırmaktır. Dünya

tarihinin ana unsuru olarak uygarlıklara dayanır. Oswald Spengler, Arnold Tonybe, Pitirim

Sorokin, David Wilkinson,William Mc Neill bunlar arasında sayılabilir.

Wallerstein’ın “dünya sistemleri” yaklaşımı ekonomik ve sosyal tarihin rolünü

önemsemeyen bir dünya tarihi yaklaşımın benimser. Avrupa merkezcidir.

Uygarlıkçı Yaklaşımın sorunları:

Bir uygarlığı neler meydana getiriyor. Kaç tane uygarlık var? Belirlemek zor.

(Japon Uzakdoğu’dan ayrı mı?, Minos, Girit’te ayrı bir uygarlık mıdır? Yunan

Uygarlığının habercisi midir? Hıristiyan yada İslam uygarlığı kendilerinden öncekilerin

mirasçısı olmayıp ayrı mıdır? Hititler, Yahudiler gibi gruplar nasıl ele alınacak?)

Toplum, küçük bir elit kesimin sorumlu olduğu “yüksek kültürün belli bazı

özelliklerine dayandırılır. Edebi eserler, felsefe, din sanat sitilleri ön plandadır.Dünya

tarihinde “uygarlıklara” vurgu yapılması, insanlık tarihindeki bu unsurlara büyük önem

atfeder.

Çin ve Batı kendi içinde farklı kültürler üretmiştir, ama daha yakından bakıldığında

her biri kendi içinde de çok farklı kültür ve dillerden oluşur.

Uygarlıkların zaman içinde aktarılan bir ruha sahip oldukları düşüncesi

gerçeklik payı taşır. Ama bu bakış örneğin 19.yy.da Çin ya da Avrupa’nın 2000 yıl

öncesine göre farklı olduğunu göz ardı eder. Zamanla ekonomik, teknolojik, sosyal

gelişmelerin sonucu oluşan bir uygarlığı, binlerce yıl önce var olmuş olanla kıyaslamak doğru

değildir.Bir uygarlığın sadece küçük bir parçası gerçekten uzun zaman dilimlerinin ötesine

taşır.

Uygarlığın sadece entelektüel özelliklerini vurgulayan Uygarlık yaklaşımı, İnsanlık

tarihinin her biri kendi gelişme şekline sahip tüm alanlarını özellikle

Sosyal

Ekonomik

Teknolojik

Askeri

Stratejik olanları ihmal eder.

Clive Ponting Avrupa’nın 18.yy. ortasına kadar Avrupa’nın Asya’da bulunan

toplumlarla, özellikle Hindistan ve Çin’le eşit bir konumda dahi olmadığını savunuyor.

Batı Avrupa’nın ekonomik ve sosyal bakımlardan emsalsiz olduğu düşüncesi sadece

Wallerstein’a ve

mülkiyet hakkı

kişisel girişim

özgürlük

varsıllığın yaratılması, biriktirilmesi ve serbest piyasa kapitalizmi

temsili yönetim ve demokrasinin tüm yararları

tüm bütün bunların Bir Avrupa mucizesi olduğunu iddia eden entelektüel karşıtlarına

özgü değil.

Ponting’e göre 19.yy. Avrupa’da başat olan görüşleri bir çoğunu Marksizm de yansıtır.

Islah olmaz şekilde Avrupa merkezcidir. (ilkel komünizm, köle toplumu, feodalizm ve

kapitalizm –komünizm izleyecek)

Marks’ın önemi tüm insan toplumlarının sömürüye dayanmış olduğunu

vurgulamasıdır.

Clive Ponting Kitabı “Uygarlık” kavramını şu anlamda kullanır: Uygarlık kavramı ilk

tarım toplumlarının üretici olmayanları-rahipler, hükümdarlar, askerler ve zanaatkârlar-

beslemek ve daha karmaşık, yapısal ve hiyerarşik toplumlar yaratmak üzere kullanılabilecek

bir ARTI ÜRÜN yaratmış oldukları olgusuna dayanır.

Zaman içinde değişen şey artı ürünün niteliğiydi. Marks son aşamasına kapitalizm der

ve bunu Avrupa’ya özgü olduğunu söyler. Ponting bu yaklaşımı reddediyor. Ona göre kazanç

hırsı tüm toplumlar için geçerli. İlk büyük ölçeği Çin. Avrupa’da gerçekleşen değişim bu

faaliyetlerin değil fosil yakıt enerjisine yönelmenin ve yeni endüstri teknolojinin gelişmesinin

doğal özelliğinden kaynaklandı.

2.HAFTA

İNSANLIKTARİHİNİN YÜZDE DOKSAN DOKUZU

Kökenler

Toplayıcılık ve Avcılık

Okuma Araştırma: Ponting, s.3-35, Diamond,s.29-52

Zaman Çerçevesi:

Gezegenimizde insan varlığı

2.5 Milyon Yıl Önce Afrika’da

1 milyon yıl önce İnsan Afrika’yı terk eder

400 bin yıl önce Asya ve Avrupa’da ilk insan varlığı yayılmaya başlar

Örneğin Yarım Burgaz Mağarası Küçük Çekmece Gölü Yakınlarında Homo

Erectus’un izleri görülmeye başlar.

İnsanın Afrika’dan Çıkış Tezi- Cennet Bahçesi Kuramı

Son araştırmalar tarafından kuvvetle destekleniyor

Çok Merkezli Evrim kuramı

Anadolu’da Homo Erectus İzleri

DÖNEMLENDİRME

Alet yapımındaki (teknolojideki) gelişmelere bağlı olarak insan varlığının

geleneksel periodu:

• Kalkolitik ( Taş/ Bakır Çağı),

• Tunç Çağı,

• Demir Çağı vb.

• Bu geleneksel terminolojinin Sorunları: Alet yapımı teknolojisindeki değişiklik

sosyal /kültürel/organizasyonel değişikliklerin göstergesi olmayabilir:

Bronz Çağı zamansal tanımı bölgesel olarak farklılık gösterebilir. Avrupa Tunç

Çağındayken artık Anadolu Tunç Çağı dışındadır.

Dünya Çapında İklim Değişikliği esas Alternatif terminoloji:

Kuvaterner Dönem (gezegenin tarihinin 4. Dönemi)

Pleyistosen (1.6 milyon - 10.000 BP)

Holosen (10.000 BP-günümüz)

3. HAFTA

BÜYÜK DEĞİŞİM: ÇİFTÇİLİK

Büyük Değişim: Tarımsal Dönüşüm ve Üretim Kalıcı Yerleşimler

Neden Tarım?

Çiftçiliğin etkisi

Okuma ve Araştırma: Ponting, s.39-59; Diamond, s.93-149

Jared, Diamond, Çelik mikrop Tüfek, TUBİTAK yay, Ankara, 2009.

Yerleşime Geçme Devrimsel Değil Evrimsel Bir Süreç

Bu döneme ait tarih öncesi verileri analiz edip teoriler geliştiren uzman alanlar şunlardır:

• Paleograflar, (eski el yazmacıları)

• Arkeologlar,

• Antropologlar,

• Palaeobotanists,(paleontoloji, paleobiyolojinin branşı)

• Palaeozoologists

• Biyokimyacılar (DNA çalışmaları)

İnsanlık tarihindeki iki gelişme - geri çevrilemez iki olgu:

• Tarım

• Şehir

Bu gelişmeleri nasıl açıklayabiliriz?

