TẠNGTHƯSỐNGCHẾTTheTibetanBookOfLivingAndDying

SogyalRinpoche

NisưThíchNữTríHảidịch

NhàxuấtbảnThanhVănHoaKỳ1992vàNhàxuấtbảnXuânThuHoaKỳ1996

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

MỤCLỤC

PHẦNMỘT:SỐNG1.TRONGTẤMGƯƠNGCỦACÁICHẾTCÁICHẾTTRONGTHẾGIỚITÂNTIẾNCUỘCHÀNHTRÌNHQUASỐNGCHẾT

2.VÔTHƯỜNGẢOTƯỞNGLỚNSỰLƯỜIBIẾNGNĂNGĐỘNGĐỐIMẶTCÁICHẾTXEMTRỌNGCUỘCĐỜIMÂYMÙATHU

3.TƯDUYVÀTHAYĐỔICHẤPNHẬNCÁICHẾTSỰTHAYĐỔISÂUXATRONGTÂMĐỂNHỊPTIMCỦATHẦNCHẾTLÀMVIỆCVỚINHỮNGĐỔITHAYTINHTHẦNCHIẾNSĨTHÔNGĐIỆPCỦAVÔTHƯỜNGTRONGCÁICHẾTCÓNIỀMHYVỌNG

4.BẢNCHẤTCỦATÂMTÂMVÀTỰTÍNHCỦATÂMBẦUTRỜIVÀNHỮNGĐÁMMÂYBỐNLỖINHÌNVÀOTRONGNHỮNGHỨAHẸNCỦAGIÁCNGỘ

5.ĐƯATÂMVỀNHÀLUYỆNTÂMTRỌNGTÂMCỦATHIỀNĐỊNHLUYỆNTẬPCHÁNHNIỆMSỰBÌNHANTỰNHIÊNPHƯƠNGPHÁPTRONGTHIỀNTHẾNGỒIBAPHƯƠNGPHÁPTHIỀNQUÁNTÂMTRONGTHIỀNĐỊNHQUÂNBÌNHTẾNHỊÝTƯỞNGVÀCẢMXÚC:SÓNGVÀĐẠIDƯƠNGKINHNGHIỆMNGHỈNGƠIHÒANHẬPTHIỀNVỚIHÀNHĐỘNG

NGUỒNCẢMHỨNG6.TIẾNHÓA,NGHIỆPVÀTÁISINHVÀI“BẰNGCHỨNG”VỀTÁISINHTÍNHTƯƠNGTỤCCỦATÂMTHỨCNGHIỆPTHIỆNTÂMTÍNHSÁNGTẠOTRÁCHNHIỆMTÁISINHTẠITÂYTẠNG

7.BARDOVÀNHỮNGTHỰCTẠIKHÁCBARDOHAYCÕIBARDOBẤTTRẮCVÀCƠHỘINHỮNGTHỰCTẠIKHÁCSỐNGCHẾTTRONGLÒNGBÀNTAY

8.ĐỜINÀY:CÕIBARDOTỰNHIÊNCÁITHẤYDONGHIỆPLỰCLỤCĐẠOCÁNHCỬANHẬNTHỨCTUỆGIÁCVÔNGÃCÁINGÃTRÊNĐƯỜNGTÂMLINHHƯỚNGĐẠOMINHTRIẾTBAKHÍCỤCỦATRÍTUỆNHỮNGHOÀINGHITRÊNĐƯỜNG

9.CONĐƯỜNGTÂMLINHTÌMĐƯỜNGTHEOMỘTCONĐƯỜNGBẬCTHẦYNĂNGLỰCCỦALÒNGSÙNGKÍNHDÒNGÂNSỦNGPHÉPĐẠOSƯDUGIÀ;HÒAVỚITÂMTRÍTUỆCỦABẬCTHẦY

10.TỰTÁNHSÂUXACỦATÂMCÁITHẤYTHIỀNĐỊNHHÀNHTHÂNTHỂCẦUVỒNG

PHẦNHAI:CHẾT11.LỜIKHUYÊNTÂMHUYẾTVỀVIỆCGIÚPĐỠNGƯỜISẮPCHẾTCHỨNGTỎTÌNHYÊUVÔĐIỀUKIỆNNÓITHẬT

SỢCHẾTCÔNGVIỆCCHƯAXONGNÓILỜITỪBIỆTTIẾNĐẾNMỘTCÁICHẾTBÌNHAN

12.LÒNGBIMẪN:VIÊNNGỌCNHƯÝCÁIHỢPLÝCỦABIMẪNCÂUCHUYỆNVỀTONGLENVÀNĂNGLỰCTÂMĐẠIBILÀMSAOĐỂĐÁNHTHỨCTÂMĐẠIBINHỮNGGIAIĐOẠNCỦATONGLENPHÁPTUTONGLENSƠKHỞIPHÁPTONGLENCHÍNHTHỨCTONGLENCHOMỘTNGƯỜISẮPCHẾTBÍQUYẾTTHÁNHLINH

13.GIÚPĐỠTINHTHẦNCHONGƯỜICHẾTBÊNCẠNHTỬSÀNGÐEMLẠIHYVỌNGVÀTÌMSỰTHATHỨTÌMMỘTPHÁPTUPHÁPCHUYỂNDITÂMTHỨC“PHOWA”DÙNGPHÁPCHUYỂNDIĐỂGIÚPNGƯỜISẮPCHẾTCỐNGHIẾNCÁICHẾTCỦACHÚNGTA

14.NHỮNGHÀNHTRÌCHONGƯỜISẮPCHẾTGIÂYPHÚTCHẾTBUÔNGXẢÁILUYẾN(RÀNGBUỘC)THỂNHẬPSỰTỈNHGIÁCSÁNGSUỐTNHỮNGCHỈDẪNVÀOLÚCHẤPHỐIHÀNHTRÌNHCHONGƯỜISẮPCHẾTPHOWA:PHÁPCHUYỂNDITÂMTHỨCÂNSỦNGCỦASỰCẦUNGUYỆNVÀOLÚCCHẾTBẦUKHÔNGKHÍĐỂCHẾTTỪGIÃTHÂNXÁC

15.TIẾNTRÌNHCHẾTTHỌMẠNGTẬNCHẾTPHITHỜITRUNGGIANĐAUĐỚNCỦASỰCHẾTTIẾNTRÌNHCHẾTTƯTHẾCHẾTSỰTANRÃBÊNTRONGCÁICHẾTCỦA“CÁCĐỘCTỐ”

PHẦNBA:CHẾTVÀTÁISINH16.NỀNTẢNGNỀNTẢNGCỦATÂMPHÀMTÌNH

MẸCONGẶPGỠTHỜIGIANCỦAÁNHSÁNGCĂNBẢNCÁICHẾTCỦAMỘTBẬCTHẦY

17.TIASÁNGNỘITẠIBỐNGIAIĐOẠNCỦAPHÁPTÁNHHIỂUNGỘPHÁPTÁNHSỰTRỰCNHẬN

18.BARDOTÁISANHTHÂNÝSANHNHỮNGKINHNGHIỆMCỦACÕITRUNGẤMÐỘDÀICỦATRUNGẤMTÁISANHPHÁNXÉTNĂNGLỰCCỦATÂMTÁISANH

19.GIÚPĐỠSAUKHICHẾTKHINÀOTACÓTHỂGIÚPTACÓTHỂGIÚPĐỠNHƯTHẾNÀOSỰTHẤUTHỊCỦANGƯỜICHẾTCÁCHTÂYTẠNGCẦUSIÊUNGƯỜICHẾTGIÚPĐỠNGƯỜIĐAUBUỒNMỘTPHÁPMÔNTRỌNGYẾUMỞRỘNGCÕILÒNGCHẤMDỨTĐAUBUỒNVÀRÚTBÀIHỌCTỪNỖIBUỒNĐAU

20.KINHNGHIỆMCẬNTỬ:NẤCTHANGLÊNTRỜIBÓNGTỐIVÀĐƯỜNGHẦMÁNHSÁNGÐIỂMTƯƠNGĐỒNGVỚITRUNGẤMTÁISANHDÉLOK:MỘTKINHNGHIỆMCẬNTỬCỦATÂYTẠNGTHÔNGĐIỆPCỦAKINHNGHIỆMCẬNTỬÝNGHĨAKINHNGHIỆMCẬNTỬ

21.TIẾNTRÌNHPHỔQUÁTNHỮNGMẶCKHẢICỦACÁCTRUNGẤMTIẾNTRÌNHTRONGGIẤCNGỦTIẾNTRÌNHTRONGTƯTƯỞNGVÀCẢMXÚCTIẾNTRÌNHTRONGĐỜISỐNGHÀNGNGÀYNĂNGLỰCHỶLẠCMỞRACÁITHẤYTOÀNDIỆN

PHẦNBỐN:TỔNGKẾT22.SỨGIẢHÒABÌNH

PHỤLỤCMỘT-NHỮNGCÂUHỎIVỀCÁICHẾTGIỮCHOSỐNG

ĐỂCHOCHẾTCHỌNGIẢIPHÁPCHẾT

PHỤLỤCHAI-HAIMẨUCHUYỆNDOROTHYRICK

PHỤLỤCBA-HAIBÀITHẦNCHÚTHẦNCHÚKIMCANGTHƯỢNGSƯTHẦNCHÚCỦAĐẠIBITÂMOMMANIPADMEHUM

o0o

PHẦNMỘT:SỐNG

1.TRONGTẤMGƯƠNGCỦACÁICHẾT

Kinhnghiệmđầutiêncủatôivềsựchếtxảyđếnvàolúctôikhoảngchừngbảy tuổi.Chúng tôi đang chuẩn bị rời vùng cao nguyênmiền đông để duhànhđếnvùngtrungtâmcủaTâyTạng.Samten,mộttrongnhữngthịgiảcủathầytôi, làmột thầy tukỳdiệurất tử tếđốivới tôi lúc tôicònbé.Ôngcógươngmặt sáng trònmủmmĩm luôn sẵn sàngnởnụcười.Ôngđượcmọingười trong tu viện yêumếnvì tính tình ông thật tốt.Hàngngày thầy tôithườnggiảngdạy, làmphépquánđảnh,dẫnđầunhữngbuổi lễhaynhữngthờikhóatu tập.Đếncuốingày, tôi thườnghọpchúngbạnđểđóngtuồng,diễn lại những công việc làm trong ngày, ThầySamten luôn luôn cho tôimượntạmnhữngbộyphụcmàthầytôiđãmặchồisáng.Thầychảbaogiờtừchốitôiviệcgì.RồibỗngSamtenngãbệnh,vàđiềurõrệtlàthầysẽkhôngsốngđượcnữa.Chúngtôiphải trìhoãncuộchành trình.Tôikhôngbaogiờquênđượchaituầnlễkếtiếp.Mùihôithốicủachếtchócđanglơlửngnhưđámmâyphủtrênmọisự.Mỗikhitôinhớvềkhoảngthờigianấy,thìcáimùiđólạitrởlạitrongtôi.Tuviệnngậptrànmộtýthứcmãnhliệtvềcáichết.Tuyvậy,điềunàytuyệtnhiênkhôngcógìghêgớmhãihùng;vìvớisựhiệndiệncủathầytôi,cáichếtcủathầySamtenmangmộtýnghĩađặcbiệt.Nótrởthànhmộtbàihọcchotấtcảchúngtôi.ThầySamtennằmtrênchiếcgườngcạnhcửasổtrongmộtđiệnthờnhỏtạitưdinh của thầy tôi. Tôi biết thầy đang từ từ chết. Thỉnh thoảng tôi đi vàophòng,ngồibênthầy.Thầykhôngnóiđượcnữa,vàtôikinhngạctrướcsựđổi thaycủagươngmặt thầy,bâygiờđãxệxuống trông thậthốchác.Tôinhậnra rằng thầysắp từgiãchúng tôi,vàchúng tôisẽkhôngbaogiờcòngặplạithầy.Tôicảmthấyvôcùngbuồnbãcôđơn.Samtenkhôngchếtdễdàngcholắm.Hơithởkhókhănnặngnhọccủathầyluônámảnhchúng tôi, và chúng tôi có thểngửi thấycả cáimùi thânxácthầyđangtàntạ.Tuviệnhoàntoànimlặng,khôngmộttiếngđộngngoạitrừtiếnghơithởcủathầy.MọisựđềutậptrungvàothầySamten.Nhưng,dùcơnhấphốikéodàicủaSamten thậtđauđớn,chúngtôivẫnthấyđượcrằng,tựtrongthẳmsâucủaconngườithầy,đangcómộtniềmbìnhanvàtintưởng.Lúcđầutôikhôngthểgiảithíchđượcđiềunày,nhưngrồitôihiểutạisao.Đólànhờởđứctincủathầy,côngphututậpcủathầy,vàsựhiệndiệncủathầychúngtôi.Mặcdùbuồnbã,tôicũngbiếtrằngkhicóthầytôiđóthìmọisựsẽyênổn,vìthầysẽgiúpchothầySamtenđạtgiảithoát.Vềsautôiđượcbiếtrằng,bấtcứhànhgiảmậttôngnàocũngđềumơướcđượcchết trướcthầymình,vàcócáidiễmphúcđượcthầytiếpdẫntronglúcchết.

Tronglúc thầy tôibình tĩnhhướngdẫn thầySamten trảiquacáichết,ngàichỉchothầybiếttừnggiaiđoạnmộtcủatiếntrìnhchếtmàthầysẽgặp.Tôirấtngạcnhiêntrướcsựhiểubiếtrõràngminhbạchcủathầytôi,trướcvẻtintưởngvàbìnhannơingài.Khicósựhiệndiệncủathầytôi,ngườicảlonhấtcũngphảiantâm.BâygiờJamyangKhientseđangchứngtỏchochúngtôithấyđứcvôúyngàiđốivớisựchết.Khôngphảingàicoi thườngnó:Ngàithườngbảochúngtôirằngngàisợnó,vàcảnhcáochúngtôiđừngcóngâyngô tưởngchết làdễ.Nhưngcáigìđãkhiến thầy tôiđốidiệncáichếtvớitháiđộnhẹnhànglãnhđạm,thựctiễnmàlạithoảimáilạlùngnhưthế?Câuhỏiấyđãthâmnhậptrongđầutôi,làmtôiđầykinhngạc.CáichếtcủaSamtenđãlàmtôichấnđộng.Thếlàmớibảytuổiđầu,tôiđãthoáng thấy năng lực rộng lớn của truyền thống tôn giáo trong đó tôi dựphần, và tôi chợt hiểu được mục đích của sự tu hành. Nhờ tu hành, màSamtenđãchấpnhậnđượccáichếtcũngnhưhiểurõrằngnỗiđauđớncóthểlàmộtphầncủaquátrìnhthanhluyệnrấttựnhiênvàsâuxa.Nhờtuhành,màthầy tôiđãcómộthiểubiết trọnvẹnvềsựchết,vàmộtkỹ thuậtminhbạchđểhướngdẫnngườikhácđivàocõichết.SaukhithầySamtenchết,chúngtôikhởihànhđiLhasa, thủđôTâyTạng.Đấylàmộtcuộchànhtrìnhgiannansuốtbathángtrênlưngngựa.Từđấychúng tôi tiếp tụccuộchànhhươngđếnnhững thánh tíchở trungươngvàmiềnnamTâyTạng,nhữngditíchcủacácbậcthánh,vuachúavàhọcgiảđãcócôngdunhậpđạoPhậtvàoTâyTạngtừthếkỷthứbảytrởđi.Thầytôilàhiệnthâncủanhiềubậcthầythuộcđủmọitruyềnthống,vàvìthầynổitiếngnhưthếnênchúngtôiđiđếnđâucũngđượcđóntiếprấtrộnràng.Đốivớitôi,cuộchànhtrìnhấyrấthấpdẫnvàđãđểlạitrongtôinhiềuhoàiniệm tốt đẹp.NgườiTâyTạng quen dậy sớmđể sử dụng tối đa ánh sángthiên nhiên. Chúng tôi đi ngủ vào lúc trời sập tối và thức dậy trước bìnhminh,vàkhitiasángđầutiênvừalódạngthìnhữngcontrâuyakschởhànhlýđãbắtđầudichuyển.Nhữnglều trạiđượcnhổ lên,căn lềucủa thầy tôinhổsauchót.Mộtthanhniênsẽđitrướcđểchọnchỗtốtchoviệccắmlềutrại,nơichúngtôisẽdừngkhoảnggiữatrưađểnghỉngơiđếnhếtngày.Tôithườngthíchcắmtrạicạnhmộtconsôngđểnghetiếngnướcchảy,hoặcđểngồitronglềumànghemưatítáchtrênmái.Đoànngườichúngtôicótấtcảkhoảngchừngbamươicănlều.Suốtngàytôicỡimộtconngựamàuvàngbêncạnhthầytôi.Trongkhichúngtôicỡingựa,thầy tôigiảngdạycho tôi, kể chuyện,niệmchú,vàđặt ramột sốphươngphápchotôithựchànhgiáolý.Mộtngàykia,khichúngtôitiếngầnđếnhồthiêngYamdrokvàthoángthấybóngmặtnướcngờisángnhưxacừcủanó,thìmộtvịLạtmatrongđoànlữhành,LạtmaTseten,bắtđầuchết.CáichếtcủaTseten làmộtbàihọcsốngđộngkhácnữađốivớitôi.Ônglàthầycủabàvợ tâm linhcủa thầy tôi,KhandroTseringChodron, hiệnnay

vẫn còn. Bà được xem như nữ hành giả mật tông xuất sắc nhất của TâyTạng,mộtbậcthầymaidanhẩntíchmàđốivớitôilàmộthiệnthâncủađứchysinhtậntụy.Nộimộtsựhiệndiệnđầytrìumếncủabàcũngđủdạychotôirấtnhiều.LamaTsetenlàngườicólòngnhânáivôbiên,Ôngtuổingoạilụctrần,khổngườikhácaovàtócđãhoarâm.Ôngtỏaramộtsựdễthươngkhôngchútnàogắnggượng.Ôngcũnglàmộtthiềngiảtuchứngcao,chỉcầnởcạnhôngcũngđủđemlạichotôimộtcảmgiácthanhbìnhvàtrongsáng.Một đôi khi ông rầy la tôi, và tôi cũng khá sợ hãi; nhưng mặc dù thỉnhthoảngôngcóhơinghiêmkhắc,ôngvẫnluônluônđầytínhnhânhậu.LamaTsetenchếtmộtcáchphiphàm.Mặcdùcómộttuviệngầnđấy,ôngkhôngchịuđến,bảorằngôngkhôngmuốnđểlạichongườitamộtcáixácphảithudọn.Bởithếchúngtôidựnglềutrạithànhvòngtrònnhưthườnglệ.KhandrosănsócđềudưỡngchoLamaTseten, thầygiáođạocủabà.Chúngtôilàhaingườiduynhấtcómặttronglềucủaông,khiôngcấttiếnggọi.ÔngthườnggọilàKhandrolà“a-mi”tiếngnóiđịaphươngông,cónghĩalà“conta”.-Nàycon,hãy lạiđây.Nóđangđến.Takhôngcòngìđểkhuyênbảoconthêmnữa.Conrấttốt,talấylàmsungsướngvìcon.Hãyphụngsựbậcthầycủaconnhưbấylâuconđãlàm.Lậptứcbàkhởisựchạyrakhỏilều,nhưngôngđãnắmlấytayáobàlại.-Conđiđâuthế?Bàtrảlời:-ConsẽđigọiRinpoche.Ôngmỉmcười:-Chớlàmphiềnôngta,khôngcần thiết.Đốivớibậc thầy,vốnkhôngbaogiờcókhoảngcáchnàogiữachúngta.Vớinhữnglờilẽấy,ôngđưamắtnhìnlêntrờirồichết.Khandrothoátđượckhỏitayôngvàchạyvộirađểgọi thầytôi.Tôingồiyênbấtđộngtạichỗ,kinhngạckhithấymộtngườinhìnthẳngmặtcáichếtvớitháiđộbìnhthảnnhưvậy.LamaTseten đáng lẽ có thểnhờ thầymình thânhànhđếngiúp -mộtđiềumàbấtcứngườinàokhácđềumongmỏi–nhưngôngtalạikhôngcần.Bâygiờtôiđãhiểutạisao:Tạivìôngđãtrựcnhậnsựhiệndiệncủabậcthầyởtrongtâmmình.JamyangKhientsevẫnluônluônởbênông,trongđầuócvàtráitimcủaông;ôngkhôngbaogiờcảmthấycósựngăncáchnàocả.Khandrođãđimờithầytôi,JamyangKhientse.Tôikhôngsaoquênđượccáilúcôngkhomlưngđểbướcvàocănlều.ÔngđưamắtnhìnvàomặtcủaLamaTsetenrồinhìnsâuvàođôimắt,vàkhởisựcườikhúckhích.ÔngthườnggọiLamaTsetenlà“LaGhen”,vịlạtmagià,mộtcáchgọiâuyếmcủaông.Ôngbảo:-LaGhen,đừngcóởtrongtrạngtháiđó.Bâygiờ tôihiểurằng, lúcđó thầy tôiđã thấyLamaTseten đangnhậpvào

một thứđịnh trongđóhànhgiả tanhòabảnchấtcủa tâmmìnhvớikhônggiancủachânlý.- Ông biết chứ,La-Ghen, nếu ông nhập định này, thìmột đôi khi có vàichướngngạivitếcóthểphátsinh.Nào,tasẽhướngdẫnông.Sửngsốt, tôingắmnhìnnhữnggìxảy rakế tiếp,vànếukhôngphảichínhmắttôitrôngthấythìtôisẽkhôngbaogiờtinđược.LamaTsetensống lại.Rồithầytôingồimộtbênôngta,hướngdẫnthầnthứcôngđivàocõichết.Cónhiềucách làmviệcnày,vàcáchmà thầy tôiđangsửdụng lúcđókếtthúcvớiba lần thầythốt lênâm“A”.Khi thầytôi thốt tiếng“A”đầutiên,chúngtôicóthểngheLamaTsetennói theokhárõ.Lần thứhai,giọngôngkhôngrõnữa,vàlầnthứbathìhoàntoànimlặng:Ôngđãchết.Cái chết của Samten đã dạy cho tôi mục đích của sự tu hành, cái chếtcủaLamaTsetenchotôithấyrằngnhữnghànhgiảthuộctầmcỡnhưônglúcsinhthờivẫnẩngiấunhữngkhảnăngkỳdiệucủamình,vàđôikhichỉbàytỏchúngmột lầnmà thôi,vào lúcchết.Mặcdùcònbéxíu, tôicũngđãhiểurằng có một sự khác nhau rõ rệt giữa cái chết của Samten và của LamaTseten,đólàsựkhácnhaugiữacáichếtcủamộtthầytutửtếcóhànhtrìlúcsinh thời, và cái chết củamộthànhgiả cónội chứng tâm linh sâuxahơnnhiều.Samtenchếtmộtcáichếtbìnhthườngvàchếttrongđauđớn,nhưngvớisựbìnhancủađứctin;còncáichếtcủaLamaTsetenlàmộtsựthitriểnthầnthôngcủasựlàmchủtâmý.Ngay sau tang lễLamaTseten, chúng tôi di chuyển lên tu việnYamdrok.Nhưlệthường,tôingủcạnhthầytôitrongphòngông,vàtôicònnhớđêmấytôiđangngắmnhữngcáibóngcủanhữngngọnđènthắpbằngbơnhảymúatrênváchtường.Tronglúcmọingườingủsay,tôiđãnằmthứcvàkhócsuốtđêmtrường.Điềuấytôihiểurằngcáichếtlàmộtsựthật,vàcảtôinữacũngsẽphảichết.Khitôinằmđấysuynghĩvềsựchếtvàvềcáichếtcủachínhtôi,quatấtcảnỗiđaubuồnđó,trongtôimộtýthứcsâuxadầndầnlódạng,đólàýthứcrằng“mìnhphảichấpnhậnnó”.Vàvớiýthứcấy,tôiquyếtđịnhcốnghiếncuộcđờimìnhchosựtutậptâmlinh.Thếlàtôiđãkhởisựgiápmặtcáichếtvànhữnghàmẩncủanókhituổicònrấtnhỏ.Lúcấytôikhôngbàogiờtưởngtượngđượcrằngtaphảitrảiquabiếtbaonhiêulàcáichếtdồndập,hếtcáichếtnàytớicáichếtkhác.CáichếtmấtnướcTâyTạngsaukhiTrungquốcxâmchiếm.Cáichết lưuđày.Cáichếtmấtmọithứmàgiađìnhtôivàtôiđãsởhữu.Giađìnhtôi,LakarTsang,đãtừng làmột trongnhữngnhàgiàunhấtxứTâyTạng.Từ thếkỷ thứmườibốn,giađìnhtôiđãnổitiếnglàmộttrongnhữngthíchủquantrọngnhấtcủaPhậtgiáo,bằngcáchhỗtrợsựhoằngdươngchánhphápvàgiúpcácbậcthầyvĩđạitrongnhữngcôngtrìnhcủahọ.Nhưngcáichếttànphátôihơntấtcảthìchưaxảytới,đólàcáichếtcủathầytôi,JamyangKhientse.Khingàimất,tôicảmnhưnềnmóngcuộcđờitôiđã

sụpđổ.Đấylàvàonăm1959,nămmànướcTâyTạngsụpđổ.ĐốivớingườiTâyTạng,cáichếtcủathầytôilàmộtsốácliệtthứhai,vàđốivớixứTâyTạng,cáichếtấyđánhdấusựcáochungcủamộtthờiđại.

CÁICHẾTTRONGTHẾGIỚITÂNTIẾN

KhimớiđếnTâyphươnglầnđầu,tôihoàntoànkinhngạcvìsựtráingượcgiữanhữngtháiđộđốivớicáichếtởđâyvớinhữnggìtôiđãquenthuộctừbé.Mặcdùđãđạtđếnnhiềuthànhquảkỹthuật,xãhộitântiếnphươngtâyvẫnchưacóhiểubiếtthựcsựnàovềcáichếthoặcnhữnggìxảyratrongkhichếthaysaukhichết.Tôiđượcbiếtrằngngườingàynayđượcdạyphảiphủnhậncáichết,xemnókhôngcóýnghĩagìngoàiralàsựhoàntoànhủydiệt,tiêuvong.Điềuđócónghĩarằngphầnđôngngườitrênthếgiớingàynayhoặcsốngtrongsựphủnhậncáichếthoặcsợhãinó.Ngaycảviệcnóivềcáichếtcũngđượcxemlàđiềmgở,nhiềungườitinrằngnhắcđếncáichếtthìcũnggầnnhưlàmongnóxảyđếnchomình.Nhiềungườikhácnhìncáichếtvớimộtsựvuivẻngâyngôthiếusuynghĩ,tưởngchừngnhưvìmộtlýdobíẩnnàođó,cáichếtsẽđếnvớihọmộtcáchêmthấm,khôngcógìphảilongại.Khinghĩđếnnhữngngườinày,tôinhớlờimộtbậcthầycủaTâyTạngnói:-Ngườitathườngkhinhsuấtvềsựchếtvàcứnghĩ:“Ôi!Hơiđâumàlochomệt, ai rồi cũng phải chết, chuyện đó tự nhiên quámà. Tôi thì khỏi lo.”Nhưngđấychỉlàlýthuyết,đếnkhisắpchếtmớibiếtkhôngphảilàchuyệnđơngiản.Tronghaitháiđộnóitrênvềcáichết,thìmộttháiđộxemchếtnhưchuyệngởcầnnétránh,mộtxemchếtlàmộtđiềusẽxảyđếntựnhiênkhôngcầnlonghĩ.Nhưngcảhaiđềuhoàntoàncáchxasựamhiểuýnghĩađíchthựccủacáichết.Mọitruyềnthốngtôngiáolớnnhấtcủanhânloại,dĩnhiêntrongđócóKitôgiáo,đềunóirõchotabiếtrằngchếtkhôngphảilàhết.Cáctôngiáoấyđềunóiđếnmộtviễn ảnhvềđời sắpđến, khiến cho cuộcđờihiện tại ta đangsốngmangđầyýnghĩa thiêng liêng.Nhưngmặcdùcónhữnggiáo lýnhưvậy,phầnlớnxãhộitântiếnvẫnlàmộtsamạctâmlinhởđấyđasốngườitưởngchừngnhưcuộcđờinàylàtấtcả.Vìthiếumộtđứctinchânchínhvềđờisau,họsốngmàkhôngcómộtmụcđíchtốihậunàocả.Tôiđãnhậnrarằngtháiđộchốibỏcáichếtcónhữnghậuquảkhốchạivượtngoài phạm vi cá nhân, nó ảnh hưởng tới hoàn thể hành tinh này. Vì tintưởngchỉcócuộcđờinàymàthôi,khôngcóđờinàokhác,chonênngườithờinaykhôngphát triểnmột tri kiến sâuxanhắmđến trườngkỳ.Dođó

khôngcógìđểngăncảnhọkhỏicướpbócquảđịacầuvìnhữngmục tiêucấp thời, hoặc ngăn họ sống một cách ích kỷ gây tai họa cho tương lai.Chúngtacòncầnbaonhiêulờicảnhcáokhácnữa,giốngnhưlờisauđâycủaôngBộtrưởngxứBrazilvềMôisinh,ngườichịu tráchnhiệmbảovệrừngAmazone.-Xãhộikỹnghệtântiếnquảlàmộtthứtôngiáocuồngtín.Chúngtađangphá hoại, làm nhiễm độc, hủy diệt tất cả mầm sống trên hành tinh này.Chúngtađangkýnhữnggiấynợmàconcháuchúngtasẽkhôngthểtrả...Chúngtađanglàmnhưthểmìnhlàthếhệcuốicùngtrênhànhtinhnày.Nếukhôngcómộtbiếncảitậngốcvềtâm,trívàlốinhìn,thìtráiđấtsẽkếtthúcnhưVénus,cháythànhthanvàchết.Sựsợchếtvàkhôngbiếtđếnđờisauquảđangcungcấpnhiênliệuchosựthiêuhủysinhmôiđedọa tất cảđời sốngchúng ta.Vậycóphải là sự thểcàngphiềnphứchơnnếungười takhôngđượchọc tậpvềchết làgì,hoặclàmthếnàođểchết?Nếungườitakhôngđượcthấyvàihyvọngvàonhữnggìnằmsaucáichết,vàbởithế,biếtđượcnhữnggìthựcsựnằmsausựsống?Cógìmỉamaihơn,khigiớitrẻđượchọcđầyđủmọimônngoạitrừmônhọcduynhấtchứađựngchìakhóamởratoànthểýnghĩacuộcđời,vàcóthểlàmởđếnchínhsựsinhtồncủachúngta?-Bạncótincóđờisaukhông?Khôngphảihỏihọcótinởmộtlýthuyếttriếthọcvềđờisaukhông,màhỏihọcócảmthứcniềmtinấymộtcáchsâuxatrongtimhọkhông.Bậcthầybiếtrằngnếungườitatincóđờisau,thìtoànbộnhânsinhquancủahọsẽkhác,họsẽýthứcrõvềtráchnhiệmcánhânvàvềđạođức.Nhữnggìcácbậcthầyphảihoàinghilà,vớinhữngngườikhôngtincóđờisau,thìcónguycơlàhọsẽkiếntạomộtxãhộichỉnhắmđếnnhữngkếtquảđoảnkỳ,khôngcầnsuynghĩnhiềuvềhậuquảhànhđộng.Phảichăngđiềunàycóthểlàlýdochínhtạisaochúngtađãtạonênmộtthếgiớitànbạonhưhiệnnay,mộtthếgiớiítcólòngbimẫnthựcsự?Đôikhitôinghĩrằngnhữngnướcgiàumạnhnhấtcủathếgiớiđãpháttriểnthậtgiốngnhưnhữngcõitrờimôtảtrongkinh.Trongkinhmôtảloàichưthiênsốngcựckỳxahoa,hưởngđủmọilạcthú,khônglolắnggìvềchiềuhướngtâmlinhcủacuộcđời.Mọisựxảyrathậttốtđẹpchođếnkhicáichếtđếngần,vớinhữngsuytưởngbấtngờxuấthiện.Khiấynhữngbàvợvàtìnhnhâncủahọkhôngdámđếngầnhọ,chỉđứngtừxamàtunghoatới,vớilờicầunguyệnchiếulệrằngmongchohọđượcsanhlàmtrờitrởlại.Khôngmộthoàiniệmnàovềnhữnghạnhphúchaytiệnnghiđãquacóthểlàmnơitrúẩnchohọkhỏicáikhổtrướcmắt, trái lạicànglàmchonóbiđáthơn.Cứthếnhữngvịtrờibịbỏrơichochếttrongcôđơnkhốnkhổ.Sốphậnnhữngvị trờiấy làmtôinhớđếncáchngười tađốixửvớinhữngngườilớntuổi,ngườibệnhvàngườisắpchếthiệnnay.Xãhộichúngtabị

ámảnhbởituổitrẻ,dụctính,quyềnlực,vàchúngtatránhnétuổigià,tránhnésựtàntạ.Cóphảithậtkinhkhủng,khitabỏrơingườigiàvìcuộcđờihoạtđộngcủahọđãchấmdứt,họkhôngcòníchlợinữa?Cóphảithậtrayrứtkhitatốnghọvàonhàdưỡnglão,ởđấyhọphảichếttrongcôđộc,bịruồngbỏ?PhảichăngcũngđãđếnlúctaphảinhìnlạicáchtađốixửvớinhữngngườimắcbệnhnanynhưungthưvàAID?TôibiếtmộtsốngườiđãchếtvìbệnhAID,vàđã thấyhọ thườngbịcảđếnbạnbècũngxemhọnhưnhững tiệndân.Dấuấngắnliềnvớicơnbệnhđãđưahọtớichỗtuyệtvọng,làmchohọcảmthấyđờimìnhthậtghêtởm,vàdướimắtngườikhácthìđờihọcoinhưđãchấmdứt.Ngaycảkhimộtngườitaquenbiếthaythươngmếnsắpchết,nhiềungườicũngkhôngbiếtphảilàmsaođểgiúpđỡhọ;vàkhihọchết,khôngaikhuyếnkhíchtanêncómộtýniệmgìvềtươnglaicủangườichết,họsẽrasao,làmsaotacóthểtiếptụcgiúpđỡhọ.Quảthế,mọiýnghĩtươngtựđềudễbịxuađuổixemlàlốbịch,vônghĩa.Tấtcảđiềunàychotathấyrõrằng,hơnbaogiờhết,chúngtađangcầnmộtsựthayđổicănđểtrongtháiđộđốivớicáichếtvàngườisắpchết.May thay, những thái độđãbắt đầu thayđổi.Phong tràoTiếpdẫnđườngchẳnghạn,đang làmnhữngcôngviệckỳdiệu làđemlạisựsănsóc thuộcphạmvithựctiễnvàtìnhcảm.Tuynhiên,sựsănsócthựctiễnvàtìnhcảmchưađủ;dĩnhiênngườihấphốicầnđượcsănsócyêumến,songhọcòncầnmộtcáigìsâusắchơnnữa.Họcầnkhámphámộtýnghĩathựcthụchocáichếtvàsựsống.Khôngthếthìlàmsaochúngtacóthểđemlạichohọniềman lạc tốihậu?Bởivậy,giúpđỡngườihấphốicòncầnđếnkhảnăng tâmlinh,vìchỉnhờcókiếnthứcvềtâmlinhmàchúngtamớicóthểthựcsựhiểuvàđốimặtvớicáichết.Tôilấylàmphấnchấntinhthầnkhinhữngnămgầnđây,toànbộvấnđềchếtvà hấp hối đã được mở ra ở Tây phương nhờ những nhà tiên phongnhưElizabethKubler-RossvàRaymondMoody.Khinhìnkỹcáchthứcchúngtôisănsócngườisắpchết,ElizabethKublerRossđãchứngminhrằng,vớimộttìnhyêuvôđiềukiện,vàmộttháiđộcótuệgiác,thìcơnhấphốicóthểtrởthànhmộtkinhnghiệmanlành,chuyểnhóa.Nhữngnghiêncứukhoahọcvềnhiềuphươngdiệnkhácnhaucủakinhnghiệmcẩn-tử (khicầnchết) rađời tiếp theo tácphẩmcủaRaymondMoodyđãchonhân loại thấymộthyvọngmãnhliệtsinhđộngrằngcuộcđờikhôngphảichấmdứtvớicáichết,vàquảthựccòncómộtđờiởsaucuộcđời.Rủi thay,cóvàingườikhông thựchiểuýnghĩa trọnvẹncủanhữngkhámpháấyvề sự chết.Họđi đến cựcđoan thi vị hóa cái chết, và tôi đãnghenhữngtrườnghợpbiđátvềnhữngthanhniênđãtựsátbởivìhọtinrằngchếtlàtốtđẹpvàlàmộtlốithoátkhỏinhữngđaubuồntrongđờihọ.Nhưngcảhaitháiđộ,sợchếtvàưachết,đềulàmộtkiểutrốntránh.Chếtkhôngđáng

buồncũngkhôngđángvui,đóchỉlàmộtsựkiệnhiểnnhiêncủacuộcđời.Thậtđángbuồn,làphầnđôngchúngtachỉbắtđầuthưởngthứcđượchươngvịđờisốngkhichúngtasắpsửachết.TôithườngnghĩvềlờinóicủabậcđạosưPadmasambhava(LiênHoaSanh):-Nhữngngườitinrằnghọcòncónhiềuthờigianchỉchuẩnbịlúccáichếtđến. Khi ấy thì họ ân hận vô cùng. Nhưng có phải là đã quá muộn haykhông?Vềthếgiớihiệnnay,cólờibìnhluậnnàorùngrợnhơnnhậnxétrằngđasốngườichếtmàkhôngchuẩnbịchocáichết,cũngnhưhọđãsốngmàkhôngchuẩnbịchođờisống?

CUỘCHÀNHTRÌNHQUASỐNGCHẾT

TheosựminhtriếtcủaPhật,thìchúngtacóthểthựcsựdànhcảđờimìnhđểchuẩnbịchocáichết.Chúngtakhôngcầnchờđếnkhicóngườithânđangchếtmộtcáchkhónhọc,hoặckhigặpbạobệnhbấtngờ,mớimiễncưỡngnhìnlạiđờimình.Chúngtacũngkhôngbuộcphảiđitaykhôngvàolúcchếtđểgặpcáiđiềuxalạmìnhchưabiết.Tacóthểkhởisựngaytạiđâyvàbâygiờ,tìmraýnghĩachođờimình.Tacóthểbiếnmọilúcthànhmộtcơhộiđểchotathayđổivàchuẩnbị-mộtcáchnhiệttình,minhbạch,vàantâm–chocáichếtvàvĩnhcửu.TheođạoPhật,sốngvàchếtđượcxemnhưmộttoànthể,ởđâychếtchỉlàkhởiđầucủamộtchươngmới.Chếtnhưmộttấmgươngtrongđóphảnchiếutấtcảýnghĩacuộcđời.QuanđiểmấylàcốttủytrongnhữnggiáolýthuộctrườngpháicổxưanhấtcủaPhậtgiáoTâyTạng.NhiềuđộcgiảcólẽđãnghenóivềquyểnTử thưcủaTâyTạng.Điều tôi định làm trong tác phẩmnày là giải thíchvàkhaitriểncuốnTửthưấy,đểbaogồmkhôngnhữngcáichếtmàcảđếnsựsốngnữa, bổ túc chi tiết toàn thểnềngiáo lý trongđóTử thư chỉ làmột phần.Trongnềngiáolývidiệunày,chúngtatìmthấytoànbộsựsốngchếtđượctrìnhbàysonghànhnhưmộtchuỗidàinhữngthựctạithoángchốcluônluônbiếnchuyểnđượcbiếtdướidanhtừBardos,sựmờmịt,danhtừnàythôngthườngdùngđểmôtảtrạngtháitrunggiangiữachếtvàtáisanh,nhưngkỳthực,Bardođangxảyraliêntụcsuốtcảtrongđờisốnglẫntrongcáichết,vàlànhữnggiaothờicaođiểmmànếubiếtvậndụng,nócóthểđưađếngiácngộgiảithoát.NhữngBardoslàcơhộingànnămmộtthuởđểgiảithoátbởivì,theogiáolý,cómộtvài thờiđiểmcómãnh lựchơnnhững lúckhácrấtnhiều,đầy tiềmnănghơn,vàolúcấybấtcứgìtalàmđềucómộtảnhhưởngquantrọngsâuxa.TôinghĩBardo giốngnhư lúcmàbạnbướcqua lề củamộtvực thẳm;

chẳnghạnnhưlúcbậcthầykhaithịchođệtửthấybảnlaidiệnmụccủay.Nhưngmộttrongnhữngthờiđiểmlớnlaonhất,đầytiềmnăngnhất,đólàlúcchết.TheoPhậtgiáoTâyTạng,tacóthểchiatoànthểhiệnhữucủamìnhthànhbốnthựctạiliêntụcnốitiếpnhau:1.Đờisống,2.Hấphốivàchết,3.Saukhichết,và4.Táisinh.BốngiaiđọannàyđượcgọilàbốnBardo:•ThứnhấtlàBardotựnhiêncủađờinày,•ThứhailàBardođauđớncủasựchết,•ThứbalàBardochiếusángcủadharmattahayphápgiớitánh.•ThứtưlàBardonghiệplựcđưađếntáisinh,trởthành.VìgiáolývềBardocótínhchấtlớnlaobaotrùmtoàndiệnnhưthế,nênsáchnàyđãđượccấutrúckhákỹlưỡng.Bạnđọcsẽđượchướngdẫntừgiaiđoạnnàyđếngiaiđoạnkháctrongquátrìnhkhaimởtrikiếnvềcuộchànhtrìnhsinhtử.Cuộcthámhiểmcủachúngtađươngnhiênphảikhởisựbằngmộtsựsuynghiệmchânxácđểbiếtchếtnghĩalàgì,vànhiềumặtkhácnhaucủasựthậtvềvô thường.Đó là loại tưduycó thểgiúp ta tậndụngđời sốngnàytrongkhichúngtacòncóthờigian,đểbảođảmkhichếtsẽkhôngcòngìânhận hay tự trách đã uổng phímột đời.NhưMilarepa bậc thánh thi sĩ nổitiếngcủaTâyTạngđãnói:-Tôngiáocủatôilàsốngvàchếtlàmsaođểkhỏiânhận.Khiquánchiếusâuxavềthôngđiệpcủavôthường–cáigìquảthựcđangnằmbênkiavôthườngvàsựchết–chúngtađithẳngtớitrongtâmcủagiáolýcổxưavàđầyquyềnnăngcủaTâyTạng,đólàbảnchấttinhtúycủatâm,haytựtánhcủatâm.Sựtrựcnhậnbảnchấtcủatâm(trựcngộbảntâm)–màtacóthểgọilàtinhtúysâuxanhấtcủachúngta,cáisựthậtmàtấtcảchúngtađềumongtìmđạt–chínhlàchìakhóacủasựthấuhiểuvềsốngchết.Vìvàolúcchết,điềuthựcsựxảyralà,chỉcócáitâmthườngngày(tứclàýthứcdonămgiácquanđem lại) vànhữngvọng tưởngcủanó chết đi, và trongkhoảnghởnày,bảnchấtvôbiêncủatâmta,nhưmộtbầutrờibaolavôhạn,đượchiểnlộ.Bảnchấttinhtúynàycủatâm,haytâmbảnnhiên,chínhlàbốicảnhchotoànthểsựsốngvàchết,giốngnhưbầutrờiômtrọncảvũtrụ.Giáolýdạyrõrằng,nếuchúngtachỉbiếtvềtâmnhưlàcáiphầnphảitanrãkhi ta chết (nghĩa là ý thức thuộc năm giác quan – ND), thì chúng ta sẽkhông biết gì về những gì sẽ tiếp tục, không cómột ý niệm nào vềmột“chiềukhônggianmới”,nghĩalàvềcáitâmbảnnhiên,mộtthựctạisâuxahơnnhiều.Bởithế,điềutốicầnvớichúngtalàphảilàmquenvớitâmbảnnhiêntrongkhitacònsống.Cóvậychúngtamớisẵnsàngđểđónnhậnnó

khinóhiểnlộmộtcáchtựnhiênvàmãnhliệtvàolúctachết;cóvậytamớicóthểnhậnranó“mộtcáchtựnhiênnhưmộtđứatrẻchạyđếnnấpvàogốimẹ”,nhưgiáo lýđãnói.Vàkhi taan trú trong trạng tháiđó,cuốicùngsẽđượcgiảithoát.Sựmôtảvềtâmbảnnhiênđươngnhiêndẫnđếnmộtnềngiáodụcđầyđủvềthiềnđịnh,vìthiềnlàcáchduynhất,giúptacóthểhéthấy,rồidầndầntrựcnhậnvàantrúcáitâmbảnnhiênấy.Kếtiếpsẽđếnphầngiảithíchbảnchấtcủatiếnhóanhânloại,táisanh,nghiệp,đểbạnđọccómộtýniệmđầyđủvềýnghĩacuộclộtrìnhcủachúngtaquasinhtử.Ngangđâycó lẽbạnđọcđãcóđủ trikiếnđểcó thểđivào trọng tâmcủaquyểnsáchnày:MộttrìnhbàybaoquátvềcảbốnBardosvàcácgiaiđoạnkháccủasựchết,rúttừnhiềukinhđiển.Giáolý,lờikhuyênthựctiễn,nhữngsựluyệntâm,đượctrìnhbàychitiếtđểgiúpchúngtavànhữngngườikháckinhquácuộcsống,kinhquágiaiđoạnhấphối,cáichếtvàgiaiđoạnsaukhichết.SáchnàykếtthúcbằngmộtviễntượngvềgiáolýBardocóthểgiúptahiểuthấubảnchấtthâmsâunhấtcủanhântâmvàvũtrụnhưthếnào.Nhiềusinhviênthườnghỏitôi:-LàmsaotabiếtđượcnhữngBardosấylàgì,từđâucóđượcgiáolýminhbạchmộtcáchlạ lùngvềBardo, tríkiếnkhúcchiếtvề từnggiaiđoạnmộtcủaquátrìnhchết,vềsựchếtvàtáisinhấy?Đốivớinhiềuđộcgiả,câutrảlờimớinghedườngnhưkhóhiểu,bởivìkháiniệmvềtâmmàtâyphươnghiệncó,làmộtkháiniệmhếtsứchẹphòi.Mặcdùnhữngnămgầnđâycónhữngsựvượtràođángkể,nhấtlàvềkhoahọctâmsinhlývàvềtâmthứcsiêuviệt,đạiđasốcácnhàkhoahọcvẫntiếptụcxemtâmchỉ lànhữngquá trìnhvật lý trongnãobộ,điềunàyđingược lạichứngcứcủahàngngànnămkinhnghiệmcủacácnhàthầnbívàcácthiềngiảthuộcmọitruyềnthốngtôngiáo.Vậythìtừnguồnthẩmquyềnnàomàmộtquyểnsáchnhưthếnàyđượcviếtra?MộthọcgiảHoakỳđãviết:-NộiminhcủađạoPhậtđượccăncứtrênmộttrikiếnbaoquátvềthựctại,trênmộttuệgiácsâuxavềtựngãvàhoàncảnhxungquanh;nghĩalà,trênsựtoàngiáccủađứcPhật.

1

NguồngốccủagiáolývềBardolàtâmgiácngộ,cáitâmđãhoàntoàntỉnhthứccủaPhậtđượcchứngnghiệmvàgiảnggiảibởimộtdọcdàinhữngbậcđạosưkểtừđứcPhậtNguyênủytrởvềsau.Nhữngkhámphátỉmỉvàthậntrọng–cóthểbảolàrấtkhoahọc-củacácngài,vàcáchlậpthànhcôngthứcnhữngkhámpháấyvềtâmlinhquanhiềuthếkỷ,đãchotamộtbứctranhđầyđủnhấtcóthểcóvềcảsựsốnglẫnsựchết.Chínhbứctranhtoàndiệnnàymà,đượccảmhứngtừJamyangKhientsethầytôivànhữngbậcthầyvĩđạikhác,lầnđầutiêntôiđangcốtruyềnđạtlạichongườitâyphương.

Trảiquanhiềunămthiềnquán,giảngdạyvàthựctập,thỉnhvấnnhữngbậcthầyđểsángtỏvấnđề,tôiđãviếtraquyểnTạngthưvềsốngchếtnày,nhưmộtđúckếttinhhoanhữnglờikhuyêntâmhuyếtcủacácbậcthầytôi,đểtrởthànhmộtTửthưTâyTạngvàmộtSinhthưTâyTạngmới.Tôimuốnnósẽlàmộtsáchdẫn,mộtsáchthamkhảo,vàmộtnguồncảmhứngthiêngliêng.Chỉnhờđọcđi đọc lại nhiều lần, tôi xingợiý, bạnmới có thểkhámpháđượcnhiều tầngýnghĩasâuxacủanó.Bạnsẽ thấyrằngcàngsửdụngnóbao nhiêu, bạn càng thấy những hàm ẩn của sách này bấy nhiêu, và càngnhận thứcđượcchiều sâucủa sựminh triếtđangđược truyềnđạtđếnbạnquanềngiáolýnày.Giáo lýBardochứngminh cho ta thấy rõ những gì sẽ xảy đến nếu ta cóchuẩnbịchocáichếtvànhữnggìsẽxảyđếnnếuchúngtakhôngchuẩnbị.Thậtkhôngthểcóchọnlựanàominhbạchhơn.Nếubâygiờchúngtakhôngchịuchấpnhậncáichếttronglúctađangsống,thìchúngtasẽphảitrảgiárấtđắtsuốtcuộcđời,vàolúcchết,vàsaukhichết.Hậuquảsẽlà,tatànphácảcuộc đời này và tất cả những đời sắp tới. Ta sẽ không thể sống cuộc đờimìnhmộtcáchviênmãn,tasẽcứbịgiamhãmtrongcáiphầnphảichếtcủata.Sựvôminhnàysẽcướpđicủatacáicănbảncủacuộchànhtrìnhtiếnđếngiácngộ,vàkhiếnchúngtamãimãivướngvàocáibẫycủaảo tưởng,vàochukỳsốngchếtkhôngđượckiểmsoát,cáibiểnkhổmàPhậttửthườnggọilàluânhồi.Nhưng thôngđiệpchínhcủagiáo lýPhật là,nếu tacóchuẩnbị, thìcóhyvọngtràntrềởtrongđờisốngcũngnhưvàolúcchết.Giáolýđóchotathấycáikhảtínhvềmộtsựgiảithoátvôgiớihạn,màtaphảiđạtđếnngaybâygiờtrongđờinày, sựgiải thoát làmchochúng tacó thểchọn lựacáichếtcủamìnhvàbởithế,chọnlựasựsinhracủamình.Đốivớimộtngườicóchuẩnbịvàthựctập,thìcáichếtđếnvớihọkhôngphảinhưmộtchiếnbạimàlàmộtchiếnthắng,cáigiờphútvinhquangnhấtcủacuộcđời.

2.VÔTHƯỜNG

Khôngmộtnơinàotrênthếgiớimàthầnchếtkhôngthểtìmđượcchúngta–dùchúngtacóxoayđầumọiphíađểtránhné.Nếucómộtcáchnàođểtránhđượcvốđánhcủatửthần,thìtôicũngkhôngtránhlàmgì...Nhưngthậtđiênrồnếunghĩrằngbạncóthểthànhcông...Con người đến rồi đi, tung tăngmúa nhảymà không hề đả động đến cáichết.Mọisựđềuêmxuôitốtđẹp.Nhưngkhicáichếtxảyđến–chochínhhọ,vợconbèbạnhọ–tronglúcbấtngờkhôngchuẩnbị,thìôichaolàhọđấmngựckhócthan,phẫnnộ,tuyệtvọngxiếtbao!Đểkhởisựtướcđoạtthếthượngphongcủathầnchết,chúngtahãyápdụngmộtđườnglốihoàntoànngượclạivớithếthường;tahãycoicáichếtnhưphakhôngcógìlạlùngcả,tahãythườngluitớivớinó,quenthuộcvớinó;tahãyđể tâm thườngxuyênnghĩ tới cái chếthơnbất cứcáigì khác...Takhôngbiếtchừngnàothìcáichếtchựcsẵnđểđónta:Vậytahãychựcsẵnđểđónnóởkhắpmọinơi.Tậpchếtchínhlàtậpgiảithoáttựdo.Mộtngườibiếtcáchlàmthếnàođểchếtthìhếtbiếtlàmnôlệ.MONTAIGNE

Tạisaothậtquákhóđểtậpchết,tậpgiảithoáttựdo?Tạisaotalạisợchếtđến thế, và hoàn toàn tránhnhìn thẳng vàonó?Tận tâmkhảm, đôi lúc tacũngbiếtrằngrakhôngthểmãimãitránhđốimặtvớinó.Milarepanóirằng:-Cáivậtgọilàthâychếtmàtachúasợnày,hiệnđangsốngvớitaởđây.Càngchậmtrễđốidiệnvớicáichết,tacàngxalạvớinó,vànỗisợhãibấtanámảnhtacàngthêmlớn.Tacàngcốchạytrốnnỗisợhãiấy,thìnỗisợhãicàngthêmácliệt.Chếtlàmộthuyềnbílớnrộng,nhưngcóhaiđiềutacóthểnóivềnó:Điềutuyệtđốichắcchắnlàtasẽchết,vàtakhôngchắckhinàohoặcbằngcáchnàotasẽchết.Vậy,sựbảođảmduynhấtmàtacóđược,đólàgiờchếtbấtđịnh,vàtabámlấynólàmcáicớđểkhỏitrựctiếpgiápmặtcáichết.Chúngtanhưnhữngđứatrẻtựbịtmắtmìnhtrongtròchơitrốnbắtvàtưởngkhôngaithấyđượcchúng.Tạisaotalạisốngtrongnỗikinhsợcáichếtđếnthế?Bởivìướcmuốntheobảnnăngcủatalàđượcsốngvàtiếptụcsống.Chếtlàmộtchấmdứttànbạocủamọisựmàtaxemlàquenthuộc.Tacảmthấykhicáichếtđến,tasẽrơivàomộtcáigìhoàntoànxalạ,hoặctrởthànhmộtngườinàohoàntoànkháchẳn.Tatưởngmìnhsẽlạclõngchơivơigiữamộtkhungcảnhlạlùngkinhkhủng.Tatưởngnósẽnhưlúctathứcdậymộtmìnhởnơixứlạ,hoàntoànxaoxuyếnloâuvìkhôngbiếtngônngữ,khôngbiếtđấylàđâu,khôngtiền,

khôngcógiấythônghành,khôngbèbạn...Cólẽlýdosâuxanhấttạisaotasợchết,làvìtakhôngbiếttalàai.Tatintưởngvàomộtcáithểriêngbiệt,táchrời,độcnhấtvônhị;songnếudámxétkỹnó,tasẽthấycáthểấyhoàntoàntùythuộcvàomộttậphợpbấttậngầnđủthứđểphátsinhranó:Tênhọta,“tiểusử”ta,vợhaychồng,giađình,tổấm,côngviệc,bèbạn,phiếunợ...Chínhtrênnhữngchốngđỡmongmanhtạmbợấy,tađãnươngtựađểcóđượcanninhbảođảm.Chonênkhinhữngthứấyđềubị tướckhỏi ta, thì tacòncóýniệmgìvềcái tôi thựcsự làaikhông?Nếu không có những cây chống quen thuộc của ta, thì ta bị đối diện vớichínhmình,mộtconngườitakhôngquenbiết,mộtkẻlạgâyrốiluônluônsốngchungvớitamàtakhôngbaogiờthựcsựmuốngiápmặt.Cóphảiđólàlýdotacốlấpđầymọigiờphútbằnghoạtđộngnáonhiệt,dùtầmthườngđángcháncáchmấycũngxong,miễnlàkhỏiphảibaogiờbịbỏlạimộtmìnhtrongimlặngvớikẻlạấy.Vàphảichăngđiềuấychứngtỏcómộtcáigìthậtbiđáttronglốisốngcủata?Chúngtasốngdướimộtlýlịchđượcgánchomình,trongmộtthếgiớiảohóakhôngcóthựctínhgìhơnConRùaGiảtrongtruyệnCuộcphiêulưucủaAlice.Bịmêhoặcbởilònghamthíchxâydựng,chúngtađãxâynhữngngôinhàcuộcđờimìnhởtrêncát.Thếgiớinàycóvẻchắcănmộtcáchkỳtuyệtchođếnlúcthầnchếtgiậtsậpảotưởngvàđuổitarakhỏichỗnấp.Vậycáigìsẽxảyđếnchotanếutakhôngcómộtcáimốcnàocủathựctạisâuxahơn,đểbámvíu?Khichếttaphảiđểlạitấtcảsaulưngmình,nhấtlàthânxác,cáithânxáctađãnângniuyêuquýbiếtbao,đãnươngtựavàonómộtcáchmùquángvàcốgắngtốiđađểlàmchonósống.Nhưngtâmtacũngkhôngkhágìhơnthânxácđểlàmđiểmtựa:Thửnhìnvàotâmbạnítphútmàxem.Bạnsẽthấynónhưmộtcon rận luôn luônnhảyquanhảy lại.Bạnsẽ thấynhữngý tưởngkhởinênmộtcáchvôlối,khôngmạchlạcgìcả.Bịcuốntheochiềugióbởisựhuyênnáotrongmọilúc,chúngtachínhlànạnnhâncủasựbốcđồngcủatâmta.Nếuđâylàcáitrạngtháiduynhấtcủatâmmàchúngtaquenthuộc,thìsựnươngtựavàocáitâmấytronglúcchếtquảlàmộtcanhbạcquáigở.

ẢOTƯỞNGLỚN

Sựrađờicủamộtngườicũnglàrađờinỗikhổcủay.Cànggiàconngườicàngngớngẩn,vìnỗi losợcáichếtkhông thể tránhcàng thêmmãnh liệt.Thựccayđắnglàmsao!Ysốngđểđuổitheonhữnggìluônluônởngoàitầmtay. Lòng khao khát sống còn trong tương lai làm cho y không thể sốngtronghiệntại.

TRANGTỬ

Saukhithầytôichết,tôiđượcgầngũiDudjomRinpoche,mộttrongnhữngthiềnsư,hànhgiảmậtgiáovàDugiàsưvĩđạicủathờicậnđại.MộtngàykhithầyđangláixehơixuyênnướcPhápcùngvớivợthầy,ngắmcảnhmiềnquê,họđingangmộtkhunghĩatrangdàivừamớisơnquétvàtrangtríhoatươi.Bàvợthầynói:-Rinpoche,ngàihãyxemmọithứởTâyphươngthậtngănnắpsạchsẽđếnthế.Ngay tạinhữngnơingười tađể thâychếtcũng thật sạchkhông tìvết.CònởĐôngphươngmình,ngaynhàngườitaởcũngkhôngđâusạchbằngởđây.Thầynói:-Ồ!Đúngthế;đâyquảthựclàmộtxứvănminh.Họcónhữngngôinhàđẹpđếnthếchonhữngxácchết.Nhưngbàkhôngđểýsao?Họcũngcónhữngngôinhàtuyệtdiệuchonhữngxácsốngnữachứ.Mỗikhinhớlạicâuchuyệnấy,tôikhôngkhỏinghĩrằngcuộcđờithựctrốngrỗngvôvịlàmsao,khinóđượccăncứvàomộtniềmtinsailạcvềtrườngcửu và tương tục.Khi sống kiểu ấy thì chúng ta đã vô tình tự biến thànhnhữngcáixácsống,nhưthầyDudjomRinpocheđãnói.Nhưngđấylàkiểusốngcủaphầnđôngchúngta;chúngtasốngtheomộtkếhoạchđãđịnh.Nhỏthìđượcgiáodục.Lớnlênkiếmviệclàm,rồigặpmộtngườinàođó,rồikếthôn,rồicóconcái.Chúngtamuamộtcáinhà,ráncholàmăn trúngmánh,mơướccómộtngôinhàởmiềnquêhoặc thêmđượcmộtchiếcxehơn.Vàodịpnghỉthìđidulịchxacùngvớibạnbè.Chúngtadựđịnhkếhoạchcholúcvềhưu.Nhữngvấnđềtrọngđạinhấtmàmộtvàingườitrongchúngtatừnggặpphảichỉlà:Khôngbiếtnênđichơiđâuvàokỳnghĩtới,hoặcnênmờiaivàodịplễGiángsinh.Cuộcđờitathậtđơnđiệu,tầmthường,lặpđilặplại;taphícảmộtđờiđểtheođuổinhữngchuyệnnhỏnhen,bởivìdườngnhưtakhôngbiếtcócáigìhơnthế.Nhịpđiệuđờisốngchúngtarộnràngtớinỗitakhôngcóthìgiờđểnghĩđếncáichết.Taémnhẹmnhữngnỗisợhãithầmkíncủatavềvôthườngbằngcáchbaovâyquanhmình thêmnhiềuđồđạc, củacải, tiệnnghi, chỉđể tựthấymìnhbiếnthànhtênnôlệchochúng.Mọithờigiờvànănglựccủatađềukiệtquệchỉvìphảibảotrìnhữngthứấy.Chẳngbaolâumụcđíchduynhấtcủatatrênđờihóarachỉlàgiữchomọithứtasởhữucàngđượcbảođảmanninhcàng tốt.Khicóbiếnchuyểngìxảyđến, ta tìmcáchđốiphómaulẹnhất,mộtgiảipháphiệunghiệmtạmthời.Cứthếđờitatiếptụctrôigiạtchođếnkhimộtcơntrọngbệnhhaytainạnnàođó lay tarakhỏicơnmê.Cũngkhônghẳnlàtadànhnhiềuthìgiờhaysuynghĩchocuộcđờinày.Hãynghĩđếnnhữngngườiđãlàmviệcbaonhiêunămrồiphảihồihưu,đểthấy

khôngbiếtmìnhphải làmgì cả, vì họ càngngàycànggiàvà tiếngần cáichết.Mặcdùtaluônluônhôhàophảithựctế,thựctếởTâyphươngcónghĩalàthiểncậnmộtcáchvôminhvàthườngíchkỷ.Sựtậptrungthiểncậncủachúng ta vào đời này và chỉ đời nàymà thôi, chính làmột ảo tưởng lớn,nguồngốccủanềnduyvậtđentốivàpháhoạicủathếgiớingàynay.Khôngaibàntớisựchếtvàđờisau,vìngườitacóthóitinrằngchuyệnấychỉlàmđìnhtrệcáigọilà“sựtiếnbộ”củatatrênthếgiới.Nhưngnếuướcmuốnsâuxanhấtcủachúngtaquảlàsốngvàtiếptụcsống,thì tạisao ta lạicảquyếtmộtcáchmùquángrằngchết làhếtchứ?Ítnhấtcũngnênthửthámhiểmxemcóthểcóđờisauhaykhôngđãchứ?Nếuquảthựcchúngtacóócthựcnghiệmnhưtatuyênbố,thìtạisaotakhôngkhởisựtựđặtcâuhỏichomìnhmộtcáchnghiêmchỉnh:“Tươnglaithựcsựcủatanằmởđâu?”Chungquy,chẳngcómấyaisống lâu trên trămtuổi.Vàsauthờigianđólàcảmộtthờigianvôtậntrảidài,khôngđượcgiảithích...

SỰLƯỜIBIẾNGNĂNGĐỘNG

CómộtcâuchuyệncổTâyTạngmàtôirấtthích,gọilà“ChacủaNổiTiếng-Như-Mặt-Trăng”:Mộtngườinghèokiếtxácsaukhilàmlụngkhávấtvảđãtíchtrữđượcmộtbaolúađầy.Anhtalấylàmhãnhdiện,treobaolúatrênxànhàđểđềphòngchuộtvàkẻtrộm,rồiđểchắcănhơnnữa,anhnằmngayphíadưới.Khinằmđấyanhbắtđầusuynghĩlanman:-Nếuđembánlẻsốlúanày,mìnhsẽlờito,lấytiềnấymuathêmvàlạibán,cứmuađibánlạinhưthếchẳngbaolâutasẽgiàu,sẽthànhmộtngườiquantrọngtronglàngxóm.Congáitheonườmnượp.Tasẽcướimộtcôthậtđẹp,vàchẳngbaolâutasẽcómộtđứacon...Cólẽlàmộtthằngcontrai.Tasẽđặttênnólàgìnhỉ?Nhìn quanh nhà, tiamắt anh gặp phải khung cửa sổ qua đó anh thấy ánhtrăngđanglên.Anhnghĩ:-Thậtlàđiềmtốt!Tađãtìmđượcmộtcáitênhay.TasẽgọithằngconđólàNổi-Tiếng-Như-Mặt-Trăng...Trongkhianh tađangnghĩvơvẩn thìmộtconchuộtđã trèo lênbaogạo,gặmđứtsợidây.Vừakhianh thốtmấy tiếngđặt tênđứacon, thìbaogạotrênxànhàrớttrúnglàmanhchếttứckhắc.Dĩnhiênlàđứaconấykhôngbaogiờđượcsinhra.Biếtbaonhiêungườitrongchúngta,giốngnhưanhchàngnọ,đãbịcuốntrôibởicáimàtôiđãgọilà“sựlườibiếngnăngđộng”?Dĩnhiêncónhiềukiểulười biếng khác nhau:Đông phương và Tây phương. Cái kiểu ở phươngĐônglànhưkiểuthựchànhthuầnthụcởẤn:Suốtngàyngồigiữatrờikhông

làmgìcả,tránhnémọicôngviệchayhoạtđộnghữuích,uốngtràhếttáchnàytớitáchkhác,nghenhạcvanglêntừmộtchiếcmáythuthanhvàtángẫuvới bạnbè.Kiểu lườiTâyphương thì kháchẳn:Độnđầy cuộc sốngbằngnhữnghoạtđộnghấpdẫn,saochokhôngcònmộtchútthìgiờnàođểđốiphóvớinhữngvấnđềthenchốt.Nếunhìnvàocuộcđờimìnhtasẽthấybiếtbaonhiêucôngviệckhôngquantrọng,nhữngcáigọilà“tráchnhiệm”cứdồndậpđộnđầycuộcđờita.Tatựnhủ làmuốndùng thì giờ vào những chuyệnquan trọng trong đời, nhưngkhôngbaogiờcóthìgiờấycả.Thứcdậybuổisánglàđãcóbaonhiêuviệc:Mởcửasổ,làmgiường,tắm,chàrăng,chochómèoăn,giặtđồ,khámpháđãhếtcàphêhoặcđường,đimua, làmthứcănsáng-cảmộtdọcdàibất tận.Rồilạicóáoquầnphảilựaramàủivàxếp.Rồicòntóctai,trangđiểmnữathì sao?Không cònbiết saohơn, chúng ta nhìnngày thángđầynhững cúđiệnthoạivàchươngtrình,vàbaonhiêutráchnhiệm–haytanêngọilà“vôtráchnhiệm”?Cuộcđờitadườngnhưxâmchiếmlấyta,nhưcómộttốihậuthưoáiămcủanó,lôituốtchúngtađi,đểcuốicùngtacảmthấymìnhkhôngcóquyềnkiểmsoátnónữa.Dĩnhiênthỉnhthoảngtacũngcảmthấykhóchịuvềđiềunày,tachiêmbaoácmộngvàthứcdậymồhôiướtđẫm,tựhỏi:“Tađãlàmchiđờita?”Nhưngnỗikinhhoàngcủatachỉkéodàitớibữaănsáng,rồiđâuvẫnhoànđấy.TôinghĩđếnlờimộtbậcthánhẤnĐộ,Ramakrishna,đãnóivớimônđệ:-Nếucácanhchỉdùngmộtphầnmườithờigiananhdànhchonhữngmôngiảitrínhưsănđuổiphụnữvàlàmtiền,đểmàtuluyện,thìchỉtrongvòngvàinămcóthểgiácngộ.Cómộtbậc thầyTâyTạngsốngvàokhoảngđầu thếkỷ,mộtLeonardodaVincicủaHyMãLạpSơn,tênlàMipham.Tươngtruyềnôngtađãsángchếmộtcáiđồnghồtreo,mộtkhẩuđạibác,vàmộtchiếcphicơ.Nhưngmỗikhilàmxongmộtthứ,ônglạipháhủyngay,bảorằngnóchỉtổgâythêmtrògiảitrí.Tạngngữchỉ thânxác là lu,cónghĩa“một cái gì ta để lại sau lưng”nhưhànhlý.Mỗikhinóilu,tanhớrằngtachỉlànhữnglữkháchtạmthờicưtrútrongđờinàyvàthânxácnày.BởithếởTâyTạngngườitakhôngxaolãngthìgiờvàoviệc làmchohoàncảnhsống thêm tiệnnghi.NgườiTâyTạngcảmthấyhàilòngnếucóđủăn,mặcvàmộtmáinhàtrênđầu.Nếucứtiếptụcnhưchúng ta–nghĩa làcốcải thiệnhoàncảnhsống, thìdầndầncôngviệc ấy tựnó trở thànhmụcđích chính, vàđó làmột xao lãngvô lối.Cóngườinàotâmtrítỉnhtáomàlạicẩnthậntranghoàngcáiphòngkháchsạncủamìnhmỗikhi thuêmướnkhông?Tôi thích lời khuyênnàycủaPatrulRinpoche:Hãynhớnoigươngchịbòcáigià

Nànghàilòngngủtrongvựalúa.Bạnphảiăn,ngủvàbàitiết.Đólàđiềukhôngthểtránh.Ngoàira,khôngviệcgìđếnbạn.Đôikhi tôi cóýnghĩ rằng thành tựuvĩ đại nhất củanềnvănhóa tân tiếnchínhlànóbánSamsara(sinhtử,luânhồi)mộtcáchxuấtsắcvàcónhữnglối giải trí trống rỗng.Xã hội ngày nay đối với tôi dường như là cuộc lễmừngtấtcảmọithứgìdẫntađixasựthật,làmchongườitakhómàsốngvìchânlý,vànólạicònkhôngmuốnchongườitatinrằngcóchânlýhiệnhữu.Vàtấtcảđiềunàythoátthaitừmộtnềnvănminhtựcholàtônthờsựsống,nhưngkỳthựcđãtướchếtýnghĩađíchthựccủacuộcđời;mộtnềnvănminhluônluônnóilàmchongườita“hạnhphúc,”màkỳthựcđãlàmbếtắcconđườngdẫnđếnsuốinguồncủahạnhphúcchânthực.Samsaratântiếnđượctổchứctinhvi,thôngbác,nótấncôngtatừmọigóccạnhbằng tuyên truyền,vàgâymộtmôi trườngnghiệnngậpkhógỡxungquanhta.Càngcốthoát,tadườngnhưcàngvướngsâuvàocạmbẫytinhvinóđặtrachochúngta.BậcthầyJikmèLingpavàothếkỷ18nói:-Chỉvìbịcáchtưởngsaibiệtlàmchomêhoặcmàhữutìnhlangthangbấttận,trongvònglẩnquẩncủasinhtử.Bịámbởinhữnghyvọngsailầm,mộngmị,thamvọng,chúngtanhưngườiđangbòquamộtsamạcbấttận,đangkhátcháycổ.Vàcáiduynhấtmàthếgiới tân tiếnnàyđưarachotauốnglàmộtcốcnướcmuối,chỉcốtđể làmchotathêmkhát.

ĐỐIMẶTCÁICHẾT

Khinhậnthứcđiềuấy,cóphảilàtanênnghelờiGyalseéRinpochekhingàinói:-Dựtínhtươnglaicũnggiốngnhưđicâutrongmộthốsâukhôngcónước;Không bao giờ có gì xảy ra đúng như bạnmuốn, vậy hãy bỏ hết mọi kếhoạchthamvọngcủangươiđi.Khibạnphảitínhtoánmộtviệcgì.Thìhãyxemnókhôngchắcnhưcáigiờchếtmàbạnchưabiếtchắc.VớingườiTâyTạng,lễhộichínhtrongmộtnămlàNămMới,nhưlễGiángsinh, Phục sinh, Tạ ơn, và sinh nhật của bạn, tất cả dồn vàomột dịp lễ.PatrulRinpoché làmộtbậc thầyvĩđạimàcuộcđờiđầynhữngbiếncố lạlùngcó thể làmsốngđộngnềngiáo lý.Thayvìăn tếtvàchúcmừngnămmớinhưmọingười,ngài lạikhóc.Khihỏi tạisao,ngàiđáprằngmộtnămnữalạitrôiqua,aicũngtiếngầncáichếtthêmmộtchút,nhưngnhiềungườivẫnchưachuẩnbị.

Hãynghĩ đến cái gì có thểxảyđến cho tất cả chúng tamột ngàynàođó.Chúngtađangtảnbộtrênđường,đangsuynghĩnhữngchuyệnlàmtaphấnchấn,đangtrầmtưvềnhữngvấnđềquantrọng,hoặcchỉđangnghemáythuthanhbỏtúi.Bỗngthìnhlìnhmộtchiếcxehơivútqua,suýtcánchếtchúngta.Hãybật truyềnhình lênhaynhìnquamột tờnhậtbáo:bạn sẽ thấychếtởkhắpmọinơi.Nhữngnạnnhâncủanhữngtainạnphicơhoặcxehơiấycóbaogiờngờhọsẽchếtkhông?Họxemsốnglàchuyệnđươngnhiên,cũngnhưchúngta.Biếtbaolầntađãnghenhữngcâuchuyệnvềngườiquen,bạnbè,chếtbấtthần,độtngột?Takhôngcầnphảibệnhrồimớichết,cơthểtacóthểthìnhlìnhsuysụp,hỏngmáy,hệtnhưchiếcxehơicủata.Hômnaytacóthể đang mạnh khỏe, rồi bỗng dưng ngã bệnh và chết ngay hôm sau.Milarepacókhúchát:KhiđangkhỏemạnhBạnkhồnghềnghĩtớiốmđauNhưngbệnhtậtthìnhlìnhgiángxuốngNhanhnhưmộttiachớp.KhibậnnhữngviệcthếgianBạnkhôngbaogiờnghĩđếncáichếtgầnkề;NóđếnnhanhnhưsấmsétBổxuốngđầubạn.Tacầnthỉnhthoảngtựdạymìnhmàhỏi:“Nếuđêmnaytachếtthìthếnào?”Takhôngbiếttacóthứcdậysánghômsaukhông,thứcdậyởđâu.Nếubạnthởramàkhôngthểhítvàolại,thếlàbạnđãchết.Đơngiảnlàvậy.NgườiTâyTạngcócâu:“Ngàymaihayđờisau,cáigìtớitrước,takhôngthểbiết”.Mộtvàibậc thầynổi tiếngcủaTâyTạngbanđêmmỗikhiđingủ, thườngrửalytáchúpbêncạnhgiường.Họkhôngbaogiờchắcchắnmìnhcóthứcdậyđểcầntớichúngsánghômsau.Họtắthếtlửa,khôngbuồnlưulạiđómmồi cho sánghôm sau.Từng sát nahọ sống trongýniệmcó thể cái chếtđanggầnkề.CạnhamcốccủaJikméLingpacómộtcáiaomàôngphảikhónhọclắmmớivượtqua.Mộtsốđệtửxinxâymộtcáicầu,songôngbảo:Xâylàmgì?Aibiếtđượctacònsốngđểngủtạiđâyđêmmai?Nhiềubậc thầy cố cảnh tỉnh cho ta thấy rõ tínhmongmanh củađời sốngbằngnhữnghìnhảnhmạnhhơn:Họbảomỗingườitrongchúngtahãynghĩnhưmìnhlàmộttêntùtộiđangđiđếnnơihànhquyết,nhưmộtconcáđangvùngvẫytronglưới,nhưmộtconbòđangđợivàonhàtếsinh.Thân thểnằmdài trêngiường lầncuốiMiệng thì thàonhững lời trăn trốiTâmngắmnhìnkýứclầncuốidiễnra:Bikịchấykhinàosẽđếnvớingươi?Điềuquantrọnglàtaphảitưduymộtcáchthảnnhiênvàthườngxuyênrằngcáichếtthựccó,vànósẽtớimàkhôngbáotrước.Đừngđểnhưconbồcâu

trongngạnngữTâyTạng,suốtđêmlăngxăngsoạnchỗngủchođếnsáng,vànókhôngcòn thìgiờđểngủnữa.NhưDrakpaGyaltsen,một bậc thầyhiệnđại,đãnói:-Loàingườitrảiquasuốtcảđờiđểchuẩnbịhếtviệcnàytớiviệckhácchỉđểthìnhlìnhbắtgặpđờisaumàhọhoàntoànkhôngchuẩnbị.

XEMTRỌNGCUỘCĐỜI

Cólẽchỉcónhữngngườihiểuđượctínhmongmanhcủađờisốngmớibiếtđượcsựsốngquýbáungầnnào.Một lần,khi tôidựhội thảoởAnhquốc,phóngviênđàiBBCphỏngvấnnhữngngười thamdự.Đồng thờihọcũngnóichuyệnvớimộtngườiphụnữsắpchết.Bàtavôcùnghãisợ,vìbàchưatừngnghĩcáichếtlàthựccó.Bâygiờbàđãbiết.Bàchỉcómộtthôngđiệpduynhấtchonhữngngườichếtsaubà,đólà:Hãyxemtrọngsựsốngvàcáichết.XemtrọngcuộcđờikhôngcónghĩaphảibỏcảđờimàtĩnhtọatưduynhưthểlàtađangởtrênNúiTuyếthaynhưvàonhữngngàyxưatạiTâyTạng.Trong thế giới tân tiến, ta phải làm việc và kiếm sống, nhưng không nênvướngvàokiểusống“chụpgiật”khôngnhìn thấymộtýnghĩa sâuxanàocủacuộcđời.Côngviệccủatalàtìmmộtthếquânbình,trungđạo,khôngquádấnmìnhvàonhữnghoạtđộngvàbậnbịungoạivi,màcàngngàycànglàmchocuộcsốngcủata trở thànhđơngiản.Chìakhóađể tìmramột thểquânbìnhhạnhphúcchođờisốnghiệnnaylàtínhgiảndị.ĐólàýnghĩađíchthựccủagiớiluậtởtrongđạoPhật.TạngngữgọigiớiluậtlàTsultrim.Tsulcónghĩalàthíchhợp,chínhxác,và trimcónghĩa làquyluật hay cách thức, con đường.Vậy giới luật là làm cái gì thích hợp haychínhxác;ởtrongmộtthờiđạiquáphứctạpnhưhiệnnay, thìđóchínhlàsốnggiảndị.Chínhtừđâymàtacóđượcsựanbìnhtrongtâm.Tasẽcónhiềuthìgiờhơnđểtheođuổisựnghiệptâmlinhvànhữnghiểubiếtcóthểgiúpchúngtagiápmặtcáichết.Buồnthay,đâylàđiềumàtrongchúngtaítcóailàm.Cólẽbâygiờtanêntựđặtchomìnhcâuhỏi:-Thựcsựtađãlàmđượccáigìtrongđờita?Tôimuốnnóilà,tađãthựcsựhiểuđượcbaonhiêuvềsốngchết.Điềulàmtôi lên tinh thần là sự xuất hiện những báo cáo về các nghiên cứu kinhnghiệm cận tử, như những quyển sách của bạn tôi, anhKenneth Ring vànhữngngườikhác.Mộtsốđángkểnhữngngườisốngsótqua tửnạnhoặcquakinhnghiệmlúcsuýtchếtđềumôtảhọcómộttoàncảnhcuộcđờihọdiễnratrongtâmtrívàolúcđó.Mộtcáchsốngđộngvàchínhxác,họsống

lạinhữngbiếncốquantrọngcủađờihọ.Đôikhihọcònthấysốnglạinhữnghậuquảhànhđộngcủahọđốivớikẻkhác,vàkinhquánhữngcảmxúcmàhànhđộnghọđãgâynên.MộtngườiđànôngkểchoKennethRingnghe:-Tôinhậnrarằngcónhữngviệcmàmỗingườiđượcđưaxuốngtrầngianđểhọchỏivà thựcchứng.Chẳnghạnđểsansẻ thêmtìnhyêu thương, lânmẫnđốivớinhauhơn.Đểkhámphárằngđiềuquantrọngnhấtlàmốitươnggiaogiữangườivớingườivàlòngnhânáichứkhôngphảilànhữngthứduyvật.Đểthấyrằngmỗimộtviệclàmcủabạntrongđờinàyđềuđượcghilại,vàmặcdùlúcđóbạnkhôngnghĩtới,nóvẫnxuấthiệnlạivềsau.Đôikhi cuộnphimvề cuộcđờixảy rakèm theomột “thực thểánhsáng”quangvinh.Điềunổibật trongnhiềunhânchứngkhácnhau là, sựgặpgỡ“thực thể” ấy chứng tỏ rằngmục đích thực sự duy nhất trong đời là “tậpsốngyêuthươngkẻkhácvàcóđượctrikiến”.MộtngườikểvớiRaymondMoody:-Khiánhsángxuấthiện,điềuđầutiênngàinóivớitôilà:“Conđãlàmgìđểchứngtỏvớitalàconđãsốngtrọnvẹnđờicon?”hoặcmộtđiềugìtươngtựnhưthế...Tựutrungsuốtbuổi,ngàicứnhấnmạnhvềtầmquantrọngcủayêuthương...Ngàidườngnhưcũngrấtquantâmđếnnhữngviệcliênhệtớihiểubiếtnữa...MộtngườikhácbảovớiKennethRing:-Tôiđượchỏi,màkhôngnghe thành lời–nónhưmộtgiaocảmtâmlinhtrực tiếp - rằng: “Tôi đã làm gì để đem lại lợi lạc hay tiến hóa cho loàingười?”Nhữnghànhđộngcủatalúcsốngnhưthếnào,thìkhichếttanhưthếấy.Vàtấtcảmọisự,tuyệtđốitấtcả,đềuđángkể.

MÂYMÙATHU

Ởtuviệncủangài tạiNépal, vị đệ tửgiànhấthiện còn sốngcủa thầy tôilàDilgoKhientseRinpoche, đã giảng dạy đến ngày cuốimột khóa tu học.Ngàilàmộttrongnhữngbậcthầynổitiếnghiệnnay,đãtừngdạycảđếnđứcDalaiLamavà nhiều bậc thầy khác, những người xemngài nhưmột khotàngbất tậncủa trí tuệvà từbi.Tấtcảchúngtôiđềungướclênmàchiêmngưỡngconngườivĩđạinhưtuyếtấy,mộtbậchọcgiả, thisĩ,vàhànhgiảmậttôngđãtrảiquahaimươilămnămtrongđờiđểnhậpthấtẩncư.Ngàidừnglạivàđưamắtnhìnxaxăm,dạyrằng:-Tôinayđãgiàbảymươitámtuổi,đãtrôngthấyquánhiềuviệctrongđời.Bao nhiêu người trẻ tuổi đã chết, bao nhiêu người bằng tuổi đã chết, baonhiêungườigiàđãchết.Nhiềungườiở trêncaođã tụtxuống thấp.Nhiềungườiởdướithấpđãvượtlêncao.Nhiềuxứsởđãbiếnđổi.Đãcóbaonhiêu

biếnđộngđauthương,baonhiêuchiếntranh,tậtdịch,baonhiêutànphátrênkhắpthếgiới.Tuythếtấtcảnhữngbiếnchuyểnkiakhôngthựcgìhơnmộtgiấcchiêmbao.Khitanhìnthậtsâuxa,tanhậnrarằngkhôngcómộtcáigìtrườngcửumiênviễn,khôngmộtcáigì,cảđếnsợilôngmăngtrênthânthểta. Và đây không làmột lý thuyết, mà là điều bạn có thể thực sự chứngnghiệm, thấybiếtbằngchínhmắtbạn.Tôi thườngtựhỏi:“Tạisaomọisựđềuthayđổi?”Vàchỉmộtcâutrảlờiduynhấttrởlạivớitôi:“Đấylàcuộcđời.”Khôngmộtthứgì,tuyệtđốikhôngthứgì,cómộttínhchấttrườngcửunàocả.ĐứcPhậtdạy:HiệnhữucủachúngtamongmanhnhưmâymùathuCảnhsốngchếtnhưmànnhảymúa.ĐờingườinhưchớploángquabầutrờiVútnhanhnhưtháctrênnúicaođổxuống.Mộttrongnhữnglýdochínhkhiếntalấylàmkhókhănlosợkhiđốimặtcáichết làvì ta tảnglờsựthậtvềvôthường.Chúngtacứkhăngkhăngmuốnmọi sự tiếp tục như cũ, đến nỗi ta tưởng rằng chúng vẫn luôn như vậy.Nhưngđấychỉlàảotưởng.Chúngtacũngthườngthấyrằnglòngtinkhôngănnhậpgì với thực tại.Ảo tưởng ấy, cùngvới những thông tin sai lạc, ýtưởng,giảthuyết,làmộtnềntảngbấpbênhtrênđótaxâydựngcuộcđờita.Dùsựthậtcóxenvàochứngminhngượclại,chúngtavẫncốbámgiữlấyảotưởngcủata.Trongtâmtríta,sựbiếnchuyểnluônđồngnghĩavớimấtmát,đaukhổ.Vàkhinóxảytới,tacốtự“gâymê”chomìnhcàngnhiềucànghay.Tacứnghĩmột cách ươn ngạnh phi lý rằng sự trường cửu đem lại an ninh, còn vôthườngthìkhông.Nhưngkỳthựcvôthườngcũngnhưmộtvàingườitagặptrongđời,lúcđầukhóchịunhưngkhiđãquenbiếtlạirấtthânthiện,khôngđángbựcmìnhnhưtatưởng.Hãysuynghĩvềđiềunày:Sựthựcchứngvềvôthường,ngượcđờithay,lạilàcáiduynhấttacóthểnắmchắc,cólẽđấylàsởhữubềnbỉduynhấtcủata.Nógiốngnhưbầutrờihaytráiđất.Bấtkểvạnvậtchungquanhtađềucóthểsụpđổ,đổithaybaonhiêu,trờiđấtvẫntồntạimãi.Chẳnghạnchúngtacótrảiquamộtcơnkhủnghoảngđauđớnêchề,toànbộcuộcđờitadườngnhưtan rã thànhmảnh vụn... Chẳng hạn người bạn đời của ta đột ngột bỏ takhông báo trước. Nhưng trái đất vẫn còn đó, bầu trời còn đây. Dĩ nhiên,thỉnh thoảngngay cả trái đất cũng chấn động, chỉ đểmànhắc cho ta nhớđừngcóchắcănbấtcứmộtviệcgì...NgaycảđứcPhậtcũngchết.Cáichếtcủangàilàmộtcáchgiáohóa,đểgâychấnđộngnơikẻngâyngô,biếngnhác,tựmãn,đểđánhthứcchotathấysựthậtlàmọisựđềuvôthường,vàcáichếtlàmộtsựkiệnhiểnnhiêncủacuộcđời.Khigầnchết,đứcPhậtđãdạy:-“Trongcácdấuchân,dấuchânvoilàlớnhơncả.