• Kalıcı yerleşim öncesinde tarıma bağlılık

• Yerleşik hayat sitiline geçiş kalıcı meskenin ve mimarinin gelişimine yol açtı.

• Neolitik dönemin ilk köyleri avcılık, toplayıcılık ve küçük ölçekte tarım deneyimine

güveniyordu

• Tarımsal dönüşüm ve tarıma tam güvence Neolitik dönem boyunca yayaş yavaş M.Ö.

10.000-6.000 arasında gelişti.

İnsanlar 1 milyon yıldan daha uzun süre yiyeceklerini doğal ortamdan toplayarak ve

hayvanları avlayarak küçük gezgin gruplar halinde yaşadılar. Kaynaklar izin verdiğinde daha

büyük gruplar haline geldiler. Zengin besin kaynaklarına bel bağlayabildiklerinde yarı

yerleşik hale geldiler.

Son Buzul çağının (tepe noktası M.Ö. 20.000) yaklaşık M.Ö. 10. 000’de son

bulmasıyla bu istikrarlı ve dengeli yaşam biçimi değişmeye başladı. Dünyanın her yerinde

insanlar yavaş yavaş bir yere yerleşmeye, bir yandan az sayıda hayvan ehlileştirirken,

toplanan bitkilerin yerini özel olarak ayrılmış küçük toprak parçasında yetiştirilenler almaya

başladı.

• (Son buzul çağının sonuna yani M.Ö. 11.000 yılına kadar (günümüzden 13 bin yıl

öncesi) bütün kıtalardaki bütün halklar avcılık ve yiyecek toplayıcılığı ile geçindiler.

Jared Diamond, Tüfek Mikrop ve Çelik, TÜBİTAK yay.., 2002, s.5.

• Tarih öncesi halklar yiyecek üretimine farklı zamanlarda geçtiler. Bazı halklar

(örneğin Avusturya yerlileri) ise hiç geçmediler. Diamond, s.94.

Yiyecek üretiminin başladığı merkezler. Soru işaretleri söz konusu merkezleride yiyecek üretiminin gerçekten başka merkezlerden etkilenmeden başlayıp başlamadığını yada Yeni Gine’deki gibi ilk tarım bitkilerinin neler olduğu konusundaki belirsizlikleri gösteriyor.

Jared Diamond, Tüfek Mikrop ve Çelik, TUBİTAK yay.., 2002

10.000 yıldan daha kısa zamanda bu yeni yaşam biçimi tüm dünyaya yayıldı.

• Toplayıcı avcı gruplar giderek çiftçilerin kullanmadığı verimsiz topraklara atılmaya

başladı. Tarım insan ihtiyaçlarına cevap veren seçilmiş bitki ve hayvan türlerinin

evcilleştirilmesi anlamına gelir.

• Kalıntılarının Türkiye’de tarımın yavaş gelişimini gösteren (toplanan tahıl örnekleri ve

avlanan hayvanların kemiklerinin kalıntılarıyla birlikte) kalıcı yerleşim örnekleri

şöyledir:

• Çayönü (Diyarbakır): Bereketli Hilal ve Toros ve Zagros Dağlarının yüksek

tepelerinde, tarım ve erken köy hayatının gelişme kökeninin araştırmak için

Türkiye'nin ilk disiplinler arası ortak projesi. Site tarım güven ve mimari gelişimi

[İstanbul Üniversitesi Prehistorya Anabilim Dalı ve Chicago Üniversitesi Oriental

Enstitüsü, Profs tarafından ortaklaşa yönettiği Projesi kademeli değişim izlemek için

izin Neolitik dönem yerleşim ardışık seviyeleri oluşmaktadır. Halet Çambel ve Robert

Braidwood]

Nevali (Urfa): komün kutsal bina ile birkaç ayaklı, dikdörtgen binalar [Alman

Arkeoloji Enstitüsü Proje, Prof Harald Hauptmann tarafından yönetilen] oluşan Çanak

Çömleksiz Neolitik topluluğun köyü

Göbekli tepe (Urfa): bölgesel ölçekte, [Dr Klaus Schmidt tarafından yönetilen Alman

Arkeoloji Enstitüsü Projesi] araştırılması gereken en son site belki avcılar ve

toplayıcılar için kutsal sitesi

•

Tarımın benimsenmesi insanlık tarihindeki en temel değişimdi ve bizim uygarlık

dediğimiz her şeye ve bilinen insanlık tarihine yol açtı.

Neden Tarım?

Şartlarına uyum sağlanmış her zamanki yaşam biçiminde neden bu değişim oldu.?

Toplayıcı avcı gruplarla yapılan çalışmalar bu insanların yaşamının nispeten rahat

olduğunu göstermiştir. Yiyecek az bir gayretle sağlanıyordu. Dengeli besleyici gıda

sağlanıyordu. Serbest zaman eylemleri için bol vakit vardı.

Tarım bazı dönemlerde çok çaba ister. Daha verimli olmasına rağmen az sayıda besine

bel bağlar. Hırsızlığa açık. Kötü geçen mevsim açlık demek.

Bununla birlikte tarım tüm dünyada tercih edildi. Kilit merkezler

Güneybatı Asya

Çin

Mezopotamya

Mezo Amerika

Andlar

Afrika

Güney Doğu Asya’nın tropik bölgeleri

Neden tarım? Tarımın sağladığı avantajlar, uyum sağlamak zorunda kalınacak

derecede açık mıydı?

Basit açıklamaların dünyanın her yerindeki her vakıa için geçerli olmayacağı kesin

gibi görünüyor.

Bir Teori: Avcı toplayıcılar sömürecek yeterli yer bulamayacak seviye gelindiğinde

zorunlu olarak emek verdikleri tarıma geçti.

Bu teori Güneybatı Asya gibi yoğun nüfuslu bölgeler için doğru olabilir. Mezo

Amerika için doğru görünmüyor.

Eski Bir Teori: Geçmişte neolitik devrim, çömlekçiliğin keşfi ev ilk küçük kentlerin

gelişmesiyle ilişkilendirilmişti.. Yine de insan grupları tarımı benimsemeden de yerleşik

olabilirler.(örneğin Deniz kaynaklarından geçinen Pasifik sahilindeki Amerika yerlileri. Diğer

gruplarda çanak çömlek yapımı olmamasına rağmen yerleşme vardı.)

İlk çanak çömlek de Comon toplayıcı ve avcıları tarafından M.Ö. 10.000 dolaylarında

Japonya’da üretilmişti. 10.000 yıl boyunca bir parça bile tarım olmadan yaşamaya devam

edildi.

Tarıma geçilmesine dair değişimler devrimci değildi. Süreç binlerce yıl sürdü. Asgari

geçim ve yaşam biçiminde sadece çok küçük değişikliklerle bir nesilden diğerine devam etti.

Hiçbir grup tarımı icat etmeye girişmedi.

Değişimin en önemli yanı kastonyola etkisiydi. Değişim olunca artık geri dönüşüm

yaşanamıyor?! Gruplar daha fazla yiyecek üretimiyle sonuçlanan değişimleri benimsediğinde,

nüfus daha verimsiz yiyecek elde etmenin verimsiz yollarına geri dönmeyi zorlaştıran

çoğalmaya yöneldi.

Son çalışmalar Tarımın geçmişten ani bir kopuş olarak değil, insanlar,

hayvanlar, bitkiler arasındaki etkileşimin artışını içeren uzun bir evrimsel sürecin

parçası olarak görülmesini içeriyor.

30 bin yıl öncesinden itibaren Avrasya’daki grupların sadece karşılaştıkları sürüleri

gelişigüzel avlayan avcılar olmadıkları açık. (Sürüyü sıkıştırıyor, dişi olanı değil erkek olanı

öldürüyor. Bu insanlara avcı değil çoban denilebilir). Bu evreler geniş ölçekli artıma yönelen

aşamalar olarak görülebilir. (Tarımı benimsemeyip deniz ürünleri ile beslenen Pasifik kıyısı

Amerika yerlileri gibi yerleşik olanlar da var.)

Doğal ortamdan toplanan kabuklu meyveleri tohumları işlemden geçirme

teknolojisinin tamamı (değirmen taşları, havanlar havanelleri) tarımın gelişmesinden 20.000

yıl önce uygulanmaktaydı. Tarım o zamana kadar ilk kez benimsenmiş olmakla beraber süreç

durmadı. Yeni ürünlerin evcilleştirilmesine devam edildi. Dünyaya yayıldı.

Evcilleştirilme sonrası ikincil ürünler (süt, süt ürünleri) için binlerce yıl beklendi.

Tarım devrimi bin yılda tamamlandı – bin yıl sonra 2-3 bin kişilik kalabalık köy

topluluğu haline gelmişlerdi. James.C.Daves, İnsanın Hikayesi, İş Bankası yay, 2009, s.13.

Farklı kıtalardaki halkların çiftçiliğe ve hayvan yetiştiriciliğine geçip geçmeme yada

geçiş zamanlarındaki coğrafi farklılıklar, bu halkların yazgıları arasındaki benzemezliği

büyük oranda açıklar. Diamond, Tüfek Mikrop ve Çelik, 2002, s.95.

Farklı zaman dilimleri ve süreçlerle birlikte evcilleştirilmiş hayvan ve bitkilerin

çeşitliliği, insanlık tarihindeki en temel değişimi bölgesel temelde incelemeyi en iyi duruma

getiriyor.

• Yiyecek üretimi beş bölgede sıfırdan yöresel bitkilerin bazen de hayvanların

evcilleştirilmesiyle başladı.

• Başlama şekil ve tarihleri birbirinden farklı

• Bereketli hilal başı çekiyor

GÜNEYBATI ASYA: Levanttan başlayarak güneydoğu Türkiye boyunca İran’da

Zagros dağlarına kadar uzanan bölge

4.HAFTA

UYGARLIĞIN DOĞUŞU

Uygarlık

Mezopotamya: Uygarlığın kökenleri

Antik Mısır

İndus Vadisi

Okuma ve Araştırma: Ponting,s.60-94; Gılgameş Destanı.

İlk çiftçi toplumlar tarafından üretilen artı ürünün anlamı, neredeyse tüm toplumların

daha hiyerarşik ve dengesiz olmalarıydı.

Reisler ve dini otoriteler artı ürünün büyük bir kısmını kontrol ediyor ve temelde kendi

önceliklerine göre bölüştürüyorlardı. Toplumları içinde yer alan insanlar üzerinde daha çok

kontrol kullanıyorlardı. Diğer gruplarla da arazi egemenliği ve su kontrolü için çatışmaya

giriyorlardı.

Bu gelişme düzeyinde toplumlar binlerce yıl dünyanın hemen her yerinde var oldular.

Son 1000 yıla kadar Avrupa’nın büyük bölümünde

MS 1600’e kadar Avrupalılar tarafından yıkılana kadar Kuzey Amerika’da

19. yy. sonlarına kadar Afrika’nın bazı bölgelerinde

Bazı toplumlar bir avuç yörede, dış etkiler olmaksızın, daha ileri giderek zorba

devletlere dönüştüler. Bizim uygarlık dediğimiz kurumları, örgütlenmeleri ve kültürü

yarattılar. Bu süreç insanlık tarihinde en fazla altı kez ortaya çıktı.

Mezopotamya

İndus vadisi

Çin

Mezo Amerika

Orta Andlar

Mısır ise Mezopotamya etkisine rağmen bu kategoriye dahil edilir.

Bu toplumlar bazı özellikleri nedeniyle ayırt edilebiliyordu:

Başlıca kentlerde yaşayan, vergilendirme ve haraç kuralları yoluyla halkın geri

kalanına karşı güç kullanan, üretken olmayan binlerce kişiden oluşan (rahip, hükümdar,

memur, zanaatkâr, asker) grubun beslenmesi.

Kentlerde görkemli tapınaklar, saraylar, tahıl depoları gibi kamu yapıları.

Ekonomik ve sosyal bakımından erken çiftçi gruplardan daha karmaşık yapı.

Kendilerine ait bölgesel sınırlar

Kayıt tutmak için geliştirilmiş yazı (çoğunluğunda)

Bu değişimler her toplum tarımı benimsediğinde kendiliğinden işleyen süreç

değildi.

Uygarlığı meydana getiren etkenleri birbirinden ayırmak zor.

Mezopotamya: Dicle ve Fırat nehirlerinin taşkın ovası

Çin: Sarı Irmak ve Yangtze nehirleri çevresindeki gelişmeler

İndus Vadisinde : Harappa Uygarlığı

Mısır: çok dar Nil nehri ve onun taşkınlarına bağlı

Peru: ilk uygarlıklar dar sahil vadilerinde, aradaki çöllerle birbirlerinden izoleler

Orta Amerika: körfez sahili ve tropik cangıllar (hiç konuksever değil).

Teknoloji bu değişimlerin merkezinde yer almamış görünüyor. Madenlerin ilk

kullanımları uygarlığın gelişmesinden sonra geldi. Amerika’daki uygarlıklar nerdeyse hiç

maden kullanmadı.

İlk kentlerin kurulması değişimin nedeni değil sonucu.

Tek başına hiçbir neden “uygarlık” a yol açan karmaşık, sosyal, ekonomik, siyasi

değişimleri açıklayamaz.

İlk çiftçilerin üretkenliği çok düşük. Önemli bir yiyecek artışı mümkün değil. O halde

kritik değişim toplumun örgütlenme biçimine bağlı. Bu toplumlarda güç ve otorite

düzeyleri birkaç bin yılda dramatik şekilde yükseldi.