Trongcácphépquánniệmxứ,thìniệmvôthườnglàhơncả.”(KinhĐạibátNiếtBàn)Mỗikhichúngtađánhmấtmụctiêucủamình,rơivàolườibiếnggiảiđãi,thìsựquánniệmvôthườngvàchếtlaytatrởvềsựthật:CáigìđãsinhrasẽchếtCáigìđãtụ,sẽtanCáigìcótíchlũysẽcạnkiệtCáigìđãxâydựngsẽsụpđổVàcáigìlêncaosẽxuốngthấp.Toànthểvũtrụ,theocácnhàkhoahọchiệnnay,chỉlàsựchuyểnbiến,hoạtđộng,tiếntrình,mộttổngthểbiếnthiênlàmnềntảngchomọisựvật.Mỗitácđộnghỗtươngtrongmộthạtnhânnguyêntửgồmcósựhủydiệtvàtái tạonhữnghạtnguyên tử (subatomicparticles).Thếgiớibên trongmộtnguyên tử làcuộc luânvũ liên tụccủasinhvàdiệt,vậtchấtchuyển thànhnăng lượngvànăng lượng thànhvật chất.Nhữnghìnhdạngphùdu thoạthiệnthoạtmấttạothànhmộtthựcthểbấttuyệtmãimãiđượctáitạo.Đờichúngtalàgìnếukhôngphảilàcuộcluânvũcủanhữnghìnhdạngphùduấy?Háchẳngphảimọisựluônluônthayđổi:Látrêncànhcâytrongcôngviên,ánhsángtrongphòngbạnlúcđangxemsáchnày,nhữngmùa,khíhậu,thờigiantrongngày,ngườiqualạitrênđường.Cònbạnthìthếnào:Khôngphảimọisự ta làmtrongquákhứbâygiờchỉnhưmộtgiấcmộngđósao?Nhữngbạnbè thuởbé,nhữngchỗngàynhỏ ta thường lui tới,nhữngquanniệm,ýtưởngmàcómộtthờitađãsaymêấpủ:Tađãbỏlạitấtcảsaulưng.Bâygiờ,tronggiâyphútnày,bạnthấysựđọcnhữngtrangsáchnàydườngnhưrấtthực.Nhưngrồinócũngchỉcònlàmộtkýức.Nhữngtếbàotrongcơthểtađangchết,nhữngtếbàonãotađangtàntạ,cảđếnsựbiểuhiệntrêngươngmặttacũngluônthayđổitùytheotâmtrạngta.Cáimà tagọi là tính tìnhcủa tachỉ làmộtdòng tâmthức,khônggìkhác.Hômnaytacảmthấythoảimáivìmọisựtiếntriểntốtđẹp,ngàymaitacảmthấyngượclại.Vậythìcáicảmgiácthoảimáiđiđâurồi?Nhữngảnhhưởngmớixâmchiếmlấyta,mỗikhihoàncảnhthayđổi:Chúngtađãvôthường,hoàncảnhcũngvôthường,khôngmộtthứgìchắcchắnbềnbỉởbấtcứđâu,màtacóthểchỉra.Khônggìkhótiênliệuhơnlànhữngýtưởngvàtìnhcảmcủata:Bạncóbaogiờbiếtđượcbạnsẽnghĩgì,cảmthấythếnàotrongthờigiansắptớikhông?Tâm ta quả thực trống rỗng, vô thường, phù du nhưmột giấcmộng.Hãynhìnmộtýtưởng:Nóđến,ởvàđi.Quákhứđãqua,tươnglaichưatới,vàngaycáiýnghĩhiệntạikhitacảmnhậnnó,nóđãthànhdĩvãng.-Điềuduynhấttathựcsựcóđượclàcáibâygiờ,làhiệntại.Cóđôilúc,saukhitôigiảngdạynhữngđiềunày,mộtngườitiếnlênbảo:-Tấtcảchuyệnđórõràngquárồi.Tôiđãbiết.Hãygiảngchotôinghemột

điềugìmớilạ.Tôibảohọ:

2

-Bạncóbaogiờthựcsựhiểu,thânchứngsựthậtvôthườnghaychưa?Bạnđãthâmnhậpnótrongtừngýtưởng,hơithởvàđộngtác,đếnnỗicuộcđờibạnnhờvậymàđượcđổimớihaychưa?Hãytựhỏibạnhaicâunày:Tôicónhớvàomọilúc,rằngtôiđangchếthaykhông,vàmọingườimọivậtkháccũngđangchết,bởithếđốixửvớimọichúngsinhvớilòngbimẫntrongmọilúc?Sựhiểubiếtvềchếtvàvôthườngnơitôicóthựcđãtrởnênbénnhạy,cấpthiếtđếnđộtôiđangdànhmọigiâyphútcònlạicủađờitôiđểtheođuổisựnghiệpgiácngộ?Nếubạncóthểtrảlời“Có”chocảhaicâuhỏiấy, thìbạnmớithựcsựđãhiểuývôthường.

3.TƯDUYVÀTHAYĐỔI

HồicònbéởTâyTạng,tôicónghecâuchuyệnvềbàKrishaGotami,mộtthiếuphụcócáidiễmphúcđượcsốngvàothờiPhật.Đứaconđầulòngcủanàngmớichừngmộttuổibỗngnhiênngãbệnhvàchết.Quáđaukhổ,nàngômxácconđilangthangkhắpcácnẻođường,gặpaicũngxincứuchonósống lại.Một số người tảng lờ, vài người cười nhạo, nghĩ nàng đã điên,nhưngcuốicùngnànggặpmộtngườithôngminhchỉchonàngbiếtđứcBụtlàngườiduynhất trênđờicó thể làmđượccáiphéplạmànàngđangcần.BởithểnàngtớinơiBụt,đặtxáccondướichânngàivàkểlạichuyệntrên.Bụtlắngnghevớilòngbimẫnvôbiên,rồingàinhẹnhàngbảo:-Chỉcómộtcáchduynhấtđểhàngắnnỗiđaubuồncủacon.Conhãyxuốngphố,xinvềchotamộthộtmùtạttừmộtnhànàochưahềcóngườichết.Gotami sungsướngđingayxuốngphố thị.Nàngđứng trướcngôinhàđầutiênvànói:-Bụtđãbảotôiđitìmmộthộtmùtạttừnơinhàchưatừngbiếtđếncáichết.Ngườitrongnhànói:Nhiềungườiđãchếttrongnhànày.Nàngđếnnhàkếtiếp,vàcũngđượcbảo:Tronggiađìnhchúngtôi,cóvôsốngườithânđãchết.Cứthếquađếnnhàthứbathứtưchođếnkhinàngđãđiquanhhếtcảthànhphố,vànhậnrarằngcáiđiềukiệnmàBụtđặt rakhông thểnào thựchiện.Nàngbènđemxácconđếnnghĩađịavànóilờicuốicùngvĩnhbiệtnó,rồitrởvềnơiBụt.Ngàihỏi:Concóđemlạihộtmùtạtđókhông?Nàngđáp:ThưaBụtkhông.ConbắtđầuhiểuđượcbàihọcBụtcốdạycon.Sựđaukhổđãlàmchoconmùquáng,vàconnghĩrằngchỉcóconlàkhổvìcáichết.Phậthỏi:Tạisaocontrởlại?Nàngđáp:ĐểxinBụtdạychoconchânlývềchếtlàgì,cáigìởđằngsauvàbênkiasựchết,vàcócáigìởtrongconsẽkhôngchếthaykhông.ĐứcPhậtkhởisựgiảngdạychonàng.-Nếuconmuốnbiếtsựthậtvềsốngvàchết,conhãytưduyliêntụcvềđiềunày:“Cómộtđịnhluậtduynhấttrongvũtrụkhôngbaogiờthayđổi,đólàmọisựđềuchuyểnbiếnvôthường.Cáichếtcủaconconbâygiờđãgiúpconthấyđượcrằngcáithếgiớicủasinhtửmàtađangsốnglàmộtbiểnkhổvôbiênkhôngthểnàochịunổi.Chỉcómộtconđườngduynhấtrakhỏivòng

sốngchếtbấttậnđólàconđườnggiảithoát.Vìsựđaukhổđãkhiếnconsẵnsànghọchỏi,vàtâmconsẵnsàngmởrađểđónnhậnchânlý,nêntasẽkhaithịchocon”.KrishaGotami quỳdưới chânBụt và theoBụt suốt quãngđời còn lại củanàng.Khigầnchết,nàngđãgiácngộ.

CHẤPNHẬNCÁICHẾT

Câu chuyện về Krisha Gotami chỉ cho ta một điều mà ta có thể chiêmnghiệmnghiềnngẫm:Mộtsựxúcchạmgầngũivớicáichếtcóthểđemlạimộtsựtỉnhthứcthựcsự,mộtsựchuyểnhóatrongtoànbộnhânsinhquancủata.Hãylấyvídụcáikinhnghiệmcậntử.Cólẽmộttrongnhữngkhảithịquantrọngnhấtcủanóđãchuyểnhóaconngườitrảiquakinhnghiệmấynhưthếnào.Nhữngnhànghiêntầmđãlưuýmộtsốhậuquảvàbiếnđổiđángngạcnhiênnơinhữngngườiấy:Đólàhọbớtsợhãivàbiếtchấpnhậnsựchết;họquantâmđếnviệcgiúpđỡngườikhácnhiềuhơn,họcàngthấyrõtầmquantrọngcủayêuthương,họítquantâmđếnnhữngtheođuổivậtchất,họcàngtintưởngvàochiềuhướngtâmlinhvàýnghĩacuộcđời,vàdĩnhiênhọcàngmởrộngniềmtinvềđờisau.MộtngườiđãnóivớiKennethRing:-Tôiđãđượcchuyểnhóatừmộtconngườilạclõnglangthangkhôngmụcđích,khôngthiếtgìtrongđờingoàiralàtàisảnvậtchất,đếnmộtngườicóđịnhhướng,cóđộngcơsâuxa,cómộtmụcđíchtrongcuộcđời,vàmộtniềmtinmãnhliệtrằngsẽcómộtquảbáovàocuốicuộcđời.Lòngsaymêcủacải,hammuốnsởhữuvậtchấtnơitôiđãđượcthaybằngsựkhátkhaotìmhiểuvềtâmlinhvàướcmongthấythếgiớiđượccảithiện.Mộtphụnữnói vớiMargotGrey,một nhà nghiên cứuAnhquốc về kinhnghiệmcậntử:-Tôidầndầncảmthấycómộtýthứccaovềtìnhyêu,khảnăngcảmthông,khảnăngtìmthấyniềmvuivàlạcthútrongnhữngviệcnhỏnhặttầmthườngnhấtquanhtôi...Tôiphátsinhmộtlòngbimẫnlớnlaođốivớingườibệnhvàngườisắpchết,vàhếtsứcmongsaochohọbiếtvàýthứcđượcrằngtiếntrìnhchếtchỉlàmộtsựnốidàicủađờisống.(1)Tấtcảchúngtađềubiếtnhữngkhủnghoảngđedọasựsốngnhưbệnhnặng,v.v.cóthểphátsinhnhữngchuyểnhóasâuxatươngtự.FredaNaylor,mộtbácsĩcanđảmghinhậtkýkhichếtvìbệnhungthưnhưsau:-Tôiđãcónhữngkinhnghiệmmàcólẽkhôngbaogiờtôicóđược,vềđiềunầy tôiphảicảmơnbệnhung thư.Sựkhiêmcung,giảnghòavớicáichếtcủachính tôi, nhận ranăng lực tâm linh tôi -mộtđiều luôn làm tôingạcnhiên-vànhiềuđiềukhácnữavềchínhmìnhmàtôiđãkhámphábởivìtôi

đãdừngtạichỗ,xácđịnhlạivàtiếnlên.(2)Nếuchúngtaquảcóthể“xácđịnhlạivàtiếnlên”vớilòngkhiêmcungvàcởimởấy,vàthựcsựchấpnhậncáichếtcủachúngta,thìtasẽtựthấymìnhsẵnsànghơnđểđónnhậnnhữngchỉdẫnvềtâmlinhđểtutập.Sựsẵnsàngđónnhậnnàycònmởđếnmộtkhảnăngkháckỳdiệuhơn:Khảnăngphụchồiđíchthực.TôinhớmộtphụnữMỹtrungniênđếnviếngDudjomRinpochetạiNữuướcvào năm1976.Bà ta không đặc biệt quan tâmgì tới Phật giáo, nhưng bànghenóicómộtbậcthầyvĩđạiđangởtrongthànhphố.Bàđangốmnặng,và trongcơn tuyệtvọngbàmuốnthửbấtcứgì,cảđếnsựviếng thămmộtbậcthầyTâyTạng!Lúcấytôilàmngườithôngdịch.Bàvàophòng,ngồitrướcmặtDudjomRinpoche.Bàquáxúcđộngbởichínhtìnhtrạngmìnhvàsựhiệndiệncủangài,tớinỗibàòalênkhóc.Bàlalên:

3,4

-Bácsĩcủatôibảotôichỉcònsốngvàithángnữa.Thầycóthểnàogiúptôikhông?Tôiđangchết.Ngạc nhiên cho bà làm sao, một cách nhẹ nhàng đầy từ mẫn DudjomRinpochekhởisựcườikhúckhích.Rồingàibìnhtĩnhnói:-Bàthấy,aitrongchúngtacũngđangchếtcả.Chỉlàvấnđềthờigian.Mộtsốngườichếtsớmhơnngườikhác,thếthôi.Vớinhữnglờiítỏiđó,ngàigiúpbàtathấyđượctínhchấtphổquátcủasựchết,vàcáichếtsắptớicủabàkhôngphảilàduynhất.Điềuấylàmbàđỡlo.Rồi ngài nói về chết và chấp nhận cái chết.Ngài nói về niềm hy vọng ởtrongsựchết.Vàcuốicùngngàichobàmộtphươngpháptutậpđểchữatrị,màbàđãhăngháituântheo.Khôngnhữngbàkhởisựchấpnhậncáichết,mànhờtutậpmộtcáchhoàntoàn thànhkhẩn,bàđãkhỏibệnh.Tôiđãnghenhiều trườnghợpkhác, cónhữngngườiđượcchẩnđoánlàbệnhđãtới thờikỳsauchót,chỉcònsốngvàitháng,nhưngkhihọđivàođộccư,tutậptâmlinh,thựcsựđốimặtvớichínhmìnhvàvớicáichết,thìhọlạihếtbệnh.Điềunàychotathấygì?Rằngkhitachấpnhậnchết,chuyểnhóatháiđộcủatađốivớicuộcđời,vàtìmramối liênhệcănđểgiữasốngvàchết, thì lúcấy,mộtkhảnăngchữatrịkỳdiệucóthểxảyra.NhữngPhậttửTâyTạngtinrằngnhữngbệnhnhưungthưcóthểlàmộtlờicảnhcáonhắctanhớrằngtađãlãngquênnhữngkhíacạnhsâuxacủabảnthể ta,nhữngnhucầu tâmlinhchẳnghạn.Nếutanghiêmtúcđónnhậnsựcảnhcáonày,vàthayđổimộtcáchcănbảnchiềuhướngcuộcđờita,thìrấtcóhyvọngchữalànhkhôngnhữngthânxáctamàcảtoànthểconngườitanữa.

SỰTHAYĐỔISÂUXATRONGTÂMĐỂ

Tư duy sâu xa về vô thường, nhưKrishaGotami đã làm là thấu hiểu tậntrongtimbạncáisựthậtđượcdiễntảtrongnhữngcâuthơcủamộtbậcthầyhiệnnay,NyoshulKhenpo:BảnchấtmọisựđềuhuyễnhóaphùduNhữngngườinhậnthứcnhịnguyênthườngxemkhổlàvuiNhưkẻliếmmậtnơilưỡidaobén.ĐángthươngnhữngaibámchặtvàothựchữuHãyxoaysựchúývàotrong,hỡibạnthân.Nhưngthậtlàkhólàmsaođểxoaychúývàotrong!Chúngtadễdàngquenthóicũ,đặtranhữngmẫumựcđểnótrởlạikhốngchếmình!Mặcdù,nhưbàithơtrênchothấy,chúngđemlạiđaukhổchota,tavẫnchấpnhậnchúngmộtcáchcamchịu,vìđãquenđầuhàngchúng.Chúngtacóthểxemtựdogiảithoátnhưmộtlýtưởng,songkhiđộngtớinhữngthóiquencủamình,thìtahoàntoànbiếnthànhnôlệ.Tuythế,nhờtưduymàtacóthểdầndầnđạtđếntrítuệ.Chúngtacóthểmộtngàynàođónhậnrarằngmìnhđangtáiđitáilạinhữngmẩumựccốđịnh,vàkhởi sựmongmuốn thoát ra.Dĩnhiênchúng tacó thể rơi trở lạivào thóiquen,nhiều lần,nhưngdầndàcũngcó thểngoi lênkhỏichúngvàbắtđầuthayđổi.Bài thơ sauđâynói cho tất cả chúng ta, gọi là “Tự truyện trongNămChương”:1.TôiđixuốngđườngphốCómộtlỗsâubênvệđườngTôirớtvàođó.Tôichớivớivôphương.2.TôiđixuốngcũngconđườngấyCómộtlỗsâubênvệđườngTôilàmbộnhưkhôngtrôngthấyTôilạirớtnhưthường.TôikhôngngờmìnhởngaychỗcũNhưngđóđâuphảilỗitạitôiMấtnhiềuthờigianmớihòngrađược.3.TôicũnglạiđiconđườngcũCómộtlỗsâubênvệđườngTôithấynóvẫnđangởđấyVàtôivẫnrơivào.ĐólàthóiquenMắttôivẫnmởTôibiếtmìnhởđâuĐấylàlỗitạitôiTôiliềnratứckhắc.4.Tôiđixuốngconđườngphốcũ

CómộtlỗsâubênvệđườngTôiđiquànhquanó.5.Tôiđixuốngbằngconđườngkhác.Mụcđíchcủatưduyvềcáichết(tửtưởng)làlàmmộtcuộcđổimớithựcsựtrongđáytimbạn,vàtậpkhởisựtránhcái“lỗsâubênvệđường”bằngcách“điconđườngkhác”.Thườngđiềunàycầncómộtthờigiannhậpthấtquántưởngsâuxa,vìchỉcóvậytamớicóthểmởmắtthựcsựđểthấytađãlàmgìvớicuộcđờita.Nhìn thẳng cái chết khôngnhất thiết phải hãi hùngghêgớm lắm.Tại saokhôngtưduysựchếtkhibạnđangcaohứng, thoảimái,nằmtronggiườngấmáptiệnnghi,hoặckhibạnđangtrảiquadịpnghỉlễ,đanglắngnghebảnnhạcmà bạn yêu thích?Tại sao không tư duy sự chết khi bạn đang hạnhphúc,khỏemạnh,đầytintưởngvàhoàntoànanvui?Bạncóđểýrằngcónhữnggiờphútđặcbiệttrongđóbạncókhuynhhướngnộiquánhaykhông?Hãylàmviệcvớinhữnggiâyphútấymộtcáchnhẹnhàng,vìđấylànhữnggiâyphútbạncó thểcóđượcmộtkinhnghiệmmãnh liệt sâuxa, thayđổitoànthểquanniệmcủabạnvềthếgiới.Cónhữngthờiđiểmtrongđónhữngniềmtincũcủabạn trướckia tựđộngsụpđổhoàn toàn,bạn tự thấymìnhđượcđổimớihẳn.Sựquánniệmcái chết sẽ đem lại cho bạnmột ý thức sâu xa về sự từ bỏtrongđạoPhật,TạngngữlàNgéjung.Ngécónghĩalà“thựcsự”hay“quyếtđịnh”,junglà“rakhỏi”,“ngoilên”,hay“sinhra”.Kếtquảsựtưduythườngxuyênvàsâuxavềcáichếtlà,bạnsẽthấymình“ngoilên”khỏinhữngmẫumực thóiquencủamình, thông thường làvớicảmgiácngấychánđốivớichúng.Bạnsẽthấymìnhcànglúccàngthêmsẵnsàngrũbỏchúng,vàcuốicùngbạncóthểthoátkhỏichúngmộtcáchêmthấmnhẹnhàng,“nhưrútmộtcọngtócrakhỏimộtthỏibơ”,cácbậcthầyđãvídụ.Sựtừbỏmàbạnsẽđạttớiấy,đemlạichobạnvừanỗibuồnvừaniềmvui:Buồnvìbạnnhậnthứcđượccáivôvịcủanhữngthóicũnơibạn,vàvuivìcáitrikiếnsâuxadầndầnmởratrongbạn,khibạncóthểbuôngbỏnhữngthóicũ.Đâykhônglàmộtniềmvuiphàmtục,màlàmộthỉlạclàmphátsinhmộtnănglựcmớimẻ,thâmhậu,mộtniềmtin,mộtcảmhứngbềnbỉthoátthaitừnhậnthứcrằngmìnhkhôngphảilàtênnôlệchonhữngthóiquencủamình,quảthếmìnhcóthểngoilênkhỏichúng,rằngmìnhcóthểthayđổi,vàtrởnêncàngngàycànggiảithoáttựdo.

NHỊPTIMCỦATHẦNCHẾT

Sẽkhôngcóhyvọngnàobiếtđượccáichếtnếunóchỉxảyđếnmộtlầnmàthôi.Nhưngmaythay,cuộcđờitoànthịchỉlàmộtmànluânvũcủasốngvà

chết,mộtcuộcnhảymúacủavôthường.Mỗikhitôinghetiếngthácđổ,haytiếngsóngvỗvàobờ,haytiếngtimtôiđập,tôilạinghetiếngcủavôthường.Nhữngthayđổiấy,nhữngcáichếtnhỏấylànhữngmócnốisốngđộnggiữatavớisựchết.Đólàmạchnhảycủathầnchết,lànhịptimcủathầnchết,nhắctabuôngmọisựtađangbámvíu.Bởithếtahãylàmviệcvớinhữngthayđổiấyngaybâygiờ,trongđờisống:Đấylàcáchthựcsựđểchuẩnbịchocáichết.Đờisốngcóthểđầynhữngnỗiđauthểxácvàtinhthần,đầynhữnggiankhổ,nhưngtấtcảnhữngthứnàylạilànhữngcơhộigiúptacóthểchấpnhậncáichết.Chỉkhitatintưởngmọisựvẫntrườngtồn,thìtamớikhôngthểrútbàihọctừbiếndịch.Khiấytanhưbịnhốtkín,vàtrởnênthamlamníukéo(chấpthủ).Chấpthủlànguồngốcmọivấnđềcủachúngta.Vìvôthườngđốivớichúngtacónghĩalàloâubấttrắc,nên tabámvào,níukéomọisựmộtcách tuyệtvọng,mặcdùmọisựđềubiếnđổi.Chúngtasợphảibuôngxả,vàcóthểnóilàchúngtasợphảisốngthựcsự,vìtậpsốngthựcsựcónghĩatậpbuôngxả.Vàđấylàbikịch,làsựnghịchlýcủacuộcđấutranhhòngtiếptụcbámvíu:Khôngnhữngđiềuấylàbấtkhả,mànócònmanglạichotacáikhổmàtamuốntránh.Cáiýđịnhđằng sau sự bámvíu tự nó có thể không có gì quấy; không có gì sai lầmtrongsựviệctamuốnđượchạnhphúcanvui,nhưngcáiđiềutamuốnníukéothìtựbảnchấtđãlàkhôngthểníukéođược.NgườiTâyTạngnóirằng:“Chúngtakhôngthểrửatayhailầntrongcùngmộtdòngnước”,và“Dùcóépmạnhbaonhiêu,bạncũngkhôngthểépcátradầu”.Thâmnhậplývôthườngthựcsựchínhlàdầndầntựgiảithoátkhỏichấpthủ,khỏiquanniệmsailầmtaihạicủatavềtrườngtồn,khỏisựsaymêanninhbảođảmtrênđótadựngxâymọithứ.Dầndà,tanhậnrarằng,cáicơnnhứcnhốitimganmàtaphảitrảiquadocốníunhữnggìkhôngníuđược,suychocùngthựckhôngcầnthiết.Lúcđầu,ngayđếnchuyệnnàycũngthậtkhómàchấpnhận,vìtachưaquenthuộc.Nhưngkhicàngsuynghĩvàtiếptụcsuynghĩ,tâmtrítasẽdầndầnthayđổi.Sựbuôngxảbắtđầucóvẻtựnhiênhơn,vàcàngngàycàngdễ.Cóthểphảicầnnhiềuthờigianđểnhữngsựđiênrồcủatalắngxuống,nhưngcàngtưduy,tacàngpháttriểncáitrikiếncủasựbuôngxả,chínhlúcđómộtsựđổimớixảyratronglốinhìncủatađốivớimọisự.Quánniệmtínhvôthườngmàthôichưađủ,bạnphảilàmviệcvớinótrongcuộcđờicủabạn.Cũngnhưhọcykhoacầncảlýthuyếtlẫnthựchành,họcsống cũng vậy, và trong sự học sống ở đời, sự thực hành nằm ngay đây,trongphòngthínghiệmcủabiếndịch.Khinhữngđổithayxảyđến,chúngtatậpnhìnchúngvớimộttuệgiácmới.Mặcdùmọisựvẫntiếptụcxảyranhưtrước,songmộtcáigìtrongtasẽđổikhác.Hoàncảnhbâygiờđốivớitacóvẻthoảimáihơn,bớtcăngthẳngkhổnhọc,vàdù có trải quanhữngcuộcbểdâu, chúng ta cũng ít kinhhãi trước ảnh

hưởngcủachúng.Mỗicuộcbểdâuđemlạichotathêmmộtítthựcchứng,vàquanniệmcủatavềsựsốngtrởnêncàngngàycàngsâusắcvàkhoángđạthơn.

LÀMVIỆCVỚINHỮNGĐỔITHAY

Tahãythửmộtthínghiệm.Hãynhặtmộtđồngxulên,vàtưởngtượngnólàcáiđốitượngmàbạnđangbámvíu.Bạnhãygiữnóthậtchặttrongnắmtayđốidiệnvớimặtđất.Bấygiờnếubạnbuôngrahaythảlỏngnắmtay,bạnsẽmấtcáimàbạnđangnắmgiữ.Chínhđólàlýdolàmbạnphảinắmlại.Nhưngcómộtkhảnăngkhác:Bạncóthểbuôngramàvẫngiữđượcđồngxuđó.Bạnduỗicánhtay,đểngữanắmtaychođốidiệnvớibầutrời.Rồibạnthảnắmtay,thìđồngxuvẫncònnằmtrênbàntaymởcủabạn.Thếlàbạnbuông xảmà đồng xu vẫn còn là của bạn, mặc dù xung quanh nó là hưkhôngbaola.Bởivậyvẫncócáchđểchúngtacóthểchấpnhậnvôthườngmàvẫnthưởngthứcđượchươngvịcuộcđời,vàđồngthờikhôngbámvíu.Tahãynghĩđếnnhữnggìthườngxảyratrongnhữngmốitươngquan.Phầnlớnchỉkhisắpmất bạn, người tamới nhận ramình thươngbạn, vàkhi ấyngười ta càngbámchặthơn.Nhưngcàngníukéothìngườikiacàngthoátly,vàmốiliênlạcgiữahọcàngmongmanhhơn.Chúngtamuốncóhạnhphúc,nhưngchínhcáicáchtatheođuổihạnhphúclại quá vụng về đến nỗi nó chỉ đem lại thêm nhiều phiền muộn. Thôngthườngtatưởngchừngtaphảigiữkỹđểcóđượccáigìmàtacholàsẽbảođảmhạnhphúccủata.Tatựhỏi:“Làmsaotacóthểsẽbảođảmmộtcáigìnếutakhôngthểsởhữunó?”Quáthườngkhi,talẫnlộnsựbámvíuvớitìnhyêu.Ngay cả khimối tương giao thật tốt đẹp, thì tình yêu vẫn thường bịhỏngdosựbámvíu,từbámvíucónỗibấtan,chiếmhữuvàkiêucăng;vàkhitìnhyêubaymất,thìbạnchỉcònlạinhữnghoàiniệmđểchứngtỏtìnhyêucủabạn,đólàvếtsẹocủasựbámvíu.Vậythìlàmthếnàotacóthểvượtquasựbámvíu?Chỉbằngcáchtrựcnhậnbảnchấtvôthườngcủanó;sựnhậnchânnàysẽgiảithoáttakhỏinanhvútcủatínhchấpthủ.Chúngtasẽthoángthấyđượcnhưcácthiềnsưđãnói,tháiđộđíchthựcđốivớisựđổithaylà:Tanhưthểbầutrờiđangnhìnmâybayqua,hay“giảithoátnhưthủyngân”.Khithủyngângiọttrênđất,bảnchấtnólàvẫnnguyênvẹnkhônglấmbụi.Khitatheolờidạycủacácbậcthầy,dầndầnbuôngbỏsựbámvíu,thìmộtlòngbimẫnbaolacũngnảysinhtrongta.Những đám mây vô minh chấp thủ tan biến, và mặt trời là trái tim yêuthươngchânthựcbỗngchiếusáng.Chínhlúcấytừbảnthểsâuxa,tabắtđầunếmđượchươngvịcâuthơchứađựngchânlýsiêuthoátcủaWilliamBlake:

KẻnàoràngbuộcmìnhvàomộtlạcthúLàmhỏngđôicánhcuộcđời;KẻnàochỉhônhạnhphúckhinólướtquaSẽsốngtrongánhmặttrờiBấttận.

TINHTHẦNCHIẾNSĨ

Chúngtacóthóiquentinrằngnếutabuôngxả,tasẽkhôngcòngì.Nhưngcuộcđờiluônluônchothấycáingượclại.Đólà,sựbuôngxảchínhlàconđườngđưađếngiảithoáttựdo.Cũngnhưkhisóngđánhvàobờ,nhữngmỏmđákhôngthiệthạigìmàcònđượcgiũamònvàchạmtrổthànhnhữnghìnhdángđẹp,nhâncáchchúngtacũngvậy,cóthểđượcunđúcnhờnhữngcuộcđổithay,nhữnggóccạnhthônhámđượcgiũamònvàtrởnênmềmmại.Nhờnhữngđổithaymàtacóthểdầnpháthuymộttháiđộhòanhãnhưngkhôngailaychuyểnnổi.Lòngtựtínnơitacàngthêmtăngtrưởngvàtừđótựnhiêntỏarasựtửtếtừbi,đemlại niềmvui chongười khác.Chính thiện tính ấy là cái gì còn lại sau khichết,cáithiệntínhcănđểsẵncótrongtấtcảmọingườichúngta.Toànthểcuộcđờichỉlàđểdạychotalàmthếnàođểhiểnlộthiếntínhấy,vàluyệnchotathựcchứngnó.Bởithếmỗikhinhữngmấtmát,vỡmộngtrongđờidạychotavềvôthường,chúnglạiđưatađếngầnsựthậthơn.Khibạntừtrêncaorớtxuốngthìchỉcómộtchỗduynhấtcóthểđậulại,đólànềnmặtđất,nềntảngcủachânlý.Vànếu bạn có tuệ giác do sự tu tâm đem lại, thì việc rớt xuống tuyệt nhiênkhônglàmộttaihọa,vìchínhnhờvậybạntìmđượcmộtchỗtrúnộitâm.Nhữngkhókhănvàchướngngạinếuhiểuđúngvàbiếtvậndụng,thườngcóthểbiếnthànhnguồnnănglựckhôngngờ.Trongtiểusửnhữngbậcthầy,tathườngthấyrằngnếuhọkhônggặpkhókhănchướngngại,thìhọđãkhôngkhámpháđượcsứcmạnhcầnthiếtđểvượtqua.ChẳnghạnđờicủaGesar,vịvuachiếnsĩmànhữngcuộctẩuthoátđãlàmnênbảnanhhùngcavĩđạinhấtcủavănhọcTâyTạng.Gesar cónghĩa làkhôngaihàngphụcnổi.Từkhiôngsinhra,ngườichúácđộctênTrotung tìmđủmọicáchđểgiết,nhưngcànggặpnạnGesarcàngtrởnênhùngmạnh.Kỳthực,chínhnhờnhữngnỗlựccủachúđểlàmhạiông,màôngtrởthànhconngườivĩđạinhưthế.DođóTâyTạngcóngạnngữ:“Trotung troma tungna,Gesargemisar,”cónghĩanếuTrotungkhôngmưumôquỷquyết,thìGesarđãkhônglêncaonhưvậy.ĐốivớidânTâyTạng,Gesarkhôngnhữnglàmộtchiếnsĩvềquânsựmàcảvềtâmlinh,nghĩalàđãluyệnđượcmộtthứdũngcảmđặcbiệtcótínhcáchthôngminhthiênphú,vừahiềnhòavừabấtkhuất.Chiếnsĩtâmlinhthìdù

vẫncònsợhãisongcũngđủcanđảmđểnếmtrảikhổđau,nhớđếnnỗisợhãicănđểcủamình,và rút rađượcbàihọc từnhữnggiankhổnênkhôngtránhné.ChogyamTrungpaRinpochenói:-Trởthànhmộtchiếnsĩtâmlinhcónghĩalàcóthểđổisựphấnđấuchosựbảođảmanninhnhỏnhencủatađểcómộttrikiếnrộnglớnhơn,đầytínhvôúy,khoángđạtvàanhhùng.

5

THÔNGĐIỆPCỦAVÔTHƯỜNGTRONGCÁICHẾTCÓNIỀMHYVỌNG

Hãynhìn sâu thêmnữavàovô thường, bạn sẽ thấynó cómột thôngđiệpkhác,mộtbộmặtkhác,đầyhyvọnglớnlao,mộtthôngđiệplàmbạnmởmắtratrướcbảnchấtuyênnguyêncủavũtrụ,vàmốitươngquankỳdiệucủatavớinó.Nếumọisựlàvôthường,thìmọisựlà“không”(trốngrỗng),nghĩalàkhôngcómộtthựchữunộitại,chắcchắn,trườngcửu.Vàmọisự,khiđượcthấyvàhiểu trong tươngquanđích thựccủanó, thìkhôngphải lànhững thực thểđộclậpmàhỗtươnglệthuộcvớimọivậtkhác.Phậtsosánhvũtrụnhưmộtcáilướirộnglớndệtbằngvôsốhạtchâuchiếusáng,mỗihạtcóvôsốgóccạnh.Mỗi hạt châu phản chiếu vô số hạt khác trong lưới, và là một vớinhữnghạtkhác.Hãynghĩđếnmộtlànsóngtrênbiển.Nhìnmộtcách, thìnódườngnhưcómột thực thể riêngbiệt, cóđầu có cuối, có sinh códiệt.Nhưngnhìn cáchkhác, thì làn sóng chính nó không thực hữumà chỉ làmột dáng dấp củanước, nó “trống rỗng”haykhông có lý lịch riêng, nhưngmà “đầy”nước.Vậykhibạnthựcsựnghĩvềlànsóng,bạnnhậnrarằngnólàmộtcáigìtạmthờicóđượcnhờgióvànước,vàtùythuộcvàomộtloạtnhữngtrườnghợpluônluônthayđổi

6.Bạncũngnhậnrarằngmỗilànsóngđềucótươngquan

vớimỗilànsóngkhác.Khôngmộtthứgìcómộthiệnhữunộitạiriêngnó,khibạnthựctìnhnhìnkỹ.Vàsựvắngmặtmộthiệnhữubiệtlậpấytagọilà“trốngrỗng”.Hãynghĩđếnmộtcáicây.Khibạnnghĩđếncáicây,bạnưanghĩđếnmộtsựvậtđượcxácđịnhrõrệt,vàởmộtbìnhdiện,nóquảcóthực,nhưlànsóngnóitrên.Nhưng khi bạn nhìn kỹ hơn vào cái cây, bạn sẽ thấy cuối cùng nó cũngkhôngcóhiệnhữubiệtlập.Khingắmnhìnnó,bạnsẽthấynótanbiếnvàomộtmạng lưới tươngquanvôcùngvi tế trảidàisuốtvũ trụ.Cơnmưarơitrênlácây,giólaycành,đấtnuôidưỡngvànângđỡnó,bốnmùavàthờitiết,trăngsaovàánhmặttrời-tấtcảđềulàmộtphầncủacáicây.Khibạnkhởisựnghĩvềcáicâycàngnhiềuhơnnữa,bạnsẽkhámphárằngmọisựtrong

vũtrụđềuphụlựcđểlàmchocâytrởthànhcáinóđangthành,rằngkhôngmộtlúcnàonócóthểtáchbiệtnórakhỏinhữngcáikhác;rằngmọilúcbảnchấtnóđangthayđổimộtcáchtinhtế.Đâylàýnghĩakhichúngtôibảomọisựlàtrốngrỗng,khôngcóhiệnhữuđộclập.Khoahọchiệnnaychotabiếtphạmvirộnglớncủanhữngtươngquantrongvũtrụ.NhữngnhàsinhmôibiếtrằngmộtcâycháytrongrừngAmazonbằngmộtcáchnàođó, làmthayđổibầukhôngkhímàmộtthịdânthủđôBalêđangthở,vàsựrungđộngcủamộtcánhbướmởYucatancóảnhhưởngtớiđờisốngcủamộttrangtrạivùngHebrides.Nhữngnhàsinhvậthọcbắtđầukhámphácuộcluânvũphứctạplykỳcủanhữngnhiễmthểtrongtếbàotạonêncátínhvàsựgiốngnhau,mộtcuộcluânvũtrảidàirấtxavềquákhứvàchứngminhrằngmỗisựgọilà“giốngnhau”gồmrấtnhiềuảnhhưởngkhácnhau.Nhữngnhàvậtlýhọcthìgiớithiệuchúngtavàothếgiớicủalượngtử,một thếgiới giốnghệtmột cách lạ lùngvới thếgiớimàPhậtmô tả tronghìnhảnhcái lướichâungọc(Phạmvõng) trảikhắpvũ trụ.Hệtnhưnhữnghạtngọc trong lướiấy,mọiphân tửđềuhiệnhữukểnhưnhữngphốihợpkhácnhaucủanhữngphântửkhác.Bởithếkhitathựcsựnhìnvàochínhmìnhcùngnhữngsựvậychungquanhmàtacholàchắcchắnbềnbỉ,tađềuthấychúngkhôngthựcgìhơnmộtgiấcchiêmbao.Phậtdạy:HãyquánsátvạnphápNhưảotượng,lầumâyNhưmộng,nhưhóahiện,Cóthấy,khôngthựcchấtHãyquánsátvạnphápNhưbóngtrăngphảnchiếuĐáyhồnướclặngtrongTrăngchưatừngdichuyển.HãyquánsátvạnphápNhưvangcủaâmthanhTiếngnhạcvàtiếngkhócTrongvangkhôngđiệugì.HãyquánsátvạnphápNhưhuyễnsưtạohuyễnĐủthứngựa,xe,bòChỉcótưởng,khôngthực.Sựquántưởngtínhchấtmộnghuyễncủathựctạikhôngnhấtthiếtlàmchotaphải trởnên lạnh lùng,vôvọnghaycayđắng.Ngược lại,nócó thểmởratrong tamột tính hài hước thân thiện,một lòng bimẫnmà ta không ngờmìnhcũngcó,vàdođócàngngàytâmtacàngrộngrãiđốivớimọisựvậtvàhữutình.Milarepanói:

-ThấyđượcTánhkhông,thìmởlòngthươngxót.Khinhờquánsátmà ta thựcsự thấyđược tánhkhôngvà tínhhỗ tương lệthuộccủamọisựvàchínhmình, thì tasẽ thấy thếgiớidướimôtánhsánghuyhoàng, tươimát hơn, như cái lưới đan kết bằngvô số bảo châu phảnchiếunhaumàPhậtđãmôtả.Khiấytakhôngcầnphảitựchechởmìnhhaygiảbộ,vàtasẽdễdàngthựchiệnlờikhuyêncủamộtbậcthầy:-Hãyluônnhậnchântínhmộnghuyễncủacuộcđờiđểgiảmbớtáiluyếnvàthùghét.Hãycótâmtốtđốivớimọiloài.Cótâmthươngxót,bấtkểkẻkhácđối xử với bạn ra sao.Nhữnggì người khác làmđối với bạn khôngquantrọnglắm,khibạnxemnhưmộnghuyễn.Cáimánhlà,bạnphảicónhữngýđịnhtốttronggiấcmộng.Đâylàđiểmcốtyếu.Đâyđíchthựclàtutâm.Tutâmđíchthựccũnglàýthứcđượcrằngnếutacótươngquanmậtthiếtvớimọingườimọisự,thìngaycảmộtýnghĩ,lờinói,hànhđộngnhỏnhấtcủatacũngcónhữnghậuquảkhắpvũtrụ.Hãynémmộthònsỏixuốngaonước.Nóliềncómộtrungđộngtrênmặtnước,nhữnglànsóngnhỏlăntăntanhòavàonhauvàtạothànhnhữnglànsóngmới.Mọisựđềutươngthuộcmộtcáchchặtchẽ:Chúngtasẽnhậnrarằngchúngtachịutráchnhiệmvềmọiđiều ta làm,nghĩvànói, quả thế, có tráchnhiệmvề chính ta, vềmọingườivàmọisựvậtkhác,cũngnhưvớitoànthểvũtrụ.ĐứcDalaiLamađãdạy:-Trongcáithếgiớihỗtươnglệthuộcmậtthiếtnày,nhữngcánhânvàquốcgiakhôngcòncóthểtựgiảiquyếtvấnđềriêngcủahọđược.Chúngtacầnđếnnhau.Bởi thế taphảipháthuymột ý thức về tráchnhiệmhỗ tương...Tráchnhiệmcủatậpthểvàcủatừngcánhânlàbảovệvànuôidưỡngđạigiađìnhđịacầu,nângđỡnhữngthànhviênyếukém,bảotrìvàsănsócmôitrườngsốngcủatấtcảchúngta.Vôthườngđãkhảithịchotanhiềusựthật,nhưngcònmộtkhotàngcuốinóđang giữ, một kho tàng mà phần lớn bị che khuất dưới mắt chúng ta, takhôngngờvà cũngkhôngnhận ra được, song lại là của tamột cách thânthiếtnhất.ThisĩRainerMariaRilkeđãnóirằngnhữngnỗisợsâuxanhấtcủatagiốngnhưnhữngconrồngđanggiữkhotàngsâukínnhấtcủata.Cáinỗisợmàvôthườngkhơidậytrongta,theođókhôngcógìlàthực,khônggìtrườngcửu,hóaralạilàngườibạntốtnhấtcủata,bởivìnógiụctađặtcâuhỏi:Nếumọisựđềuhủydiệt,thayđổi,thìcáigìlàcóthực?Cóchăngmộtcáigìđằngsaumọigiả tưởng,một cáigìvôbiên,khoángđạtvôcùng, làmsânkhấuchocuộc luân vũ của vô thường chuyển biến? Có chăngmột cái gì ta có thểnươngtựaantrú,mộtcáigìsốnglâuhơncáimàtagọilàcáichết?Đểchocâuhỏiấyxâmchiếmtamộtcáchcấpthiết,tưduyvềnó,tasẽdầndầnthayđổisâuxalốinhìncủatavềmọisự.Vớisựliêntụcquántưởngvàthựchànhbuôngxả,tasẽthấyhiểnlộtrongchínhta“mộtcáigì”takhông

thểgọitên,môtả,đặtthànhkháiniệm,“mộtcáigì”màtakhởisựthấyđangnằmđằng saumọi sựbiếndịch chết chóc của thếgiới.Khi ấynhữngdụcvọngvàgiảitríthiểncậnmàtabịtróibuộcvàodochấpthủtínhchấttrườngcửu-khởisựtanbiếnvàrơirụng.

7

Khiđiềunàyxảyđến,tathườngthoángthấynhữnghàmẩnrộnglớnởđằngsausựthậtvềvôthường.Nógiốngnhưsuốtbuổitađãbaytrongmộtchiếcphicơluồngquanhữngđámmâyđenvầnvũ,rồibỗngdưngphicơvútlêntrên những tầngmây, bay vàomột bầu trời trong sáng bao la.Được cảmhứng,vuimừngkhingoilêntrongchiềukhônggianmớiđầytựdoấy,tadầnkhámphámộtniềman lạc sâuxa,mộtniềm tự tin làm tađầyngạcnhiênsungsướng.Dầndần,phátsinhmộtniềmxáctínrằng“mộtcáigì”đótrongtakhônggìpháhủyđược,khônggìlàmthayđổiđược,vàkhôngthểchết.Milarepaviết:Vìsợchếttôiđivàonúi,Liêntụctrầmtưvềtínhbấtđịnhcủagiờchết.Bỗngbắtgặpthànhtrìbấttử,vôtậncủatâmbảnnhiên.Bâygiờtấtcảnỗisợchếtđềutanbiến.Vậy,dầndầntabiếtđượctrongtacósựhiệndiệncủatựtínhnhưbầutrờitrongsángmàMilarepagọi là tâmbảnnhiên,vốnbất tửvàvô tận.Khiýthứcmớimẻấytrởnênsốngđộngvàgầnnhưkhônggiánđoạn,thìxảyracáimàÁonghĩathưgọilà“mộtsựxoaychiềucủatâmthức”mộtkhảithịcótínhcáchcánhân,hoàntoànkhôngthểđặttên,chothấytalàgì,tạisaotaởđây,taphảilàmthếnào...Điềunàycuốicùng,khôngkhácgìmộtđờisốngmớimẻ,mộtcuộcphụcsinh.Kỳdiệu thay,nhờquánchân lývềvô thườngmộtcách liên tục,khôngsợhãi,màdầndần ta thấymìnhgiápmặt– trongniềm tri ânvàhỉ lạc–vớichânlývềbảnchấtbấtbiến,bấttửvàvôtậncủatâm.

4.BẢNCHẤTCỦATÂM

Vìbịnhốtkíntrongcáilồnghạnhẹptốitămcủabảnngãmàtacholàcảvũtrụ,rấtítngườitrongchúngtakhởisựngaycảtưởngđếnmộtchiềukhônggiankháccủathựctại.PatrulRinpochekểchochúngtacâuchuyệnvềmộtconếchgiàsuốtđờisốngtrongmộtcáigiếngẩm.Mộtngàykiacóconếchtừngoàibiểnvàothămnó.Nóhỏi:-Anhtừđâuđến?-Từbiển.-Biểncủaanhtobaonhiêu?-Tokhổnglồ.-Anhmuốnnóilàbằngcỡchừngphầntưcáigiếngcủatôiđâychứgì?-Không,lớnhơncơ.-Lớnhơnà?Vậythìbằngnửacáigiếngcủatôikhông?-Không,lớnnữakia.-Thế...Chẳngnhẽlạibằngcảcáigiếngcủatôià?-Khôngcóthểsosánhđược.-Chuyệnvôlý!Tôiphảiđixemchotậnconmắt.-Chúngcùngđi.Khiconếchởgiếngtrôngthấyđạidương,nóbịmộtcúsốckinhhoàngtớinỗinónổtungrathànhtừngmảnh.PhầnlớnnhữnghoàiniệmtuổithơtôivềTâyTạngđãphaitàn,nhưngcóhaithờiđiểmmàtôikhôngbaogiờquên.ĐólàkhithầytôiJamyangKhientsekhảithịchotôiđivàobảnchấtcốttủy,uyênnguyênvàsâuxanhấtcủatâmtôi.Lúcđầutôicảmthấydèdặtkhôngmuốntiếtlộnhữngkinhnghiệmriêngtưnày,vìởTâyTạngkhôngbaogiờngườitalàmchuyệnđó,nhưngcáchọctrò,bạnbètôitinrằngnếutôinóirathìcóthểgiúpđỡnhiềungười,vàhọyêucầutôi,nănnỉtôiviếtvềnhữngkinhnghiệmấy.Lầnđầutiênnóxảyđếnkhitôikhoảngsáubảytuổi,tạitrongcáiphòngđặcbiệtmà thầy tôiở, trướcmộbức tranh lớncủa tiềnnhân thầy làJamyangKhientseWangpo.Đấy làmộthìnhdángoaivệnghiêm trang,càngoaivệtrangnghiêmhơnkhiánhđènbơđặttrướcbứctranhcứchậpchờnsoisánggươngmặttrênbứctranhấy.Tôichưabiếtcóchuyệngìxảyrathìthầytôiđãlàmmộtsựbấtthườngchưatừngcó.Ngàithìnhlìnhômtôivànhấcbổnglên.Đoạnngàihôntôimộtcáivàomộtbênmá.Trongmộtlúclâu,tâmtôihoàntoànbiếnmất, tôiđượcbaophủbởimộtniềmyêuthương,tintưởng,mộtnănglựcphithường.BiếncốkếtiếpthìtrangtrọnghơnvàxảyraởLhodrakKharchutrongmộthangđộngmàPadmasambhavabậcthánhvĩđạivàlàchađẻcủaPhậtgiáoTây Tạng, đã nhập thất thiền định. Chúng tôi đã dừng chân tại đấy trên

đườnghànhhươngđếnmiềnNam.Lúcđótôichừngchíntuổi.Thầytôigọitôiđếnvàbảotôingồitrướcmặtôn.Chỉcóhaithầytròchúngtôi.Thầytôibảo:-Bâygiờtasẽkhaithịchoconvềbảnlaidiệnmụccủatâm.Cầmcáichuôngvàtrốngtaynhỏlên,thầytriệuthỉnhtấtcảnhữngbậcthầytronghệtruyềnthừa,từPhậtnguyênthủytrởxuốngđếnbậcthầycủachínhthầy.Rồithầybắtđầukhaithị.Bỗngchốcthầynémvàomặttôimộtcâuhỏikhôngthểtrảlời:-Tâmlàgì?Thầynhìnxoáysâuvàomắt tôi.Tôihoàn toànkinhngạc.Tâm tôi tan ra.Khôngcònngôntừ,têngọi,ýtưởngnàoởlại–Khôngcótâmnàohết,quảthế.Cáigìxảyratronggiâyphútđầykinhngạcấy?Nhữngýniệmquákhứđãchết,tươnglaichưađến;dòngtưtưởngcủatôibịcắtngangđộtngột.Trongcúsốcđómộtkhoảngtrốngmởra, trongkhoảngtrốngấychỉcómộtgiáctínhtuầntúytrựctiếpvềhiệntại,mộtcáigìhoàntoànvượtngoàimọibámvíuchấpthủ.Giáctínhấyđơngiản,sơnguyênvàcănđể.Tuyvậysựgiảnđơnthuầntúyđócũngtỏasángđầysựấmápcủamộtniềmbimẫnbaola.Biếtbaonhiêuđiềutôicóthểnóivềgiâyphútấy!Thầytôirõràngđangđặtchotôimộtcâuhỏi,nhưngtôibiếtthầykhôngchờđợimộtcâutrảlời.Tôichưasăntìmgiảiđápthìđãthấyrằngkhôngcógiảiđápnàocóthểtìmkiếm.Tôingồithộnratrongkinhngạc,nhưngtrongkhiấymộtniềmtinvữngchắcsâuxasángchóitôichưatừngbiếtđến,đangdângtràntrongtôi.Thầy tôi đãhỏi: “Tâm làgì?”vàvào lúc ấy tôi tưởng chừng ai cũngbiếtrằng,khôngcóchuyệncóhiệnhữumộtcái tâmnàocả, làmsaotôicó thểtìmra.Vậy,dườngnhưđitìmtâmthựclàphilý.Sựkhai thịcủa thầy tôiđãgieomộthạtgiốngsâuxa trong tôi.Vềsau tôimớibiếtđấy làphươngphápkhai thịđượcdùngtrong truyềnthốngchúngtôi.Tuynhiên,vìlúcđótôikhôngbiết,mànhữnggìxảyracóvẻhoàntoànbấtngờ,vàdođócàngkinhhoàngmãnhliệt.Trongtruyềnthốngchúngtôicó“bachânxác”cầnhộiđủđểkhai thịbảntâm:•Sựlàmphépcủamộtbậcthầychânxác•Lòngsùngtíncủamộtđệtửchânxác,và•Tínhchínhthốngtrongphươngphápkhaithị.Tổng thốngMỹ không thể khai thị bản tâm cho bạn,mà cha haymẹ bạncũngkhông thể làmviệcđó.Mộtngười cóquyền thếđếnbaonhiêu cũngkhôngănthuagì,hoặchọcóyêumếnbạnbaonhiêucũngkhôngănthuagì.Việc khai thị chỉ có thể được thực hiện bởimột người đã hoàn toàn thựcchứng,vàcósựbanphépvàkinhnghiệmthuộctronghệpháitruyềnthừa.Vàbạn,ngườihọctrò,phảitìmravàluônhàmdưỡngcáitrikiếnkhoángđạt

thênhthangấy,niềmhăngsay,nhiệttìnhvàsựtôntrọngnósẽlàmbiếnđổicảbầukhôngkhítrongtâmbạn,làmbạnsẵnsàngđónnhậnsựkhaithị.Đâylàđiềumàtagọilà lòngsùngtín.Nếukhôngcó lòngsùng tín, thì thầycókhaithịtròcũngkhôngnhậnra.Sựkhaithịbảntâmchỉcóthểthựchiệnkhicảthầylẫntròcùngthểnhậpcáikinhnghiệmấy;chỉtrongsựgiaocảmgiữatâmvàtríấy,ngườimônsinhmớitrựcngộđược.Phươngphápkhai thịcũngvôcùngquantrọng.Chínhphươngphápấyđãđượcthửnghiệmquahàngngànnămvàđãgiúpchonhữngbậcthầytrongquákhứđạtđếnthựcchứng.Khithầytôikhaithịchotôimộtcáchtựnhiênnhưthế,vàolúctuổicònbénhưthế,làthầyđãlàmmộtviệchoàntoànbấtthường.Thôngthườngthìviệckhaithịxảyramuộnhơnnhiều,khiđệtửđãtrảiquanhữngthựctậpthiềnđịnhvàthanhluyệntâmý.Chínhnhữngviệclàmnàykhiếncho tâm trí ngườiđệ tử thuần thụcvàcó thểmở rađểđónnhậntrikiếntrực tiếpvềchânlý.Vàocái thờiđiểmđầytiềmnăngcủasựkhaithị,bậcthầycóthểtruyềncáitâmgiácngộcủamìnhvàotrongtâmcủangườiđệtửbấygiờđãchânxácsẵnsàngđónnhận.BậcthầylàmcáiviệckhaithịchotròthấyPhậtthậtlàgì,nóicáchkháclàđánhthứctròthấysựhiệndiệnsốngđộngcủatuệgiácnội tâm.Trongkinhnghiệmấy, thìPhật,bảntâmcủangườiđệtử,vàtâmgiácngộcủabậcthầytanhòathànhmột.Khiấyngườihọctrònhậnra,trongmộtniềmtriânvôbờbến,rằngkhôngcònnghingờgìnữa,giữathầyvàtrò,giữatâmgiácngộcủabậcthầyvàbảntâmngườiđệtử,khôngcóvàchưabaogiờcósựngăncáchnàocả.DudjomRinpochetrongbàicachứngđạonổitiếngcủangàiđãviết:-TuệgiácvềcáibâygiờchínhlàPhậtthật,Trongtâmtrạngcởimở,hài lòng, tôigặpThầy trongtimtôi.Khi tanhậnchânđượcrằngcáitâmbảnnhiênbấttậnđóchínhlàThầy.Thìkhôngcầnbámvíu,chấpthủ,cầukhẩnkhócthan.Chỉcầnantrúthoảimáitrongtrạngtháitựnhiênnhưnhiênấy,Làtacóđượcphúclạccủagiảithoát.Khibạnđãnhậnchântoàntriệtrằngtựtínhcủatâmbạncũnggiốngnhưcủathầy,thìtừđấytrởđibạnvàthầykhôngbaogiờngăncáchvìthầylàmộtvớitâm bản nhiên của bạn, luôn luôn hiện tiền. Có lẽ bạn còn nhớ LamaTseten(Chươngmột),khisắpchếtvàđượchỏicómuốngọibậcthầyđếnbêngiườngkhông,ôngđãtrảlời:-Vớibậcthầy,khôngcócáigìgọilàngăncách.KhinàobạnthấyđượcnhưLamaTseten rằngthầyvàmìnhkhôngtừngxanhau,thìmộtniềmtriânvôbờbến,mộtcảmthứcúyphụcvàkínhlễnảysinhtrongbạn.DudjomRinpochegọiđólà“SựkínhlễcủaTrikiến.”ĐólàmộtniềmsùngkínhluônpháttựnhiêndongộđượccáiTrikiếnvềbảntâm.Đốivớitôi,còncónhiềulầnnhậpmônkhácnữa:Nhậpmônvềgiáolývàquán đảnh, và về sau tôi được sự khai thị của nhiều thầy khác. Sau khi

JamyangKhientse viên tịch,DudjomRinpoche chăm sóc tôi, bao bọc tôitrongtìnhthươngmếncủangài,vàtôilàmngườithôngdịchchongàitrongnhiềunăm.Việcnàymởramộtgiaiđoạnmớitrongđờitôi.DudjomRinpoche làmộttrongnhữngbậcthầymậttôngnổitiếngcủaTâyTạng,mộthọcgiả,tácgiảnổitiếng.ThầyJamyangKhientse tôithườngcatụngDudjom,nóingàilàmộtđạidiệnsốngđộngcủaPadmasambhavatrongthờiđạinày.Bởithếtôirấtkínhtrọngngài,mặcdùchưatừngtiếpkiếncũngchưađượcnghengàigiảngdạy.Mộthôm,saukhithầytôiđãchết,vàolúctôichừnghaimươimấytuổi,tôiđếnviếngDudjomRinpoche tạinhà riêngcủangàiởKalimpong,trênmộtngọnđồithuộcdãynúituyết.Khitớinơi, tôi thấymộttrongnhữngđệtửMỹđầutiêncủangàiđangthọgiáo.Bà ta đang khổ sở vì không có người nào biết đủAnh ngữ để dịchnhữnglờidạyvềtựtánhcủatâm.Khithấytôiđivào,DudjomRinpochenói:-Ồ!Cóconđâyrồi.Tốt.Concóthểthôngdịchgiùmbàấykhông?Thếlàtôingồixuốngvàkhởisựdịch.Ngàytrongmộtthờigiangiảngdạychừngmộttiếngđồnghồ,ngàiđãchomộtbàipháptuyệtdiệu,baotrùmtấtcảmọisự.Tôixúccảmvàphấnchấnđếnđộmắttôirớmlệ.TôinhậnrađâylàđiềumàJamyangKhientsemuốnnói.Ngaysauđó,tôithỉnhcầungàichỉgiáochotôi.Tôithườngđếntưthấtngàimỗichiềuvàởđóvàigiờ.Ngàicóvócngườinhỏthó,gươngmặtđẹphiềntừ,đôibàntaytuyệtvời,vàmộtdángdấpmảnhmaigầnnhưphụnữ.NgàiđểtócdàibớicaolênnhưmộthànhgiảDugià;Mắtngàiluônánhlênmộtniềmthích thúhuyềnbí.Giọngnóingàidườngnhưchính là tiếngnóicủatâmđạibi,êmvàhơikhàn.Ngài thườngngồi trênmộtghế thấp trải thảmTâyTạng,tôingồidướichânngài.Tôiluônnhớlạihìnhảnhngàingồiđó,bóngtrờichiềuchiếuquakhungcửasổsaulưngngài.Rồimột hôm trongkhi tôi đang thụgiáovà thực tậpvới ngài, tôi cómộtkinhnghiệmkỳlạnhất.Mọisựmàtôiđãtừngnghetronggiáolýmậttôngdườngnhưđangxảyđếnvới tôi– tấtcảnhữnghiện tượngvậtchấtquanhchúngtôiđangtanbiến–tôisungsướngấpúng:-Thầy,thầy...Nóđangxảyra!Tôikhôngbaogiờquênđượcvẻbimẫntrêngươngmặtthầy,khi thầycúixuốngvỗvề:-Được, được.Đừng có náo nức quá.Chung quy, điều ấy không tốt cũngkhôngxấu...Sự kinh ngạc và sung sướng bắt đầu cuốn hút tôi đi, nhưng DudjomRinpochebiếtrằngmặcdùnhữngthựcchứngcóthểlànhữngcáimốchữuíchtrênđườngtuthiềnđịnh,chúngcũngcóthểthànhnhữngcáibẫynếucósựbámvíuxenvào.Tacầnphảivượtquakinhnghiệmấyđểđivàomộtnềntảngsâuxavữngchắchơn:Nhữnglờiminhtriếtcủathầyđểđưatôiđếncáinềntảngấy.

DudjomRinpochecòngiúp tôi thựcchứngnhiều lầnbảnchấtcủa tâmquanhữnglờidạycủathầy,chínhnhữngdanhtừcũngđãnhennhúmlênnhữngtiasángvềkinhnghiệmthực.Trongnhiềunăm,mỗingàyngài thườngchỉgiáocho tôivềbản tính tựnhiêncủa tâmmàngười tagọi làgiáo lý“trựcchỉ”(pointing-outinstructions).MặcdùtôiđãthụhuấntấtcảnhữnggìthiếtyếutừnơithầyJamyangtôi,nhưngđóchỉnhưmớigieohạt.ChínhDudjomlàngườiđãtướitẩmchămbónlàmchonóđơmhoa.Vàkhitôikhởisựragiảngdạy,thìchínhtấmgươngthầyDudjomđãgợicảmhứngchotôinhiềunhất.

TÂMVÀTỰTÍNHCỦATÂM

Cáithấythực“cáchmạng”trongPhậtgiáolà,sựsốngvàchếtởngaytrongtâm, không đâu khác. Tâm được xem như nền tảng phổ quát của kinhnghiệm-kẻsángtạorahạnhphúcvàđaukhổ,kẻsángtạoracáitagọilàsựsốngvàcáitagọilàsựchết.Cónhiềuphươngdiệncủa tâm,nhưngcóhaiphươngdiệnnổibậthơncả.Đầutiên làcái tâmthôngthườngmàngườiTâyTạnggọi làsem.Mộtbậcthầyđãđịnhnghĩa:-Đólàcái tâmcókhảnăngphânbiệt,cóýthứcvềnhịnguyên-hoặclấyhoặcbỏmộtđốitượngngoài–đólàtâm.Đólàcáicóthểgiaothiệpvớimộtcái“khác”,bấtcứcáigìkhác,đượcxemlàsởtri(bịbiết)khácvớicáinăngtri(ngườibiết).Sem làcái tâmsuynghĩ, tâmnhịnguyên,phânbiệt,chỉcóthểvậnhànhtươngquanvớimộtđiểmquychiếuởngoài,bịnhậnlầmvàchỉlàmộtcáibóngđượcchiếura.VậySem làcái tâmsuynghĩ, đặt kếhoạch, hammuốn, vậnđộng, cái tâmbừnglêntrongcơngiậndữ,tạoravàsaymêtrongnhữngđợtsóngtưduyvàcảmxúctiêucực,cáitâmcứluônluônphảitiếptụcquảquyết,đánhgiá,vàxác định lại hiện hữu của nó bằng cách cắt xén, đặt tên, củng cố kinhnghiệm.Tâmthôngthườnglàmiếngmồithụđộngdichuyểnkhôngngừngtheo những ảnh hưởng bên ngoài, theo những khuynh hướng tập quán vàđiềukiện:Nhữngbậcthầyvínóvớimộtngọnđèncầyđặttrướcgió,phảibịlayđộngbởitấtcảnhữngngọngiócủahoàncảnh.Nhìntừmộtgóccạnh,thìsem là layđộng,khôngdừngtrụ,chấpthủ, luônluônxíavôviệccủangườikhác;nănglựcnóbịtiêuhaodochiếurangoàiquánhiều.ĐôikhitôivìnónhưhộtđậunhảycủaxứMexicohaymộtconkhỉkhôngngừngnhảychuyềncành.Tuyvậynhìnmộtcáchkhác, thì tâmthôngthườngcómộttínhcốđịnhcùnnhụtgiảtạm,mộttínhtrơlìtựvềvàtựmãn,mộtsựbìnhthảnlạnhlùngcủathóiquenănsâu.Semláucánhưmộtchính trị gia quỷ quyệt, hoài nghi, nhiềumuumô lừa dối, và “tinhvi với

nhữngtròlừagạt,”JamyangKhientseđãviết.Chínhtrongkinhnghiệmcủasem,cái tâmhỗnmangvô trật tựnàymàchúng tachịunhữngđổi thayvàchếtchóc.Nhưngcòncóbảntínhtựnhiêncủatâm,tínhchấtsâuxacủanó,cáituyệtđối không dính tới đổi thay và chết chóc.Hiện giờ nó đang ẩn trong tâmsemthông thường của ta, bị bao phủ và chemờ bởi những huyên náo rộnràngtrongtâm,nhữngýnghĩvàcảmxúc.Cũngnhưmâycóthểbịluồnggiómạnhthổitan,đểlộmặttrờisángchóivàbầutrờirộngmở,cũngthế,trongvàitrườnghợpđặcbiệt,mộtcảmhứngnàođócóthểvénmởchotahéthấybản tính tựnhiênấycủa tâm.Nhữngsựhé thấynàycónhiềumứcđộcạnsâu,songđềuđemlạichotamộtíttuệgiác,ýnghĩavàgiảithoáttựdo.Bởivìbảntínhtựnhiênnàycủatâmchínhlàgốcrễcủatrítuệ.TạngngữgọinólàRigpa,một sự tỉnhgiác trong sángnguyênủy có tính chất thôngminh,biếtnhậnthức,sángchóivàluônluôntỉnhthức.Cóthểnóinólàcáibiếtcủachínhcáibiết.Đừngtưởnglầmbảnchấttựnhiêncủatâmchỉcótrongtâmtamàthôi.Kìthựcnó làbảnchấtcủamọisựvật.Điềucầnnói là, trựcnhậnbản tính tựnhiêncủatâmcũngchínhlàtrựcnhậnbảntínhtựnhiêncủamọisựvật.Những bậc thánh và hành giả huyền học trong lịch sử thường nói về sựchứngngộcủahọbằngnhững tênkhácnhau,khoác chonónhiềubộmặtkhácnhau,lốigiảithíchkhácnhau,nhưngtấtcảđềukinhnghiệmmộtđiềucănbảnlàbảntínhthuầntúycủatâm.NgườiKitôvàDotháigiáogọinólàThượngđế;ẤngiáogọilàĐạingã,Shiva,BrahmanvàVishnu;nhữngnhàthầnbíSufigọinólà“Tínhchấtẩnnấp;”cònPhậttửthìgọilà“Phậttính.”Trọngtâmcủamọitôngiáolàniềmxáctínrằngcómộtchânlýcănđể,vàđờisốnglàmộtcơhộithiêngliêngđểtiếnhóavàthựcchứngchânlýấy.KhitanóiPhật,tatựnhiênnghĩđếntháitửxứẤnGotamaSiddhartha đạtgiácngộvào thếkỷ thứsáu trước tây lịch,ngườiđãgiảngdạyconđườngtâm linhmàhàng triệungườikhắpÁchâunoi theo, ngàynaygọi làPhậtgiáo.Tuynhiêndanh từBuddha cómột ý nghĩa sâuxahơnnhiều.Nó cónghĩalàmộtconngười,bấtcứngườinào,đãhoàntoànthứcdậytừgiấcngủvôminhvàmởmangtiềmnăngtrítuệbaolacủamình.MộtđứcPhậtlàmộtngườiđãchấmdứtđaukhổvàbấtmãn,đã tìmramộtniềmbìnhan,hạnhphúcdàilâubấttận.Nhưngđốivớinhiềungườitrongthờiđạihoàinghinày,thìtrạngtháiấycóvẻnhưmộtđiềuhuyễnhoặc,mộngmị,haymộtsựthànhtựuhoàntoànvượtngoàitâmchúngta.Điềuquantrọngnênnhớlà,đứcPhậtđãtừnglàmộtconngườinhưbạnvàtôi.Ngàichưatừngtuyênbốlàthầnthánhgìcả,ngàichỉbiếtngàicóPhật tính,hạtgiốngcủagiácngộ,vàmọingườicũngđềucó.Phậttínhlàquyềnsốngcủamọichúngsinh,vàtôithườngnóirằngPhậttínhnơichúngtacũngtốtnhưPhậttínhnơibấtcứđứcPhậtnào.Đấylàtinlành

màđứcPhậtmanglạichochúngtatừkhingàigiácngộtạibồđềtràng,nơimànhiềungườisauđã tìmthấynguồncảmhứngthiêng liêng.Thôngđiệpcủangài,đemlạichotamộthyvọngtràntrề.Nhờluyệntập,chúngtacũngcóthểđạtđếnsựtỉnhthức.Nếuđiềunàykhôngđúng,thìvôsốngườitưxưachođếnngàynayđãkhônggiácngộ.TươngtruyềnkhiPhậtmớiđạtgiácngộ,điềuduynhấtngàimuốnlàmlàchỉchotấtcảchúngtatựtínhcủatâm,sansẻchotanhữnggìngàiđãtrựcngộ.Nhưngngàicũngthấy,vớinỗiđaubuồnvà lòngbimẫnbaola- rằngthậtkhómàlàmchochúngtahiểuđược.VìmặcdùtacũngcótựtánhcủatâmnhưPhật,chúngtakhôngnhậnranóđượcvìnóbịgóikín,baotrùmtrongnhữngcáitâmthôngthườngphàmtụccủata.Hãytưởngtượngmộtcáibìnhtrống.Khoảngkhôngtrongbìnhcũnggiốnghệtnhưkhoảngkhôngbênngoài.Chỉcónhữngbứcthànhmongmanhcủa cái bìnhđãngăn cáchkhônggianbên trongvới bênngoài.TâmPhậttrongtabịvâykíntrongnhữngbứcthànhcủatâmthôngtục.Nhưngkhitagiácngộ,thìcũnggiốngnhưcáibìnhvỡtanthànhmảnhvụn.Khoảngkhônggian“bêntrong”liềntanhòangayvàokhônggian“bênngoài”.Cảhaitrởthànhmột:Ngay lúcđóvà tại chỗđó, ta trựcnhậnđược rằngchúngchưatừngbaogiờcósựngăncáchhaysaikhác;chúngvẫnluônluônlàmột.

BẦUTRỜIVÀNHỮNGĐÁMMÂY

Bởithể,dùđờitacóthếnàođinữa,Phậttínhcủatacũngluônluônởđấy.Vànóluônluôntoànhảo.NgaycảchưPhậtvớitrítuệvôbiêncũngkhôngthểlàmchonótốthơnđược,vàchúngsinhvớitấtcảvôminhcóvẻbấttận,cũngkhôngthểlàmchonólấmlem.Tínhbảnnhiêncủachúngtacóthểvínhư bầu trời, và sựmờmịt của tâm thông tục giống nhưmây.Có nhữngngàybầutrờihoàntoànbịmâyphủkín.Khiấynếunằmxuốngđấtmànhìnlên, thì ta thực khómà tin nổi trên trời còn có cái gì khác ngoài ramây.Nhưngchỉcầnbay trongmộtchiếcphicơ tasẽ thấy tít trêncaoxanữa làmột vùng trời xanh trong bao la vô tận. Từ đấy mà nhìn xuống thì thấynhữngđámmây–màkhiởdướiđất,tatưởnglàtấtcảmọisự-thậtxaxămnhỏbélàmsao.Taphảicốnhớluônluônrằng:Nhữngđámmâykhôngphảilàbầutrời,vàkhông“thuộcvề”bầutrời.Chúngchỉlơlửnggiữatừngkhông,vàđiquavớikiểuhơilốbịch,khônglệthuộcvàođâu.Nhưngchúngkhôngbaogiờcóthểđểdấuvếtlàmlấmlemnềntrời.VậythìPhậttínhấyđíchthựcnằmởđâu?Nónằmngaynơitựtínhcủatâm,cáitựtínhđượcvínhưbầutrờiấy.Hoàntoàncởimở,tựdo,vôbiên,Phậttínhấythựcđơngiản, tựnhiênnhưnhiêntớinỗikhôngbaogiờcóthểtrở

thànhphứctạp,hưhỏng,haybịnhiễmô;nóthuầntịnhtớinỗivượtngoàicảýniệmdơsạch.Nhưngnóivềtựtínhcủatâmvínhưbầutrờiấychỉlàmộtẩndụđểgiúptabắtđầutưởngtượngđượctínhchấtvôbiênbaotrùmtấtcảcủanó;vìPhậttínhcómộttínhchấtmàbầutrờikhôngcóđược,đólàtínhsángchóicủatỉnhthức.Nhưcócâu:-Đólàcáigiáctínhhiệntiềnkhônglỗinơibạn,biếtnhậnthứcmàvẫntrốngrỗng,giảnđơnmàsángsuốt.DudjomRinpocheviết:Khônglờinàocóthểmôtả,KhôngvídụnàođểchỉrõSinhtửkhônglàmnóxấuhơnNiếtbànkhônglàmnótốthơnNóchưatừngsinhNóchưatừngdiệtChưatừnggiảithoátChưatừngmêlầmChưatừngcócũngchưatừngkhôngNókhôngcómộtgiớihạnnàoKhôngthểxếpnóvàomộtphạmtrùnàocả.NyoshulKhenRinpochenói:Sâuxavắnglặng,thoátmọirắcrốiSángsuốtkhôngdokếthợpmàthànhVượtngoàitâmphânbiệtđặttên;ĐấylàtâmsâuxacủanhữngĐấngChiếnthắng.TrongđókhôngmộtvậtgìphảivứtraCũngkhôngmộtvậtgìcầnthêmvào.ĐấythuầnlàcáivônhiễmĐangnhìnvàochínhnómộtcáchtựnhiên.

BỐNLỖI

Tạisaongườitathấykhó,ngaycảcáichuyệnnghĩđếnchiềusâuvàvẻsángchóicủatựtínhtâm?Tạisaođốivớinhiềungười,đấydườngnhưlàmộtýniệmlạlùngvôlối?Giáolýnóiđếnbốnlỗingăncảnchúngtakhôngtrựcnhậnđượcbảntâmngaybâygiờ:1.Tựtínhtâmquágầngũiđếnnỗi takhónhậnra.Cũngnhưtakhôngthểnhìn chính cáimặt củamình, tâm cũng thấy rất khó nhìn vào tự tính củachínhnó.2.Nóquásâuxachúngtakhódòthấu.Takhôngthểbiếttâmtasâutớimứcnào,nếubiết,tađãngộmộtphầnnàotựtínhcủanó.

3.Nóquádễ takhôngtinnổi.Điềuduynhất tacầnlàmlàan trú trongsựtỉnhgiácsơnguyênthuầntúycủatựtínhtâm,cáiluônluôncómặthiệntiền.4.Nóquákỳtuyệttakhôngdungchứanổi.Nộimộttínhchấtbaolacủanócũngquálớnrộngkhônglọtđượcvàolốisuynghĩhẹphòicủa tâmta.Takhôngthểtinnổi,cũngkhôngthểtưởngtượngnổirằnggiácngộlạilàbảnchấtthựcsựcủatâmchúngta.NếusựphântíchtrênđâyvềbốnlỗiđãđúngtrongnềnvănminhTâyTạng,mộtnềnvănminhhầunhưdànhtrọnchosựnghiệpgiácngộ,thìnólạicàngđúng xiết bao ở trong nền vănminh tân tiến hiện nay,một nền vănminhdànhphầnlớnchosựnghiệptônthờảotưởng.Khôngbaogiờởtâyphươngcómộtthôngtintổngquátnàovềbảnchấtcủatâm.Vănsĩvànhữngnhàtríthứcchưatừngđềcậptớinó;nhữngtriếtgiahiệnđạikhôngbànvềnómộtcáchtrựctiếp;đasốkhoahọcgiahoàntoànphủnhậnsựhiệnhữucủanó.Nó không có chỗ đứng trong văn hóa nhân gian:Không ai hát ca về nó;khôngainóivềtrongnhữngvởkịch;nókhôngcótrêntruyềnhình.Chúngtathựcsựđượcgiáodụcđểtinrằngkhônggìcóthựcngoàiralànhữngcáitacóthểnhậnthứcđượcbằngnhữnggiácquanthôngthườngcủachúngta.Mặcdùsựchốibỏtoàndiệnấyvềhiệnhữucủatựtínhtâm,chúngtavẫnthỉnhthoảngthoángthấyđượcnó.Những“thoángthấy”ấyđượccảmhứngbởimộtkhúcnhạchay,bởithiênnhiên,hoặcbởimộtsựcốnhỏnhặtthườngngày.Chúngcóthểphátsinhkhingắmtuyếtrơi,haynhìnmặttrờilênsaudãynúi,hayngắmmộttianắngrơivàophòng.Nhữnggiâyphútcủasựthắpsáng,củabìnhanvàhạnhphúc.Mặcdùsựchốibỏtoàndiệnấyvềhiệnhữucủatựtínhtâm,chúngtavẫnthỉnhthoảngthoángthấyđượcnó.Những“thoángthấy”ấyđượccảmhứngbởimộtkhúcnhạchay,bởithiênnhiên,hoặcbởimộtsựcốnhỏnhặtthườngngày.Chúngcóthểphátsinhkhingắmtuyếtrơi,haynhìnmặttrờilênsaudãynúi,hayngắmmộttianắngrơivàophòng.Nhữnggiâyphútcủasựthắpsáng,củabìnhanvàhạnhphúcấyvẫnthườngxảyđếnvớitấtcảchúngtavàmộtcáchlạlùng,nóởlạivớichúngta.Tôinghĩrằngchúngtađôikhicũnghiểuđượclờmờnhữngcáithoángthấyấy,nhưngnềnvănhóangàynaykhôngcungcấpchotamộtbốicảnhnàođểcó thể hiểu được chúng. Tệ hơn nữa là, thiên hạ đã không khuyến khíchchúngtanênthámhiểmnhữngcáithấyấyvàđàosâuxemnótừđâutới,màlạicònbảota,bằngcáchvừatinhvivừalộliễu,phảigạtnórangoài.Khôngaisẽnghetamộtcáchnghiêmtúcnếutacốsansẻkinhnghiệmấyvớihọ.Bởithếtathườngtảnglờnhữnggìcóthểthựcsựlàkinhnghiệmmặckhảinhất trongđời ta, nếu ta hiểu được chúng.Đấy có lẽ là khía cạnhđen tốiđángbuồnnhấtcủavănminhhiệnđại;Vôminhvàápchếđốivớisựthậtlàai.

NHÌNVÀOTRONG

Giảsửbâygiờtalàmmộtcuộcthayđổi,takhôngnhìnvàomộthướngduynhấtnhưtrướcnữa.Tađượcdạyphảidànhsuốtđờiđểtheođuổinhữngtưtưởngvàdựphóngcủata.Ngaycảkhinóivề“tâm,”thìtacũngchỉnóitớinhữngýtưởngvàcảmxúccủanó;vàkhinhữngnhànghiêncứukhảosátcáimà họ tưởng là tâm, thì họ cũng chỉ nhìn thấy những phóng ảnh của nó.Chưatừngcóaithựcsựnhìnvàochínhcáitâm,nềntảngtừđótấtcảnhữngtư tưởng ngôn từ khởi lên, và điều này có những hậu quả bi thảm. NhưPadmasambhavanói:-Ngaycảkhi cái thườnggọi là“tâm”đượcnhiềungườibàn tới,Nóvẫnkhôngđượchiểuthấu,hoặchiểusailạc,mộtchiều.Vìtâmkhôngđượchiểuđúngnhưnólà,trongbảnchấtnó,Chonêncónhiềutưtưởngtriếthọcvàlýthuyếtrađời.Lạivìngười,thườngkhônghiểuđượctâm.NênhọkhôngnhậnrabảnlaidiệnmụchọVàtiếptụclangthangtrongsáunẻoluânhồivàbacõihữumàkinhquákhổđau.Bởithếkhônghiểuđượcbảntâmcủabạnlàmộtlỗirấtđángbuồn.Làmsaochúngtacóthểlậtngượctìnhhuống?Rấtgiảndị.Tâmtachỉcóhaivịtrí:Nhìnravànhìnvào.Naytahãynhìnvào.Điềukhácbiệtmàviệcchuyểnhướngnhìnấyđemđếnlạicóthểrấtlớnlao,cóthểlậtlạinhữngtaiáchđangđènặngthếgiới.Khicómộtsốlớnngườibiếtđượcbảntâmcủahọ,họcũngsẽbiếtđượcbảnchấtđầyquangvinhcủacáithếgiớitrongđóhọsống,vàphấnđấumộtcáchdũngcảmcấpthiếtđểbảotrìnó.MộtđiềuthúvịlàtiếngTâyTạnggọiPhậttửlànangpalà“ngườiởtrong”,nghĩalàngườikhôngtìmkiếmchânlýởbênngoàimàtìmtrongbảnchấtcủatâm.MọigiáolývàthựctậptrongPhậtgiáođềudẫnđếnmộtđiểmduynhấtlànhìnvàotựtínhcủatâm,vànhờvậygiảithoáttakhỏinỗisợchếtvàgiúptanhậnchânđượcsựthậtcủacuộcđời.Việcnhìnvàotrong(nộiquán)đòihỏi taphảicósựtếnhịsâusắcvàđứccanđảmlớnlao-mộtthayđổitậngốctrongtháiđộcủatađốivớicuộcđờivàtâmthức.Chúngtađãquághiềnnhìnrangoàiđếnnỗitahầunhưhoàntòanmấtliênlạcvớibảnthểsâuxacủata.Chúngtasợphảinhìnvàotrong,vìnềnvănhóachúngtakhôngchotabiếtmộttígìvềnhữngcái tasẽtìmgặp.Chúngtalạicònnghĩrằngnếunhìnvàotrong,tasẽcónguycơbịđiênloạn.Điềunàylàmộttrongnhữngmánhkhóecuốicùng,hiệulựcnhấtcủabảnngãđểngăncảntakhámphábảnchấtchânthựccủamình.Chúngtađãlàmchođờisốngtrởnêncuồngnhiệttớinỗitatrừkhửmọilăm

lemuốnnhìnvàotrong.Cảđếnýnghĩ“ngồithiền”cũnglàmchongườitasợhãi.Khinghenóiđến“Không”hay“vôngã”,họtưởnglàmìnhphảitrảiqua những trạng thái như bị ném ra khỏi con tàu vũ trụ để chơi vơi giữakhoảngkhônglạnhlẽoâmu.Thựckhônggìsailạcsựthậthơnthế.Nhưngtrongmộtthếgiớidànhtrọnchocuộcgiảitrí,thìsựimlặngvàyênlặnglàmchotasợhãi; ta tựbảovềđểtránhnéchúngbằngsựhuyênnáovànhữngcôngviệcrộnràng.Nhìnvàobảnchấtcủatâmtalàchuyệnchótbẹtmàtadámlàm.Đôikhitôinghĩrằngchúngtakhôngmuốnđặtcâuhỏinghiêmtúcnàovềtalàai,vìsợsẽkhámphácómộtthựctạikháchơnsựthực,hiệntạinày.Sựkhámpháấysẽlàmgìvớicáikiểusốngcủatabấylâunay?Bạnbè,đồngnghiệpcủatasẽphảnứngrasaotrướccáiđiềumàbâygiờtamớibiết?Kèmtheohiểubiếtlàtráchnhiệm.Cóđôikhikẻtùnhânchọnlựaởlại,ngaycảkhicánhcửangụctùđãđượcmởtung.