En önemli etkenler çiftçiliğin gelişimindeki gibi kastonyola ve geri bildirimdi. Bir

kez adım atıldı mı geri dönmek zor ve toplumun bir kesiminde meydana gelen değişikliklerin

başka bir yerde, daha da büyüyen bir döngü içinde daha fazla değişim üreten, önemli etkileri

oluyordu.(Pointing, s. 61)

İhtiyaç fazlası yiyecek, dini faaliyetleri ve toplumda sınırlı derecede düzen sağlayan

lideri desteklemek üzere gönüllü olarak verilmiş olabilir. Ancak evrim geçirip daha kompleks

hale geldikçe iç baskının seviyesi daha çok arttı.

Artı ürünün çiftçi olmayanlara paylaştırılmasını sağlayan

Ekonomik

İdeolojik

Askeri

Siyasi kurumlar ve güç tipleri ortaya çıktı.

Dengesizlik arttı. Bazıları toprağı, bazıları dini, askeri, siyasi gücü elinde

bulunduruyordu.

Bu sürecin çok önemli parçası diğer gruplarla girişilen savaşlardı. liderliğe, askeri

güce ihtiyaç vardı. Önemli görülen dini işlevler yerine getiriliyordu.

Evrim süreci sonunda bu uygarlıklar daha karmaşık iç örgütlenme, otorite düzeylerini ve

dengesiz kaynak paylaşımını içeren devletler tarafından farklı kılındılar

Mezopotamya

M.Ö. 3000’de ilk uygarlığın ortaya çıkışı için uygun aday değil. Belki de zor koşullar

yerleşmenin başlangıcından itibaren daha büyük ölçüde sosyal örgütlenmeyi dayattı.

Suyun denetimi depolama ve sulama yapılması merkezi bir devleti değil ama çiftçi

toplulukları arasında nispeten yüksek düzeyde bir iş birliğini gerektiriyordu. (Geniş akraba

topluluk örgütlenmesi).

Asıl gelişmeler Güney’de Sümer olarak bilinen bölgede. M.Ö. 4000 dolaylarına tarihlenen ilk

yerleşim yerleri Eridu, Usayla, Ur (kazı yeri nedeniyle Obeyt olarak adlandırılan bölge) Eridu

en geniş tapınağa sahip. M.Ö. 4500’de Güneybatı Asya’da yer alan Çatalhöyük gibi ilk

kentlerin nüfus büyüklüğüyle aynı.

Tapınaklar çeşitli toplulukların kimliğinde belirleyici ama mezarlar sosyal tabakalaşmayı

henüz göstermiyor.

Eridu Tapınağı

Balage Balogh (The Bible illustration blog) tarafından ön görülen Eridu ve bugünkü Eridu

http://www.youtube.com/watch?v=c__KltEH-vw&feature=related (Youtobe Sümer)

Uruk: Uygarlığın geliştiği kilit dönem M.Ö. 4000-3000 arasındaki bin yıllık dönem.

İlk defa radikal olarak farklı toplum yaratan eksiksiz bir dizi yenilik bu dönemde

gerçekleşmiştir.

Topraktan elde edilen “artı ürün” yönetici grubun varlığına olanak sağlayan bir vazgeçilmez

Artı ürün yakın yerlerden hammadde temini için takas ediliyor.

Uzmanlaşmanın artması sınıflaşma ve toplum içinde dengesizlik

Elit tabaka hızla büyür. Kentlerde yaşar.

Dini otoritenin yanında, din dışı lider, ordu savaş

Toplumu yönetip işletmeye yardımcı olması için okur ayzar memur sınıfı

Madenleri kalıba dökmenin ilk adımları.

Bu gelişmeler Sümerin en önemli kenti haline gelen Uruk’da izlenir.

M.Ö. 3600 zigurat denilen devasa tapınak.

M.Ö.3400 ilkel yazı.

İlk Hanedanlık

M.Ö. 3000-2300 arasındaki dönem ilk hanedanlık olarak bilinmekte

Uruk ileri gitmekle birlikte M.Ö.3000 dolaylarında yiyecek için yerel halklarına bağımlı,

savunma duvarlarıyla çevrili bir dizi kent devleti var.

Toprak ve su -yaşamın kaynakları üzerine bitmez kavgalar.( M.Ö. 2500 dolayları Lagaş-

Umma arası 150 yıl süren anlaşmazlık)

M.Ö.1800 Sümer krallık listesi, destansı kentler arası hakimiyet dokusu hakkında bilgi

edinmek imkansız. Ancak dünya üzerindeki ilk uygarlığın nasıl yürüdüğünü oraya koyan

yeterli kanıt kalmış durumda.

Krallardan bazıları Kiş unvanına sahip

Tapınak arşivleri.

Her kentin tanrısı var.

Saray “lugal”in yani yöneticinin konutu. Bazı yerlerde tapınağın bir bölümü.

Kentlerin akrabalık temeline dayalı yaşlılar kurulu tarafından yönetildiğine dair kanıtlar var.

Yöneticinin temel işlevi savaş lideri olmaları ve bu muhtemelen din dışı yöneticinin ortaya

çıkmasında başlıca etmen (Pointing s. 66)

Yönetici başlangıçta bir süre savaş lideri olmuş olabilir (belki bu kurul tarafından

seçiliyorlardı).

Ancak 2600’de yöneticilik soydan geçiyordu ve yöneticiler artık hükümdar olmuşlardı.

Otorite sembolleri: şapka (taç) bir sopa (asa) sandalye (taht)

Savaşın Sümer kentlerinde önemli yeri var (silindir mühür, Lagaş’ın akbaba steli (2450)

Ponting, s.67.

Savaş malzemesi: ordu piyade. Balta, keser, deri kalkan, mızrak. Bakır bronzdan keskin kenar

elde edilecek kılıç yok, ilkel hançer kullanılıyor. Yönetici eşek tarafından çekilen araba sahibi

olmakla beraber bu tamamen bir statü sembolü. Savaş esnasında yönetici de yaya.

Toprağa bağımlı kentler işgale karşı savunmasız. Kuşatmada kullanılan koç başları, kuleler

savaşın temel unsuru.

Mezopotamya: yayılma fetih:

Ticaret

İlk imparatorluklar

M.Ö.2400 dolayı gücün tek elde toplanmasına yol açtı. Önce Sümer kentleri: Ur, Uruk,

Umma hükümdarı tarafından 2350’de ele geçirildi. Umma hükümdarı Kuzey Mezopotamya

ve Akdeniz’e yayıldı. Sümer’de ilk dış etki ve dünya üzerinde ilk imparatorluğun kurulduğu

an.

Sümer Akad kralı (Sami) Sargon (gerçek kral-meşru kral anlamında demek ki değil)

tarafından fethedildi.2340-21599

Torunu Naram-Sin 2260-2223 imparatorluğu merkezileştirmek için çaba gösterdi. Ağırlık

ölçüsü standartlaştı. Sami dili egemendi. Akadlı elit vali olarak atandı. Yerliler nadiren vali

olarak atanıyorlardı.

Naram Sin, kendini Akad Tanrısı olarak ilan etti. Yöneticinin muzaffer savaşçı, fatih rolüne

daha fazla yapılan bir vurgu.

M.Ö.2200 Paralı göçerler Guttiler yönetimi ele geçirdi.

Üçüncü ur Hanedanlık dönemi (2112-2000)

2112 Ur valisi Namnu yeni bir hanedan kurdu (100yıl) .Ticari bağlar yeniden kuruldu. Sümer

rönesansı denilmekle birlikte Gutti mirası rededildi. Akadca devam etti. Göçebe diğer paralı

askerlerce ele geçirildi : Amoritler

Üçüncü Ur döneminden elimize geçen bir hayli belge 1000 yıl içinde ortaya çıkan hayli

karmaşık bu dünyanın anlamlı resmini bize sunar.

Mısır Uygarlığı

Nil vadisinde uygarlığın ortaya çıkmasına yol açan süreçler Mezopotamya’dakinden

daha geç başladı, ancak daha yoğundu, Ponting, s.75

Bir çok bakından farklı olmakla beraber, her iki uygarlık da, büyük ölçüde halk

kitlesini sömüren küçük bir elit tabakanın sosyal ve siyasal baskısı üzerine kurulmuştu.

'Nomes' Sistem:(Yunanca nomos = ilçe, il)Köyler, kraliyet siteleri ve küçük kasabalarda yerel bir valinin kontrolü altında bölgesel idari birimler halinde gruplandırılmış. Keyfi Bölünmeler.

Birleşme:

A= Beyaz taç (Yukarı Mısır)B =Sais ve Butto’nun Kırmızı Tacı (Aşağı Mısır)C= Topraklarının tamamı üzerinde kuralı belirtmek için Kombinasyon Taç

Mezopotamya Kronoloji:• Geç Uruk Dönemi 3300-3000• Erken Hanedanlık Dönemi 2900-2300Mısır Kronoloji:• Hanedanlık Öncesi (c. 4650-3150)• Erken Hanedanlık Dönemi 1 +2 (m.ö.3050-2686)• Eski Krallık Hanedanları 3-6 (m.ö.2686-2181)

İmhopet Coser’in danışmanı: Basamaklı Piramit (Firavun Coser’e ait) mimar, hekim, kamu yöneticisi-Tarihte ilk büyük adam

İndus Uygarlığı

M.Ö. 2300 Dünya üzerindeki üçüncü gelişme bölgesi.

Yazısı deşifre edilmedi.

M.Ö. 2600 karmaşık toplum ortaya çıktı.

Harappa Mohenjo-Daro

Güney’de Mohenjo-Daro, Kuzeyde Harappa yerleşmeleri. Sanat ve mimarileri

benzeşiyor. Büyük denetim kurulmuş olabilir.

1000 yıl sonra kent yaşamı kuzey Hindistan’a GANJ Vadisi’ne kaydı.

İndus Uygarlığı yazısı henüz okunamadı

5. HAFTA

AMERİKALAR VE PASİFİK: İZOLASYON

Mezo Amerika

Teotihuacan

Mayalar

Aztekler

Peru ve Andalr

İnkalar

Pasifik

Okuma: Ponting, 95-121

Teotihuacan Kenti. Aztekler öncesinde kurulan uygarlık

Teotihuacan Kenti’nde Ay Pramidi ve ölüler yolu

Teotihuacan Kenti’nde bulunan heykelcik ve masklar

Aztek Tapınağı

Aztek uygarlığı: 14-16.yy.larda bugünkü Meksika bölgesinde

yaşamış olan bir Orta Amerika halkı

1521’de Cortes’in ordularına teslim olundu.

Mayalar

Bir Orta Amerika uygarlığı olan Maya uygarlığı, binlerce yıl boyunca Meksika'nın

güneydoğusundan, Honduras, El Salvador ve Guatemala'ya kadar uzanan Mezoamerika

bölgesinde hüküm sürmüştür. MÖ 600 dolaylarında yükselişe geçmiştir. İspanyol işgaliyle

sona erme sürecine girmiştir. Maya uygarlığı birçok bakımdan sona ermişse de, yaygın

inanışın aksine Mayalar yok olmamışlardır, hâlen bu ülkelerde yaşamakta ve Maya

dillerinden bazılarını konuşmaktadırlar

Maya Tapınağı

İnka Medeniyeti (11. yy)

6.HAFTA

ARA SINAV

7. HAFTA

Erken İmparatorluklar M.Ö. 2000-M.S.600 Erken Avrasya Dünyası: Avrasya Toplumları-Göçebe Dünyası- Etkileşimleri

Etkileşim (M.Ö. 2000-1000): Güneybatı Asya –Hint Avrupalılar- Emperyal Çekişme:

güneybatı Asya: Hititler Kasitler ve Asurlular- Ege’nin Uygarlığa Katılması- Çeperde

Avrupa-Çin

Okuma: Ponting, s.125-169.

Tartışma: Hitit Krallığının ortaya çıkışı Telepinus Fermanı

Telepinus Fermanı: İktidarın kime geçeceğine dair hukuk metni: Birinci dereceden (esin) oğlu

olan prens, kral olsun! Eğer birinci (eşten) bir [pre]ns yoksa kim ikinci dereceden (eşin) oğlu

(ise) kral o olsun! Eğer (yine) de bir prens (ve) erkek çocuk yoksa kim birinci dereceden(esin)

kızı ise ona bir içgüveysi alsınlar ve kral o ol[sun!]”

Hititlerden Önceki Anadolu Halkının Evlilik Hukuku

Kulsia ile evlendi. Ev her ikisinindir. Fakirleşirlerse, zenginleşirlerseher ikisi için(dir). Eğer Abarasna Kulsia'yı bırakırsa evi her ikisi taksimedecekler. Öldükleri zaman evi ve alacaklar

"Lâqipumkızı Hatala ile evlendi. Memlekette ikinci bir zevce alamaz, şehirde(yani Asufda) bir qadistum ile evlenebilir,,."koca ve karı birbirlerini bırakırlarsa beşer minagümüş tartacaklar,,

(Kültepe Kazılarından, Sümerolog Dr. Emin Bilgiç, “Hititlerden Önceki Anadolu Halkının Evlilik Hukukunun Orijinal Tarafları” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt: 9 Sayı: 3, Ankara, 1951, Sayfa: 227-250)Ön Bilgi:M.Ö. 2000 Mısır, İndus vadisi, sonra Çin ilkel devlet ve imparatorluklara evrildi. 3000 yıl boyunca uygarlık yayıldı. Yeni devlet ve imparatorluklar ortaya çıktı.

• İlk tarımsal toplumların dayattığı koşullar M.Ö. 1000’de Çin tarafından aşıldı. Sorun verimlilik düzeyinin azlığı.

• Sosyal, ekonomik, ulaşım zorlukları içinde imparatorluklar kırılgan.• M.Ö. 2000’den sonra 1000 yıl (bronz çağı) imparatorluklar arasındaki ortak ritim fark

ediliyor. • Babil’in büyümesi(m.ö. 200-1750), Mısır’ın gücünü sağlaması-Mezopotamya'da iç

sorun (m.ö. 1750-1500) körfez ticaretinin gerilemesi İndus uygarlığının sonu gibi.

İlk imparatorlukların sorunları özellikleri:• Nüfus yavaş artıyor• Teknoloji ve ilerlemeye dayalı ilerleme az

• Her toplumda küçük elit tabaka köylüden farklı yaşıyor. Dili çoğu kez farklı.Kira, vergi, haraç, iş gücünü çekip alıyor.