NHỮNGHỨAHẸNCỦAGIÁCNGỘ

Trong thếgiớihiệnnay, ít cónhữngmẫungười thểhiệnđượcnhữngđứctínhdosựtrựcngộbảntâmđemlại.Bởi thế thựckhóchochúngta tưởngtượngđượcgiácngộrasao,nhậnthứccủamộtngườiđãgiácngộlàthếnào,huốnghồtinnổirằngchínhmìnhcũngcóthểgiácngộ.Mặcdùluônluônđềcaogiátrịđờisốngvàtựdocánhân,xãhộichúngtakỳthựcxemchúngtanhưnhữngkẻluônbịámảnhbởiquyềnlực,tiềnvàdụctính,vàbấtcứlúcnàocũngcầnphảilôikéochúýcủatarakhỏisựchếtchóc,haysựsốngchânthực.Nếucóaibảochotabiết,haynếutabắtđầu“đánhhơi” được tiềmnăng sâu xa củamình, thì ta không thể nào tin nổichuyệnấy;vàkhitađộngnghĩtớiviệclàmmộtcuộcchuyểnhóatâmlinh,talạithấyrằngchỉcónhữngbậcthánhhiềntrongquákhứmớilàmnổiđiềuầy.ĐứcDalaiLama thườngnóiđếnsự thiếuniềmtự tôn trọng, tự thương lấymìnhnơinhiềungười trong thếgiớihiệnnay.Bêndưới toànbộnhânsinhquancủatalàmộtsựcảquyết–cótínhcáchthầnkinhloạn-vềnhữnggiớihạncủachúngta.Điềuấylàmchotamấthếthyvọngthứctỉnh,vàngượclạivớichânlýtrọngtâmcủalờiPhậtdạy,đólà,tựcốttủy,chúngtavốntoànthiện.Ngaycảkhicóthểnghĩđếnchuyệnđạtgiácngộ,thìchỉcầnnhìnvàonhữnggìlàmnêncáitâmthườngngàycủata-giậndữ,thamlam,ganhtị,ácý,bạotàn,nhụcdục,sợhãi,lolắng,giaođộng–cũngđủlàmchotakhôngcònhyvọnggìđạtgiácngộ,nếutakhôngđượcbảochobiếtrõvềtựtínhthanhtịnhcủatâm,vàvềkhảnăngtachắcchắncóthểthựcchứngđượctựtínhấy.Nhưngsựgiácngộvốnthựccó,vàcónhiềubậcthầyđãgiácngộhiệncòn

sốngtrêntráiđất.Khibạngặpđượcmộtvịnhưvậy,bạnsẽxúcđộngtậntâmcanvàsẽthấyrằngmọidanhtừ,như“giácngộ”và“trítuệ”,màlâunaybạntưởngchỉlànhữngýniệm,thìralàcóthực.Mặcdùđầynhữngnguyhiểm,thếgiớinayvẫnlàmộtcõithậthấpdẫn.Tâmthứctâyphươngđangdầnmởratrướcnhữngtrikiếnkhácnhauvềthựctại.NhữngbậcthầyvĩđạinhưđứcDalaiLamavàMẹTeressacóthểđượctrôngthấytrênmànảnhtruyềnhình;nhiềubậc thầyđôngphươngđangviếng thămvàgiảngdạygiáo lýởTâyphương;vànhữngsáchvởtừmọitruyềnthốnghuyềnhọcđangcàngngàycàngcónhiềuđộcgiả.Tìnhtrạngtuyệtvọngcủahànhtinhnàyđangdầndầnđánh thứcmọi người tỉnh dậy để thấy sự cấp thiết phải thay đổi trênmộtphạmvirộnglớncótínhcáchtoàncầu.Sựgiácngộ,nhưtôiđãnói,làcóthực,vàbấtcứaitrongmỗichúngtacũngcóthể,nếuđượchuấnluyệnđúngcách,vàgặpđúng“thờitiếtnhânduyên”,sẽtrựcnhậnđượctựtínhtâmvànhờthếbiếtđượctrongtacócáibấttửvàvĩnhviễnthuầntịnh.Đấylàsựhứahẹntrongmọitruyềnthốnghuyềnhọccủanhânloại,vànhiềungànngườiđãvàđangthựcchứngđiềuđó.Điềukỳdiệucủasựhứahẹnnàylà,nókhôngphảilàmộtcáigìthầnkỳ,xalạgìcả,nókhôngphảichỉdànhchomộtsốítngườixuấtsắcđượcchọnlọc,màdànhcho toàn thể loàingười;vàkhi trựcnhậnđượcbản tâm, thì thấynhư lời các thiền sưbảo, nóbình thườngmột cáchkỳ lạ.Chân lý về tâmkhôngphảilàmộtcáigìrắcrốibítruyền,nókỳthựclàlươngtrisâuxa.Khitatrựcngộbảntâm,thìnhữngtầnglớpmêlầmrơirụng.Thựcsựkhôngphảilàbạn“thành”Phật,màbạnchỉcóchấmdứtmêhoặc,hếtbịảotưởnglừadối.Và thànhPhậtkhôngcónghĩa là thànhmộtsiêunhâncónhiềuquyềnnăngtâmlinh,màthànhmộtconngườiđúngnghĩa.MộttrongnhữngtruyềnthốnglớncủaPhậtgiáoTâyTạnggọibảnchấtcủatâm là “trí tuệ củabình thường”. Tôi phải nhắc lại lời này nhiều lầnmớiđược:Tựtínhchânthựccủachínhta,vớibảntínhcủamọisựvậtkhôngphảilàmộtcáigìlạlùng.Điềumỉamailà,chínhcáithếgiớimàtagọilàthườngnhậtấymớithựclạlùng,mộtmànảohóalikỳtinhvicủacáithấymêlầmtrongsinhtử.Chínhcáithấy“lạlùng”ấyđãlàmtamùmắtđốivớibảntínhtựnhiên,“bìnhthường”củatâm.HãythửtưởngtượngnhữngvịPhậtđangnhìn xuống chúng ta: các ngài sẽ kinh ngạc đau buồnxiết bao để thấy sựkhônlanhchếtngười,vàtínhphứctạptrongcáivôminhcủachúngta.Đôi khi, chính vì ta vẫn thường rắc rốimột cách không cần thiết,mà khiđượcmộtbậcthầykhaithịbảntâm,takhôngthểtinđượcrằngnóquáđơngiảnnhư thế.Cái tâmthườngngàycủa tabảo ta rằngkhông thể thếđược,phảicócáigìkháchơnthếchứ.Chắcphải“huyhoàng”hơn,phảicónhiềuhàoquangxẹtxungquanhta,cóchưthiênvớiđầutócvàngóngbaylảtảtừtrêntrờisàxuốnggặptamàloantin“Thếlàbạnđãđượckhaithịbảntâmrồiđấy”.Hoàntoànkhôngcócáimànấyđâu.

Vìtrongnềnvănhóachúng,ta,chúngtađãquenđánhgiátrithứcquácao,nêntacứtưởngrằngmuốngiácngộthìcầnphảicómộttríthôngminhphithường.TâyTạngcómộtngạnngữrằng:“Nếubạnquáthôngminh,bạncóthểhụtmấthoàntoàncáicốttủy.”PatrulRinpochenói:-Cáitâmduylýcóvẻhayđấy,nhưngchínhnólàhạtgiốngcủamêlầm.Conngườicóthểbịámảnhbởichínhnhữnglýthuyếtcủamìnhvàhụtmấtcáicốttủytrongmọisự.ỞTâyTạngchúngtôithườngnói:“Lýthuyếtgiốngnhưnhữngmiếngvátrênchiếcáo,cóngàycũngphảicũmòn.”Tôixinkểchobạnnghemộtmẫuchuyệnlýthú:-Một bậc thầy vĩ đại vào thế kỷ trước cómột đệ tử rất nguđần.Ôngđãgiảngdạynhiều lần, cốkhai thị choy trựcngộbản tâm,màyvẫnkhôngngộ.Cuốicùng,bậcthầynổigiậnbảo,“Này,ngươihãymangbaolúamạchnàylêntrênđỉnhnúixakia,nhưngkhôngđượcdừnglạinghỉ.Phảiđimộtmạchchotớiđỉnhnúi”.Ngườiđệtửtuynguđầnsongcólòngsùngkínhvàhoàn tòan tin tưởng nơi thầy, nên đã làm y như lời thầy dạy.Bao lúa rấtnặng,nhưngyvẫnmanglêngiốcnúikhôngdámdừnglạinghỉ.Ycứđimãiđimãi,vàcáibaomỗilúcmộtnăngthêm.Yphảimấtmộtthờigiandài,vàcuốicùng,khilêntớiđỉnhnúi,ythảcáibaongồiphịchxuốngđất,kiệtsứcvìmệtnhọcnhưngbắtđầuthưgiãn,nhẹnhàng.Ycảmthấygiónúimátlạnhtrênmặt.Tấtcảsựtrơlìđốivớigiácngộnơiybỗngtanbiến,cùngvớicáitâmthườngngàycủay.Mọisựdườngnhưngừngphắt lại.Ngaylúcấy,ythìnhlìnhtrựcngộbảntâm.Ynghĩ,“Ồ,thìrađâylàcáimàthầyđãchỉchotabấylâunay”.Ychạyxuốngnúi trởvề,và tráivớimọiquyước thườngngàyyđâmsầmvàophòngthầy.“Connghĩrằngconđãđượcnó...Conthựcsựđãđượcnó!”Vịthầymỉmcườiđầycảmthôngnhìnymànói:“Thếlàconđãcómộtchuyếnleonúithúvịđấychứ?”Ngaycảbạn,bấtkểbạnlàai,cũngcóthểcócáikinhnghiệmmàngườimônđệkiađãgặptrênđỉnhnúi,vàchínhcáikinhnghiệmấysẽđemlạichobạnđứctínhvôúyđểđiềuđìnhvớisốngchết.Nhưnggìlàcáchtốtnhất,nhanhnhất,vàhiệunghiệmnhấtđểkhởihànhđitìmnó?Bướcđầutiênlàthựctậpthiềnđịnh.Chínhthiềnđịnhdầndầnthanhlọccáitâmthườngngày,lộtmặtnạnó,làmchokiệtquệnhữngảotưởngvàtậpquáncủanó,đểchúngtacóthể,vàođúngthờitiết,trựcnhậnratalàai.

5.ĐƯATÂMVỀNHÀ

Trênhai ngànnăm trămnămvề trước,mộtngườiđãđi tìmchân lý trongnhiềuđờikiếp,điđếnmộtchỗthanhvắngmiềnBắcẤnvàngồidướimộtbóngcây.Ngườiấytiếptụcngồidướicâyvớimộttâmcảquyếtvôbiên,vàthề sẽ không đứng dậy nếu không tìm ra chân lý. Tương truyền vào lúchoànghôn,ngườiấyđãchiến thắng tấtcảnhữngnăng lựchắcámcủamêvọng;vàbìnhminhhômsau,khingôisaoMaixuấthiệntrênnềntrời,ngườiấyđãđượcđềnbùcholòngkiênnhẫntrườngkỳ,chokỉluậtvàsựtậptrungtoànhảocủamìnhbằngsựchứngđắctuệgiác,cáimụcđíchtốithượngcủađờingười.Vàogiờphút thiêng liêngấy, tráiđấtcũngphải rùngmìnhnhưthể“saysưatrongniềmphúclạc”,vàkinhđiểnđãghirằng“Khôngaitronggiờphútấy,ởbấtcứđâu,nổigiận,hayốmđau,buồnkhổ,khôngailàmác,khôngaikiêucăngngãmạn;thếgiớitrởnênhoàntoànthanhtịnh,dườngnhưthểvừađạttớisựtoànthiện.”ConngườiấyđượcbiếtdướidanhhiệulàĐứcPhật.ThầyNhấtHạnhđãmôtảsựgiácngộcủaPhậtbằngnhững lờiđẹpđẽnhưsau:-Gautamacảmthấynhưthểlàcáingụctùgiamgiữmìnhcảngànđời,vừamớimởtung.Vôminhchínhlàngườigiữngục.Vìvôminh,tâmngườiđãbịchemờ,hệtnhưtrăngsaobịmâychetrongbầutrờigiôngbão.Bịvâybủabởinhiềulànsóngvọngtưởngbấttận,tâmtađãcắtxénthựctạimộtcáchsailầmthànhrachủthểvàđốitượng,tavàngười,hữuvàphihữu,sinhvàtử,vàdophânbiệtkhởilêntàkiến–đólànhữngngụctùcủathọ,ái,thủvàhữu.Nỗikhổsinhgiàbệnhchếtchỉ làmcho tườngváchnhà tùdày thêm.Điềuduynhấtphảilàmlàtómlấykẻgiữngụcmànhìnvàomặtthậtcủay.Kẻgiữngụcchínhlàvôminh...Khikẻgiữngụcđãbỏđi,thìnhàtùsẽtanbiếnvàkhôngbaogiờđượcxâytrởlại.NhữnggìPhậtthấylà,sựkhôngbiếtbảntâmchínhlànguồngốccủatấtcảđaukhổtrongsinhtử,vànguồngốccủavôminhchínhlàkhuynhhướngxaolãngcủatâmta,cáikhuynhhướngđãthànhthóiquenkhógỡ.Chấmdứtcáitâmlơđễnhấychínhlàchấmdứtsinhtử;vàchìakhóađưađếnsựchấmdứtlàđưatâmvềnhà, trởvềbảntínhchânthựccủanó,nhờsựthựctậpthiềnđịnh.ĐứcPhậtngồitrênđấtvớicungcáchkhiêmhạbìnhan, trêncaovàquanhngàilàtrờiđấtbaola,nhưthểchỉchotarằngtrongkhithiềnđịnh,bạnnênngồivớimộttâmtháirộngmởkhoángđạtnhưbầutrời,màđồngthờivẫnhiệndiện,cónềntảngvữngvàngtrênmặtđất.Bầutrờilàbảntínhtuyệtđốicủachúngta,vốnkhôngcóràongăn,khôngbiêngiới,cònmặtđấtlàthựctạicủachúngta,hoàncảnhtươngđốivàthườngnhậtcủata.Dángngồikhita

thiềnđịnhcónghĩarằngtađangnốicáituyệtđốivớitươngđối,trờivàđất,nhưđôicánhcủamộtconchim,thểnhậpcáibảntâmbấttửnhưbầutrời,vớicáibảnchấtphùdukhảloạicủatanhưđất.Năngkhiếutậpthiềnđịnhlànăngkhiếuvĩđạinhấtmàbạncóthểtựđemlạichomìnhtrêncuộcđờinày.Vìchỉnhờthiềnđịnhbạnmớicóthểkhởihànhcuộchànhtrìnhđitìmbảnchấtchânthựccủabạn,vànhờvâytìmthấyniềmtinvữngchảimàbạncần,đểsốngtốtđẹpvàchếttốtđẹp.Thiềnđịnhchínhlàconđườngđưađếntuệgiác.

LUYỆNTÂM

Córấtnhiềucáchtrìnhbàyvềthiềnđịnh,vàcólẽtôiđãgiảngdạycảngànlầnvềthiền,nhưngmỗilầnmộtkhác,vàmỗilầnnóđềutrựctiếpvàmớimẻ.Maythaytasốngtrongmộtthờiđạimàtấtcảmọingườitrênthếgiớiđềuquenthuộcvớithiềnđịnh.Càngngàythiềncàngđượcchấpnhậnnhưmộtlốitậpluyện,bỏquavàvượttrêntấtcảnhữnghàngràovănhóavàtínngưỡng,giúphànhgiảthiếtlậpmộttiếpxúcthẳngvớisựthậtcủabảnthểhọ.Đấylàmộtluyệntậpvượtngoàigiáođiềucủacáctôngiáo,vàlàtinhtúycủatôngiáo.Thôngthườngchúngtalãngphíđờimình,lạcrangoàicáingãchânthựccủata,trongnhữnghoạtđộngbấttận.Thiềntráilại,làphươngphápđưatatrởvềchínhmình,ởđấytacóthểthựcsựchứngnghiệmvàthưởngthứccáibảnthểtoànvẹncủata,vượtngoàimọimẫumựcthóiquen.Nhữngcuộcđờicủachúngtađượcsốngtrongđấutranhcăngthẳngvàloâu,trongsựquaycuồngcủatốcđộvàbạođộng,trongcạnhtranh,bámvíu,chiếmhữu,thànhcông,tamãimãichấtđầynhữnghoạtđộngvàbậnrộnthuộcngoạivi.Thiềnchínhlàcáingược lại.Thiềnđịnh là làmmộtcuộc tuyệtgiaovới cái cách tahànhđộng “bình thường,” vì đấy là trạng thái không lo lắng không bận tâm,khôngcócạnh tranh,khôngcóhammuốnsởhữuhayníukéomột thứgì,không có sự phấnđấuquyết liệt đầy âu lo, và không có sự khaokhát đạtthành:Một trạng tháikhôngcó thamvọngkhôngcó lấyhaybỏ,khônghyvọngcũngkhôngsợhãi,một trạng thái trongđó tadầnkhởi sựbuôngbỏmọicảmxúcvàkháiniệmđãgiamhãmtađểtungcánhvàobầukhônggiancủatínhtựnhiênđơngiản.NhữngbậcthầyvềthiềnđịnhtrongPhậtgiáobiếtrõtínhdẻodai,dễsửdụngcủa tâm lànhư thếnào.Nếu ta luyệnđượcnó, thìkhôngcógì làbấtkhả.Quảthựctađãđượchuấnluyệnmộtcáchthuầnthụcbởisinhtửvàchosinhtử, được luyệnđể nổi ghen tuông, được luyện để bámvíu chấp thủ, đượcluyệnđểloâu,phiềnmuộn,thấtvọng,thèmkhát;đượcluyệnđểphảnứngmộtcáchtứcgiậnđốivớibấtcứgìkhiêukhíchchúngta.Thựcvậy,chúngta

đượcluyệnthuầnthụctớimứcđộmànhữngcảmxúctiêucựcấykhởi lênmộtcáchtựnhiên,chúngtakhôngcầncốgắnglàmchochúngphátsinhra.Bởi thế,mọisựđều làvấnđềhuấn luyện,vànăng lựccủa thóiquen.Nếutâmchuyênchúvàosựnghiệpvôminhthìtasẽthấynótrởthànhmộtchúatểcủavôminh,chuyênviênnghiệnngập,tinhvivàmềmdẻotrongthóinôlệcủanó.Nếutâmchuyênchúvàothiềnđịnh,vàosựnghiệptựgiảithoátrakhỏiảotưởng,thìtasẽthấyvớithờigian,kiênnhẫn,kỷluật,vàluyệnđúng–tâmrakhởisựmởgútvàbiếtđượcniềmphúclạcvàtrongsángnguyênủycủanó.“Luyện”tâmtuyệtnhiênkhôngcónghĩalàgượngépứcchếnó,haytẩynãocáitâm.Luyệntâmlàtrướchếtthấyđượcmộtcáchtrựctiếpvàcụthể,tâmthựcsựvậnhànhnhưthếnào,mộthiểubiếtmàtacóthểrúttừnhữnggiáolýtâm linhvàquakinhnghiệmcủamình trongsự thựchành thiềnđịnh.Rồibạncóthểdùngsựhiểubiếtấyđểthuầnhóacáitâmvàlàmviệcvớinómộtcáchkhéo léo, làmchonócàngngàynhunhuyến,đểbạncó thể trở thànhchủnhâncủachínhtâmmìnhvàsửdụngnóchocứucánhviênmãnvàlợilạcnhất.BậcthầyShantidevavàothếkỷthứtámcónói:-NếubuộcchặtconvoitâmbằngsợidâychánhniệmThìmọisợhãitanbiến,hạnhphúctoànvẹnđếnvớitaTấtcảkẻthù:cọp,sưtử,,voi,gấu,rắnnhữngcảmxúc;Tấtcảngụctốtởđịangục;ngạquỷ,nhữngsựkhủngkhiếpTấtcảthứấyđềubịtróinhờbạnđãlàmchủđượctâm.Hàngphụcmộttâmấy,thìmọisựđềuđượchàngphục.Vìdotâmmàcóramọisợhãivàvôlượngkhổđau.Cũngnhưmộtvănsĩsaunhiềunămdàycônghọchỏimớicóđượccáchdiễnđạt tự nhiên, hoặc nhưmột vũ công chỉ thànhđạt nhờnỗ lực lớn và kiênnhẫn,cũngthếkhibạnbắtđầuhiểuđượcthiềnđịnhsẽđưabạntớiđâu,thìbạnsẽxemnónhưsựnghiệplớnnhấtcủađờimình,vànóđòihỏiởbạnmộtsựkiêntrìsâuxa,lònghănghái,tríthôngminh,vàkỷluật.

TRỌNGTÂMCỦATHIỀNĐỊNH

Mụcđích thiềnđịnh làđể làm thứcdậy trong tacái tự tínhcủa tâmgiốngnhưbầutrờiấy,vàđểchotathấybảnlaidiệnmụccủata,tínhgiáckhôngthayđổinơita,cáinằmđằngsautoànthểsựsốngvàchết.Trongcáiyênlặngvàimlặngcủathiền,tathoángthấyvàquayvềvớisựtựtínhsâuxaấy,cáimàtừquálâutađãkhôngthấyđượcgiữanhữngbậnrộnvàxaolãngcủatâm.Cóphảilạlùng,làtâmtakhôngthểởyênlâuhơnchốclátmàkhôngtheođuổibámvíumộtlốixaolãngnàođó;nóbấtan,rộnràng

tớinỗi lắmlúctôinghĩrằng,sốngtrongmộtđôthị tântiến, là tađãgiốngnhưnhữnglinhhồnbịdàyvòtrongtrạngtháitrunggiansaukhichết,lúcmàtâm(theoTửthư)đượcmôtảlàvôcùngxaoxuyến.Theotàiliệuđángtin,thìhếtmườibaphầntrămngườiởMỹmắcphảichứngrối loạnthầnkinh.Điềuấynóigìvềcáchsốngcủachúngta?Chúng tabịphânđoạn thànhquánhiềuphươngdiệnkhácnhau.Chúng takhôngbiếtmình thựcsự làai,hay tanênđồnghóamìnhvớiphươngdiệnnào,nêntintưởngcáigì.Quánhiềutiếngnóimâuthuẫn,nhiềumệnhlệnhvàcảmthứckhácnhaugiànhgiựtquyềnkiểmsoátđờisốngnộitâmta,đếnnỗitatựthấymìnhrãrờiratừngmảnhởkhắpmọinơi,mọihướng,khôngcònaiởnhà.Thiềnđịnh,nhưvậy,chínhlàđemtâmtrởvềnhà.TronggiáolýPhật,chúngtanóicóbaviệclàmnênsựkhácnhausựtuthiềncủabạn,hoặcđểđemlạithoảimáibìnhantạmthời,hoặcđểđưađếntựgiácgiáctha.Baviệcđógọilà“tốtởchặngđầu,chặnggiữavàchặngcuối.”•Tốtởchặngđầubắtnguồntừcáiýthứcrằngchúngtavàmọihữutìnhtựcănđể,đềucóPhậttính,tinhchấtsâuxanhấtcủata,vàtrựcngộđượcnóthìthoát khỏi vôminh và chấmdứt vĩnh viễnmọi đau khổ.Bởi vậymỗi lầnkhởisựtậpthiềnđịnh,chúngtađượcđiềuđộngbởicáiýthứcấy,vàpháttâmcốnghiếnsựtậpthiềncủamìnhvàcảcuộcđờimìnhchoviệcgiácngộtấtcảchúngsinh,trongtinhthầnlờinguyệnsauđây,màchưPhậttrongquákhứđãtừngphátra:Nhờnănglựcvàchânlýcủatậpluyệnnày,Mongtấtcảhữutìnhđượchạnhphúc,vànhâncủahạnhphúc;Mongtấtcảđềuthoátkhổđau,vànhâncủakhổđau;Mongtấtcảkhôngrờihạnhphúctốithượng,khôngsầu;MongtấtcảsốnghỉxảkhôngthươngghétVàsốngtinởbìnhđẳngcủamọiloài.•Tốtởchặnggiữalàtâmtháikhitađivàotrọngtâmcủaluyệntập,mongthựcchứngbảntâm,từđấykhởilênsựkhôngchấpthủ,thoátkhỏimọikháiniệmphânbiệt,vàmộttỉnhthứcđểthấymọisựtựnótrốngrỗngkhôngthựcchất,nhưhuyễn,nhưmộng.•Tốtởchặngcuốilàcáchtakếtthúcthờithiềntậpbằngsựhồihướngtấtcảcôngđức,vớilờicầunguyệnthànhthiếtnhưsau:-Mongrằng,bấtcứcôngđứcgìcóđượcdothờithiềntậpnày,đềuhướngvềsựgiácngộtấtcảhữutình;mongrằngnótrởthànhmộtgiọtnướctrongbiểncônghạnhcủachưPhậtđang làmviệckhôngbiếtmệtđểgiải thoát tất cảchúngsinh.Côngđứclàcôngnăngtíchcựcvàlợilạc,niềmbìnhanhạnhphúcmàsựtutậpthiềnđịnhcủabạntỏachiếura.Bạncốnghiếncôngđứcấychosựanlạclâudàicủahữutình,chosựgiácngộcủachúng.Gầnhơn,thìbạnhồihướngcầunguyệnchohòabìnhthếgiới,chomọingườithoátkhỏithiếuthốnbệnh

tật,đượcsứckhỏevàhạnhphúclâubền.Rồi,khinhậnthứcbảnchấtmộnghuyễn của thực tại, bạn tư duy rằng, trong ý nghĩa sâu kín nhất, thì bạn,ngườihồihướng,nhữngchúngsinhmàbạncốnghiếncôngđức,vàchínhcáihànhvihồihướng,cảbathứđềutrốngrỗng,huyễnhóa.Điềunàyđượcnóitronggiáo lý là để “niêmphong” thời thiềnđịnh, bảođảm sao chokhôngmộtgiọtnàocủacôngnăngthuầntịnhcủanóbịròrỉ,vàđểchắcchắnkhôngmộtchútcôngđứcnàocủasựthựchànhlàbịlãngphí.Nhữngnguyêntắcthiêngliêngnày–cáchkhởitâmthiệnxảo,tháiđộkhôngchấpthủ,vàsựhồihướngsaucùngđểniêmphong,lànhữnggìlàmchoviệcthiềntậpcủabạnthựcsựcónănglực,đemlạigiácngộ.BanguyênlýnàyđượcLongchenpabậcthầyTâyTạngmôtảlà“tráitim,conmắtvàsứcsốngcủasựthựchànhchânchính.”NhưNyoshulKhenponói:-Muốnđạttoàngiác,nhiềuhơnthếthìdư,màíthơnthìthiếu.

LUYỆNTẬPCHÁNHNIỆM

Thiềnđịnhlàđưatâmvềnhà,vàviệcnàytrướchếtđượchoàntấtnhờluyệntậpchánhniệm.Một lầncómột thiếuphụđếnhỏiBụt làmcách thếnàođể thiền.Bụtbảonànghãyýthứctừngđộngtáccủađôitaykhinàngkéonướcgiếng,vìngàibiếtnhưvậynàngsẽtựthấymìnhởtrongtâmtrạnganbình,khoángđạtvàbénnhạy,màchínhlàthiềnđịnh.Sựthựctậpchánhniệm,đưacáitâmphântántrởvềnhàvàdođótậptrungýthứcvàonhữngkhíacạnhkhácnhaucủaconngườichúngta-đượcgọilà“Tịnhtrú”hay“Antrú,”thànhtựuđượcbaviệc.Trướchết,mọimảnhvụncủaconngườita-thườngmâuthuẫnchốngchọinhau–bâygiờổnđịnh,tanhòavàtrởthànhbạn.Trongsựổnđịnhấytabắtđầuhiểumìnhhơn,vàđôikhicònthoángthấyđượctiasángtựtínhbảnnhiêncủata.Thứhailà,luyệntậpthiềnđịnhlàmtiêutantínhtiêucực,bạohànhnơita,nhữngcảmxúchỗnđộn đã chứa nhóm nhiều đời. Thay vì đàn áp chúng hay bị lôi cuốn theochúng,ởđâyđiềuquantrọnglàngắmnhìnchúngvàbấtcứgìkhởilêntrongtâm,vớisựchấpnhậnvàbaodung,càngcởimởcàngtốt.NhữngbậcthầyTâyTạngthườngbảorằngtínhđộlượngsángsuốtấygiốngnhưkhônggianvôbiên,thânthiếtvàdễchịu,làmbạncảmthấynhưthểđượcbaophủ,đượcchechởtrongmộtcáimềnbằngánhsáng.Dầndần,khibạnvẫnởtrongtrạngtháicởimở, tỉnhgiácấy,vàdùngmộttrongnhữngphươngphápsẽnóisau,đểlàmchotâmcànglúccàngtậptrunghơn,tínhtiêucựcnơibạncàngngàycàngtanloãngra;bạnkhởisựcảmthấythoảimái trong toàn diện bản thể bạn, hay như ngưòi Pháp nói, être biendanssapeau.Từđấyphátsinhsựbuôngxảvàmộtniềmanlạcsâuxa.Theo

tôithìsựtậpluyệnnàylàcáchtốtnhấtđểchữatrịthânbệnhvàtâmbệnhnơibạn.Thứba,sựtậpluyênnàyvénmàn,làmhiểnlộThiệntâmcănbảncủabạn,vìnólàmtanbiếnthóihungáchaytáchạiởtrongbạn.Chỉkhitrừkhửđượcthóiấy tamới thựcsựhữu íchchongườikhác.Vậy thìnhờ tập luyện, trừkhửdầnthóiáctáchạikhỏitâmta,màtacóthểđểchoThiệntâmchânthựccủata–lòngtửtế,từbitựnhiênnơita-chiếusáng,vàtrởthànhbầukhíhậuchobảnthểđíchthựccủatapháttriển.Bâygiờbạnthấytạisaotôigọithiềnđịnhlàsựthựchànhchânthựcđểđiđếnhòabình,điđếnsựkhônggâyhấn,điđếnsựbấtbạođộng.Ðấylàsựgiảitrừvũkhíchânthựcvàquantrọngnhất.

SỰBÌNHANTỰNHIÊN

Mỗikhigiảngdạythiềnđịnh,tôithườngbắtđầubằngcâunói:-Hãyđưatâmbạnvềnhà.Buôngxả,vàthưgiãn.Toànthểsựthựchànhthiềnđịnhcóthểrútgọnvàobađiểmcốtyếuđó:Ðưatâmvềnhà,buôngxảvàthưgiãn.ÐưatâmvềnhàcónghĩalàhướngdẫntâmđếntrạngtháiAntrúnhờthựctậpchánhniệm.Trongýnghĩasâuxanhất,thìđưatâmvềnhàcónghĩalàxoaytâmvàotrongvàantrútrongbảntánhtựnhiêncủanó.Ðiềunàychínhlàthiềnđịnhtốithượng.Buôngxảlàgiảiphóngtâmkhỏingụctùchấpthủ,vìbạnđãnhậnthấyrằngmọiđaukhổ,sợhãivàlobuồnđềubắtnguồntừsựkhátáicủatâmchấpthủ.Ởbìnhdiệnsâuxahơn, sự thựcchứng,niềm tinphát sinhdohiểu rõbảnchấtcủatựtâmsẽlàmchobạncóđượctínhbaodungsâusắcvàtựnhiên,khiếnbạndễdàngbuônghếtmọichấpthủcủamình,đểchonótựbaymất,tanvàotrongnguồncảmhứngcủathiềnđịnh.Cuối cùng, thưgiãn có nghĩa là khoáng đạt, giải tỏa tâm khỏimọi căngthẳng.Sâuhơnnữa,làbạnthểnhậpvàobảntínhchânthựctựnhiêncủatâmbạnmộtcáchthoảimái,vàotrạngtháiRigpa.Tạngngữdiễntảtiếntrìnhnàylà “thưgiãn trênRigpa”.Giống như khi ta đổmột nắm cát trênmộtmặtphẳng,thìmỗihạtcáttựđộngantrú.Ðấylàcáchbạnthưgiãnvàotrongbảntínhchânthựccủabạn,đểchomọiýnghĩacảmxúctựđộngrútlui,tanbiếnvàotrongtrạngtháitâmtựnhiên.Mỗikhithiềnđịnh,bàithơsauđâycủaNyoshulKhenpoluônluôngâychotôinguồncảmhứng:HãyantrútịchnhiênCáitâmmệtmỏinàybịnghiệplàmxơxácvớitưduycuồngloạn

nhưsóngvỗkhôngngừngtrongbiểnlớnsinhtử.Hãyantrútịchnhiên.Cầnnhấtlàtahãythoảimáitựnhiênvàkhoángđạtnhưhưkhông.Hãylặnglẽchuồnrakhỏicáithònglọngcủabảnngãđầyloâuthườngngày,buôngmọisựbámvíu,vàthảmìnhvàotrongbảntínhchânthựccủabạn.Hãytưởngđếncáitôithườngnhậtcủabạnnhưmộtkhốibănghaymộtthỏibơđểdướiánhmặttrời.Nếubạnđangcảmthấycứngcỏilạnhlùng,thìhãyđểchosựcứngcỏiấytanratrongánhmặttrờithiềnđịnh.Ðểchoniềmbìnhanlàmviệctrênbạn,giúpbạnthâunhặtlạicáitâmphântángomvàotrongsựAntrú,vàđánhthứcdậysựtỉnhgiácvàcáithấysâuxacủaMinhkiến.Rồibạnsẽthấytấtcảthóitiêucựcnơimìnhbịtướckhígiới,tínhbạođộngtanra,vọngtưởngchầmchậmtiêutannhưthểsươngmùtanvàotrongbầutrờikhoángđạtvônhiễmcủatínhtựnhiêntuyệtđốinơibạn.Khi ngồi lặng lẽ, thân yên, lời im, tâm am tĩnh, bạn hãy để cho những ýtưởng,cảmxúchaybấtcứgìkhởilên,tựđếnvàđi,khôngbámvíuvàocáigì.Trạng thái ấy ra thế nào?DudjomRinpoche thường nói, hãy tưởng tượngmộtnôngphusuốtngàylàmlụngmệtnhọcngoàiđồng,bâygiờđangngồithoảimáitrướclòsưởi,trongchiếcghếmàôngyêuthích.Ôngđãlàmlụngtrọnngàyvàbiếtmìnhđãlàmnhữnggìcầnhoàntất,khôngcòngìphảilo,khôngcònviệcgìchưaxong,ôngcóthểbuôngbỏhoàntoànmọiloâubậnbịu,vàbâygiờhàilòng,ôngchỉlà,khôngcòngìphảilàmnữa.Vậy,khi thiềnđịnh,điềucần thiết làbạnphải tạorabốicảnhnội tâmchothíchhợp.Mọinỗlựcvàphấnđấuxảyrađềudobởicáitâmkhôngkhoángđạtnhưhưkhông,bởithếtạorabốicảnhthíchhợpấylàđiềucốtyếuđểchothiềnđịnhthựcsựxảyđến.Khiđiềukiệnấycómặt,thìthiềnđịnhphátsinhkhôngcầnnỗlực.Ðôikhi, lúc thiềnđịnh, tôikhôngdùngmộtphươngphápđặcbiệtnàocả.Tôichỉđểchotâmannghỉ,vàthấyrằngtôicóthểđưatâmvềnhàvàthưgiãnmộtcáchmaulẹ,nhấtlàmỗikhiđượccảmhứng.Tôingồiyênlặngvàantrútrongtựtínhcủatâm;tôikhôngcầntựhỏimìnhcóởtrongtrạngthái“đúng” hay không.Không có nỗ lực, chỉ có sự hiểu biết dồi dào, sự tỉnhthức,vàmộtniềmxáctínkhônglaychuyển.Khitôiởtrongtrạngtháitâmbảnnhiênấy,thìcáitâmthườngngàykhôngcònởđấy.Khôngcầnxácđịnhmộtcảmthứchiệnhữunào:tôichỉđanglà,mộtcáchđơngiản.Mộtniềmtintưởngcănđểđangcómặt.Khôngcóviệcgìđặcbiệtphảilàm.

PHƯƠNGPHÁPTRONGTHIỀN

Nếutâmbạntựnócóthểantrúmộtcáchtựnhiênvànếubạnthấymìnhcó

thểtrútrongsựtỉnhthứcthuầntịnhcủatâmbạn,thìkhiấybạnkhôngcầnphươngphápnàođểthiềnđịnhnữa.Quảthế,đôikhicònkhôngnêncốsửdụngmộtphươngpháp,khitâmbạnđãởtrongmộttrạngtháinhưvậy.Tuynhiên, phần đông chúng ta thấy khómà đạt tới trạng thái đó ngay được.Chúngtakhôngbiếtlàmsaođểđánhthứctâm,tâmtaquáhoangvuvàxaolãngđếnđộtacầnmộtphươngtiệnthiệnxảo,mộtphươngpháptốt,đểhôtriệunólên.Tôimuốnnói“thiệnxảo”nghĩalàhợpnhấtcáibiếtcủabạnvềtựtánhtâm,cáibiếtnhữngtâmtrạngđangthayđổinơibạnvàcáibiếtđốitrịmàbạnđãpháttriểnquasựthựctập–nhữngvọngtưởngtrongtừnggiaiđoạn.Nhờhòahợpchúnglại,màbạnhọcđượcnghệthuậtápdụngphươngphápthíchhợpchobấtcứmộttìnhhuốnghayvấnđềđặcbiệtnào,đểchuyếnhóabốicảnhcủatâmbạn.Nhưngnênnhớrằngphươngphápchỉ làphươngtiện,khôngphảichínhlàthiềnđịnh.Nhờthựchànhphươngphápmộtcáchthiệnxảomàbạncóthểđạtđếntrạngtháithuầntịnhcủasựtỉnhgiáctoànvẹn,màchínhlàthiềnđíchthực.Tạngngữcócâu:“Gompamayin,kompayin”nghĩalà,khôngcóthiềnđịnhmàchỉcósựquenthựchànhthiềnđịnh.Thiềnđịnhkhôngphảilànỗlực,màtự nhiên thấmnhuần.Khi bạn tiếp tục áp dụng phương pháp, thì dần dầnthiềnđịnhphátsinh.Thiềnđịnhkhôngphảilàmộtcáigìbạncóthểlàm,nóxảyđếnmộtcáchtựnhiên,chỉkhibạnđãthuầnthụctrongsựthựctập.Tuynhiênmuốnthiềnđịnhxảyđến,thìcầntạonhữngđiềukiệnyêntĩnhvàtốtlành.Muốnlàmchủđượctâm,tacầnphảilàmchohoàncảnhxungquanhđượcantịnh.Lúcnàytâmtagiốngnhưngọnđèncầyluônluônlayđộngbởinhữngngọngiómạnhcủaýtưởngvàcảmxúc.Ngọnđènchỉđứngyênkhitalàmchokhôngkhíxungquanhnólắngxuống.Tachỉcóthểthoángthấytự tính tâmvàan trú trongđó,khinhữngý tưởngvàcảmxúcquaycuồngcủatađãlắngxuống.Ngượclại,khitađãantrútrongthiềnđịnhthìnhữngtiếngồnvàrốiloạnđủloạisẽrấtítảnhhưởng.ỞTâyphương,ngườitaquenthóichúmụcvàocáimàtôigọilà“kỹthuậtthiềnđịnh”.Thếgiới ngàynay thực saymêmáymóccơkhí, và chỉ thíchnhữngcôngthứcthựctiễn.Nhưngđiềuquantrọnghơnnhiềuởtrongthiềnkhôngphảilàkỹthuật,màlàtinhthần,cáchthếthiệnxảovàđầysángtạotrongđótathựchànhthiềnđịnh,gọilàthếngồi.

THẾNGỒI

Nhữngbậcthầynói:-Nếubạntạomộtđiềukiệntốtlànhtrongthânvàcảnh,thìthiềnvàngộsẽ

tựđộngsinhkhởi.Nóivề thếngồikhôngphải làdạymộtchuyệnbí truyền; toànbộcủaviệcngồiđúngcáchchỉlàđểtạomộtbốicảnhgợicảmhứngchothiền,chosựthứcdậycủaRigpa.Cósựtươngquangiữathếngồicủathânvớitháiđộcủatâm,và thiềnđịnhphát sinhmột cách tựnhiênkhi có thếngồivà thái độthíchhợp.Nếubạnđangngồimàtâmkhônghoàntoànhòađiệuvớithân–chẳnghạnbạnđanglolắngbậnrộnmộtviệcgì–thìthânbạnsẽkinhquánỗibựcdọcvậtlý,vànhữngkhókhăndễdàngxảyra.Trongkhinếutâmbạnantĩnh,nósẽảnhhưởngđếntoànthểthếngồicủabạn,bạncóthểngồitựnhiênkhôngcầncốgắng.Bởithếthựcrấtquantrọngđểphốihợpthếngồicủathânvớiniềmtinphátsinhtừsựtrựcngộbảntâmnơibạn.Thếngồitôisắpgiảithíchcóthểkhácnhữngthếngồimàbạnđãquen.NórúttừgiáolýDzogchenngàyxưa,đólàthếngồimàcácbậcthầyđãdạytôi,vàtôithấynóđầyhiệulực.Tronggiáo lýDzogchennói rằngCái thấy và Thế ngồi của bạn phải nhưngọnnúi.Cáithấylàđỉnhcaocủatoànthểtrikiếnvàtuệgiácvềbảntâmmàbạnđemvàothiềnđịnh.Bởivậycáithấyấygợicảmhứngchothếngồicủabạn,diễntảcốtlõicủabảnthểbạntronglốibạnngồi.Vậy,hãyngồinhưthểbạnlàmộtngọnnúi,vớitấtcảuythếlẫmliệtvữngchắc không ai lay chuyển nổi, củamột ngọn núi. Ngọn núi hoàn toàn tựnhiên,thoảimáidùcóbaonhiêungọngiómạnhtạtquanó,baonhiêuđámmâyđendàyvầnvũquanhnó.Ngồinhưmộtngọnnúi,bạnđểtâmbạnvươnlênvàbaylượn.Ðiềuquantrọngnhấttrongthếngồinàylàgiữlưngthẳngnhưmộtmủitênhaymộtcọctiềnvàng.Nộikhíhaypranasẽtuônchảythôngsuốtquacáchuyệtđạocơthể,vàtâmbạnsẽtìmđượctrạngtháiannghỉthựcsựcủanó.Ðừnggắnggượngcưỡngépcáigìcả.Phầndướicủacộtsốngcómộtđườngcongtựnhiên;nênthưdãnnótheochiềuthẳngđứng.Ðầubạnnênannghỉthoảimáitrêncầncổ.Ðôivaivàphầntrênngựcmangtấtcảsứcmạnhvàvẻđẹp của thế ngồi, cần giữ yên, vững, nhưng không được cómột sự căngthẳngnào.Hãyngồikhoanhchân,khôngcầnphảitheothếhoasen(kiếtgià)nhưtrongphápYoyacaocấp.Ðôichânkhoanhlạibiểutrưngsựnhấtthểgiữasốngvàchết, thiệnvàác,phương tiệnvà trí tuệ,nguyên lýâmdương,sinh tửniếtbàn,trạngtháibấtnhị.Bạncũngcóthểngồitrênghếđểthỏngchân,nhưngđiềucầnthiếtlàphảigiữlưngchothẳng.Trongtruyềnthốngthiềncủatôi,thìđôimắtphảimở:Ðâylàđiềutốiquantrọng.Nếubạnnhạycảmđốivớinhữngquấyrầybênngoài,thìmớiđầubạncóthểnhắmmắtlạimộtlúc,vàlặnglẽxoaycáinhìnvàotrong(nộiquán).Khiđãđịnhtĩnh,vàtừtừmởmắtrabạnsẽthấycáinhìncủabạnđãtrởnên

antịnhhơn.Bấygiờbạnnhìnxuốngdọctheosóngmũi,làmthànhmộtgócbốnmươilămđộtrướcmặt.Thôngthườngmộtcáimánhthựctiễnlàkhitâmtánloạn,tốtnhấtlàhạtầmnhìnxuống,vàkhilừđừmuốnngủthìđưatầmnhìnlên.Khitâmđãđịnhtĩnh,sựsángsuốtcủatuệgiácbắtđầusinhkhởi,bạncóthểtự nhiên nhìn lên,mở lớnmắt hơn và nhìn vào khoảng không gian ngaytrướcmặt.ÐấylàcáinhìnmàgiáolýDzogchenthườngdạy.GiáolýDzogchendạy rằng thiềnđịnhvàcáinhìncủabạnphảigiốngnhưkhônggianbao la củađại dương:Cùng khắp, khoángđạt vàvôgiới hạn.CũngnhưCáithấyvàThếngồikhôngrờinhau, thiềnđịnhvà lốinhìn củabạncũngtanhòathànhmột.Khiấyđừngchúývàomộtcáigìđặcbiệt,tráilạinhẹnhàngxoayvàotrongtâmbạn,cứđểcáinhìn trải rộng,càng lúccàngbao la, thấmnhuầnkhắp.Bấygiờbạnsẽthấy“cáithấy”củabạncũngrộngrãihơn,vànhờthếtrongtiamắtcủabạncóniềmbìnhanhơn,cóniềmbimẫn,hỉxảvàtrầmtĩnhhơn.TạngngữgọivịPhậtcủa lòngTừbi làChenrezig.Chen là conmắt, re làkhóemắt,vàziglànhìn;cónghĩarằng,vớiđốimắtbimẫn,ngàinhìnthấynhucầucủamọichúngsinh.Vậybạnhãydồnsựbimẫn–phátsinhtừthiềnquán–vàođôimắt,saochocáinhìncủabạnchínhlàcáinhìncủatâmđạibi,baolanhưđạidương,vàsoithấycùngkhắp.Cónhiềulýdođểgiữđôimắtmở.Khimởmắt,bạnítbuồnngủ.Vàthiềnđịnhkhôngphảilàmộtcáchtrốnđời,hayđểtâmthoátlivàomộttrạngtháixuất thầnmêmẩn.Trái lại, đó là cách trực tiếpgiúp ta thực sựbiếtmìnhtrongtươnggiaovớicuộcđờivàmọingười.Bởi thế, trong thiền định, bạn để conmắtmở, không nhắmmắt. Thay vìđóngcửađểcuộcđờirangoài,bạncótháiđộphóngkhoángvàhòabìnhvớimọisự.Bạnđểchocácgiácquan-thấynghecảmgiác–cứmởratựnhiênmàkhôngbámvíuvàonhữngcáibiếtcủachúng.DudjomRinpochenói:-Mặcdùnhiềuhìnhsắcđượcthấy,tựbảnchấtchúnglàkhông(trốngrỗng);tuythếtrongkhôngtathấysắc.Mặcdùnhiềuâmthanhđượcnghe,tựbảnchấtchúnglàkhông; tuythếtrongkhôngtanghetiếng,Cũngvậy,nhiềuýnghĩkhởi lên, chúngvốn là trống rỗng, tuy thế trongkhông, ta thấycó tưtưởng.Bấtcứgìbạnthấy,nghe,cứđểmặcchúng,đừngbámvíu.Ðểcáinghecứlàcáinghe,đểcáithấycứlàcáithấy,khôngđểchosựbámvíucủabạnđivàotrongđó.TheosựthựctậpquangsắcđặcbiệtcủaDzogchen,mọiánhsángcủatrítuệtanằmởtim,liênlạctớiconmắtquanhữnghuyệtđạothuộctrítuệ.Conmắtlàcửangõcủaquangtướng,bởithểbạnđểmắtmởđểkhỏibếtắccáchuyệtđạotrítuệ.Khi thiền định, bạn để miệng hơi hé mở, như thể sắp thốt ra một tiếng

Aaaahsâudài thưdãn.Khihémiệngvàthởphầnlớnquangõấy,ngườitabảo,nhữngluồnggiónghiệpgâyratưtưởngtánloạnlàmchướngngạithiềnđịnh,nhờthếmàítcódịpphátsinh.Taybạnnghỉngơi thoáimáibaobọchaiđầugối.Ðâygọi là thếngồi làmchotâmanlạc.Cómộttiahyvọnglạcquantrongthếngồinày,dosựngầmhiểuchúngtađềucóPhậttính.Bởivậykhingồinhưthế,tađangbắtchướcmộtđứcPhật,xácnhậnvàkhuyếnkhíchsựxuấthiệncủaPhậttínhtrongta.Quảthế,bạnkhởisựtôntrọngchínhmìnhnhưmộtvịPhậttiềmtàng.Đồngthời,bạnvẫnnhậnrahoàncảnhtươngđốicủamình.NhưngvìbạnđãđượccảmhứngtừniềmtinởPhậttínhthựcsựcủabạn,bancóthểdễchấpnhậnnhữngkhíacạnhtiêucựcnơimìnhhơn,đốixửvớichúngtửtếhơn,vàcótháiđộhàihướchơn.Vậykhithiềnđịnh,bạnnênmờichínhbạnhãycảmthấytựtôntrọng,hãythấymìnhcótưcách,vàcósựkhiêmcungcủamộtvịPhật.Bạnchỉcầngợilênniềmtinlạcquanđólàđủ:Từniềmvuivàsựhiểubiếtấy,tựnhiênthiềnđịnhsẽphátsinh.

BAPHƯƠNGPHÁPTHIỀNQUÁN

ĐứcPhậtdạytámmuônbốnngànphápmônđểthuầnhóavàanđịnhnhữngcảmxúctiêucực,vàtrongPhậtgiáocóvôsốphươngphápthiềnđịnh.Tôitìmthấycóbakỹthuậtthiềnđặcbiệthiệunghiệmtrongthếgiớingàynay,màaicũngcóthểsửdụngđểđượclợilạc.Đólàphươngpháp“canhchừng”hơithở,sửdụngmộtvậtlàmđốitượng,vànhẩmđọcmộtcâuthầnchú.

1.Quánhơithở

PhươngphápnàyrấtxưavàcómặttrongtấtcảtrườngpháiPhậtgiáo.Đólàđểtâmchúývàohơithởmộtcáchnhẹnhàngđầychánhniệm.Hơithởlàsựsống,sựbiểuhiệncănbảnnhấtcủacuộcđờita.TrongDotháigiáothìruah,hơithở,làlinhhồncủaThượngđếthấmkhắptạovật;trongKitôgiáocũngcódâynốimậtthiếtgiữađấngThánhlinh–nguồngốccủamọisự sống–vàhơi thở.Tronggiáo lýPhật, thì hơi thở,Phạnngữ làprana,đượcgọilà“cỗxecủatâm”,vìchínhhơithởlàmchotatâmtadichuyển.Bởithếkhitalàmantịnhtâmbằngcáchlàmviệckhéoléovớihơithở,thìcũngnhư tađang luyện tâmvàhàngphục tâm.Cóphải ai trong chúng tacũngđãtừngthấykhỏekhoắnbiếtbaokhiđanggặpcăngthẳngmàngồilạivàiphútđểthởnhữnghơithởvàorathậtchậmvàsâukhông?Ngàycảmộttậpluyệnđơngiảnnhưthếcũngcóthểgiúptarấtnhiều.Vậy khi thiền định, bạn hãy thở tự nhiên, như thường ngày bạn thở. Tập

trungsựchúýcủabạnvàohơithởra.Khithởra,bạnhãybuôngratheohơithở tất cả sự bám víu của bạn. Tưởng tượng hơi thở bạn tan vào trongkhoảngkhôngbaolacủachânlý.Mỗilầnthởra,trướckhihítvàolại,bạnsẽthấycómộtkhoảnghởtựnhiên,khisựchấpthủđãtanbiến.Hãyantrútrongkhoảnghởấy,khônggianrộngmởấy.Vàkhitựnhiênbạnthởvào,thìđừngchúýhơithởvào,màcứtiếptụcantrútâmnơikhoảnghởđãmởraấy.Khithựctập,điềuquantrọnglàbạnđừngvướngvàosựluậngiải,phântíchtrong tâm,hay thói lảinhảinội tâm.Đừng lầmsự lặpđi lặp lại trong tâmrằng“Bâygiờ tôiđang thởvào,bâygiờ tôiđang thở ra”chođó làchánhniệm;cáiquantrọnglàsựtỉnhgiácthuầntúykhôngxaolãng.Đừngquá tập trung vàohơi thở; chỉ để chonó chừnghaimươi lămphầntrăm,cònbảymươi lămphần trămthìbạnhãybuôngxảmộtcách lặng lẽbaola.Càngchánhniệmhơithở,bạncàngtỉnhthứcvềchínhmình,gomlạinhữngmảnhvụnphân táncủabạn thànhmộtnhất thể, tínhnhịnguyênvàngăncáchtanbiến.Chínhtiếntrìnhchánhniệmấylọcsạchtưtưởngvàcảmxúcbạn.Khiấy,bạn cảmnhưđã rũbỏmột cái lốt dangoài, có cái gì được lột sạch, đượcphóngthích.Tuynhiêncónhiềungườikhôngđượcthoảimáivớiphápquánhơithở,họcònthấygầnnhưbịngộp.Đốivớihọ,kỹthuậtsauđâycóthểtốthơn.

2.Dùngmộtvậtlàmđốitượng

Phươngphápthứhai,mànhiềungườithấytốt,làantâmvàomộtđốitượng.Bạncóthểdùngmộtvậtđẹptựnhiêngợicảmđốivớibạn,nhưmộtđóahoahaybìnhphalê.Nhưngmộtcáigìbiểutượngchochânlý,nhưtượngPhật,Chúa,haynhấtlàbậcthầycủabạn.Thầylàgạchnốigiữabạnvớichânlý,vànhờbạncóquanhệmậtthiếtvớithầy,nênnhìngươngmặtthầybạncóthểđượccảmhứngvànhớđếnPhậttínhcủabạn.Nhiều người đã có được liên hệ đặc biệt với bức tranh của tượngđứcPadmasambhavagọilà“Trônggiốngtôi,”bứctượngđượctạc lúcsinhthời của ngài và được ngài ban phép vào thế kỷ thứ tám ở Tây Tạng.Padmasambhava,bằngnănglựctâmlinhkhổnglồcủangàiđãđưagiáolýPhậtvàoTâyTạng.NgàiđượcxemlàvịPhật thứhai,vàđượcdânTâyTạnggọimộtcáchâuyếmlà“ThầyRinpoche”hay“Bậcthầyquýbáu.”DilgoKhientseRinpochenói:- Trên đấtẤn vàTâyTạng, đã từng có nhiều bậc thầy tuyệt luân, nhưngngườicócôngbimẫnlớn laonhất,ngườinhiềuânđứcvớihữutình trongthờiđạikhókhănnày,chínhlàPadmasambhava,ngườitượngtrưngtừbivà

trítuệcủatấtcảchưPhật.Mộttrongnhữngđứccủangàilà,ngàibanphúcngaylậptứcchoaicầukhẩnngài,vàbấtcứgìtacầuxin,ngàiđềucónănglựclàmtatoạinguyệntứckhắc.Khiđượccảmhứngtừđiềunày,thìbạnhãygắnmộttấmhìnhcủabứctượngngàingangtầmmắtbạn, rồihướngsựchúýcủabạnđếngươngmặtngài,nhấtlàtianhìnnơiđôimắt.Cóniềmantịnhsâuxatrongcáinhìnấy,nhưđangphóngratừbứctranhđểđưabạnđivàomộttrạngtháitỉnhgiáckhôngbámvíu, trạng thái thiền định.Rồi bạn để yên cho tâmbạn an nghỉ cùngvớiPadmasambhava.

3.Nhẩmđọcmộtthầnchú

MộtkỹthuậtthứbađượcsửdụngrấtnhiềutrongPhậtgiáoTâyTạng(vàcảtrongđạoSufism,Kitôgiáochínhthống,vàẤngiáo),làhợpnhấttâmbạnvớiâmthanhcủamộtbàichú.Địnhnghĩacủamantralà“cáichechởtâm.”Cái che chở tâmkhỏi tính tiêu cực, hay che chởbạnkhỏi tâmbạn, gọi làmantra.Khibạnđangnóngnảy,mấthướngđi,hoặccảmthấyyếuđuốitìnhcảm,thìtụngđọcthầnchúcóthểthayđổihoàntoàntâmtháicủabạnbằngcáchthayđổinănglựcvàbầukhíhậucủanó.Việcnàyxảyrađượcbằngcáchnào?Thầnchúlàtinhtúycủaâmthanh,vàlàhiệnthâncủachânlýquahìnhthứcâmthanh.Mỗiâmđềuthấmnhuầnnănglựctâmlinh,côđọngmộtsựthậtvềtâmlinh,vàrungđộngvớiânđứccủaLờichưPhật.NgườitabảorằngtâmcỡitrênPranahayKhílực,khínàydichuyểnkhắpcơthểvàthanhlọcnhữnghuyệtđạovitế.Bởithếkhiđọcchú,làbạnđangchởđầynănglựccủathầnchútronghơithởvàkhílựccủamình,tácđộngtrựctiếptrêntâmvàthânvitế.Câuchútôikhuyêncáchọctròtôiđọclà:OMAHHUMVAJRAGURUPADMASIDDHIHUM(NgườiTâyTạngnói:OmAhHungBenzaaGuruPémaSiddhiHung)Là thần chú của Padmasambhava, của tất cả chư Phật, các bậc thầy vànhữngbậcđãchứngngộ,bởithếrấtcómãnhlựcđemlạibìnhan,chữabệnh,chuyểnhóavàchechởngườitatrongthờiđạihỗnđộnbạohànhnày.Hãylặnglẽđọccâuchúvớisựchútâmsâuxa,vàđểhơithở,câuchúvàsựtỉnhthứccủabạndầntrởthànhmột.Hoặctụngnólênmộtcáchhứngkhởi,rồiantrútrongsựimlặngbaolađôikhitiếptheosauđó.Mặcdùsuốtđờiquenthuộcvớisựthựchànhnày,tôivẫncònđôilúckinhngạcbởinănglựccủathầnchú.Vàinămtrước,khitôiđanghướngdẫnmộtthiềnhộigồmbatrămngườiởLyon,Pháp,phầnđônglànhữngbànộitrợvànhữngnhàchữatâmbệnh.Tôiđãgiảngdạysuốtngày,nhưnghọdườngnhư

muốntậndụngkhoảnthờigianởgầntôi,nêncứtiếptụchỏihếtcâunàytớicâukháckhôngngừng.Cuốingàythìtôihoàntoànkiệtsức,mộtbầukhôngkhínặngnềtẻnhạtlankhắpphòng.Bởithếtôitụnglênbàichúnóitrên.Tôikinhngạctrướchiệuquả:Trongvàiphúttôicảmthấynănglựcđượcphụchồi,bầukhíquanhchúngtôithayđổi,vàtoànthểthínhgiảtrởlạitươisángsaymê.Tôivẫnthườngcókinhnghiệmấynhiềulần,nêntôibiếtkhôngphảichỉlàmột“phéplạ”tìnhcờ.

TÂMTRONGTHIỀNĐỊNH

Vậy,tanênlàmgìvớitâmtatrongthiềnđịnh?Khônggìcả.Cứđểmặcnónhư nó là.Một bậc thầy mô tả thiền định là “Tâm lơ lửng trong không,khôngởđâu.”Cómộtcâunóinổitiếng:-Nếutâmkhôngbịgượngép,thìnótựnhjiênđầyhỉlạc,cũngnhưnước,khikhôngbịquấyđộngthìtựnhiêntrongsuốt.Tôithườngsosánhtâmthiềnvớimộtchunnướcbùn:Tacàngđểyênđừngkhuấyđộngnướclên,thìnhữngphântửbụicàngchìmxuốngđáy,làmchotínhtrongsángtựnhiêncủanướcchiếusuốtđáy.Tínhtựnhiêncủatâmlànếubạnđểnótrongtrạngtháiđừngthayđổi,thìnósẽtìmthấytínhtựnhiênchânthựccủanó,hỉlạcvàtrongsáng.Bởivậycẩnthậnđừngápđặtlêntâmbạnmộtcáigì.Khithiềnđịnh,khôngđượccónỗ lựcđểkiểmsoát, khôngcốđểđược an.Đừngquáquan trọngcảmthấymìnhđanglàmmộtlễlạcgìđặcbiệt;hãybuôngxảngaycảcáiýniệmrằngbạnđangthiền.Hãyđểthânbạntựnhiên,hơithởtựnhiên.Tưởngvềbạnnhưbầutrời,baotrùmtấtcảvũtrụ.

QUÂNBÌNHTẾNHỊ

Trongthiềnđịnhcũngnhưtrongmọinghệthuật,cầncómộtquânbìnhtếnhịgiữathưdãnvàbénnhạy.Mộtlần,mộttusĩtênShronahọcthiềnvớimộttrongnhữngđệtửgầnnhấtcủaPhật.Ôngđanggặpkhókhăntrongviệcđểtâmnhưthếnào.Ôngcóhếtsứcđểtậptrung,làmchoôngbịnhứcđầu.Rồikhibuôngtâmra,thìbuôngquáđộnênôngbuồnngủ.CuốicùngôngphảitớicầuxinBụtgiúpđỡ.Biếtôngtađãtừnglànhạccôngnổitiếnglúccòntạigia,Bụthỏi:-Cóphảiôngđãtừngchơiđànlúccònlàcưsĩkhông?Shronathưavâng.Bụthỏi:-Ônglàmsaođểgãyratiếnghaynhất?Đólàlúcdâyđànthậtcăng,haylúc

dâythậtchùng?-BạchThếtôn,khôngquácăngcũngkhôngquáchùngmớiđược.-Vậy,vớitâmôngcũngnhưthếđó.MaChikLapDron,mộttrongnhữngbậcnữđạosưcủaTâyTạng,nói:-Tỉnh, tỉnh,màbuông, buông.Đây là điểmcốt yếu trong thiềnđể cóTrikiến.Hãykhơidậy sự tỉnhgiác,nhưngđồng thờibuôngxả,xảchođếnđộbạnkhôngbámvàomộtýniệmvềbuôngxả.

ÝTƯỞNGVÀCẢMXÚC:SÓNGVÀĐẠIDƯƠNG

Khibắtđầuthiền,ngườitathườngnóinhữngýtưởngcủahọnổiloạn,vàtrởnênồnàohơnbaogiờhết.Nhưngtôitrấnanhọrằng,đólàdấuhiệutốt.Nóchứng tỏ bạn đã trở nên an tịnh hơn, nênmới ý thức được sự ồn ào củanhữngýtưởngtrongtâmbạn.Bạnkhôngnênnảnchíbỏcuộc.Dùkhởilênýniệmgì,hãyđểtâmbạntỉnhthức,kéotâmvềhơithở,ngaydùnóđangtánloạn.Trongnhữngchỉdẫnvề thiềnngàyxưa, thườngnói rằng lúcđầunhữngýtưởng kéo đến té nhào lên nhau không gián đoạn, như thác đổ trên núixuống.Dầndần,khibạnhoànhảovềthiền,thìýtưởngnhưnướctrongvựcsâu, rồinhưdòngsông lớnchảyrabiển,chỉ thỉnh thoảngcósốnggợn lăntăn.Đôikhingười tanghĩ rằngkhi thiềnđịnh,họkhôngđượccóý tưởngcảmxúcnàocả,nênkhichúngkhởilên,họđâmrabựcbộicáutiếtvớichínhhọ,vìtưởngmìnhthấtbại.Thậtkhônggìsaisựthậthơn.TâyTạngcócâu:“Đấycũngnhưđòithịtđừngcóxương,đòitràđừngcólá.”Baolâubạncòntâmlàcòncóýtưởngvàcảmxúc.Cũngnhưđạidươngcó sóng,mặt trời có tia,những tia sángcủa tâmbạnchínhlànhữngýtưởngvàcảmxúc.Biểncósóng,nhưngnókhôngphiềnhàgìvềnhữngngọn sóng.Sóngchính làbản tínhcủabiển.Sóng sẽnổi lên,nhưngsẽđivềđâu?Trởvềđạidương.Vànhữngconsóngấytừđâuđến?Từđạidương.Cũngthế,ýtưởngvàcảmxúclànhữngtiasángvàbiểuhiệncủachính tự tínhcủa tâm.Chúngnổi lên từ tâm,nhưngchúng tanbiếnđiđâu?Cũngtantrởvềtâm.Dùýtưởnggìkhởi lên,cũngđừngxemnónhưmộtvấnđềtrọngđại.Nếubạnkhôngphảnkhángmộtcáchồnào,nếubạncứkiênnhẫn,thìnósẽlạitrởvềtrongtựtínhcủanó.Khibạnhiểuđượcnhưvậy, thì nhữngý tưởngkhởi lên chỉ làm tăng tiếnviệcthựctậpthiềnđịnhcủabạn.Mànếukhônghiểunhưvậy,thìchúnglạitrởthànhhạtgiốngcủamêmờ.Vậyhãycómộttháiđộcởimởtừbiđốivớichúng,vì nhữngý tưởngấyđều làgiađình của tâmbạn.Bạnhãyxửvới

chúng “nhưmột ônggiàminh triết nhìnđứa trẻ đang chơi,” nhưDudjomRinpocheđãnói.Chúngtathườngkhôngbiếtlàmsaovớitínhtiêucựchayvàicảmxúcrầyrà.Trongtínhkhoángđạtcủathiềnđịnh,bạncóthểnhìnnhữngýtưởngvàcảmxúcbạnvớimộttháiđộhoàntoàncởimởkhôngthànhkiến.Khitháiđộcủabạnthayđổi,thìtoànthểkhôngkhícủatâmbạncũngthayđổi,cảđếnbảnchấtcủanhữngtưtưởngvàcảmxúcbạn.Khibạntrởnêndễchịuhơn,thìchúngcũngdễchịuhơn;nếubạnkhôngkhókhănvớichúng,thìchúngcũngkhôngkhókhănvớibạn.Bởithế,dùtưtưởngcảmxúcnàokhởilên,hãyđểchochúnglênxuốngnhưsóngbiển.Bấtcứgìbạnthấymìnhđangnghĩtới,hãyđểchoýnghĩấytựsinhtựdiệtkhôngmộtgượngépnào.Đừngnắmbắtnó,nuôidưỡngnó,chạytheonó;đứngbámlấynóvàcủngcốnó.Khôngtheodõinhữngvọngtưởng,cũngkhôngmờigọichúng,bạnhãygiốngnhưbiểnnhìnnhữnglànsóngcủanó,haynhưbầutrờinhìnnhữngđámmâybayquanó.Bạnsẽthấyrằngnhữngýtưởngnhưcơngió,chúngđếnvàđi.Bíquyếtlàđừng“nghĩ”vềchúng,màđểchochúngtuônchảyquatâm,đồngthờigiữchotâmbạnthoátkhỏinhững“hậu”ýtưởng.Trongtâmthườngngày,tanhậnthấydòngtưtưởngnhưlàliêntục;songkỳthựckhôngphảivậy.Bạnsẽkhámpháchochínhbạnrằngcómộtkhoảnghởgiữahaiýtưởng.Khiniệmquákhứđãqua,thìniệmtươnglaichưađến.BạnsẽluônluôntìmthấymộtkhehởtrongđóRigpa,tựtínhcủatâm,làmhiểnlộ.Vậy, công việc của thiền định là làm chậm lại dòng tư tưởng, để chokhoảnghởấytrởthànhrõrệthơn.ThầytôicómộtngườihọctròtênApaPant,mộtnhàngoạiđạoẤn,mộttácgiả,ngườiđãlàmđạisứẤnởnhiềuthủđôkhắpthếgiới.ÔngtađãtừnglàmđạidiệnchochínhphủẤntạiTâyTạngởLhasa,vàcómột thờigianônglàmđạidiệnởSikkim.Ôngcũnglàmộtthiềngiảvàngườithựchànhyoga,vàmỗi lầngặp thầy tôi,ôngđềuhỏi làmsaođể thiền.Ôngđang theomộttruyềnthốngĐôngphương,trongđóngườihọccứhỏiđihỏilạivịthầymộtcâuhỏicănbảnthậtnhiềulần.Apa Pant kể cho tôi nghe chuyện này. Một hôm thầy tôi JamyangKhientseđang ngắm một màn vũ của các Lama trước Chùa Cung điện ởGangtok,thủđôSikkim,đangkhúckhíchxemmộtngườihềlàmtrògiữahaimànvũ.ApaPantcứhỏiđihỏilạimãicáicâulàmthếnàođểthiềnđịnh,bởithếthầytôichoôngbiếtthầytrảlờiôngtamộtlầnchót:-Xem,nógiốngnhưthếnày:Khiýtưởngquákhứđãqua,màýtưởngvịlaichưađến,cóphảicómộtkhoảnghởkhông?ApaPantđáp:-Vâng.Thầytôinói:

-Đấy,hãykéodàinóra:Đólàthiềnđịnh.

KINHNGHIỆM

Khibạntiếptụcthựchành,bạncóthểcóđủthứkinhnghiệmtốtcũngnhưxấu.Nhưmộtcáiphòngcónhiềucửasổcửalớnđểchokhôngkhíùavàotừmọiphía,cũngthếkhitâmbạnmởra,thìtựnhiênmọikinhnghiệmcóthểvàotrongtâm.Bạncóthểkinhquánhữngtrạngtháihỉ lạc,sángsuốt,haydứtmọitưtưởng.Cóthểnóiđấylànhữngkinhnghiệmtốt,nhữngdấuhiệucủasựtiếnbộtrongthiền.Vìkhibạncóhỉlạc,ấylàdấuhiệudụcvọngtạmthời lắng xuống. Khi bạn cảm thấy sáng suốt, là dấu hiệu sân giận tạmngừng.Khibạnkinhquásựvắngbóng tư tưởng, làdấuhiệuvôminh tạmdiệt.Tựbảnchất,chúnglàkinhnghiệmtốt,nhưngnếubạnbámvíuchúngthìchúngtrởthànhnhữngchướngngại.Kinhnghiệmtựchúngkhôngphảilàchứngngộ,nhưngnếutathoátkhỏichấpthủvàochúng,thìchúnglànhữngnguyênliệuđểchứngngộ.Nhữngkinhnghiệmtiêucựcthườngbịlầmnhất,vìngườitadễxemchúngnhưdấuhiệuxấu.Nhưngkỳthựcchúnglànhữngânsủngtráhình.Hãycốđừngphảnứnglạivớisựchánghétnhưbạnthườnglàm,màthayvìthế,hãynhậnchânchúngchỉlànhữngkinhnghiệm,nhưhuyễnnhưmộng.Sựnhậnrathựctínhcủakinhnghiệmsẽgiảithoátbạnkhỏitaihainguyhiểmcủanó,vàdovậyngaycảmộtkinhnghiệmxấucóthểtrởthànhmộtnguồnânsủngvàthànhtựulớnlao.Córấtnhiềucâuchuyệnvềnhữngbậcthầyđãlàmviệcnhưvậyvớinhữngkinhnghiệmxấuvàđãchuyểnhóachúngthànhchấtxúctácchosựchứngngộ.Theo truyền thống, người ta bảo rằng đối với một hành giả thực thụ, thìkhôngphảinhưngkinhnghiệmxấu,màchínhnhữngkinhnghiệmtốtmớigâyrachướngngại.Khimọisựtiếnhànhtốtđẹp,bạnphảiđặcbiệtcẩnthậnđểkhỏiđâmratựmãnhayquátin.NhớlạiDudjomRinpocheđãbảotôikhitôigặpmộtkinhnghiệmrấtmãnhliệt:-Đừngquánáonức.Cuốicùng,nókhôngtốtcũngkhôngxấu.Thầybiếttôiđangbámvíukinhnghiệm:Chínhsựbámvíuấyphảiđượccắtđứt,nhưbấtcứsựbámvíunàokhác.Điềuchúngtacầnhọctrongthiềnđịnhcũngnhưtrongcuộcđời,làgiảithoátchấpthủđốivớinhữngkinhnghiệmtốt,vàgiảithoátsựchánghétđốivớinhữngkinhnghiệmxấu.DudjomRinpochecảnhcáochúngtamộtcáibẫykhác:-Ngược lại, trongkhihành thiền,bạncó thểkinhquámộtcảmgiácbồngbềnhnửatỉnhnửamê,nhưlàcócáimồngtrênđầubạn,mộttrạngtháichánchườngmơmộng.Đâychỉlàmộttìnhtrạngứđọngvôtâm.Làmsaobạnrakhỏi tình trạngấy?Hãy thức tỉnhbạn, thẳngngười lại, thởmạnhcho thán

khí rakhỏibuồngphổi, vàhướng sự tỉnhgiác củabạnvàokhoảngkhônggian trong sángđể làm tâmbạn tươi tỉnh lại.Nếuở lại trong trạng thái tùđọngấy,bạnsẽkhôngtiếnbộ;bởithếmỗikhisựthụtlùinàyxảyra,thìbạnhãy xua tan nó nhiều lần. Điều quan trọng là bạn hãy thật tỉnh táo canhchừng.Bấtcứphươngphápnàobạnsửdụng,hãybỏnó,hayđểnótựtanrã,khibạnthấymìnhđãđạttớimộttrạngtháibénnhạy,rộngrãi,vàbìnhan.Rồitiếptục an trú trong đó lặng lẽ không xao lãng, không cần dùngmột phươngphápđặcbiệtnào.Phươngphápđã làm trònmụcđíchcủanó.Tuynhiên,nếubạntrởnênphântán, thìhãytrở lạisửdụngbấtcứkỹthuậtnàothíchhợpđểgọitâmbạntrởlại.Vinhquangthựcsựcủathiềnđịnhkhôngnằmởphươngpháp,màởcáikinhnghiệmliêntụcvềsựtỉnhgiác,sựhỉlạc,sángsuốt,bìnhan,vàquantrọnghơncảlàhoàntoànvắngbóngchấpthủ.Sựgiảmbớtchấpthủtrongchínhbạnlàdấuhiệuchứngtỏbạnđangdầnthoátkhỏichínhmình.Vàbạncàngkinhquásựgiảithoátnày,thìcàngchứngtỏcáingãvànhữnghyvọngsợhãiđãnuôidưỡngnó,đangtanrã,vàbạncàngtiếngầnhơnđếntrítuệvôngã.Khibạnởtrongcáinhàtrítuệấy,bạnsẽkhôngcònthấymộtràongănnàogiữatôivàanh,tựvàtha,trongvàngoài;cuốicùngbạnđãtrởvềngôinhàchânthực,nghĩalàtrạngtháibấtnhị.

NGHỈNGƠI

Phầnnhiềungườitahỏi:-Tôinênngồithiềnbaonhiêulâu?Lúcnào?Tôicónênthựctậphaimươiphútsángchiều,haynênlàmthànhnhiềuthờingắnhơntrongngày?Vâng,nênngồitronghaimươiphút,mặcdùkhôngmuốnnóimứcgiớihạnlà haimươi phút.Trong kinh điển tôi chưa từng thấyở đâu nói haimươiphút;cólẽđấylàmộtquanniệmmớibàyđặtraởphươngTây,màtôigọilà“Thời hạnThiền theo tiêu chuẩnTâyphương.”Vấnđềkhôngphải là bạnphảingồibaolâu,màvấnđềlàsựhànhthiềncóthựcsựđemlạichobạnmộttrạngthái tỉnhthứcvàhiệntrúhaykhông,một trạngthái trongđóbạnhơicởimởvàcóthểliênlạcvớibảntâmcủabạn.Vànămphútngồithiềntỉnhtáocógiátrịhơnnhiềusovớihaimươiphútngủgàngủgật!DudjomRinpoche thường nóimột ngườimới tập nên tập từng thời ngắn.Hãythựctậpchừngbốnnămphút,rồinghỉngơichỉchừngmộtphút.Trongkhi nghỉ thì buôngphươngpháp ra, nhưngđừngbuônghoàn toàn cái tâmtỉnhgiáccủabạn.Đôikhi,lúcbạnđangphấnđấunỗlựcđểthiền,thìkỳlạthay,vàođúngcáilúcbạnnghỉngơikhôngdùngphươngpháp–mànếubạnvẫnduytrìtỉnhgiácvàhiệntrú,–thiềnđịnhmớithựcsựxảyra.Đấylàlý

dosựnghỉngơicũnglàmộtphầncủathiềnđịnh,quantrọngnhưchínhlúcngồi.Tôi thườngbảonhữnghọc trònàogặpkhókhăn trongkhi thực tập,hãytutậptronglúcnghỉngơivànghỉngơitronglúctutập.Hãyngồimộtthờingắn,rồinghỉchứngbamươigiâyhaymộtphút.Nhưngtronglúcấyhãytỉnhgiácđốivớimọisựbạnlàm,màđừngđánhmấtsựhiệntrúcủabạn, sự thoảimái tựnhiêncủanó.Rồi làmchobạn tỉnh táo ra,vàngồitiếp.Nếubạntậpnhiềuthờingắnnhưthế,nhữngthờinghỉngơicủabạnthườnglàmchothiềncủabạnthựchơn,gợicảmhứngnhiềuhơn,tẩytrừsựcứngđơ,tínhtrịnhtrọngvàmấttựnhiêncủasựtutập,vàđemlạichobạnnhiềuchú tâmvà thoảimáihơn.Dầndần,quasựxenkẽgiữa thực tậpvànghỉ ngơi như thế, cái hàng rào ngăn giữa đời sống thườngngày và thiềnđịnhsẽsụpđổ,sựtươngphảntiêutan,vàbạnsẽthấymìnhcàngngàycàngởtrongtrạngtháitỉnhgiáchiệntrúmộtcáchtựnhiênkhôngphântán.Khiấy,nhưDudjomRinpochethườngnói:- Dù cho người thiền định từ bỏ thiền, mà thiền không bao giờ rời khỏingười.

HÒANHẬPTHIỀNVỚIHÀNHĐỘNG

Tôiđãthấyrằngphầnlớnnhữnghànhgiảtâmlinhngàynaythiếutrithứcđểhộinhậpđờisốnghàngngàycủahọvớithiềnđịnh.Tôikhôngbiếtlàmsaođểnhấnmạnhđiềunày:Hộinhập thiềnvàohànhđộngchính là tấtcảnềntảng,lýdovàmụctiêucủathiềnđịnh.Sựbạođộng,căngthẳng,nhữngthửtháchvàxaolãngcủađờisốngtântiếnlàmchosựhộinhậpnàycàngthêmkhẩnthiếthơnnữa.Cóngườiphànnànvớitôi:-Tôiđã thiềnmườihainăm,nhữngvẫnchứngnàotậtấy.Tôikhôngthayđổi,tạisao?Tại vì cómột hố sâugiữahành thiền củahọvới đời sốnghàngngày.Họdườngnhưhiệnhữu trênhai thếgiới táchbiệt, thếgiớinàykhônggiúpgìchokia.Tôi lạinhớmột thầygiáohồi tôi cònđihọcởTâyTạng.Ông tagiảngquyluậtvănphạmrấtxuấtsắc,nhưngkhôngbaogiờviếtđúngđượcmộtcâunào.Thếthìlàmsaochúngtacóđượcsựhộinhậpgiữađờisốnghàngngàyvớitưthái bình tĩnh, buông xả rộng rãi của thiền định?Không gì bằng thực tậpthườngxuyên,chỉnhờthựctậpthườngxuyêntamớibắtđầunếmđượcmộtcáchkhônggiánđoạnsựantĩnhcủatựtínhta,vàcóthểduytrìkinhnghiệmấytrongđờisốnghàngngày.Tôi luôn luônbảohọc trò tôiđừngxuất thiềnquánhanh:Hãyđểvàiphútchoniềmanlạccủasựhànhthiềnlenlỏivàođờibạn.

ThầyDudjomRinpochetôinói:-Đừngnhảylênbỏchạy,màhòatâmtỉnhgiáccủabạnvớiđờisốnghàngngày. Hãy giống như người bị nứt sọ, luôn luôn cẩn thận canh chừng đểngườikháckhỏiđụngvàomình.Rồisauthờithiềnđịnh,điềuquantrọnglàđừngđầuhàngcáikhuynhhướngcủngcốlốinhậnthứccủatađốivớisựvật.Khibạnvàolạiđờisốnghàngngày,hãyđểchotuệgiác,trikiến,lòngbimẫn,tínhkhí,sựkhoángđạtvàgiải thoátmà thiền đã đem lại cho bạn, thể nhập trong kinh nghiệmhàngngày.Thiềnkhơidậytrongbạncáinhậnthứcvạnphápđềuhuyễnhóa,nhưmộng;bạnhãyduytrìnhậnthứcấyngaytronglòngsinhtử.Mộtbậcthầyvĩđạiđãnói:-Saukhithựctậpthiềnđịnh,ngườitaphảitrởthànhmộtđứaconcủahuyễnhóa.DudjomRinpochekhuyên:-Mặcdùmọisựđềunhưmộng,huyễnhóa,bạnvẫn tiếp tục làmviệcvớitháiđộhàihước.Chẳnghạn,nếubạnđangđidạo,hãybướcvềkhoảngtrốngkhoángđạtcủachânlý.Khingồi,bạnhãylàthànhtrìcủachânlý.Khiăn,bạnhãychonhữngthóitiêucựcvàảotưởngcủabạnvàotrongcáibụngcủachân-không.Vàkhiđicầu,hãyxemnhữngchướngngạiđangđượctẩysạch.Vậy,điềuquantrọngkhôngphảichỉlàngồi,màchínhlàtrạngtháitâmcủabạnsauthờithiền.Chínhcáitâmtrạngantĩnhtậptrungấy,bạnhãyđưanóvàotrongmọisựbạnlàm.Tôirất thíchcâuchuyệnthiềntrongđómônđệhỏibậcthầy:-Bạchthầy,làmsaotađưagiácngộvàotronghànhđộng?Làmsaotathựchànhthiềntrongđờisống?Vịthầyđáp:-Bằngcáchăn,ngủ.-Nhưngbạchthầy,ănngủthìaicũngănngủ.-Nhưngkhôngphảiaicũngthựcănlúchọăn,thựcngủlúchọngủ.Từđấycóthiềnngữnổitiếng:-Khiăn,taăn;khingủ,tangủ.Ănkhibạnănvàngủkhibạnngủcónghĩalàhoàntoànhiệntrútrongtấtcảhànhđộngcủabạn,khôngcónhữngsựphântáncủabảnngãxenvào.Đấylàhộinhập.Vànếubạn thực sựmongmuốnhoàn thànhviệcnày,điềucầnyếukhôngphảilàchỉtậpthiềnthỉnhthoảngnhưuốngthuốctrịbệnh,màphảinhưăncơmbữa.Bởivậy,mộtcáchtuyệthảođểpháttriểnkhảnănghộinhậpnày,làđầutiênhãythựctậpthiềntrongmộtkhungcảnhnhậpthất,xahẳnnhữngcăngthẳngcủasinhhoạtđôthịngàynay.Ngườitarấtthườngđếnvớithiềnvớihyvọngcónhữngkếtquảphithường,nhưlinhkiến,ánhsáng,haymộtvàiphéplạsiêunhiên.Khikhôngcóđiều

gìnhưvậyxảyra,thìhọhếtsứcthấtvọng.Nhưngphéplạthựcsựcủathiềnđịnhlại“thuờng”hơn,vàhữuíchhơnnhiều.Đấylàmộtsựchuyểnhóatếnhị,khôngchỉxảyratrongtâmbạn,cảmxúcbạn,màthựcsựcảtrongthânbạn.Nóchữalành.Nhữngbácsĩvànhàkhoahọcđãkhámphárằngkhibạnvuivẻ,thìnhữngtếbàotrongcơthểbạncònvuivẻhơn,nhưngkhitâmbạnởtrongtrạngtháitiêucực,thìnhữngtếbàocủabạncóthểtrởthànháctính.Toànthểtìnhtrạngsứckhỏebạn,cóquanhệmậtthiếtđếntrạngtháitâmbạnvàlốisốngcủabạn.

NGUỒNCẢMHỨNG

Tôiđãnóirằngthiềnđịnhlàconđườngđưađếngiácngộvàlànỗlựclớnlaonhấtcủađờinày.Mỗikhinóivềthiềnđịnhchosinhviên,tôiluônnhấnmạnhsựcầnthiếtphảithựchànhthiềnvớimộtkỷluậtquyếtđịnhvàsựsùngkính nhất tâm; đồng thời, cũng rất quan trọng là thực hành thiền với cảmhứngvàtinhthầnsángtạocàngnhiềucàngtốt.Cóthểnóithiềnlàmộtnghệthuật,vàbạnnên tập thiềnđịnhvớiniềmhứngthúvàgiàu tínhphátminhcủamộtnghệsĩ.Hãyhăngháiđivàosựanlạccủabạnnhưbạnđangcạnhtranhđiêncuồngtrongcuộcđời.Cónhiềucáchđềlàmchothiềnđịnhtrởthànhmộtniềmvui.Bạncóthểtìmmộtbảnnhạcưathích,vàdùngnóđểmởtâmtríbạn.Bạncóthể sưu tập thi ca, trích dẫn lời thánhnhânđộngđến tâm can bạn, và giữchúng bênmình để làmbạn lên tinh thần.Tôi luôn luôn thích những bứctranhcổthangkacủaTâyTạng,vẻđẹpcủachúnglàmchotôithêmnănglực.Bạncũngcóthểtìmnhữngbứctranhgợichobạncảmgiácthiêngliêng,vàtreolêntườngphòngbạn.Lắngnghebănggiảngcủamộtvịthầyvĩđại,hoặcnghe tán tụng.Bạncó thểbiến chỗbạnngồi thiền thànhmột thiênđườnggiảndị,vớimộtđóahoa,mộtcâyhương,mộtngónnến,mộtbứcảnhcủabậc thầy đã giác ngộ, hay một tượng Phật. bạn có thể biến gian phòngthườngnhất thànhmộtnơi thiêng liêngấmcúng,mộtkhungcảnhmàmỗingàybạnđến gặp bản ngã đích thực của bạn với tất cả niềmvui và hạnhphúcnhưgặpbạncốtri.Vànếubạnnhậnthấythiềnđịnhkhôngdễdàngxảyđếntrongphòngbạnởđôthị,thìhãyrangoàithiênnhiên.Thiênnhiênluônluônlàmộtnguồncảmhứngbấttận.Muốnantâm,bạnhãyđidạovàolúcbìnhminh trongcôngviên,hayngắmsươngmai trênmộtđóahồng trongvườn.Nằmgiữađấtmàngắmnhìnbầutrời,đểtâmbạntrảiratrongcáibaolađó.Hãyđểchobầutrờibênngoàiđánhthứcbầutrờitrongtâmbạn.Đứngbêndòngsuốimàhòatâmbạnvàotiếngnướcchảy,ngồibênthácđổ,đểchotiếngcườitrongsángcủanótịnhhóatâmhồnbạn.Đidạotrênbãibiểnvàhứng đầy gió biển trênmặt bạn.Mừng ánh trăng sáng để cho vẻ đẹp của

trănglàmlắngtâmbạn.Ngồitrênhồhaytrongvườn,thởlặnglẽ,đểtâmbạnimlặngkhitrăngtừtừlêntránglệtrongbầutrờikhôngmây.Mọisựđềucóthểdùng làmsựmờigọi thiềnđịnh.Mộtnụcười,mộtgươngmặt trên tàuhầm,mộtcánhhoamọctrongkheđábênvệđường,mộttấmvảisặcsỡtreotrongcửa tiệm,ánh trờichiếu trênchậuhoanơicửasổ.Hãynhạybénđốivớimọidấuhiệucủacáiđẹpvàvẻdiễmkiều.Dânglênmọiniềmvui,tỉnhgiácvàomọilúc,trước“nhữngtintứcluônluônđếntừimlặng.”Dầndàbạnsẽlàngườilàmchủlấyhạnhphúccủamình,tạoraniềmvuichochínhmình,cóđủmọiphươngphápđểthắpsáng,nângcao,gợicảmhứngchotừnghơithởvàđộngtáccủamình.Thếnàolàmộtthiềngiảvĩđại?Đólàngườiluônluônsốngvớisựhiệndiệncủacáitựngãchânthựccủamình,đãtìmravàsửdụngliêntụcsuốinguồncủacảmhứngsâuxa.NhàvănAnhLewisThompsonviết:-Kitô, thinhân tối thượng,đã sốngchân lýmộtcách say sưađếnđộmỗihànhvicủangàiđềulàHànhvithuầntịnhvàngôiLờitoànhảo,thểhiệncáisiêuviệt.Thểhiệncáisiêuviệt,đólàlýdochúngtasốngtrênđời.

6.TIẾNHÓA,NGHIỆPVÀTÁISINH

Vàocáiđêmlớn laoấy,khiđứcPhậtgiácngộ, tương truyền rằngngàiđãkinh quá nhiều giai đoạn của sự tỉnh thực. Đầu tiên, “với tam định tĩnh,thuầntịnh,khônglỗilầm,khôngcấunhiễm,đượclàmchomềmmại,dễsửdụng,antrúbấtđộng,”ngàixoaychúývềsựnhớlạinhữngđờiquákhứ.Ngàikểlạichotakinhnghiệmấynhưsau:-Tanhớ lạinhiềuđời trước:mộtđời,hai,ba,bốn,nămđời,.. nămmươi,mộttrămđời...trămngànđời,trongcácthờikiếpkhácnhau.Tabiếtmọisựvềnhữngthờiấy:chỗở,tênhọ,giađình,vàtađãlàmgì.Takinhquátrởlạinhữngmaymắnbấthạnhcủamỗiđời,cáichếtcủatatrongmỗiđời,rồilạitáisinhtrởlạinhiềulần.Nhưthếtanhớlạivôsốđờitrướcvớinhữngnétđặcbiệtchínhxác,vànhữnghoàncảnh.Minhnàytađãchứngvàocanhđầucủađêm.Từthuởbìnhminhcủalịchsử,sựtáisinhvàniềmtincóđờisauđãchiếmmộtchỗquantrọngtronghầuhếtcáctôngiáolớncủanhânloại.SựtincótáisinhvẫnhiệnhữutrongnhữngngườiKitôvàothuởsơkhaicủalịchsửKitôgiáo, và tồn tại dưới nhiều hình thức cho đến thờiTrung cổ.Origen,mộttrongnhữngngườicóảnhhưởngnhấttrongnhữngnhàthờ,đãtintưởng“sựcó-trướccủalinhhồn”vàđãviếtvàothếkỉthứba:-“Mỗilinhhồnđếnthếgiớinàyđượctăngcườngbởivinhquanghaybịyếukémbởinhữngthấtbạitrongnhữngđờitrướccủanó.”MặcdùKitôgiáocuốicùngđãchốibỏniềmtintáisinh,tavẫncóthểtìmdấuvếtniềmtinấyquatưtưởngthờiPhụcsinh,trongnhữngtrướctáccủanhữngthisĩlãngmạnchínhnhưBlakevàShelley,vàcảđếntrongmộtconngườinhưtiểuthuyếtgiaHonorédeBalzac.Từkhicósựnổilênưachuộngcáctôngiáođôngphươngvàocuốithếkỉtrước,mộtsốkhálớnnhữngngườiTâyphươngđãbắtđầuchấpnhậntrikiếncủaẤngiáovàPhậtgiáovề táisinh. Một trong những người này làHenry Ford, kỹ nghệ gia nổi tiếngthươngngười,đãviết:-Tôitheolýthuyếttáisinhvàonămtôihămsáutuổi.Tôngiáokhôngchobiếttígìvềvấnđềnày.Ngaycảsựnghiệpcũngkhôngđemlạichotôiniềmthỏamãn.Sựnghiệpthậtvôbổnếutakhôngthểđemtheocáikinhnghiệmtathunhậpđểsửdụngtrongđờikếtiếp.Nhưngkhitôikhámpháthuyếttáisinh,thìthờigiankhôngcònbịhạnchếnữa.Tôikhôngcònlàmộttênnôlệchocái kimđồnghồ...Tôimuốn san sẻ vớingười khác sựan tịnhmàcáithấyấyđãđemlạichochúngta.MộtcuộctrưngcầuýkiếncủaviệnGallupvàonăm1982chứngtỏcứbốnngườiMỹthìcómộtngườitincóluânhồi.Đâylàmộtthốngkêlàmtagiật

mình,khixétđếnmộtnơimà triết lýkhoahọcduyvậthầunhư tiềmtàngtrongmọiphươngdiệncủađờisốnghàngngày.Tuynhiên,phầnđôngngườitachỉcókháiniệmlờmờvềđờisốngsaukhichết,vàhoàntoànkhôngbiếtnóranhưthếnào.Luônluônngườitabảotôirằng họ không thể nào tin nổimột chuyện không có bằng cứ hiển nhiên.Nhưngsự“khôngtin”củahọđâuphải làbằngchứngđểnóikhôngcóđờisauchứ?Voltairenói:-Chungquy,sinhra lầnnữacũngkhông làchuyện lạ lùnggìhơnchuyệnsinhralầnnày.Tôithườnghỏi:“Nếutađãtừngsốngtrướcđây,thìtạisaotakhôngnhớ?”Nhưngtạisao“takhôngnhớ”lạicónghĩarằngtrướckiatachưatừngsống?Chung quy, những kinh nghiệm tuổi thơ, hay của hôm qua, hay cả đếnnhữngđiềutavừanghĩmộtgiờtrước,rấtsốngđộngkhichúngxảyra,nhưngkíứcvềchúnghầunhưhoàntoànphaimờ,nhưthểchưatừngxảyđến.Nếunhữnggìchúngtalàmhaynghĩvàothứhaituầntrướcmàtacònkhôngnhớđược,thìlàmsaotanghĩlàcóthểdễdànghaybìnhthường,đểnhớnhữnggìtalàmtrongđờitrước?Đôikhitôiđùangườitavàhỏi:-Cáigì làmbạncươngquyếtchorằngkhôngcóđờisaunhưvậy?Bạncóbằngchứnggì?Nếubạnchếtmàthấyquảthựccóđờisauthìbạntínhsao?Cóphảilàbạnphảitựgiớihạnmình,khibạntinrằngkhôngcóđờisaunàocả?Cóphảilàcólýhơnnếubạncứđặtmộtnghivấnvềđờisau,hayítnhấtcó thái độ cởimở về điều ấy,mặc dù không có cáimà bạn gọi là “bằngchứngcụthể”?Cáigìsẽlàmbằngchứngcụthểlàcóđờisau?Tôilạimuốnngườitahãytựhỏimình:-Tạisaobạnthấytấtcảtôngiáolớnđềutincóđờisau, tạisaohàngtrămtriệu người suốt lịch sử, kể cả những triết gia lỗi lạc nhất, thánh hiền vànhữngthiêntàicủaÁchâu,đềusốngniềmtinnàynhưmộtphầncốtyếucủađờihọ?Phảichănghọđềungucả?Tahãytrởlạivấnđềbằngchứngcụthể.KhôngphảichỉvìtachưabaogiờnghevềTâyTạng,haychưatừngđếnđấy,màtanóirằngkhôngcóxứTâyTạng.TrướckhilụcđịakhổnglồMỹchâuđược“tìmra,”cóaiởchâuÂungờrằngnócóđấy?NgaycảsaukhitìmrachâuMỹ,ngườitacòntranhcãivềsựcómặtcủanó.Tôinghĩchínhcáitrikiếnhạnhẹpcủatavềcuộcđờiđãngăncảntachấpnhậnhaykhởisựtưduynghiêmchỉnhvềkhảtínhcủatáisinh.Maythay,chuyệnchưahết.Nhữngngườinàotrongchúngtacótutậptâmlinh,nhưtuthiềnchẳnghạn,sẽkhámphánhiềuchuyệnvềtâmthứcchúngta,màtừtrướctachưabiếtđến.Vìkhitâmtacàngmởrachokinhnghiệmkỳlạ,baolavềhiệnhữucủatựtínhtâm,thìtabắtđầuthấymộtchiềukhônggiankháchẳn,trongđómọiquyếtđoáncủachúngtavềlailịchmìnhvàvề

thựctại,màtatưởngmìnhbiếtthậtrõ,bâygiờkhởisựtanrã,vàtrongđótathấyđờisauítnhấtcũnglàmộtchuyệncóthểxảyđến.Takhởisựhiểurằngmọisựmàcácbậcthầynóivềsốngchếtvàđờisau,quảlàthựccó.

VÀI“BẰNGCHỨNG”VỀTÁISINH

Hiệnnayđãcórấtnhiềusáchnóivềnhữngchứngcứcủanhữngngườituyênbốhọcóthểnhớlạiđờitrước.Tôiđềnghịnếubạnthựctìnhmuốnhiểuvềtáisinh, thìhãyđiềunghiênviệcnàyvới tâmtrạngcởimở,vàcàngnhiềutinhthầnphântíchcàngtốt.Trongsốhàngtrămcâuchuyệnvềtáisinhcóthểkểrađây,cómộtchuyệnlàm tôi thích thúđặcbiệt.Đó làcâuchuyệncủamộtngườiđànông trungniênởNorfolk,Anhquốc,tênArthurFlowerdew.Nămmườihaituổiôngtacókinhnghiệmvềnhững tâmảnhsốngđộngcủamộtđô thị lớnnàođóởgiữamộtsamạc.Mộttrongnhữnghìnhảnhxuấthiệnnhiềulầntrongtríônglàmộtngôiđềnchạmtrổtừmộtmỏmđá.Nhữnghìnhảnhlạlùngnàycứtrởlạitrongtríông,nhấtlàkhiôngnhặtnhữnghònsỏimàuhồngvàmàucamtrênbờbiểncạnhnhà.Khilớnlên,nhữngchitiếtvềđôthịtrongtâmtrícàngrõhơn,ông thấy thêmnhiều tòanhà,đường sá, lính,vàđườngđếnđô thịxuyênquamộtconkênhhẹp.Mãilâuvềsau,hoàntoàntìnhcờ,ôngxemmộtphimtàiliệuvềđôthịPetracổcủaJordan.Ôngrấtngạcnhiênkhitrôngthấylầnđầutiên,hìnhảnhmàôngđãthấynhiềulầntrongtríquanhiềunăm.ÔngchobiếtôngchưahềđọcsáchvởgìvềPetra.Nhữnglinhkiếncủaôngtrởthànhnổitiếng,vàsựxuấthiệncủaông trên truyềnhìnhcủađàiBBClàmchínhphủJordan lưý,đềnghịđưaôngbằngphicơđếnJordancùngvớimộtphóngviênquayphimcủaBBC.Trướckhipháiđoànxuấthành,ArthurFlowerdewđượcgiớithiệuvớimộtnhàkhảocổchuyênvềPetra,đãviếtmộtquyểnsáchvềthànhphốnày.Nhàkhảocổlấylàmlạlùngtrướcsựhiểubiếtrànhmạchcủaôngta,mộtvàiđiềuôngnói ra chỉ cómột chuyêngiakhảo cổvềvùngấymớibiết được.ĐàiBBCghi lại sựmô tả củaArthurFlowerdew vềPetra trước khi đi, để sosánh.FlowerdewnêulênbađịađiểmtronglinhkiếncủamìnhvềPetra:Mộtmỏmđáhìnhnúi lửaởngoàiđô thị,mộtngôiđềnnhỏởđấyông tinrằngông đã bị giết vào thế kỷ thứ nhất trước Thiên chúa, vàmột xây cất bấtthườngtrongthànhphố,màcácnhàkhảocổrấtquenthuộc,nhưnghọkhôngbiếtđểlàmgì.Chuyêngiakhảocổkhôngnhớcómỏmđánàonhưvậy,vàtỏvẻhoàinghi.KhiôngtađưachoFlowerdewxemmộtbứcảnhchụpđôthịPetra,ônglấylàmkinhngạcvìFlowerdewchỉđúngcáinơicóditíchngôiđền.Rồingười

đànôngtrungniênnàythảnnhiêngiảithích,mụcđíchcủacáicấutrúckỳlạkialàcáivọnggáctrongđóôngtađãlàmlínhcanh,cáchhaingànnămvềtrước.Mộtsốlớnnhữngtiênđoáncủaôngchứngtỏrấtchínhxác.KhiđoànđếngầnthànhPetra,ArthurFlowerdewchỉchỗmỏmđákỳbí,vàkhivàothành,ôngđếnngayvọnggác,khôngcầnnhìnbảnđồ,vàchứngminhcáicáchlạlùngmàthờixưađãsửdụngđểđiểmdanhlínhgác.CuốicùngôngđiđếnnơimàôngbảoôngđãbịmộtmủikiếmcủakẻthùđâmchếtvàothếkỉthứnhấttrướcTâylịch,vàlạichỉranhữngđịađiểm,mụcđíchcủanhữngcấutrúcchưakhaiquậtđượctạiđôthịnày.LàmsaogiảithíchđượcsựhiểubiếtlạlùngcủaArthurFlowerdewngoạitrừsựtáisinhluânhồi?Rồilạicótrườnghợpnhữngtrẻemnhớlạimộtcáchtựnhiênnhữngchitiếtvềđờitrước.NhiềutrườnghợpnhưvậyđãđượctiếnsĩIanStevensonthuộcđạihọcVirginiasưutập.MộttườngthuậtvềnhữngkíứccủamộttrẻemvềđờiquákhứđãgâysựchúýcủađứcDalaiLama.Ngàiđãgửimộtđạidiệnđếnphỏngvấnvàxácchứngnhữngkíứccủaem.TênembélàKamaljitKor,conmộtthầygiáosốngtrongmộtgiađìnhtheođạoSikhở tỉnhPunjabởẤn.Mộtngàykia,khiđicoihộichợvớicha tạimộtkhulàng,tìnhcờcôbébảochađưađếnmộtlàngkháccáchđókhôngxa.Chacôrấtngạcnhiên,hỏitạisao.Côbảo:-Conkhôngcógìởđây.Đâykhôngphảinhàcủacon.Chahãyđưaconđếnlàngấy.Mộtđứabạnhọcvàconđangcỡixeđạpthìchúngconbịxebuýtđụng.Bạnconchếtngay, conbị thươngởđầu, tai,mũi.Conđượcđưađikhỏichỗxảyra tainạnvàđếnnằmtrênmộtghếdài trướcmột tòaánnhỏgầnđấy.Rồingười tađưaconđếnbệnhviện làng.Nhữngvết thươngcủaconchảymáuthậtnhiều,chamẹbàconđềutheoconđếnđấy.Vìbệnhviệnlàngkhôngđủphươngtiện,họtínhđưaconđiAmbala.Khicácbácsĩnóikhôngcứuconđượcnữa,conđãyêucầuđưaconvềnhà.Chacôbélấylàmkinhngạc,nhưngvìcôbénănnỉ,ôngphảiđưacôđếnkhulàngcômuốn.Khiđếngần,côbénhậnrangay,chỉchỗđụngxe,vàgọimộtchiếcxíchlô.Côbảoxengừngkhihọđếnmộtcụmnhàmàcôbảođãtừngởđó.Ngườichavẫnkhôngtincô,nênhỏinhữngngườiởđấyxemhọcóbiếtgiađìnhmàcôKamaljitKourđãmôtả.Họxácnhậnquảcóviệcnhưthế,vàbảongườichacôbérằngRishma,têncôgáitrướckia,khichếtđãđượcmườisáutuổi,chết trongxe trênđường từbệnhviệnvềnhà.Ngườichahết sứcbựcbội,bảocôbéhọnêntrởvề,songcôđingaytớinhàcũ,đòibứcảnhcôchụpởtrường,vàngắmnhìnthíchthú.KhiôngnộivàchúcủacôRishmađến,thìcôbénhậnrangay,nóiđúngtênhọ.Côchỉcáiphòngriêngcủacô,vàđưachacôđixemnhữngphòngkhác trongnhà.Rồicôđòinhữngquyểnsách

họccũ,đôivòngbạcvànhữngcáinơcùngvớibộáoquầnmớimàumarông.Cô củaRishma giải thích, đấy là những vật sở hữu cũRishma ngày xưa.Hômsaucôgặptấtcảnhữngbàconcũ,vàkhitớigiờlênxebuýttrởvề,côbékhôngchịu,bảocharằngcôsẽởlại.Nhưngcuốicùngôngđãnănnỉcôbécùngvề.Giađìnhkhởisựrápcâuchuyện lại.KamalljitKourđã rađờimười thángsaukhiRishma chết.Mặc dù chưa đi học, em bé vẫn thường làm bộ đọcsách,vànhớđược tấtcả tênbạn trong tấmảnh trườnghọc.Kamaljit cũngthườngđòimặcáomarông.ChamẹcôbékhámphárarằngRishmađãđượctặngmộtbộquầnáomàuấymàemrấtthích,nhưngchưađượcmặc.Điềucuốicùngmàembénhớvềđờitrướccủamìnhlànhữngánhsángtrênchiếcxehơibỗngvụttắttrênđườngtừbệnhviệnvềnhà;cólẽđấylàlúcemchết.Aimuốnkhảosátnghiêmtúckhảtínhvềđờisau,tôiđềnghịhọxemnhữngchứngcứcảmđộngvềkinhnghiệmcận-tử.Rấtnhiềungườisốnglạiđãphátsinhmộtniềmxáctínrằngcuộcđờivẫntiếptụcsaukhichết;nhiềungườitrongđókhôngcótínngưỡngcũngchưatừngcókinhnghiệmtâmlinhnào:Bâygiờ,suốtđờitôihoàntoàntinchắccóđờisau,khôngmộtchútnghingờgì.Vàtôikhôngsợchếtnữa,không.Nhiềungườitôibiếtrấtsợchết,sợquá.Tôi luôn luôncười thầmkhinghengười tahoàinghivềđờisau,haybảo,“Chếtlàhết.”Tôitựnhủ:“Họthựcsựkhôngbiếtgìcả.”“Cáiđiềuxảyđếnchotôilúcđólàkinhnghiệmlạlùngnhấttôichưatừngthấy.Nólàmchotôinhậnrarằngcóđờisau.”“Tôi biết là có đời sau.Không ai có thể lay chuyển lòng tin của tôi. Tôikhônghoàinghigìnữa.Chếtthậtanổn,khôngcógìphảisợ.Tôikhôngbiếtcòngìngoàiracáimàtôiđãkinhnghiệm,nhưngvớitôi,đãlàtràntrềhạnhphúc...”.“Nócho tôimộtgiảiđápchocáiđiềumàtôinghĩsẽ làmmọingườingạcnhiênvàolúcnàyhaykháctrongđời.Vâng,cóđờisau!Đẹphơnbấtcứgìtacóthểtưởngtượng!Khibạnđãbiết,thìkhôngcómộtcáigìcóthểsánhbằngnó.Bạnchỉbiếtthế!”Nhữngkhảocứuvềđềtàiấycũngchứngtỏnhữngngườiđãchếthụtsauđóthườngcởimởhơnvàcókhuynhhướngchấpnhậntáisinhluânhồi.Vàphảichăngnhữngthiêntàiđặcbiệtvềâmnhạchoặctoánnơimộtsốtrẻem có thể suy từ sự phát triển của chúng trong những đời trước? NhưMozartnămtuổiđãsoạnnhữngđoảnkhúc,vàxuấtbảnnhữngkhúcsonatasvàonămtámtuổi.Bạncóthểđặtcâuhỏi:-Nếucóđờisau,thìtạisaoquákhóđểnhớlạiđờitrướccủamìnhnhưvậy?Trong tác phẩm “MythofEr” (Huyền thoại về Er)Platon gợi ý một giảithíchchosựthiếutrínhớnày.Erlàmộtquânnhânđượcxemđãchếttrận,vàdườngnhưđãtrảiquamột

kinhnghiệmcận tử rồi sống lại.Y thấynhiềuchuyện trongkhi“chết,” vàđượcbảophảitrởvềlạicuộcđờiđểkểchongườikhácnghetrạngtháisaukhichết ra thếnào.Ngay trướckhi trởvề,y thấynhữngngườiđangđượcchuẩnbịđểtáisinhphảidichuyểntronghơinóngngộtngạtghêgớmqua“Cánhđồngquên lãng”,một samạckhông có cây cối.Khi chiềuđến, họcắmtrạigầnConSôngThấtNiệm,mànướccủanókhôngthểmúcđược.Tấtcảđềuđượcbảouốngmộtítnướcnày,vàmộtsốngườikhôngcóđượccáitrítuệđểngănhọuốngnhiều.Mỗingườikhiuốngthìquênhếtmọisự.Erkhôngđượcphépuốngnước,vàkhithứcdậyythấymìnhđangnằmtrêngiànhỏa,vàcóthểnhớlạitấtcảnhữnggìyđãthấynghe.Cóchăngmộtđịnhluậtchungđểlàmchotahầunhưquênhếtmọisựvềthờigianvànơichốn tađãsống trướckia?Haychỉvìquánhiềukinhnghiệm,phạmvivàcườngđộcủachúngquálớn,đãxóahếtnhữngkíứcchúngtavềnhữngđờiquákhứ?Đôikhitôitựhỏi,chúngsẽgiúptađượcbaonhiêunếutanhớđược?Haylạicònlàmchochúngtarốirenthêm?

TÍNHTƯƠNGTỤCCỦATÂMTHỨC

TheoquanđiểmPhậtgiáo,luậncứchínhxácnhậncótáisinhlàdựatrênmộthiểu biết sâu xa về tâm tương tục. Tâm thức từ đâu đến? Nó không thểkhôngtừđâumàkhởilên.Mỗisátnatâmkhôngthểkhởinếukhôngcósátnatâmđitrướcnó.ĐứaDalaiLamagiải thíchtiếntrìnhphứctạpnàynhưsau.-CănbảntrênđóPhậtgiáochấpnhậncótáisinh,chínhyếulàsựtươngtụccủatâmthức.Hãylấythếgiớivậtchấtlàmvídụ:tấtcảyếutốtrongvũtrụhiệntạicủachúngta,chođếnmứcvitếnhất,cóthểtìmvềmộtnguồngốc,mộtkhởiđiểmởđấymọivậtthểcủathếgiớivậtchấtđượccôđọnglạithànhcáimà khoahọc gọi là“lượng tử”.Nhữngphân tử này lại là kết quả sựphânhóacủamộtvũtrụcótrướcnó.Bởithếcómộtchukỳmiênviễntrongđóvũtrụthànhvàhoại,rồilạitáisinh.Tâmcũngtươngtựnhưthế.Sựkiệntacómộtcáigọilà“tâmhaythức”thậtrõ ràng, vì kinh nghiệm chúng ta chứng tỏ sự hiện hữu của nó. Rồi kinhnghiệmcũngcho thấy rõ rằngcáimà tagọi là“tâmhay thức” luôn luônthayđổitheohoàncảnh,điềukiện.Điềunàychotathấybảnchấtliêntụcvàthayđổicủatâmthức.Mộtsựkiệnkhácnữacũngrõràng,lànhữngtầnglớpthôcủatâmthứcliênlạcmậtthiếtvớinhữngtrạngtháivậtlýcủacơthể,vàkỳthựctùythuộcvàochúng.Nhưngphảicómộtcănbảnnàođó,mộtnănglực,nguồngốc,khiếnchotâmthức,khitácđộnghỗtươngvớinhữngphântửvậtchất,cóthểsản

xuấtnhữnghữutìnhchúngsinh.Cũngnhưbìnhdiệnvậtchất,tâmcũngphảicósựtươngtụctừquákhứ.Bởithếnếubạn theodấu tâmtrởvềquákhứ, thìbạnsẽ thấybạnđang tìmvềnguồngốccủatâmtươngtục-hệtnhưcủathếgiớivậtchất–làmộtchiềukhônggianvôbiên;bạnsẽthấynókhôngcókhởithủy.Bởi thế,phảicónhữngđời táisinh tương tục thìdòng tâmthức tương tụcmớicóởđấy.Bởi thế,phảicónhữngđời táisinh tương tục thìdòng tâmthức tương tụcmớicóởđấy.Phậtgiáotinởlýduyênsinhtheođómọisựđềubiếnđổi,vàđềucónguyênnhânvàđiềukiện.Bởithếkhôngcóchỗchomộtthầnsángtạo,haynhữngthựcthểtự-sinh.Đúnghơn,mọisựphátsinhdokếtquảcủanhữngnhânvàduyênhayđiềukiện.Bởivậytâmhaythứccũngxuấthiệnkểnhưhậuquảcủanhữngtâmđitrướcnó.Khinói vềnhânvàduyên, cóhai loại: nhữngnguyênnhân thực thụ, chấtliệutừđómộtvậtđượcsinhra;vànhữngyếutốhợptácgópphầnvàosựtạonênvậtấy,hayphápduyênsinhấy.Trongtrườnghợptâmvàthân,mặcdùcáinàycóthểảnhhưởngcáikia,songcáinàykhôngthểlàchấtliệucủacáikia...Tâmvàvật,mặcdùlệthuộclẫnnhau,songkhôngphảilànhữngnguyênnhânthựcthụthuộcloại“chấtliệu”chonhau.ĐâylàcơsởtrênđóPhậtgiáochấpnhậncótáisinh.

8

Phầnđôngngườihiểutừngữ“táisinh”nhưmột“vật”sinhtrởlại,duhànhtừđờinàysangđờikhác.NhưngtrongPhậtgiáo,chúngtôikhôngtincómộtthựcthểđộclậpbấtbiếnnhưmộtlinhhồnhaycáingãtồntạisaukhithânxácchếtđi.Cáiyếutốđemlạisựtiếpnốinhữngđờisống,theoPhậtgiáo,khôngphảilàmộtthựcthể,màlàtầnglớpvitếsâuxatốihậucủatâmthức.ĐứcDalaiLamagiảithích:-TheolốigiảithíchPhậtgiáo,nguyênlýsángtạotốihậulàtâm.Cónhiềutầnglớpcủatâm.Cáimàtagọilàbảntâmsâuxanhấtvẫnluônluônhiệndiệnởđấy.Sựtươngtụccủabảntâmấyhầunhưlàmộtcáigìtrườngcửu,như những lượng tử không gian. Trong địa hạt vật chất, đấy là lượng tử(phân tử không gian); trong địa hạt tâm thức, đấy là Ánh sángCăn bản,điểmLinhQuang...ĐiểmLinhQuang,vớinănglựcđặcbiệtcủanó,tạonênsựmócnốivớitâm.Cáchtáisinhxảyrađãđượcminhhọarõràngtrongvídụsau.-Nhữnghiệnhữuliêntiếptrongmộtchuỗitáisinhkhônggiốngnhưnhữnghạtngọctrongmộtchuỗingọc,đượcxâulạivớinhaubằngmộtsợidâygọilà“linhhồn,”xuyênquatấtcảhộtchâu;đúnghơnchúngnhưnhữngconxúcxắcchồnglênnhau,mỗiconxúcxắclàriêngbiệt,nhưngnóchốngđỡconởtrênnó,tựcănđểcóliênhệvớinhau.Giữanhữngconxúcxắckhông

cósựgiốngnhaunhưngcóđiềukiệntính.KinhđiểnPhật giáonói rất rõ về tiến trìnhduyên sinhhayđiềukiện tínhnày. Bậc thánh tăngNagasena giải thích cho vuaMilinda trongmột loạtnhữnggiảiđápnghivấnmànhàvuađãhỏingài.Vuahỏi:-Khimộtngườinàotáisinh,thìylàmộtvớingườivừachết,haylàkhác?Nagasenatrảlời:-Khôngphảimộtcũngkhôngphảikhác...Nếumộtngườiđốtmộtngọnđèn,cóthểnóchoánhsángsuốtđêmkhông?-Cóthể.-Ngọn đèn cháy trong canhmột có phải làmột với ngọn đèn cháy trongcanhhai...haycanhcuối?-Không.-Nhưvậycóphảinghĩalàngọnđèncanhmộtkhác,ngọnđèncanhhaikhác,ngọnđèncanhbakhác?-Không,vìcũngchínhngọnđènấycháysuốtcảđêm.-Táisinhcũnggiốngnhưvậy:Mộthiệntượngnàykhởilênvàhiệntượngkiachấmdứt,haicáiđồngthời.Bởithếtâmđầutiênkhởilêntrongđờisốngmới không phải một cũng không phải khác với tâm cuối cùng trong đờitrước.Nhàvuaxinmộtvídụkhácđểgiải thíchrõbảnchấtcủa tươngquannày,vàNagasenađãsosánhvớisữa:-Vánsữa,bơ,haygiaua làmra từsữakhôngphải làmộtvớisữa,nhưngcũngkhôngphảikhác,vìhoàntoàntùythuộcvàosữa.Khiấyvuahỏi:-Nếukhôngcóthựcthểnàodichuyểntừthânxácnàyquathânxáckhác,thìcó phải là ta sẽ thoát khỏi những nghiệp xấumà ta đã làm trong các đờitrước?Nagasenachotỉdụsauđây:-Mộtngườiăntrộmxoàingườikhác.Xoàiylấykhôngphảixoàingườichủđãtrồng, làmsaolạiphạtyđược?Lídoybịphạt là,nhữngtráixoàiyăntrộmchỉcóđượcnhờtrước tiênngườichủcó trồngra.Cũngthế,chínhvìnhữngnghiệpcủatatrongquákhứ,thanhtịnhhaykhôngthanhtịnh,màtađượcnốiliềnvớimộtđờikhác,vàkhôngthểthoátkhỏihậuquả.

NGHIỆP

Vàocanhhai,khiPhậtđạtgiácngộ,ngàichứngmộtloạihiểubiếthayminhthứ hai, bổ túc cho trí biết về tái sinh hay túcmạng trí, đó là trí biết vềnghiệp,địnhluậttựnhiêncủanhânvàquả.

“Với thiên nhãn thuần tịnh siêu nhân, Ta thấy hữu tình chết và tái sinh,ngườihạliệtkẻcaosang,ngườimaymắnkẻbấthạnhtùytheohạnhnghiệpcủachúng.”(Tùynghiệpthútrí,liênhệđếnthiênnhãn.Dịchgiả)Sự thật và năng lực điều động tái sinh là cáimà ta gọi nghiệp. Người tathường hiểu lầm nghiệp với định mệnh hay tiền định. Tốt nhất nên hiểunghiệplàluậtnhânquảtấtyếuđiềukhiểnvũtrụ.Danhtừkarma,nghiệp,cónghĩalà“hànhđộng,”vàkarmavừalànănglựctiềmtàngtronghànhđộngvừalàhậuquảmàhànhđộngđemlại.Có nhiều loại nghiệp: Nghiệp quốc tế, nghiệp quốc gia, nghiệp đô thị,vànghiệpcánhân.Tấtcảđềutươngquanmậtthiếtvớinhau,vàchỉcómộtngườiđãgiácngộmớihiểuđượcsựphứctạpcủachúng.Nóigiảndị thìnghiệplàgì?Nócónghĩalàbấtcứgì ta làm,quathân, lờihay ý, đều sẽ cómột hậu quả tương ứng.Mỗi hành vi, dù nhỏ nhất, đềumangnặngnhữngkếtquảcủanó.Nhữngbậcthầynóirằngchỉmộtchútđộcdược cũng có thể gây ra cái chết, một hột nhỏ có thể trở thànhmột câykhổnglồ.VàđứcPhậtcũngdạy:-Đừngkhinhviệcácnhỏchỉvìnónhỏ;mộtđómlửanhỏcũngcóthểđốtcháymộtđốngcỏkhôlớnnhưngọnnúi.Ngàicòndạy:-Đừngxemthườngviệclànhnhỏ,nghĩrằngkhônglợilạc;nhữnggiọtnướctuynhỏcũngcóthểlàmđầyhồ.Nghiệpkhônghưhoạinhưnhữngvậtthểởngòaihaytrởthànhvôhiệulực.Nókhôngthểbị thờigian, lửahaynướcpháhoại.Nănglựccủanghiệpsẽkhôngbaogiờbiếnmấtchođếnkhinóchínmùi.Mặcdùnhữnghậuquảcủanghiệpchúngtacóthểchưachín,nhưngchúngchắcchắnsẽchín,khigặpđiềukiệnthíchhợp.Thườngchúngtaquênnhữnggìmìnhlàm,vàthựclâuvềsaunhữnghậuquảmớiđếnđuổikịpchúngta.Khiấytakhôngthểnàoliênhệchúngvớinhữngnhân,sinhrachúng.JigméLingpanói:-Hãytưởngtượng,mộtconđạibàngđangbaycaotrênbầutrời,khôngcóbóng, không có gì chứng tỏ nó có ở đấy.Rồi thình lình nó rìnhmồi, lặnxuống,vàsàxuốngđất.Vàkhinórớtxuống,thìcáibóngđedọacủanóxuấthiện.Nhữnghậuquảhànhđộngchúngtathườngbịtriểnhạn,ngaycảvàonhữngđờisau;chúngtakhôngthếgánmộtnguyênnhânduynhất,vìbấtcứbiếncốnào cũng có thể làmột pha trộn vô cùng phức tạp của nhiều nghiệp chíncùngmộtlúc.Bởithếchúngtacókhuynhhướngchorằngmọisự“tìnhcờ”xảyđếnchochúngta,vàkhimọisựtiếnhànhtốtđẹp,tachỉgọiđấylà“maymắn.”Tuynhiên, cái gì khác ngoài nghiệp, có thể thực sự giải thích thỏađángnhữngsaikháckỳlạgiữachúngta?Dùchúngtacóthểsinhratrong

cùngmộtgiađìnhhayxứsở,haytrongnhữnghoàncảnhgiốngnhau,chúngtađềucótínhtìnhkhácnhau,gặpnhữngsựviệchoàntoànkhácnhau,cótàinăngkhácnhau,khuynhhướngvàsốphậnkhácnhau.NhưlờiPhậtdạy:-Hiệntạitalànhữnggìtrongquákhứtađãtừnglà,vàtươnglaitasẽlàgìtùythuộcvàohiệntạitalàmgì.Padmasambhavacũngnói:-Muốnbiếtđờiquákhứ,hãynhìntìnhtrạnghiệntạicủabạn;muốnbiếtđờivịlai,hãynhìnnhữnghànhđộnghiệntại.

THIỆNTÂM

Nhưvậy, loại tái sinhmà ta sẽcó trongđờivị laiđượcđịnhđoạtbởibảnchấtcủanhữnghànhđộngta trongđờihiệntại.Vàđiềuthậtquantrọnglàđừngbaogiờquênrằnghậuquảcủahànhđộngchúngtahoàntoàntùythuộcvàoýđịnhhayđộngcơđằngsaunhữnghọatđộngấy,chứkhôngphảitùytheophạmvitầmmứccủachúng.Vào thờiPhật, cómộtbà lãoănxin têngọi là“Nương tựaNiềmVui.”BàthườngngắmnhữngvuachúavàmọingườicúngdườngPhậtvàđệtửcủaNgài.Vàkhôngcógìbàthíchhơnlàđượclàmnhưhọ.Bởithếbàđixinsuốtngày,vàđượcmộtđồngtiềnnhỏ.Bàđemđồngtiềnấyđimuamộtítdầu.Ngườibándầubảobàkhôngmuagìđượcvớiđồngtiềnítỏiấy,nhưngkhinghebàmuốncúngPhật,anh ta thươnghại,chobàmột ítdầubàcần.Bàđemđếnchùađốtmộtcâyđèn,vàphátnguyện:-ConkhôngcógìcúngdângPhật,ngoạitrừcâyđènnhỏnày.Nhưngdosựcúngdườngnày,mongchoconđờisaucótrítuệ.Mongchocongiảithoáttấtcảhữutìnhrakhỏibóngtốingusi.Mongchocontịnhhóatấtcảnhữngcấuuếchướngngạicủahọ,vàđưahọđếngiảithoát.Đêmấytấtcảcácngọnđènđềucháyhếtcảdầu.Nhưngvàolúcbìnhminh,ngọnđèncủabàlãovẫntiếptụccháy,khitôngiảMụckiềnliênđithâulạinhữngcâyđèn.Khitrôngthấyngọnđèncòncháysáng,đầydầuvàbấcmới,ngàinghĩ:“Khônglýgìđểchocâyđènnàyvẫncháyvàobanngày,”vàngàicốthổitắt.Nhưngcâyđènvẫncháy.Ngàilấytaybóp,lấyychụplênchonótắt,mànóvẫntiếptụccháysáng.ĐứcPhậtvẫnnhìnngàitừlúcđầu,vàbảo:-Mụckiềnliên,cóphảiôngmuốndậptắtngọnđènấykhông?Ôngkhônglàmđượcđâu.Ôngkhôngdichuyểnđượcnó,chứđừngnói làdậpchonótắt.Nếuôngđemđượcbốnbiểnmàtướilêncâyđènnày,nóvẫnkhôngtắtđược,tạisao?Vìcâyđènnàyđãđượcđốtlênđểdângcúngvớitấtcảniềmsùng kính, và với tâm trí thanh tịnh.Chính động cơ ấy đã làm cho nó cócôngđứcvôcùng.

KhiđứcPhậtnóilờinày,thìbàlãoănxinđiđếnngài,vàngàinóilờithọkíchobàtrongtươnglaisẽthànhPhật,hiệulà“Ánhsángngọnđèn.”Nhưvậychính động lực tốt hay xấu của chúng ta đã định đoạt kết quả hành độngchúngta.Shantidevanói:-TấtcảniềmvuicóđượctrênđờiĐềudomuốnanlạcchokẻkhác,TấtcảđaukhổtrênđờinàyĐềudomuốnhạnhphúcchochínhmình.Vìluậtnhânquảlàkhônglầmlẫnvàkhôngthểtránh,mỗikhitahạingườikhác,làtađangtựhạimình;mỗikhitađemlạihạnhphúcchongườikhác,là ta đang đem lại cho chính chúng ta hạnh phúc tương lai. Bởi thếĐứcDalaiLamanói:-Nếubạncốhàngphụcnhữngđộnglựcíchkỉ,giậndữvânvân...vàpháttriển lòng từbiđốivớingườikhác, thìcuốicùngbạnsẽđược lợi lạchơnnhiều,chochínhbạn.Bởithếtôithườngbảonhữngngườiíchkỉkhônngoannênthựchànhkiểuđó.Nhữngkẻíchkỉdạidộtthìluônluônnghĩvềchínhmình,vàkếtquảlàkhôngđượccáigì.Ngườiíchkỉkhônngoanthìnghĩtớingười khác, giúp đỡ người khác càng nhiều càng tốt, và được kết quả làchínhhọcũngnhậnđượclợilạc.Niềmtinvàotáisinhchotathấycómộtthứcôngbằngtốihậuhaythiệntínhtrongvũtrụ.Chínhthiệntínhấymàtấtcảchúngtađangcốphơibày,làmchohiểnlộ.Bấtcứkhinàochúngtacóhànhđộngtíchcực,làtađangtiếnvềphíanó;khitahànhđộngtiêucực,làtabítlấpnó.Vàkhitakhôngthểbiểulộnótrongđờisốngvàhànhđộngcủata,thìtacảmthấyđaukhổ,bấtmãn.Vậynếubạnmuốnrútramộtthôngđiệptừsựkiệntáisinh,thìđósẽlà:-Phát triển thiện tâm,mongmuốnngườikhácđượchạnhphúc lâudài,vàhànhđộngđểcóđượchạnhphúcấy.ĐứcDalaiLamanói:-Khôngcầnxâychùa;khôngcầntriếtlýrắcrối.Trínãota,tráitimtalàngôichùacủata.Triếtlýcủatôilàlòngtốt.

TÍNHSÁNGTẠO

Nghiệpnhưvậykhôngcótínhcáchđịnhmệnhhaytiềnđịnh.Nghiệplàkhảnăngcủachúngtacóthểđịnhđoạtcáchthứcvàlýdochúngtahànhđộng.Chúngtacóthểthayđổi.Tươnglainằmtrongtayta,vàtrongtaycủatráitimta.Phậtdạy:-Nghiệptạotấtcả,nhưmộthọasĩ.Nghiệpsángtácnhưmộtvũcông.Vìmọisựlàvôthường, tuônchảy,vàhỗtươnglệ thuộc,nêncáchlàmvà

nghĩcủatađươngnhiênthayđổitươnglai.Khôngcóhoàncảnhnàodùcóvẻghêgớmvôvọngtớiđâu,-nhưmộtcơnbệnhtớithờikỳchót–màchúngtakhôngcóthểsửdụngđểtiếnhóa.Vàkhôngcótộiáchaysựtànbạonàomàkhôngđượctịnhhóanhờsựsámhốichânthànhvàtutâmthựcsự.MilarepađượcxemnhưvịđạosưDugiàvĩđạinhấtởTâyTạng,mộtnhàthơ,mộtbậcthánh.Tôicònnhớhồinhỏtôiđãớnlạnhnhưthếnàokhiđọccâuchuyệnđờingài,vànghiềnngẫmnhữngbứcminhhọa trongcuốn tậpchéptaycủatôivềcuộcđờingài.Khicòntrẻ,Milaperađãđượchuấnluyệnlàmphùthủy,vàvớitàthuậtngàiđãgiếtvàtànhạivôsốngười.Thếnhưngnhờănnănsámhối,vànhữngnỗiđaukhổnhọcnhằnmàngàiđãphảichịuđựngvớivịthầyvĩđạiMarpa,ngàiđãcóthểlọcsạchtấtcảácnghiệp.Ngàitiến lên đến sự giác ngộ, trở thành một nguồn cảm hứng cho hàng triệungườisauquanhiềuthếkỉ.ỞTâyTạngchúngtôinói:“Ácnghiệpcómộtđiềuhay,đólànócóthểđượctịnhhóa.”Bởivậyluônluôncòncóhyvọng.Ngaycảnhữngkẻsátnhânvànhữngkẻtrọngtộighêgớmnhấtcũngcóthểthayđổivàvượtquacáihoàncảnhđưahọđếntộilỗi.Hoàncảnhhiệntạicủachúngta,nếubiếtsửdụngkhéoléo,cótrítuệ,cóthểgợihứngchotathoátkhỏidâytróicủađaukhổ.Nhữnggìđangxảyrachotahiệntạiphảnảnhnghiệpquákhứcủata.Nếutabiếtđiềuấy,vàbiếtthựcsự,thìmỗikhiđaukhổhaykhókhăngiángxuốngchota,tasẽkhôngxemchúngđặcbiệtnhưmộtthấtbạihaytaihọa,hayxemđaukhổnhưmộtsựtrừngphạtnàođó.Chúngtacũngkhôngtráchkẻkhác,haytựghétmình.Chúngtaxemđaukhổmàtađangtrảiquacũngnhưsựhoàntấtcủanhữngkếtquảcủanghiệpquákhứ.NgườiTâyTạngnóirằngđaukhổ là“mộtcáichổiquét sạchnhữngnghiệpáccủa ta.”Chúng ta lạicònnêncámơn (sựđau khổ) vì đấy làmột cái nghiệp ta đangđi đếnkếtthúc.Chúng tabiết rằng“sựmaymắn”mộtkếtquả tốtcủanghiệp,có thểtrôiquanếutakhôngkhéosửdụng,nhưng“rủiro”kếtquảcủaácnghiệp,quảcóthểđemchochúngtamộtcơhộituyệtdiệuđểtiếnhóa.Với những người Tây Tạng, nghiệp cómột ý nghĩa thiết thực sống độngtrongđời sốnghàngngày.Họsốngnhữngnguyên lýcủanghiệp, trongsựhiểubiếtsựthậtcủanó,vàđâylàcănbảncủađạođứcPhậtgiáo.Họhiểunghiệplàmộttiếntrìnhtựnhiênvàcôngbằng.Bởithếnghiệpgợichohọcóđượcmộtýthứctráchnhiệmcánhântrongbấtcứviệcgìhọlàm.Hồitôicònbé,giađìnhtôicómộtnôbộckỳdiệutênlàApéDorjethươngtôirấtmực.Ôngtathựclàmộtngườithánhthiện,suốtđờikhôngbaogiờhạiai.Mỗikhitôinóihaylàmđiềugìcóhại,ôngliềnnhẹnhàngnói:“Ồ,thếlàkhôngphải.”bằngcáchấyônggieochotôimộtýthứcsâuxavềsựcómặtkhắp nơi của nghiệp, và hầu nhưmột thói quenmáymóc để chuyển hóanhữngphảnứngcủatôi,nếutôicómộtýtưởngtaihại.Cóphảithựcsựkhóthấyvậnhànhcủanghiệpkhông?Háchẳngphảitachỉ

cầnnhìnlạiđờimình,đểthấynhữnghậuquảcủamộtvàinghiệpchúngtađãlàm?Khichúngtalàmtổnthươngmộtngườinào,cóphảilànódộilạitrênchínhta?Cóphảichúngtacònlạimộthoàiniệmđentốiđắngcay,vàbóngđencủasựtựghét?Hoàiniệmvàbóngđenđóchínhlànghiệp.Nhữngthóiquenvànhữngnỗisợcủachúngtacũngthế, làdonghiệp,hậuquảnhữnghànhđộng,lờinói,tưtưởngtađãlàmtrongquákhứ.Nếutaxemxétnhữnghànhđộngcủata,và thựcsựýthứcvềchúng, tasẽ thấyrằngcómộtmẫumựcluônluôntrởlạitrongnhữnghànhđộngcủata.Bấtcứlúcnàotacóhànhđộngxấu,nóliềnđưađếnđaukhổ;khitacóhànhđộngtốt,cuốicùngsẽcókếtquảlàhạnhphúc.

TRÁCHNHIỆM

Tôivẫnthườngxúcđôngvềsựxácnhậncủanhữngbáocáovềkinhnghiệmcận tử, vì nó cho thấy rõ ràng sự thật vềnghiệp.Một trongnhữngyếu tốchúngcủakinhnghiệmcậntử-mộtyếutốđãgợinhiềusuynghĩ–là“sựthấy lại toàn cảnh cuộc đời.” Hình như rằng những người trải qua kinhnghiệmnàykhôngnhữngthấylạinhữngchitiếtsốngđộngnhấtcủacuộcđờiđãqua,màcòncóthểchứngkiếnnhữngẩnýtrọnvẹnnhấtcủanhữnggìhọđãlàm.Quảthế,họkinhquátoànthểnhữnghậuquảhànhđộngcủahọtrênngườikhác,vàtấtcảnhữngcảmgiácmàhọđãkhơidậytrongngườikhác,cóthểlàrấtkinhkhủng.“Mọi sự trong suốt cuộc đời trải ra trước mắt tôi. Tôi hổ thẹn vì nhiềuchuyện tôi đã kinh quá, vì lúc đó dường như tôi có một cái biết khác...Khôngnhữngtôithấylạinhữnggìtôiđãlàm,màcònthấyảnhhưởngviệclàmấytrênngườikhác...Tôinhậnrarằngngaynhữngýtưởngcủatacũngkhôngmất.“Cuộcđờitôitrảiratrướcmắttôi...mọicảmxúctôiđãtừngcótrongđời,tôiđềucảmthấy.Vàmắttôichỉchotôithấycáicănbảnlànhữngcảmxúcấyđãảnhhưởngđếnđờitôinhưthếnào.Đờitôiđãlàmgìbấynayđểảnhhưởngđếnnhữngcuộcđờingườikhác...“Tôichínhlànhữngngườimàtôilàmthươngtổn,vàtôichínhlàngườimàtôilàmsungsướng.“Đấylàmộtsựsốnglạimọiýnghĩtôiđãnghĩ,mọilờitôiđãnói,mọiviệctôiđãlàm;cùngvớihậuquảcủatừngýnghĩ,lờinói,hànhvicủatôiđốivớimọingườivàbấtcứngườinàoởtrongtầmảnhhưởngtôi,dùtôicóbiếthọhaykhông...;cộngthêmhậuquảcủamỗiýnghĩ,lờinói,vàhànhđộngtôiđốivớithờitiết,câycối,loàivật,đất,nước,lửa,gió.”Tôi nghĩ rằng những chứng cứ này đáng được xem xét thực nghiêm túc.Chúngsẽgiúptấtcảchúngtanhậnchânđượcnhữnghànhẩncủahànhđộng,

lờinóivàýnghĩcủachúngta,vàbuộcchúngtatrởnêncótráchnhiệm.Tôiđãđểýrằngnhiềungườicảmthấybịđedọatrướcthựctạivềnghiệp,vìhọbắt đầu hiểu được họ không thể thoát khỏi định luât tự nhiên của nó.Cónhiềungười tuyênbốhọ coi thườngnghiệp, nhưng tận tâmđể, họvẫn cónhữnghoài nghi sâuxavề sựphủnhận củahọ.Banngàyhọ có thểhànhđộnghoàn toàn coi khinhđạođức, nhưngkhimộtmìnhbanđêm, tâmhọthườnguámvàgiaođộng.CảĐônglẫnTâyđềucónhữnglốiđặcbiệtđưacáicáchhọhiểuvề“nghiệp”rađểtránhnétráchnhiệm.Ởphươngđôngngườitadùngnghiệpđểlàmcáicớkhỏigiúpđỡngườikhác,bảorằng,ngườinàokhổlàdocái“nghiệp”củahọ.Trongthếgiới“tưtưởngtựdo”ởphươngtây,thìngượclại,nhữngngườiTâyphươngtinvàonghiệpcóthểnhạycảmvàcẩnthậnquálố,vàbảorằngthựcsựnếutagiúpngườinàotứclàcanthiệpvàocáinghiệpcủahọ,mộtcáigìhọphảitựloliệulấychomình.Thậtlàmộtcáchnétránhphảnlạilòngnhânđạo!Cólẽtanênchorằngcáinghiệpcủachúngtalàtìmcáchgiúpđỡhọ.Tôibiếtnhiềungườigiàucó:Tàisảnhọcóthểtànpháhọ,khihọlàmtăngthêmthóiíchkỉvàlườibiếng;nhưnghọcũngcóthểtómlấycơhộimàtàisảnđemlạiđểgiúpđỡngườikhác,vàkhilàmthế,giúpđỡchínhhọ.Đừngbaogiờquênrằngchínhquahànhđộng, lờinóivàýnghĩ,mà tacóquyềnchọnlựa.Vànếutachọnlựa,tacóthểchấmdứtđaukhổvànguyênnhânđaukhổ,vàgiúpchotiềmnăngchânthựccủata,Phậttính, thứcdậytrongta.ChừngnàoPhậttínhnàyhoàntoàntỉnhthức,chừngnàochúngtađượcgiảithoátkhỏivôminhvàhòanhậpvớitâmgiácngộbấttử,thìtamớicóthểchấmdứtvòngsốngchết.Nhưvậy,giáolýdạyta,nếutakhôngchịuđảmnhậntoàntráchnhiệmchochínhmìnhtrongđờihiệntại,thìsựđaukhổcủachúngtasẽtiếptụcdàidàikhôngnhữngmộtvàiđờimàhàngngànđời.ChínhnhậnthứcnghiêmtrọngnàyđãlàmchonhữngngườitheoPhậtxemnhữngđờisaucònquan trọnghơncuộcđờinày,vìcòncónhiềuđiềuchờđợichúngtatrongtươnglai.Cáithấytrường-kìấychủđộnglốisốngcủahọ.Họbiếtrằngnếuchúngtavìmộtđờinàymàkhôngnghĩgìđếntươnglaivôtậnthìcũnggiốngnhưđiênrồđemtấtcảtiềndànhdụmđượccảđờivàomộtcuộcrượuduynhất,khôngcầnbiếthậuquả.Nhưngnếuchúngtatuântheoluậtnhânquảvàđánhthứcthiệntâm,lòngtừbitrongta,nếuchúngtathanhlọcdòngtâmthứcvàdầndầnkhơidậytrítuệcủa tự tính, thì chúng ta có thể thànhmột con người đúng nghĩa, và cuốicùngsẽgiácngộ.AlbertEinsteinnói:-Mộtconngười làmộtphầncủatoànthểvũtrụ,mộtphầnđượcgiớihạntrongthời-không.Nótựxemmình,nhữngtưtưởngcảmgiáccủamình,nhưlàcáigìtáchbiệtvớitoànthể-đấylàmộtloạiảotưởngcủatâmthức.Ảotưởngnàylàmộtnhàtùgiamgiữchúngta,giớihạnchúngtavàonhữngdục

vọngriêng,vàchỉyêumếnvàingườigầnchúngtanhất.Nhiệmvụchúngtalàphảigiáithoátmìnhkhỏingụctùấybằngcáchnớirộngvòngbimẫnđểbaogồmtấtcảsinhloàivàtấtcảthiênnhiêntrongvẻđẹpcủanó.(1)

TÁISINHTẠITÂYTẠNG

Nhữngngườinắmvữngđịnhluậtvềnghiệpvàđãchứngngộ,cóthểchọntáisinhnhiềulầnđểgiúpđỡnhữngngườikhác.ỞTâyTạngmộttruyềnthốngnhậnchânnhữngtáisinh(gọilàtulkus)nhưthế,đượcbắtđầutừthếkỉmườibavàtiếptụcđếnngàynay.Khimộtbậcthầyđắcđạochết,vịấycóthểđểlạinhữngchỉdẫnrõràngvềnơichốnsẽtáisinh.Mộttrongnhữngđệtửthântínnhấtcủavịấyhaybạnđạocủavịấysauđócóthểcómộtlinhkiếnhaychiêmbao,nóitrướcsựtáisanhsắpđến.Trongvàitrườnghợp,nhữngđệtửcóthểđếnmộtbậcthầynổi tiếngvềtàinhậnranhững tulkus,vàbậc thầynàycó thểcómộtgiấcmộnghay linhkiếngiúpôngchỉđạosư tìmkiếm.Khimộtđứabéđượctìmra,thìchínhbậcthầynàylàngườixemxétcóphảithậthaykhông.Mụcđíchcủatruyềnthốngnàylànóbảođảmkíứctuệgiáccủanhữngbậcthầyđãchứngngộkhỏitanmất.Điềuquantrọngnhấtvềđờimộtvịtáisinhlà, trongquá trìnhhuấn luyện,bản laidiệnmục - thứcdậy,vàđấy làdấuhiệuchứngtỏ“thứthiệt”.ChẳnghạnđứcDalaiLamathừanhậnngàicóthểhiểudễdàngtừ lúc tuổicònrấtnhỏ,nhữngkhíacạnhthâmảocủagiáolýPhậtmàngườitacầnphảinhiềunămmớihiểuđược.Nuôidưỡngnhữngvịtáisinhcầnsựcẩnthậntốiđa.Ngaycảtrướckhisựhuấnluyệnbắtđầu,chamẹđượcchỉdẫnphảiđặcbiệtchămsócnhữngvịấy. Sư huấn luyện những vị tái sanh còn gắt gao hơn huấn luyện tu sĩthường,vìnhữngtriễnvọngmàngườitachờđợiởcácvịấy.Đôikhihọnhớnhữngđờitrước,hoặcchứngtỏnhữngkhảnănglạlùng.NhưĐứcDalaiLamađãnói:-Chuyệnthôngthườnglànhữngtrẻtáisanhnhớđượcnhữngvậtvàngườitừnhữngđờitrước.Mộtvàitrẻcòncóthểthuộcnhữngkinhchưađượcaidạy.Một vài người chỉ cần học qua đã thuộc, như trường hợp thầy JamyangKhientsetôi.Khicònbé,thầycómộtvịdạykèmrấtkhótín.Thầytôiphảisốngvớiông trongamcốc trênnúi.Mộtbuổi sángôngbậnđi làm lễchomộtngườimớichếtởlànglâncận,vàtrướckhirađiôngdặnthầytôiđếnchiềuphảithuộcmộtquyểnkinhnhanđềlà“TụngnhữngdanhhiệucủaVănthù,”mộtbài kinh rất khódài nămchục trang,mà thườngphảimấtnhiềuthángmớithuộcđược.[1]Nhưmọichúbékhác,ôngvừađikhỏilàthầytôibắtđầuchơi.Nhữngngười

xungquanhlongạivàbảothầytôinênkhởisựhọckẻosẽbịđòn,vìhọbiếtôngthầydạykèmrấtnghiêmkhắcvànóngtính.Thầytôivẫnchơiđùachođếnxếchiều,biếtôngtasắpvề,mớichịuđọcquabàikinhmộtlần.Khivịthầydạykèmtrởvềhỏibài,thìthầytôiđãthuộclòngkhôngsótmộtchữ.Thôngthường,thìkhôngbậcthầynàolạibắtmộtđứatrẻlàmmộtviệcnhưvậy.Nhưng trong thâm tâm,vị nàybiết thầy tôi làmộthóa thân củangàiVănthù,vịPhậtcủađạitríhuệ,vàgầnnhưlàôngmuốndụchongàiphảitựchứngminh.Chúbé-tứcthầyJamyangKhientse–khinhậnmộtcôngviệckhókhănnhưthếmàkhôngphảnđối,cũngđãmặcnhiêntựnhậnmìnhlàai.VềsauthầyKhientseviết trongtựtruyệncủangàirằngvị thầycủangàirấtthánphụcmặcdùkhôngnóira.Cáigìtiếptụcnơimộtvịtáisinh?Cóphảivịấylàmộtngườivớitiềnthânvịấy?Vừaphảivừakhôngphải.Độngcơvàsựphátnguyệngiúpđỡmọihữutìnhthìgiống,nhưngkhôngphảicũngmộtngườiấy.Yếutốtiếpnốiđờinàysangđờikhác làmột ânphước.Sự truyền thừaânphướcnàyhòađiệuvàthíchhợpvớimỗi thờiđạikế tiếp,vàvị tái sinhxuấthiệnmộtcách thíchnghinhấtvớinghiệpcủangườiđồngthờiđại,đểcóthểhoàntoàngiúpđỡhọ.Có lẽ ví dụ cảm động nhất về sự phong phú, hiệu quả, và tinh vi của hệthốngnàylàĐứcDalaiLama.NgàiđượctônsùngbởitấtcảPhậttửnhưlànhậpthểcủaPhậtQuanÂm,vịPhậtcủalòngbimẫnbaola.LớnlênởTâyTạng,làmvịPhật-Vương,đứcDalaiLamahấpthụtấtcảsựhuấnluyệncổtruyềnvànhữnggiáolýchínhthốngcủamọihệphái,vàtrởthànhmộttrongnhữngbậcthầyvĩđạinhấtcủaTâyTạnghiệnnay.Nhưngthếgiớithìchỉbiếtđếnngàinhưlàmộtngườicóđứcbìnhdịthẳngthắnvàcáinhìn rất thực tiễn.Ngàicómộtquan tâmnhạybénđốivớinhiềukhoahọcđươngthời:Vậtlý,Thầnkinhhọc,Tâmlýhọc,vàChínhtrị.QuanđiểmvàthôngđiệpcủangàivềtráchnhiệmđạiđồngkhôngnhữngđượcPhậttửnghe theomàcảnhữngngười thuộcđủmọi tôngiáo trên thếgiới.SựdấnthâncủangàitrongphongtràobấtbạođộngtrongcuộctranhđấudànhđộclậpchoTâyTạng trảiquabốnmươinămđãđemlạichongàigiải thưởngNobelHòa bình năm 1989. Trongmột thời đại bạo động, tấm gương củangàiđãkhởihứngchonhiềudântộctrênkhắpđịacầu,trongkhátvọngtựdocủahọ.ĐứcDalaiLamađãtrởthànhmộttrongnhữngngườilêntiếngbảovệsinhmôi trênthếgiới,khôngmỏimệt trongnỗlựcthứctỉnhconngườitrướchiểmhọacủamộtnềntriếtlýíchkỉduyvật.Ngàiđượcnhữngnhàtríthức và lãnh tụ khắp nơi ngưỡngmộ, tuy thế tôi đã biết hàng trămngườithườngdânđủloạivàởkhắpcácquốcgia,màcuộcđờihọđãbiếnđổinhờniềmvuiđược thấyvẻđẹp, tínhhàihướcvà sựhiệndiện thánh thiện củangài.ĐứcDalaiLama,tôitintưởng,chínhlàgươngmặtcủaĐứcPhậtTừBiđang hướng vềmột nhân loại lâm nguy; ngài là hiện thân của QuánÂm

khôngnhữngchoTâyTạnghaychoPhậttử,màchotoànthếgiớiđangcầnhơnbaogiờhết,đứcbimẫnvàtấmgươngcủangài,hoàntoànphụngsựchohòabình.NgườiTâyphươngsẽngạcnhiênkhibiếtđượcrằngởTâyTạngđãcóbaonhiêutáisinh,baonhiêuvịđãtừnglàđạosư,họcgiả,tácgiả,bậcthánh,đãcónhữngđónggópnổibậtcảvềgiáolýlẫnvềxãhội.NhữngvịnàyđóngmộtvàitròcốtyếutronglịchsửTâyTạng.TôitinrằngtiếntrìnhtáisinhnàykhônggiớihạnởTâyTạng,màcóthểxảyratrongmọinướcvàomọithời.Tronglịchsửđãcónhiềuthiêntàivềnghệthuật,sứcmạnhtâmlinh,nhânbản,đãgiúploàingườitiếnhóa.TôinghĩđếnGandhi,Einstein,AbLincoln,Mẹ Theresa, đếnShakespeare, đến thánh Francis, đến Beethoven, đếnMichelangelo.KhingườiTâyTạngngheđếnnhữngvịấy,họliềnbảongayđấylànhữngBồtát.Vàmỗikhitôinghevềhọ,vềtácphẩm,trikiếncủahọ,tôirấtxúcđộngtrướcsựvĩđạicủatiếntrìnhrộnglớnmàchưPhậtvàcácbậcthầyđãtỏarađểgiảithoáthữutìnhvàcảithiệnthếgiới.

7.BARDOVÀNHỮNGTHỰCTẠIKHÁC

Danh từBardo trong Tạng ngữ chỉ có nghĩa làmột chuyển tiếp haymộtkhoảnghởgiữasựhoàntấtmộttrạnghuốngvàsựbắtđầumộttrạnghuốngkhác.Bar nghĩa là “ở giữa”, và do có nghĩa “bị lơ lửng,” “bị ném vào.”BardolàmộtdanhtừtrởthànhnổitiếngdosựnổitiếngcủacuốnTửthưTâyTạng.Từkhibảndịchtácphẩmấyrađờiđầutiênnăm1927,quyểnsáchđãkhơidậymộtsựchúýlớnlaotrongsốnhữngnhàtâmlýhọc,vănsĩ, triếthọcởTâyphương,vàđãbánrahàngtriệubản.NhanđềTửthưTâyTạngdodịchgiảngườiMỹEvans-Wentzđặtra,phỏngtheotácphẩmdanhtiếng(vàcũngđượcđặtnhanđềsailạcnhưthế)TửthưAicập.TênthậtcủaquyểnsáchlàBardoTodrolChenmo,cónghĩa“SựGiảithoátlớndoNghetrongcõiTrunggian.”Giáolývềcõitrunggianrấtxưacũ và được tìm thấy trongDzogchenTantras (Mật điển phái Dzogchen).Giáo lýnàycómột truyền thừavượtngoàinhữngđạosưnhân loại từđờiPhật Nguyên ủy (Phạn ngữ là Samantabhadra, và Tạng ngữ làKuntuzangpo), tiêubiểutínhthuầntịnhnguyênsơtuyệtđốigiốngnhưbầutrờicủabảntâmta.NhưngBardoTodrolChenmochínhnólàmộtphầncủamộtchukỳgiáolýrộnglớnđượctruyềntừbậcđạosưPadmasambhavavàđược hiển thị vào thế kỷ mười bốn nhờ bậc thấu thị Tây Tạng KarmaLingpa.“Sự giải thoát lớn do Nghe trong cõi Trung gian, Bardo Todrol”, làmộtquyểnsáchđộcđáovềtrikiến.Nólàmộtloạisáchdẫn,mộtsáchchỉlộtrìnhnhữngtrạngtháisaukhichết,cốtđểmộtbậcthầyhaybạnđạođọcchomộtngười sắp chết và sau khi chết. Ở Tây Tạng người ta tin rằng có “NămPhươngPhápđểđạtGiácNgộmàkhôngcầnThiền”:Nhờthấymộtbậcthầyvĩđạihaymộtvậtthiêngliêng;nhờmặcnhữngbứcđồhìnhmậttôngvàthầnchúđãđượclàmphépđặcbiệt;nhờnếmnướcthiêng,đượcchúnguyệnbởinhữngbậc thầytrongthờigiantunhậpthất;nhờnhớ lạisựchuyểndi tâmthức,gọilàphowa,vào lúcchết;vànhờnghemộtvàigiáo lýsâuxa,như“GiảithoátlớndoNghetrongcõiTrunggian.”Quyểnsáchnày,TửthưTâyTạng,đượcdànhchomộthànhgiảhayngườiđãquenthuộcvớigiáolýtrongđó.Đốivớimộtđộcgiảtântiến,thìthậtvôcùngkhóđểthâmnhập,nónêulênrấtnhiềunghivấnkhôngthểtrảlờinếukhôngcóvàihiểubiếtvềtruyềnthốngđãphátsinhraTửthưấy.Nhấtlàvìquyển sách này không thể được sử dụngvà hiểu thấu đáo nếu khôngbiếtđượcnhữngchỉdẫnkhẩu truyềnmàmộtbậc thầy truyềnchomônđệ làmchìakhóađểthựchành.Trong tác phẩm này, tôi sẽ đặt những lời dạy –mà Tây phương đã quen

thuộcquaquyểnTửthưTâyTạng–trongmộtbốicảnhrộnglớnhơnvàdễhiểuhơnnhiều.

BARDOHAYCÕIBARDO

VìtínhcáchphổthôngcủacuốnTửthưTâyTạng,nênngườitathườngliênkếtdanhtừBardovớisựchết.Quảthựcdanhtừấy, trongngôntừ thườngngàyởTâyTạng, đượcdùngđể chỉ trạng thái trunggiangiữa chết và táisinh,nhưngnócómộtýnghĩarộnglớnsâuxahơnnhiều.Chínhtronggiáolýnàycólẽhơnbấtcứchỗnàokhác,màtacóthểthấytrikiếncủađứcPhậtvềsốngchếtthựcsâuxavàbaoquátđếnmứcnào,vàthựcsựcáimàtagọichếtkỳthựcbấtkhảphânly,khiđượcnhìnvàhiểurõtừnhãnquancủagiácngộ.Chúngtacóthểchiatoànthểhiệnhữutathànhbốnthựctại:Sống,hấphốivà chết, sau khi chết, và tái sinh.Đấy là bốnBardo hayGiai đoạn trungquan:Bardotựnhiêncủađờinày.•Bardođauđớncủasựchết.•Bardoquangminhcủapháptánh.•Bardonghiệpcủasựtrởthànhhaytáisinh.1.Bardotựnhiêncủađờinàytrảidàisuốtthờigiantừlúcsinhrađếnlúcchết.Trongtìnhtrạnghiểubiếtcủatahiệntại,giaiđoạnnàycóvẻnhưmộtcáigìtotáthơnlàmộtchuyểntiếp.Nhưngnếuxétkỹ,tasẽthấyrõrằng,sovớichiềudàivôtậncủalịchsửnghiệpcủata,thìthờigiantasốngtrongđờinàythựctươngđốingắn.Giáolýnhấnmạnhvớitarằng,bạtđôđờinàylàthờigianduynhấtvàtốtnhấtđểchuẩnbịchocáichết:Bằngcáchlàmquenvớigiáolýnàyvàổnđịnhsựtutập.2.Bardođauđớnkhichếtkéodàitừkhihấphốichođếnkhichấmdứtcáiđượcbiếtlà“hơithởbêntrong”;giaiđoạnnàylêncaođộởsựlódạngcủatựtínhtâm,cáitagọilà“Ánhsángcănbản”vàolúcchết.3.Bardoquangminhcủaphápgiới làkinhnghiệmngaysaukhichếtvềánhsángcủatựtínhtâm,quangsắchay“Linhquang,”xuấthiệndướidạngâmthanh,màusắcvàánhsáng.4.Bardonghiệpcủahiệnhữuhaytrởthành,làcáimàtathườnggọilàcõiBardohaytrunggiankéodàichotớikhitatáisinh.Điềuphânbiệt,địnhranhgiớimỗiBardolà,chúngđềulànhữngkhoảnghở,nhữnggiaiđoạntrongđókhảtínhtỉnhthứchiệndiệnmộtcáchrõrệt.Nhữngcơ hội để giải thoát đang xảy ra liên tục suốt cuộc sống chết, và giáo lýBardolàchìakhóa,làkhícụgiúptakhámphávànhậndiệnđượcnhữngcơhộiấy,vàtậndụngchúngtốiđa.

BẤTTRẮCVÀCƠHỘI

Một trong những đặc tính chính yếu của những Bardo (Giai đoạn trunggian)là,đấylànhữngthờikỳvôcùngbấtđịnh.Cuộcđờinàylàmộtvídụrõnhất.Thếgiớiquanh tacàngngàycàngquaycuồng,nêncuộcđời tacũngcàngphântánthànhnhiềumảnh.Vìbịmấtliênlạc,khôngtiếpxúcđượcvớichínhmình,chúng ta thường loâu,bấtan,vàgầnnhưbịchứng thầnkinhloạn.Mộtkhủnghoảngnhỏcũngđủchọcthủngcáibongbóngcủanhữngkếhoạchtadựtính.Mộtphútgiâykinhhoàngcũngđủchotathấymọisựthậtbấpbênhlàmsao.SốngtrongthếgiớingàynaylàsốngtrongmộtcảnhrõrànglàcõiBardo,bạnkhôngcầnphảichếtmớikinhquámộtcõinhưthế.Tínhcáchbấtđịnhnày,màhiệntạiđangthấmnhuầnkhắpmọisựvật,càngtrởnênmãnhliệthơn,rõnéthơn,saukhitachết,khimàtínhsángsuốthaymêmờcủachúngta,theolờinhữngbậcthầy,“đượcnhânlênbảylần.”Bất cứ ai nhìn cuộc đờimột cách trung thực, cũng sẽ thấy rằng chúng tađangsốngtrongmộttìnhtrạngmiênviễncủahồihộpvàbấtđịnh.Tâmthứctaluônluôndichuyểntừtrạngtháisángsuốtđivàomêmờ,vàtừmêmờrasángsuốt.Nếumêmờluôn,thìítnhấtnócũngsẽđưađếnmộtthứsángsuốtnàođó.Mộtđiềuđángbuồncườicủacuộcđờinàylàđôikhi,nhìnchungthìtanguthực,songtacũngcóthểsángsuốtđộtxuất!ĐiềunàychứngtỏchotathấyBardo làgì:Mộtsựchậpchờngiữasángsuốtvàmêmờ,giữahoangmangvàtuệgiác,chắcchắnvàkhôngchắc,khitỉnhkhiđiên.Trongtâmtahiệntại,tuệgiácvàmêmờkhởilêncùnglúc,đồngkhởi.Điềunàycónghĩarằngchúngtaphải luônluônđốidiệnvớimộttìnhtrạngchọnlựagiữahaitrườnghợp,vàmọisựtùythuộcởchỗtasẽchọntrườnghợpnào.Tínhbấttrắcmiênviễnnàycóthểlàmchomọisựcóvẻđángchánvàhầunhưvôvọng,nhưngnếunhìnkỹ,bạnsẽthấyrằngtựbảnchấtnóđãtạoranhững khe hở, những khoảng không trong đó những cơ hội, dịp may đểchuyểnhóaluônluônphátsinh–nghĩalà,nếuchúngtacóthểthấyđượcvàtómlấychúng.Vìcuộcđờichỉlàmộtsựtuônchảybấttậngiữasống,chếtvàchuyểntiếp,nênnhữngkinhnghiệmBardođangxảyđếnchochúngta luônluôn,và làmộtphầncănđểlàmnêntoànthểtâmthứcta.Tuynhiên,bìnhthườngchúngtaquênmấtnhữngbardovàkhoảnghởgiữachúng,vìtâmtađitừmộttìnhhuống “chắc ăn” này tớimột tình huống chắc chắn khác, ta quen bỏ quanhữngchuyểntiếpluônluônxảyra.Kỳthực,nhưgiáolýcóthểgiúptahiểu,từngmỗilúctrongkinhnghiệmcủachúngtalàmộtBardo,vìmỗiýtưởng,mỗicảmxúcsinhkhởitừtựtínhtâmvàchìmtrởvàotrongtựtínhấy.Giáolý cho ta biết rằng, chính vào những lúc thay đổi và chuyển tiếp đặc biệt

quantrọng,màtựtínhtâmnguyênủygiốngnhưbầutrờicủachúngtamớicócơhộixuấthiện.Tôixin lấymộtvídụ.Tưởng tượngmộtngày làmviệcbạn trởvềnhàvàthấycửanhàbạnđãbịphátung,cánhcửalơlửngtreonơibảnlề.Bạnđãbịkẻcướpviếngnhà.Bạnđivàotrong,vàthấymọithứbạnsởhữuđềuđãbiếnmất.Trongmộtlúc,bạnđiếngngườivìcúsốc,vàđầytuyệtvọngbạnquaycuồngtrảiquamột tiến trìnhtâmthứccốlàmsaotạo lạinhữnggìđãmất.Tainạnđãtới:Bạnđãmấthếtmọithứ.Tâmthứcđầybấtangiaođộngcủabạnkhiấybỗngchoángváng,vànhữngýtưởnglắnglại.Bỗngdưngcómộtsựvắnglặngsâuxađộtngột,hầunhưmộtkinhnghiệmhạnhphúc.Khôngcònphảiphấnđấu,khôngcầngìnỗlựcnữa,vìcảhaichuyệnđềuvôvọng.Bạnchỉcóbuôngbỏ,vìkhôngcóchọnlựanàokhác.Thếlàmộtphúttrước,bạnmấtmộtcáigìquýbáu,vàngaysauđó,bạncảmthấy tâm bạn đang ở trong một trạng thái an tĩnh sâu xa. Khi loại kinhnghiệmấyxảyđến, thìđừngvộibủađi tìmmộtgiảiphápngay.Hãyởlạimộtlúctrongtrạngtháiantĩnhđó.Hãycứđểnólàmộtkhoảnghở.Vànếubạnthựcsựantrútrongkhoảngtrốngấy,nhìnvàotâmbạn,bạnsẽthoángthấyđượcbảnchấtbấttửcủatâmgiácngộ.Tacàngcótínhcảmthụsâuxavàtỉnhgiácbénnhạyđốivớinhữngkhoảngtrống,nhữnggiaiđoạnchuyểntiếptrongcuộcđờinhưtrên(đólànhữngcơhộilạlùngđưatađếntuệgiáccănđể), thìnộitâmtacàngđượcchuẩnbịkhichúngxảyđếnmộtcáchvôvànmãnhliệthơn,vàkhôngđượckiểmsoát,vàolúctachết.Điềunàytốiquantrọng,vìgiáolývềBardochotabiếtcónhữnglúcmàtâmthứctựdohơnbìnhthườngrấtnhiều,nhữngthờiđiểmmãnhliệthơnnhữngthờikhác rấtnhiều,nhữnggiâyphútmang theogánhnặngvàhàmẩncủanghiệpmạnhmẽhơnnhiềulúckhác.Vìlúcấycơthểbịbỏlại,vàtađượccốnghiếncáicơhộingànnămmộtthuởđểgiảithoát.Dùtacólàmchủđượctâmmộtcáchthuầnthụcđếnbaonhiêu,tavẫnbịgiớihạnbởithânxácvànghiệpcủanó.Nhưngvớicáichết–sựphóngthíchxácthânvậtlý–tacóđượccáicơhộikỳdiệunhấtđểhoàntấtnhữnggìtađãnỗlực theo đuổi trong suốt cuộc đời tu tập của ta.Ngay cảmột bậc thầy tốithượngđãđạtđếnsựchứngngộcaonhất,thìsựgiảiphóngcuốicùngcũngchỉxảyđếnvàolúcchết,gọilàParinirvana,đạiniếtbàn.ĐấylàlýdoởTâyTạng,chúngtôikhôngmừngsinhnhậtnhữngbậcthầy,màmừngNgàychếtcủahọ,cáigiâyphúthọđạtgiácngộtốihậu.LúctôicònbéởTâyTạng,vànhiềunămvềsau,tôiđãnghenhiềuchuyệnkểvềcácbậchànhgiảmậttôngvĩđạivàngaycảnhữngcưsĩtuyogacóvẻbìnhthường,đãchếtmộtcáchlạlùnggâynhiềucảmkích.Chỉđếnlúcchếthọmớiphôdiễnchiềusâucủasựthựcchứngnơihọ,vànănglựccủanềngiáolýmàhọđãthểhiện.GiáolýDzogchencổxưa-từđóphátsinhTửthưTâyTạng–cónóivềmột

giốngchim thần thoại, chimGaruda(kimsí điểu),mới sinh ra đãđủ lôngcánh.Hìnhảnhấytượngtrưngchobảntínhsơnguyêncủata,đãhoànhảotừkhởi thủy. Con chim conGaruda đã phát triển lông cánh đầy đủ ở trongtrứng,nhưngkhôngthểbaytrướckhitrứngnởra.Chỉvàolúcvỏtrứngnứtra, nó mới tung cánh bay lên bầu trời. Cũng vậy, theo lời các bậc thầy,nhữngđứctínhcủaPhậtbịchemờbởicáithểxác,nênkhirũbỏđượcxácthân,nhữngđứctínhấysẽhiểnlộmộtcáchsángchói.Lýdotạisaothờiđiểmchếtlạilàcơhộiđầytiềmnăngnhưthế,làvìchínhlúcđóbảnchấtcănđểcủatâm,ÁnhsángCănbảnhayLinhQuang, sẽ tựnhiênhiểnbàymộtcáchrộnglớnvàtránglệhuyhoàng.TheogiáolýBardo,nếuvàolúcấytacóthểnhậnchânđượcÁnhsángCănbản,thìtasẽđạtgiảithoát.Tuynhiênđiềunàykhôngthểxảyranếubạnchưalàmquenvàthựcsựquenthuộcvớibảnchấtcủatâmtrongđờisống,quasựthựchànhthiềnđịnh.Vàđấylàlýdotạisaomộtngườigiảithoátvàolúcchếtđượcxemlàgiảithoáttrongđờinày,chứkhôngphải trong trạng thái trunggian saukhichết.VìchínhtronglúcsốngmàsựtrựcngộánhLinhQuangđãxảyvàđượcantrú.Đâylàđiểmtốiquantrọngcầnthiết.

NHỮNGTHỰCTẠIKHÁC

TôiđãnóirằngnhữngBardolànhữngcơhội,nhưngcáigìthựcsựởtrongnhữngbạtđôlàmchotacóthểtómlấycơhộimàchúngcốnghiến?Câutrảlời rấtđơngiản:Chúngđều lànhững trạng tháikhácnhau,những thực tạikháccủatâm.Trong sự thựchànhPhậtgiáo,qua thiềnđịnh, chúng ta chuẩnbịđểkhámphánhữngkhíacạnhtươngquancủatâm,vàkhéoléođivàonhữngmứcđộkhácnhaucủaý thức.Cómột tươngquanchínhxácvà rõ rệtgiữanhữngtrạngtháitrunggianvànhữngtầnglớptâmthứcmàtakinhnghiệmquachukỳsốngchết.BởithếkhitadichuyểntừmộtBardonàytớiBardokhác,cảtronglúcsốnglẫnlúcchết,thìcómộtthayđổitươngđươngtrongtâmthức;vànhờthựctậpthiền,chúngtacóthểlàmquen, thânthiếtvớinó,vàcuốicùngcóthểhoàntoànhiểurõnó.Vìcáitiếntrìnhdiễnratrongcõitrunggiansaukhichếtđãnằmsẵntrongnhữngtầngsâucủatâmthứcchúngta,nênnócũngthểhiệntrongđờisốngvớinhiềutừngbực.Chẳnghạn,cómộttươngđươngrõrệtgiữanhữngmứcđộtinhtếcủatâmthứcmàchúngtatrảiquatronggiấcngủvàmộngmị,vớibaBardoliênhệtớicáichết:•ĐingủlàgiốngnhưBardochết,trongđótứđạivàtiếntrìnhtưduytanrã,mởvàokinhnghiệmÁnhsángcănbản.

•ChiêmbaolàgiốngnhưBardotáisinh,trạngtháitrunggiantrongđóbạncómột“ýsanhthân”(thânbằngtư tưởng)rấthoạtđộngvàsángsuốt, trảiquađủ thứkinhnghiệm.Trong trạng tháimộngmị,chúng tacũngcómộtloại thân như thế, thân trong mộng, trong đó chúng ta trải qua mọi kinhnghiệmcủađờisốngtrongmộng.•KhoảnggiữaBardochếtvàBardo táisinh,cómột trạng thái rấtđặcbiệtcủaquangsắchayÁnhsángcănbản,đượcgọilà“Bardopháptánh.”Đấylàmộtkinhnghiệmxảyđếnvớitấtcảmọingười,nhưngrấtítngườicóthểchúýđếnnó,huốnghồkinhnghiệmnómộtcáchtoànvẹn,vìnóchỉđượcnhậnchânbởimộthànhgiảđãtutập.Bardopháptánhnàytươngđươngvớigiaiđoạnsaukhingủvàtrướckhibắtđầuchiêmbao.Dĩnhiênnhữnggiaiđoạntâmmờmịt(tứcnhữngBardo) trongkhichết lànhững trạng thái tâm thứcsâuxahơnvàmãnh liệthơnnhiềusovới trạngthái ngủ và mộng, nhưng chúng cũng có từng mức độ tinh tế như vậy.Nhữngbậcthầythườngsửdụngsựsosánhđặcbiệtnàyđểchỉchotathấythật khó như thế nào để duy trì sự tỉnh giác suốt trong những trạng tháiBardo.Cóbaonhiêungườitrongchúngtaýthứcđượcsựthayđổitrongtâmtatrongkhingủ?Hayýthứcđượccáilúcnhữnggiấcmộngbắtđầu?Cóbaonhiêungườitrongchúngtaýthứcđượcngaykhimộng,rằngmìnhđangnằmmộng?Vậy,hãytưởngtượngduytrìđượcsựtỉnhgiáctronggiâyphútkinhhoàngcủanhữnggiaiđoạntrunggiansaukhichếtlàkhóđếnmứcnào.Tâmbạnnhưthếnàotronggiấcngủvàtrongtrạngtháimộng,chỉchobạnbiếttâmbạnsẽnhưthếnàotrongnhữngtrạngtháichếtvàtáisinh;vídụ,cáicáchbạnphảnứngđốivớichiêmbao,ácmộng,vànhữngkhókhănhiệntại,chứngtỏbạnsẽphảnứngnhưthếnàosaukhibạnchết.Đấy là lýdophápyoga vềngủvàmộngđóngvai tròquan trọng trong sựchuẩnbịchocáichết.Điềumàmộthànhgiả thực thụ tìmcách làmlàgiữchosựtỉnhgiácvềtựtánhtâmluônluônliêntụckhônggiánđoạnngàyvàđêm,vàdùngngaynhữnggiaiđoạnkhácnhaucủagiấcngủvàmộngđểtrựcnhậnvàquenthuộcvớinhữnggìsẽxảyratrongcácgiaiđoạnbạtđôsaukhichết.Bởi thếchúng ta tìm thấyhaiBardokháccũnggồm trongBardotự nhiêncủađời này:Bardongủvàmộng, vàBardo của thiềnđịnh. Thiền định làhành thiền ban ngày, còn yoga ngủ vàmộng là thực hành về đêm.TrongtruyềnthốngmàTửthưTâyTạngthuộcvào,cóthêmhaiBardonàyvàobốnBardonóitrên,làmthànhsáuBardo.