• Elit kentte yaşıyor. Ezici çoğunluk tarım.• Kentler m.s. 6.yy Çinin kanal yapımına kadar su kenarında. Demek ki ulaşım sorunu

var.• Ordu için yapılmış yol dışında ulaşım yetersiz. Gemicilik zayıf.• Ticaret elite yönelik.Tüccar sosyal açıdan değersiz

Erken imparatorluklar aynı aşamaları izliyorlaryetenekli lider fetih ve yayılma. Yayılmada güçlü doğal engeller var. Bir süre bazen uzun süre düzen ama nihai kaçınılmaz son çöküş.

İlk hükümdarların üç ana sorunu:• Adamlarını nasıl ödüllendirecek.• Fethedilen topraklar nasıl kontrol edilecek• Ordu nasıl beslenecek.• Ponting, s.130

Erken İmparatorlukların hiç biri Avrasya’yı tamamen kontrol edemiyor. Mesafeler uzun. Bölgesel imparatorluklar var.Üç Kilit bölge (her biri uygarlığın ilk çekirdeğini oluşturan)• Güneybatı Asya (Mezopotamya-Mısır)• Hindistan (Ganj Nehri ovası-İndus etkisi kayboldu)• Çin (Yatzke ve Sarı Irmak)

Ticaret çeper bölgede önemli siyasi birimler ortaya çıkardı. Yerel hükümdarlar ticareti kontrol edip güç kazandı. Uygarlık yayıldı.• M.Ö. 15000 Yunanistan• M.Ö. 1000 Doğu Rusya• Benzer şekilde Çin’de iki ırmak arasından Güneye• Hindistan, üç bölge: Kuzey Ganj ovası, dekkan yaylası, En güneydeki devletler.

Maurya, Gupta, Babür dışında kıtanın tamamına hükmeden devlet yapısı ortaya çıkmıyor. (132)

• Daha kuzeyde Orta Asya’daki devletler: Baktriya (amuderya civarı), Sogdiya, Fergana, Harezm, Kaşgar: Batı’da İran,İndus, doğu’da Çin’le bağlantılı. Güneybatı Asya-Çin arasındki ticarette önemli rolü var.

• Ponting, s.133

• Mücadele üç yolun kontrolü için16.yy’da her üçüne sadece devamlı olarak Osmanlı hakim olur.

• Akdeniz’i Hint ticaret merkezine bağlayan Nil ve Kızıl deniz koridoru.• Suriye’nin Akdeniz sahilinden Kuzey Mezopotamya’ya (Menphis, İskenderiye, Kahire

kontrol ediyor her biri imparatorluk başkenti) oradan biri körfeze aşağıya, Hint okyanusuna diğeri Orta Asya’ya giden yol.

• Ege’den Çanakkale boğazını geçerek Karadeniz’e ve oradan da Orta Asya’ya çıkan karayolu (Troya önemli ancak Konstantinopolis-İstanbul bu yola hakim oldu.

• Pointing, s.133

Hititler

Tunç Çağında Anadolu

Terminoloji

Kaniş, Karum, Vabartum (karumlara oranla daha küçük çaptaki ticari merkezler

bulunur ve bunlara "vabartum" adı verilirdi)

Hattuşa, Hitit, Hatti

Sosyal tabakalaşma

Kara-senet tablet

Contalar ve mühür baskıları

Şimdiye kadar keşfedilen Okuryazarlık yok. Bu nedenle dil / ler bilinmemektedir

Hayat çoğunlukla köylerde yer alır

Yerleşim hiyerarşilerinin başladığı büyük merkezler mevcut = Yerleşim ağı

Sosyal tabakalaşmanın artışı / yerleşim ve mezarlıklarda yansıyor

Anıtsal yapılarla Siteler yani Troia, Beycesultan, Kaniş belirmeye başlar

Kentler sur duvarları ve kuleleri ve kapısı yolu var

Kuru Tarım

Hayvancılık (koyun, keçi)

Metal işleme (bronz, bakır, gümüş, altın, elektrum

Bazı bölgelerde uzun mesafeli ticaret

Yönetim: mühürler ve mühür baskıları

Örgün Mezarlık

Karmaşık ikonografi

İnandık vazosu:BetimlemeNesne nedir, neye benziyor, ne için yapılmış, hangi döneme aittir?Nerede yapılmıştır, nerede bulunmuştur, neden bu adı almıştır?Çözümleme

Nesne nasıl yapılmıştır, kim yapmış olabilir, nesne nasıl kullanılmıştır, nesnenin üzerindeki motifler ne anlatıyor?

• 1. friz: sağdan sola:• Tören için çanak çömlek hazırlayan erkek figürü• Bir sunağın iki tarafında oturan iki tanrı figürü• Lir çalan erkek figürü, lirin üst uçları ördek alt uçları aslan figürlü• Karşılıklı ayakta duran ve dua eden iki figür (rahip ve rahibe)• Kaide üzerinde duran ve tören için hazırlanmış üç adet kap (amphora) bunlar 3. frizde

kullanılanlarla aynıdır ve tören için hazırlanmıştır• Tören için yiyecek hazırlayan kadın• 2. friz• Kaide üzerinde boğa heykeli(fırtına tanrısını sembolize eder)• Sunağın üzerinde diz çökmüş kurbanlık boğayı hazırlayan erkek• Elinde hançer tutan ve boğayı kurban etmeye hazırlanan erkek• Elinde kulplu kapla boğa kanı sunan diğer eliyle dua eden küpeli erkek (rahip)• lir çalan erkek• Bir eliyle dua eden ve geriye uzattığı eliyle üç erkeği törene getiren erkeke (baş rahip)

figürlerden üçüncüsü bir ritön tören kabı taşımakta• Ellerinde sunak taşıyan erkek figürleri• Taburede oturan elinde kadeh tutan tanrı• Sunak• Elinde gaga ağızlı kapla tanrıya içki sunan (kap mabettekiyle aynı) küpeli erkek

(rahip)• İki eliyle lir çalan erkek liri alttan tutan küçük figür•• 3.friz• Nakışlı ve ağaçtan ayaklı kutsal izdivaç yatağında oturan tanrı ve tanrıça. Tanrıçanın

elbisesi siyah, iç çamaşırı daha ince, ayakkabısı kırmızı, tanrının elbisesi krem renkli• Yatağın önünde sunak ve büyük sunak

• Kerpiçten yapılmış mabed ve çatısında duran saz çalan erkek, birisi çalpara çalan iki kadın figürü

• Ellerinde kılıç tutan iki erkek. Mabede ilerleyen alayı takip ediyorlar. Bunlar kılıç tanrısı.

• Lir çalan erkeke ve arkasından törene hediye getirenler. 8ağır tabla üzerinde hediyeler ve asa)

• Çalpara çalan tören alayına katılan iki figür•• 4. friz• Çalpara çalan kadın• Saz çalan küpeli erkek• Çalpara çalan küpeli kadın• Biri büyük biri küçük (havada) akrobat• Çalpara çalan kadın lir çalan erkek

1. Friz

Lütfen Frizdeki resimleri inceleyerek aşağıdaki soruları cevaplayınız:

1-Bu firizde ne görüyorsunuz? Gördüğünüz figürleri tanımlayınız.2-Bu firizden Hitit figürüne ilişkin neleri öğrenebiliriz, neleri öğrenemeyiz?Bu firizde görülen kültür unsurları bugünkü kültür unsurlarına benzemekte midir? Neden?