SỐNGCHẾTTRONGLÒNGBÀNTAY

MỗiBardocómộtloạtchỉdẫnvàhànhthiềnriêngcủanó,đượchướngdẫn

đúngvàonhữngthựctạivàtâmtrạngđặcbiệtcủatừngBardo.Đâylàcáchlàm thế nào những thực tập và huấn luyện tâm linh dành cho mỗi trạngtháiBardocó thểgiúpchúngta tậndụngnhữngtrạngtháiấy,vànhữngcơhộidochúngđemlại,đểgiảithoát.ĐiểmcốtyếucầnhiểuvềBardolà:Nhờtuântheosựluyệntậpnày,tacóthểthựcsựtrựcnhậnđượcnhữngtrạngtháitâmấy trong lúc tacònsống.Chúng tacó thể thựcsựkinhnghiệmchúngngaybâygiờởđây.Sựhoàn toàn làmchủnhữngchiềukhônggiankhácnhaucủa tâmthứccóthểkhóhiểuđốivớingườitâyphương,nhưngkhôngphảilàkhôngthểđạtđược.KunuLamaTenzinGyaltsenlàmộtbậcthầyđãthànhtựutâmlinh,xuấtthântừvùngnúi tuyết thuộcmiềnBắcẤn.Khi còn trẻ, ngàigặpmộtvịLamaởSikkim,ôngkhuyênngàiđiTâyTạngđểhọcPhật.BởithếngàiđiđếntỉnhKhammiềnđôngTâyTạng,ởđấyngàihấpthụgiáolýtừmộtvàiLạtmavĩđại, trong đó có JamyangKhientse, thầy tôi. Kiến thức về Phạn ngữ củaKunuLama làmchongàiđượckínhnểvàmởrachongàinhiềucánhcửa.NhữngbậcthầyhăngháidạyngàivớihyvọngngàisẽđemnhữnggiáolýấyvềtruyềnbáởẤnĐộ,nơimàgiáolýPhậthầunhưđãbiếnmất.Trongthờigian ngài ở Tây Tạng,KunuLama trở thành một bậc đa văn và có thựcchứng.CuốicùngngàicũngtrởvềẤnĐộ,ởđấyngàisốngnhưmộtnhàkhổhạnhchânchính.KhithầytôivàtôiđếnhànhhươngxứẤnsaukhirờiTâyTạng,chúngtôiđitìmkiếmngàikhắpnơiởBenares.CuốicùngchúngtôigặpngàiđangởtrongmộtngôiđếnẤngiáo.Khôngaibiếtngàilàai,lạicònkhôngbiếtngàilàmộtngườitheoPhậtgiáo,đừngnóigìbiếtngàilàmộtbậcthầy.Người ta chỉ biết ngài là một thầy tu yoga thánh thiện dễ mến, và cúngdườngngàithựcphẩm.Mỗikhinghĩvềngài,tôiluôntựnghĩ:-CólẽthánhFrancisofAssisicũngnhưthếđấy.KhinhữngtusĩTâyTạngmớiđếnẤntrongcuộclưuđày,KunuLamađượcchọnđểdạyvănphạmvàPhạnngữởmộtngôitrườngdoDalaiLamasánglập.NhiềuLamasuyênbác theo học với ngài, và đều xemngài làmột vịthầytuyệthảovềngônngữ.Nhưngmộtngàynọ,cóngườitìnhcờhỏingàivềPhậtpháp.Câutrảlờicủangàivôcùngsâusắc.Bởivậyhọtiếptụchỏingàinhiềucâu,vàthấyrằngngàicóthểgiảiđápbấtcứcâuhỏinàohọđặtra.Danhtiếngngàilanrộng,vàchẳngbaolâungàigiảngdạychonhữngtusĩthuộccáctrườngpháikhácnhau,nhữnggiáolýthuộctruyềnthốngriêngcủahọ.ĐứcDalaiLamalúcấyđãnhậnngàilàmvịhướngđạotâmlinh.NgàicôngnhậnKunuLamalànguồncảmhứngchongàigiảngdạyvàthựchànhtừbi.Quảthế,KunuLamalàmộtđiểnhìnhsốngđộngcủatừbi.Mặcdùngàirấtnổitiếng,ngàikhônghềthayđổi.Ngàivẫnvậnnhữngyphụcđơngiảnnhư

cũ,vàsốngtrongmộtgianphòngnhỏ.Khiaiđếncúngdườngngàimộtthứgì,ngàiliềnđemlàmquàchongườikháckếtiếp.Ainấuchongài,ngàisẽăn,nếukhôngainấu,ngàinhịn.MộthômmộtbậcthầymàtôiquenbiếttớiviếngKunuLamađểhỏingàivàicâuhỏivềnhữngtrạngtháiBardo.VịthầynàylàmộtgiáosưrấtuyênbáctrongtruyềnthốngTửthư,vàcókinhnghiệmvềnhữngsựhànhtrì liênhệđếnBardo.ÔngtakểlạichotôingheôngđãngạcnhiênmêmẩnnhưthếnàokhilắngngheKunuLamatrảlời.Ôngchưatừngnghenhữngđiềuhaynhưthếbaogiờ.KhingàimôtảnhữngtrạngtháiBardo,thựcquásốngđộngvàkhúc chiết đến nỗi ta có cảm tưởng ngài đang chỉ dẫn đường đi đếnKensingtonHighStreet, hay Công viên trung ương, hay điệnElysées.Nódườngnhưthểngàiđãtừngthựcsựsốngtrongnhữngtrạngtháiấy.KunuLamachỉdẫnnhữngBardobằngkinhnghiệmtrựctiếpcủachínhngài.Mộthànhgiảtầmcỡnhưngàithườngduhànhquatấtcảchiềukhônggiankhácnhaucủathựctại.VàvìnhữngtrạngtháiBardođềuchứasẵntrongtâmchúngta,nênchúngcóthểđượckhơimở,phóngthích,nhờnhữngthựchànhthiềnquán.NhữnggiáolýấyxuấtpháttừtrítuệcủachưPhật,nhữngngườicóthểthấysuốtsinhtửnhưnhìnvàolòngbàntay.ChúngtacũnglànhữngvịPhật.Bởi thếnếutacóthểthựchànhtrongcõitrung gian là cuộc đời này, tập đi sâu vào tự tính tâm chúng ta, ta có thểkhám phá tri kiến về những cõi trung gian hayBardo khác. Sự thật củanhữnggiáolývềcõitrunggiantựnósẽmởratrongta.Bởithế,giaiđoạntrunggiantựnhiêncủađờinàylàgiaiđoạnquantrọngnhất.Chínhngaybâygiờvàởđây,taphảichuẩnbịchotấtcảnhữnggiaiđoạnBardokhác:-Cáchtốithượngđểchuẩnbịlàngaybâygiờ,đạtgiácngộngaytrongđờinày.

8.ĐỜINÀY:CÕIBARDOTỰNHIÊN

TahãythámhiểmBardođầutiên,Bardotựnhiêncủacuộcđời,cùngnhữnghàmẩncủanó, rồisẽ tiếp tục thámhiểmbaBardokia theothứtựvà thờigianthíchhợp.Bardotựnhiêncủacuộcđờinàytrảidàisuốtcuộcđờitừlúcsinhrachođếnlúcchết.GiáolývềBardolàmtahiểurõtạisaođờinàylạilàmộtcơmayquýbáu,đượclàmngườicónghĩagì,vàgìlàđiềuquantrọngnhất,cốtyếunhấttanênlàmđốivớitặngphẩmvôgiánày,nghĩalàmộtđờingười.Nhữngbậcthầychotabiếtcómộtkhíacạnhlàmnềntảngcănđểcủatâmta,gọilà“nềntảngcủatâmthườngngày.”Longchenpa,bậcthầyTâyTạngthếkỷthứmườibốn,môtảnónhưsau:-Đólàmộttrạngtháitrungtính,khônggiácngộ,thuộcvềtâmvàtâmsở,đãtrởthànhnềntảngchomọihànhnghiệpvàdấuvếtcủasinhtửvàniếtbàn.Nócónhiệmvụnhưmộtcáinhàkho,trongđónhữngdấuấncủacáchànhviquákhứdocảmxúctiêucựcgâyrađượctíchchứalạinhưnhữnghạtgiống.Khinhữngđiềukiệnthíchhợpphátsinh,chúngnẩymầmvàbiểuhiệnthànhhoàncảnhcủađờita.Hãytưởngtượngcáinềntảngcủatâmấygiốngnhưmộtngânhàngtrongđónghiệpđượcgửivàokểnhưnhữngdấuấncủakhuynhhướngthóiquen.Nếutacóthóisuynghĩtheomộtmẫumựcđặcbiệtnàođó,tiêucựchaytíchcực,nhữngkhuynhhướngấysẽbịkíchđộngdễdàng,cứtrởlạivàtiếptụctrởlại.Vớisựlặpđilặplạiấy,nhữngkhuynhhướngvàtậpquáncủatacàngănsâu,tăngtrưởng,thêmnănglực,ngaycảkhitangủ.Đâylàcáchnhữngthóiquen,khuynhhướngấyđịnhđoạtđờita,cáichếtvàtáisinhcủata.Chúngtathườngtựhỏi:“Tôisẽnhưthếnàokhitôichết?”Câutrảlờilà,nhưcáitâmtrạngmàhiệnthờitađanglà,loạingườimàtađanglà:-Tasẽnhư thếấykhi tachết,nếu takhông thayđổi.Đấy là lýdo tại saothựcquantrọngđểxửdụngcuộcđờihiệntạicủamìnhđểthanhlọcluồngtâmthức,vàdođóthanhlọcconngườivàtínhtìnhta,trongkhitacòncóthểlàmviệcấy.

CÁITHẤYDONGHIỆPLỰC

Tạisaochúngtasinhlàmngười?Tấtcảhữutìnhcónghiệpgiốngnhausẽcómột cái thấygiốngnhauvề thếgiới xungquanh, toànbộ thấybiếtmàhọcùngcóấygọilà“cáithấydonghiệp.”Sựtươngứngmậtthiếtgiữanghiệpchúngtavớihoàncảnhtagặp,cũnggiảithíchđượcsựxuấthiệnnhữnghìnhtướngkhácnhau:Chẳnghạnbạnvàtôilànhữngconngười,làdocáinghiệp

cănđểchungmàchúngtacùngsansẻ.Tuynhiênngaytrongthếgiớingười,chúng tacòncómỗingườimộtnghiệpriêng.Chúng tađượcsinhra trongnhữngxứsởkhácnhau,đô thị,giađìnhkhác;mỗingườihấp thụmộtnềngiáodụckhác,cónhữngảnhhưởngvàniềmtinkhác,tấtcảnhữngthứnàygồmchunglạithànhnghiệpriêngcủamỗingười.Mỗichúngtalàmộttổngthểnhữngthóiquenvàhànhđộngquákhứ,dovậychúngtachỉcóthểnhìnthấy sự vật bằng cái lối nhìn riêng biệt độc đáo của ta. Con người có vẻgiốngnhaunhưngnhìnsựvậtvớicáchhoàntoànkhácnhau,mỗingườisốngtrongmộtthếgiớiđộcđáocủariêngmình.KaluRinpochenói:-Mộttrămngườichiêmbao,thìcótrămcảnhmộngkhácnhau.Cóthểnóimọigiấcmộngđềuthực,nhưngthậtphilýnếucảquyếtrằngchỉcómộtcủamộtngườilàcảnhthực,nhữngcảnhmộngkhácđềusaisựthật.Mỗingườithấysựthựctùytheonghiệpchiphốinhữngnhậnthứccủahọ.

LỤCĐẠO

Đờingườichúngtakhôngphảilànghiệpcảnhduynhất.Phậtgiáophânbiệtsáucõihiệnhữu:Trời,atula,người,súcsinh,quỷđói,địangục.Mỗicõilàhậuquảcủamộttrongsáucảmxúctiêucựcchínhyếu:Kiêumạn,ganhtị,dụcvọng,ngusi,thèmkhátvàgiậndữ.Sáucõiấycóthựcsựhiệnhữubênngoàikhông?Chúngquảcóthểhiệnhữuvượt ngoài tầmnghiệp thấy của ta.Đừng bao giờ quên: “Cái gì chúng tathấy chỉ là do nghiệp, thấy của chúng ta khiến cho thấy, không gì khác.”Cũngnhưtronghiệntại,vớinhậnthứcbấttịnh,chưatiếnhóacủachúngta,chúngtachỉbiếtđượcvũtrụnày,mộtconvitrùngcũngthế,cóthểthấymộtngóntaycủatanhưcảmộtphongcảnh.Chúngtakiêucăngtớinỗichỉtinrằng“thấylàtintưởng”(nghĩalà,cóthấymớitin.)Nhưngnhữnggiáolýcaocủa Phật thường nói đến vô lượng thế giới trong nhiều chiều không giankhácnhau– có thể cónhiều thếgiới rất giốngvới thếgiới chúng ta – vànhiềunhàthiênvănhiệnđạiđãcónhữnggiảthuyếtvềsựhiệnhữunhữngvũtrụsonghànhvớivũtrụnày.Làmsaotacóthểcảquyếtcáigìhiệnhữuhaykhônghiệnhữuởbênkiagiớihạntrikiếnhẹphòicủachúngta?Nhìnvàothếgiớixungquanhta,vàvàotâmta,tacóthểthấyquảthựccósáucõiluânhồi.Chúnghiệnhữukhichúngtavôtìnhđểchonhữngcảmxúctiêucựcnơitachiếuravàkếttinhthànhnhữnghoàncảnhsống(cõi,hayybáo),vàđểchonhữngcảmxúcấyđịnhđoạtmẫumực,hìnhdạng,hươngvịvà toàn thểđời ta trongnhữngcõiấy.Sáucõicũnghiệnhữu trong tâm tadướidạngnhữnghạtgiốngvàkhuynhhướngtiêucựcluônsẵnsàngđểnẩynầmvàtăngtrưởng,tùytheoảnhhưởngbênngoàivàlốisốngcủata.Ta hãy nhìn xemmột vài cõi như thế đã được phản chiếu và cô đọng lại

trongthếgiớiquanhtanhưthếnào.Đặctínhchínhcủacõitrờichẳnghạn,làvắngbóngkhổđau,mộtcõicósắcđẹpbấtbiếnvàmêmẩntheodụclạc.Hãytưởngtượngnhữngvịthiênthầncaoráo,tóchungđangtảnbộtrênbờbiển,trongnhữngkhuvườnngậpnắng,đanglắngnghebấtcứbảnnhạcnàohọưathích,đangsaysưavớiđủmọithứkíchthích,hăngsayhọcyogathiềnđịnh,luyệnthânthể,vàtìmđủcáchđểcảithiệnchínhmình,nhưngkhôngbaogiờđộngnão,khôngbaogiờixúcchạmmộtsựrắcrốinào,mộthoàncảnhđaukhổnào,khôngbaogiờýthứcđếntínhbảnnhiêncủahọ,bị“gâymê”đếnđộhọkhôngbaogiờýthứcđượctìnhhuốngđíchthựccủamình.NếumộtvàivùngởCaliforniahayúcchâuhiện lên trong tâm tanhưcõithiêngiới,thìbạncũngcóthểthấycõitulacólẽdiễnrahàngngàytrongsựcạnh tranh mưu mẹo ở vùngWall Street hay trong những hành lang củaWashingtonvàTòaBạchốc.Còncõingạquỷởđâu?Nóhiệnhữuởbấtcứnơinàomàconngười,dùđãgiàucóvôtận,cũngkhôngbaogiờthỏamãn,muốnchiếmlấycôngtinày,côngtinọ,hoặctỏlòngthamkhôngđáycủahọtạicácvụántòa.Hãybậttruyềnhìnhlênbấtcứđàinào,bạnsẽđivàongaycáithếgiớicủatulavàquỷđói.Tínhchấtcuộcđờitrongcõichưthiêncóvẻnhưthưthảnhơnthếgiớichúngta,nhưngcácbậcthầylạibảođờingườilàvôvànquýbáuhơn.Tạisao?Vìchínhcáisựkiệnrằngchúngtacótỉnhgiácvàthôngminh,nhữngnguyênliệuchogiácngộ.Vàvìsựđaukhổlankhắpcõingườitachínhlàcáibànđạpđểcho ta làmcuộcchuyểnhóa tâmlinh.Sựđauđớn,buồnphiềnmấtmát,vàđủthứbấtmãnvôtậnởtrongcuộcđời,thựcsựchỉcómộtmụcđíchđángkểduynhấtlà:Đánhthứcchúngtatỉnhdậy,giúptacóthể-gầnnhưbắtbuộc ta-phảibứt rakhỏichukỳsinh tửvànhờthếbungrađượcánhquangvinhđangbịvâyhãmtrongta.Mọitruyềnthốngtôngiáođềunhấnmạnhrằngđờingườilàcơhộiduynhất,vàcómộttiềmnăngghêgớmmàthườngtakhôngngờtới.Nếutađểlỡcơhộimàcuộcđờinàycốnghiếnchotatựchuyểnhóa,thìcóthểmộtthờigianvôcùngtậnnữatamớicóđượccơhộikhác.Hãytưởngtượngcómộtconrùamùbơitrongđạidươngbátngát.Trênmặtbiểncómộtcáivòngbằnggỗnhấpnhôtheosóng.Cứmột trămnămconrùamớingoi lênmặtbiểnmộtlần.TheovídụtrongPhậtgiáo,đượcsinhlàmngườicònkhóhơnlàconrùanổilênvàchuiđượccáiđầucủanóvàochiếcvònggỗấy.Vàtrongsốnhữngngườiđượcsinhlàmngười,thìnhữngkẻmaymắnđượcgặpnềngiáolýnàycũngrấthiếm;vànhữngngườithựcsựđểtâmđếngiáolývàthểhiệngiáolýtrongđờisốnglạicànghiếmhoi,quảvậy,“nhưsaomọcbanngày.”

CÁNHCỬANHẬNTHỨC

Nhưtôiđãnói,cáchchúngtanhìnthếgiớitùythuộchoàntoànvàonghiệpcủa ta.Nhữngbậc thầycóvídụsáu loàichúngsinhnhìndòngsông.Loàingườithấyconsônglànước,đểtắmrửahoặcđểuống;loàicáthấyđólànhàởcủachúng; loài trời trời thấyđólàvịcamlồđemlạiphúclạc; loài tulathấyđólàkhígiớicủachúng,loàiquỷđóithấyramáumủtanhhôi;cònloàiđịangụcthìthấylànướcđồngsôi.Nướcchỉcómột,nhưngđượctrôngthấynhiềucáchkhácnhau,nhiềukhihoàntoàntráingược.Sựnhậnthứctheonhiềukiểuđadạngnhưthếchứngtỏrằngtấtcảcáithấydonghiệpđều là ảo tưởng;vìnếumột chấtmàcó thểđược thấy ranhiềucáchnhưthế,thìlàmsaocóthứgìthựcsựcóđượcmộtthựchữunộitại?Vànócũngchotathấyrằngcóthểmộtvàingườicảmthấythếgiớinàylàthiênđường,vàingườikháccholàđịangục.Giáolýchotabiếtcốtyếucóbaloạithấy:“Cáithấybấttịnh,donghiệp”củaphàmphu;“Cáithấydokinhnghiệm,”mởrachonhữngngườihànhthiền,màlàconđườngsiêuviệt;và“Cáithấythuầntịnh”củanhữngbậcgiácngộ.MộtvịPhậthayngườiđãgiácngộ,sẽthấythếgiớinàytoànhảomộtcáchtựnhiên,mộtcảnhgiớihoàn toàn thanh tịnhsángchói.Vìđã tịnh trừnhữngnguyênnhângâynêncáithấyđầynghiệpchướng,nênhọthấymọisựtrongvẻthiêngliêngnguyênủygiảnđơncủanó.Sởdĩthấymọisựquanhtatheokiểutathấybâygiờ,làvìtaluônluôncủngcốkinhnghiệmvềthựctạibêntrongvàbênngoàicùngmộtcáchấyđờinàysangđờikhác,vàđiềunàyđưatađếnnhậnthứcsailầmrằngcáigìtatrôngthấylàthựchữumộtcáchkháchquan.Kỳthực,khitađisâuhơnvàosựtutập,tadầnbiếtcáchlàmviệcthẳngvớinhữngnhậnthứccốchấpcủata.Mọikháiniệmsailầmcũcủatavềthếgiới,vềvậtchấtvàvềchínhta,đềuđượclọcsạch,tanrã,vàmộtcáithấyhoàntoànmới,gầnnhưthiênnhãnmởra,nhưBlakenói:-NếucáicửanhậnthứcđượclọcsạchThìmọisựsẽxuấthiệnnguyênvẹnbaolaTôikhôngsaoquênđượclúcthầyDudjomRinpochecaohứngthânmậtbảotôiquagiọngnóicaovàkhàncủathầy:-Này, con biết chứ, thực sựmọi vật chung quanh ta đang biếnmất, biếnmất...Nhưngvớiphầnđôngchúngta,nghiệpvànhữngcảmxúctiêucựccứngănchechúngtakhôngchothấybảnchấtnộitạitựnhiêncủamình,vàbảnchấtsựvật.Kếtquảlàtabámlấyhạnhphúcvàđaukhổcholàthựccó,vàmộtcách ngu si ta cứ tiếp tục gieo hạt giống cho đời sau của ta.Những hànhnghiệpcứtróibuộcchúngtavàochukỳtiếpnốicủasinhtửbấttận.Bởithếmọisựđangbấpbênh,tùythuộccáchtasốnghiệngiờ,ngaygiờphútnày.Tađangsốngnhưthếnàobâygiờ,cóthểảnhhưởngtoànthểtươnglaita.Đấylàlýdocấpthiếtthựcsựkhiếntaphảichuẩnbịđểgặpgỡcáichếtvới

tháiđộthôngminh,đểchuyểnhóanghiệpvịlaicủata,tránhcáithảmkịchcứbịrơi trởlạivàotrongvôminhvọngtưởngvàlậplạichukỳsốngchếtkhổnhọc.Cuộcđờinàylàthìgianvànơichốnduynhấtchotachuẩnbị,vàtachỉcóthểthựcsựchuẩnbịnhờtutậptâmlinh.Đâylàthôngđiệpkhôngthể tránhcủađờinày,mộtgiaiđoạn trunggian tựnhiên.Padmasambhavanói:-KhiBardođờinàyxuấthiệnvớitôi.TôisẽtừbỏlườibiếngvìcuộcđờingắnngủiĐivàoconđườngthấy,nghe,nghĩ,quántưởngkhôngxaolãngLấytâmvànhậnthứclàmconđường,đểthựchiệnbathân:tâmgiácngộ.BâygiờmộtkhitôiđãđượcthânngườiKhôngcóthìgiờchotâmlangthangtrênđườngnữa.

TUỆGIÁCVÔNGÃ

Đôikhitôi tựhỏimộtngườinhàquêởTâyTạngsẽcảmthấythếnàonếubạnthìnhlìnhđưahọđếnmộtđôthịtântiếnvớiđủthứkỹthuậttinhxảo.Cólẽngườiấysẽ tưởngmìnhđãchếtvàđangởtrongtrạngtháiBardo,sẽháhốcmiệngra,đầyngờvực,mànhìnnhữngchiếcphicơbaytrongbầutrờitrênđầuy,hoặcngắmmộtngườiđangnóichuyệnbằngđiệnthoạivớimộtngườikhácởbênkiathếgiới.Ysẽchorằngmìnhđangchứngkiếnnhữngphépthầnthông.Thếmàtấtcảđiềuđódườngnhưrấttựnhiênđốivớingườisốngtrongthếgiớitântiến,đượcnềngiáodụcTâyphươnggiảithíchtừngbướcmột.Cũnggiốngnhưthế,trongPhậtgiáoTâyTạng,cómộtnềngiáodụctâmlinhcơ bản, sơ đẳng, bình thường,một sự huấn luyện tâm linh đầy đủ về cõitrunggian làcuộcđờinày,đem lạichobạnngữvựng thiếtyếu,ABCcủatâmthức.Cănbảncủasựhuấn luyệnnàyđượcgọi là“badụngcụcủa trítuệ”:Văntuệ,biếtlắngnghe;Tưtuệ,biếttưduyquántưởng,vàTutuệ,biếtthiền.Nhờđấychúng tađiđếnchỗđánh thức tự tính tâmcủa ta,nhờđấychúngtatìmthấyđượcsựthậttalàai,vàthểhiệnniềmvuigiảithoát-gọilàtrívôngã.Tưởngtượngmộtngườithìnhlìnhtỉnhdậyởbệnhviệnsaumộttainạnxehơi,vàthấymìnhhoàntoànmấttrínhớ.Bênngoài,mọisựvẫnynguyên:Nàngvẫncòngươngmặtấy,hìnhdángấy,cácgiácquanvàtâmvẫnởđấy,nhưng hoàn toàn không nhớ thực sự mình là ai. Cũng y hệt như vậy, takhôngthểnhớđượcbảnlaidiệnmụccủamình.Khinhhoàng,sợhãi,tanhìnquanhvàđặtbày ramột lý lịchkhác,một lý lịch tabám lấyvới tất cả sựtuyệtvọngcủamộtngườiđangrơivàohốthẳm.Cáilýlịchgiảtạo,đượcbàyđặttronglúcvôminhđógọilàcáitôi,“tựngã.”

Vậy,ngãlàsựvắngmặttrikiếnchânthựcvềtalàai,cùngvớinhữnghậuquảcủanó:Mộtsựbámvíutuyệtvọng,bằngmọigiá,vàomộtkhốichắpvá,mộthìnhảnhtạmthờivềcáita,mộttựngãluônluônbiếnchuyểnvàphảibiếnchuyểnđểduytrìcáiảotưởngvềhiệnhữucủanó.Tạngngữgọingãlàdakdzin,cónghĩa“tómlấymộtcáingã.”Ngãnhưvậyđượcđịnhnghĩa lànhữngdi chuyểnkhôngngừngcủa sự chấp thủmộtquanniệm lừadốivề“tôi”và“củatôi,”tựvàtha,vàchấpthủmọikháiniệm,ýtưởng,dụcvọng,vàhoạtđộngnàosẽduytrìcáicấutrúcgiảtạoấy.Mộtsựbámvíunhưvậylàvôlốingaytừkhởithủy,vàđươngnhiênphảibấtmãn,vìkhôngcócơsởchânlýnàotrongđó,vìnhữnggìtabámvíutựbảnchấtđãkhôngthểnắmbắt.Sựkiệnchúngtacầnbámvíuvàcứvẫntiếptụcbámvíu,chứngtỏrằngtựthẳmsâutrongbảnthểta,tabiếtcáingãđóvốnkhôngcóthựcchấtnộitại.Từcáibiếtâmthầm, làmtabựcbộiđó,phátsinhmọinỗibựcbộiđó,phátsinhmọinỗibấtanlosợtrongta.Baolâutachưalộtmặtnạcáingãthinócòntiếptụcđánhlừachúngta,nhưmộtchínhtrịgiabịpbợmluônluônrêuraonhữnghứahẹngiảdối,haymộtluậtsưkhôngngừngphátminhnhữnglờinóidốivàbiệnhộtinhvi,haymộtchuyênviênquảngcáocứtiếptụcbahoanhữnglờithuyếtphụcngọtlịmmàtrốngrỗng.Nhiềuđờikiếpvôminhđãđưatađếnchỗđồnghóatoàndiệnbảnthểmìnhvớicáingã.Chiếnthắnglớnnhấtcủacáingãlàthuyếtphụcđượcchotatinrằnglợilạcnhấtchonócũnglàchota,vàlạicònđồnghóasựsốngcòncủatavớicủachínhnó.Đây làmộtmỉamai to lớn,khi taxét rằngngãvàsựchấpthủcủanóchínhlàgốcrễmọiđaukhổcủata.Nhưngvìchúngtađãbịcáingã lừabịpquá lâu,bịnó thuyếtphụcquáhay,đếnnỗinộicáiýnghĩrằngtacóthểtrởthànhvôngãlàmchotasợhãi.Cáingãrỉtaitarằng,vôngãlàmấthếttấtcảhuyềnthoạiphongphúcủaconngười,chỉcònlàmộtngườimáyvôvịhaymộtcâycỏkhôngócnão.Cáingãđánhmộtđònxuấtsắcvàonỗisợhãicănđểcủata,làsợmấtquyềnkiểmsoát,sợcáimàtachưatừngbiết.Tacóthểtựnhủ:-“Mìnhcũngnênbuôngcáingãralắmchứ,mìnhđaukhổvìnó,nhưngnếumìnhlàmthế,thìcáigìsẽxảyđếnchomình?”Cáingãsẽtánđồngngaytrongmộtcáchngọtlịm:-“Tôibiếtđôikhitôicũngrầyràthực,vàthựctìnhtôihoàntoànthôngcảmnếuanhmuốnbuôngtôira.Nhưngcóthựcanhmuốnnhưthếkhôngnào?Aisẽsănsócanh?Aisẽchechởvàthươnglấyanhnhưtôiđãlàmbaonhiêunămnay?”Vàngaydùtathấyrõtậnruộtgannhữnglờidối trácủacáingã,chúngtacũngquásợkhôngdámbỏnó,vìtachưabiếtmộttígìvềtựtínhcủatâmta,lýlịchchânthựccủata,nênrõràngtakhôngcócáchnàokháchơnlàbámlấyngã.Chúngtatuântheonhữngđòihỏicủanóvớitháiđộtựkhinhghét,

nhưbợmrượuvớilấychấtuốngmàybiếtđangtànpháy,hoặcnhưkẻghiềnma túy lục tìmchấtkích thíchmàhọbiết saumộthồi “phi”ngắnngủi sẽđemlạichohọsựchánchêtuyệtvọng.

CÁINGÃTRÊNĐƯỜNGTÂMLINH

Chấm dứt sự chuyên chế oái ăm của bản ngã chính là lý do ta bước lênđườngtutậptâmlinh,nhưngquyềnnăngcủacáingãhầunhưvôtận,vàmỗigiaiđoạnnóđềucóthểpháhoạivàvàxoaychuyểntakhỏicáiướcmuốngiảithoátnó.Chânlýthậtgiảndị,vànhữnglờidạycũngvôcùngsángsủa,nhưngnhiềulầntôiphảibuồnbãmàthấyrằng,mỗikhigiáolýbắtđầulaychuyểnđượcchúngta,thìcáingãlạicốlàmchonhữnglờidạytrởthànhrắcrối,vìnóbiếtnóđangbịđedọatậncănđể.Lúcđầu,khichúngtamớikhởisựsaymêconđườngtutậpvớinhữngkhảnăngcủanó,thìcáingãcóthểcổvũtavàbảo:Thậtlàkỳdiệu.Chínhlàđiềuanhnênlàm.Lờidạynàyhoàntoàncólý.Rồikhichúngtanóichúngtamuốnthửthựctậpthiền,haynhậpthất,thìcáingãvỗvề:-Thậtlàmộtýnghĩtuyệtvời.Tạisaotôilạikhôngtheoanh.Cảhaichúngtacóthểhọcđượcvàiđiều.Suốtkỳtrăngmậtcủasựtutậptâmlinh,cáingãcứgiụcta:-Thậttuyệt,thậtlạlùng,gợicảmhứng...Nhưngvừakhichúngtađivàogiaiđoạnmàtôigọilà“thờikỳbếpnúc”củaconđườngtutập,vàgiáolýbắtđầuđộngtớibảnngãsâuxacủachúngta,thìkhôngsaotránhkhỏichúngtavachạmvớisựthậtvềbảnngã.Khicáingãđượcphơibày,nhữngchỗyếucủanóbịđộngtới,làđủmọithứvấnđềbắtđầunổi lên.Nónhưmột tấmgươngđểngaytrướcmặtchúngtamàtakhông thể tránh nhìn chỗ khác. Tấm gương hoàn toàn trong sáng, nhưngtrongđócómộtcáimặtxấuxí,caucó,cáimặtchúngta,đangtrừngtrừngnhìn lại chúng ta.Chúng ta khởi sự nổi loạn phảnkhángvì ta ghét cái gìmìnhkhôngthấy;chúngtacóthểnổigiậnđậpvỡcáigương,nhưngnóchỉvỡrathànhhàngtrămgươngmặtxấuxígiốngnhau,vàvẫntrợntrừngnhìnlạichúngta.Bấygiờlàlúcchúngtabắtđầunổiđóavàphànnànmộtcáchcayđắng:-Thếthìngãcủatanằmởđâu?Cáingãđangđứngbêntamộtcáchtrungthành,xúigiục:Anhhoàntoànđúng.Chuyệnnàyxúcphạmquáthểchịuđựng.Đừngtheonó!Khi chúng tamêmẩn lắngnghe, thì cái ngã tiếp tụchô triệuđủ loại hoàinghi,cảmxúc,hốthoảng,nhưđổthêmdầuvàolửa:

Anh không thấy giáo lý ấy không thích hợp với anh à? Tôi đã bảo. Anhkhôngthấyôngtakhôngxứnglàmthầycủaanhsao?Hãyxem:Anhlàmộtconngườitâyphươngthôngminh,tântiến,từngtrải;cònnhữngchuyệnxalạ như thiền, Sufi, Zen, Phật giáo Tây Tạng... thuộc về văn hóa phươngđông.MộttriếthọcởtuốttrêndãyHyMãLạpSơnmộtngànnămvềtrướcthìphỏngcóíchlợichoanhđược?Khicáingãvuimừngngắmtacànglúccàngbịvướngvàolướicủanó,nócòntráchmóctavềtấtcảnhữngnỗinhọcnhằn,côđơn,giankhổmàchúngtađãtrảiqua,khichúngtabiếtđượcchínhmìnhqualờigiảngdạy,vàquabậcthầy:-Nhữngôngđạosưấykhôngcầnbiếtanhđãphảitrảiquanhữnggì.Họchỉcốtkhaithácanh.Họchỉxửdụngnhữngdanhtừnhưtừbi,sùngtín,đểlàmchoanhrơivàoquyềnnăngcủahọ...Cáingãquákhônlanhtớiđộcóthểbópméogiáolýđểxàichomụctiêucủanó;vì“QuỷXa tăngcó thể tríchdẫnkinh thánhchomụcđíchmình.”Khígiớicuốicùngcủacáingãlàchỉngayvàomặtôngthầyvànhữngtínđồmàbảo:-Khôngcóaiởđâysốngđúngtheogiáolýấyđượccả.Bâygiờcáingãlạiđóngvaitròtrọngtàicôngbìnhchomọihànhvi:Vịtríláucáhơnhết,từđiểmnàynócóthểpháhỏngniềmtincủabạn,vàlàmtiêumabấtcứsựsùngkínhnào,sựphátnguyệntutậpnàomàbạnđãcó.Nhưngdùcáingãcốhếtsứcđểpháhoạiconđườngtucủabạn,nếubạnthựcsựtiếptụcthựchànhthiềnđịnh,bạnsẽdầnnhậnramìnhđãbịcáingãgạtgẫmnhưthếnào:Hyvọngvàlosợhãohuyền.Dầndầnbạnthấyrằngcảhyvọnglẫnlosợđềulàkẻthùcủasựantâm;hyvọngđánhlừabạn,bỏbạnthấtvọngtrốngrỗng,cònsợhãithìlàmbạntêliệttrongtùngụchẹphòicủabảnngãgiảtạo.Bạnbắtđầuthấycáingãđã lung lạc tâmbạnnhưthếnào,vàtrongbầutrờigiảithoátmàthiềnđịnhđãmởra,mỗikhibạntạmthờithoátkhỏichấpthủ,bạnhéthấycáikhoángđạtcủatựtínhchânthực.Bạnnhậnrarằngtronghàngbaonaycáingãcủabạn,giốngnhưmộtkẻ lườnggạtbạnvớiđủkếhoạchhứahẹnmàtoànthịlàláokhoét,chỉcóđưabạnđếnsựphásản tâm linh. Khi bạn thấy điều này trong sự an tĩnh của thiền định, màkhônganủihaymuốncheđậynhữnggìbạnthấy,thìtấtcảkếhoạchmưuđồcủangãtựchothấynótrốngrỗng,vàbắtđầusụpđổ.Đâykhôngphải làmột tiền trìnhpháhoại thuần túy.Vìcùngvớisựnhậnchânđauđớntínhgiảdốitộilỗicủacáingãcủabạn,vàcủamọingười,phátsinhmộtcảmthứcvềtầmbaolacủanộitâm,mộttrựccảmvềvôngãvàtínhduyênsinhcủavạnpháp,vàtínhhàihướcđộlượng,màchínhlàdấuhiệucủagiảithoát.Nhờbạnđãtậpđơngiảnhóasựsốngvàlàmchocáingãbớtcócơhộiquyếnrũbạn,vànhờbạnđãtậpsựtỉnhgiáccủathiềnđịnh–dovậynớilỏngkềm

tỏacủatínhbạođộng,bámvíuvàtiêucựctrongbạn–màtuệgiáctừtừcóthể lódạng.Trongánhsángsoicùngkhắpcủanó, tuệgiácnàycó thểchỉchobạnmộtcáchrõràngtrựctiếp,nhữngvậnhànhtinhvinhấtcủatâmbạn,vàđồngthời,bảnchấtcủathựctại.

HƯỚNGĐẠOMINHTRIẾT

Haiconngườiđãluônsốngtrongbạnsuốtcảđờibạn.Mộtngườilàbảnngã,nóinhiều,đòihỏi,nóngnảy,tínhtoán;ngườikialàconngườitâmlinhkỳbímà tiếng nói lặng lẽminh triết của y bạn hiếm khi nghe được hoặc nghetheo.Khibạncànghọcgiáolý,quánxét,vàhòanhậpgiáolýđờisốngcủabạn, thì tiếngnóibêntrongbạn, tríphânbiệtbẩmsinhcủabạnđượcđánhthứcvàtăngtrưởng,vàbạnkhởisựphânbiệtgiữasựhướngdẫncủanóvớinhữngtiếngnóicủabảnngã.Kíứcvềbảnlaidiệnmụccủabạnbắtđầutrởvềvớitấtcảvẻhuyhoàngvàtintưởng.Bạn sẽ thấy bạn đã tìm ra trong chính bạn người hướng đạo cho bạn.Vìngườiấybiếtrõbạn–ychínhlàbạn–nêncóthểgiúpbạndànxếpmọirắcrốicủa tư tưởngvàcảmxúcbạn.Ngườihướngđạocủabạncóthểcómặtthườngxuyên,vuivẻ,đôikhichếnhạo,ngườiluônluônbiếtcáigìlàtốthơncảchobạn,giúpbạncànglúccàngtìmralốithoátkhỏinhữngámảnhcủanhữngphảnứngdothóiquenvànhữngcảmxúcmêmờ.Khitiếngnóicủa“tríphânbiệt”trongbạncàngmạnhvàrõhơn,bạnsẽphânbiệtđượcchânlýcủanóvànhữnglừabịpcủabảnngã,vàbạncóthểlắngnghenóvớiniềmtưtưởng.Bạncàng thườngxuyênnghe theongườihướngđạonày, thìcàngdễdàngthayđổiđượcnhữngtâmtháitiêucựcnơibạn.Dầndầnbạnsẽthấymìnhcóthểthoátracàngngàycàngnhanhhơn,khỏinhữngcảmxúcđentốiđãngựtrịđờibạn,vàkhảnănglàmđượcviệcấylàphéplạmầunhiệmnhất.TertonSogyal, nhà thầnbíTâyTạng,đãnói rằng,ngài khôngkhâmphụcgìmộtngườicóthểbiếnhóađượccáinềnnhàthànhtrầnnhà,haylửathànhnước.Phép lạđích thực theongài làngườinàocó thểgiải tỏamộtcảmxúc tiêucực.Nhưvậy,dầndà,thayvìnghetiếnglảinhảicủabảnngã,bạnsẽthấymìnhcàngngàycàngngheđượctrongtâmmìnhnhưngchỉdẫnrõràngcủagiáolýđangkhởihứng,khuyênbảo,hướngđạo,chỉthịchobạnởmỗikhúcquanh.Cànglắngnghe,bạncàngnhậnđượcnhữnghướngdẫn.Nếubạnnghetheotiếngnóicủangườihướngđạominhtriếtấy,củatríphânbiệtnơibạn,vàđểchobảnngãimtiếng,thìbạnsẽkinhquásựhiệndiệncủatrítuệvàphúclạcmàchínhthựclàbạn.Mộtcuộcđờimớihoàntoànkháccuộcđờitrướcđâykhibạncònkhoáccáilốtbảnngã,bắtđầutrongbạn.Vàkhicáichếtđến,thì

bạnđãbiếtcáchlàmthếnàođểkiểmsoátnhữngcảmxúcvàýtưởngnổilêntrong các trạng thái trung gian, những cảnh tượngmànếu bạn khôngbiếttrướcthìcóvẻthựcmộtcáchghêgớm.Khibệnhmất trínhớcủabạnvềchínhmìnhbắtđầuđượcchữakhỏi,cuốicùngbạnsẽnhậnrarằngdakdzin,sựchấpthủbảnngã,làcănnguyênmọiđaukhổcủabạn.Bạnsẽhiểunóđãtànhạibạnvàkẻkhácđếnmứcnào,vàsẽthấyrằngđiềucaoquýnhấtvàlạikhônngoannhấtđểlàm,làyêuthươngngườikhác thayvìyêu thươngchínhmình.Việcấy sẽ chữa lành trái tim,khốióccủabạn,và chữa lành tâm linhbạn.Điềuquan trọng là luôn luônnhớrằngnguyêntắcvôngãkhôngphảilàlúcđầucómộtbảnngã,rồitheoPhật thìphải từbỏbảnngã.Trái lại,vôngãcónghĩalàtựkhởithủychưabaogiờcómộtcáingã,vànhậnchânđượcđiềunàygọilàthấy“vôngã”.

BAKHÍCỤCỦATRÍTUỆ

Cáicáchđểtìmđượcsựtựdogiảithoátdotrítuệvôngãđemlại,lànhờtiếntrìnhlắngnghe,tưduyquántưởngvàthiềnđịnh.Cácbậcthầykhuyêntabắtđầubằnglắngnghegiáolýthựcnhiềulần(văntuệ),vàkhilắngnghe,giáolýấynhắcđinhắclạichotanhớbảntínhtrítuệbịchegiấutrongta.Giốngnhưthểtalàngườiđangnằmtrongbệnhviệnbịmấttrínhớsaumộttainạn,vàcóngườithươngyêusănsóctađangthìthầmtrongtaitatênthậtcủata,chỉchotanhữnghìnhảnhcủabạnbèthânquyếnta,cốđưatatrởvềtrigiácđểbiếtmìnhlàai.Dầndần,khi lắngnghegiáolý,cóvàiđoạnvài trikiếntrongđótácđộngtrêntamôtcáchmạnhmẽ,nhữngkíứcbảnlaidiệnmụccủatasẽbắtđầutìmlốiquayvề,vàmộtcảmgiácsâuxavềmộtcáigìthânthiết,quenthuộcsẽchầmchậmthứcdậytrongta.Lắngnghelàmộttiếntrìnhvôcùngkhókhănhơnphầnđôngngườitatưởng,lắngnghethựcsự-theocácbậcthầymuốnnói–làhoàntoànbuôngbỏcáita,buôngtấtcảthôngtin,kháiniệm,tưtưởngvàthànhkiếnđãđượcđộnđầyđầuócta.Nếubạnthựctìnhlắngnghegiáolý,thìnhữngthứấy-vốndĩlàchướngngạithựcsựngănchetavớitínhbảnnhiêncủata–cóthểtừtừđượcrửasạch.Khi cố lắng nghe thực sự, tôi thường thấm câu nói của thiền sư SuzukiRodhi:-Nếutâmbạntrốngrỗng,thìnóiluônluônsẵnsàngchomọisự;mởrachomọisự.Trongtâmngườisơhọc,có thậtnhiềukhảnăng,nhưngtrongtâmcủachuyêngiathìcórấtítkhảnăng.Tâmngườisơcơlàmộtcáitâmtrốngrỗng,rộngmở,sẵnsàngđónnhận,vànếutathựcsựlắngnghevớimộtcáitâmcủangườisơhọc,thìtamớicóthểthựcsựngheđượcmộtcáigì.Vìnếutalắngnghevớimộttâmimlặng,càng

thoátkhỏithànhkiếncàngtốt,thìcóthểtạocơhộichosựthậtcủanềngiáolýxuyênthủngkhốivôminhnơita,vàlàmchoýnghĩacủasựsốngchếttrởnêncàngngàycàngrõrệtmộtcáchlạ lùng.ThầyDigoKhientseRinpochetôithườngnói:-Cànglắngtai,càngnghenhiều,càngnghenhiều,hiểucàngsâu.Hiểubiếtđượcsâuxalànhờquánxétvàtưduy(tưtuệ),khícụthứhaicủatrítuệ.Khitaquánxétnhữnggìtađãnghe,nótừtừthẩmthấuvàodòngtâmthứctavà thấpkhắpkinhnghiệmnội tâmvềcuộcđờimình.Nhữngsựcốhàngngàybắtđầuxácchứngsựthậtcủagiáolý,vìsựquántưởngdầnmởracho ta thấy những gì ta đã hiểu trên phương diện tri thức, sự quán tưởngmanghiểubiếtấytừđầuócđivàotimta.Khícụthứbacủatrítuệlàthiềnđịnh(tutuệ).Saukhilắngnghegiáolývàtưduyvềnhữnglờidạy,tađemthựchànhnhữngtrikiếntađãđạtđượcvàápdụngchúngmột cách trực tiếp trongnhucầuhàngngày,quaquá trìnhthiềnđịnh.

NHỮNGHOÀINGHITRÊNĐƯỜNG

ThầyDudjomRinpoche tôi thườngkể câu chuyệnởẤnĐộvềmột tướngcướpkhéttiếngngàyxưa.Sauvôsốlầncướpcủagiếtngười,yđâmrahốihậnvìmìnhđãgâyrabiếtbaonhiêuđaukhổchongườikhác.Ykhaokháttìmcáchsámhốitộilỗiyđãlàm,vàđếnviếngmộtthiềnsư.YnóivớiNgài:-Conlàmộtkẻphạmtội,bâygiờconbịlươngtâmcắnrứtghêgớm.Cólốithoáinàokhông?Conphảilàmgì?Bậcthầynhìntướngcướptừđầuđếnchân,rồihỏiycóđượctàinghệgì.Têncướptrảlời:-Khôngcótàigìcả.Vịthầyhét:-Khôngà?Ngươiphảigiỏimộtnghềgìmớiđượcchứ.Têncướpimlặngmộthồi,rồicuốicùngxácnhận:-Thựcsự,cómộtnghềduynhấtmàconchuyênmôn,đólànghềtrộmcướp.Vịthầycướikhúckhích:-Tốt.Đấychínhlàtàinghệmàbâygiờngươicầndùng.Hãyđiđếnmộtnơithanhvắng,vàcướphếttấtcảnhữngýtưởngnhậnthứccủangười,ăntrộmhết tấtcả tinh tú,hành tinh trongbầu trời,chochúng tanmấtvà trongcáibụngcủaChânkhông,khônggiantorộngcủatâmhồnnhiên.Chỉtronghaimươimốtngày,têncướpđãtrựcngộbảntâmvàcuốicùngtrởthànhmộtngườiđượcxemlàmộttrongnhữngbậcthánhvĩđạicủaxứẤn.Nhưvậy,ởthờicổ,cónhữngbậcthầyphi thườngvàmônđệnhạybénvànhất tâm như tên cướp nọ, chỉ nhờ thực hành với niềm tin không chuyển

hướng,mộtlờidạyduynhấtmàchứngđắcgiảithoát.Ngaycảbâygiờ,nếutađểtâmthựchànhmộtphươngphápvàlàmviệcvớinómộtcáchtrựctiếp,thìcũngsẽcóhyvọnggiácngộ.Tuynhiên,tâmchúngtathườnggiaođộngvàhoangmangvìhoàinghi.Đôikhi tôinghĩnghiquả làmộtchướngngạibế tắc tiếnhóanhân loạihơncảthamlamchấpthủ.Xãhộichúngtađềcaosựkhônkhéothayvìtrítuệ,vàcatụng những khía cạnh nông cạn, khó chịu và ít lợi ích nhất của trí thôngminh.Chúngtađãtrởnênquátinhkhônvàloạnthầnkinhđếnnỗitaxemchínhhoàinghilàchânlý,vàsựhoàinghi–màchỉlànỗlựcvôvọngcủabảnngãđểtựvệ-lạiđượcthầnthánhhóaxemnhưmụctiêuvàkếtquảhiểubiết.Hình thứchoài nghi nhỏnhen thấpkémnày là chúa tể thảmhại củaluânhồisinhtử,đượcphụngsựbởimộtđám“chuyêngia”chuyêndạychotakhôngphải thứhoàinghi rộngmởmàPhậtxácnhận làcần thiếtđể thửnghiệmnềngiáolý,màmộthìnhtháihoàinghipháhoạikhôngchừalạichotamộtđiềugìđểtinvào,khôngcógìđểhyvọng,vàkhôngcógìđểsốngtheo.Như thếnềngiáodụchiệnđạiđãnhồi sọchúng ta trong sự tônvinhhoàinghi,trongđómuốnđượcxemlàthôngminhthìtaphảihoàinghitấtcảmọisự,phảiluônluônbớilôngtìmvếtvàítkhihỏicócáigìlàđúng,tốtlành;phảichếnhạomọilýtưởngtâmlinh,mọitriếtlýtathừahưởng,hoặcnhạobángbấtcứgìđượclàmvớitâmvôtưvàthiệnchí.ĐứcPhậtkêugọitađếnmộthoàinghikhác,“nhưphântíchvàng,nướngnólên,cắt,cọxátđểthửtínhchấtnócóthựcsựlàvàngrònghaykhông.”Đểcóđượcthứhoàinghithựcsựsẽđưatađếnchânlýấy,muốntheođếncùng,quả thực chúng ta không đủ tri kiến, can đảm, và cũng không được huấnluyệnđểlàmviệcấy.Chúngtađãđượchuấnluyệnchoquencái thóimâuthuẫnvẫnthườngxuyêntướcđoạtkhỏitahếtmọisựcởimởđểđónnhậnbấtcứmộtsựthậtnàokhoángđạtvàcaoquíhơn.Thayvìhìnhtháihoàinghichấpđoạndiệtnhưhiệnnay,tôisẽmờibạnđặtmộtnghivấnmàtôigọilà“hoàinghicaocả,”mộtthứhoàinghivốnlàmộtthành phần làm nên con đường đưa đến giác ngộ. Chân lý rộng lớn củanhữnggiáolýmật tôngđượctruyềnlạichochúngtangàynay,quảkhôngphảilàmộtcáigìmàthếgiớiđanglâmnguyhiệnnaycóthểbácbỏđược.Thayvìnghingờnhữnggiáolýấy,tạisaotakhôngnghingờchínhta:Sựngudốtcủata,sựhợmhĩnhtựchotađãhiểubiếttấtcảmọisự,thóichấpthủvàtránhnécủata,lòngsaymêđốivớinhữngcáigọilàgiảithíchthựctại,nhữnggiải thíchkhônggiốngchútnàovới trí tuệbaolakhảúymànhữngbậcthầy,nhữngsứgiảcủaThựctại,đãchotabiết?Loạihoàinghicaocảấygiụctatiếnlên,gợicảmhứngchota,thửtháchta,làmchotacàngngàycàngtrởnênchânthực,thêmnănglựcchota,vàkéotalạigầntừtrườngcủachânlý.Khigầnnhữngbậcthầy,tôithườnghỏiđihỏi

lạinhữngvấnđềtôicầngiảiđáp.Đôikhitôikhôngđượcnhữnggiảiđáprõràng,songtôikhôngnghingờthầy,haynghingờnềngiáolý.Đôikhitôicóthểnghimìnhchưađủtrìnhđộtâmlinh,hoặcnghikhảnăngnghe(văntuệ)củamìnhchưađủđểhiểutrọnvẹn.Vàthườngkhi,tôicứtiếptụchỏiđihỏilạichođếnkhicóđượcmộtgiảiđáprõràng.Vàkhigiảiđápấyđến,vanglênmộtcáchmạnhmẽtrongsángtrongtrítôi,timtôinhóilênmộtniềmtriânđónnhận,thìtrongtôiphátsinhmộtlòngtinkiêncốmàdùcảthếgiớiđầynhữngngườinhạobángcũngkhôngpháhoạinổi.Tôinhớmộtmùađông,tôicùngláixevớimộttrongnhữngsinhviêncủatôitừParisxuốngÝvàomộtđêmtrăngsáng.Bàtalàmộtnhàchữatâmbệnh,vàđãquanhiềuloạihuấnluyện.Bàbảotôi,điềubànhậnthấylàcàngbiếtnhiều, tacàngnghinhiều,vàcàngviệncớđểnghimỗikhisựthậtbắtđầuđộngchạmđếnmìnhmộtcáchsâuxa.Bàbảo,bàđãcốnhiềulầnđểchạytrốn giáo lý này, nhưng cuối cùng bà nhận ra rằng không chạy đâu thoátđược,vìthựcsựlàbàđangchạytrốnchínhmình.Tôibảobàrằnghoàinghikhôngphải làmộtcáibệnh,màchỉ làmộttriệuchứngcủathiếu‘Trikiến’,thiếusựnhậnchânvềbảntínhtựnhiêncủatâm.KhicóTrikiến,thìkhôngthểnàonghingờgìnữa,vìkhiấytasẽnhìnthựctạivớichínhconmắtcủathựctại.Nhưngkhitachưađạtgiácngộ,tôinói,thìđươngnhiênphảicònhoàinghi,vìnghilàhoạtđộngcănbảncủacáitâmchưa ngộ. Và cách duy nhất để xử lý những hoài nghi là, không đàn ápchúngcũngkhôngsaymêtheochúng.Cầncósựkhéoléođểxửlýnhữnghoàinghi,nhưngtôiđểýítaibiếtcáchtheodõinhữnghoàinghihoặcxửdụngchúng.Cóphảimỉamaichăng,trongmộtnềnvănminhsùngthượngthếlựccủasựgiảmgiávàhoàinghinhưvậy,lạikhôngcóaicanđảmđểhạgiáchínhnhữngtuyênbốcủahoàinghi,đểlàmnhưmộtbậc thầyẤnĐộđãnói,hoàinghichínhcái sựhoàinghi, lộtmặtnạtínhđanghivàtìmxemnócónguồngốctừnỗituyệtvọngnào,nỗisợhãigì,từđâutới?Khiấyhoàinghikhôngcònlàmộtchướngngại,màlàmộtcánhcửamởđếnthựcchứng,vàmỗikhihoàinghixuấthiệntrongtrí,mộtngườitầmđạosẽđónnónhưmộtphươngtiệnđểđisâuvàosựthật.Cómộtcâuchuyệnvềmộtthiềnsưmàtôirấtthích.Thiềnsưnàycómộtđệtử trung thànhnhưng rấtngốcnghếch,cứxemôngnhưmộtvịPhật sống.Mộthômtìnhcờngồitrênmộtcâykim,ônglalên“Ối”rồitungmìnhlênđểtránh.Ngườiđệtửliềnmấthếttintưởngnơivịthầy,vàbỏđi,bảorằnganhta rất thất vọng vì thấy thầymình chưa chứng đạo, nếu chứng thì ông đãkhôngnhảylênmàlalớnnhưthế.Vịthầybuồnbãkhinghengườiđệtửđãbỏđi,vàbảo:-Tộinghiệpchoy!Nếuyhiểuđượcrằngkỳthựckhôngcóta,khôngcócâykim,cũngkhôngcótiếnglanàothựchữu!Takhôngnênlậplạicáilỗicủangườiđệtửnọ.Đừngnênxemnhữnghoài

nghiquantrọngquámức,đểchochúnglớnquácỡ,haytrởnêncuồngtínvềchúng.Điềutacầnhọclà làmthếnàodầndầnchuyểnđượcsựvướngvàohoàinghidobốicảnhvănhóathànhramộthoàinghicótínhchấthàihướcvàbimẫn.Điềunàycónghĩahãychonhữnghoàinghicóthờigian,vàchochúngtacóthờigian,đểtìmgiảiđápchonhữngnghivấncủamình,nhữngnghi vấnkhôngphải chỉ cóvềphươngdiện tri thứchay triết lý,mà thực,sống,vàcó thểgiảiđược.Nhữnghoàinghikhông thể tựchúnggiảiquyếtngay;nhưngnếuchúngtađủkiênnhẫnthìmộtkhoảngkhôngcóthểđượcsinhratrongnộitâmta,ởđónhữnghoàinghicóthểđượcxemxétcẩnthận,kháchquan,vàdođóđượcgỡrối,đượcgiảiquyết.Khôngnênquáhấptấpđểgiảiquyếttấtcảmọivấnđềvàhoàinghicủabạn;vìcácbậc thầynói,“Hãygấprútmộtcáchtừ từ.”Tôi luôn luônbảo sinhviêntôiđừngcónhữngmongđợiphilý,vìsựtiếnbộtâmlinhcầnthờigian.MuốnhọcNhậtngữthậtgiỏihaytrởthànhbácsĩcũngphảicầnnhiềunăm.Làmsaochúngtacóthểhyvọngcóđượctấtcảnhữnggiảiđápchỉtrongvàituần,huốnggìlàđạtgiácngộ?Cuộchànhtrìnhtâmlinhlàmộtcuộchọchỏivàthanhluyệnkhôngngừng.Khibiếtnhưvậy,bạnsẽtrởnênkhiêmcung.CómộtchâmngônTâyTạngrằng:-“Đừnglầmhiểuvớichứngngộ,vàđừnglầmchứngngộvớigiảithoát.”VàMilaperanói:-“Khôngnênhyvọngchứngđạo,màhãyhànhđạosuốtđờibạn.”Mộttrongnhữngđiềutôithíchnhấttrongtruyềnthốngtôi,làsựthựctếgiảndị,vàýthứcmãnhliệtrằngnhữngthànhtựulớnnhấtcầncósựkiênnhẫnsâuxavàthờigiandàinhất.

9.CONĐƯỜNGTÂMLINH

Rumi,bậcthầyđạoSufismecóviết:-Bậc thầy nói, cómột điều duy nhất trên đờimà ta không bao giờ đượcquên.Nếubạnquênhếtmọisựkhác,màkhôngquênđiềunày,thìsẽkhôngcógìphảilo,nhưngnếubạnnhớthựchànhchutấtmọisựkhácmàlạiquênmấtviệcduynhấtnày, thìquả thựcbạnchưa làmđượccáigì.Vínhưkhivuasaibạnđếnmộtxứnọđểlàmmộtcôngviệcđặcbiệtnàođó;khiđến,bạnlàmcảtrămviệckhác,nhưngquênlàmcáisứmạngcủamìnhđượcsaiđi,thìcũngnhưlàbạnchưalàmgìhết.Cũngvậyconngườixuấthiệntrênđờivìmộtcôngviệcđặcbiệt,đólàmụcđíchcủay.Nếuykhônghoàntất,thìcoinhưykhônglàmgìcả.Mọi bậc thầy tâm linh của nhân loại đều nói cho chúng ta biết cùngmộtchuyệnấy,rằngmụcđíchcuộcsốngtrêntráiđấtlàđểthựchiệnsựhợpnhấtvớicáibảnchấtgiácngộcănđểcủachúngta.“Côngviệc”mà“vua”đãgửitavàocáixứsởđentốilạlùngnàylàđểthựcchứngvàthểhiệnconngườithậtcủata.Cómộtcáchduynhấtđểlàmviệcđó,làkhởisựcuộchànhtrìnhtâmlinh,vớitấtcảhăngsayvàtrítuệ,canđảmvàcươngquyếtđểchuyếnhóa.TrongKathaUpanishad,thầnchếtbảoNachiketasrằng:-Cóconđườngtrítuệvàconđườngvôminh.Haiconđườngdẫnđếnnhữngmụcđíchhoàn toànkhácnhau....Trú trongvôminh,nghĩmìnhkhôn lanhbáchọc,nhữngkẻngulangthangkhôngmụcđích,nhưkẻmùdắtngườimù.Nhữnggìnằmbênkiacuộcđờikhônghiểnlộchonhữngkẻkhờkhạo,bấtcẩn,hoặcbịcủacảilàmmêhoặc.

TÌMĐƯỜNG

Vào thờikhácvà trongnhữngnềnvănminhkhác, conđườngchuyểnhóatâmlinhnàychỉgiớihạnchomộtsốítngườiđượcchọn.Nhưngngàynay,mộttỉlệlớntrongloàingườicầnphảitìmkiếmconđườngtrítuệnếumuốngiữgìntráiđấtkhỏinhữngmốinguybêntrongvàbênngoàiđangđedọanó.Trongthờiđạiphânhóavàbạohànhnày,trikiếntâmlinhkhôngphảilàxaxỉphẩmdànhchothiểusốchọnlọc,màlàmộtcáigìcấpthiếtchosựsốngcòn.Việcđitheoconđườngtâmlinhchưabaogiờlạicấpthiếtvàgaygohơnbâygiờ.Xãhộichúngtadànhhoàntoànchosựtônvinhbảnngã,tônvinhchínhnhữngsứcmạnhcủathamlamvàvôminhđangtànpháquảđịacầu.Chưabaogiờkhóhơnđểnghetiếngnóicủachânlý,vàchưabaogiờkhóhơnđểtuântheotiếngnóiấynếunóđượcngheđến.Bởivìtrongthếgiớiquanhta

khôngcócáigìhỗtrợchosựchọnlựacủata,vàcáixãhộitasốngdườngnhưphủnhận tấtcảmọiýnghĩa thiêng liêng,vĩnhcửu.Bởivậy,vào thờigiannguyngậpnhấtcủachúngtakhichínhtươnglaichúngtacũngthậtkhảnghi,thìchúngta,nhữngconngười, lạithấymìnhđangởgiaiđoạnhoangmangnhất,vàbịvướngvàomộtcơnácmộngdochínhchúngtatạonên.Tuythếvẫncómộtnguồnhyvọngđầyýnghĩatrongtìnhhuốngbiđátnày,đólà,giáolýtâmlinhcủamọitruyềnthốngmậttôngvĩđạivẫncòncóthểxửdụng.Rủithay,córấtítbậcthầythểhiệnđượcnhữnggiáolýấy,vàhoàntoàn thiếusựbiệnbiệtnơinhữngngười tầmđạo.Phương tâyđã trở thànhmộtthiênđườngchonhữnglangbămvềtâmlinh.Nếulàlĩnhvựckhoahọcthìbạncóthểxácthựcaithựcaigiả,vìcónhữngnhàkhoahọckháckiểmchứngtrìnhđộvànhữngtìmtòiphátminhcủahọ.NhưngởTâyphương,vìkhôngcótiêuchuẩncủamộtnềnvănhóatrưởngthànhvềtrí tuệ,nêntínhtrungthựccủanhữngngườiđượcgọilà“đạosư”hoàntoànkhôngthểthiếtlậpđược.Dườngnhưbấtcứaicũngcóthểdiễnhànhtựxưngbậcthầyvàlôicuốnmộtsốtínđồ.ỞTâyTạngkhôngcónhưvậy,nơingườitanhậnthấybảođảmhơnnhiềunếuchọnchođúngmộtconđườngvàđúngthầyđểtheo.NhữngngườiđếnTâyTạnglầnđầuthườnglấylàmngạcnhiêntạisaongườiởđâyđặtnặngdòng tuđến thế,đặtnặngsự truyền thừakhônggiánđoạn từbậc thầynàyđếnbậcthầykhác.Dòngtuđượcdùnglàmsựbảođảmcốtyếu:Nóduytrìtính chân thực và thuần tính của nền giáo lý.Người ta biết đượcmột bậcthầyquabậcthầycủavịấy.Đókhôngphảichuyệngiữgìnmộttrithứcđãxưacũ,cótínhcáchlễtục,màmộttruyềnthừatừtâmsangtâm,từtrísangtrí,mộttrítuệsốngvànguyênchất,cùngvớinhữngphươngphápthiệnxảo.Nhậnraaicũnglàbậc thầyaikhông, làmmộtcôngviệc tếnhịvàđòihỏinhiềuđiềukiện.Nhưngởthờiđạinhưchúngta,hamgiảitrí,ưanhữngcâutrảlờidễdàng,nhữnggiảiphápnhanh,thìnhữngbậcthầytâmlinhđạmbạckhônglàmbộ,cóthểkhôngđượcaiđểý.Nhữngýtưởngtanghĩvềsựthánhthiệncóthểlàmtakhôngthấyđượcbiểuhiệncủatâmgiácngộđôikhirấtlinhđộngvàlạicóvẻgiỡnđùa.PatrulRinpocheviết:-Nhữngđứctínhkỳdiệucủanhữngvĩnhânlàgiấukínsựthánhthiệncủahọ,làmchonhữngngườithườngnhưchúngtakhôngthểthấy,dùtacónỗlựcxemxét.Ngược lại,ngaycảnhững langbămcũng lừađảo rất tài tìnhbằngcáchănnóinhưnhữngbậcthánh.NếuPatrulRinpochecóthểviếtnhưvậyvềthếkỷtrướctạiTâyTạng, thìđiềuấylạicàngđúngbiếtbaotrongcảnhhỗnloạncủacáisiêuthịtâmlinhhiệnthời?Vậy,chúngtalàmthếnàođểtrongthờiđạicựckỳkhảnghinày,cóthểtìmrađượcniềmtincậyquácầnthiếtchosựtutậptâmlinh?Theotiêuchuẩnnàođểbiếtmộtvịthầylàthựchaydỏm?

Tôinhớrõmộtlầnởbênvịthầytôibiết,khiấyônghỏicáchọctròcáigìđãlôicuốnhọđếnông,tạisaohọtincậyông.Mộtphụnữnói:-Tôiđãnhậnrarằngđiềuthầythựcsựmuốn,hơnbấtcứgìkhác,làmuốnchochúngtôihiểuvàápdụnggiáolý,vàthấythầyhướngdẫnchúngtôithậtkhéoléođểchúngtôicóthểhiểuđược.Mộtngườiđànôngngũtuầnbảo:-Khôngphảinhữnggìthầybiếtlàmtôicảmđộng,màchínhvìthầythựcsựcólòngvịthavàtâmtốt.Mộtphụnữtrungniênnói:-Tôiđãcốcoithầynhưmẹtôi,chatôi,bácsĩtâmthầncủatôi,chồngtôi,ngườiyêutôi;thầyđãlặnglẽngồichứngkiếntấtcảtấntuồngdotôiphóngchiếurađó,vàkhôngbaogiờbỏrơitôi.Mộtkỹsưngoàihaimươituổinói:-Điềutôitìmthấynơithầyrấtkhiêmcung,thầythựcsựmongmuốnsựtốtlànhnhấtcho tấtcảchúngtôi,và trongkhi thầy làmthầy, thầyvẫnkhôngbaogiờngưnglàmmộtđệtửcủanhữngbậcthầy.Mộtluậtsưtrẻnói:-Đốivớithầy,chínhnềngiáolýmớilàquantrọngnhất.Đôikhitôilạicònnghĩrằngcólẽcáilýtưởngcủathầylà,chínhthầyhoàntoànbiếnmất,chỉtraotruyềnlạinhữnglờidạycàngvôngãcàngtốt.Mộtsinhviênkhácrụtrènói:-Lúcđầu tôi sợphảimở tôi ra trước thầy.Tôivẫnquá thườngkhibịxúcphạm.Nhưngkhitôikhởisựthổlộtâmcan,thìtôiđểýnhữngthayđổithựcsự trong tôi.Dầndần tôicàngbiếtơn thầy,vì tôinhậnra thầyđãgiúp tôinhiềuquá.Và rồi tôi khámphá trong tôimột niềm tin cậy sâuxađối vớithầy,sâuhơntôicóthểtưởngtượng.Cuốicùng,mộtchuyênviênđiệntoántuổingoạitứtuần,bảo:-Thầyđãlàmộttấmgươngkỳdiệuchotôisoivào,vàthầychỉchotôihaiđiều:Khíacạnhtươngđốivềtôilàai,vàkhíacạnhtuyệtđốitôilàai.Tôicóthểnhìnvào thầyvà thấy–khôngphảivì thầy làai,màvìnhữnggì thầyphảnchiếulạinơitôi-tấtcảsựrốirentươngđốicủatôi,rấtrõràng.Nhưngtôicũngcóthểnhìnvàothầyvàthấyphảnảnhnơithầycáitựtánhcủatâm,từđấymọisựđangsinhkhởi,từnggiâyphút.Nhữngcâutrảlờitrênđâychotathấyrằngnhữngbậcthầythựcsựthìtửtế,bimẫn,khôngbiếtmệttrongướcmuốnsansẻbấtcứtrítuệnàohọcóđượctừnhữngbậcthầycủahọ,khôngbaogiờlợidụnghayđiềuđộngcácđệtửdướibấtcứhoàncảnhnào,khôngbaogiờbỏrơihọ,phụngsựchonềngiáolývĩđạihơn làchomụcđích riêng tư,và luôn luônkhiêmhạ.Sự tincậychânthựccóthểpháttriển,vàchỉnênpháttriểnđốivớimộtngườinàobạnbiếtđược,quathờigian,hộiđủtấtcảnhữngđứctínhấy.Bạnsẽthấyniềmtin ấy trở thành nền tảng của đời bạn, nó vẫn ở đấy để nâng đỡ bạn qua

nhữnggiankhổcủasốngchết.TrongPhậtgiáochúngtaxácđịnhmộtbậcthầylàchânthựchaykhôngtùytheosựhướngdẫncủahọcóphùhợpvớigiáo lýPhậtdạyhaykhông.Taphải luônluônnhấnmạnhrằngchínhsựthậtcủagiáolýmới là tấtcả tầmquantrọng,chứkhôngbaogiờquantrọngcánhâncủabậcthầy.BởivậyđứcPhậtđãnhắcnhởchúngtanguyêntắcBốnchỗycứ(tứy)là:•Yphápbấtynhân:Dựatrênthôngđiệpcủabậcthầy,khôngphảitrênnhâncáchcủaông;•Ýnghĩabấtyngữ:Dựatrênýnghĩa,khôngchỉdựatrênlời;•Yliễunghĩa,bấtybấtliễunghĩa:Dựatrênýnghĩachânthực,khôngdựatrênýnghĩatạmthời;•Ytríbấtythức:Dựatrêntâmtrítuệcủabạn,khôngdựatrêntâmphânbiệtthườngngàycủabạn.Bởithếthậtquantrọngđểnhớrằngvịthầychânthực,nhưtasẽthấy,làphátngônviêncủachânlý.Quảthế,tấtcảchưPhật,đạosư,nhàtiêntri,đềulànhữngbiểuhiệncủachânlýấy,hóahiệnbằngvôsốhìnhdạngkhéoléođầytừbiđểdắtdẫnchúngtatrởvềchântánhcủataqualờigiảngdạycủahọ.Bởivậy,lúcđầu,việcquantrọnghơnviệctìmthầy,làtìmthấysựthậtcủagiáolývàsốngtheonó.Bởivì,nhờbắtliênlạcđượcvớisựthậtcủagiáolýmàbạnsẽtìmđượcliênlạcvớimộtbậcthầy.

THEOMỘTCONĐƯỜNG

Tấtcảchúngtađềucócáinghiệpgặpphảimôtconđườngtâmlinhnàyhaykhác,vàtôisẽkhuyênbạn,tựđáytimtôi,hãyđitheovớisựchânthànhtrọnvẹn,conđườngnàogợicảmhứngchobạnnhiềunhất.Hãyđọckinhsáchcủatấtcảcáctruyềnthống,tìmhiểucácbậcthầymuốnnóigìkhinóigiảithoátgiácngộ,vàtìmconđườngchânlýnàothựcsựlôicuốnbạnnhất.Hãyvận dụng khả năng phân biệt của bạn; con đường tâm linh đòi hỏi nhiềuthôngminh,nhiềukhảnăngphânbiệttinhtếhơnbấtcứđườngnàokhác,vìđólàviệcquanhệđếnchânlýtốithượng.Hãyxửdụnglươngtribạntrongmọi lúc.Đến với con đường ấy và biết rõ hành lý bạnmang theo: nhữngthiếu sót, tưởng tượng, yếu đuối, phóng chiếu của tâm thức.Trong khi tựthứcđượcbản tínhchân thựccủabạn lànhư thếnào,bạnhãyhòahợpsựkhiêm hạ sát đất với một sự thấm định rõ ràng bạn đang ở đâu trên conđườngtâmlinh,vànhữnggìcònphảiđượcthấuhiểuvàthựcchứng.Điều quan trọng nhất là đừng để vướng vào cái mà tôi thấy khắp nơi ởphươngtây,mộtkiểu“đichợ tâm linh”:Chạyquanh từ thầynàyđến thầykhác,giáolýnàyđếngiáolýkhác,màkhôngcómộtsựdấnmìnhthựcsựvàobấtcứnêngiớiluậtnào.Gầnhếtmọibậcthầytâmlinhthuộcmọitruyền

thống đều đồng ý rằng điều cốt yếu là phải làm chủ, nắm vững lấy mộtđườnglốitutập,mộtconđườngđưađếnchânlý,bằngcáchtuântheomộttruyềnthốngvớitấtcảtimócbạn,đichođếncuốicuộchànhtrìnhtâmlinh,trongkhivẫngiữtháiđộcởimởkínhtrọngđốivớitrikiếncủacáctruyềnthốngkhác.ỞTâyTạngchúngtôithườngnói:“Khibiếtrõmộtchuyệnthìtacóthểthànhtựuđượctấtcả.”Tưtưởngđặcbiệtthờinaylà,tacóthểluônluônmởrachomọichọnlựavàbởithếkhôngbaogiờdấnmìnhvàomộtcáinào.Nhưngđấylàmộttrongnhữngảotưởnglừadốinhấttrongnềnvănhóahiệnnay,mộttrongnhữngkiểuhiệunghiệmnhấtcủabảnngãđểpháhỏngsựtutậpcủachúngta.Khibạncứtiếptụctìmkiếmmãi, thìchínhsựtìmkiếmtrởthànhmộtcănbệnhámảnhbạn.Bạntrởthànhmộtkháchdulịchvềtâmlinh,đikhắpnơichốnmàkhôngbaogiờtớimộtchỗnào.NhưPatrulRinpochenói:-Bạnđểconvoicủabạnởnhàmàđitìmdấuchâncủanóởtrongrừng.Theomột conđườngkhôngphải làmột kiểu tự giamgiữ bạn hay để conđườngấychiếmđộcquyềnđốivớibạn.Màconđườngấy làmộtphươngtiệnthiệnxảođầybimẫnđểgiữchobạntậptrungluônluônvàođấy,dùcóbaonhiêutrởngạimàchínhbạnvàcuộcđờicủabạnchắcchắnsẽxenvào.Bởithế,khibạnđãthămdònhữngtruyềnthốngmậttông,hãychọnmộtvịthầy và theo sự hướng dẫn của vị ấy.Khởi hành lên đường tu tập làmộtchuyện,màcóđượckiênnhẫn,trìchí,tuệgiác,canđảmvàsựkhiêmhạđểtheochođếncùng,làmộtchuyệnkhác.Bạncóthểcóduyênnghiệpđểtìmramộtvịthầy,nhưngkhiấychínhbạnphảitạoracáinghiệpđểtheovịthầyấy.Vìrấtítngườitrongchúngtabiếtđượclàmcáchnàođểtheothầy,đólàcảmộtnghệthuật.Chonêndùgiáolýcóvĩđạiđếnđâu,bậcthầyvĩđạiđếnđâu,điềucốtyếuvẫnlà,bạnphảitìmtrongchínhbạncáituệgiácvàthiệnxảotrongsựtutậplàmsaođểyêumếnvàtuântheobậcthầyvàgiáolý.Điềuấykhôngdễ.Sựviệckhôngbaogiờ toànhảo.Làmsaomà toànvẹnđược,khichúngtađangcònởtrongthếgiớitươngđốicủasinhtử.Ngaycảkhibạnđãchọnđượcmộtvị thầyvà rấtchân thành theogiáo lý,bạnvẫnthườnggặpphảinhữngrắcrốivàbấtmãn,mâuthuẫnvàbấttoàn.Đừngngãquịtrướcnhữngchướngngạinhỏnhenấy.Đấychỉlànhữngcảmxúctrẻconcủabảnngã.Đừngđểchúnglàmbạnđuimùtrướcgiátrịbềnbỉvàtinhtúymàbạnđãchọnđược.Đừngđểchosựmấtkiênnhẫncủabạnlôibạnđixakhỏisựdấnmìnhtìmchânlýcủabạn.Đãbaonhiêulầntôilấylàmbuồnkhithấynhiềungườichọnđượcmộtgiáolývàbậcthầy,theohọcvớimột niềmhăng say đầy hứa hẹn,mà sau đó lạimất niềm tin khi xảy đếnnhữngchướngngạinhỏkhôngthểtránh.Họrơitrởlạivàoconđườngluânhồisinhtử,vàonhữngtậpquáncũ,vàđểlãngphínhiềunămtháng,cólẽcảcuộcđờihọ.ĐứcPhậtđãdạytrongbàiPhápđầutiêncủangài,cănnguyêncủamọikhổ

đauchúngtatrongsinhtửlàvôminh.Vôminhcóvẻnhưlàbấttận,khitachưagiảithoátkhỏinó.Ngaycảkhitađãlênđườngtutập,sựtìmkiếmcủatacũngvẫncònbịsươngmùvôminhvâyphủ.Tuynhiên,nếubạnnhớđiềunày,và luôngiữ lờiPhậtdạy trong tâmbạn, thìdầndầnbạn sẽphát triểnđượctríphânbiệtđểnhậnrađượcnhữngmêmuộicủavôminh,vànhờvậychúng không tác hại được sự tu hành của bạn hay làm bạnmấtmục tiêunhắmtới.Đức Phật dạy, cuộc đời ngắn ngủi như một làn chớp; tuy nhiên, nhưWordsworthnói:-Cuộcđờinàythựcquánặngnề:Làmratiềnvàxàitiềncũngđủlàmchochúngtatiêumahếtnănglực.Chínhsựtiêumanănglứcấycólẽlàcáisựnátlòngnhấtvềđờingười:Nóphảnbộilạitinhtúycủata,nóđểlỡmấtcơhộiquýbáumàcuộcđờinày–cõiBardotựnhiên–đemlạichota,đểhiểuđượcvàthểhiệnđượctựtínhgiáccủata.Điềumànhữngbậcđạosưcốtnóichotabiếtlà,tahãychấmdứttựlàmchotamêmuội:Tađãhọcđượcđiềugì,nếuvàolúcchếttakhôngbiếtmìnhthựcsựlàai?TửthưTâyTạngnói:Tâmnghĩxaxôi,khôngnghĩcáichếtsắpđến,Làmnhữnghoạtđộngvônghĩanày,RồitrởvềhaibàntaytrắngThựclàmêmuộihoàntoàn;ĐiềucầnlàtrựcnhậnbảntâmvàgiáolýTạisaokhôngtutậpđạolộtrítuệngaylúcnày?Nhữnglờinàytừkimkhẩubậcthánhnóira:NếubạnkhôngghinhớlờithầyvàotâmkhảmThìcóphảibạnđãtựlừadốimình?

BẬCTHẦY

ĐứcPhậtdạytrongmộtmậtđiển:-TrongtấtcảchưPhậtđãđạtgiácngộ,khôngcómộtvịnàothànhtựuviệcnàymàkhôngnhờmộtbậc thầy,và trong tấtcảngànvịPhậtsẽxuấthiệntrongđạikiếpnày,khôngmộtvịnàosẽđạtgiácngộmàkhôngnươngtựavàomộtbậcthầy.Vàonăm1987,saukhibậcthầythânyêuDudjomcủatôitừtrầnởPhápthìtôi đang ngồi trong xe lửa từmiềnNamnướcPháp nơi ngài ở, để trở vềParis.Trongtrítôihiệnramuônngànhànhviđộlượng,hiềnlànhvàtừáicủangài,tôirưngnướcmắttựnhủvớimìnhnhiềulần:-Nếukhôngnhờthầy,thìlàmsaoconhiểuđược?Tôi nhận chânmột cách tha thiết cái điều trướcđấy tôi chưabaogiờbiếtđến,đólàtạisaotruyềnthốngchúngtôilạiđặttầmquantrọngthiêngliêng

nhưvậyvàoliênhệthầytrò,vàmốiliênhệấylàthiếtyếunhưthếnàođốivớiviệctruyềnthừachânlýtừtrísangtrí,từtâmsangtâm.Nếukhôngcónhữngbậcthầytôi,thìtôiđãkhôngthểtrựcnhậnchânlýcủalờidạy,tôiđãkhôngthểđạtđếntầmmứchiểubiếtkhiêmtốnmàtôicóđược.NhiềungườiTâyphươngnghingờthầy,thôngthườngbấthạnhthay,lạilàvìnhữnglýdochínhđáng.Tôikhôngcầnphảikểrađâyvôsốtrườnghợpghêgớm,đángchán,vềsựđiênrồi,thamlam,vàlườnggạtđãxảyratrongthếgiớihiệnnay,kểtừkhitâyphươngmởcửađónnhậnnềnminhtriếtđôngphươngvàonhữngthậpniên1950và1960.Tuynhiên,tấtcảtruyềnthốngtrítuệlớn,dùlàKi-tô,Sufi,PhậtgiáohayẤngiáo,muốncónănglựcđềuphảidựavàoquanhệ thầy trò.Bởi thếđiềumà thếgiớicấnmộtcáchcấp thiếthiệnnay,làsựhiểubiếtrõràngcàngminhbạchcàngtốt,mộtbậcthầychânthựclàgì,vàmộtmônđệchânthựclàgì,vàgìlàthựcchấtcủasựchuyểnhóaxảyranhờlòngtinđốivớithầy.Có lẽsựmô tảcảmđộngvàchânxácnhấtvềbảnchấtchân thựccủabậcthầymà tôi từngnghe, làcáchmô tảcủa thầyJamyangtôi.Ngài nói rằngmặcdùbảntínhchânthựccủachúngtalàPhật,songtừvôthỉnóđãbịchemờbởimộtđámmâyđenvôminhmêlầm.Tuythế,bảntínhchânthựcấy,Phật tínhcủa ta,khôngbaogiờhoàn toànđầuhàngsựchuyênchếcủavôminh,ởđâuđóPhậttínhấyluônluônchốnglạisựthốngtrịcủavôminh.NhưthếPhậttínhcủachúngtacómộtkhíacạnhtíchcực,đólà“bậc thầynộitâm”củachúng ta.Ngaykhichúng ta trởnênmờmịt, làbậc thầynộitâmấyđãlàmviệcchochúngtakhôngbiếtmỏimệt,cốđưachúngtatrởvềsựsángsủa,khoángđạtcủabảnthểchânthựcchúngta.Bậcthầyấykhôngbỏrơitagiâyphútnào.TronglòngtừbivôlượngnhưcủachưPhậtvàcủacácđấnggiácngộ,Phậttínhấykhôngngừnghoạtđộngchosựtiếnhóacủata-khôngnhữngđờinàymàtấtcảđờiquákhứcủata–dùngđủphươngtiệnthiệnxảo,đủloạihoàncảnhđểgiáohóa,thứctỉnhchúngta,vàđểdẫnchúngtatrởvềchânlý.Khichúngtađãcầunguyện,khátngưỡngchânlý trongmột thờigiandài,quanhiềuđờikiếp,vàkhinghiệptađãđượcthanhlọckháđủ,thìmộtthứphéplạxảyra.Vànếutacóthểhiểuvàxửdụngphéplạnày,thìnócóthểđưađếnsựvĩnhviễnchấmdứtvôminh:Vịthầynộitâm,ngườiluônluôntheosátchúngta,xuấthiệndướihìnhdạngmột“vịthầybênngoài”,ngườimàgầnnhưdomộthuyễnthuật,tađãgặpđượctrongthựctế.Sựgặpgỡnàylàquantrọngnhấttrongtấtcảđờikiếp.Ailàvịthầybênngoài?Khôngaikháchơnlàhiệnthân,làtiếngnóivàđạidiệncủavị thầybêntrong.Vịthầymàhìnhdángconngười, tiếngnóiconngười,vàtrítuệcủaông,đãkhiếntathươngmếnhơnbấtcứngườinàokháctrongcácđờikiếpcủa ta,ngườiấykhôngaikháchơn làbiểuhiệncủasựthậthuyềnbínộitâmta.Nếukhôngthìlàmsaogiảithíchđượctạisaocảm

thấyliênhệmãnhliệtđếnvịthầyấynhưthế?Ởtầngmứccaosâunhất,thầyvàtròkhôngthểcósựngăncách,vìcôngviệccủathầylàdạychotanhậnđượcthôngđiệprõràngcủavị thầybêntrongtâmta,vàlàmchotanhậnchânđượcsựhiệndiệnliêntụccủabậcthầytốihậuấyởtrongtâm.Tôicầuchoquývịcóthểthưởngthứcđượctrongđờinày,niềmhỉlạccủamốitươnggiaohoànhảonhấtđó.Khôngnhữngvị thầy làphátngônchính thứccủachínhvị thầy trong tâmbạn,màôngcònlàngườichuyênchở,truyềnđạttấtcảnhữngânphướccủacác đấng giác ngộ.Đấy là điều làm cho vị thầy của bạn có khả năng phithườngđểsoisángtâmtríbạn.Vịthầykhôngkhácgìhiệnthâncủacáituyệtđối,đấylàđườngdâyđiệnthoạiquađótấtcảchưPhậtvàcácbậcgiácngộcóthểliênlạcvớibạn.VịthầylàkếttinhcủatrítuệtấtcảchưPhật,vàhiệnthâncủalòngtừbicủacácngàiluônluônhướngvềbạn:ÁnhsángcủachưPhậtnhắmthẳngvàotimócbạnđểgiảithoátbạn.TrongtruyềnthốngchúngtôixemvịthấycòntốthơncảnhữngvịPhật.MặcdùlòngtừbivànănglựcchưPhậtluônluônhiệnhữu,songnhữngmêmờđãngănchechúngtakhônggặpđượcchưPhậtmộtcáchtrựctiếp.Nhưngvịthầycủachúngtacóthểgặp;vịthầyđangởđó,sống,thở,nói,làmviệc.Vịthầyluônởtrướcmắttađểchỉchotabằngmọicáchcóthể,conđườngcủachưPhật:Conđườnggiảithoát.Vớitôi,nhữngbậcthầycủatôilàhiệnthâncủachânlýsống,lànhữngdấuhiệuámchỉrằngsựgiácngộcóthểđạtđượckhicònthânxác,ngaytrongđờinày,trongthếgiớinày,ngaybâygiờvàtạiđây.Cácngàilànhữngnguồncảmhứngtốithượngtrongviệctutậpcủatôi,trongcôngviệc,đờisốngcủatôi,vàtrongcuộchànhtrìnhcủatôitiếnđếngiải thoát.Những bậc thầy đối với tôi là hiện thân của lời nguyện thiêngliêngđặtgiácngộlêntrênhết,chođếnkhitôithựchiệnđượcnguyệnấy.Tôibiếtrằngchỉkhiđạtgiácngộtôimớihiểubiếthoàntoànnhữngvịấythựcsựlàai,vàbiếtđượctrọnvẹnlòngđộlượng,từbivàtrítuêvôbiêncủacácvị.Tôimuốnsansẻvớicácbạnlờicầunguyệnđẹpđẽsauđây,màởTâyTạngchúngtôiđọcđểtriệuthỉnhvịthầytrongtâmta:TừđóasenlòngsùngkínhtrongtimconHỡiThầytừbi,chỗnươngcậyduynhấtcủacon;HãyxuấthiệnchechởcontrongcơnkhốnđốnBởicácnghiệpquákhứvàcảmxúchỗnloạn.Nhưviênngọcantrútrênđầucon,mandalacủađạilạcKhơidậytỉnhgiácvàsángsuốttrongcon,xinThầy!

NĂNGLỰCCỦALÒNGSÙNGKÍNH

NhưPhậtđãdạyvềcácvịPhậtđãgiácngộ,khôngailàkhôngnươngvàomộtbậcthầy,Ngàicòndạy:

-Chỉnhờlòngsùngkínhmàthôi,tacóthểthựcchứngchânlýtuyệtđối.Chânlýtuyệtđốikhôngthểthựcchứngđượctrongphạmvicáitâmthườngngày.Và tấtcả truyền thống trí tuệ lớn,đềudạyconđườngđểvượtngoàitâmthườngngàylàtráitim.Conđườngcủatráitimlàsựsùngkính.DilgoKhientseRinpochenói:-Chỉcómộtcáchduynhấtđểđạtgiải thoátgiácngộ,đólà theomộtbậcthầychânthực.Thầylàvịhướngđạogiúptavượtbiểnsinhtử.Nhưmặt trời, trăng phản chiếu trênmặt nước lặng trong, ân phước chưPhậtcũng luôn luônhiệndiệnchonhữngngườicó lòng tin tuyệtđối.Ánhsángmặttrờirơikhắp,nhưngchỉnơinàocókínhhộitụthìmớiđốtđượccỏkhô. Khi những tia sáng bao la của tâm Phật từ bi được hội tụ vào tấmgươnglớncủalòngtinvàsựsùngkính,thìngọnlửaânphướcsẽcháybùngtrongbảnthểbạn.Vậythìđiềucốtyếulàbiếtđượcsùngkínhthựcsựcónghĩagì.Đấykhôngphảilàsựtônthờvôýthức,khôngphảilàbỏhếttráchnhiệmđốivớichínhbạn, tuântheomộtcáchmùquángsựbốcđồngcủamộtngườikhác.Sùngkínhchânthựclàmộtsựluônsẵnsàngđónnhậnchânlýkhônggiánđoạn.Sựsùngkínhấycógốcrễtrongniềmtriânkínhphục,nhưngsángsuốtvàcótrítuệ,cócăncứ.Khibậcthầycóthểkhơimởcáitâmsâuxacủabạn,làmchobạnthấyđượctựtínhcủatâm,thìtrongbạnnổilênmộtniềmtriânhoanhỉđốivớingườiđãgiúpbạnthấyđược.Vìsựthậtmàbạnthấylànhữnggìmàbậcthầythểhiệntrongconngười,tronggiáolývàtrongtrítuệcủathầy.Cảmgiácchânthựctựnhiênấyluônluôncógốcrễtrongkinhnghiệmnộitâm,vàchỉđiềunàymới được gọi là sùng kính, Tạng ngữ làMogu.Mogu nghĩa là “khátkhao và kính trọng”:Kính trọng thầy, niềm kính trọng càng tăng khi bạncànghiểubậcthầylàai,vàkhaokhátnhữnggìmàthầycóthểkhaithịchobạn,vìbạnđãbiếtthầychínhlàgạchnốicủatâmbạnvớichânlýtuyệtđối,hiệnthâncủatựtínhchânthựctrongbạn.DilgoRinpochenói:-Lúcđầusựsùngkínhnàycóthểchưatựnhiên,nêntaphảidùngmộtsốkỹthuậtđểgiúptacóđượcsựsùngkính.Điềuchínhyếulàphảiluônluônnhớnhữngđứctínhtuyệthảocủavịthầy,nhấtlàlòngtửtếcủavịấyđốivớita.Nhờliêntụcphátsinhniềmtintưởng,tánthánvịthầy,tậntụyvớithầy,màsẽcóngàychỉcầnnhớ tênhaynghĩđếnvịấycũngđủdừng lạimọivọngtưởngcủata,vàtasẽthấyvịấynhưchínhlàđứcPhật.Thấy thầy không phải nhưmột con người,mà như chính đức Phật, đó lànguồngốccủaânphướclớnnhất.Padmasambhavanói:- Sùng kính tuyệt đối đem lại ân phước lớn lao; không hoài nghi đem lạithànhcôngmỹmãn,Những người TâyTạng biết nếu bạn xem thầy như Phật, thì bạn sẽ nhận

đượcphướccủaPhật,nhưngnếubạnxemthầynhưmộtconngườimàbạnchỉđượcphướccủaconngười.Vậynếumuốnnhậnđượcnănglựcchuyểnhóatrọnvẹncủalờidạycủabậcthầy,thìbạnphảikhơimởtrongchínhmìnhlòngsùngkínhlớnlaonhất.ChỉkhibạnxemthầynhưPhậtthìmộtnềngiáolý như-của-Phậtmới đến với bạn từ tâm giác ngộ của bậc thầy.Nếu bạnkhôngthểxemthầynhưPhật,màchỉxemnhưngười,thìkhôngbaogiờcóđượcânphướctrọnvẹn,vàngaycảnềngiáolývĩđạinhấtbạncũngkhôngthểđónnhậnđược.Càngtưduyvềsựsùngkínhvàvaitròcủanótrongtrikiếnvềgiáolý,tôicàngnhậnsâuxarằngđấycốtyếulàmộtphươngtiệnthiệnxảođểlàmchochúngtadễhấpthụchânlýmàthầytruyềndạy.Nhữngbậcthầykhôngcầnsựtônthờcủachúngta,nhưngcóxemthầynhưPhậtsốngthìtamớicóthểlắngnghethôngđiệpcủagiáolývànhấtnhấttuântheonhữngchỉgiáocủahọ.Nhưvậy,cóthểnóisựsùngkínhlàcáchthựctiễnnhấtđểcóniềmtôntrọngtuyệtđốivàdođómởlòngrađểđónnhậngiáolýmàbậcthầytruyềnđạtvàthểhiệnquaconngườicủahọ.Càngsùngkính,bạncàngmởlòngrađốivớilờigiảngdạy,vàbạncàngmởlòngrathìgiáolýcàngcónhiềucơhộiđể thấmvào timócbạn,vànhờvậyphát sinhmộtsựchuyểnhóa tâmlinhtoàndiện.Vậy,chỉnhờxemthầynhưPhậtsống,màtiếntrình“thànhPhật”củabạncóthể thựcsựbắtđầuvàhoàn tất.Khi tâm tríbạnđãhoàn toànmởra trongniềmhânhoan,ngạcnhiên,biếtơnđốivớisựmầunhiệmlàhiệndiệncủabậcthầy,hiệnthâncủagiácngộ,thìkhiấy,dầndàtrảinhiềunăm,cóthểxảyrasựtruyềnthừatừtâmtrítuệcủabậcthầysangtâmcủabạn,mởchobạnthấyánhquangvinhcủaPhậttínhnơichínhbạn,vàcùngvớiPhậttínhấylàánhquangvinhcủatoànvũtrụ.Tìnhsưđệthânthiếtsâuxanhấtấytrởthànhmộttấmgươngphảnchiếumốitươngquancủangườiđệtửđốivớicuộcđờivàthếgiớinóichung.Bậcthầytrởthànhhìnhảnhcốtcántrongsựthựchành“trikiếnthuầntịnh,”caođiểmcủanólàkhihànhgiảthấymộtcáchtrựctiếpkhôngcònchútnghingờnào:ThầylàPhậtsống,lờithầylàPhậtngôn,tâmthầylàtâmgiácngộcủatấtcảchưPhật,mỗihànhđộngcủathầylàmộtbiểuhiệncủaPhậthạnh,chỗthầyởlàcảnhgiớiPhật,vàngaycảnhữngngườixungquanhthầylàánhsángdotrítuệcủathầychiếura.Khinhữngnhận thứcnhưvậycàngngàycànghiện thựcvàvữngchắc, thìphéplạtrongtâmmàhànhgiảđãtrôngngóngtừbaođờikiếpcóthểdầndầnxuấthiện:Hànhgiảkhởisựthấymộtcáchtựnhiênrằngmình,vũtrụvàtấtcảhữutìnhtrongđóđềutrongsángtoànhảomộtcáchtựnhiên:ThếlàcuốicùnghànhgiảđangnhìnvàoThựctạivớichínhconmắtcủamình.Bậcthầy,nhưvậy, làconđường, làphiếnđá thửvàngmầunhiệmđểphát sinhmộtchuyểnhóatoàndiệncủamọinhậnthứcnơingườiđệtử.

Sựsùngkínhtrởthànhphươngthứcnhanhnhất,giảndịnhấtvàthuầntịnhnhấtđểtrựcngộbảntâmvàvạnpháptrongvũtrụ.Càngtiếntrênconđườngnày,tathấytiếntrìnhấyhỗtươngduyênsinhmộtcáchkỳdiệu:Khichúngtacốliêntụcphátsinhlòngsùngkính,sựsùngkínhtacóđượcấylạiphátsinhraánhsángcủatựtâmta;sựthấyđượcánhsángtựtâmlạilàmchotatănglòngsùngkínhđốivớibậcthầyđãkhơiniềmcảmhứngchota.Nhưthếlàsùngkínhtuônpháttừtrítuệ:Sùngkínhvàkinhnghiệmvềbảntâmtrởthànhmộtthựcthểbấtkhảphân,vàgợicảmhứnglẫnnhau.ThầycủaPatrulRinpoche làJikméGyalwéNyugu.Trongnhiềunămngàinhập thất trongmột hang động.Một ngày kia khi ngài ra ngoài,mặt trờiđang đổ xuống; ngài nhìn lên trời thấymột đámmây đang di chuyển vềhướngmàJikméLingpa, bậc thầy ngài đang cư trú.Ngài nghĩ trong tâm,“Thầytađangởnơikia,”vàmộtniềmkhátngưỡngvàsùngkínhdângtràotrong tâmngài,mãnh liệt tớinỗingàingãquị.Khingài tỉnhdậy, toàn thểtâmgiác ngộ của bậc thầy đã được truyền sang chongài, và ngài đạt đếntrìnhđộchứngnhậpcaonhất,gọilà“Diệttậnđịnh.”

DÒNGÂNSỦNG

Nhữngcâuchuyệnvềnănglựccủalòngsùngkínhvàânphướccủabậcthầykhôngphảilànhữngchuyệnchỉcótrongquákhứ.TrongmộtconngườinhưKhandroTseringChodron, bậcnữđạo sư của thời đại chúng ta, ta có thểthấyđượckếtquảsựtutậpvàsựsùngkínhsâuxađốivớibậcthầylànhưthếnào.Tínhkhiêmhạ,giảndịcủabà,trí tuệtrongsángcủabàđượcmọingườiTâyTạngtônkính,mặcdùbàcốhếtsứcởlạitrongbóngtối,khôngbaogiờxuấtđầulộdiện.Bàsốngcuộcđờikhổhạnhẩncưcủamộthànhgiảtuthiềnquánngàyxưa.Tôi thườngngheKhandronóinhiều lầnrằngnếu liênhệcủabạnvới thầybạnđượcgiữthựcsựtrongsáng,thìmọisựtrongđờibạnsẽtốtđẹp.Cuộcđờibàlàđiểnhìnhcảmđộngnhấtvềđiềunày.Sựsùngkínhđãlàmchobàthểhiệnđượctinhhoacủagiáolý,vàtỏachiếuchongườikhácánhsángấmápcủatinhhoaấy.Khandrokhônggiảngdạymộtcáchtrịnhtrọng,kỳthựcbàkhôngnóinhiều;nhưngđiềugìbànóithườngrõrệtmộtcáchsâuxađếnnỗinótrởthànhlờitiêntri.Lắngnghebàtụnglênnhữnglờikinh,haythựctậpthiềnđịnhvớibà,bạnđượccảmhứngsâuxatậntâmđể.Ngaycảkhiđidạovớibà,haychỉngồivớibà,tacũngthấynhưđượctấmtrongniềmhỉlạcmãnhliệtcủasựhiệndiệnấy.VìKhandrorấtdèdặt,vàvìsựvĩđạicủabànằmởtínhbìnhdị,nênchỉcóngườinàothựcsựtrí tuệmớithấyđượcbàlàai.Chúngtasốngtrongmộtthờiđạimàchỉnhữngngườiphôtrươngmìnhralạithườngđượcthánphục

nhiềunhất.Nhưng chính trongnhữngngười khiêmcungnhưKhandro,màchân lýđangsống thựcsự.NếuKhandro cóbaogiờđếngiảngdạyởTâyphương,bà sẽ làmộtbậc thầy toànhảo,bậcnữđạo sưvĩđạinhất, ngườinhậpthểđượcmộtcáchhuyềnnhiệmtoàntriệt,đứctừbivàtrítuệcủaTara–tâmbimẫncótuệgiácđượcthểhiệnquathânhìnhmộtnữnhân–cónănglựcchữatrị tâmlinh.Nếutôiphảichết,màcóKhandro tiếpnối, thì tôisẽcảmthấytintưởngvàantâmhơnbấtcứbậcthầynàokhác.Tấtcảnhữnggìtôithựchiệnđượcđềulànhờsùngkínhcácbậcthầy.Càngngàytôicàngýthứcrõvớiniềmúyphụcrằngnhữngânsủngcủacácbậcthầyđanglàmviệcquatôi.Tôikhônglàgìnếukhôngcósựbanâncủathầy,vànếucóđiềugìtôilàmđược,thìđấylàlàmmộtnhịpcầugiữabạnvàcácbậcthầy.Nhiềulần, tôiđãnhậnthấyrằngkhi tôinóivềcácthầytôi trongcácbuổigiảngdạy,thìlòngsùngkínhcủatôigợicảmhứngnơinhữngngườinghe,và trongnhữnggiâyphútkỳdiệuấy tôi cảm thấycác thầy tôiđanghiệndiện,đangbanânphướcvàmởnhữngtráitimcáchọctròtôi,chohọthấyđượcchânlý.TôinhớởSikkimvàothậpniệm1960,saukhithầyJamyangtôichếtkhôngbaolâu,DilgoKhientseRinpocheđanglàmmộtloạtdàinhữnglễquánđảnhthuộcgiáolýcủaPadmasambhava,cóthểkéodàinhiềutháng.Nhiều bậc thầy đang ở trong một tu viện trên ngọn đồi phía sau thủ đôGangtok,vàtôiđangngồivớiKhandroTseringChodronvàLamaChokden,phụtácủathầyJamyangKhientsevàlàmộtthầynghilễ.Chínhvàolúcấytôikinhnghiệmđượcsựthậtvềcáchlàmthếnàomộtbậcthầycóthểtruyềnphúclạccủatâmgiácngộchođệtử(truyềntâmấn).Mộtngày,DilgoKhientseRinpoche giảng dạy về sự sùng kính và nói về thầyJamyangKhientse,tuônratừtâmngàinhưdòngtháchùnghồnvàđầythivịtâmlinh.KhinhìnthấyDilgoKhientseRinpochevàlắngnghethầynói,mộtcáchmầu nhiệm tôi nhớ lại phong thái của chính thầy Jamyang Khientsenhữnglúcthầygiảnggiáolýtuyệtvờimộtcáchthaothaobấttuyệt,nhưtừmộtsuốinguồnbấttận.Từtừtôikinhngạcnhậnthấycáigìđãxảyđến:ĐólàânsủngtuệgiáccủathầyJamyangKhientseđãđượctraotruyềntrọnvẹnchopháp tửcủangài,DilgoKhientseRinpoche, và giờđâyở trước chúngtôi,ânsủngtuệgiácấyđangphátngônmộtcáchlưuloátkhôngcầnnỗlực,quathầyDilgoRinpoche.Saubuổigiảng,khiquaylạiKhandrovàChokden,tôithấymặthọđangrànrụanướcmắt,vàbảo:-ChúngtôibiếtDilgoKhientselàmộtbậcthầyvĩđại,vàchúngtôicũngbiếtngườitathườngbảomộtvịthầycóthểtruyềnhếtânsủngtuệgiácchopháptửcủamình.Nhưngchỉmớihômnay,bâygiờvàtạiđây,tôimớithựcchứngđượcsựthậtấycónghĩagì.KhinghĩlạicáingàykỳdiệuấyởSikkim,vànghĩđếnnhữngbậcthầyvĩđại

màtôiđãbiết,thìtôilạinhớđếnnhữnglờinàycủamộtbậcthánhTâyTạng:-Khimặttrờisùngkínhchóichang(củamônđệ)chiếutrênđỉnhnúituyếtlàbậcthầy,thìdòngthácânsủngcủathầysẽtuônxuống.Tôi lạinhớđoạnvăncủachínhDilgoKhientseRinpocheđãdiễntảnhữngđứctínhcaoquívôbiêncủabậcthầymộtcáchhùnghồnhơnbấtcứđoạnvănnàokhác:-Thầy nhưmột con thuyền lớn cho chúng sinh vượt qua đại dương hiểmnghèocủa sinh tử, thầy là thuyền trưởngvữngvànghướngdẫnchúng tớibếnbờkhôráocủagiảithoát;thầylàcơnmưadậptắtngọnlửanãophiền,làánhnhậtnguyệtchóilọixuatanbóngtốivôminh,làđấtkiêncốcóthểchuyênchởsứcnặngcủaácvàthiện,mộtCâyướcbanbốniềmvuitạmthờivàhạnhphúcvĩnhcửu,làkhotànggiáolýthâmdiệubaola,làngọcchâunhưýđemlạitấtcảđứctínhcủachứngngộ,làchalàmẹtrảilòngthươngbìnhđẳnglêntấtcảhữutình,làconsônglớncủalòngtừ,làngọnnúivươnlêntrênmọilophiềnthếtục,khônglaychuyểntrướcnhữnggióbãocủacảmxúc;thầylàvừngmâylớnđemmưarướimátnhữngdằnxécủadụcvọng.Tómlại,thầyngangvớitấtcảchưPhật.Chỉcầnliênlạcvớibậcthầybằngbấtcứcáchnào,hoặctrôngthấythầy,hoặcnghegiọngnóicủathầy,hoặcđượcthầylấytaysờđầu,hoặcnhớđếnthầy,cũngsẽđưatađếngiảithoát.Hoàntoànđặttintưởngnơibậcthầy,đólàcáchbảođảmnhấtđểcótiếnbộtrênđườngchứngđắctuệgiác.SựấmápcủatrítuệvàtừbicủathầysẽlàmtannhữngcấuuếtrongngườitavàgiảitỏađượcchấtvàngròngcủaPhậttínhtrongta.Tôiđãýthứcđượcniềmânsủngmàcácbậcthầytôirótvàotâmtôimàtôihầunhưkhônghaybiết.TừngàyDudjomRinpochechết,nhữnghọctròtôibảorằngnhữnglờigiảngdạycủatôitrởnênlưuloátrõrànghơn.Cáchđâykhông lâu, saukhingheDilgoKhientseRinpoche giảngmột bài pháphayđặcbiệt,tôiđãbàytỏlòngthánphụccủatôivànói:-Thậtnhưlàmộtphéplạ,khinhữnglờigiảngtuônratừtâmtrítuệcủangàimộtcáchtựnhiênkhôngnỗlực.

Thầynhẹnhàngngảvềphíatôivànói,vớimộtánhmắttrêuchọc:-VàmongsaonhữnglờidạycủaconbằngtiếngAnhcũngtuônradễdàngtrôichảynhưvậy.Từđấytrởđi,tựnhiêntôicócảmgiáccáikhảnăngdiễnđạtgiáolýnơitôitrởnêntựnhiênhơn,hoàntoànkhôngdoluyệntập.Tôixemquyểnsáchnàynhưmộtbiểuhiệncủaniềmânsủngtừnhữngvịthầytôi,đượctruyềntừtâmtrítuệcủabậcthầyvàvịđạosưtốihậulàPadmasambhava.Vậy,quyểnsáchnàylàtặngphẩmcủacácngàiđếnchobạn.Chínhniềmsùngkínhđốivớinhữngbậcthầyđãđemlạichotôisứcmạnhđểgiảngdạy,vàtâmhồnrộngmở,tínhcảmthụsâuxađểhọchỏivàluônluôn học hỏi. Chính thầy Dilgo Khientse Rinpoche cũng không bao giờ

ngưnghọchỏimộtcáchkhiêmhạ từnhữngbậc thầykhác,phần lớn là từchínhnhữngđệtửcủangài.Bởithế,niềmsùngkínhgợicảmhứngchosựgiảngdạycũnglàsựsùngkínhđemchotatínhkhiêmhạđểtiếptụchọchỏi.VịđạiđệtửcủaMilaperalàGampopađãhỏithầymìnhlúcchiatay:-Khinàothìđúnglúcconnênkhởisựdìudắtđệtử?Milaperatrảlời:-Khiconkhôngphảinhưconbâygiờ,khi toàn thểnhận thứccủaconđãđượcchuyểnhóa,vàconcóthểthấy,thựcsựthấy,cáiônggiàtrướcmặtconkhôngaikháchơnlàchínhđứcPhật.Khilòngsùngkínhđãđemlạichocongiâyphútnhận thứcđượcnhư thế, cái lúcấy sẽ làdấuhiệuchứng tỏ thờigianragiáohóacủaconđãđến.GiáolýnàyđãđếnvớibạntừtâmgiácngộcủaPadmasambhavaxuyênquahàngbaothếkỷ,trênngànnăm,quamộtdòngtruyềnthừakhônggiánđoạngồmnhữngbậcthầymàmỗivịđềutrởthànhbậcthầychỉnhờđãbiếtkhiêmhạlàmđệtử,vàvẫnluônluôn,trongýnghĩasâuxanhất,làđệtửcủanhữngbậc thầy họ suốt cả đời.Ngay cả vào lúc ngài đã támmươi hai tuổi,mỗikhiDilgo Khientse Rinpoche nói về Thầy mình là Jamyang KhientseRinpoche,mắt ngài đều rướm lệ, nhữnggiọt nướcmắt của niềm tri ân vàsùngkính.Trongbứcthưcuốicùnggửichotôitrướckhichết,ngàiđãkýtênlà“Đệtửđệnhất.”Điềuấychứngtỏchotôithấythựcvôtậnthaylòngsùngkínhchânthực,vàcùngvớisựchứngngộcaonhấtcũngphátsinhniềmsùngkínhlớnnhấtvàniềmtriântoànvẹnnhất,vìnóđầycảđứckhiêmcung.

PHÉPĐẠOSƯDUGIÀ;HÒAVỚITÂMTRÍTUỆCỦABẬCTHẦY

TấtcảchưPhật,Bồtátvànhữngbậcgiácngộluônluônhiệndiệnđểgiúpchúngta,vàchínhnhờhiệndiệncủabậcthầymàtấtcảânsủngcủaPhật,Bồtátđượctậptrungtrựctiếptrênta.NhữngngườiđãbiếtPadmasambhavathìbiếtsựthậtcủalờihứamàngàiđãlậptrênngànnămtrước:-Tôikhôngbaogiờxacácngườicóđứctin,haycảđếnnhữngngườikhôngcóđứctin,mặcdùhọkhôngtrôngthấytôi.Nhữngngườiconcủatasẽluônluônđượclòngtừbicủatôichechở.Chúngtachỉcầnxincầunếumuốnđượcgiúpđỡtrựctiếp.HákhôngphảiKi-tôcũngnói:-Hãyxin,ngươisẽđượccho;hãytìmkiến,ngươisẽgặp;hãygõ,vàcửasẽđượcmởchongươi.Aixinđềunhậnđược,aitìmđềugặpđược.Tuy thế, hỏi xin là điều khó khăn nhất đối với chúng ta. Tôi nghĩ nhiềungườitrongchúngtahoàntoànkhôngbiếtlàmthếnàođểhỏi.Đôikhivìtakiêucăng,đôikhivìtakhôngmuốnđượcgiúpđỡ,đôikhivìtabiếngnhác,

đôikhivìtâmtabậnrộnđủthứvấnđề,lora,vàmờmịtđếnnỗitakhôngbaogiờnghĩđếnchuyệngiảndịlàhỏi.Khúcquanhquantrọngtrongbấtcứsựcairượuhaycainghiệnnào,làkhinhữngngườinghiệnchấpnhậnhọcóbệnhvàxinđượcgiúpđỡ.Cóthểnóichúngtađềulànhữngkẻnghiệnsinhtử; cái lúc sựgiúpđỡcó thểđếnvới ta là lúc ta côngnhậnmìnhcóbệnhnghiệnvàchỉcóviệcxincầugiúpđỡ.Điềutacầnhơnbấtcứgì,làtínhcanđảmvàkhiêmhạthựcsựđểcầuxinsựgiúpđỡ,từđáytimtacầuxinlòngtừbicủacácbậcgiácngộ,cầusựgạnlọcvàchữalành,cầuđượckhảnănghiểuthấuýnghĩacủakhổđauvàchuyểnhóanó;cầuxintrênbìnhdiệntươngđối,đượctăngtrưởngsựsángsuốt,bìnhan,khảnăngphânbiệt,vàcầuđượcchứngngộbảnchấttuyệtđốicủatâm,nhờtanhòavàocáitâmgiácngộbấttửcủabậcthầy.Để cóđược sựgiúpđỡ của chưPhật, đểkhơi dậy lòng sùngkínhvà trựcnhậnbảntínhtựtâm,khôngcóphápmônnàonhanhhơn,cảmđộnghơnvàhiệulựchơnphápmônĐạosưDugià.DilgoKhientseRinpocheviết:-DanhtừGuruYoyacónghĩa là“hợpnhấtvớiđấngđạosư,”và trongsựthựctậpnày,chúngtađượcchonhữngphươngphápđểhòanhậptâmmìnhvớitâmgiácngộcủabậcthầy.Hãynhớrằngbậcthầy-đạosư-thểhiệnsựkếttinhcủanhữngânsủngcủatấtcảchưPhật, tấtcảbậcthầy,vàcácbậcđãgiácngộ.Bởithếtriệuthỉnhbậcthầycũnglàtriệuthỉnhtấtcả;vàhòanhậptimócbạnvớichânlývàvớichínhhiệnthâncủagiácngộ.Bậcthầybênngoàitrựcchỉchobạnchânlývềbậcthầybêntrongbạn.Chânlýấycàngđượckhảithịqualờidạybậcthầy,quacảmhứngtừbậcthầy,thìbạncàngnhậnrarằngbậcthầybênngoàivàbêntrongbạnlàbấtkhảphân.Khibạndầndầnkhámphárachânlýnàychochínhbạn,quaphươngpháptriệuthỉnhtronglốithựchànhphépĐạosưDugià,thìmộtniềmtintưởng,triân,hỉlạcvàsùngkínhphátsinhtrongbạn,quađótâmbạnvàtâmgiácngộcủabậcthầythựcsựtrởthànhbấtkhảphân.DilgoKhientseRinpochecósoạntheoyêucầucủatôitrongmộtthờithựctậpĐạosưDugiànhưsau:CáigìhoàntấtsựthanhlọclớnlaocủanhậnthứcChínhlàsựsùngkính,ánhsángcủaTựtâmchiếuraNhậnchân,vànhớrằngtựtâmtachínhlàbậcthầy–Quađiềunày,mongrằngtâmconvàtahòalàmmột.ĐólàlýdotấtcảtruyềnthốngtrítuệcủaTâyTạngđềuđặttầmquantrọngvàophépthựchànhĐạosưDugià,vàtấtcảnhữngbậcthầyđềuxemđấylàphápmôntâmđắcnhấtcủahọ.DudjomRinpocheviết:-Điềucốtyếulàđặt tấtcảnghị lựccủabạnvàoĐạosưDugià,bámlấyphápnàyxemnhưsựsống,nhưtráitimcủasựtuluyện.Nếukhôngvậy,thìthiềnđịnhcủabạnsẽcùnnhụt,vàdùbạncó làmđượcchút tiếnbộ,cũngkhôngchấmdứtđượcnhữngchướngngại,vàsẽkhôngcókhảnăngđểsự

chứng ngộ chân thực phát sinh trong tâm bạn. Bởi thế, nhờ tha thiết cầunguyệnvớisựsùngkínhkhônggiảtạo,màsaumộtthờigianânsủngtrựctiếptừtâmgiácngộcủabậcthầysẽtruyềnvàobạn,giatrìchobạnsựthựcchứngvượtngoàimôtả,phátsinhtừtrongtâmkhảmcủabạn.ĐiềumàtôisẽđemlạichobạnbâygiờlàmộtphépđơngiảnđểthựchànhĐạosưDugiàmàngườitheotôngiáonàocũngcóthểtập.Đâylàpháptuchínhyếucủa tôi, là trái timvàcảmhứngcủacảđời tôi.Mỗikhi tôi thựchànhphápnày,thìPadmasambhavachínhlàngườimàtôitậptrungvào.KhiđứcPhậtnhậpniếtbàn,ngàicótiênđoánrằngPadmasambhavasẽrađờiđểgieorắcgiáo lýmật tông.Nhưtôiđãnói,chínhPadmasambhava làngườithiếtlậpđạoPhậtởTâyTạngvàothếkỷthứtám.ĐốivớingườiTâyTạngchúng tôi, thì Padmasambhava, Bậc thầy yêu quý, là hiện thân của mộtnguyênlýrộnglớnkhôngcóthờigian.Ngàilàbậcthầycủatấtcả.Ngàiđãxuấthiệnvô số lầnchocácbậc thầycủaTâyTạng thấy.Những linhkiếnnày,nhữngcuộcgặpgỡnàyđãđượcghichéprõngày tháng,nơichốnvàcáchxuấthiện,cùngvớinhữnggiáolývàlờitiêntrimàngàichobiết.Ngàicũngđãđể lạihàngngàngiáo lýchođời sau,đượchiển thịnhiều lầnbởinhiềubậcthầyvĩđạihậuthâncủangài.MộttrongnhữnggiáolýngàiđểlạiấylàTửthưTâyTạng.Tôi luôn luôn cầuPadmasambhava trong những lúc gặp khó khăn khủnghoảng,vàngàikhôngbaogiờkhôngbanânsủngvànănglựcchotôi.Khitôinghĩvềngài,thìcácbậcthầycủatôiđềulàhiệnthâncủangài.Đốivớitôithìngàihoàntoànsốngđộngvàomọilúc,vàlúcnàotoànvũtrụcũngchiếusángvớivẻđẹp,nănglựcvàhiệndiệncủangài.ÔihỡiĐạosư,Bậcthầytônquý,NgàilàhiệnthâncủatừbivàânsủngcủatấtcảchưPhật,LàđấngchechởtấtcảhữutìnhThâncon,tàisảncon,timcon,linhhồnconTấtcả,conxindânglênngàiTừgiờphútnàyđếnkhiconđạtgiácngộ,Tronghạnhphúchayđaubuồn,Tronghoàncảnhtốthayxấu,lêncaohayxuốngthấpConhoàntoànnươngtựavàongài,hỡiđấngLiênHoaSanh,Ngườibiếtcon:hãy thương tưởng,dìudắtcon,làmchocon trở thànhmộtvớingài.TôixemPadmasambhavanhưlànhậpthểcủatấtcảbậcthầytôi,bởithếkhitôihòanhậptâmtôivớiNgàitrongphépĐạosưDugià,thìtấtcảbậcthầycủatôiđềubaohàmtrongđó.Tuynhiên,bạncóthểdùngbấtcứmộtvịđãgiác ngộ nào, bậc thánh, hay bậc thầy từ bất cứ tôn giáo nào hay truyềnthốngnàomàbạncảmthấysùngkính,dùhọcònsốnghayđãchết.PhápĐạosưDugiànàycóbốngiaiđoạnchính:Triệuthỉnh;hòanhậptâmbạnvớibậcthầyquatinhtúycủavịấylà thầnchú;nhậnsựgia trìhayân

sủng;hòanhậptâmbạnvớibậcthầyvàantrútrongbảntínhtựnhiênRigpa.1.Triệuthỉnh.Ngồiyênlặng.Từđáysâucủatimbạn,hãygợiranhữngbầutrờitrướcmặtbạnhiệnthâncủachânlýdướihìnhthứccủabậcthầybạn,haymộtvịthánh,haymộtngườiđãgiácngộ.CốquántưởngbậcthầyhayđứcPhậtấyđangsống,tỏachiếuánhsángtrongsuốtnhưcầuvồng.Hãytintưởng,vớiniềmtintuyệtđối,rằngtấtcảniềmânsủngvàđứctínhcủatrítuệ,từbi,vànănglựccủatấtcảchưPhậtđềuđượcnhậpthểtrongvịấy.Nếubạn thấykhómàquán tưởngbậc thầy, thìhãy tưởng tượnghiện thâncủachânlýnhưlàmộtthựcthểthuầnánhsáng,hoặccảmthấysựhiệndiệntoànvẹncủabậcthầyởđấytrongbầutrờitrướcmặtbạn;đólàhiệndiệncủatấtcảchưPhậtvàcácbậcthầy.Hãyđểchonguồncảmhứng,hỉlạc,úyphụcmàbạncảmthấylúcđóthaychosựquántưởng.Chỉcầntintưởngrằngsựhiệndiệnmàbạntriệuthỉnhđãthựcsựởđấy.ChínhđứcPhậtcũngđãnói:-Kẻnàonghĩđếnta,làtađãởtrướcmặtkẻấy.ThầytôiDudjomRinpoche thườngnóikhônghềgìnếu lúcđầubạnkhôngthểquántưởng;điềuquantrọnglàcảmthấysựhiệndiệntrongtimbạn,vàbiếtrằnghiệndiệnấylàhiệnthâncủaânsủng,từbi,nănglựcvàtrítuệcủatấtcảchưPhật.Rồi, khi thưdãnvàđể timbạn trànđầyhiệndiệnbậc thầy, bạnhãy triệuthỉnhvịấymộtcáchthathiếtthànhkhẩntrongtâm:-Xingiúpcon,làmchoconthanhtịnhtấtcảphiềnnãonghiệpchướng,đểchứngngộbảntâm.Đoạnvớiniềmsùngkínhsâuxa,hãyhòanhậptâmbạnvớibậcthầy,vàantrútâmbạntrongtâmgiácngộcủathầy.Vàkhibạnlàmnhưthế,bạnhãyhoàntoànquyphụcnơithầy,tựnhủ:-Xingiúpcon, săn sóccon.Chocon trànngậpniềmvuivànăng lựccủangài, trí tuệ củangài.Hãy thâu tómconvào trong tâmgiácngộcủangài.Hãybanchoconânsủngvàtrítuệ.Khiấythì“chắcchắnsựgiatrìsẽđượcrótvàotâmbạn,”DilgoKhientseRinpochenói.Khichúngtakhởisựpháptunày,thìđấylàmộtcáchtrựctiếp,thiệnxảovàhiệunghiệmđểmangtarakhỏitâmphàmphuvànhậpvàolĩnhvựcthanhtịnhcủatrígiácRigpa,ởđấychúngtasẽkhámphárằngtấtcảchưPhậtđềuhiệndiện.Bởithế,phápmônnàythựcsựchuyểnhóađượctâmbạn.KhibạntriệuthỉnhPhật, thì Phật tính của tự tâm bạn có thể được đánh thức và khai ngộ, tựnhiênnhưmộtđóahoadướiánhmặttrời.2.Đàosâuvàlàmchínmùiânsủng.Khiđếngiaiđoạnnàycủasự tu tập,hòa lẫn tâm tôivớibậc thầyquacâu

thầnchú,tôiđọccâuchú:-OMAHHUMVAJRAGURUPADMASIDDHIHUM.MàtôitưởngnhưlàPadmasambhavathựcsự,vàlàânsủngcủatấtcảnhữngbậcthầy,dướihìnhthứcâmthanh.Tôitưởngtượngtoànthântôitrànngậphiệndiện củangài, và câu thần chú tinh túy củangài, đangngânvangvàthấm khắp người tôi, như thể hàng trămPadmasambhava dưới dạng âmthanhđanglưuhànhtrongtôi,chuyểnhóatoànbảnthểtôi.Vậy,dùngcâuchú,dânghiếntimvàhồncủabạntrongniềmsùngkínhnhấttâm,hòatâmbạnvớiPadmasambhavahaybậcthầycủabạn.DầndàbạnsẽthấymìnhđếngầnPadmasambhavahơn,vàlấpkhoảngtrốngngăncáchtâmbạnvớitâmgiácngộcủangài.Dầndần,nhờnănglựccủathựctậpnày,bạnsẽ thực sự kinh nghiệm tâm mình được chuyển hóa thành tâm giác ngộcủaPadmasambhavavàbậc thầy;bạnbắtđầunhậnchânđượctínhbấtkhảphâncủahai tâmấy.Nhưkhi thọcngón tayvàonước thìướt,vào lửa thìnóng,cũngvậynếubạnđểtâmbạnvàotâmgiácngộcủachưPhật,thìtâmbạn sẽchuyển thànhbảnchấtgiácngộcủachưPhật.Dầndần tâmbạn tựthấymìnhởtrongtrạngtháitựtínhtâm,Rigpa,vì tựtínhtâmsâuxanhất,khôngkhácgìtâmgiácngộcủatấtcảchưPhật.Nógiốngnhưthểtâmphàmphucủabạndầndầntanbiến,vàsựtỉnhgiácthuầntịnh,Phậttínhcủabạn,bậcthầybêntrong,hiểnlộ.Đâylàýnghĩachânthựccủa“ânsủng”,mộtsựchuyểnhóatrongđótâmbạnsiêuviệtvàotrạngtháituyệtđối.Sựchínmùicủaânsủngnàylàtrọngtâm,phầnchínhcủasựtuluyện,phầnmàbạncầndànhnhiềuthìgiờnhất,khibạnthựchànhphápĐạosưDugià.3.Giatrì.Bâygiờ,bạnhãytưởngtượng,từnơibậcthầy,hàngngànánhsángrựcrỡtuôntrànvềphíabạn,thâmnhậpvàongườibạn,tịnhhóa,chữalành,banânsủng,giatrìchobạnvàgieovàotâmbạnnhữnghạtgiốnggiácngộ.Đểchosựtutậpnàycàngthêmphongphú,bạncóthểtưởngtượngnómởratrongbagiaiđoạn:Trướchết,ánhsángchóichangnhưphalêmàutrắngtuônratừtráncủavịthầyvàđivàoluânxaởtránbạn,trànngậptoànthânbạn.ÁnhsángtrắngnàytượngtrưngânsủngcủathânPhật:Nóthanhlọctấtcảnhữngácnghiệpmàbạnđãtíchlũydothânáchành;nótịnhhóanhữnghuyệtđạovitếcủahệthốngtâm-vật-lýcủabạn;nóđemlạichobạnphúclạccủaPhậtthân,nógiatrìnănglựcchobạnthựchànhquántưởng;vànómởrachobạnsựchứngngộnănglựctừbicủatựtánhtâm,hiểnlộnơimọisựvật.Kếđến,mộtluồngánhsángmàuđỏchiếuratừyếthầucủavịthầy,đivàoluân xa yết hầu của bạn, tràn ngập thân thể bạn.Ánh sáng đỏ này tượngtrưngânsủngcủaLờichưPhật:Nólọcsạchtấtcảácnghiệpbạnđãtíchlũyquangữáchành;nóthanhlọcnộikhícủahệthốngtâm-vật-lýbạn;nóđemlại chobạnân sủngngữnghiệpcủachưPhật;nógia trìnăng lựcchobạn

thựchànhthầnchú;vàmởrachobạnchứngngộánhsángcủatựtánhRigpa.Thứba,mộtluồngánhsángmàuxanhnhưngọclưulytuônpháttừtimcủabậcthầyvàoluânxaởtimbạnvàtrànngậpngườibạn.ÁnhsángxanhnàytượngtrưngchoânsủngtừtimcủachưPhật.Nólọcsạchtấtcảácnghiệpbạnđãtíchlũyquaýáchành;nótịnhhóakhílựctrongcơthểtâmvậtlýcủabạn;nóđemlạichobạnânsủngcủatâmPhật;nógiatrìchobạntrongcácthựctậpyogacaocấp;vàmởrachobạnchứngngộsựthanhtịnhnguyênủycủatựtínhtâmRigpa.Bâygiờ,bạnhãynhậnbiếtrằngbạnđãđượcgiatrìquasựbanânsủng,bằngthân,lời,ýkhôngthểpháhoạicủaPadmasambhava,củatấtcảchưPhật.4.AntrútrongRigpa.Bâygiờ,hãyđểchovị thầy tan thànhánhsángvànhập làmmộtvớibạn,trongtựtínhtâmbạn.Hãynhậnchânkhôngnghingờrằngbảntínhnhưbầutrờicủabạnchínhlàvịthầytuyệtđối.TấtcảchưPhậtởđâu,nếukhôngphảiởtrongRigpa,tựtínhtâmbạn?Đượcbảođảm trongnhận thức ấy, trongmột trạng thái thoảimáikhoángđạt,bạnantrútrongsựấmápquangvinhvàphúclạccủabảnthểtuyệtđốitrongbạn.Bạnđãđạtđếnnềntảngnguyênthủy:Sựtrongsángnguyênủyvàtínhgiảndị tựnhiên.KhibạnantrútrongtrạngtháiRigpaấy,bạnsẽnhậnchânsựthậtcủalờidạyPadmasambhava:-TâmchínhlàPadmasambhava;khôngcóthựchànhthiềnđịnhnàongoàitâmấy.

Tôiđãtrìnhbàypháptuấyởđây,nhưmộtthànhphầncủacõitrunggiantựnhiêncủađờinày,bởivìđấylàthựctậpquantrọngnhấttrongđời,vàbởithếquan trọngnhấtvào lúcchết.PhépĐạosưDugià, nhưbạn sẽ thấyởchươngmười ba, “Giúpđỡ tinh thần chongười hấphối,” là nền tảng củaphépChuyểnditâmthức,phowa,vàolúcchết.Vìnếuvàolúcchết,bạncóthểđầytintưởng,hợpnhấttâmbạnvớitâmgiácngộcủabậcthầy,vàchếttrongniềmbìnhanấy, thì tôixinhứavàbảođảmvớibạnlàmọisựsẽtốtđẹp.Vậycôngviệccủa ta trongđời là thực tậpnhiều lần,sựhòanhậpvới tâmgiácngộcủabậcthầy,làmsaođểnótrởthànhmộtviệctựnhiênđếnnỗimọihoạtđộnghàngngày-ngồi,đi,đứng,ăn,uống,ngủ,mộng–cànglúccàngthấmnhuầnsựhiệndiệnsốngđộngcủabậc thầy.Dầndần,saunhiềunămtậptrungsùngkính,bạnbắtđầubiếtvàtrựcnhậnđượcrằngtấtcảtướngthếgianđềuhiểnbàytrígiáccủabậcthầy.Mọihoàncảnhtrongđời–ngaycảnhữnghoàncảnhđãtừngcóvẻbithương,vônghĩa,hãihùng–bâygiờcàngngàycàngtỏlộchobạnthấychínhlàsựgiáohóatrựctiếpvàlàânsủngcủabậcthầy,vàthầynộitâm.NhưDilgoKhientseRinpochenói:-Sùngkínhlàtinhtúycủaconđườngtutập,vànếutrongtâmtakhôngcógì

ngoàibậcthầy,khôngcảmthấygìngoàisựsùngkínhnhiệttâm,thìbấtcứgìxảyđếnđềuđượcxemnhưânsủngcủathầy.Nếuchúngtachỉthựchànhvớisựsùngkínhluônluônhiệndiệnnày,thìđâychínhlàsựcầunguyện.Khitấtcảmọiýnghĩađềuthấmnhuầnsựsùngkínhđốivớibậcđạosư,thìcómộtniềmtintưởngtựnhiênrằng,khôngcầnphải lobấtcứgìxảyđến.Mọisắc tướngđều làbậcđạosư,mọiâm thanhđều là lờicầunguyện,vàmọiý tưởng thôhoặc tếđều là sựsùngkính.Mọisựvậtkhiấyđượcgiảiphóngmộtcáchtựnhiênvàobảnchấttuyệtđối.

10.TỰTÁNHSÂUXACỦATÂM

Khôngaicóthểchếtmộtcáchvôúyvàhoàntoànbảođảm,khihọchưathựcsựgiácngộđượcbảnchấtsâuxacủatâm.Vìchỉcósựchứngngộnày,đượcthuầnthụcquanhiềunămthiềnđịnh,mớicóthểgiữvữngtâmsuốttiếntrìnhrối loạncủacáichết.Trong tấtcảnhữngphươngphápmà tôibiếtđểgiúpngười trựcnhậnbản tâm, thìphươngphápDzogchen – dòng tuệgiác trựctiếpvàcổnhấttronggiáolýPhật,vàchínhlànguồngốccủagiáolýBardo,-là phươngphápminh bạch nhất, hiệu nghiệmnhất, và thích hợpnhất chonhucầuhiệnnay.NguồngốccủaDzogchentrởvềtừthờiPhậtnguyênủy,đứcSamantabhadra(PhổHiền)truyềnxuốngtrongmộthệtruyềnthừakhônggiánđoạnchođếnngàynay.HàngtrămngànngườiởẤn,HyMãLạpSơnvàTâyTạng,đãđạtngộnhờthựchànhphươngphápấy.Cómộtlờitiêntrikỳdiệurằng:-Vàothờiđạitốităm,tráitimcủaSamantabhadrasẽchiếusángnhưlửa.Cuộcđời tôi,sựgiảngdạycủatôivàquyểnsáchnày,đượcphụnghiếnđểthắplênngọnlửaấytrongtimvànãocủathếgiới.Sựnângđỡ, niềmcảmhứngvà thầyhướngđạomiênviễn của tôi là ngàiPadmasambhava,bậcthầytốithượngLiênHoaSanh.NgàilàlinhhồncủaDzogchen, làngườihoằngdươngvĩđạinhấtchogiáolýnày,nhậpthểcủagiáolý,vớinhữngđứctínhquảngđạisángchói,vớithầnthông,vớinănglựctuệgiácvàlòngtừbivôbiên.DzogchenkhôngđượcgiảngdạyrộngrãiởTâyTạng,vàtrongmộtthờigiannhiềubậcthầylớnnhấtcũngkhônggiảngdạyphápmônnàyởthếgiớitântiến.Thếthìtạisaobâygiờtôigiảngdạy?MộtvàibậcthầyđãbảotôirằngđãđếnlúcnênhoằngdươngDzogchen,thờigianmàlờitiêntriđãnóiđến.Tôi cũngcảm thấy rằng thực thiếu từbinếukhông san sẻvớimọingười,hiệnhữucủamộttuệgiáckỳdiệunhưthế.Nhânloạiđãđếnmộtgiaiđoạnkhủnghoảngtrongcuộctiếnhóa,vàthờiđạicựckỳhỗnloạnđòihỏimộtnềngiáolýminhbạch,cóhiệunăng.Tôicũngthấyconngườingàynaycầnmột conđườngđược tỉa sạchgiáođiều,độcđoán,siêuhìnhphức tạp,vànhững thứphụ tùngcó tínhcáchngoại laivềphương diện văn hóa; một con đường vừa giản dị, vừa sâu sắc, một conđườngkhôngcầnphải thựchànhtrongamthấthay tuviện,màcó thểhòanhậpvàođờisốnghàngngày,vàcóthểthựchànhbấtcứởđâu.VậyDzogchenlàgì?Đókhôngphảilàmộtgiáolýđơnthuần,khôngphảilàmộtnềntriếthọckhác;mộthệthốngtinhvikhác,cũngkhôngphảilàmộtmớkỹthuậthấpdẫn.Dzogchenlàmộttrạngtháitâm,cáitrạngtháinguyênủy,toàngiácvốnlàcốtlủycủatấtcảchưPhậtvàtấtcảcácconđườngtâm

linh, đó là tột đỉnh của tiến hóa tâm linh nơi một con người.Dzogchenthường được dịch là “Sự toàn hảo lớn lao.” Tôi thích để nguyên danh từ“Dzogchen,bởikhinóisựtoànhảolàbaohàmcómộtcáigìtaphảicốđạttới,mộtmụcđíchnằmcuốiconđườngdàigiankhổ.KhônggìđixaýnghĩathựcsựcủaDzogchenhơn thế:VìDzogchen là trạng tháiđã toànhảocủabảntínhnguyênủycủata,khôngcầnphảilàmchotoàn,vìnóngaytừkhởithủy,đãtoànvẹn,nhưbầutrời.TấtcảgiáolýPhậtđềuđượcgiải thíchtheo“Cảnh,hành,quả”.Cảnh hay“nềntảng”củaDzogchenlàtrạngtháinguyênủycănđểnày,bảnchấttuyệtđốicủachúngta,vốnđãtoànhảovàluônluôncómặt.PatrulRinpochenói:-Nókhôngcầntìmkiếmbênngoài,cũngkhôngphảilàmộtcáigìtrướcđâybạnchưacóvàbâygiờphảimangvàotrongtâmbạn.VậytrênphươngdiệnCảnh(hayNềntảng)–cáituyệtđối–thìbảnchấthaytựtínhcủachúngtađồngvớichưPhật,vàởtầngmứcnày,thìkhôngcóvấnđềgiáolýhaythựchànhnàocả,“dùchỉbằngtơtóc.”Tuynhiêncầnhiểurằng,chưPhậtđimộtđường,chúngtađimộtnẻo.ChưPhật nhận chânđượcPhật tính và đạt giác ngộ, còn chúng ta khôngnhậnchânđượcPhậttínhấynêntrờthànhmêmờrốiren.Tìnhtrạngnàyđượcgọilà“mộtcảnhhaiđường.”Hoàncảnhtươngđốicủachúngtalà,tựtâmchúngtabịmêmờ,chonêntacầngiáolývàthựchànhđểquaytrởvềchânlý:ĐâylàconđườngcủaDzogchen(Hành).Cuốicùng,trựcnhậnbảntâmtalàđạtgiảithoáthoàntoànvàtrởthànhmộtvịPhật.ĐâylàQuảcủaDzogchen,vànócóthểthựchiệnngaytrongmộtđờinàynếuhànhgiảthựcsựđểhếttâmtrímìnhvàođó.NhữngbậcthầyDzogchenbiếtrõnhữngnguyhiểmcủasựlầmlẫncáituyệtđốivớicáitươngđối.Nhữngngườikhônghiểuđượctươngquannàycóthểbỏqua–ngaycảcoithường–khíacạnhtươngđốicủasựtutậpvàđịnhluậtnhânquảnghiệpbáo.Tuynhiên,ngườinàothựcsựnắmđượcýnghĩacủaDzogchen thì lạicàngcóý thứcsâuxahơnvềnghiệp,vàcàngxem trọngnhucầucầnthiếtlàthanhluyệnvàtutậptâmlinh.Bởivìnhữngngườinàyhiểuđượcởtrongđócòncảmộtkhotàngrộnglớnđangbịchekhuất,nêncàngcốgắngnhiệttâmvớimộtkỷluậttựnhiên,luônluônhăngháiđểtẩytrừbấtcứchướngngạigìngănchemìnhvớibảntínhchânthựccủamình.GiáolýDzogchengiốngnhưmộttấmgươngphảnchiếu.Nềntảngcủabảntínhnguyênủycủata,vốnthanhtịnh,giảithoátvôcấu,khôngbịgiamgiữbởimộttrithứcngụytạonàodùtinhvi,quyếnrũđếnđâu.Thếthìvớitôi,sựkỳdiệucủaDzogchen làgì?Tấtcảgiáolýđềuđưađếngiảithoát,nhưngđiểmđộcđáocủaDzogchenlàngaycảkhíacạnhtươngđốicủagiáolýnày,ngônngữcủaDzogchen,cũngkhôngbaogiờlàmnhiễmôcáituyệtđốibằngnhữngkháiniệm.Nóđểchocáituyệtđốiởyêntrongvẻsơnguyên,năngđộng,giảnđơn, tráng lệcủanó,nhưngđốivớikẻnàocó

tâmkhoángđạtthìngônngữấythậtrõràng,mạnhmẽđếnđộdùchưagiácngộmànghetới,tacũngđủcómộtthoángnhìnthấyđượcvẻtránglệhuyhoàngcủatrạngtháigiácngộ.

CÁITHẤY

Sự thực tập tu luyệnDzogchen đượcmô tả là “Kiến,Thiền,Hành”.Thấyđượcmộtcáchtrựctiếptrạngtháituyệtđối,CẢNHhaynềntảngcủabảnthểchúngta-tựtánh,tánhbảnnhiên,-đólàKiến;CáicáchđểlàmchocáithấyấykhônggiánđoạngọiThiền; vàhộinhậpcái thấyấyvào trong toàn thểthựctạivàcuộcđờichúngta,gọilàHành.VậythìKiếnlàgì?Đấylàthấyđuợcthựctrạngcủavạnphápnhưnólà,đấylàbiếtđượcrằngbảntánhthựccủatựtâmcũnglàbảntánhthựccủasựvật,vàđấylànhậnđượcrằngbảntánhthựccủatâmtachínhlàchânlýtuyệtđối.DudjomRinpochenói:-Kiến là sựbaogồmcủa trạng thái tỉnh thức sơnguyên, trongđómọi sựđượcchứađựng:Nhậnthứcgiácquanvàhiệntượngbênngoài,sinhtửvàniết bàn. Sự tỉnh thức ấy có hai khía cạnh; “Không” là cái tuyệt đối và“tướng”haynhậnthứclàcáitươngđối.Điềunàymuốnnóirằngtoànthểlĩnhvựctướngcóthểhiệnra,vàtấtcảhiệntượngtrongmọithựctạikhácnhau,dùsinhtửhayniếtbàn,tấtcả,vẫnluônluônvàsẽmãimãitoànvẹn,đầyđủtrongbầutrờibaolacủatựtánhtâm.Nhưngmặcdùtinhtúycủavạnpháplà trốngrỗng,và“thanh tịnh từkhởithủy”,bảnchấtcủanóvẫnđầyđủđứctánhcaoquýsungmãnmọikhảnăng.Đó làmộtmôi trường sáng tạo vô biên, năng động không ngừng nghỉ vàluônluôntựnhiêntoànhảo:Bạncóthểhỏi:-Nếutrựcnhậncáithấyấylàchứngngộbảntâm,thếthìbảntâmlàgì?Hãy tưởng tượngmộtbầu trời trống rỗngbao la, trong sáng từkhởi thủy,“Tinh túy” (Thể) của nó là như thế. Hãy tưởng tượngmộtmặt trời sáng,trong,khôngbịmâyche,hiệndiệnmộtcáchtựnhiên:“Bảnchất”(Tướng)củanólànhưthế.Hãytưởngtượngmặttrờiấychiếuramộtcáchvôtưtrêntấtcảngườivật,đivàomọihướng:“Nănglực”(Dụng)củanó,biểuhiệncủatâmđại bi – là như thế - khônggì làmchướngngại nóđược, vànó thâmnhậpkhắpcả.Bạncũngcóthểtưởngđếntựtánhtâmnhưmộttấmgương,vớinămnănglựchaytríkhácnhau.Tínhmởrộng,baolacủanólà“Phápgiớithểtánhtrí,”thaitạngcủalòngbimẫn.Khảnăngphảnchiếucủatấmgươngtừngchitiếtđềuhiệnrõkhimộtvậtđiquanó,đấylà“Đạiviêncảnhtrí.”Bảnchấtkhôngthiênvịchútnào

củanóđốivớimọiấn tượng in lênnó, là“Bìnhđẳng tánh trí.”Khảnăngphânbiệtrõràngkhônglẫnlộnmọihiệntượngkhởilên,đólà“Diệuquansáttrí.”Vàtiềmnăngcóđượcmọisựđãviênthànhtoànvẹn,hiệndiệntựnhiênlà“Thànhsởtáctrí.”

TrongDzogchen“Kiến”được thầy trực tiếp truyềnchomônđệ.Chínhcáicáchđộcđáocủasựđiểmđạonày,đãlàmchoDzogchenthànhđặcbiệt,độcnhấtvônhị.Cáiđược truyềnchomônđệ trong lúckhaiđạochính làkinhnghiệm trựctiếp về tâm giác ngộ của chư Phật, qua sự ban ân củamột bậc thầy biểutượngcủasựchứngngộtoànvẹn.Muốncóthểtiếpnhậnđượcsựkhaiđạo,người học cần phải đạt đến một giai đoạn trong đó họ vừa có được tâmkhoángđạivừacólòngsùngkínhđểlàmchohọdễcảmthụđốivớiýnghĩachânthựccủaDzogchen.LàmsaotâmgiácngộcủachưPhậtcóthểtruyềnđược?Hãy tưởng tượng bản tâm như cái mặt của bạn; nó luôn luôn ở với bạn,nhưngbạnkhôngthấyđượcnếukhôngcósựgiúpđỡ.Tưởngtượngrằngbạnchưahềthấymộttấmgương.Sựkhaingộcủavịthầylànhưthìnhlìnhđưalên trướcmặtbạnmột tấmgươngvà lầnđầu tiênbạn thấyđượcchínhcáimặt củabạnphảnchiếu.Cũngnhưmặtbạn, sự tỉnhgiác thuần túyvềTựtánhtâm,khôngphảilàmộtcáigìbậcthầymớiđemlạichobạnmàlâunaybạnkhôngcó,đócũngkhônglàmộtcáigìmàbạncóthểtìmởbênngoàibạn.Nóvẫnluônluônlàcủabạn,nhưngchođếnlúcấy,bạnchưatừngthựcsựnhìnthấynómộtcáchtrựctiếp.PatrulRinpochegiảithích:-Theotruyềnthốngđặcbiệtcủanhữngbậcthầy,thìbảntâmđượckhaingộngaykhitâmphânbiệttanbiến.Tronglúckhaithị,bậcthầycắtđứthoàntoàncáitâmphânbiệt,đểbàyratựtánhnguyênsơcủatâm,gọilàtínhgiácRigpa,hiểnthịbảnchấtthựccủanómộtcáchrõràng.Tronggiâyphútmãnh liệt ấy, cómột sựhòanhậpgiữa tâmvà trí xảy ra,ngườihọc cóngaykinhnghiệmkhôngchối cãi đượcvề tự tánh,bản chấtRigpa.Trongcùngmộtgiâyphútấy,thầykhaithịvàtròchứngngộ.Khivịthầyhướngânsủngcủamìnhdotrígiáccủaôngvềtựtính,vàotựtínhtâmcủađệtử,làthầytrựcchỉchođệtửbảnlaidiệnmụccủay.Tuynhiên,muốnchosựkhaingộcủathầyđượchoàntoàncônghiệu,thìcầnphảitạochođúngđiềukiệnvàmôitrườngthíchhợp.Tronglịchsửchỉcómộtsốítngườiđặcbiệt,nhờnghiệpđãthanhtịnh,mớicóthểtrựcnhậnbảntâm và ngộ ngay tức khắc. Phần đông còn lại, sự khai thị phải luôn luônđượcchuẩnbịbởimột sốđiềukiện trướcđấy.Chínhnhữngchuẩnbịnàytịnhhóa,lộthếtcáitâmphàm,đưabạnđếntrạngtháitrongđótâmbảnnhiên

cóthểđượckhảithịchobạn.Trướctiênthiềnđịnh–phươngthuốcchữabệnhphântán–đưatâmvềnhà,khiếnnócóthểantrútrongtrạngtháitựnhiên.Thứhai,những thực tập sâuxavề thanh luyện– tăngcường thiệnnghiệpnhờtíchlũycôngđứcvàtrítuệ-làmmòn,tiêumấtnhữngtấmmàncảmxúcvàtrithứcchekhuấtbảntánhtựnhiêncủatâm.Thầytôiđãviết:-Khinhữngchướngngạingăncheđãđượctẩytrừ,thìtrítuệbảnnhiêncủatựtánhsẽchiếusáng.Nhữngthựctậpđểthanhluyệnnàyđãđượcthithiếtkhéoléođểđemlạimộtsựchuyểnhóanộitâmtoànvẹn.Chúngbaoquáttoànbảnthể-thân,lời,ý–vàkhởisựbằngmộtquánsátsâuxavề.•Tínhđộcnhấtvônhịcủađờingười.•Tínhthườngtạicủavôthườngvàchết.•Tínhnhânnàoquảấycủamọihànhvi.•Vònglẩnquẩnđaukhổcủaluânhồisinhtử.Nhữngtưduynàygợi lênýthứcmãnhliệtvề“từbỏ,”mộtướcmuốncấpthiếtđểngoi lênkhỏi sinh tửvàđi theoconđườnggiải thoát.Đây lànềntảngchosựthựchànhđặcbiệtgồmcó:•QuayvềnươngtựaPhật,chânlýtronglờidạycủaNgài,vàtấmgươngcủanhữnghànhgiảđãthựchànhgiáolýấy,vànhờvậyđánhthứcniềmtinvàPhậttínhởtrongta.•Nảysinhlòngbimẫn(haytâmBồđề,tráitimcủatrígiác,sẽgiảithíchởchương12),luyệntâmđểlàmviệcvớichínhmìnhvàngườikhác,vànhữngkhókhăntrongđời.•Tẩytrừnhữngchướngngạivàcấuuếnhờquántưởngvàtrìchúđểthanhlọcvàchữalànhthântâm.•Tíchlũycôngđứcvàtrítuệbằngcáchpháttriểnbốthívàtạonhữnghoàncảnhlànhtốt.Tấtcảnhữngthựctậpnóitrênhọpthành,xoayquanhphápDugiàđạosư,phương pháp căn bảnmãnh liệt cảmđộng hơn tất cả, tối cần thiết đểmởmangtâmtríhầutrựcnhậntrạngtháithiền.

9

Thứba,mộttratầmđặcbiệtđisâuvàobảnchấtcủatâmvàcáctướngsẽlàmkiệtquệsựkhôngngừngtheođuổitưduytìmkiếmcủatâm,sựlệthuộcđủthứkháiniệm,phântích,thamkhảocủanó,vàđánhthứcsựchứngnhậpbảnchấtchânkhông.Nhữngchuẩnbịấyvôcùngquantrọng,cầnđượcthựchiệnsonghànhmộtcáchcóhệthống,đểlàmchongườihọccóthểđánhthứcbảntâm,sẵnsàngchothờiđiểmđượcthầykhaithịbảnlaidiệnmục.NyoshulLungtok,vềsau trở thànhmột trongnhữngđạosưvĩđạivề thiềnđốnngộtrongthờihiệnđại,đãtheothầyPatrultrongmườitámnăm.Suốt

thời gian ấyhai thầy trò không rời nhau.Nyoshul họcvàhành rất chuyêncần,đãtíchlũymộtkhocôngđức,thựctậpvàtịnhhóa,sẵnsàngđểnhậnrabảntâm,nhưngvẫnchưađượcthầykhaithị.Rồivàomộtbuổichiều,PatrulRinpocheđãkhaithịchoông.Việcấyxảyravàolúchọcùngởlạitrongmộtamẩncưtrênnúi,phíatrênngôituviện.Đấylàmộtđêmđẹptrời.Bầutrờixanh thẳm sáng lêndưới ánh sao lấp lánh.Âm thanh tịchmịch càng tăngthêmbởitiếngchósủaxaxa.PatrulRinpocheđangnằmdàidướiđất,thựctậpmộtkiểutuDzogchenđặcbiệt.NgàigọiNyoshulđếnbảo:-Cóphảiôngbảolàôngchưabiếttựtánhtâmlàgìhaykhông?Nyoshulđoánbiếtquagiọngnóicủathầyrằngđấylàmộtgiâyphútnghiêmtrọng.Ônggậtđầuchờđợi.PatrulRinpochenói:-Kỳthựcthìkhôngcógì.Ngàinóibângquơvàthêm:-Nàycon,hãytớinằmđâynhưchagiàcủacon.Nyoshultiếnđếnduỗidàicạnhông,Patrulhỏi:-Concóthấynhữngvìsaotrêntrờikhông?-Có.-Concónghechósủaphíadướituviệnkhông?-Có.-Concónghetanóigìvớiconkhông?-Có.-Đượcrồi,tựtánhtâm,bảnchấtcủaDzogchenchỉlàthếđấy.Nyoshulkểlạinhữnggìxảyralúcđó:-Ngaykhiấy,tôiđạtđếnmộtsựchắcchắncủathựcchứngnộitâm.Tôiđãgiảithoátkhỏixiềngxíchcủaphảivàkhôngphải.Tôiđãnhậnchântrígiácnguyên thủy, sựhợpnhấtđơn thuầngiữaKhôngvới trựcgiácnội tại.TôiđượckhaingộnhờânphướccủathầynhưSarahabậcthầyvĩđạicủaẤnĐộđãnói:-“KẻnàomàlờithầyđãthâmnhậpvàotâmSẽthấyđượcchânlýnhưngọctronglòngtay”Vào lúc ấymọi sựhiểnbày, kết quảbaonăm tu tập, thanh luyệnđãphátsinh,Nyoshulđãchứngngộbản tánh.Khôngcógìphi thường trong lời lẽmàbậcthầyđãxửdụng,chúngkỳthựcrấtbìnhthường,nhưngngoàilờilẽ,mộtcáigìkhácđãđượctruyềnthông.Cáimàbậcthầykhaithịlàbảnchấtnộitạicủamọisự,màchínhlàýnghĩachânthậtcủaDzogchen.Vàolúcnàybậcthầyđãđưađệtửvàotrạngtháichứngngộquanănglựcvàsựgiatrìcủasựthựcchứngnơingài.Nhưngcácbậcthầykhônggiốngnhau,họcóthểdùngđủmọiphươngtiệnthiệnxảođểtạorasựthayđổitâmlýấynơiđệtử.PatrulRinpoche chẳnghạn đã được khai ngộ bằngmột cách lạ lùng bởi vị thầy quái dị tênDoKhientse,màtôiđượcnghetruyềntụngnhưsau:

PatrulRinpocheđangtumộtphépquánYogacaocấpvàbịkẹt,khôngmộtđồhìnhnàovềchưthiênhiệnra trongtâmông.Mộthômôngđiđếnthầyđangngồiuốngtràbênđốnglửagiữatrời.ỞTâyTạngkhibạnthấymộtbậcthầymàmìnhkínhtrọngthìbạnlạydài.KhiPatrulRinpochekhởisựlạytừxa,thìDoKhientseđiểmmặtôngmàgầmlên:-Êconchógiàkia,cógiỏithìcứđếnđây!DoKhientse códángvócmộthiệp sĩdữ tợnvới tócxõadài, áoquầnxốcxếch, ưa cỡi ngựa.KhiPatrulRinpoche tiếp tục lạy và tiến gần ông, ôngluônmồmchửirủavànémsỏi,đácànglúccànglớnchođếnkhiPatrultớitrongtầmtaythìôngquậtngãngấtxỉu.KhitỉnhdậyPatrulởtrongmộttrạngtháitâmkháchẳn.Nhữngđồhìnhlâunayquánkhôngđượcbỗngnhiênhiệnrõchongài.Mỗicâuchửivànhụcmạcủavịthầyđãphátannhữngdưtàntrongtâmphânbiệtcủangườiđệtử,vàmỗicụcđátrúngngườiôngđãmởnhữnghuyệtđạobếtắctrongcơthểông.Tronghaituầnkỳdiệutiếptheo,nhữnghìnhảnhcủađồhìnhđãkhôngrờiông.

BâygiờtôisẽcốđưaramộtvàiýnghĩaKiếnlàgì,nórasaokhiđãtrựcngộbảntâm,mặcdùthựcsựthìkhôngngôntừphânbiệtnàomôtảđượcđiềuấy.DudjomRinpochenói lúcđógiốngnhưcấtmộtcáimồngrakhỏiđầubạn,thật lànhẹnhõmkhoángđạtvôbiên.ĐâylàcáiThấytối thượng, thấycáichưatừngthấytrướcđây.Khibạn“thấyđượccáichưatừngthấy”thìmọisựmởra,trảirộng,rõràng,đầysứcsống,lạlùng,tươimát.Nónhưthểlàmộtcáimáivừabaykhỏitâmbạnhaymộtbầychimthìnhlìnhbayratừmộtcáitổđentối.Mọisựhạncuộctrongđờiđềutanbiếnrơirụng,“Nhưxémộtdấuniêmphong,”ngườiTâyTạngthườngnói.Tưởngtượngbạnđangởtrongmộtngôinhàtrênđỉnhmộtngọnnúicaonhấtthếgiới.Thìnhlìnhtoànthểngôinhàđãngănbítnhãnquancủabạnbấylâubỗngsụpđổ,làmchobạnthấyđượcmọisựvậtxungquanhtrongvàngoài.Nhưngkỳthựckhôngcóvậtgìđểthấy;nhữnggìxảyrakhôngthểsosánhvớibấtcứthườngngày;đấylàmộtsự“thấy”toànvẹn,đầyđủ,chưatừngcótrướckia.DudjomRinpochébảo:-Kẻthùnguyhiểmnhấtcủabạnđãtróibạnvàovòngsinhtửtừvôlượngkiếpđếnnay,chínhlàsựchấpthủvàcáibịchấpthủ.Khibậcthầykhaithịvàbạnnhậnđược,thìhaithứđóbịđốtsạchnhưlôngchimtrongngọnlửa,khôngcòndấuvết.Cả sự chấp thủvà cái bị chấp thủ, vật bị chấp thủvà conngười chấp thủđượcgiảiphóngtrọnvẹntừcănbản.Cănnguyêncủavôminhđaukhổhoàntoànkhôkiệt.Vàmọisựxuấthiệnnhưbóngtronggương,trongsuốt,longlanhvànhưmộnghuyễn.

Khibạn tựnhiênđạtđến trạng thái thiềnđịnhấy,khởihứngbởiKiến,thìbạncóthểantrúrấtlâu,khôngxaolãng,khôngcầnnỗlực.Khiấykhôngcógìgọilà“thiềnđịnh”đểbảovệgiữgìn,vàbạnđangởtrongtrạngtháidòngtuệgiáctựnhiêngọilàRigpa.Vàkhiởtrongđó,thìbạnthấynóvẫnluônluônnhưvậyrồi.Khitrígiácbảnnhiênchiếusáng,thìkhôngmộtbóngtốihoàinghinàocóthểcònlại,vàmộttrikiếnsâuxa,toànvẹnsinhkhởitrựctiếp,khôngnỗlực.Bạnsẽthấytấtcảnhữnghìnhảnhvàẩndụtôiđãdùng,tanhóathànhmộtkinhnghiệmbaoquátvềchânlý.Sựsùngkínhởtrongtrạngtháiấy,tâmđạibiởtrongtrạngtháiấy,vàtấtcảtuệgiác,phúclạc,sángsủa,vôtưởng,tấtcảhòanhậpvớinhau, liênkếtvớinhau thànhmộtvịduynhất.Lúcấy là lúcgiácngộ.Mộtnăngkhiếuhàihướcsâuxatuônpháttừtrongtâm,khiếnbạnmỉmcười trướckháiniệm tưduy trật lấtcủamìnhbấy lâuvề tự tánh tâmnhưthếnào.Từđấyphátsinhmộtniềmtinkhôngthểlaychuyển,mộtxáctínrằng“nóđâyrồi”:Khôngcòngìkhácđểtìmkiếm,khôngcòngìhơnthếđểmàhyvọng.TínhchắcchắncủaKiếnnàylàcáicầnlàmchosâuxabằngcáchliêntụcnhìnvàotựtánhcủatâm,nócầnđượcantrúquakỷluậtthiềnđịnh.

THIỀNĐỊNH

ThếthìthiềnđịnhtrongDzogchennghĩalàgì?ĐấychỉlàantrútrongKIẾNkhôngxaolãng,mộtkhiđãđượckhaithị.DudjomRinpochemôtả:-ThiềnlàtrúâmvàotrạngtháiTâmbảnlai(Rigpa),khônghếtthảymọitạotáccủatâm,trongkhihoàntoànbuôngxả,khôngxaolãngcũngkhôngbámvíu.Vìngườixưađãnóirằng:-Thiềnkhôngphảilànỗlực,màtựnhiênthấmvàotrongđó.ToànthểmụcđíchcủathiềntrongpháptuDzogchenlàtăngcườngvàantrútrạngtháiTâmbảnnhiên(Rigpa),khiếnchonópháttriểntoànvẹn.Cáitâmbìnhthườngtheotậpquán,đầynhữngdựphóng,thậtlàmãnhliệtvôcùng.Nócứluônluôntrởlại,vàtómlấytamộtcáchdễdàngkhitakhôngchúý,hoặcxaolãng,DudjomRinpochethườngnói:-Bâygiờtâmbảnnhiên(Rigpa)củatanhưmộthàinhibébỏngbịmắckẹttrênmộtbãichiếntrườngvọngtưởngnổilênrấtmạnh.Tônmuốnnóirằngchúngtakhởisựcôngviệc“giữem”,giữcáiTâmbảnnhiênởtrongmôitrườngbảođảmcủathiềnđịnh.NếuthiềnđịnhchỉlàtiếptụcdòngTâmbảnnhiênsaukhiđãđượckhaithị,thì làmsao tabiếtđược lúcnàođó làTâmbảnnhiên, lúcnàokhôngphảiTâmbảnnhiên?TôiđãhỏiDudjomRinpochecâuấy,vàNgàiđãtrảlờivới

sựgiảndịđặcbiệtnơiNgài:-Nếuconởtrongtâmtrạngkhôngthayđổi,đólàTâmbảnnhiên.Nếuchúngtakhôngvẽrắnthêmchân,lèolàicáitâmbằngbấtcứcáchnào,màantrútrongtrạngtháibấtbiến,sựtỉnhgiácthuầntịnhcủanó,thìđấylàTâmbảnnhiên.Nếucómộtsựgượngépnào,mộtlèoláinào,mộtbámvíunàocủata,thìđókhôngphảilàTâmbảnnhiên.Tâmbảnnhiênlàmộttrạngtháitrongđókhôngcònmộthoàinghinào,thựcsựkhôngcócáitâmnàođểhoàinghi.Bạnthấymộtcáchtrựctiếp.Nếubạnởtrongtrạngtháiấy,thìmộtniềmvui,mộtxác tín tựnhiênkhởi lêncùngvớiTâmbảnnhiên, làmchobạnbiết.TruyềnthốngDzogchen làmột truyền thốngcựckỳminhbạch,vìcàngđisâucàngcóthểkhởilênvọngtưởngvitế,vàcáiđangcầnlàtrikiếnvềthựctạituyệtđối.Ngaycảsaukhikhaithị,vịthầyvẫncòngiảirõchitiếtnhữngtrạngtháikhôngphảilàthiềnDzogchenvàkhôngđượclầmlẫn.Mộttrongnhữngtrạngtháiđólà,bạntrôigiạtvào“mộtcõiđấtkhôngthuộcvềđâu”trạngtháitâmtrongđókhôngcótưtưởng,khôngkíức,mộttrạngtháithờơ,đen tối,chánchường,ởđóbạnchìmlạivào trongnền tảngcủa tâmphàmtình.Trongtrạngtháithứhaicómộtchútítyênlặngvàhơisángsủa,nhưnglàmột thứyên lặngtrầmtrệ,vẫncònvùi trongtâmphàmtình.Trongmộttrạngtháithứba,bạncảmnghiệmmộtsựvắngbóngtưtưởng,nhưnglạirơivàokhônggiantrốngrỗnglạlùng.Trongmộttrạngtháithứtư,tâmbạnđilang thang,chạy theonhững tư tưởng,dựphóng.Khôngcó trạng tháinàotrongđấy là thiềnđịnh thật sự,vàhànhgiảcầnphảixemchừngmộtcáchthiệnxảođểtránhbịlừadốibằngnhữngcáchấy.

TinhyếucủahànhthiềnDzogchenđượcđềratrongbốnđiểmsau:•Khimộtniệmquákhứđãchấmdứtmàniệmvịlaichưasanh,trongkhoảnghởđógiữahainiệm,cóphảilàcómộtýthựctại,mớimẻ,nguyênsơ,khôngbịthayđổibởimộttơtóckháiniệmnào,thuầnlàmộtsựtỉnhgiácnguyênvẹnhaykhông?Đấy!Tâmbảnnhiênlàthếđấy!•Tuynhiênnókhôngởmãitrongtrạngtháinhưvậy,bởivìmộtniệmkháclạikhởilên,phảichăng?•Nhưngnếubạnkhôngnhậnraniệmấyđúngnhưbảnchấtnó(nghĩalàkhicótâm,thìtựnhiêncóýtưởngkhởilên.DG)ngaykhinókhởi,thìnósẽtrởthànhmộtýtưởngkhác,nhưtrước.Đâygọilà“dâychuyềnvọngtưởng”,vàlànguồngốccủasinhtử.•Nếubạncóthểnhậnchânđượcbảnchấtthậtsựcủaýtưởng(niệm)ngaykhinókhởilên,vàcứđểyênnóđừngtheođuổithêm,thìbấtcứýtưởngnàokhởilênđềutựđộngtantrởlạivàotrongkhoảngbaolacủaTâmbảnnhiên,vàđượcgiảithoát.Đươngnhiên,cầncảmộtđờitutậpmớihiểuvànhậnchânđượctínhphong

phúvàvĩđạicủabốnđiềugiảndịmàthâmsâunày.ỞđâytôichỉcóthểchobạnnếmquamộtchútvịcủacáikhoángđạtcủathiềnDzogchenlànhưthếnào.CólẽđiểmquantrọngnhấtlàDzogchentrởthànhmộtdòngliêntụccủaTâmbảnnhiên,nhưmộtconsôngchảyliên tụcngàyđêmkhônggiánđoạn.Dĩnhiênđâylàtrạngtháilýtưởng,vìsựantrúvàokiếnmộtcáchkhôngxaolãngấy,saukhiđượckhaithịvànhậnchân–chínhlàphầnthưởngcủanhiềunămtutậpkiêntrì.ThiềnDzogchenrấthiệulựctrongcôngviệcxửlýnhữngsanhkhởicủatâmvàcócáinhìnđộcđáovềnhữngsanhkhởiấy.Mọisựkhởi tâmđềuđượcthấy trong bản chất thật của chúng, nghĩa là không rờiTâmbản nhiên vàkhôngchốngchọivớinó,màkỳthựckhônggìkháchơn–vàđiềunàyrấtquantrọng–lànhữngtiatựchiếucủaTâmbảnnhiên,nhữngbiểuhiệnnănglựccủanó.Giảsửbạnthấymìnhởtrongmộttrạngtháiyênlặngsâuxa;thôngthườngtrạng tháiấykhôngkéodài,mộtýniệm,mộtchuyểnđộng luôn luônkhởilên,nhưsóngtrongbiển.Đừngchốibỏsựchuyểnđộnghayđặcbiệtômlấysựyên tĩnh,màcứ tiếp tụcdònghiện trú thuần túyấycủa tâmbạn.TrạngtháianbìnhlankhắpcủathiềnđịnhấychínhlàTâmbảnnhiên,mọisựkhởilêntrongtâmkhônggìkháchơnlàtâmấychiếura.Đâylàtráitim,lànềntảngcủapháphành thiềnDzogchen.Một cáchđể tưởng tượngđiềunày là,nhưthểbạnđangcỡitrêntiamặttrờiđểtrởvềmặttrời.Bạntheodõingaynhữngniệmkhởitrởvềcănnguyêncủachúng,nềntảngTâmbảnnhiên.Khibạnthểhiệnsựbềnvữngcủakiến,thìbạnkhôngcònbịđánhlừavàchiatríbởibấtcứgìsanhkhởi,vàdođókhôngthểlàmmồichovọngtưởng.Dĩnhiêntrongbiểncósóngto,sóngnhỏ;cónhữngcảmxúcmạnhkéođếnnhưgiậndữ,dụcvọng,ganhtị.Hànhgiảthựcthụsẽnhậnchânnhữngthứnàykhôngphảiquấyrầyhaychướngngại,màlàmộtcơhộilớn.Phảnứnglạinhữngsinhkhởinhưthếvớikhuynhhướngthôngthườnglàchấpnhậnvàchốibỏchínhlàdấuhiệuchứngtỏkhôngnhữngbạnchiatrí,màcònkhôngnhậnrađược,vàđãmấtdấuTâmbảnnhiên.Phảnứnglạinhữngcảmxúcbằngcáchđóthìchỉlàmchochúngcóthêmnănglực,vàtróibuộcchúngtachặtchẽhơnvàodâyxíchvọngtưởng.BíquyếtlớncủaDzogchen lànhìnsuốtnhữngcảmxúckhichúngkhởilên,đểthấymặtthựccủachúnglàbiểuhiện sốngđộngnhưhiện chớp của chínhnăng lựcRigpa,Tâmbảnnhiên.Khibạntậpdầncáchlàmnày,thìngaycảnhữngcảmxúcrầyrànhấtcũngkhôngthểtómlấybạn,màtanbiếnnhưsónglớndậylênrồilùilạivàchìmvàođạidươngyêntĩnh.Hànhgiảkhámphá–vàđâylàmộtcáinhìnđảolộn,màsựvitếvànănglựccủanókhông thểsuy lường- rằngkhôngnhữngcảmxúcmạnhkhông thểkéobạnđi,lôibạntrởlạivàodòngnướcxoáycủasựthácloạntrongbạn,mà

chúngcóthểthựcsựhữuíchđểđàosâu,làmmạnhthêm,tăngcườngRigpa,trạng tháiTâmbảnnhiên.Năng lựcvũbão trở thànhnguyên liệuđểnuôidưỡngcáinănglượngđãđượcđánhthứccủaTâmbảnnhiên.Cảmxúccàngmạnh,càngbốclửa,thìtrạngtháiTâmbảnnhiêncàngđượctăngcường.TôithấyrằngphươngphápđộcđáonàycủaDzogchencómãnhlựcghêgớmđểgiảitỏangaycảnhữngvấnđềtâmlývàcảmxúcđãănsâu,thâmcăncốđế.Bâygiờ tôixinđưa rachobạnmột lốigiải thíchgiảndịvề tiến trìnhnàyhoạtđộngrasao.Điềunàysẽvôgiávềsau,khitaxétđếnnhữnggìxảyravàolúcchết.TrongDzogchen,bảnchấtnộitạitựnhiêncủamọisựgọilà“Ánhsángcănbản”hay“ÁnhsángMẹ.”Nólankhắplĩnhvựckinhnghiệmcủachúngta,vàbởithếcũnglàbảnchấtnộitạicủanhữngtưtưởngvàcảmxúckhởilêntrongtâmtanữa,mặcdùchúngtakhôngnhậnrađiềuđó.Khibậcthầykhaithịchochúngtabảntínhchânthậtcủatâm,tứclàtrạngtháiRigpahayTâmbản nhiên, thì điều ấy giống như thầy cho ta một cái chìa khóa. TrongDzogchenchúngtagọichìakhóaấy-sẽmởchochúngtađếntrikiếntoànvẹn–là“Ánhsángđạolộ”hay“Ánhsángcon.”Ánhsángcănbảnvàánhsángđạolộthựcrachỉlàmột,nhưngvìmụcđíchgiảngdạymàđượcphânranhưthế.NhưngmộtkhicóđượcchìakhóaÁnhSángĐạoLộnhờsựkhaithịcủabậcthầy,thìtacóthểsửdụngnóthahồđểmởvàocánhcửaBảntánhtựnhiêncủathựctại.SựmởcửanàyđượcgọitheoDzogchenlà“GặpgỡgiữaÁnhsángCănbảnvàÁnhsángĐạolộ”hay“Mẹcongặpgỡ.”Nóicáchkháclà,vừakhimộtýtưởnghaycảmxúckhởilên,ÁnhsángĐạolộ-Rigpa-nhậnrangaybảnchấtcủanó,tínhnộitạicủanó,làÁnhsángCănbản.Tronggiâyphútnhậnranhauấy,haiánhsángtanhòavàonhau, tư tưởngvàcảmxúcđượcgiảiphóngngaytạinềntảngcủanó.Điềucốtyếulàkiệntoànsựtậpluyệnhộinhậphaiánhsángnàyvàgiảitỏanhữngmóngtâmđộngniệmngaykhiđangsống,bởivì,điềuxảyravàolúcchết,vớitấtcảmọingườilà:Ánhsángcănbảnxuấthiệntrongvẻhuyhoàngrộnglớn,vàmangtheonómộtcơhộiđểgiảithoáthoàntoàn-nếu,vàchỉnếu-bạnđãbiếtlàmthếnàođểnhậnranó.Cólẽđếnđây,điềurõrànglàsựtanhòahaiánhsángvàtựhóagiảimọiýtưởngcảmxúc,chính là thiềnđịnhở tầngsâuxanhấtcủanó.Kỳthực thìdanh từ “thiềnđịnh”quảkhông thíchhợpvới pháphành trìDzogchen, vìthiềnđịnhbaohàmsựtưduyvềmộtcáigì,màtrongDzogchenthìtấtcảchỉlàvàluônluônlàTâmbảnnhiên.BởithếkhôngcóvấnđềmộtsựthiềnđịnhtáchrờivớisựantrúcáihiệndiệnthuầntúycủaTâmbảnnhiên.Danhtừduynhấtcóthểdiễnđạtđượccáinàylàkhông-thiền.Trongtrạngtháiấy,theolờicácbậcthầy,dùbạncóđitìmvọngtưởngcũngkhôngcònsótlạicáinào.Chodùbạnmuốnkiếmmộthònsỏibìnhthườngtrênmộthòn

đảovàngngọc,thìbạncũngkhôngcáchnàotìmđược.KhiKiếnđãhiệndiệnliêntục,dòngTâmbảnnhiênkhônggiánđoạn,sựhòanhậphaiÁnhsánglàtựnhiên,liêntục,thìmọivọngtưởngkhảhữuđềuđượcgiảitỏangaytạigốccủanó,vàtoànthểnhậnthứccủabạnkhởilênliêntụclàTâmbảnnhiên.Nhữngbậc thầynhấnmạnh rằngmuốnổnđịnhKiến trong thiềnđịnh, cốtyếutrướchếtlàhoàntấtsựluyệntậpnàytrongmộtkhungcảnhđặcbiệtcủanhậpthất,ởđấymọiđiềukiệnthuậnlợiđềusẵncó.Cònởgiữasựtánloạnrộnràngcủathếgian, thìdùbạncóthiềnbaonhiêu,kinhnghiệmthựcthụcũngkhôngphátsinhđượctrongtâmbạn.Thứhai,mặcdù trongDzogchen không có sựkhácbiệt giữa thiềnvàđờisốngthườngnhật,songkhibạnchưacóđượcsựantrúthựcvữngvàngnhờthiềntậpvàonhữngthờikhóahẳnhoi, thìbạnkhôngthểnàohộinhậptuệgiáccủathiềnđịnhvàokinhnghiệmhàngngày.Thứba,ngaycảkhibạnthựchành,bạncóthểantrúdòngtươngtụcTâmbảnnhiênvớiniềmtincủaKiến;nhưngnếubạnkhôngthểtiếptụcdòngấyvàomọilúcvàmọitìnhhuống,hòalẫnsựtutậpvớiđờisốnghàngngàycủabạn, thì nó sẽkhông làmphương thuốc cứubạnđược,mỗikhihoàncảnhkhóchịukhởilên,vàbạnsẽbịýtưởng,cảmxúcdẫncholạcvàomêvọng.CócâuchuyệnthúvịvềmộthànhgiảDzogchensốngkhôngkhoekhoang,nhưnglạicómộtđámđôngđồđệ.Cómộtthầyturấtkiêuhãnhvềhọcvấnđavăncủamình,đâmraganhtịvớihànhgiảmàôngtabiết làkhôngđọcsáchnhiều.Ôngtanghĩ:- Saomột người tầm thường như thế dámdạy đệ tử?Sao y dám tự xưngthầy?Tasẽđếnthửtrikiếncủay,cholộcáisựgiảdốicủay,vàlàmnhụcytrướcmặtđệtử,đểbọnnàybỏymàtheota.Bởivậyyđếnviếngvịhànhgiả,vàhỏivớivẻkhinhmiệt:-NàyđồngbạnDzogchen,cóphảiôngchỉcóthiềnmàthôikhông?Vịhànhgiảtrảlờimộtcâuhoàntoànbấtngờ:-Cógìđểthiền?Vịhọcgiảnóimộtcáchđắcthắng.-Thếthìôngkhôngthiềnđịnhgìcảsao?Vịhànhgiảđáp.-Nhưngcóbaogiờtôitánloạnđâu?