8.HAFTA

ERKEN İMPARATORLUKLAR (Devam)

Genişleme (M.Ö.1000-200): Demir Teknolojisi- İlk Merkezi Devlet Çin-ilk Hint

İmparatorluğu- Güneybatı Asya’da Asur Üstünlüğü- Fenikeliler- Ahameniş imparatorluğu-

Yunanistan (Atina-Sparta)- Makedonya İmparatorluğu- İtalya’nın Uygarlığa Katılması (Erken

dönem Roma)- Çeperde Avrupa.

Okuma: Ponting, s.170-240

Ön Bilgi:

• M.Ö.1000’e kadar Avrasya toplumlarının ana madeni bakır ve bronz..altın ve gümüş

lüks maddeler için kullanıldı.

• Demir M.Ö. 2000 tesadüfen üretildi. 1000 yıl büyük ölçekli üretim için teknoloji

gelişti.

• Demir kullanımının geliştirilmesi bir çok merkezde gerçekleşti. Ancak Demir

kullanımındaki ilk yayılım güneybatı Asya’dan yavaş yavaş oldu.

• 100 yıl içinde tarımda kullanıldı.

Birleşik Çin’e Giden Yol

Demirin iki yönlü etkisi:

1-Aristokrasinin savaş denetimini yok etti. Artık aristokrat değil köylü savaşçıydı.

2- Demir alet yeni tarım alanı açtı-bu daha çok insan demek; yeni savaş biçiminin

talep ettiği daha çok köylü sağlandı.

Çin: merkezi devletin kurulması

Savaşın doğasının değişimi sosyal siyasi sistemin değişimi

Demir-Piyade-savaşta aristokrat tekelinin kırılması

Demir-daha çok toprağın tarıma açılması-daha iyi devlet organizasyonuyla daha çok

toprağın işlenmesi ve vergilendirme artan gelir

Hükümdarlar aristokrasiye daha az, hem yerel düzeyde hem de merkezdeki işlerin

idare edilebilmesi için devlete memur sağlayabilen ikinci dereceden toprak sahiplerine

daha çok muhtaç olmaya başladılar. Ponting, s. 177.

Çin etkili bir bürokrasi geliştiren dünyadaki ilk bölge oldu. Akrabalığa ve aile

bağları sistemine dayanan eski otorite bağının yerini, hükümdarların ve onun yerel

temsilcilerinin egemen olduğu bir “kamu düzeninin” yaratılması yer aldı.

Akrabalık sistemine verilen önem azaldı. Köylü aileleri ve onların kendi atalarına

saygıyla sınırlı kaldı.

Pirinç tarımı

Pirinç tarımı ve Asya tarihinde toplumsal yaşam

• Huang Ho, Sarı Irmak

Yangtze Nehri

Yoğun Emek Tarım

Sulama

Ortak Yaşam

Karşılıklı Sorumluluk ve Sosyal Uyum

•

İlk İmparator Ordusu İlk imparator Qin hanedanı Shi Huang/ Ordu Terra Cotta Heykeller

•

İlk İmparator Türbesi

İlk Hint İmparatorluğu

• M.Ö 1700 İndus Uygarlığının çöküşü..1000 karanlık dönem..

• Hayati gelişme demir ve demirin tarımda kullanımıyla..cangılda pirinç yetiştirilebildi.

• Toplumsal sınıflar: Brahmanlar-savaşçılar-köylüler-hizmetkarlar- toprak köleleri-

dokunmazlar (dericilikle uğraşıyor):

• Sınıflamanın altında meslek yatıyor, sadece Hindistan’a özgü değil, değişim her

toplumda çok sınırlı

• Budacılık-Caynacılık

• Sidarta M.Ö. 563 Budacılığın temelini attı

• Maurya İmp: M.Ö. 500

Yunanistan

Atina

Sparta

Karanlık çağlar sonrası değişiklikler ve Yunan demokrasisine katkılarıPOLIS’in yükselişi Hoplite (ağır zırhlı piyade askeri) falanks’ın yükselişikolonilerin yükselişi ve ticari genişleme (yazının yükselişi ile birlikte, sanat ve mimaride değişiklikler)

Demokrasiden önce Atina:

Büyükler Konseyi• İcra yetkilileri (baş yargıçlar)• Halk meclisi

1. Hoplite-Ağır zırhlı piyade askeri2. Hoplite Phalanx

Yunan ve Fenike Kolonileri (M.Ö.550)

1. Latince2. Yunanca3. Fenike4. İbranice5. Arapça

1. Mısır Heykeli

2. Yunan Heykeli

• Demokrasiye Doğru Atina atağı:• Solon reformları (600’den sonra)- Çiftçilerin borçlarının yükünü hafifletme- Yabancı tüccarlar ve zanaatkarlar a vatandaşlık hakları vermek- Halk Meclisi yoksullara açıldı ve yetkileri yükseldi

• Cleisthenes 'reformları ( 500’den sonra)- Gücün tek kaynağı olarak halk meclisinin oluşumu

Atina Demokrasisi:

• Meclis500’ler konseyi• mahkemeler

Sparta Siyasi Sistem:

• Çift krallar• Büyükler Konseyi• Ephorlar• Halk meclisi

1.Perikles2. Atina’da Akropolis

1.Atina Akropolisi üzerinde Parthenon2. Nashville’de Parthenon, Tennessee, ABD

1-Polykleitos, Disk tutucu, M.Ö.5. yüzyılda

2. Myron, Disk atıcı, M.Ö 5. yüzyılda.

3. Praxiteles, Venüs, M.Ö.4. yüzyılda

Peloponnesos Savaşları (431-404 M.Ö.):

Peloponnesos Ligi Delos ligine karşı

M.Ö. 435 Atinalı Ligi & Peloponez Savaşı

İskender İmparatorluğu

İskender’in Rüyası

1- Pompei’den duvar resmi, Italya

2- Pierre Narcisse Guérin (Fransız ressam, Paris 1774 -Roma 1833).

Helenistik Dünya ve Klasik Yunandan Farklılıkları:

• Politik yapı• Ekonomi ve ticaret• Kentsel yaşam• Kültür ve sanat

1- Öklid’in Elementler Kitabı (m.ö. 330-275-İskenderiyeli matematikçi)2- Hipparchus Yunan'lı matematikçi ve astronomdur

İnanç Dünyası

M.Ö. 800 Budacılık Caynacılık –Hindistan dini gittikçe karmaşıklaşır.