HÀNH

KhisựantrútrongTâmbảnnhiêntrởnênmộtthựctại,thìnóbắtđầuthấmnhuầnsựsốngvàhànhđộnghàngngàycủahànhgiả,nuôidưỡngmộtsựổnđịnhvàniềmtinsâuxa.DudjomRinpochénói:-Hànhcónghĩalàthậtsựngắmnhìnnhữngýtưởngcủachínhbạn,xấuhay

tốt,nhìnsuốtbảnchấtthựcsựcủabấtcứýtưởngnàocóthểkhởilên,khôngtruytầmquákhứcũngkhôngmờigọitươnglai,khôngđểchotâmbámvíuvàomộtkinhnghiệmhạnhphúc,cũngkhôngđểnótrànngậpbởinhữngtìnhcảnh đau buồn.Khi làm như vậy, bạn cố đạt đến và an trú trong đại xả,trongđómọisựtốtxấu,annguyđềukhôngcólailịchgìchânthực.SựtrựcngộKiếnmộtcáchtinhvitoàntriệt,sẽthayđổicáinhìncủabạnđốivớisựvật.Càngngàytôicàngnhậnrõrằngchínhýtưởngvàkháiniệmđãngăncảnkhôngđểchochúngtaluônantrútrongtuyệtđối.Bâygiờtôimớihiểu vì sao thầy tôi thường dạy: “Hãy cố gắng đừng tạo ra quá nhiều hyvọnghaylosợ”,vìchúngchỉtổgâythêmsựbámvíutrongtâm.KhiKiếncómặt,thìnhữngýtưởngđượcnhìnthấyđúngnhưbảnchấtchúng,đólàphùdu,trongsuốt,vàchỉcótínhcáchtươngđối.Bạnthấysuốtmọisựmộtcáchtrực tiếp, như thể là bạn có con mắt X-quang. Bạn không bám víu cũngkhông xua đuổi những ý tưởng cảmxúc,mà chào đón tất cả chúng trongvòngômlớnrộngcủaTâmbảnnhiên.Nhữnggìmàtrướcđâybạncoilàrấtquan trọng -những thamvọng,kếhoạch,mongđợi,hoàinghi,đammê–khôngcònkhốngchếbạnmộtcáchsâuxanữa,vìchánhkiếnđãgiúpbạnthấyđượccáitrốngrỗng,philýcủatấtcảchúngnó,nhờvậyphátsinhtrongbạnmộttinhthầntừbỏthậtsự.AntrútrongniềmtinvàánhsángcủaTâmbảnnhiênlàmchonhữngýtưởngcảm xúc của bạn được giải tỏamột cách tự nhiên không cần nỗ lực, vàotrongkhônggianrộnglớncủaTựTínhtâm,giốngnhưlàviếtchữtrênnướchayvẽ trênnền trời.Nếubạn thật sự tu tậpnhư thếđếnchỗ toànvẹn, thìnghiệpkhôngcòncơhộiđểtíchlũy,vàtrongtrạngtháibuôngxảhoàntoànấy,địnhluậtnhânquảtrongvòngnghiệpbáokhôngcòncáchnàotróibuộcbạn.Đừngtưởngđiềuấydễ.ThậtvôcùnggaygođểantrúkhôngxaolãngtrongTựtánhcủatâm,dùchỉtrongchốclát,chứđừngnóiđếngiảitỏamộtýniệmhaycảmxúcngaykhinósinhkhởi.Chúngtathườngchorằngchỉvìmìnhhiểuđượcmộtđiềugìtrênphươngdiệntri thức,hoặctưởngmìnhđãhiểu,màviệcấycónghĩarằngmìnhđãthậtsựđạtngộ.Đấylàmộtảotưởnglớnlao.Cầnphảicósựchínmùi, thuầnthụccủasựtutập,quanhiềunămhọclắngnghe,tưduy,quántưởng,thiềnđịnhvàthựchànhkiêntrì.VànhấtlàsựthựchànhDzogchen luôn luôncầnsựhướngdẫnvàkhaiđạocủamộtbậcthầyđủtưcách.Nếukhông,thìsẽcómộtmốinguymàtruyềnthốngnàygọilà“KiếnnuốtmấtHành.”MộtgiáolýcaosiêumãnhliệtnhưDzogchenkéotheomộtnguycơtrầmtrọng.Khitựlừadốimình-tưởngmìnhđãgiảithoáthếttưtưởngcảmxúc,màkỳthựctuyệtnhiênbạnchưacókhảnănglàmchuyệnấy;hoặctưởngmìnhđanghànhđộngmộtcáchtựnhiênnhưthiềnsưDzogchenthựcthụ - thì bạn chỉ có đang kết nạp, tích lũy vô số ác nghiệp. Như

Padmasambhavanói,vàđiềunàytấtcảchúngtađềunêncó,là:-MặcdùKiếntabaolanhưbầutrời.Màhànhđộngvàniềmtônkínhđốivớinhânquảnơitanhỏnhiệm,vitếnhưhạtbụi.NhữngbậcthầytrongtruyềnthốngDzogchenvẫnthườngnhấnmạnhrằng,nếukhônghoàntoànquenthuộcmộtcáchsâuxavới“tinhyếuvàphươngpháptựgiảithoát”nhờ thực tập lâudài, thì thiền“chỉcóđi sâu thêmvàoconđườnghưvọng.”Điềunàycóvẻgaycấn,nhưngthựcsựlàthế,bởivìchỉcónhờliêntụctựgiảitỏatưtưởngmớithựcsựchấmdứtđượcsựthốngtrị củahưvọngvà che chởbạnkhỏingụp lặn trongđaukhổvà loạn thầnkinh.Nếukhôngcóphươngpháptựgiảitỏa,thìbạnsẽkhôngthểnàochốngchọinhữngbấthạnhvàhoàncảnhxấumỗikhigặpphải;vàdùcóthiềnđịnh,bạnvẫnbịnhữngcảmxúcmạnhnhưgiậndữ,hammuốnhoànhhành.Mốinguyhiểmcủanhữngloạithiềnkháckhôngtheophươngphápnàylà,chúngtrở thànhgiốngnhư“thiềnđịnhcủachưthiên,”dễdànglạcvàotrạngtháiđăm chiêu trịnh trọng, hoặc xuất thần thụ động, hoặc trống rỗng “ngoankhông”,khôngthứnàotrongđâytấncôngvàđánhtanvọngtưởngtậngốcrễ.Bậc thầyDzogchenvĩ đại,Vimalamitra nói về những cấp độ của tính tựnhiên trong sự giải thoát nàymột cáchminh bạchnhất:Lúcmới làm chủđượccôngphunày,sựgiải thoátxảyrađồngthờivớisựsanhkhởi,giốngnhưnhận ra người quen trong đámđông.Khi thuần thục đi sâu vào côngphu, thìgiải thoátxảyrađồng thờivớisựkhởi lênnhữngý tưởngvàcảmxúc,nhưmộtconrắnmởranhữngkhoanhcuộntròncủanó.Vàtrongtrạngtháicuốicùngcủasự làmchủphápmônnày, thìgiải thoátvínhưmộtkẻtrộmđivàongôinhàtrống,dùcáigìkhởilêncũngkhôngcóhạihaycólợigìchomộthànhgiảthựcthụ.NgaycảtrongmộthànhgiảDzogchencaocấpnhất,nỗibuồnniềmvui,hyvọngsợhãivẫncònnổilênnhưtrước.Cáikhácnhaugiữamộtngườithườngvớimộthànhgiảlàcáicáchhọnhìnnhữngcảmxúccủahọvàphảnứngđốivớinhữngcảmxúcđó.Mộtngười thườngsẽ theobảnnăngmàchấpnhậnhaychốibỏngaynhữngcảmxúc,và thế làkhởidậyràngbuộchoặcchánghét,kếtquảlàtíchlũythêmácnghiệp.NhưngmộthànhgiảDzogchenthìnhậnramọisựkhởilêntrongtrạngtháitrongsángtựnhiêncủanó,khôngđểchosựchấpthủkhởilêntrongnhậnthứccủamình.DilgoKhientseRinpochemôtảmộthànhgiảlangthangquamộtkhuvườn.Ônghoàntoàntỉnhgiáctrướcvẻđẹphuyhoàngcủanhữngđóahoa,thưởngthứcmàu sắc, hìnhdáng,mùi hương của chúng.Nhưngkhông códấuvếtnàocủasựbámvíuởnơiông,haybấtcứmột“hậuý”nàotrongtâm.NhưDudjomRinpochenói:-Bấtcứnhậnthứcgìkhởilên,bạnhãynênlàmnhưmộtđứatrẻđivàomột

ngôichùatranghoànglộnglẫy.Nónhìnmàsựbámvíutuyệtnhiênkhôngđivàonhậnthứccủanó.Cứthế,bạnđểmọisựvậtởnguyêntrongtrạngtháimớimẻ,tựnhiên,sốngđộng,vônhiễmcủanó.Khibạnđểmọisựởnguyêntrạngtháinó,thìhìnhdángnókhôngthayđổi,màusắccủanókhôngphainhạt, vẻ sáng sủa của nó không biến mất. Bất cứ gì xảy đến không bị ônhiễmbởichấpthủnào,bởithếtấtcảgìbạnthấyđềukhởilênnhưlàtuệgiáctrầntrụicủa(Rigpa)Tâmbảnnhiên,vàvốnlàsựbấtkhảphâncủaánhsángvàhưkhông.Sựhàihòa,tintưởng,sựtrongsángkhoángđạt,sứcmạnhvàtínhhàihướcsâuxa,niềmxáctínkhởilêndosựtrựcnhậnchánhkiếnvềTâmbảnnhiên,làkhotàngvĩđạinhấtcủacuộcđời,làhạnhphúctốithượng,màmộtkhiđãđạtđến,thìkhônggìcóthểpháhủy,ngaycảcáichết.DidgoRinpochenói:-Mộtkhibạnđãcóchánhkiến,thìdùchonhữngnhậnthứclừadốicủasinhtửvẫncònkhởilêntrongtâm,bạnvẫnnhưbầutrời:khimộtcầuvồngxuấthiệntrướcmặt,nócũngkhônglấylàmhãnhdiện,màkhimâymùxuấthiện,nócũngkhông lấy làmbuồnbực.Cómộtcảmgiácsâuxavềsựhài lòng.Bêntrongbạncười thầmkhi thấymặt tiềncủaniếtbànvàsinh tử.Chánhkiếnlàmchobạnluônluônvuivẻ,mộtnụcườihàmtiếuluônnởtrongtâm.DudjomRinpochenói:-Khiđãthanhlọcảotưởnglớn,bóngđencủatâmthức,thìtiasángcủamặttrờikhôngbịngănbítcứliêntụcchiếura.Ngườinàođể trongtâm,sựchỉdạy trongquyểnsáchnàyvềDzogchenvàthôngđiệpcủanóvềsựchết,thìsẽđượcgợicảmhứngđểđitìm,tìmđượcvàđitheomộtbậcthầycótưcách,vàkhởisựdấnmìnhvàocôngphututập.TrọngtâmcủacôngphuDzogchenlàhaiviệcluyệntậpTrekchovàTogal,tốicầnchosựthấuhiểusâuxavềnhữnggìxảyratrongcácgiaiđoạntrunggian(Bardo).Ởđâytôichỉcóthểchomộtdẫnnhậpsơlượcnhấtvềhaiphápấy.Sựgiải thích toànvẹnchỉđược làmbởimộtbậc thầyđốivớimônđệ,khingườiđệtửđãhoàntoànnhiệttâmtheogiáolý,vàđãđếnmộtgiaiđoạntutậpnàođó.Điềutôiđãgiảithíchtrongchươngnày.“Tinhyếusâuxa,”chínhlàtráitimcủasựthựchànhTrekcho.Trekchocónghĩalàcắtngangvọngtưởngmộtcáchtrựctiếp,mạnhmẽvàtoàntriệt.VọngtưởngđượccắtđứtcốtyếulànhờnănglựccủaKiếnvềtâmbảnnhiên,nhưmộtcondaocắtxuyênquamộtthỏibơhaymộtlựcsĩKaratechặtmộtchồnggạch.Toànthểlâuđàivọngtưởngsụpđổnhưthểnềnmóngcủanóbịgiựtsập.Vọngtưởngbịcắtđứtvàsựtrongsángnguyênthủy,tínhgiảndịtựnhiêncủaTâmbảnnhiênđượchiểnbày.ChỉkhibậcthầyxácđịnhbạnđãcócănbảntrongsựthựchànhTrekchothìvịấymớikhai thịchobạnpháp tunângcấpgọi làTogal.HànhgiảTogallàm việc trực tiếp với Điểm Linh Quang nội tại, “hiện trú một cách tựnhiên,”trongmọihiệntượng;dùngnhữngcôngphuđặcbiệtvàrấthiệulực

đểlàmhiểnlộnóởngaytrongtâmhànhgiả.Togalcóđặctínhlàsựtrựcngộtứckhắcđồngthời.Thayvìphảibăngquamộtdãynúiđểđạtđếnchópđỉnhcủamộtngọnnúiđằngxa,phươngphápTogal sẽ là nhảy một cái tới ngay đích. Hiệu quả của Togal là giúp chongười ta thực hiệnmọi khía cạnh khác nhau của Tuệ Giác nội tâm ngaytrongmột đời này. Bởi vậy nó được xem như phương pháp độc đáo phithườngcủaDzogchen.NếuTrekcholàtrítuệcủaDzogchen,thìTogalchínhlàphươngtiệnthiệnxảocủanó.Phápmônnàycầnmộtkỉluậtlớnlao,vàthôngthườngđượcluyệntậptrongmôitrườngnhậpthất.TuynhiêncầnnhấnmạnhlầnnữarằngconđườngDzogchenchỉcóthểđượctheodướisựhướngdẫntrực tiếpcủamộcbậc thầyđủ tưcách.ĐứcDalaiLamađãnói:-Mộtđiềubạncầnnhớkỹ,làsựthựchànhnhữngphápmônthuộcthiềnđốnngộnhưTrekchovàTogal,chỉcóthểđượchoàntấtdướisựchỉdẫncủamộtbậcthầycókinhnghiệm,vànhờnhậnđượccảmhứngvàbanphướccủamộtngườiđãchứngngộphápmônnày.

THÂNTHỂCẦUVỒNG

QuanhữngcôngphucaocấpvềDzogchennày,nhữnghànhgiảđãhoàntấtsựtutậpcóthểđưacuộcđờihọđếnmộtkếtthúcphithườngvàvinhquang.Khichết,họcóthểlàmchocơthểmìnhtanhòatrởlạitrongtinhchấtánhsángcủatứđạiđãtạoranó,vàkếtquảlàcơthểvậtchấthọtanthànhánhsángvàbiếnmấthoàntoàn.Tiếntrìnhnàygọi là“thânthểcầuvồng”hay“thânthểánhsáng,”vìsựtanrãcơthểthườngxảyrađồngthờivớisựxuấthiệntựnhiêncủaánhsángvàcầuvồng.NhữngmậtđiểmDzogchenxưacổvàtrướctáccủacácbậcthầyvĩđạiphânbiệtrõràngcácloạikhácnhaucủahiệntượnglạlùngnày,vìđãcómộtthờiviệcấyxảyranếukhôngphảibìnhthường thìcũngkhá thườngxuyên.Thông thườngmộtngườikhibiết thânmìnhsắpthànhánhsángcầuvồng,sẽyêucầuđượcđặtthithểtrongmộtcáiphònghaylều,đừngđộngtớitrongbảyngày.Vàongàythứtámngườitachỉthấytócvàmónglàbấttịnhduynhấtcủacơthểcònđểlại.Điềunàycóthểkhó tin đối với chúng ta ngày nay, nhưng lịch sử truyền thừa củaDzogchenđầynhữngtrườnghợpcánhânđãchứngđượcthâncầuvồng,vàDudjomRinpochethườngnóiđâykhôngphảichỉlàchuyệnlịchsửquákhứ.Trongsốnhiềutrườnghợp,tôixinđơncửmộttrườnghợpgầnđâynhấtmàtôicóliênhệmậtthiết.Vàonăm1952ởmiềnđôngTâyTạng,cómộtvụnổitiếng về thân thể biến thành ánh cầu vồng được nhiều người chứng kiến.NgườiđạtđượcchuyệnấylàSonamNamgyal, thânphụcủa thầy tôivà làanhcủaLamaTseten,ngườicócáichếttôiđãmôtảởđầusáchnày.

Ônglàmộtconngườibìnhdịkhiêmcung,làmnghềđẻođádạo,khắcnhữngcâuthầnchúvàkinhlênđá.Mộtvàingườinóihồicòntrẻôngđãtừnglàmthợsăn,vàđãthụgiáovớimộtbậcthầyvĩđại.Khôngaibiếtsựthậtônglàmộthànhgiả,ôngquảlàmộtvịtumậthạnh.Mộtthờigiantrướckhichết,người ta trông thấyông lên trênmộtđỉnhnúivàcứngồi im lìmgiữanềntrời,mắtnhìnvàokhôngtrung.Ôngtựđặtranhữngbàithánhcađểtụngđọcthayvìđọcnhữngbàicổtruyền.Khôngaibiếtôngđanglàmgì.Rồiôngngãbệnhhaydườngnhưthế,nhưnglạthayôngcàngcóvẻsungsướnghơn.Khibệnhtìnhtrởnặng,giađìnhôngthỉnhcácbậcthầyvàmờibácsĩ.Contraiôngdặnôngnênnhớlạitấtcảnhữnggiáolýmàôngđãđượcnghe.Ôngchỉmỉmcườibảo:-Tađãquêntuốtluốtrồi.Vảlạichẳngcógìđểmànhớ.Mọisựđềuhuyễnảo,nhưngtatintấtcảđềutốtđẹp.Ngaytrướckhichết,vàonămông79tuổi,ôngnói:-Tôichỉyêucầumộtchuyệnlàkhitôichết,hãyđểthihàitôiyênổnđừngđộngchạmtrongmộttuầnlễ.Khiôngchết,giađìnhquàngthâyôngvàthỉnhcácvịtusĩ,lạtmađếnhànhlễchoông.Họđặtthithểôngvàomộtphòngnhỏtrongnhà,vàhọkhôngthểkhôngđểýrằngmặcdùbìnhthườngôngcaolớn, lúcbấygiờhọđưaôngvàođórấtdễdàng,nhưthếlàngườiôngthunhỏlại.Đồngthờicóánhsángcầu vồng tỏa khắp xung quanh nhà. Vào ngày thứ sáu, khi nhìn vào cănphòng,ngườitathấythithểôngcàngrútlạithêmnữa.Ngàythứtámsaukhiôngchết,buổisángvàogiờlàmtanglễ,nhữngngườiphuđếnđểnhặtxácông.Khimởnhữngvảiliệmra,họkhôngthấygìngoàiralàtócvàmóngcủangườiđãchết.ThầytôiJamyangKhyentsebảođemnhữngdivậtnàyđếnchongàixem,vàngàiđãxácnhậnđấylàmộttrườnghợpcủathânthểbiếnthànhánhsángcầuvồng.

PHẦNHAI:CHẾT

11.LỜIKHUYÊNTÂMHUYẾTVỀVIỆCGIÚPĐỠNGƯỜISẮPCHẾT

TrongmộtTiếpdẫnđườngmàtôibiết,Emily,mộtbàtuổigần70đangchếtvớibệnhungthưvú.Congáibàđếnthămhàngngày,vàdườngnhưcómộtliênhệhạnhphúcgiữahaimẹcon.Nhưngkhicongáibàbỏvề,thìEmilygầnnhưluônluônngồimộtmìnhmàkhóc.Saumột thờigian,hóa ra lýdobàkhóc làvìcongáibàhoàn toànkhôngchịu chấp nhận cái điều không thể tránh là bà sẽ chết, mà suốt buổi cứkhuyênmẹhãy“cótưtưởngtíchcực”,hyvọngrằngnhờvậybệnhungthưcủabàcó thểchữakhỏi.Sự tìnhbấygiờ làEmiyphảiômnhữngý tưởng,nhữngnỗisợhãi,kinhhoàngvàbuồnđaumộtmìnhmìnhbiết,khôngcóaiđểsansẻ,khôngaiphụgiúpbàthámhiểmnhữngtìnhhuốngấy,khôngaigiúpbàthấuhiểucuộcđờibà,vàkhôngaigiúpbàtìmmộtýnghĩatíchcựcởtrongcáichết.Ðiềuquantrọngnhấttrongđờilàthiếtlậpmộttươnggiaothậttìnhvôúyvớinhữngngườikhác,vàcàngquan trọnghơn,vớimộtngười sắpchết -nhưtrườnghợpEmilyđãchứngtỏchotôithấy.Thườngngườisắpchếtcảmthấydèdặtbấtan,vàkhôngbiếtchắcýđịnhcủabạnlúcbạnđếnthămlầnđầu.Bởivậyđừngtưởngsẽcóchuyệngìkỳdiệuxảyra,hãytựnhiênthoảimái.Người sắp chết thường không nói họmuốn gì, nghĩ gì, nên người gần họkhôngbiếtnóigìhaylàmgìchohọ.Thậtkhómàbiếthọđangcốnóicáigì,hayhọcóthểđangchedấuđiềugì.Ðôikhingaycảhọcũngkhôngbiết.Bởithế,điềucốtyếutrướctiênlàbuôngxảbấtcứmộtcăngthẳngnàotrongbầukhôngkhí,bằngcáchnàodễnhấtvàtựnhiênnhất.Mộtkhimiềmtincậyđãđượcthiếtlập,khôngkhíbớtcăng,thìsẽlàmchongườisắpchếtbắtđầuđềcậpnhữnggìhọ thật tìnhmuốnnói:hãyâncầnkhuyếnkhíchđểhọcảmthấythoảimáimànóiranhữngýnghĩ,losợvàcảmxúccủahọvềcáichếtsắpđến.Sựnóitrắngranhữngcảmxúcấymộtcáchchânthànhlàđiềucốttủyđểcóđượcmộtcuộcđổithay,giảnghòavớicuộcđờivàchếtmộtcáichếttốtđẹp.Bạncầnphảiđểngườisắpchếthoàntoàntựdobàytỏ,cũngnhưchobạnđủcảganđểnóiranhữngđiềumàngườisắpchếtđangcần.Khingườisắpchếtcuốicùngchịunóiranhữngcảmnghĩriêngtưcủahọthìđừng ngắt lời, từ chối hay giảmnhẹ những gì họ nói.Người hấp hối haybệnhnặngsắpchếtlàđangởmộtgiaiđoạndễbịthươngtổnnhấttrongđờihọ,nênbạnphảivậndụngtấtcảkhéoléovàtìnhcảm,sựcảmthông,từmẫncủabạnđểgiúphọthổlộtâmcan.Hãyhọclắngnghe,họcimlặngthuvào,một sự im lặngcởimở, trầm tĩnh, làmchongười sắpchết cảm thấyđược

chấpnhận.Hãyhếtsứcthoảimáitựnhiên,ngồiđóvớingườisắpchếtxemnhưlàbạnkhôngcóviệcgìquantrọnghơn,vuihơnthếđểmàlàm.Tôiđãnhận thấyrằng trongviệcchếtchóccũngnhư trong tấtcảmọi tìnhhuốngtrầmtrọngcủacuộcđời,cóhaiđiềuhữuíchnhất:tháiđộthựctiễnvàóchàihước.Óchàihướccómộtđườnglốikỳdiệuđểgiảmbớtkhôngkhícăngthẳng,giúpđặttiếntrìnhchếtvàođúngviễnảnhphổquátcủanó,đánhtantínhcáchnghiêmtrọngquámứccủatìnhhuống.Vậybạnhãyxửdụngóchàihướccàngnhẹnhàngkhéo léocàng tốt.Tôicũng thấyrằng, theokinhnghiệmriêngtôi,điềucầnyếulàkhôngnênxemcáigìquáriêngtư.Ngườisắpchết,vàomộtlúcbấtngờ,cóthểbiếnbạnthànhmụctiêuchotấtcảsựgiậndữhaytráchmóccủahọ.ElisabethKubler-Rossnóirằng:sựgiậndữ,tráchmóccóthể“trút lênmọiphía,nhằmvàohoàncảnhxungquanh,vàonhững lúc hoàn toàn bất ngờ” . Ðừng tưởng tượng sự giận dữ ấy thật sựnhắmvàobạn;nhậnchânđượcnótuônphát từsựlosợđaubuồnnhưthếnào,sẽ làmchobạnkhỏiphảnứngbằngnhữngcáchcó thể làmhỏngmốiliênhệgiữabạnvớingườisắpchết.Ðôikhibạncó thểmuốngiảngđạochongườisắpchếtnghe,hoặcchohọcôngthứctutậpcủariêngbạn,xinhãytuyệtđốitránhlàmchuyệnấy,nhấtlàkhibạnkhôngbiếtngườisắpchếtcómuốnvậykhông!Khôngaimuốnđược“cứu rỗi” với niềm tin của một người khác. Hãy nhớ công việc của bạnkhôngphảilàhoáncảimộtngườinàotheomộtđường(đạo)nào,màlàgiúpchongườitrướcmắtliênlạcđượcvớinănglựccủachínhhọ,niềmtin,tinhthần hay bất cứ gì khác ở trong họ.Dĩ nhiên nếu người sắp chết thực sựmuốnnghenhữngvấnđềtâmlinh,vàthựcsựmuốnbiếtbạnnghĩgìvềhọ,thìcũngkhôngnênquádèdặt.Ðừngquátrôngmongrằngsựgiúpđỡcủabạnphátsinhnhữngkếtquảmầunhiệm nơi người sắp chết hay “cứu rỗi” họ. Bạn chỉ thất vọng mà thôi.Ngườitasẽchếtnhưkhihọđãsống,họvẫnnguyênvẹnlàhọ.Muốnthiếtlậpđượctươnggiaothựcsự,bạnphảilàmmộtnỗlựcquyếtđịnhlàsẽnhìnngườiấytheocuộcđờihọ,bốicảnhhọ,lịchsửhọ,chấpnhậnconngườicủahọkhôngchútdèdặt.Cũngđừngbuồnnếusựgiúpđỡcủabạndườngnhưđemlạirấtíthiệuquảvàngườisắpchếtkhôngđápứng.Chúngtakhông thểbiếtđượcnhữnghiệuquảsâuxamàsựsănsóccủachúng tađemlại.

CHỨNGTỎTÌNHYÊUVÔĐIỀUKIỆN

Ngườisắpchếtcầnnhấtlàtabàytỏvớihọmộttìnhyêuhoàntoànvôđiềukiện,khôngmongđợibấtcứgì.Ðừngnghĩbạnphải làmộtngườichuyênmôn trong trong bất cứ kiểu nào.Hãy tự nhiên, hãy chính là bạn, làmột

ngườibạnchântình,thìngườisắpchếtsẽantâmrằngbạnthậtsựởvớihọ,cảmthôngvớihọnhưmộtconngườiđốivớimộtconngười.Tôiđãnói“Tỏchongườisắpchếtmộttìnhyêuvôđiềukiện”,nhưngởvàitrườnghợpđiềuấyhoàntoànkhôngdễ.Chúngtacóthểcómộtlịchsửdàiđaukhổvớingườiấy,cóthểcảmthấytộilỗivềnhữnggìmìnhlàmđốivớihọtrongquákhứ,hoặccảmthấyânhậnvềnhữnggìhọđãlàmchota.Bởithế,tôixinđềnghịhaiđườnglốiđơngiảnđểbạncóthểbungratìnhyêutrongbạnđốivớingườisắpchết.Tôivàcácbạntôikhilàmviệcvớinhữngngườisắpchếtđãnhậnthấyhaiphươngphápnàyrấthiệunghiệm:Thứnhất,hãynhìnngười sắpchết trướcmắtbạnvànghĩhọcũngnhư ta,cũng có những nhu cầu giống ta,muốn được hạnh phúc,muốn tránh đaukhổ, họ cũng có nỗi cô đơn như ta, nỗi sợ đối với cái chưa biết, cũng cónhữnglãnhvựcbuồnkhổâmthầm,cũngcónhữngcảmgiácbơvơmàhọchỉmơhồnhìnnhận.Nếubạnnghĩthế,timbạnsẽmởravềphíangườiấy,vàtìnhyêusẽhiệndiệngiữabạnvàngườisắpchết.Phươngphápthứhaicònhiệulựchơn,làđặtbạnvàođịavịngườisắpchết.Tưởng tượngbạn đangnằm trên giường trướcmắt bạn, đang đối diện cáichết.Tưởngtượngbạnđangởđấy,đauđớnvàcôđộc-rồi thựcsựtựhỏimình:Tasẽcầngìnhất?Tasẽthíchgìnhất?Tasẽthựcsựmongmuốngìtừnơingườibạntrướcmặtta?Nếubạnlàmhaithựctậpnày,tôinghĩbạnsẽtìmrarằng,cáimàngườisắpchết cần nhất là cáimà chính bạn cần nhất: được yêu thương, được chấpnhận.Tôicũngthườngthấyrằngnhữngngườiốmnặngkhaokhátđượcsờ,đượcxemnhưngườisống,chứkhôngphảichỉlànhữngchứngbệnh.Mộtniềmanủilớnlaocóthểđếnvớingườibệnhnặngnếutachỉcầmtayhọ,nhìnvàomắthọ,nhẹnhàngchàxáthọhayômhọtrongvòngtay,haycùngthởvớihọmộtnhịpthởnhẹnhàng.Thânthểcũngcóngônngữyêuthươngcủariêngnó,hãyxửdụngnóđừngsợhãi,bạnsẽthấybạnđemlạichongườisắpchếtniềmanủivàthoảimái.Thườngchúngtaquênrằngngườisắpchếtđangmấtcảthếgiớicủahọ:nhàcửa,côngviệc,bạnbè,thânthểvàtâmtrí;họđangmấttấtcảmọithứ.Tấtcảnhữngmấtmátmàtacóthểkinhquátrongđờihợplạithànhmộtsựmấtmáttràntrềkhitachết,hỏilàmsaomộtngườisắpchếtkhôngbahồisợ,bahồigiận dữ, ba hồi buồn?ElizabethKubler-Ross kể năm giai đoạn trong tiếntrìnhgiảnghòavớicáichết:chốibỏ,giậndữ,mặccả,xuốngtinh thần,vàchấpnhận.Dĩnhiênkhôngphảiaicũngquacảnămgiaiđoạnấy,hoặcluônluôntheothứtựấy.Vớivàingười,conđườngđiđếnchấpnhậncáichếtcóthểrấtdàivàđầychônggai;cónhữngngườihoàntoànkhôngđạtđếngiaiđoạnchấpnhận.Nềnvănhóachúng ta (Tâyphương)khônggiúpchoconngườicócái tầmnhìnxavề tư tưởng,cảmxúc,vàkinhnghiệmcủachính

mình,khiếnnhiềungười-khiđốimặtcáichếtvàthửtháchcuốicùngnày-tựthấymìnhbị lừabịpbởichínhsựngusicủamình, lấylàmvôcùngbấtmãn,giậndữ,nhất làkhikhôngcóaimuốnhiểuhọvànhữngnhucầuthathiếtnhấtcủahọ(khisắpchết).CiceleySaunders,tiênphongcủaphongtràoTiếpdẫnđườngởAnhquốc,viết:“Mộtlầntôihỏimộtngườisắpchếtrằnghọcầngìhơnhếtnơinhữngngườisănsóchọ.Ôngtabảo,tôicầnmộtngườicóvẻcốgắngđểhiểutôi”.Quảthựckhôngthểnàohoàntoànhiểuđượcmộtngười khác, nhưng tôi không bao giờ quên rằng ông ta không đòi hỏi sựthànhcông,màchỉmongcómộtngườinàoquan tâmđếnsựcốgắng tìmhiểu.Chỉcốtchúngtađủquantâmđểcốgắnghiểungườisắpchết,vàtrấnanhọrằngdùhọcảmthấygìđinữa,dùhọcóbấtmãn,giậndữcũng làchuyệnthường.Sựchếtsẽđemlạinhiềucảmxúcbịứcchế:sựbuồnrầu,sựtrơlìhaymặccảmtộilỗi,haycảđếnsựganhtịvớingườicònmạnhkhỏe.Hãygiúpngườisắpchếtđừngđènénnhữngcảmxúcấykhichúngkhởilên.Hãyở lạivớihọkhinhữngcơnsóngđauđớnbuồnkhổđang lên, cùngvới sựchấpnhận,thờigianvàkiênnhẫn,thôngcảm,nhữngcảmxúcấytừtừlắngxuốngvà trả lạichongườisắpchếtnềntảnganbình, tĩnhlặngvàsựsángsuốtmàtựthẳmsâuvốnthựclàcủahọ.Ðừngcố làmbộquáminh triết,đừng luôn luôncố tìm lờigì cho sâu sắc.Bạnkhôngcầnphảilàmhaynóimộtđiềugìđểlàmchosựthểtrởnêntốthơn.Chỉcầnhiệndiệnởđấymộtcáchtrọnvẹncàngtốt.Nếubạncảmthấylongại,sợhãikhôngbiếtphảilàmgì,thìhãythẳngthắnnóiranhưvậy,vàxinngườisắpchếtgiúpđỡbạn,đểbạnbiếtphảilàmgì.Sựchânthànhnàysẽđembạnvàngườisắpchếtlạigầnnhauhơn,mởramộtsựtruyềnthôngthoảimáihơn.Ðôikhingườisắpchếtbiếthơnchúngtanhiều,cáchthếnàođểgiúpđỡhọ,vàchúngtacầnphảibiếtlàmsaođểrúttừtrítuệcủahọ,vàđểhọchotabiếtnhữnggìhọbiết.CicelySaundersđãbảochúngtaphảitựnhắc mình rằng, khi ở cạnh người sắp chết chúng ta không chỉ là người“cho”mà thôi. “Sớmhaymuộn, ai làmviệc với người sắp chết cũngbiếtmình“nhận”đượcnhiềuhơn“cho”,vìtahọcđượcsựkiênnhẫn,canđảmvàthôngthường,óchàihước.Chúngtôicầnphảinóithế...”.Thườngtacóthểlàmchongườisắpchếtlêntinhthầnkhitacôngnhậnsựcanđảmcủahọ.Tôicũngnhậnrarằngtôiđãđượcngườisắpchếtgiúpchotôinhớmộtđiều:conngườitrướcmặttôi,ngườiđangchếtấy,ởđâuđó,vẫnlàmộtngườitốt,dùhọcónổigiận,gâykinhhoàng trongchốc lát,nhưngnếuchúng ta tậptrungvàothiệntínhấynơihọ,tasẽtựchếvàcóđượclốinhìncầnthiếtđểtrở nên càng hữu ích cho họ càng tốt. Cũng như khi bạn gây gổ vớimộtngườibạnthân,bạnkhôngquênnhữngtínhtốtnhấtcủangườiấy.Hãylàmnhưvậyvớingườisắpchết.Ðừngphêphánhọ,dùhọcónổilênnhữngcảmxúcnhưthếnào.Sựchấpnhậncủabạnsẽlàmchongườichếtcóđượcniềm

thoảimái tựnhiênmàhọđangcần.Ðốixửvớihọnhưthểmộtđôikhihọcũngcótínhấy:cởimở,thươngyêu,độlượng.Ởmộtbìnhdiệntâmlinhsâuxahơn,tôinhậnthấymộtđiềuvôcùnglợiíchlànhớngườisắpchếtcóPhậttính,dùhọcónhậnrahaykhông,vàtiềmnăngđạtgiácngộ.Khingườiấytiếngầnhơnđếncáichết,thìkhảnăngấylạicànglớn hơn về nhiều phương diện.Vậy họ đáng được nhiều săn sóc và kínhtrọnghơn.

NÓITHẬT

Ngườita thườnghỏi tôi:“Cónênchongườibệnbiếthọsắpchếtkhông?”.Vàtôiluôntrảlời:“Có,vàcànglặnglẽ,tửtế,nhạycảm,càngkhéoléocàngtốt”.NhiềunămthămviếngngườiốmvàngườihấphốikhiếntôiđồngývớiElizabethRossrằng:“Phầnđông,nếukhôngnóilàtấtcảngườichếtđềubiếthọsắpchết.Họcảmthấyđiềuđóquasựthayđổinơilốichămsóc,quatháiđộđổikháccủangười tađốivớimình,quasựhạgiọnghay tránh làmồn,qua gươngmặt đẫm lệ hay vẻ nghiêm trọng củamột người bà con khônggiấuđượccảmxúc”.Tôi vẫn thấyngười ta thườngbiết theobảnnăng rằnghọ sắp chết, nhưngphảinhờngườikhác -bác sĩhayngười thân -xácnhậnđiềunày.Nếuhọkhôngxácnhận, thìngười sắpchết có thểnghĩ rằngvìngười thâncủahọkhôngthểchịunổicáitinấy.Vàrồingườisắpchếtcũngkhôngđềcậpvấnđềlàmgìnữa.Sựthiếuchânthậtnàychỉlàmchongườichếtcàngthêmlolắng,côđơn.Tôinghĩrằngcầnchohọbiếtsựthật,vìnếukhông,làmsaohọcóthểdọnmìnhchocáichết?Làmsaohọcóthểđưanhữngmốiquanhệvớicuộcđờiđiđếnmộtkếtthúcthựcsự?Làmsaohọcóthểgiảiquyếtnhữngvấnđề thực tếmàhọcầnphảigiảiquyết?Làmsaohọcó thểgiúpnhữngngườithâncủahọsống-nhữngngườihọbỏlại?Theoquanđiểmcủatôi,kểnhưmộthànhgiảtâmlinh,thìchếtlàmộtcơhộilớn để người ta hòa giải với toàn thể cuộc đờimình, và tôi đã trông thấynhiều,rấtnhiềungườinhândịpnàyđểthayđổitínhnếtvàđạtđếngầnhơnsựthậtsâuxanhấtcủahọ.Bởivậy,nếutabiếtmộtcáchtếnhịvàtửtế,nóisớmchongườikiabiếthọsắpchết,thìthếlàtagiúphọcóthờigianchuẩnbịvàtìmthấycanđảm,sứcmạnhcủachínhhọ,vàtìmthấyýnghĩacuộcđời.TôixinkểlạicâuchuyệntôinghechịBrigidkể-chịlàmộtytátusĩCônggiáophụcvụtrongmộtTiếpdẫnđườngởÁiNhĩLan.ÔngMurphi,độtrênlục tuần,ôngvàvợôngđãđượcbácsĩchobiết làôngsẽkhôngcònsốngbaolâunữa.Ngàyhômsau,bàMurphichờchồngởTiếpdẫnđường,họnóichuyệnvàkhócsuốtngày.ChịBrigidnhìnhaingườibạngiànóichuyệnvàthườngòalênkhóc,việcnàyxảyrabangàyliêntiếplàmchochịtựhỏicó

nênxenvàohaykhông?Nhưngđếnhômsau,haivợchồngđộtngột thayđổi:họcóvẻ thư tháianbình,cầm taynhauvà tỏ lộyêu thươngnhau rấtmực.ChịBrigidđãchậnbàMurphiởhành langđểhỏicóchuyệngìxảy ra,đãthayđổirõrệttháiđộcủahọnhưthế.BàMurphikể,khicảhaingườiđềunhậnchânrằngôngchồngsắpchết,thìhọnhìnlạibaonămchungsống,vànhiềukỷniệmtrởvềtrongtríhọ.Họđãcướinhaugần40năm,vàdĩnhiênhọcảmthấymộtnỗiđaubuồnlớnlao;nghĩvànóivềnhữngviệcmàhọsẽkhôngbaogiờcùngnhaulàmđượcnữa.Khiấy,ôngMurphibènviếttờdichúcvànhữngtrăntrốicuốicùngchonhữngngườiconlớn.Tấtcảviệcnàythậtbuồnghêgớm,vì thậtcamgođểmàbuông tấtcả,nhưnghọvẫn tiếnhành,vìôngMurphimuốnkếtthúcđờimìnhmộtcáchtốtđẹp.ChịBrigidbảotôirằng,trong3tuầnkếtiếpôngMurphicònsống,haingườitỏaramộtsựbìnhanvàmộtcảmgiácyêuthươngkỳdiệu,đơngiản,Ngaycảsaukhichồngchết,bàMurphivẫntiếptụcđếnTiếpdẫnđườngđểthămviếngbệnhnhân,nơiđóbàđãtrởthànhmộtnguồncảmhứngchotấtcảmọingười.Câuchuyệnnàychotôithấytầmquantrọngcủaviệcnóisớmchongườisắpchếtbiếtsựthật,vàsựlợiíchlớnlaokhibiếtđốidiệnsòngphẳngvớinỗiđaumấtmát.ÔngbàMurphibiếthọsắpmấtđinhiềuthứ,nhưngnhờcùngnhauđốiphóvớinhữngmấtmátấy,cùngsansẻnỗibuồn,họcùngtìmđượccáimàhọkhôngthểmất,đólàtìnhyêusâuxagiữahọsẽcònmãisaukhiôngchết.

SỢCHẾT

TôichắcrằngmộttrongnhữngđiềumàbàMurphigiúpchồngbà,làbàđãđốimặtvớicáinỗisợchếtcủachínhbàngaytrongtâmkhảm.Bạnkhôngthểgiúpđỡmộtngườisắpchếtnếubạnkhôngnhậnranỗisợchếtlàmtabốirốinhưthếnào,đemlạinhữngsợhãikhóchịunhất.Làmviệcvớingườisắpchếtgiốngnhưđốidiệnvớimột tấmgương lángbóngghê rợnvềsự thựccủa chínhmình.Bạn thấy trong đó gươngmặt, nỗi kinh hoàng của chínhbạn,vàcủanỗisợchếtnơibạn.Nếubạnkhôngnhìnvàchấpnhậngươngmặtkinhhoàngsợhãiđótrongchínhbạn,thìlàmsaobạncóthểchịuđựngnóởnơingườiđốidiện?Khiđếngiúpđỡngườisắpchết,bạncầnphảikhámxétmỗi phảnứng của chính bạn, vì phảnứng của bạn sẽ phản chiếu trênphảnứngcủangườisắpchết,vàsẽđónggópmộtphầnlớnvàosựgiúpđỡhọhaytànhạihọ.Nhìnvàonỗisợchếtcủabạnmộtcáchthựcthàcũngsẽgiúpbạntrongchínhcuộchành trình củabạn tiếnđến sự trưởng thành.Ðôi khi tôi nghĩ không

cáchnàogiúptamauchóngtrưởngthànhtrongđạolàmngười,hơnlàlàmviệcvớinhữngngười sắp chết.Săn sócngười sắp chết đã làmột sựquántưởngsâuxavàmộttưduyvềcáichếtcủachínhbạn.Ðấylàmộtcáchđểđốidiệnvàlàmviệcvớicáichết.Khibạnlàmviệcvớingườisắpchết,bạncóthểđiđếnmộtthứquyếtđịnh,mộtthấuhiểurõràngcáigìlàtrọngtâmcănđểnhấtcủacuộcđời.Thựcsựhọccáchgiúpđỡngườisắpchếtlàbắtđầuhếtsợvàcótráchnhiệmvềcáichếtcủachínhbạn,vàtìmratrongchínhbạn,khởithủycủamộtlòngbimẫnvôbờmàbạncóthểchưahềngờđến.Ýthứcnỗisợchếtnơichínhbạnsẽgiúpbạnvôvàntrongviệcbiếtđếnnỗisợhãinơingườisắpchết.Hãytưởngtượngsâuxađiềuấyrasao:sợnỗiđauđớncànglúccàngtăngkhôngchịunổi,sợđaukhổ,sợmấttưcách,sợphảilệthuộcngườikhác,sợrằngtađãsốngmộtđờivônghĩa,sợchialìavớitấtcảnhữnggìtathươngyêu,sợmấtsựtựchế,sợmấtsựkínhtrọng,vàlólẽnỗisợhãilớnnhấtcủachúngtalàsợchínhnỗisợhãi,tacứcàngtránhnéthìnócàngmạnhthêm.Thôngthườngkhisợhãi,bạncảmthấybịcôlậpmộtmình,khôngbèbạn.Nhưngnếucóngườiởbênbạnvànóihọcũng sợ, thìkhi ấybạnnhận rarằngsợhãilàchuyệnaicũngcó,khiấycáirìasắccạnhcủanó,nỗisợriêngtư,bị tướcmất.Nỗisợhãicủabạnđượcđưavềtrongbốicảnhsợhãicủaconngườinóichung.Khiấybạncóthểcảmthônghơn,từbihơn,vàxửvớinỗisợcủabạnmộtcáchtíchcực,cóíchhơnnhiều.Càngchạmtránvàchấpnhậnnỗisợcủariêngbạn,bạncàngnhạycảmđốivớinỗi sợ củangười sắp chết trướcmắtbạn.Bạn sẽ thấymìnhphát triểnđượcthôngminhtrítuệđểgiúpngườiấyđưanỗisợhãicủahọraánhsáng,xử lý nó, và khởi sự khéo léo xua tan nó.Vì đối diện nỗi sợ hãi của bạnkhôngnhững làmchobạndạndĩhơn,có lòng thươnghơn,sángsuốthơn,mànócònlàmbạnkhéoléohơn,vàsựkhéoléoấysẽmởrachobạnnhiềuphươngphápgiúpngườichếthiểuvàđốimặtvớinỗisợhãicủahọ.Mộttrongnhữngnỗilosợmàchúngtacóthểxuađuổidễdàngnhấtlàsợđauđớntrongkhichết,nhưtấtcảchúngtađềusợ.Tôimuốnnghĩrằngmọingườitrênthếgiớibâygiờđềucóthểbiếtkhôngcầnphảisợnhưthế.Nỗiđauthểxáccầnđượcgiữmứctốithiểuvìchếtcũngđủđaukhổrồi.MộtsựkhảosátởTiếpdẫnđườngSt-ChristopherởLuânÐôn-màtôibiếtrõvìởđấynhiềuhọctròtôiđãchết-chothấyrằngnếusănsóccẩnthậnthì98%bệnhnhân có thể cómột cái chết bình an. Phong tràoTiếp dẫn đườngđãphátminhnhiềuphươngphápchếngựcơnđaubằngcáchxửdụngphốihợpnhiều loại thuốc, chứ không phải chỉ dùng toàn á phiện. Những bậc thầytrongPhậtgiáothườngnóicầnphảichếtmộtcáchđầyđủýthức,cósựtựchủ, sáng suốt càng nhiều càng tốt. Vậy cần phải kiểm soát sự đau đớnkhôngđểđếnđộnóchemờýthứccủangườisắpchết,đólàđiềukiệncốt

yếucủaviệclàmgiảmđau.Vàđiềukiệnấyhiệnnaycóthểlàmđược:mọingườisắpchếtđềuđángđượcgiúpđỡtrongphươngdiệnnày,ởgiaiđoạnchuyểntiếpquantrọngnhấtấy.

CÔNGVIỆCCHƯAXONG

Một niềm lo âu khác của người sắp chết là công việc dang dở họ để lại.Nhữngbậcthầychobiếttanênchếtmộtcáchanổn,“khôngbámvíu,khátkhao,chấpthủ”.Ðiềunàykhôngthểxảyđếnnếucôngviệcdangdởcủamộtđờichưađượcthanhtoán.Ðôikhibạnthấyrằngngườitacònníukéocuộcđời,sợphảibuôngra,phảichết,bởivìhọchưahòagiảiđượcvớinhữnggìhọđãlàvàđãlàmtrongđời.Vàkhimộtngườisắpchếtvẫncònômấpmặccảmphạmtộihayoánghétngườikhác,thìnhữngngườicònởlạisẽđaukhổsâuxahơn.Ðôikhingườitahỏi tôi:“Cóphảiquámuộnlúcấyđểhàngắnnhữngđauthươngdĩvãng?Phảichănggiữatôivàngườibàcon,bạnbèsắpchếtcủatôiđã cóquánhiềuđaukhổ, khó có thểhàngắnnổi?”.Tôi tin rằng, vàkinhnghiệmrằngkhôngbaogiờlàquámuộn,ngaycảsaukhinhụcmạnhaumộttrận tơibời,người tavẫncó thể tìmcách tha thứchonhau.Cáigiâyphútchếtchóccómọtvẻtrọngđại,nghiêmtúcvàtốihậucóthểlàmngườitaxétlạinhữngtháiđộcủamình,vàsẵnsàngcởimởhơnđểthathứ,khimàtrướcđấyhọkhôngthểnàolàmđược.Ngaycảvàolúccuốiđời,nhữnglỗilầmcủacảmộtđờicóthểđượcgiảitỏa.Cómộtphươngphápgiúphoàntấtcôngviệcdangdởmàtôivàcáchọctròtôithấyrấthiệunghiệm,khilàmviệcvớinhữngngườisắpchết.NóđượcrúttừpháptucủaPhậtgiáolàxemmìnhnhưngườikhác,traođổiđịavịtựngãvớinhữngngườikhác;và từkỹ thuậtGestaltcủaChristineLongaker,mộttrongnhữnghọc tròđầu tiêncủa tôi,ngườiđãđến làmviệcvớingườisắpchết saukhicóchồngchếtvìbệnhung thưmáu.Thông thườngcôngviệcchưaxonglàhậuquảcủasựtruyềnthôngbịtắtnghẽn.Khichúngtabịtổnthương, chúng ta đâm ra rất tự vệ, luôn luôn biện bác dành phần phải vềmìnhvànhấtđịnhkhôngchịuthấylậptrườngngườikia.Ðiềunàykhôngchỉvôíchmàcònlàmbếtắcmọikhảnăngtraođổithựcsự.Bởivậy,khibạnlàmtậpluyệnnày,trướchếthãyđemtấtcảýnghĩcảmxúctiêucựccủabạnraánhsáng,cốmàtìmhiểuchúng,làmviệcvớichúngvàgiảiquyếtchúng,vàcuốicùngbuôngxả.Rồiquántưởngngườimàbạncóvấnđềvớihọ,đangởtrướcmặtbạn.Nhìnthấyhọtrongtâmnhãncủabạn,hệtnhưhọthườngngàytrướcmắtbạn.Bâygiờhãyxemnhưcómột thayđổi thựcsựxảyra,khiếnngườikiamởlòngramàlắngnghenhữnggìbạnnói,cóthiệnchíhơnbaogiờhết,đểsan

sẻmộtcáchtrungthực,vàgiảiquyếtvấnđềgiữabạnvàhọ.Hãyquántưởngngườiấymộtcáchrõràngtrongtrạngtháimớithayđổi,nghĩalàrấtcởimở.Ðiềunàygiúpbạncũngcởimởhơnđốivớingườiấy.Rồithựcsựcảmthấysâuxatrongtâmbạnnhữnggìbạnmuốnnóivớihọnhất.Nóivớihọvấnđềlà thếnào, chohọbiết tất cả cảmnghĩ củabạn,nhữngkhókhăncủabạn,niềmtổnthương,nỗiânhậncủabạn.Nóivớihọnhữnggìmàtrướcđâybạnkhôngđủcanđảmđểnóira.Bâygiờbạnhãylấymộtmảnhgiấymàviếtlênđótấtcảnhữnggìbạnmuốnnói.Rồi ngay sau đó, viết ra những gìmà người kia có thể trả lời.Ðừngdừnglạiđểsuynghĩnhữnggìhọthườngnói:hãynhớrằngbâygiờ,nhưbạnđãquán,ngườiấythựsựnghebạn,vàcởimởhơn.Bởithếbạncứviếtcáigìtuônramộtcáchtựnhiên;đểchongườikiatrongtâmtríbạn,diễnđạthoàntoànýkiếncủahọvềvấnđề.Hãyxembạncầnnóithêmgìvớihọnữachăng-nhữngcảmgiácbịthươngtổnhayniềmhốihậnnàotrongquákhứ,màbạnđãgiữlại,hoặcchưatừngngờđến.Mỗilần,saukhinóilêncảmnghĩcủamình,bạnhãyviếtlênmộtlờiđáplạicủangườikia,cứviếtbấtcứgìđếntrongđầubạn.Tiếptụccuộcđốithoạinàychođếnkhibạnthựcsựcảmthấykhôngcònchegiấuđiềugì,khôngcầnnóithêmgìnữa.Muốnbiếtbạnthựcsựsẵnsàngkếtthúccuộcđốithoại,hãytựhỏimộtcáchsâuxatrongtâmkhảm,rằngbạncóthểthựctìnhbuôngbỏquákhứchăng,thựcsựthathứngườikiahaycảmthấyhọsẽthathứchomình.Khibạncảmthấyđãđượcnhưthế,thìhãynhớnóilênnhữngcảmtưởngyêumếnmàcóthểbạnđanggiữlại,rồinóilớitừgiã.Hãyquántưởngngườikiaquaylưngbỏđivàdùbạnphảibuôngngườiấyra,hãynhớrằngbạnvẫncóthểgiữlạiniềmyêuthươngngườiấyvànhữnghoàiniệmấmápvềnhữngkhíacạnhtốtnhấtcủamốitươnggiaoluônluônởtrongtimbạn.Muốnđạtđếnmộthòagiảisángsủahơnvớiquákhứ,thìhãytìmmộtngườimàbạncóthểđọcchonghecuộcđốithoạibạnđãviết,hoặcđọclớnchobạnnghemộtmình.Một khi bạn đã đọc lớn cuộc đối thoại này, bạn sẽ ngạcnhiênđểýmộtthayđổinơibạn,nhưthểlàbạnđãthựcsựliênlạcvớingườiấy,thựcsựgiảitỏavớihọmọivấnđềgiữahọvàbạn.Sauđóbạnsẽthấyvôcùngdễdàngđểbuôngxả,đểnóitrựctiếpvớingườikiavềnhữngkhókhăncủabạn.Vàkhibạnđãthựcsựbuôngxả,thìmộtthayđổivitếtrongsựhóagiảigiữabạnvàngườikiasẽxảyra,mốicăngthẳngtừbaolâunaybỗngtanbiến.Ðôikhinhờvậymàcácbạnlạicòntrởthànhđôibạnthânthiếtnhất.Ðừngbaogiờquênrằng:“Mộtngườibạncóthểbiếnthànhthù,vàmộtkẻthùcóthểbiếnthànhbạn”,nhưlờiTsongkhapa,bậcthầyTâyTạngđãnói.

NÓILỜITỪBIỆT

Khôngnhữngbạncầntậpbuôngnhữngmốicăngthẳng,màcònphảibuôngcảngườisắpchết.Nếubạnràngbuộc,bámvíuhọ,bạncóthểđemlạichohọrấtnhiềumốithươngtâmkhôngcầnthiết,làmchohọrấtkhóxảđểchếtmộtcáchanbình.Ðôikhingườihấphốicònkéodàicảnhiềutháng,nhiềutuần,lâuhơnsựchờđợi của bác sĩ, và phải chịu đau đơn kinh khủng về thể xác. ChristineLongakerđãkhámphárằngmuốnchomộtngườinhưthếbuôngxảvàchếtđượcdễdàng,thìhọcầnđượcnghehailờixácquyếtrõràngtừnhữngngườithân.Trướchết,ngườithânphảiđểchohọchết,thứhailàngườithânphảilàmchohọantâmrằngmìnhsẽkhôngsaosaukhihọchết,khôngcầnphảilolắng.Khingườitahỏitôicáchnàotốtnhấtđểchophépngườitachết,tôibảohãytưởngmìnhđangởbêngiườngngườisắpchếtmànóivớimộtvẻyêuthươngchân thành sâuxanhất: “Tôi đangởbênbạn, tôi yêumếnbạn.Bạnđangchết,điềuấyhoàntoàntựnhiên,cáichếtxảyđếnvớitấtcảmọingười.Tôiướcgìbạncóthểởlạivớitôi,nhưngtôicũngkhôngmuốnchobạnđauđớnthêmnữa.Thờigianchungsốngcủachúngtađãnhiều,tôisẽluônluôntrânquý,bâygiờxinbạnđừngbámvíucuộcđờinữa,hãybuôngra.Tôisẵnsàngđểchobạnchết.Bạnkhôngcôđơnđâu-bâygiờvàmãimãi:bạnđangcótấtcảniềmthươngyêucủatôi.Mộthọc trò tôi làmviệc trongmộtTiếpdẫnđườngđãkểcho tôinghevềmộtbàTôCáchLantênMaggiemàcôđãviếngthămsaukhichồngbàrơivàocơnhônmê.Maggievôcùngbuồnkhổvìchưatừngnóichochồngbiếttìnhyêucủabàđốivớiông,cũngchưanóilờitừbiệt,vàbâygiờbàthấyđãquámuộnmàng.NgườilàmviệctrongTiếpdẫnđườngkhuyếnkhíchbà,bảorằngmặcdùôngcóvẻkhôngcóphảnứng,songcólẽôngvẫncònnghebànóiđược.Côtađãđọcsáchnóinhiềungườibềngoàibấttỉnh,songkỳthựcvẫnbiếtđượcnhữnggìđangxảyra.Cô tagiụcbàhãyở lạivớichồngbàthêmítphút,nóivớiôngtấtcảnhữnggìbàmuốnnói.Maggiechưabaogiờnghĩ tới chuyệnấy, nhưngbàvẫnđếnnóivới chồngvềnhữngngàyhạnhphúchọcùngsansẻ,vềnỗinhớthươngcủabàtừđây,vàvềtìnhyêucủabàđốivớiông.Cuốicùngbàtừbiệtvànói:“Thậtđaulòngchotôinếusốngmàkhôngcóông,nhưng tôikhôngmuốnnhìn thấyôngđauđớnnữa,bởi thếbâygiờôngcứviệcbuôngxảđi”.Khibàdứtlời,ôngchồngtrútramộthơithởdài,vàchếtmộtcáchanổn.Khôngnhữngngườisắpchếtcầnbuôngxả,màchínhgiađìnhhọcũngcầntậpbuông.Mỗi thànhviêngia đình có thểởmộtmứcđộ chấpnhậnkhácnhau,vàđiềunàycầnbiết rõ.Một trongnhững thànhcông lớncủaphongtràoTiếpdẫnđườnglànhậnchânđượctầmquantrọngcủaviệcgiúpđỡtoànthểgiađìnhđốimặtvớinỗithươngtâmvàsựbấttrắcvềtươnglai.Mộtvài

giađìnhkhôngchịuđểchongườithâncủahọrađi,vìtưởngnhưvậylàphảnbội, và chứng tỏ mình không thương người sắp chết cho lắm. ChristineLongaker bảo những gia đình ấy hãy đặtmình vào địa vị người sắp chết:“Hãytưởngtượngcácbạnđangđứngtrênmộtcontàuxuyênđạidươngsắpkhởihành.Bạnnhìnluiphíabờ,trôngthấybàcon,bèbạnvẫytaytừbiệt.Bạnkhôngcònchọnlựanàokhácngoàisựphảirađi,vàcontàuđangrờixa.Bạnmuốnnhữngngườibạnyêumếntừbiệtbạnnhưthếnào?Cáigìsẽgiúpbạnnhấttrongcuộchànhtrìnhcủabạn?”.Ngaycảmộtluyệntậpnhỏấycũngcóthểgiúprấtnhiềuchomỗithànhviêntronggiađìnhxửlýnỗibuồntheokiểucủahọ,đểnóilờitừbiệtchoêm.Ðôikhicóngườihỏitôi:“Tôinênnóivớiconnhỏcủatôinhưthếnàovềcáichếtcủabàconnó?” .Tôi trả lời làhọnên tếnhị,nhưnghãynói sự thật.Ðừngđể chođứa trẻ nghĩ chết làmột cái gì ghê gớm lạ lùng.Hãyđể nóthamdựcàngnhiều càng tốt vào cuộc sốngcủangười sắp chết, và trả lờitrungthựcbấtcứcâuhỏinàocủanó.Sựtrựctiếp,ngâythơcủamộtđứatrẻcóthểđemlạimộtánhsáng,mộtsựngọtngào,đôikhicảđếnmộtchúthàihướcchonỗiđauhấphối.Hãykhuyếnkhíchđứatrẻcầunguyệnchongườisắpchết,đểnócócảmgiácnóđanggiúpngườiấy.Vàkhicáichếtthựcsựxảyrathìbạnđừngquênđemlạichođứabésựchúýchămsócđặcbiệt.

TIẾNĐẾNMỘTCÁICHẾTBÌNHAN

KhitôinhớvềTâyTạngvànhữngcáichếtmàtôiđãchứngkiếnởđấy,tôilấylàmngạcnhiênvềkhungcảnhyêntịnhhàihòatrongđónhiềucáichếtđãdiễn ra. Loại khung cảnh đó than ôi, thường vắng bóng ở Tây phương,nhưngvớikinhnghiệm20nămqua,tôithấytacóthểtạoramộtkhungcảnhnhưvậy,chỉcầncóchúttưởngtượng.Tôinghĩnếucóthể,ngườitanênchếttạinhà,vìchínhởnhàmàđasốngườidễ thấy thoảimáinhất.Vàsựchếtthanhthảnnhưcácbậcthầykhuyên,dễxảyratrongkhungcảnhthânthuộccủagiađình.Nhưngnếungườinàophảichếtởbệnhviện,cũngcórấtnhiềuđiềumàbạn,nhữngngườithân,cóthểlàmđểchosựchếtấycàngdễdàng,thoảimáicàngtốt.Hãyđemvàođấyhoa,câycảnh,tranhảnhnhữngngườithânyêu,bứchọacủaconcái,cháuchắt;hoặcmởbăngnhạc,vànếucóthểđemthứcănnấutừnhàđến.Bạncóthểxinphépchotrẻcontronggiađìnhđếnthăm,hoặcchonhữngngườithânđếnởlạiđêmvớingườisắpchết.Nếungười sắpchết theođạoPhật,hoặcmột tôngiáokhác,bạnbècó thể thiếtmột bàn thờnhỏ trongphòng chết, với những tranh ảnhgợi niềm tin.TôinhớmộtngườihọcvớitôitênReiner,hấphốitạimộtbệnhviệnởMunich.Ngườitađãthiếtmộtbànthờchoanh,vớitranhảnhcủacácbậcthầyanvịtrênbàn.Tôi rấtxúcđộng trướccảnhấy,vànhận ra rằngReinerđãđược

giúpđỡmộtcáchsâuxanhờbầukhôngkhímàbứcảnhđãtạonên.GiáolýPhậtkhuyêntanênlậpmộtbànthiếtđồcúngkhicóngườisắpchết.NhìnsựsùngkínhcủaReinervàniềmbìnhancủaanh,tôimớihiểuđượcmộtbànthờcó thểcómãnh lựcnhư thếnào,và lấmonócó thểgiúpngười tacảmthấycáichếtcủahọlàmộtquátrìnhthiêngliêng.Khimộtngườibệnhđãgầnkềcáichết,tôiđềnghịbạnyêucầucácbácsĩ,ytá đừng thường xuyên quấy rầy người bệnh, và nên chấm dứt các thửnghiệm.Người ta thường hỏi tôi nghĩ gì về sự chết trong các trường hợpđượctăngcườngsănsóc.Tôiphảinóirằngởtrongmộttrườnghợpnhưthếsẽlàmchosựchếtthanhthảnrấtlàkhókhăn,vìnóhoàntoànkhôngđểchongườitatuluyệntâmlinhvàolúcsắpchết.Khingườiấyhấphối,họmấthếtsựriêngtư:Họbịgắnvàocácmáyđođủloại,rồinhữngnỗlựcđểphụchồisẽ được thực hiện khi phổi đã ngưng thởhay timngưngđập.Như thế thìkhôngcònhyvọnggìđểcáixácđượcyênổnmộtthờigiansaukhichết,nhưcácbậcthầyđãkhuyên.Nếucóthể,bạnnêndànxếpvớibácsĩđểhọbáochobiếtkhikhôngcòncóthểcứungườibệnhđượcnữa,vàxindờihọđếnmộtphòngriêng,nếungườihấphốimuốn,vàgỡhếtcácmáymọcdụngcụra.Cầnbảođảmrằngbệnhviệnbiếtvàtôntrọngướcnguyệncủangườisắpchết,nhấtlàkhihọkhôngmuốnđượcphụchồi,vàhãybảođảmrằngnhânviênbệnhviệncũngbiếtđểchothithểđượcnằmyêncànglâucàngtốt.Dĩnhiên trongmộtbệnhviện tiên tiến thì không thểnàođểxác chết suốtbangàynhưtụclệTâyTạng,nhưngcầnnêngiữimlặnganbìnhđểgiúpchongườichếtkhởisựcuộcduhànhsaukhichết.Bạncũngnêncốgắngđể-khibiếtngườibệnhthựcsựgầnkềcáichết-tháogỡtấtcảnhữngkim,thuốcvàmọi thứxâmnhậpcơthể.Nhữngvậtnàycóthểgâygiậndữ,cáutiết,đauđớn;nênmuốncho tâmngườisắpchếtđượcan tịnhvàogiờphútchết thìđiềunàytuyệtđốiquantrọng.Phầnđôngngườichếttrongtrạngtháihônmê.Mộtđiềuchúngtôiđãđượchọc trongkinhnghiệmcận tử là:nhữngbệnhnhânhônmêvàsắpchếtkỳthựcbiếtrõmọisựxảyraxungquanhhơnlàchúngtatưởng.Nhiềungườichếtđisốnglạiđãbáocáonhữngkinhnghiệmthoátxáccủahọ,từđấyhọcóthể tường thuậtmộtcách tỉmỉ,chínhxác lạ lùngvềnhữngchuyệnxẩy raxungquanh,vàcảđến trongcácphòngkháccủacácbệnhviện.Ðiềunàychothấyrõràngsựquantrọngcủaviệcnóichuyệntốtlànhvàthườngxuyênchongườisắpchết,hoặcvớingườiđanghônmê.Sựchămsócđầytrìumến,bénnhạy,cóý thứcđốivớingườisắpchếtcầnphải tiếp tụcchođếngiâyphútcuốicùngcủađờihọ,vàngaycảxahơn.Mộttrongnhữngđiềumàtôihyvọng từquyển sáchnày là, cácy sĩ trênkhắp thếgiớinêncực lực tôntrọngnhucầuchophépngườichếtđượcchết trong im lặng trangnghiêm.Tôimuốnkêugọithiệnchícủanghềy,vàhyvọnggợicảmhứngchohọtìmranhữngphươngphápnàođểlàmchosựchuyểntiếpvôcùngcamgocủa

cáichếttrởnêncàngdễdàng,khôngđauđớn,vàcàngthanhbìnhcàngtốt.Sựchết thanhthảnthựcsựlàmộtnhânquyềncănbảnthiếtyếu,cólẽcònthiếtyếuhơncảquyềnđầuphiếuhayquyềncônglý,đấylàmộtthứquyềnrấtcầnthiếtchosựanlạcvàtươnglaitâmlinhcủangườichết.Khôngcómónquàtừthiệnnàobạncóthểchomàquýhơnsựgiúpđỡmộtngườiđượcchếtmộtcáichếttốtđẹp.

12.LÒNGBIMẪN:VIÊNNGỌCNHƯÝ

Sănsócngười sắpchết làmchobạný thức thấm thíakhôngnhữngnỗi tửvongcủahọmàcòncủachínhbạn.Baonhiêu tấmmànảo tưởngđãngănchúngtavớitrikiếnrõrệtphũphànglàchúngtađangchết.Bởithế,khicuốicùng ta biết được rằngmìnhđang chết và tất cả hữu tìnhkhác cũngđangchết,thìtakhởisựcómộtýthứcnóngbỏng,nátlòngvềsựmongmanhquýbáucủamỗilúcvàmỗisinhvật,vàtừđấycóthểphátsinhmộtlòngbimẫnvôhạn, sâuxa, trong sángđối với tất cả hữu tình.SirThomasMore - tôinghenói -đãviếtnhữngdòngnày trướckhibịchặtđầu:“Tấtcảchúng tađềuđangtiếnđếnnơihànhquyết,làmsaotôicóthểthùghéthaymonghạingườinào?”.Cảmthấytrọnvẹnsứcmạnhcủacáichếtnơibạn,hoàntoànmởlòngravớinó,chínhlàđểtăngtrưởngtrongbạnlòngtừbibaolavôúylàmchấtliệunuôidưỡngcuộcđờicủabấtcứaimuốnthựcsựgiúpđỡngườikhác.Bởithếmọisựtôinóitừtrướcđếnđâyvềsănsócngườichếtcóthểtómgọntronghaichữ:từbi.Bilàgì?-Khôngphảichỉlàmộtsựđồngcảmhaysănsócchongườiđangkhổ,haymộttấmlòngnồngnànđốivớingườitrướcmắtbạn,haybiếtrõnhucầuvànỗiđaucủahọ,màđấylàmộtquyếtđịnhthựctiễn,kiêntrì,muốnlàmmọisựcầnthiếtkhảdĩlàmvơibớtkhổđaucủahọ.Bimẫnkhôngthựcsựlàbimẫnnếunókhôngtíchcực.ÐứcQuánTựTại,vịPhậtcủalòngbimẫn,thườngđượcbiểutrưngcóngànmắtđểthấynỗikhổtrongmọixógóccủavũtrụ,vàngàntayduỗirakhắpnơiđểgiúpđỡ.

CÁIHỢPLÝCỦABIMẪN

Tấtcảchúngtađềubiếtvàcảmnhậnmộtvàilợilạccủalòngbimẫn.NhưngsứcmạnhđặcbiệtcủaPhậtgiáolànóchứngminhchobạnmộtcáchrõràngcáilýcủalòngbimẫn.Mộtkhibạnđãnắmvữngnó,thìcáilýnàylàmchosựthựchànhcủabạncàngcấpthiết,càngbaoquát,càngvữngchãivàcócăncứ,vìdựatrênsựsángsuốtcủamộtlýluậnmàchânlýcủanóbạncàngtheođuổi,thínghiệm,thìcàngtrởnênrõrệt.Chúngtacóthểnói,vàhơitinrằngđứcbimẫnthậttuyệt,nhưnghànhđộngchúngtalạirấtthiếubimẫn,phầnnhiềuđemlạichochúngtavàngườikhácbấtmãnđaubuồn,chứkhôngphảilàhạnhphúcmàtấtcảchúngtađềutìmkiếm.Vậycóphảilàphilýkhông,khitấtcảchúngtađềumongmỏihạnhphúc,thếmàhầuhếtmọihànhđộngvàcảmnghĩcủachúngtađềuđixakhỏihạnhphúcấy?Códấuhiệunàorõhơnthếđểchứngtỏtoànbộquanđiểmchúng

tavềhạnhphúcchânthật-vàcáchđạtđếnnó-làsailầmcănđể.Ðiềugìchúngtatưởngtượngsẽlàmmìnhhạnhphúc?Sựbảovệíchkỷchotựngã,có thể làmchochúng tacó lúcvôcùng tànác.Nhưngkỳ thựccáingượclạimớiđúng.Sựchấpthủ tựngã, tự thươngmình,chính làcộigốcmọitaihạichokẻkhácvàchochínhmình-nếubạnnhìnsâuvàođiềuấy.Mỗiviệctiêucựcmàchúngtađãnghĩhaylàmđềuphátsinhtừsựchấpthủcủa tavàomột tựngãgiả tạo,vàsựyêumếncáingãấy,chonó làyếu tốquantrọngnhấtđời.Tấtcảnhữngtưtưởngtiêucực,cảmxúc,dụcvọngvàhànhđộnglàmnhânchoácnghiệpcủachúngta,đềudosựchấpthủbảnngã,yêumếnbảnngãmàra.Chúngtalàcụcnamchâmmãnhliệtuámcuốnhúttớichúngtamọi trởngại,mọibấthạnh, lobuồn, taiách-đờinàyquađờikhác;bởithếchúnglàcănnguyênmọikhổđautrongsinhtử.Khichúngtađãnắmđượcđịnhluậtvềnghiệptrongmọinănglựcghêgớmcủanó,sựvangdộicủanóquanhiềuđời;khichúngtađãthấyrõngãthủ,ngã ái đã lôi chúng ta vướng vào cái lưới vôminh dường như càng ngàycàng thắt chặt như thế nào; khi chúng ta hiểu rõ cái tâm thường ngày vànhữnghoạtđộngcủatađềubị thuhẹp, trởnênhắcámvìsựchấpthủbảnngã,làmchochúngtakhôngthểmởlòngrađểthươngyêuvôđiềukiện;khitathấysựchấpthủấyđãlàmbếtắcmọisuốinguồnyêuthươngchânthật-thìsẽcómộtlúctanhậnđịnhmộtcáchvôcùngsángsuốt,nhưShantidevarằng:NếutấtcảtaihạiSợhãivàđaukhổtrongđờiPhátsinhtừngãchấpThìtacầngìđếnácmalớnấy?Vàtrongtanẩysinhquyếtđịnhdiệttrừconmakia,kẻthùlớnnhấtcủata.Khiácmaấychếtrồi,thìcáinhâncủamọikhổđausẽhết,vàbảntínhchânthậtcủatasẽchiếusáng,baolavànăngđộng.Trongtrậnchiếnchốnglạikẻthùlớnnhấtđó-ngãchấp,ngãái-thìđồngminhlớnnhấtcủabạnlàsựthựchànhtâmđạibi,đấylàlòngbimẫn,hiếnmìnhphụngsựkẻkhác,gánhlấyđaukhổcủahọthayvìtựyêuthươngta.Lòngbimẫnấysonghànhvớitrívôngã,sẽpháhủymộtcáchtoànvẹnsựcốchấpvàomộttựngãgiảtạođãtừnglànguyênnhâncủacuộclangthangbất tận của chúng ta trong sinh tử.Bởi thế, trong truyền thốngTâyTạng,chúngtôixemđạibinhưlànguồncộitinhtúycủagiácngộ,trọngtâmcủahoạtđộnggiácngộ.Shantidevanói:Còngìcầnnóinữa?KẻngulàmviệcchotựlợiChưPhậtlàmviệcchothalợiHãynhìnsựkhácnhauNếutôikhôngđổihạnhphúcmình

LấykhổđaucủangườiThìtôisẽkhôngđạtthànhPhậtquảVàtrongsinhtửtôicũngkhôngcóniềmvuichânthật.Nhậnchânđượccáimàtôigọilà“trítuệcủađạibi”làthấyrõlợilạccủabimẫn,cũngnhưtaihạimàđiềungượclạivớitâmbimẫnđãđemlạichota.Chúngtacầnphânbiệtrõràngcáigìlàlợilộcíchkỷcủatựngã,vàcáigìlàlợilạctốihậucủachúngta,vìchínhdolẫnlộnhaithứấymàtấtcảkhổđauđãđến.Chúngtacứtiếptụctinmộtcáchngoancốrằngtựchechởmìnhlàtốthơnhếttrongđời,nhưngsựthựctráilại.Ngãchấptạorangãái,vàngãáitrởlạitạorasựthùghétthâmcănđốivớiđaukhổvàđiềuhại.Tuynhiênđaukhổvàđiềuhạivốnkhôngcóhiệnhữukháchquan,cáilàmchonóthựchữuchínhlàtháiđộthùghétcủachúngtađốivớinó.Khihiểuđiềunày,bạnsẽhiểurằngchínhsựthùghétcủatađãthựcsựthuhútvàonơitamọitrởngạivà tiêucựccó thểxảyđến, làmchođời tađầynhữngloâu,mongchờ,sợhãi.Hãy làmmòn sự thùghét ấybằngcách làmmòn tâmchấpngãvà sựbámvíucủanóvàomộtcáingãphithực,vàkhiấybạnsẽtiêumònmọitrởngạivàtiêucựcđeotheobạn.Vìlàmsaobạncóthểtấncôngmộtngườihaymộtvậtkhôngcóởđấy?Vậychínhtâmđạibimớilàsựchechởlớnnhất,vànhữngbậcthầyquákhứcònbiếtđấylànguồnsuốichữalànhmọibệnhtật.Giảsửbạnbịmộtchứngbệnhnhưưng thưhaysida.Bằngcáchgánh lấy tấtcảđauđớncủanhữngngườiđồngbệnh,cọngvàonỗiđaucủabạn,vớimộttâmđầybimẫn,bạnsẽ-chắcchắn- thanh lọcácnghiệpcũ,màchính lànguyênnhânbâygiờvàtrongtươnglai,củađaukhổtiếpnối.ỞTâyTạngngàyxưatôinhớđãnghecónhiềutrườnghợplạlùng,nhữngngườikhinghemìnhbịbệnhnanysắpchết,đãbốthímọisởhữuvàđiđếnnghĩađịađểchết.Ởđâyhọthựctậpsựchịuthaynhữngđaukhổchongườikhác,vàđiềukỳdiệuxảyralàhọkhôngchết,màtrởvềnhàhoàntoànkhỏibệnh.Khilàmviệcvớingườisắpchết,tasẽcóđượccơhộitrựctiếpthựchiệnlòngbimẫntronghoàncảnhmàlòngbimẫncólẽcầnthiếtnhất.Lòngbimẫncủabạncóbalợiíchchongườisắpchết:trướchết,vìnómởlòngbạnnênbạndễtỏchongườiấyniềmyêuthươngvôđiềukiệnmàhọrấtcần.Trênmộtbìnhdiệntâmlinhsâuxahơn,nếubạncốthểhiệntâmđạibivàhànhđộngtừtâmấy,bạnsẽtạomộtbầukhôngkhí trongđóngườisắpchếtcóthểđượcgợihứngđểtưởngđếnchiềuhướngtâmlinhhaycảđếnbắtđầututập.Trênbìnhdiệnsâuxanhất,nếubạnthườngxuyênthựchànhđạibiđốivớingườichết,và làmchohọcũng làmtheobạn,bạncó thểchẳngnhữngchữalànhtâmbệnhmàcảđếnthânbệnhcủahọ.Khiấy,bạnsẽngạcnhiênthấynănglựccủatâmđạibithựclàvôgiớihạn,nhưcácbậcthầyđãnói.

Asanga(VôTrước) làmộtbậc thánh tăngẤnÐộ,sốngvào thếkỷ thứ tư.ThầylênnúinhậpthấttuthiềnquánvềPhậtDiLặcvớihyvọngđượcthấyngàivàđượcngàichỉgiáo.Trong6nămthầythiềnđịnhráoriếtmàkhôngbaogiờthấyđượcmộtđiềmlành.Quá thất vọng, thầybỏnhập thấtđểxuốngnúi.Khiđi chưabaoxa,thầytrôngthấymộtngườiđangdùngmộtdãilụađểmàimộtthỏisắtkhổnglồ.Thầyđếnhỏiôngtađanglàmgì,ôngtrảlời:“Tôimàichothànhmộtcâykim”.Thầykinhngạcnghĩ,dùtrongmộttrămnăm,ôngtacólàmđượccâykimđinữa,thìcólợiíchgì?Hãyxemconngườitaphảikhổnhọcvềnhữngviệchoàntoànphilýnhưvậy.Tađangtutậpmộtphápmônthựcsựcógiátrịtâmlinh,vậymàtakhôngchuyêntâmđượcđếnthế.Thầyquaytrởlạinơinhậpthất.Banămnữatrôiqua,vẫnkhôngcódấuhiệunàovềPhậtDiLặc.Thầynghĩ:“Bâygiờtabiếtchắcchắntasẽkhôngbaogiờthànhcông”.Bởivậy, thầy rời chỗ ấy bỏ đi.Thầy gặpmột tảng đá khổng lồ nơimột khúcquanhcủađườngnúi,vàthấydướichângtảngđáấycómộtngườiđangbậnchàxáttảngđábằngmộtcáilôngchimnhúngtrongnước.Thầyhỏiylàmgìvậy,ybảo:“Tảngđánàytoquá,ngănbítmặttrờikhôngchiếuvàonhàtôiđược,bởithếtôimàichonómòn”.ThầyAsangalạikinhngạctrướcnghịlựckhôngnaonúngcủangườiấy,vàhổthẹnvìmìnhkhôngđủtintưởngbằngôngta.Thầybènquaytrởlạinơinhậpthất.Lạithêmbanămnữatrôiqua,màvẫnchưacóđượcmộtgiấcmơtốt.Thầyquyếtđịnhmộtlầncuốicùngsẽbỏđikhôngtrởlại.Thầyđitrọnmộtngày,đếnxếchiềuthìgặpmộtconchónằmbênđường.Nóchỉcònhaichântrước,toànthânsaucủanóđãthốirửavàđầybọchét.Mặcdùđãrơivàotìnhtrạngthảmthươngnhưvậy,conchóvẫnsủangườiquađường,cốlêlếthaichântrướctớicắnngườita.Cảmthấytrànngậpmộtlòngbimẫnsâuxakhôngthểchịunổi,thầybèncắtmộtmiếngthịtnơithânmìnhchochóăn,rồicúixuốngbắtbọchét.Nhưngthầynghĩ,cólẽnósẽđauđớnvôcùngnếuthầydùngngóntayđểbắt.Thầybènquỳgốixuốngđất,nhìnvàocáiđốngthịtthốighêtởm,vànhắmmắtlại.Thầycúisáthơn,thèlưỡi...Ðiềukếtiếpthầyđượcbiết làcái lưỡi thầychạmxuốngđất.Thầymởmắtnhìnlên, thìconchóđãbiếnmất,thayvìđứcPhậtDiLặctronghàoquangchóilọiđangởtrướcthầy.ThầyAsanganói:“Cóthếchứ.Tạisaotrướcđâyngàikhôngbaogiờxuấthiệnchocon?”.ÐứcPhậtDiLặcnhẹnhàngbảo:“Khôngphảitachưatừngxuấthiệntrướcconđâu.Tavẫnởtrướcconluônluôn,nhưngácnghiệpvàchướngngạingănchelàmchoconkhôngtrôngthấytamàthôi.Mườihainămkhổ tu củaconđã tiêuhaomột ít nghiệpchướng,nêncuốicùngconmớithấyđượcconchó.Rồinhờlòngbimẫnchânthànhthathiếtcủaconmàtấtcảnghiệpchướngtiêutan,vàconcóthểtrôngthấyta.Nếukhôngtin,conhãymangtalênvaimàđixemcóaitrôngthấytachăng?”.AsangamangđứcPhậttrênvaiđivàochợ.Thầyhỏimọingười:“Cáigìtrên

vaitôiđây?”.Phầnđôngđềunói:“Cógìđâu?”.Chỉcómộtbàgiàđãhơisạchnghiệp,trảlờirằng:“Thầyđangmangmộtcáithâychógiàthốithatrênvaithầychứgì”.CuốicùngthầyAsangamớihiểuđượcnănglựcbaolacủalòngtừbiđãchuyểnhóaácnghiệp,làmchothầytrởthànhmộtphápkhícóthểchứađựnghìnhảnhđứcDiLặcvàsựchỉgiáocủangài.RồiđứcDiLặc,Phật dònghọTừ, đưa thầy lên cung trờiÐâuSuất, ở đấy thầynhậnđượcnhiềugiáolýsiêuviệt,thuộcvềphầnquantrọngnhấtcủaPhậtgiáo.