Upanişadlar (Hint kutsal metinleri)

Hindistan ve Mezopotamya Arasında İran: Zoroastercilik

Mezopotamya Mısır Arasında Filistin: Musacılık

Hıristiyanlığın yükselmesi

Alman filozof tarihçi Karl Kaspers M.Ö.600-300 arasındaki yılları, birbiriyle ilişkisi

olmayan, birbirinden uzak halkların entelektüel ve manevi gelişimleri açısından “mihver”

dönemi olarak nitelendirmiştir. Bu dönem İran’da Zerdüşt’ün ve önemli havarilerinin,

İsrail’de peygamberlerin, eski Yunan’da filozofların, Hindistan'da Budanın Çin’de

Konfüçyüs’ün ve Lao-Tse’nin birbirlerini tanımadan yaşadıkları yıllardır.. Hindistan'dan

gelen Budistler Ortadoğu’da bir takım etkinliklerde bulunmuşlar ama tanınıp etkili

olamamışlardır.

Kiros ve sonrasında Pers ve Museviler arasında karşılıklı iyi ilişkiler kurulmuştur.Bu

halefler topraklarını Küçük Asya’nın Ege kıyılarına kadar genişletmişler, Yunanlılarla olan

ilişkileri ve çatışmaları sayesinde, Pers İmparatorluğu’nun ortaya çıkmaya başlayan çeşitli

halklarıyla Yunan uygarlığı arasında köprü kurulmuştur. Yunan uygarlığının din yerine

bilime ve felsefeye dayanmasına rağmen (!) (Doğu uygarlığının rasyonel olmayana

dayanırken Batı uygarlığının kökeni olarak algılanan Yunan uygarlığının bilim ve

felsefeye dayandığına dair taraflı vurguya bir örnek N.Gök)Yunan bilim adamı ve

filozoflarının fikirlerinin, Ortadoğu’nun dahası dünyanın dini uygarlıkları üzerinde çok

önemli etkileri olmuştur (Bernard Lewis, Ortadoğu, Arkadaş Yayınları, 3.baskı, 2003, s.31-

32.)

9. HAFTA

ERKEN İMPARATORLUKLAR (Devam)

Avrasya Dünyasının ilişkilenmesi (M.Ö. 200-M.S.200): Çin-Hindistan- Roma

İmparatorluğu- Part imparatorluğu- Avrasya Bağlantısı ipek Yolu ve deniz Yolları-

Kriz: Hastalık-Çin ve Roma dağılma- Budacılığın yayılması-Paganizm- Erken

Hıristiyanlık- Doğu Avrasya Çeperinin (Kore-Japonya) Uygarlığa Katılması- Hindistan Gupta

İmparatorluğu- Doğu Roma İmparatorluğu’nda canlanma- Roma ve Sasani Çekişmesi

Okuma: Ponting, s.240-272

Mısır’ın Julius Caesar tarafından fethinden sonra, Roma’da gerçek bir mali

sisteminin gelişiminden bahsedilebilir. Roma o zamana kadar vergilendirmeyi bilmeyen,

vergi toplamayan bir devletti. Mısır’ın istilasıyla, ziraatı takip eden, toprağı ölçmeyi,

ürünü hesaplamayı bilen bunları vergiye döken bir medeniyetle karşılaşan Roma gerçek

bir mali sisteme sahip oldu. Mezopotamya’yla, Suriye’yle karşılaşan Roma’nın dini ve

medeni dünyası değişti. Roma’daki en güçlü kültlerden biri Kibele kültüydü (Anadolu).

Ayinler bugünkü Vatikan’ın tepesinde icra edilirdi. En makbul kült Mısırlı İsis’ti.

Yunanca bilmek zorundaydılar. İmparatorluğu devam ettirmek için. (İlber Ortaylı, Avrupa

ve Biz, seçme eserler:1,İş Bankası yayınları, 5.baskı, ekim 2008, s.184.)

Uygarlığa ve tarihe Roma’nın istilasıyla adım atan Batı Avrupa’nın tersine Doğu

aynı şekilde değildir. Roma Doğu’ya istilacı olarak gelmiştir.İdareci olarak gelmiştir. Asıl

önemlisi barışın kurucusu olmuştur.Ama medeniyet öncüsü olarak gelmemiştir. Roma

geldiğinde burada diller vardı, medeniyetler vardı, kayıtlar vardı, Roma’nın kendisini

etkileyen tanrı kültleri vardı; toplumları bir kimlik, teşkilat sahibiydiler.( İlber Ortaylı,

Avrupa ve Biz, seçme eserler:1,İş Bankası yayınları, 5.baskı, 2008, s.184)

10. HAFTA

BÜYÜK İMPARATORLUKLAR

İslamiyet’in Yükselişi

Bizans Devleti’nin Kurulması

Çin: Suiler ve Tanglar

Orta Asya’da Emperyal Çekişme: Türkler, Tibet İmparatorluğu

Japonya ve Güneydoğu Asya

Avrasya’nın Çeperi Avrupa: İberya Britanya- İtalya-Frank İmparatorluğu

İslam’ın Yükselişi ve Bu Dönemde Bizans Devletinin Kurulması, Çin: Suiler-Tanglar,

Orta Asya Emperyal Çekişme: Türkler-Tibet imparatorluğu-Çin-Araplar, Çeper Bölge:

Japonya-güneydoğu Asya-Avrupa

Okuma: Ponting, s.277-306

Ön Bilgi:

Hıristiyanlığın, Roma’yı miras alması gibi, İslamiyet de başlangıç dönemlerinde, en

eski uygar insan ve halklar kavşağı olan Yakındoğu’yu ele geçirdi. Bu çok büyük sonuçları

olan bir olgudur: İslam uygarlığı, kentsel biçimlerin, kurumların, alışkanlıkların, ritüellerin,

eski inanma ve yaşama biçimlerinin, kökü derinlerde olan emirlerini kendi hesabına geçirdi.

Fernand Braudel, Uygarlıkların Grameri, İmge Kitabevi yayınları, İstanbul, 2001, s.75-76.

Hz. Muhammet ve Fetihler (Dört Halife ve Emevi) Dönemi (750’ye kadar)

1-Batı Avrupa ve Doğu Roma İmparatorluğu 526

2-Batı Avrupa ve Doğu Roma İmparatorluğu 533-600

11. HAFTA

BÜYÜK İMPARATORLUKLAR (devam)

M.S. 750’de Dünya:

İslam :Abbasi İmparatorluğu-Fatimiler

Bizans Dünyası

Doğu Avrasya Sorunlar: Çin-Tibet-Uygurlar

Batı Avrasya Sorunlar

Okuma: Ponting,

12.HAFTA

BÜYÜK İMPARATORLUKLAR (Devam)

M.S. 1000’de Dünya

Geç Dönem Avrasya Dünyası:

İslam Dünyası (Avrasya Ticaretinin Merkezi)

Hint Okyanusu Dünyası

Ticaret

Bilim ve Teknoloji

Çin yüzyılı (1000-1250)

Çeper Bölge: Kore-japonya-Avrupa

Bizans İmparatorluğu’nun Sonu

Okuma: Ponting, s.321-398

12.yy.da Avrupa

13.HAFTA

BÜYÜK İMPARATORLUKLAR (devam)

Moğol İmparatorluğu

Osmanlıların Yükselişi

Okuma: Ponting

Moğol askerleri

14. HAFTA.

Genel Değerlendirme

SON SINAV