CÂUCHUYỆNVỀTONGLENVÀNĂNGLỰCTÂMĐẠIBI

Cáchọctròtôithườngđếnhỏitôi:“Nỗiđauđớncủabạntôi,bàcontôi,làmchotôirấtkhóchịu,tôirấtmuốngiúpđỡ.Nhưngtôithấytôithựcsựkhôngcóđủtìnhyêuđểgiúphọ.Lòngbimẫncủatôibịtắtnghẽn.Tôicóthểlàmgì?”.Ðươngnhiênaitrongchúngtacũngđãtừngbiếtđếnnỗibấtbìnhsầunãovìkhôngthểtìmởtrongtimtađủlòngtừbiđốivớinhữngngườiđaukhổquanhta,vàdođókhôngđủsứcmạnhđểgiúphọ.MộttrongnhữngđứclớnlaocủacủaPhậtgiáolàcónhiềupháptutậprấtích lợi trongnhững tìnhhuốngấy.Mộtphươngpháp trongđó làTonglen,Tạngngữcónghĩalà“chovànhận”.Ðấylàphươngpháphữuhiệunhất.Khibạncảmthấymìnhbịkhóakíntrongtựngãcủamình,thìTonglenmởrachobạn sự thật về nỗi khổ của người khác; khi timbạnbị bế tắt, nó phá hủynhữngnănglựcđangbítlấp,vàkhibạncảmthấyxalạvớingườiđangđauđớn trướcmặtmình,hoặccảmthấycayđắng tuyệtvọng, thìphươngphápnàygiúpchobạntìmthấytrongchínhmình,đểrồitỏara,ánhsángtừbilớnrộngcủatựtâmbạn.Hơnphápmônnàohết,phápnàyrấthiệulựcđểphátrừngãchấp,ngãái,nguồngốccủamọiđaukhổcủatavàcũnglàgốcrễcủamọisựnhẫntâm,vôcảm.Một trong những bậc thầy vĩ đại của pháp môn Tonglen ở Tây Tạng làGesheChekhawasốngvàothếkỷ11.Ngàirấtđavănvàđãthànhtựuđượcnhiềuhìnhthứcthiềnquán.Mộthôm,khiđangởtrongphòngcủabậcthầymình,ngàitìnhcờđọcthấyhaidòngchữtrênmộtquyểnsáchmở:HãychomọingườikháctấtcảlợilộcHãynhậnvàomìnhtấtcảthiệtthòi.Lòng đại bi bao la khó thể tưởng ở trong hai dòng chữ ấy làm ngài kinhngạc.Ngàikhởihànhtìmxembậcthầynàođãviếtcâuấy.Mộtngày,trênđườngđingàigặpmộtngườicùichobiếtlàbậcthầyđóđãviêntịch.NhưngGesheChekhawavẫnkiên trì tìmkiếmvàgặpđượcđồđệchính thứccủabậcthầyđãchết.Ngàihỏivịấy:“Ôngnghĩtầmquantrọngcủalờidạytrongcâuđó là thếnào?” .Ngườiđệ tửđáp:“Dùông thíchhaykhông,ôngvẫnphảithựchànhlờidạyấynếumuốnthànhPhật”.CâutrảlờinàylàmGeshe

Chekhawangạcnhiênkhôngkháckhiôngđọccâuấylầnđầu.Ngàiởlạibênvịđệtửấy12nămđểhọchỏigiáolýấyvàthuộcnằmlòngphápmônchovànhận, tứcTonglen.Trong thờigianấy,ngàiphảiđươngđầuvớinhiều thửthách, chịu đủ thứ gian khó, chỉ trích, chê bai. Nhưng lời dạy quá hiệunghiệm,sựkiêntrìcủangàiquámãnhliệt,đếnđộsáunămsau,ngàiđãnhổtậngốcrễngãchấp,ngãái.Sự thựchànhTonglenchovànhậnđãchuyểnhóangàithànhmộtbậcthầycủalòngtừmẫn.LúcđầuGesheChekhawachỉgiảngdạyphápmônTonglenchomộtvàiđệtửgầngũi,vìnghĩ rằngnóchỉcônghiệuđốivớinhữngngườicó lòng tinvàophápmônấymàthôi.Rồingàibắtđầugiảngdạychomộtnhómngườicùi.BệnhcùivàothuởấykháphổbiếnởTâyTạng,khôngbácsĩnàochữakhỏi.NhưngcónhiềungườicùinhờthựchànhphápTonglenmàkhỏibệnh.Tinđồnlanrộngrấtnhanh,nhiềungườicùiđếnnhàngài,dầndàtrôngnhưmộtbệnhviện.NhưngGesheChekhawavẫnkhônggiảngdạyrộngrãiphápmônTonglen.Chỉkhiđểýhiệunghiệmcủanótrênngườiemtrai,ngàimớikhởisựphổbiếnrộngrãiphápmônấy.NgườiemcủaGesheChekhawalàmộtkẻhoàinghithâmcăncốđế,luônnhạobángmọisựtuhành.Tuynhiên,khiôngtatrôngthấynhữnggìxảyđếnchonhữngngườicùi thựchànhTonglen,ôngkhông khỏi cảm khái, lạ lùng.Một hôm ông nấp sau cửa để ngheGesheChekhawagiảngdạyTonglen,vàôngbímậtkhởisựthựchành,mộtmìnhôngbiết.KhiGesheChekhawađểýthấytínhtìnhngườiembắtđầuthuầnlại,thìngàicũngđoánđãxảyrachuyệngì.Ngàinghĩ:“Nếuphápmônnàycóthểcônghiệuđốivớiemta,cảihóađượcy,thìcũngcóthểcônghiệuvàcảihóađượcbấtcứngườinàokhác”.Ðiềunàylàmchongàithêmtintưởngđểgiảngdạyphápmônnàyrộngrãihơn.Bản thân ngài không bao giờ ngưng thực hành nó. Vào cuối đời, GesheChekhawabảocáchọctròrằng,từlâungàiđãthathiếtcầutáisinhvàocácđịangụcđểcóthểgiúpđỡtấtcảnhữngchúngsanhđaukhổởđấy.Rủithay,ngàinóithêm,gầnđâyngàicónhiềugiấcmộngrõràngchobiếtngàisẽtáisinhvàocõiPhật.Ngàivôcùngthấtvọng,nướcmắtrànrụa,ngàinhờcácđệtửcầuxinchưPhậtchochuyệnấyđừngxảyra,đểngàiđượcmãnnguyệncứugiúpchúngsanhởđịangục,ướcnguyệnthathiếtnhấtcủangài.

LÀMSAOĐỂĐÁNHTHỨCTÂMĐẠIBI

Trướckhithựchành“chovànhận”,bạncầnphảikhơidậytâmđạibitrongbạn.Ðiềunàykhóhơntatưởng,bởivìsuốinguồncủatừvàbinơitađôikhibị chekhuất, chúng ta có thểkhôngđạtđếnđược.May thayPhậtgiáocónhiềukỹthuậtđặcbiệtđểđàoluyệntâmđạibi,giúptakhơimởkhảnăng

thươngyêubịkhuấtlấpấy.Trongvôsốphươngpháp,tôiđãchọnranhữngphápsau,vàsắpxếpchúng theocáchđặcbiệtđểcóđược lợi ích lớnnhấtchongườihiệnđại.

1.Lòngtừ:khơinguồn

Khichúngtatinrằngtrongtakhôngcóđủtìnhyêu,thìcómộtphươngphápđểtìmravàhôtriệunólên.Hãytrởlạitrongtâmbạnvàtạolại,quántưởngmột tìnhyêumàmột người nàođã chobạn, làmbạn thực cảmđộng, vàothuởấuthờichẳnghạn.Thôngthườngngườitabảobạnhãynhớđếnmẹvàmộtđời tận tụyhysinhcủabà,nhưngnếubạn thấyđiềuấykhôngổnvớimình,thìcóthểnghĩđếnbàngoại,ôngngoại,haybấtcứaiđãtừngrấttốtvớibạn trongđời.Hãynhớ lạimộtvídụđặcbiệt lúchọ thựcsựchứng tỏtìnhyêuthươngcủahọchobạn,vàbạncảmthấytìnhyêuấymộtcáchmãnhliệt.Bâygiờ,hãyđểchocảmthứcấysốngdậytrongtimbạn,làmchobạntrànngậpniềmtriân.Khilàmthế,tìnhyêucủabạnsẽtựnhiênhướngđếnngườiấy.Bạnsẽnhớrằng,mặcdùbạnkhôngluônluôncảmthấymìnhđãđượchưởngđầyđủtìnhthươngyêu,tuyvậyítnhấtbạncũngđãtừngcólầnđượcyêumột cách chân thực.Bây giờ khi biết điều ấy bạn sẽ cảm thấy - nhưngườikiađã làmchobạncảmthấylúcđó-rằngbạncũngđángđượcyêuthương,vàthựcsựlàrấtdễthương.Bâygiờbạnhãymởlòngrađểtìnhyêutuôntràntừtimbạn,vàtrảitìnhyêuấylênkhắpmọiloài.Hãybắtđầuvớinhữngngườigầnnhất,rồitrảitìnhyêuđếnthânhữuvànhữngngườiquenbiết,đếnlánggiềng,đếnngườixalạ,đếnnhữngngườibạnkhôngưa,hoặcthườnggặprắcrốivớihọ,rồiđếnnhữngkẻmàbạncóthểxemnhư“kẻthù”,cuốicùnglàtrảitìnhyêukhắpcảvũtrụ.Hãyđểchotìnhyêuấycànglúccàngrộngravôbiên.Xảlàmộttrongbốnphươngdiệncốtyếu(từ,bi,hỷ,xả)làmnênướcnguyệncủatâmđạibi.Cáithấycủatâm“xả”vôtư,thấmnhuầnkhắp-thựcsựlàkhởiđiểm,làcănbảncủaconđườngđạibi.Bạnsẽthấypháptunàymởramộtdòngsuốitừtâm,nhờđómàbạnsẽthấynógợicảmchosựsanhkhởitâmđạibi(thươngxót).NhưđứcDiLặcđãbảoAsanga:“Nướcđạibichảyquakênhlạchlòngtừ”.

2.Ðồngthểđạibi:xemngườinhưmình

Mộtphươngpháphiệu lựcđểkhơi dậy tâmđại bi, như tôi đãnói là nghĩngườicũngnhưmình.ÐứcDalaiLamanói:“Chungquy,mọiconngườiđềugiốngnhau, làmbằngthịt,xươngvàmáu.Tấtcảchúngtađềumuốnđượchạnh phúc và tránh đau khổ.Hơn nữa, chúng ta đều có bình quyền được

sung sướng. Nói tóm, thực là quan trọng để nhận ra chỗ giống nhau củachúngta,làthânphậnlàmngười”.Hãyvídụbạnđanggặpkhókhăngaycấnvớimộtngườithân,nhưcha,mẹ,chồng,vợ,ngườiyêuhaybèbạn.Ðiềuhaynhất làbạnhãyxemngườiấynhưchínhmình,mộtngườicũngcónhữngcảmxúcnhưmình,cũngmuốntránhđaukhổ.Sựnghĩđếnngườiấynhưmình,sẽlàmchobạnmởlòngravớihọ,đemlạichobạnnhiềutrítuệhơnđểbiếtcáchgiúpđỡ.Nếubạnxemngườinhưmình, thìdễmởravàđemlạimộtýnghĩamớichonhữngmốitươngquan.Hãytưởngtượngmọixãhội,quốcgiakhởisựnhìnnhaubằngcáchấy, thìcuốicùngchúng ta sẽcóđượckhởinguyêncủamộtnền tảnghòabìnhvữngchắctrênquảđịacầu,vàsẽcósựsốngchunganlạccủamọidântộc.

3.Tâmđạibi:đổiđịavịmìnhvớingườikhác

Khimộtngườiđangkhổmàbạnkhôngbiếtlàmsaođểgiúpđỡhọ,bạnhãyđặtmìnhhoàntoànvàođịavịcủahọ.Bạnhãytưởngtượngmộtcáchsốngđộng,mìnhsẽnhưthếnàonếuphảiđaukhổnhưvậy, tựhỏi:“Tôisẽcảmthấyrasao?Tôisẽmuốnbạnbètôiđốixửvớitôinhưthếnào?Tôicầnnhấtcáigìnơihọ?”Khibạnđổiđịavịvớihọnhưthếlàbạnđangdichuyểnlòngthươngyêucủamìnhđốivớimình thành ra lòng thươngyêungườikhác.Nhưvậy,đấy làcáchrấthiệunghiệmđểnớilỏngkềmtỏacủangãchấp,ngãáivàlàmbungratrọngtâmcủalòngbimẫn.

4.Dùngmộtngườibạnđểpháttâm

Mộtcáchcảmđộngkhácđểkhơidậyđứcbimẫnđốivớingườiđangđaukhổlàtưởngtượngmộttrongnhữngngườimàbạnthươngmếnnhất,đangởvịtrícủangườiđaukhổấy.Hãy tưởng tượnganh ruột,haycongái,haybàcon,haybạn thâncủabạnđangởtronghoàncảnhđaukhổnhưthế,tựnhiênbạnsẽmởlòngra,vàsựbimẫnsẽthứcdậy:bạnkhôngmongmuốngìhơnlàgiảithoáthọkhỏinỗiđauđớn.Bâygiờ,bạnhãydichuyển lòngbimẫnđãđượckhơidậy trongtâmbạn,vàhướngnóvềconngườiđangcầnsựgiúpđỡcủabạn.Khiấybạnsẽthấymìnhtựnhiênmuốngiúpvàdễdànghướngtâmđếnviệcgiúpđỡ.Ðôikhingườitahỏitôi:“Nếutôilàmnhưvậy,liệungườithânmàtôitưởngtượngđangđaukhổấycóbịhạikhông?”.Ngượclại,nếubạnnghĩvềhọvớiniềmyêuthương,bimẫnnhưthế,thìrấtdễcólợichohọ,cóthểlàmchohọhếtkhổ,hếtcơnđauđớnmàhọcóthểđã,đanghoặcsẽ trảiqua.Nhờbạnđemhọlàmkhícụđểkhơidậytâmbimẫn,dùchỉtrongchốclát,màhọsẽ

đượcvôvànlợiích.Vìhọđãgópphầngiúpbạnmởlòngra,pháttâmgiúpđỡngườikhác,nêncôngđứccủahànhviấytựnhiênsẽquayvềchohọ.Bạncũngcóthểhồihướngcôngđứccủahànhviấychongườibàconhaybạncủamình,ngườiđãgiúpbạnmởlòngra.Bạncóthểmongsựanlạcđếnvớihọ,vàcầunguyệntrongtươnglaihọsẽhếtkhổ.Bạnsẽbiếtơnngườibạnấy,vàngườinàycũngcảmthấyvuivàtriânbạn,nếubạnchohọbiếtlàhọđãgiúpchobạnpháttâmđạibi.Bởi thếkhi bạnhỏi: “Làmnhư thế (tưởng tượngmột người thân sắp chếthoặcốmđau)thìngườithâncủatôicóhạigìkhông?”làchứngtỏbạnchưathựcsựhiểu thấunăng lựcmầunhiệmcủa tâmđạibi.Nóbanânsủngvàchữalànhmọingườiliênhệ:ngườipháttâm,ngườilàmkhícụquađótâmđạibiđượcphát,vàngườimàtâmđạibihướngđến.NhưShakerpearenóiqualờiPartia(trongvởkịchMerchantofVenice):ÐứctínhcủatìnhyêukhônghạncuộcRơinhưmưaxuântừtrờicaoXuốngđếntrầngiannóbanânsủngÐếnngườicho,cũngnhưkẻnhận...Tâmđạibilàviênngọcchâunhưýmàánhsángchữalànhtấtcảbệnhtỏakhắpmuônphương.Cómộtcâuchuyệnrấtđẹpchứngminhđiềunàymàtôiyêuthích.ÐứcPhậtcólầnkểchuyệntiềnthâncủaNgài,trướckhiNgàiđạtchánhgiác.Mộtvịvuacóbacontrai,đứcPhậttrongkiếpấylàconút,têngọilàÐạihữutình.Ðạihữutìnhbẩmchấtrấttừbi,xemtấtcảmuônloàinhưconđẻ.Mộthôm,khivuavàđình thầnvào rừngcắmtrại,bavịhoàng tửđichơi trong rừngsâu.Họgặpmộtconhổcáiđãsinhcon,đangquáđóiđếnnỗisắpănthịtbầyhổconcủanó.Ðạihữutìnhhỏicácanh:“Concọpmẹcầnăncáigìbâygiờđểlaitỉnh?”.Họtrảlời:“Chỉcóthịtvàmáutươi”.“Aicóthểchonóthịtvàmáuđểcứusốngnóvàđànconnó?”“Quảthế,ainhỉ?”.Cácanhtrảlời.Ðạihữutìnhrấtxúcđộngtrướcnỗiđauđớncủaconhổcáivàđàncon.Ôngnghĩ:“Ðãbaolâuta langthangkhôngmụcđíchquadòngsanhtử,hếtđờinày đến đời khác, và vì tham sân si ta đã không làm được gì để giúp đỡchúngsanh.Ðâylàmộtcơhộilớnchota”.Cáchoàngtửsắptrởvềlạichỗchamẹ,nhưngÐạihữutìnhnói:“Haianhđivềtrướcđi,emsẽtheokịp”.Lặnglẽ,Ngàibòtớiconhổđói,đếnthẳngnơinó,nằmxuốngtrướcmặtnóđểhiếnmìnhlàmthựcphẩmchohổ.HổcáinhìnNgàinhưngquáyếuđếnnỗikhông thểmởmiệng.Bởi thể,vịhoàn tử tìmmột câygậynhọn, chọcthủngmộtlỗsâunơithânmìnhchomáuvọtra.ConhổliếmmáuấyrồimớiđủsứchámiệngramàănthịtNgài.

Ðạihữutìnhđãđemthânchoconhổcáiănthịtđểcứusốngbầyconnó,vàdocôngđứccủatâmđạibiấy,Ngàiđãtáisinhlêncáccõicaohơn,vàcuốicùngđạtgiácngộ, thànhPhật.NhưngkhôngphảiquahànhviấyNgàichỉlàmlợiíchchochínhNgàithôi;nănglựcđạibinơiNgàicòntịnhhóaconhổcáivàbầyconcủanóthoátkhỏiácnghiệp,vàkhỏinợnghiệpmàchúngcóthểmắcNgàidoNgàicứuchúng.Vìhànhvibimẫnquámãnhliệtấyđãtạomộtdâynốilâuxavềsau:mẹconhổđãthácsinhlàm5đệtửđầutiêncủaNgàisaukhiNgàithànhđạo.Câuchuyệnnàychotathấynănglựccủatâmđạibithậtbaolamầunhiệmxiếtbao.

5.LàmsaođểthiềnquántâmBi

Nhưngnhưtôiđãnói,khơidậynănglựctâmbimẫnnàytrongtakhôngphảiluônluôndễdàng.Tôitựthấynhữngcáchđơngiảnnhấtlạilàcáchtrựctiếpvàhiệunghiệmnhất.Mỗingày,cuộcsốngđemlạichotavôsốcơhộiđểmởlòngra,chúngtachỉcầntómlấychúng:mộtbàgiàđiquatrướcmặtbạnvớivẻcôđơnbuồnbã,gânchânbong lên,hai taykhónhọcxáchhai túiđầy;mộtônggiàđanglêgóttrướcmặtbạnvàobưuđiện;mộtbétraichốngnạngđangbốirốicốbăngquađườngtrongmộtbuổichiềukẹtxe;mộtconchóchảymáugầnchếtnằmtrênđường;mộtcôbéngồikhócnứcnởtrongtàuhầm.BậttruyềnhìnhlêncólẽbạnsẽthấyngaymộtbàmẹởBeyrutquỳbênxáccon,mộtbàngoạiởMoscouchỉvàobátcháoduynhấttrongngày,đanglongàymaikhôngđượcnhưthế;hoặcmộtembémắcphảiSidaởRoumanieđangnhìnbạnvớiđôimắtcạnhếtsứcsống.Bấtcứmộtcảnhnàotrênđâycũngcóthểmởconmắtlòngbạnratrướcthựctrạngkhổđaulớnrộngcủaloàingười.Ðừngxao lãng tình thương,nỗibuồnđaumàcảnhấygợi chobạn.Tronglúcbạncảmthấylòngbithươngdângtrào, thìđừngcódẹpnóxuống,rũsạchnóđi,vàcốquayvềthậtnhanhtrạngthái“bìnhthường”củabạn.Ðừngsợcảmxúc,đừnglúngtúngvìnó,hoặclàmkhuâylãngnó,đểtrởthànhvôcảm.Hãybénnhạyvớinỗithươngtâm:hãyxửdụngsựdângtràotâmxótxaấy,tậptrungvàonó,thiềnquánthậtsâuvềnó.Khilàmthế,bạnsẽnhậnthấylâunaymìnhthậtđuimùtrướccảnhkhổđaulàmsao,rằngcáikhổđaubạnkinhquáhay trông thấy,chỉ làmộtphầnbénhỏcủanổikhổnhânloại.Tấtcảmọiloàiởkhắpnơiđềukhổ,hãyđểlòngbạnđira,đếnvớitấtcảtrongniềmbimẫntựnhiênvàvôlượng,vàhướngsựbimẫnấy,cùngvớiânsủngchưPhật,đếnviệcgiảmbớtthốngkhổởkhắpnơi.Ðứcbimẫnlàmộtđiềulớnlaocaocả,hơnsựthươnghạirấtnhiều.Lòngthươnghạicógốcrễtrongnỗisợhãivàcảmthứckiêucăng,bềtrên,đôikhilàmộtcảmgiácnhẹnhõmngụý“maythaytakhôngbị”.StephenLevinenói:“Khibạnchạmxúcnỗiđaucủangườinàovớisựsợhãi,thìđólàlòngthươnghại;vớitìnhthươngthìđólàlòngbimẫn”.Tậpluyệnđứcbimẫnlà

ýthứcrõmọiloàichúngsanhđềubìnhđẳngvàđaukhổnhưnhau,tôntrọngnhữngngườiđaukhổ,vàbiếtbạnkhôngkhácgì,khônghơngìbấtcứai.Bởivậy,phảnứngđầutiêncủabạnkhithấyngườinàođaukhổ,trởthành-khôngchỉlàthươnghại-lòngbimẫnsâuxa.Bạncòncảmthấyniềmkínhtrọng, triânđốivớihọ,vìhọgiúpbạnphát triểncáiđức tínhmàbạncầnnhấttrênđườngtiếnđếngiácngộ.Bấtcứaivớisựđaukhổcủahọđãnhắcnhởbạnpháttâmđạibi,thìquảlàhọđemchobạnmộtmónquàquýnhất.Bởithế,ởTâyTạngchúngtôinóingườiănxinxinbạntiền,haybàgiàốmđau làmbạn thương tâm, có thể làPhật trá hình hiện ra để giúp bạn tăngtrưởngtâmđạibi,vànhờthếmàtiếnđếncõiPhật.

6.Làmsaohướngtâmđạibicủabạn

Khibạnthiềnquánsâuxavềđạibitâm,thìtrongbạnsẽphátsinhmộtquyếtđịnhmạnhmẽmuốnlàmnhẹbớtkhổđauchomuônloài,vàmộtýthứctráchnhiệmmãnhliệtđốivớimụctiêucaoquýấy.Vậycóhaicáchđểhướngtâmđạibivàlàmchonótrởnêntíchcực.CáchthứnhấtlàcầunguyệnvớichưPhậtvàcácbậcgiácngộ,tựtâmkhảmsâuxacủabạn,rằngmọisựbạnlàm,nóivànghĩđềuđemlạilợiích,hạnhphúcchohữutình.Lờimộtbàikinhcócâu:“Choconđượchữuích”.Hãycầunguyệnsaochobạnlàmlợilạcmọingườinàotiếpxúcbạn,vàgiúphọchuyểnhóađượcnỗikhổvàcuộcđờicủahọ.Cáchthứhaivàcáchphổquát,làhướngtâmđạibiđếntấtcảhữutìnhbằngcáchhồihướngtấtcảthiệnnghiệpcủabạn,sựtutậpcủabạn,chosựanvuihạnhphúccủahữu tình,vànhất là chohọ tiếnđếngiácngộ.Vìkhi thiềnquánsâuxavềtâmđạibi,bạnsẽnhậnchânrằngcáchduynhấtđểbạncóthểgiúpđỡtrọnvẹnchúngsanhlàchínhbạnphảiđạtgiácngộ.Từđóphátsinhmộtquyếtđịnhvàtinhthầntráchnhiệmđạiđồng,vàướcnguyệnđạibikhởilênnơibạn-mongmuốnđạtgiácngộđểlợilạctấtcảhữutình.Ướcnguyệnđạibiấy,PhạnngữgọilàBồ-đềtâm(Bodhicitta).Bodhilàtínhgiáccủachúngta,còncittalàtâm.Vậycóthểdịchlà“cáitrọngtâmhaytráitimcủatâmgiácngộ”.Ðánhthứcvàpháttriểntrọngtâmcủatâmgiácngộđó tức là làmchochínmùihạtgiốngPhật tính, cáihạtgiống -màkhi sựluyệntậpvềđạibiđãtrởnêntoànhảo,baotrùmkhắp-sẽđơmhoakếttráithànhquảPhật.Bồ-đề tâmnhưvậylàgốcrễ,suốinguồncủa toàn thểconngườitutậpÐólàlýdomàtruyềnthốngchúngtôithathiếtcầunguyệnnhưsau:MongaichưaphátBồ-đềtâmthìhãyphátAiđãphátBồ-đềtâmrồiMongchoBồ-đềtâmấyngàycàngtăng.VàđấylàlýdoShatidevacatụngBồ-đềtâmnhưsau:

Ðấylàvịcamlồtốithượngthắnglướtcảuythếcủathầnchết.Ðólàkhotàngvôtận,trừdiệtnghèokhótrongthếgian,Ðólàvịthuốchaylàmdịucơnđaucuộcđời.Ðólàtàngđạithụchechởmuônloàilangthangmỏimệttrênđườngsinhtử.Ðólàcâycầulớnđưađếngiảithoátcácđọaxứ.Ðólàvầngtrăngmớimọctrongtâm,xuatanphiềnnãocủaphânbiệt.Ðólàmặttrờivĩđạixóasạchmâymùvôminhcủathếnhân.

NHỮNGGIAIĐOẠNCỦATONGLEN

Bâygiờsaukhiđãgiớithiệunhiềuphươngphápkhởitâmđạibi,vàsựquantrọng cùng năng lực của tâm ấy, tôi có thể trình bày cho bạn pháp mônTonglenmột cáchhữuhiệuhơn.Vì bâygiờbạnđã cóđượcđộng lực, sựhiểubiết,vàkhícụđểlàmviệcấy,đểlợilạcnhấtchochínhbạnvàchotấtcảngườikhác.TonglenlàmộtphápmôntrongđạoPhật,nhưngtôitinchắcbấtcứaicũngcóthểlàm.Dùbạnkhôngtintheotôngiáonào,tôicũngđềnghịbạncứthựctậpmàxem.TôiđãthấyTonglencólợiíchrấtlớn.Nóirấtđơngiản,thìTonglen,phápmôn“chovànhận”làrướcvàođauđớnkhổsởcủanhữngngườikhác,vàbanchohọhạnhphúccủabạn,niềmanlạc,thoảimáicủabạn.Cũngnhưmộtphươngphápthiềnđãgiảithíchtrướcđây,Tonglenxửdụngtrunggianlàhơithở.GesheChekhawaviết:“Chovànhậncầnthựctậpxenkẽ.Sựxenkẽnàynênđặtvàotrunggianlàhơithở”.Tôi biết bằng chính kinh nghiệmbản thân, thật khómà tưởng tượng rướcvàođaukhổcủangườikhác,nhấtlàngườibệnhvàngườisắpchết,nếutrướcđấybạnkhôngxâydựngtrongbạnmộtnănglựcvàniềmtinvàođạibitâm.Chínhnănglựcvàniềmtinnàysẽđemlạichobạncáikhảnăngđểchuyểndikhổđaucủahọ.ÐâylàlýdotôiluônkhuyênbạnkhởisựthựctậpTonglentrênchínhmìnhtrướckhilàmchongườikhác.Trướckhibạntrảitừbiđếnngườikhác,bạnhãymởlòngtừbi,làmchosâusắc,tăngcườngnóngaytrongchínhbạn,vàchữachobạnkhỏisựdèdặt,lobuồn,giậndữ,sợhãicóthểgâychướngngạitrênđườngthựchànhTonglen.Quanhiềunăm,mộtphươngphápgiảngdạyTonglenđãđượcpháttriển,màcáchọcviêncủatôiđãcholàrấtbổíchvàcóhiệulựcchữatrị.Có4giaiđoạn.

PHÁPTUTONGLENSƠKHỞI

CáchhaynhấttutậpphápnàyhaybấtcứphápnàocủaTonglenlàkhởiđầu

bằngcáchgợilêntựtánhtâmvàantrútrongđó:Khibạnantrútựtánhcủatâm và thấymọi sựmột cách trực tiếp là “trống không”, như huyễn, nhưmộng,tứclàbạnđangtrútrongtrạngtháigọilà“tuyệtđối”hay“Bồ-đềtâmtuyệtđối”,tráitimcủatâmgiácngộ.GiáolývítâmBồ-đềtuyệtđốinàyvớimộtkhotàngbấttậncủabốthí;vàtâmđạibi,khiđượchiểutrongýnghĩasâuxanhấtcủanó,chínhlàtiasángtựnhiêncủatựtínhtâm,phươngtiệnthiệnxảovươnlêntừtráitimcủatrígiác.Hãykhởisựngồi,vàđưatâmvềnhà.Hãyđểchotấtcảýtưởngcủabạnanvị,đừngmờimọcchúng,cũngđừngtheodõichúng.Nhắmmắtlạinếubạnmuốn.Khinàobạncảmthấy thựcsựan tịnh, tập trung, thìbạnkhởiđộngchútxíuvàbắtđầupháptu.

1.Tonglenchohoàncảnh

Chúngtađềubiếttrạngtháivàbầukhôngkhícủatâmtacómộtmãnhlựclớnđốivớita.Hãyngồivớitâmbạnvàcảmthọtrạngtháitâmvàbầukhôngkhícủanó.Nếubạncảmthấytrạngtháiấylàkhóchịu,haybầukhôngkhítốităm,thìbạnhãyhítvào,hãythấmvàotrongtâmbấtcứgìbấtthiện,vàkhibạnthởra,trongtâmđưarasựantịnh,sángsủa,niềmvui,nhưvậybạncóthểthanhlọc,chữalànhbầukhôngkhívàmôitrườngtrongtâmbạn.Ðấylàlýdotôigọigiaiđoạnnàylàthựctập“Tonglenhoàncảnh”.

2.Tonglentựngã

Vìmụcđíchsựtậpluyện,bạnhãychiaconngườibạnrahaikhíacạnhAvàB.Alàkhíacạnhlànhmạnhtrongbạn,khíacạnhbimẫn,yêuthươngấmáp,nhưmộtngườibạnchântình,thựcsựmuốnởđấyvìbạn,rấtsẵnsàng,cởimở,khôngbaogiờphêphánbạn,dùbạncólỗilầmnào.Blàkhíacạnhcủabạnđãbịtổnthương,cảmthấybịhiểulầm,bấtmãn,cayđắng,giậndữ,cóthểchẳnghạnlúcnhỏđãbịđốixửbấtcông,bị lợidụng,hoặcđãkhổđautrongcácmốitươngquanbạnbè,bịxãhộiruồngrẫy.Bâygiờ,khibạnhítvào,hãytưởngtượngAđanghoàntoànmởlòngra,từbichấpnhãnvàômchoàngmọiđaukhổ,tiêucực,tổnthươngcủaB.Cảmđộngvìđiềunày,Bmởlòngra,vàtấtcảđaukhổtiêutantrongcáiômcủalòngbimẫnấy.Khibạnthởra,hãytưởngtượngAgửiđếnBtấtcảniềmyêuthươngtincậy,tiệnnghi,hạnhphúcvàniềmhỷlạc.

3.Tonglentrongmộthoàncảnhsống

Hãytưởngtượngramộthoàncảnhtrongđóbạnđãhànhđộngrấtquấy,một

hoàncảnhtrongđóbạncảmthấyphạmtội,làmbạnkhôngmuốnnghĩtới.Khibạnhítvào,hãynhậnbiếttráchnhiệmvềhànhvibạntronghoàncảnhđặcbiệtấy,khôngcốbiệnminhchohànhvicủabạn.Hãynhậnchânrằngbạnđãlàmsai,vàthathiếtcầuthathứ.Bâygiờ,khithởra,bạnhãytuônrasựhòagiải,thathứ,hàngắn,cảmthông.Cứ như thế, hít vào sự quở trách, thở ra sự giải trừ tai hại; hít vào tráchnhiệm,thởrasựchữalành,thathứvàhòagiải.Thựctậpnàyrấthiệunghiệm,cóthểchobạncáicanđảmđiđếnthămngườimàbạnđãlàmtổnthương,chobạnsứcmạnhvàthiệnchíđểnóithẳngvớihọvàthựcsựxinlỗihọtừđáylòngbạn.

4.Tonglenchongườikhác

Hãytưởngtượngmộtngườimàbạncảmthấyrấtgầngũi,nhấtlàmộtngườiđangđaukhổ.Khithởvào,tưởngtượngbạnthởvàotấtcảđaukhổcủahọvớitâmđạibi,vàkhithởra,bạngởđếnnơihọniềmthânthiết,hàngắn,yêuthương,niềmvui,hạnhphúc.Cũngnhưtrongthựctậpvềtâmtừ,hãynớirộngdầndầnphạmvicủabitâmbaogồm trướcnhấtnhữngngười thân, rồiđếnnhữngngườidưng, rồiđếnnhữngngườibạnítưa,thườnggặprắcrốivớihọ,vàcuốicùngcảđếnnhữngngườimàbạncholàquỷquái,tànbạothựcsự.Hãyđểchobitâmcủabạnlankhắpkhôngchừamộtai:HữutìnhvôlượngnhưhưkhôngMongtấtcảđềudễdàngchứngđượctựtínhMongchomỗichúngsanhtrongsáuđườngÐãtừnglàchamẹtôitrongđờinàyhayđờikhácđềuđạtđếnthậtđịa,sựtoànhảotốisơ.TrongđoạnnàytôiđãđưarađườnglốithựchànhtoàndiệnđểchuẩnbịchophápTonglenchínhthức,màbạnsẽthấybaohàmmộttiếntrìnhquántưởngphongphúhơnnhiều.Thựctậpsơkhởinày làmviệcvới tháiđộ tâmthứccủabạn,khiếnbạnchuẩnbịmởlòngravàgợicảmhứngchobạn.Khôngnhữngnógiúpbạnchữa lànhhoàncảnh tâmbạn,nỗiđaukhổquákhứcủabạn,vàkhởisựgiúp íchmọihữutìnhnhờbi tâmcủabạn,mànócòngiúp bạn thân thiết, quen thuộc, an trú tiến trình “chovà nhận” trongphépTonglenchínhthức.

PHÁPTONGLENCHÍNHTHỨC

Trongphép“chovànhận”,chúng tanhậnvào,qua tâmđạibi - tấtcảđaukhổthântâmcủamọihữutình-nỗisợhãi,bấtmãn,đauđớn,giậndữ,tội

lỗi,cayđắng,hoàinghi,điêntiết;vàchúngtachohọ,quatâmđạitừ,tấtcảhạnhphúc,sựthoảimái,antâm,chữalànhvàsựthànhtựucủata.1.Trướckhithựctập,ngồiyêntĩnhvàđưatâmvềnhà.Rồixửdụngbấtcứphươngphápnàođãchỉ,mà thíchhợpvớibạn.Hãy thiềnquánsâuxavềtâmđạibi.TriệuthỉnhtấtcảPhật,Bồ-tát,thánhchúng,đểnhờânphướccácngài,màtâmbạncóthểphátsinhđạibi.2.Hãy tưởng tượng trướcmặtbạn - càngsốngđộngcàng tốt -mộtngườithânđangđaukhổ,hãycốtưởngđếnmọikhíacạnhcủacơnđauvànỗibuồnkhổcủahọ.Khiđãthấytâmmìnhmởravớihọtrongniệmđạibi,bạnhãytưởng tượng tấtcảkhổđaucủahọnhómtụ thànhmộtkhối lớnkhóinóngmàuđen.3.Bâygiờ,hãyquántưởngkhibạnthởvào,luồngkhóiđenấytanratheohơithởcủabạnvàđivàocốtlõicủangãchấptrongtimbạn.Ởđấynóhoàntoànpháhủymọidấuvếtcủangãái,vànhờvậytịnhhóatấtcảácnghiệptrongbạn.4.Tưởng tượng,vìngãáicủabạnđãbịpháhủy,nêncốt lõicủa tâmgiácngộ, tức Bồ-đề tâm được hoàn toàn hiển bày. Vậy, khi thở ra, hãy quántưởngbạnđanggởiđếnngườibạnđangđaukhổcủabạn, tiasángmátdịucủahỷlạc,hạnhphúc,bìnhan,vàánhsángấyđangtịnhhóamọiácnghiệpcủahọ.TheoShantieva,bạnhãyquántưởngBồ-đềtâmđãchuyểnhóatimbạn,toànthân,toànthểbạnthànhmộtviênbảochâunhưýcóthểbanchoaibấtcứgìhọmongmuốn,vàcungcấpđúngcáigìhọđangcần.Tâmđạibilàviênbảochâunhưý,vìnósẵncónănglựcđemlạichomỗihữutìnhcáimànócầnnhất,đểgiảmbớtđaukhổvàđemlạichohọsựviênmãnchânthực.5.Nhưvậy,khiánhsángcủaBồ-đềtâmbạntuônrađếnnơingườiđangkhổ,thìđiềucốtyếu làbạnphải tinchắcmọinghiệpáccủayđãsạch,vàcảmthấymộtniềmvuisâuxabềnbỉvìngườiấyđãthoátkhổhoàntoàn.Khitiếptụcthởvôrabìnhthường,bạnhãytiếptụctậpluyệnnhưthế.Thựctậpđốivớimộtngườithânđaukhổgiúpbạnnớirộngdầnphạmvicủalòngbimẫnđểchịuthayđauđớnvàtịnhhóanghiệpáccủatấtcảhữutình,đemchohọtấtcảhạnhphúc,hỷlạc,anbìnhcủabạn.ÐâylàmụctiêukỳdiệucủaphápmônTonglen,vàtrongnghĩarộng,củatoànthểconđườngđạibi.

TONGLENCHOMỘTNGƯỜISẮPCHẾT

Bâygiờ, tôinghĩcácbạnđã thấyTonglencó thểđặcbiếthướngvềngườisắpchếtnhưthếnào,nóđemlạichobạnsứcmạnvàlòngtinnhưthếnàokhibạngiúpđỡngườisắpchết;vànócóthểcốnghiếnchongườiấylợiíchthựctiễnchuyểnhóarasao.

TôiđãnóiđếnphápTonglen chính thức.Bâygiờbạn thayvìquán tưởngngườithânđangđauđớn,hãyquántưởngngườisắpchết.HãytrảiquacácgiaiđoạnđúngnhưtrongphápTonglenchínhthức.Trongphápquánphần3,hãytưởngtượngmọikhíacạnhcủanỗiđauđớnnơingườisắpchết,nỗisợhãicủahọ,tấtcảtụlạithànhmộtđốngkhóiđennóngghêrợn,màbạnthởvào,vàkhilàmthế,hãyquánbạnđangpháhủyngãchấp,ngãái,vàthanhlọctấtcảnghiệpácnơibạn.Rồicũngnhư trên,khi thở ra,bạnquánánh sángcủa tâmBồ-đềđang tỏađếnngườisắpchết,đemlạibìnhan,thoảimái,vàthanhlọcmọiácnghiệpnơihọ.Vàomọilúctrongđời,chúngtađềucầntìnhthương,nhưngkhônglúcnàocấpthiếtchobằnglúctađangchết.Cònmónquàanủimầunhiệmnàohơnchongườisắpchếtkhihọbiếtmìnhđangcầunguyệnchohọ,đanghóagiảihếtkhổđaucủahọvàtịnhhóaácnghiệphọbằngcáchthựchànhpháp“chịuthay”chohọ?Dùhọkhôngbiếtbạnđangtutậpchohọ,bạnvẫnlàđanggiúphọ,đồngthờihọđanggiúpbạn.Họđangthựcsựgiúpbạnpháttriểntâmđạibi,vànhờthếbạnthanhlọcbảnthân,chữalànhchínhbạn.Vớitôi,mỗingườisắpchếtlàmộtvịthầyđemlạichotấtcảnhữngngườigiúpđỡvịấymộtcơhộiđểtựchuyểnhóanhờpháttriểntâmđạibi.

BÍQUYẾTTHÁNHLINH

Bạncóthểtựhỏi:“Nếutôichịuthaytấtcảđauđớnkhổsởcủangườikhác,liệutôicótựhạimìnhchăng?”.Nếubạncònchútdodựnào,vàcảmthấychưađủnăng lực,canđảmhayđạibiđể thực tậpTonglenmộtcáchnhiệttâm, thì đừng lo lắng. Bạn chỉ cần tưởngmình đang làm việc ấy, tự nhủtrongtâm:“Khithởvào,tôiđangmangvàođaukhổcủabạntôihayngườikhác;vàkhi thởra, tôiđangđemchohọhạnhphúcvàbìnhan” .Chỉcầnlàmthếcũngtạomộtkhíhậutrongtâm,khiếnbạndễdàngkhởisựthựctậpTonglenmộtcáchtrựctiếp.Nếubạndodựhoặckhôngthểlàmtrọnvẹnsựtutập,bạncũngcóthểlàmphép“chịuthay”dướidạngmộtlờicầunguyện,ướcvọngsâuxamuốngiúpđỡchohữutình.Bạncóthểcầu,chẳnghạn:“Mongchoconcóthểchịuthayngườikhác;mongsaoconcóthểchohọniềmanlạchạnhphúccủacon”.Sựcầunguyệnnàysẽ tạođiềukiệntốt lànhđểđánhthứckhảnăngthựchành“chịuthay”củabạnvềsau.Ðiềuduynhấtbạnnênbiếtchắc,đólàphápTonglenchỉcólàmhạichomộtcáiđãhạibạnnhiềunhất,đólàngãái,ngãthủnơibạn,gốcrễcủađaukhổ.Nếubạnthực tập thườngxuyên,ngãchấpấysẽyếudần,vàbản tínhchân

thực,tâmđạibisẽcócơhộixuấtđầulộdiện,càngngàycàngmạnh.Tâmđạibicủabạncàngmạnhcànglớn,thìniềmtin,đứcvôúynơibạncàngsâuxa.Bởithếtâmđạibilạihóaralàtàinguyênlớnnhấtcủabạn,sựchechởbảođảmnhất.Shantidevanói:AimuốnnhanhchóngcóđượcsựchechởChocảmìnhlẫnngườiThìhãythựchànhbíquyếtthánhlinh:Chịuthaykhổđauvàbanvuikẻkhác.BíquyếtlinhthiêngcủaphápTonglennàylàmộtphápmàmọibậcthánhvàđạosưcủamọitruyềnthôngđềubiết,sốngvàthểhiệnnó.Vàchínhsựtừbỏ,cùngvớinhiệttìnhcủatrítuệvàđạibichânthực,đãlàmchođờihọtrànđầyhỷlạc.Mộttấmgươnghysinhchongườiốmvàngườichết,tỏasángniềmvuicủa“chovànhận”ngàynay làMẹTeresa.Không lờinàodiễn tả tinh túycủaTonglenhayhơnlờicủabà:“TấtcảchúngtađềumongmỏiđượclênthiênđườngvớiChúa,nhưngcóđiềulàchúngtađềucókhảnăngởthiênđườngvớiChúangaylúcnày.VàsốnghạnhphúcvớiChúangaybâygiờcónghĩalà:YêuthươngnhưngàiyêuthươngGiúpđỡnhưngàigiúpđỡChonhưngàichoPhụngsựnhưngàiphụngsựCứugiúpnhưngàicứugiúpỞvớingàitrọnhămbốntiếngSờhóathâncủangàidướidạngđauthương.MộttìnhyêurộnglớnnhưthếđãchữalànhnhữngngườibệnhcùicủaGesheChekhawa;nócũngcóthểgiúpchữachúngtakhỏimộtcănbệnhnguyhiểmhơnthế:bệnhvôminh,mànhiềuđờikiếpđãngănchetatrựcnhậntựtánhtâm,ngăncảntagiảithoát.

13.GIÚPĐỠTINHTHẦNCHONGƯỜICHẾT

TôiđếnTâyphươngđầutiênvàođầuthậpniên1970,vàđiềuđãlàmtôikhóchịunhất,vàhiệnnayvẫncònkhóchịu,làhầunhưthiếuhẳnsựgiúpđỡtinhthầnchongườihấphốihiệnnaytrongnềnvănminhtântiến.ỞTâyTạng,nhưtôiđãnói,mỗingườiđềucóvàihiểubiếtvềnhữngsựthậtcaosiêucủađạoPhật,vàvài liênhệvớimộtbậc thầy.Khôngaichếtmàbịcộngđồngcủahọbỏrơi,trênphươngdiệnthiểncậncũngnhưsâuxa.NgườitađãkểchotôinghenhiềuchuyệnvềngườichếtởTâyphươngbịbỏrơi,buồnkhổ,vỡmộng,khôngmộtnângđỡtinhthầnnào.Mộttrongnhữngđộnglựcthúcđẩy tôi viết sách này làmuốn trải đến tất cảmọi người (Tây phương) sựminh triếtcủaTâyTạng,có thểhàngắnsự thiếusótấy.Phảichăng tấtcảchúng tađềucóquyền lúcchếtkhôngnhữngxác tađượcđốixửvớiniềmkínhtrọng,màcònquantrọnghơnnữalàtâmthứcchúngta?Phảichăngmộttrong những quyền chính của bất cứ xã hội vănminh nào, là để chomỗingườitrongđóđềucóquyềnđượcchếttrongsựsănsócphầntâmlinhmộtcáchtoànhảonhất?Cóphảichúngtachỉthựcsựvănminhkhiđiềunàytrởthànhmột tiêu chuẩn được chấp nhận?Có nghĩa gì các nền kỹ thuật đưangười lên cung trăng, khimà ta khôngbiết cáchnàogiúpđồng loạimìnhchếtcótưcáchvàhyvọng?Sựsănsóc tâmlinhkhôngchỉ làmộtxaxỉphẩmdànhcho thiểusố,nó làquyềnthiếtyếucủamỗingười,cũngthiếtyếunhưquyềnchínhtrị,ytếvàbìnhđẳngtrongcơhội.Mộtlýtưởngdânchủthựcsựphảibaogồmsựsănsóctâmlinhcóthểthừanhậnđốivớimọingười,kểnhưmộttrongnhữngsựthậtthiếtyếunhấtcủanó.Bấtcứởđâu tôiđến tạiTâyphương, tôiđềukinhngạc trướcnỗiđaukhổtinhthầnlớnlaodosựsợchếtphátsinh,dùhọcóchấpnhậnnỗisợấyhaykhông.Thậtlàmộtđiềuantâmbiếtbaochongườita,nếuhọbiếtrằngkhinằmxuốngchếthọsẽđượcsănsócvớiniềmyêuthươngcótrítuệ.Nềnvănhóa chúng ta hiện nay thực nhẫn tâm trong sự khôn khéo của nó, sự phủnhậnmọigiátrịtâmlinhcủanó,đếnnỗiconngườitamỗikhiđốidiệnvớicơnbệnhnanythìcảmthấykinhhoàngnhưhọsắpbịvứtđinhưmộtmónhàngvôdụng.ỞTâyTạng,phảnứngtựnhiênlàcầunguyệnchongườisắpchếtvàsănsóc tâmlinhchohọ.CònởphươngTây,sự lưuýduynhấtvềtâmlinhmàđasốngườiđemlạichongườichếtchỉlàđiđưađámma.Quả vậy, trong thế giới Tây phương vào cái thời điểm đau đớn nhất củangườihấphối,họthườngbịbỏrơi,hoàntoànkhôngđượcmộtnângđỡhaymộttuệgiácnàođểgiúphọ.Ðấylàmộtthựctrạngbiđátsỉnhục,cầnphảithayđổi.Tấtcảnhữngtựhàovềuylựcvàthànhcôngcủanhânloạitânthời

sẽ là rỗng tuếch, khimàmọi người chưa được chết trongmộtmức độ anbìnhnàođó,khichưacóítnhấtmộtvàinỗlựcđểđảmbảokhảnăngấy.

BÊNCẠNHTỬSÀNG

Mộtngườibạntôi,mớitốtnghiệpmộttrườngykhoanổitiếng,khởisựphụcvụtrongmộtbệnhviệnlớnởLuânÐôn.Vàongàyđầucủaphiêncôtatrực,cóbốnnămngườibệnhchết.Ðấylàmộtcúsốckinhkhủngđốivớicô,vìkhôngcómộtđiềugìcôđãhọccóthểgiúpcôđốiphóthựctạiấy.Cóphảiđángngạcnhiênkhông,khixétrằngcôđãđượchuấnluyệnđểlàmmộtbácsĩ?Mộtônggiànằmtrêngiường,mắttrợntrừngnhìnlênvách.Ôngtachỉcómộtmình,khôngcógiađìnhbèbạnnàođến thămviếngcả,vàôngmongmỏicóđượcmộtngườinàođểnóichuyện.Côđiđếnnơiông.Ðôimắtôngđẫmlệ,giọngrunrun,ônghỏicôtamộtcâumàcôkhôngngờ:“BàcónghĩrằngThượngđếsẽthatộichotôikhông?”.Bạntôikhôngbiếtphảitrảlờinhư thế nào; thời gian học tập y khoa hoàn toàn không chuẩn bị cho cônhữngvấnđềtâmlinh.Côkhôngcógìđểnói,tấtcảgìcôcóbêntrongchỉlànghềnghiệpykhoacủacô.Khôngcónhànguyệnởgần,vàcôcứđứngđấy,têliệt,khôngthểtrảlờisựkêucứutuyệtvọngcủaconbệnh,đangvanxinmộtlờibảođảmvềýnghĩacuộcđời.Côhỏi tôi trong ngạc nhiên đau đớn: “Ngài làmđược gì trong hoàn cảnhấy?”.Tôinói,tôisẽngồibêncạnhông,cầmtayôngvàđểchoôngnói.Tôivẫnthườngkinhngạcnhiềulầnkhithấy-nếubạncứđểchongườitathổlộ,nếubạnchúýlắngnghevớitâmtừmẫn-họcóthểnóinhữnglờicóchiềusâu tâm linh lạ lùng,dùchohọnghĩ làhọkhông tin tôngiáonàocả.Mỗingườiđềucótuệgiáccủariênghọvềđờisống,nênkhibạnđểchohọnói,làbạn làm cho tuệ giác ấy hiển lộ. Tôi vẫn thường xúc động khi thấy đượcrằng, tacó thểgiúpngườikhác“tựcứumình”bằngcách tagiúphọkhámphásựthậttrongchínhhọ,mộtsựthậtmàcóthểhọchưatừngbiếtnóphongphú,ngọtngào,sâuxađếnmứcnào.Suốinguồncủasự lànhmạnhvà tuệgiácvốnẩnsâutrongmỗichúngta,vàcôngviệccủabạntuyệtnhiênkhôngphải là ápđặt niềm tin củabạn,mà chính là giúphọ có thể tìm thấy suốinguồncủatuệgiácấytrongchínhhọ.Khingồibêncạnhngườisắpchết,bạnhãytinrằngbạnđangngồibêncạnhmộtngườicótiềmnăngthựcsựđểthànhPhật.HãytưởngtượngPhậttínhhọnhưmột tấm gương sáng vô cấu, và tất cả đau đớn lo sợ của họ chỉ nhưsươngmùmỏngmanhtrênmặtgương,cóthểnhanhchóngdẹpbỏ.Ðiềunàysẽgiúpbạnnhìnthấyhọrấtdễthương,đángthathứ,vàgiúpbạnrútratìnhyêuvôđiềukiệncủabạn.Bạnsẽthấytháiđộnàylàmchongườisắpchếtmởlòngravớibạn.ThầyDudjomRinpochetôithườngbảo:Giúpmộtngườisắp

chếtgiốngnhưđưa ramộtbàn tayđểđỡngười sắp té.Nhờsứcmạnh, sựbìnhan,sựchúýsâuxađầybimẫncủabạn,màbạncóthểgiúphọđánhthứcsứcmạnhnơichínhhọ.Tínhchấtsựhiệndiệncủabạnvàocáilúcdễtổnthươngnhất,gaycấnnhấtấythựcvôcùngquantrọng.CicelySaundersviết:“Ngườisắpchếtđãrũbỏnhữngmặtnạvànhữngnôngcạncủasựsốnghàngngày,vàchínhvìvậymàhọcởimởhơn,nhạycảmhơn.Họ thấy rõmọisựgiảdối.Tôinhớmộtngườiđãnói:“Không,xinđừngđọc.Tôichỉcầnnhữnggìởtrongtríbạn,trongtimbạnmàthôi”.Tôichưabaogiờđếnbêngiườngngườisắpchếtmàtrướcđấykhôngnhúngmìnhvàobầukhôngkhíthiêngliêngcủatựtánhtâm.Khiấytôikhôngcầnphảivấtvảđểcóđượctâmđạibivàsựchânthực,vìnhữngtínhnàyđãcóởtrongđấy,chiếusángmộtcáchtựnhiên.Cầnnhớrằngbạnkhôngthểlàmgìđểgâycảmhứngchongườitrướcmặtbạn,nếuchínhbạnkhôngcócảmhứngtừtrongtâmbạn.Bởivậy,khinàobạn không biết phải làm gì, không biết làm sao để giúp đỡ, thì hãy cầunguyệnvàthiềnquán,triệuthỉnhPhậthaybấtcứnănglựcthiêngliêngnàobạntin.Mỗikhigặpngườinàođangtrảiquanỗithốngkhổghêgớm,tôilạithathiếtcầukhẩnsựgiúpđỡcủachưPhậtvàthánhchúng,vớitimtôihoàntoànmởvềhướngngườisắpchết,trànđầybimẫnđốivớinỗiđaucủahọ.Thuhếtnănglựccủalòngsùngkínhtin tưởng, tôiquánhìnhảnhcácngàiđầyánhsángđangởtrênđầungườisắpchết, từbinhìnxuốnghọvàchanhòaánhsángânsủnglênhọ, thanhlọcácnghiệphọtrongquákhứvànỗiđauđớntronghiệntại.Tôilạicầunguyệnchongườiấykhôngcònkhổnữa,đượcgiảithoátbìnhan.Tôilàmviệcấyvớisựtậptrungnghiêmcẩn,rồiantrútrongtựtínhtâm,đểchosựbìnhanvàánhsángcủatựtínhlankhắpkhôngkhítrongphòng.Tôiđãnhiều lầncảmthấyúyphụcbởicảmgiáccómộthiệnhữu thiêng liêngđangởđấymộtcáchtựnhiênvàảnhhưởngđếnngườisắpchết.Tôilạinóiđiềunày,cólẽsẽlàmbạnngạcnhiên:cóthểcóđầycảmhứngtrong sự chết.Trongkinh nghiệm tôi có với nhữngngười sắp chết, tôi đãthấyrằngtôiphảikinhngạckhi thấysựcầunguyện, triệu thỉnhcủa tôiđãlàmthayđổibầukhôngkhí,khiếnchođứctincủatôităngtrưởngsâuxakhithấy hiệu lực của sự cầu nguyện và hiện hữu của chư Phật. Nhờ ở cạnhngườisắpchếtmàtựtutậpcủatôicàngcónănglựclớnhơn.Ðôikhinhữngngườisắpchếtcũngcảmnhậnđượcbầukhôngkhíđầycảmứngđạogiaoấy,vàlấylàmtriânvìđãtạocơhộichocảhaichúngtôicùngđạtđếnmộtgiâyphútthựcsựgâycảmkháivàhoáncải.

ÐEMLẠIHYVỌNGVÀTÌMSỰTHATHỨ

Tôimuốnnêulênhaiđiểmtrongviệcgiúpđỡtinhthầnngườihấphối:đemlạihyvọng,vàtìmthấysựthathứ.Khigầnngườisắpchết,luônluônbạnchỉnêngiữlấynhữnggìhọđãthànhtựuđược,nhữngthànhcôngcủahọ.Giúphọcảmthấyhọđãsốngmộtđờihữuíchvàhạnhphúc,càngnhiềucàngtốt.Tậptrungvàođứctínhcủahọ,chứkhôngtậptrungvàolỗilầmcủahọ.Ngườisắpchếtthườngrấtnhạycảmvềtộilỗi,hốihận,buồnnản,hãyđểhọtrúthếttấtcảra,lắngnghevàcôngnhậnnhữnggìhọnói.Ðồngthời,lúcthíchhợp,hãynhớnhắchọPhậttínhcủahọ,vàkhuyênhọcốantrútựtínhnhờthiềnđịnh.Nhấtlànhắchọnhớ:đauđớnkhổsởkhôngphảilàcảcuộcđờihọ.Tìmcáchnàohiệuquảnhất,đểgợicảmhứngchohọ,gâychohọniềmhyvọng.Nhờvậy,họcóthểchếtvớitâmanlạcthayvìcứnhớtớilỗilầmcủamình.Với người la lên một câu: “Bạn có nghĩ Thượng đế sẽ tha tội cho tôichăng?”, tôi sẽ nói: “Sự tha thứđã có sẵn trongbản chất củaThượngđế.Thượngđếđãthachobạnrồi,vìThượngđếchínhlàsựthathứ.Lầmlạclàconngười,thathứlàThượngđế.Nhưngbạncóthểthathứchobạnkhông?Ðómớithựclàvấnđề.“Chínhcáicảmtưởngkhôngđượcthathứvàkhôngthểthathứđãlàmchobạnđaukhổ.Nhưngcảmtưởngấychỉcótrongtâmtríbạn.Bạnchưađọcvềmộtvàikinhnghiệmcận tửnóicómộtánhhàoquangvàngrựcchiếuđếntoànlàsựthathứsao?Vàthôngthườngcócâurằng:chỉcóchúngtatựphêphánchúng tamà thôi.Muốngiải tỏa tội lỗibạn,hãyxin thanh lọc từ tậnđáytimbạn.Nếubạnthựcsựxinsámhốivàtrảiquasựthanhlọcấy,thìsựthathứđãcóởđấyrồi.Thượngđếsẽthathứbạn,hệtnhưngườichathathứchođứaconhoangđàngtrongẩndụđẹpđẽcủaKi-tôgiáo.Muốngiúpbạntựthathứchobạn,thìhãynhớlạinhữngviệctốtbạnđãlàm,hãythathứchomọingườikhác trongđờibạn,vàxin lỗibấtcứngườinàomàbạnđã làmhại”.Khôngphảiaicũngtinvàomộttôngiáo,nhưnghầunhưaicũngtinvàosựthathứ.Bạncóthểgiúpngườisắpchếtrấtnhiềubằngcáchchohọthấythờigiancậntửlàlúcđểthathứvàgiảnghòa.Hãykhuyênhọhòagiảivớibạnbèthânquyến,dọnsạchcõilòngđểđừnggiữ lại dấu vết nào của sự sân giận hay oán ghét. Nếu họ không thể gặpngườimàhọcóvấnđề,thìhãygợiýhọđiệnthoạihaynóivàomáyghiâmchongườiấy,hayviếtmộtbứcthưđểxinthathứ.Nếuhọngờvựcngườikiakhông tha thứ được, thì ta không nên khuyên họ chạmmặt trực tiếp vớingườikia;vìmộtphảnứngtiêucựcchỉlàmtăngthêmnỗibuồnkhổcủahọ.Ðôilúcngườitacầnthờigianđểthathứ.Hãynóihọđểlạimộtbứcthưxinlỗi,đểítnhấthọcóthểchếttrongkhibiếtmìnhđãlàmhếtsứcmình,cóthểgiải tỏasựgaycấngiậnhờnkhỏi trái timhọ.Nhiều lúc tôiđã thấynhữngngườitráitimcứnglạivìtựgiậnvàvìmặccảmphạmtội,cuốicùngchỉnhờ

mộthànhvixinlỗimàđãcóđượcmộtnănglựcvàsựbìnhankhôngngờ.Tấtcảmọi tôngiáođềunhấnmạnhnăng lựccủa tha thứ,vànăng lựcnàykhôngbaogiờcầnthiếtvàđượccảmthụmộtcáchsâuxachobằnglúcngườisắpchếtnhờthathứvàđượcthathứ,màđãthanhlọcmìnhkhỏimànhắcámvàchuẩnbịmộtcáchtrọnvẹnchocuộchànhtrìnhđiquacáichết.

TÌMMỘTPHÁPTU

Nếungườithânbạnđangchếtđãquenvớimộtlốithiềnđịnhnàođó,thìbạnhãykhuyênyan trú trong thiềnấycàngnhiềucàng tốt,vàhãynhập thiềnđịnhvớihọkhicáichếtđếngần.Nếungườisắpchếtsẵnsàngchấpnhậnmộtpháptu,bạnhãygiúphọtìmmộtpháptuthíchhợp,giảndị,vàcùngthựctậpvớihọcàngthườngxuyêncàngtốt,vànhẹnhàngnhắcchohọthựctậpphápấykhicáichếtđếngần.Bạncầnphảiphongphú,sángtạotrongcáchgiúpđỡ,vàocáilúccaođiểmnày,vìrấtnhiềuchuyệnlệthuộcvàođấy.Toànthểbầukhôngkhíchếtchóccóthểđượcchuyểnhóanếungườitatìmđượcmộtpháptumàhọcóthểlàmhếtmình,trướcvàtrongkhihọchết.Córấtnhiềuphươngdiệncủasựtutậptâmlinh,bạnphảisửdụngtínhmẫncảmcủabạnđểtìmraphươngdiệnliênhệ tới họnhiềunhất: hoặc tha thứ (sámhối), hoặc thanh luyện, hoặchiếndâng,hoặccảm thấyhiệndiệncủaánhsángvà tìnhyêu.Khibạngiúphọkhởisựtutập,hãythathiếtcầunguyệnchohọtậpluyệnthànhcông,nguyệnchohọcómọinănglựcvàđứctinđểtheoconđườnghọchọn.Tôiđãbiếtcónhữngngườingaycảkhigầnchết,đã làmđượcsự tiếnbộ tâm linh rõ rệtnhờsửdụngmộtcâuchú,mộtbàikinhhaymộtsựquántưởngđơngiản,nhờvàođóhọđãthựcsựliênlạcđượcvớicáitâmcủahọ.StephenLevinekểchotôicâuchuyệnvềmộtphụnữchếtvìbệnhungthư.Bàcảmthấychớivớivìđãbỏnhà thờ,mặcdùbàsùngkínhChúaGiêsu.Stephencùngbàtacốtìmcáchnàođểbàcóthểlấylạiđượcsứcmạnhcủalòngtinvàsựsùngkínhấy.BànhậnrarằngcáiđiềucóthểgiúpbàtáilậpquanhệvớiChúađểtìmđượcmộtítbìnhan,tintưởngtronglúcchết,làliêntụcnhẩmlờicầunguyện:“XinChúaKi-tôhãythươngxótcon”.Sựđọclờinguyệnnàyđãmởlòngbà, làmchobàkhởisựcảmthấysựhiệndiệncủaChúaởbênbàmãimãi.

PHÁPCHUYỂNDITÂMTHỨC“PHOWA”

Pháptucógiátrịnhất,hiệulựcnhấtmàtôitìmthấytronglúcsănsócngườihấphối, làphápchuyểndi tâmthức,Tạngngữ làphowa.Rấtnhiềungười

hăngháitheophápnày.Phápchuyểnditâmnàyđãđượcthựchiệnbởinhữngbạnbèthânquyếnhaythầy(củangườichết)ởkhắpnơitrênthếgiới-Úc,MỹvàAÂuchâu.Nhờnănglựccủanómàhàngngànngườiđãcócơhộiđểchếtmộtcáchthanhthản.Tôilấylàmhoanhỷkhiđemtráitimcủasựthựchành“chuyểndi”nàyđếnchobấtcứaicầndùng.Tôimuốnnhấnmạnh,pháptunàyailàmcũngđược.Nórấtgiảndị,nhưngcũnglàpháptucốtyếunhấtmàtacóthểlàmđểtựchuẩnbịcáichếtchota.Vàđâylàphầnthựctậpchínhthứcmàtôiđãdạychohọctròđểgiúpngườibạnsắpchếtcủahọ,hoặcnhữngbàconthânquyếnđãchết.

Thựctậpmột:

Trướchết,ngồithoảimáitheothếngồithiền.Nếubạnlàmthựctậpnàylúcbạngầnchết,thìcóthểngồikiểunàothuậntiệnchobạn,hoặcnằmmàtập.Rồiđưatâmbạnvềnhà,buôngxả,thưgiãnhoàntoàn.1.Trongbầutrờitrướcmặt,bạnhãytriệuthỉnhbiểutượngcủachânlýmàbạntin,dướidạngánhsángtỏachiếu.HãychọnhìnhảnhvịPhậthaythầnthánhnàobạnthích.Nếubạnkhôngcóliênhệđặcbiệtvớimộthìnhảnhnàocả, thì chỉ tưởng tượngmột ánh sáng vàng ròng trong nền trời trướcmặt.Ðiểmquantrọnglàbạnxemđấylàbiểutượngcủachânlý,trítuệvàtừbicủatấtcảchưPhật,thánhchúng,cácbậcthầy,cácbậcđãgiácngộ.Ðừnglonếubạnkhôngquánrahìnhảnhđượcmộtcáchrõràng.ChỉcầnbạnlàmtrànngậptimmìnhvớisựhiệndiệncủaPhật,vàtinrằngPhậtđangởđấy.2.Rồitậptrungtâm,trí,hồncủabạnvàohiệndiệnmàbạnđãtriệuthỉnh,vàcầunguyệnnhưsau:Nhờânsủng,sựdìudắt,nănglựcánhsángtuônpháttừnơingài.Xinchotấtcảácnghiệpcủacon,phiềnnãonghiệpchướngđềuđượctịnhtrừ.Xinchocon tựbiếtđãđược tha thứvề tấtcảđiềuhạimàconđãnghĩvàlàm.Xinchoconhoàntấtphépchuyểndisâuxanày,đểchếtmộtcáichếtanổn.Vàquasựchếtvinhquangcủacon,mongconcóthểlợilạctấtcảhữutìnhsốnghaychết.3.Bâygiờ,hãytưởngtượngsựhiệndiệnánhsángmàbạnđãtriệuthỉnh-dolờicầunguyệnchânthànhthathiếtcủabạn-liềnđápứngbằngmộtnụcườiâuyếmvàgởiđếnbạnlòngtừbitrongmộtluồngánhsángtừtráitimvịấychiếu ra. Khi ánh sáng này chạm tới bạn, vào trong bản thể bạn, thì baonhiêuácnghiệpphiềnnãochướngngạicủabạn,nguyênnhânđaukhổđềuđượctịnhhóa.Bạnthấyvàcảmnhậnrằngbạnhoàntoànchìmngậptrongánhsángânsủngấy.

4.Bâygiờbạnđãđượctịnhhóa,hoàntoànđượcchữalànhnhữngđaukhổ,nhờánhsángấy.Hãyxemnhưchínhthânthểdonghiệpsanhcủabạn,bâygiờbỗngtanrãhoàntoànthànhánhsáng.5.Cáithânbằngángsángcủabạnbâygiờbaylênhưkhôngvàtanhòatrongsựhiệndiệncủaánhsángânsủngtrênkia,thànhmộtnhấtthểbấtkhảphân.6.Antrútrongtrạngtháinhấtthểấycànglâucàngtốt.

Thựctậphai:

1.Muốnthựctậpphápnàycáchgiảndịhơn,hãybắtđầunhưtrên,bằngcáchnghỉngơiyêntĩnh,rồitriệuthỉnhsựhiệndiệncủachânlý.2.Tưởngtượngtâmthứccủabạnnhưmộttráicầusángởtim,chiếuranhưmộtvìsaobăng,vàbayvàotimcủasựhiệndiệntrướcmặtbạn.3.Tráicầusángấytanravàhòanhậpvớihiệndiệnấy.Qua sự luyện tập này, bạn đặt tâmbạn vào tâmgiác ngộ củaPhật.DilgoKhientseRinpochenói rằnggiốngnhưnémmộthòn sỏivàohồ,nghĩđếnhònsỏichìmxuốngcànglúccàngsâu.Quántưởngrằngnhờânsủngđó,tâmbạnđượcchuyểnhóathànhtâmgiácngộcủaPhật.

Thựctậpba:

Phươngphápcốtyếunhấtđểtậpluyệnphépnàynhưsau:chỉviệchòatâmbạnvàotâmgiácngộcủahiệndiệnthuầnkhiết.Hãyquán:“TâmconvàtâmPhậtlàmột”.Bạn hãy chọn bất cứ phương pháp nào trong các pháp trên,mà bạn thấythuậntiện;hoặcphápnàohấpdẫnbạnnhấtvàomộtlúcđặcbiệtnàođó.Ðôikhiphápmônhiệunghiệmnhấtcóthểlạilàphápmônđơngiảnnhất.Nhưngdùchọncáchnào,điềucốtyếuvẫnlàbạncầnthờigiantậpluyệnchothuầnthục.CòncáchnàokhácđểbạncóđượcniềmtincậymàlàmphépChuyểndichochínhbạnhayngườikhácvàolúcchết?Thầytôi,JamyangKhientseRinpochenói:“Nếubạnthiềnđịnhvàtậptheocáchấyluônluônthìvàolúcchết,nósẽxảyđếnmộtcáchdễdàng”.Quảthế,bạncầnphảiquenthuộcvớiphépChuyểndinàyđểchonóthànhmột phản xạ tự nhiên, bản tính thứ hai của bạn. Nếu bạn đã xem phimGandhi,bạnsẽthấykhibịbắn,phảnứnglậptứccủangàilàkêulên“Ram...Ram!”(ThượngđếcủaẤngiáo).Hãynhớ,chúngtakhôngbaogiờbiếtđượckhinàothìmìnhchết,hoặcbiếtmìnhcóthờigiờmànhớlạiphápmônnàokhông.Tasẽcóbaonhiêuthờigiò,chẳnghạn,nếutatôngchiếcxehơicủamình vàomột xe cam-nhông đang chạy hết tốc lực trên xa lộ?Khi ấy sẽkhôngcómộtgiâynàođểnghĩcáchnàolàmphépChuyểndi,hoặcđểxemlạinhữngxáchchỉdẫn trong sáchnày.Hoặcchúng tađã thuần thụcphép

Chuyểndi,hoặclàkhông.Cómộtcáchđơngiảnđểđolườngđiềunày:hãyxemphảnứngcủabạnkhigặphoàncảnhkhủnghoảng,hoặctrongmộtphútkinhhoàngnhưđộngđất,hayácmộng.BạncóphảnứngbằngphépChuyểndihaykhông?Nếucó,bạnlàmvớimứcđộtintưởngthếnào,vữngvàngthếnào?TôinhớmộthọctròtôiởMỹ,cólầncỡingựađichơi.Conngựahấtnàngxuống,bànchânnàngmắcvàosợidâycương,vànàngbịkéoxềnhxệchtrênđường.Tâmtrínàng trốngrỗng,nàngcốmộtcáchvôvọngđểnhớ lạivàiphápmônnhưngkhôngnhớđượcmột tígì.Nàngđâmrakinhhoàng thấtsắc.Mộtđiềutốtvềnỗihoảngsợnàylà,nólàmchonàngnhậnchânrằngsựtậpluyệncầnphảitrởthànhbảntínhthứhaicủamìnhmớiđược.Ðâylàbàihọccủanàngphảihọc,quảthế,làbàihọcmàtấtcảchúngtaphảihọc.Hãythực tậpChuyển di càng nhiều càng tốt, cho đến khi bạn bảo đảm có thểphảnứnglạibấtcứbiếncốbấtngờnào,bằngphápmônấy.Ðiềuấysẽbảođảmrằngkhicáichếtxảyđến,bạnsẽsẵnsàng.

DÙNGPHÁPCHUYỂNDIĐỂGIÚPNGƯỜISẮPCHẾT

Làmsaochúngtasửdụngphápnàyđểgiúpmộtngườisắpchết?Nguyên tắcvà thứ tựcủasự tập luyệncũnggiốngnhưđãnói;chỉkhác làbạnquánhìnhảnhPhậtở trênđầungườisắpchết.Tưởngtượngnhữngtiasáng trút xuốngngườihấphối, tịnhhóabản thểhọ, vàngười ấyđang tanthànhánhsáng,nhậpvàoánhsángcủaPhật.Làmphápnàysuốtthờigianngườithâncủabạnbịbệnh,nhấtlàvàolúchọthởhơicuốicùng,hoặcvừakhingưngthở,trướckhithânthểhọbịđộngtớibằngcáchnàođó.Nếungườihấphốibiếtbạnsắplàmphépấychohọ,vàđãbiếtquaphápmônnày, thìđiềuấycó thểđem lại chohọmộtnguồncảmhứngvàanủilớnlao.Hãyngồiyêntĩnhvớingườihấphối,thắpđènsángtrướcmộthìnhảnhPhật,rồi luyệnphápChuyểndi này chohọ.Bạncó thể tập luyện trong lặng lẽ,khôngcầnngườikiabiết; trái lạinếungườikia sẵnsàng -nhưphầnđôngngườisắpchết-thìbạnchỉchohọcáchquántưởngvàcùnglàmvớihọ.Ngườitathườnghỏi:“NếungườibàconđanghấphốicủatôilàmộtngườithựchànhKi-tôgiáo,còntôilàPhậttử,thìcómâuthuẩngìkhông?”.Làmsaocómâuthuẩnđược?Bạnđangtriệuthỉnhchânlý,vàChúahayPhậtđềulàhiệnthânđầytừbicủachânlý,xuấthiệncáchcáchkhácnhauđểgiúpđỡconngười.Tôicựclựcđềnghịcácbácsĩ,ytácũngnêntậpphápChuyểndichonhữngbệnhnhânđanghấphối củahọ.Hãy tưởng tượngđiềuấy sẽ thayđổibầu

khôngkhítrongbệnhviệnmộtcáchkỳdiệuthếnào,nếunhữngngườichữatrị chongườihấphối cũng làmphápChuyểndinày.Tôinhớcái chết củathầySamtenlúctôicònbé,hồiđóthầytôivàcáctusĩđềugiúpông.Thậtlàmãnhliệt,nhẹnhànglàmsao!ÐiềutôimongmỏinhấtlàaicũngchếtđượcvớiniềmbìnhanvàânsủngnhưthầySamten.TôiđãsoạnphápChuyểndivắn tắtnày từpháptruyềnthốngđặcbiệtcủaTâyTạngdành cho người sắp chết.Nóbao gồm tất cả nhữngnguyên tắcquantrọngnhất.Khôngnhữngnóchỉlàmộtphápluyệntậpchongườisắpchết,màcòncóthểdùngđểtịnhhóavàchữalành;nócònquantrọngđốivớingườiđangsốngvàngườibệnhnữa.Nếungườiốmkhỏibệnh,thìphápnàygiúpchokhỏibệnh;nếungườiấychếtthìphápnàysẽgiúpchữalànhtâmhồn họ trong khi chết; nếu người ấy đã chết, thì nó vẫn tiếp tục tịnh hóangườisốngcũngnhưngườichết.Nếubạnkhôngchắcngườibệnhnặngcóquakhỏihaysẽchết,thìmỗikhiđithăm,hãylàmphápnàychohọ,vàkhivềnhàlạilàmnữa.Cànglàmnhiềulần,thìngườisắpchếtcàngđượctịnhhóa.Bạnkhôngbaogiờbiếtmìnhcógặplạihọkhông,hoặccóhiệndiệnkhihọchếthaykhông,bởithếmỗilầnviếngthăm,bạnnênkếtthúcbằngphápChuyểndinàyđểchuẩnbịvàtiếptụclàmlúcbạnrảnhrỗi.

CỐNGHIẾNCÁICHẾTCỦACHÚNGTA

TríchtừTửthưTâyTạng:“Nàythiệnnam,naycáigọilà“chết”đãđến,vậyngươihãycótháiđộnày:Tôiđãtớithờichết.Bâygiờ,quacáichếtnày,tôisẽgiữtháiđộcủatâmđãgiácngộmàthôi,đólàtừvàbi,vàsẽđạtgiácngộhoàntoànvìlợilạcchotấtcảhữutìnhnhiềuvôlượngnhưkhônggian...”Gầnđây,mộthọctròtôiđếnnóivớitôi:“Bạntôimớicó25tuổiđangđauđớnvàsắpchếtvìbệnhungthưmáu.Yđãđâmracayđắngkinhkhủng,vàtôisợysẽbịchếtđuốitrongnỗicayđắng.Ycứhỏitôi:“Tôicóthểlàmgìvớitấtcảnỗikhổđaukinhkhủng,vôíchnày?”.Tim tôi hướngvề côvàngười bạn cô.Có lẽ khônggì đaukhổbằng thấymìnhchịukhổđaumộtcáchvô ích.Tôibảocôhọc trò tôi rằng:“Cómộtcáchđểbạncôcó thểchuyểnhóacáichếtcủayngaybâygiờ,ngay trongcơnđaughêgớmmàyđangchịuđựng:đólàyhãyhiếndângvớitấtcảtấmlòng,nỗikhổcủacái chếtvà chínhcái chết củay, cho sự lợi lạcvàhạnhphúctốihậucủangườikhác”.Tôibảocôtahãynóivớiy:“Tôibiếtbạnđangđauđớnrấtnhiều.Hãytưởngtượnggiờphútnàytấtcảnhữngngườitrênthếgiớiđangđauđớnnhưbạn,haycònđauhơnnữa,vàđểtráitimbạntrànngậpsựbimẫnđốivớihọ.Hãy

cầunguyện rằng sựkhổđaucủabạn sẽgiúp làmvơibớtkhổđaucủahọ.Bạnhãylậpđilậplạisựhiếndângnỗiđauđớncủabạnđểlàmvơibớtkhổđaucủanhânloại.Vàrồibạnsẽtìmđượcngaytrongchínhbạnmộtnguồnnănglựcmới,mộtlòngbimẫnmàbâygiờbạnkhótưởngtượngnổi,vàbạnsẽcóđượcniềmxáctínkhôngchútnghingờ,rằngnỗiđaucủabạnkhôngnhữngkhôngvôích,màcònmangmộtýnghĩanhiệmmầu”.ÐiềumàtôidiễnđạtchongườihọctròtôikỳthựclàphươngpháphànhtrìTonglen,“chịuthay”,hay“chovànhận”màtôiđãtrìnhbày,nhưngnócòncóýnghĩađặcbiệtđốivớingườiđangmắcbệnhnanyhaysắpchết.NếubạnbịmộtcănbệnhnhưSidahayung thư,bạnhãycốhếtsức tưởngđếnmọingườiđồngbệnhvớibạntrênthếgiới.Hãytựnhủbạn,vớilòngbimẫnsâuxa:“Tôixinchịuthayđauđớnchotấtcảnhữngaicócănbệnhhiểmnghèonày.Mongchohọgiảithoátthoátkhỏiđauđớnnàyvàkhỏitấtcảkhổđaucủahọ”.Rồihãytưởngtượngnhữngungnhọt,bệnhtậtcủangườiấytừgiãcơthểhọdướidạngkhóitanvàoungnhọt,bệnhtậtcủabạn.Khithởvào,bạnthởvàotấtcảđauđớncủahọ,vàkhithởra,bạnthởratoànsựkhỏibệnh,sựanlạc.Mỗikhi thực tập,bạnhãy tinchắcbâygiờnhữngngườikiađãđượcchữakhỏi.Khibạngầnchết,hãyliêntụcnghĩtrongtâm:“Tôixinchịuthaysựđaukhổ,nỗisợhãi,côđơncủatấtcảmọingườitrênthếgiớigiờphútnàyđanghấphối,đangchết.Mongtấtcảhọđềuthoátkhỏiđauđớnmêmờ;mongtấtcảhọđềuđượctiệnnghivàanổn.Mongsaotấtcảđauđớnmàtôiđangchịuvàsẽchịutrongtươnglaicóthểgiúphọtiếnđếnmộttáisinhtốtđẹpvàcuốicùngđạtgiácngộ”.TôibiếtmộtnghệsĩởNữuƯớcchếtvìchứngSida.Anhtacóthóicaycúvàghéttấtcảtôngiáocótổchức,mặcdùchúngtôiđềunghĩthâmtâmanhcónhiềutòmòvềtâmlinhhơnlàanhcôngnhận.BạnbèkhuyênanhnênđếngặpmộtbậcthầyTâyTạng.Ngàihiểungayrằngnguyênnhânlớnnhấtcủanỗibấtmãnvàđaukhổnơianhlàvìanhcảmthấynỗikhổcủaanhkhôngcólợigìchochínhanh,haybấtcứai.Bởithế,ngàidạyanhmộtphápmônduynhất:“Chịuthay”,tứcTonglen.Mặcdùlúcđầuhơihoàinghi,songanhcũngchịututập,vàbạnbèthấyanhthayđổimộtcáchdiệukỳ.Anhnóichohọbiết rằngnhờpháp“chịu thay”nênnỗiđauđớnmàtrướcđâyanhthấyvônghĩa, kinh khủng, bây giờ lại đầymục đích vinh quang.Ai biết anh đềucôngnhậnýthứcmớivềmụcđíchnàyđãchuyểnhóacáichếtcủaanhnhưthếnào.Anhchếttrongthanhthản,hòagiảivớichínhmìnhvàvớinỗikhổđaucủamình.Nếusự tu luyệnpháp“chịu thay”nàycó thểcảihóamộtngười trướcđâychưatừngtutập,thìthửtưởngtượngvớimộtbậcthầyvĩđại,nócòncónănglựcbiếtngầnnào.KhiGyalwangKarmapachếtởChicagovàonăm1981,

mộtmônđệcủangàikểlại:“Vàolúctôiviếngthăm,ngàiđãquanhiềucuộcgiảiphẫu,vàithânphầnbịcắtbớt,nhiềuvậtkhácbỏthêmvào,máungàiđượcchuyềnthêm.v.v.Cứmỗingàycácbácsĩ lạikhámphá thêmmộtbệnhmới,chỉđể thấyhômsaunóhoàntoànbiếnmấtvàthaybằngmộtbệnhkhác,dườngnhưtấtcảbệnhtậttrên thế giới đều có chỗ cư trú trong xương thịt của ngài. Suốt hai thángliền,ngàikhôngdùngđượcthựcphẩmcứng,cuốicùngbácsĩcũnghếthyvọng,nghĩngàikhôngthểnàosốngđượcnữanêncácbácsĩđịnhrútratấtcảmáymócduytrìsựsốngcủangài.Nhưngngàibảo:“Không, tôi sẽ sống, cứđể vậy”, vàngài vẫn sống, làmcho các bác sĩ kinh ngạc.Ngài lại có vẻ hoàn toàn thoảimái trong hoàncảnhcủangài-cườiphatrò,làmnhưngàivuimừngtrướcmọisựmàcơthểngàichịuđựng.Khiấytôinghĩ,vớiniềmtinsángsuốtnhất,ngàiđãchịutấtcảsựcắtxẻấy,chịumọixuấthiệncủacácchứngbệnhtrêncơthểngài,chịunhịnđói,bằngmột cáchhoàn toàncốý tựnguyện: rõ ràngngàiđangcốchịunhữngbệnhtậtđểgiúpgiảmthiểunhữngkhổchiếntranh,đóikhát,tậtbệnhsắptới,đểtránhnỗithốngkhổkinhhoàngchonhânloạitrongthờiđạiđentốinày.Ðốivớinhữngngườicómặthômấy,cáichếtcủangàilàmộtcảmhứngkhóquên.Nóchứngtỏmộtcáchsâuxahiệulựccủapháp,vàcáisựkiệnđạtgiácngộvìngườikháclàchuyệncóthực”.Bâygiờtôitinchắcmộtđiều,khôngaiởđờicầnphảichếttrongânhận,cayđắngcả.Khôngmộtđaukhổnào,dùkinhhãi tớiđâu, làvônghĩa,nếusựđaukhổấyđượchiếndângđểgiảmthiểukhổđaucủangườikhác.Trước mắt chúng ta có những tấm gương cao cả là những bậc thầy tốithượngvớitâmđạibi,đãsốngvàchếtvớipháptu“chịuthay”,đemvàođaukhổcủatấtcảhữutìnhkhithởvào,vàchanhòachonhânloạisựlànhmạnh,khỏibệnhkhithởra-trọnđờinhưthế,chođếnkhihơithởcuốicùng.Lòngđạibicủacácngàimãnhliệt,baolatớinỗivàolúcchết,nómangcácngàitáisinhvàongaycõiPhật.Thếgiớivàkinhnghiệmcủachúngtavềnhânsinhsẽđượcchuyểnhóaxiếtbaonếumỗichúngtatrongsuốtcuộcđờivàlúcchết,cóthểđọclờinguyệncủaShantidevavàcácbậcthầycủatâmđạibi:Vớinhữngngườibơvơ,tôixinlàmngườichechởVớikẻlữhành,tôixinlàmngườihướngđạoXinđượclàthuyền,làcầu,làlốiđiquaChongườimuốnđếnbờkiaMongsaođaukhổcủamọisinhvậtÐềuhoàntoànchấmdứt.MongchotôiđượclàysĩLàdượcliệu,làngườiđiềudưỡngmọibệnhnhânChođếnkhimọingườiđềuđượcchữakhỏi.

NhưhưkhôngNhưđấtvàbốnđạichủngMongrằngtôiluônnângđỡsựsốngcủavôlượngsinhloàiChođếnkhichúngchếtvìđauđớnTôivẫnlànguồnsốngChomọicảnhgiớichúngsanhÐếntậncùnghưkhôngấy.

14.NHỮNGHÀNHTRÌCHONGƯỜISẮPCHẾT

TôinhớnhiềungườithườngđếnthầyJamyangKhientsetôiđểxinthầychỉdẫncholúcsắpchết.Ngàiđượcyêumến,kínhtrọngkhắpxứTâyTạng,nhấtlàởvùngtỉnhKhamvềphíaÐông.Nhiềungườiđãduhànhhàngthángđểđếngặpngàivàxinngàibanânphướcmộtlầntrướckhihọchết.Tấtcảcácbậcthầycủatôiđềucholờikhuyênsauđây,vìnólàcốttủytốicầnchobạnvàolúcchết:“Hãygiảithoátmọisựbámvíuvàghétbỏ.Hãyđểtâmthanhtịnh.HợpnhấttâmbạnvớitâmPhật”.ToànthểtháiđộcủađạoPhậtđốivớilúcchếtcóthểtómtắttrongđoạnthơsau,củaPadmasambhavatrongTửThưTâyTạng:KhiTrungẤmchếtxuấthiệnTôisẽtừbỏmọichấpthủ,khátkhao,lưuluyếnThểnhậpkhôngtánloạnvàominhsátgiáolýVàchiếutâmtôivàokhônggiancủaTựTánhvôsanhKhixảcáithândomáuthịttậphợpnàyTôisẽbiếtnóchỉlàphùdumộnghuyễn.Vàolúcchết,cóhaiviệcđángkể:nhữnggìtađãlàmtrongđời,vàtâmtrạngtalúcsắpchết.Dùtacótíchlũyrấtnhiềuácnghiệp,songnếutacóthểthậtsựthayđổilòngdạvàolúcchết,thìđiềuấychắcchắncóthểảnhhưởngđếntươnglaitavàchuyểnhóanghiệpcủata,bởivìgiờphútchếtlàmộtcơhộivôvànmãnhliệtđểtịnhhóanghiệpchướng.

GIÂYPHÚTCHẾT

Hãynhớmọitậpquánkhuynhhướngđãchấtchứatrongnềntảngtâmthôngthường của ta, đang nằm sẵn để có thể bị khởi động bởi bất cứmột ảnhhưởngnào.Ngayhiệntạitacũngbiếtchỉcầnmộtkhiêukhíchnhỏcũngđủđểlàmchonhữngphảnứngquenthuộc,bảnnăngnơitanổilên.Ðiềunàycàngđúnghơnvàolúcchết.ÐứcDalaiLamagiảithích:“Vào lúcchết,những tháiđộ tađãquen thói từ lâu thường thắng lướtđểhướngdẫntáisinh.Cũngvìlýdonày,sựchấpthủmãnhliệtđốivớitựngãđượcphátsinh,vìngườitasợtựngãmìnhđangbiếnmất.Sựchấpthủnàylàdâynốiởkhoảnggiữahaiđờisống.ƯớcmuốncómộtthânxácmớilàcáinhânđểtạorathânTrungẤm”.Bởivậy, tâm trạngchúng tavào lúcchếtvôcùngquan trọng.Nếu tachếttrongtâmtrạngtíchcực,tacóthểcảithiệntáisinhkếtiếpcủamình,mặcdùnghiệptaxấu.Nhưngnếutatánloạn,buồnkhổthìảnhhưởngsẽtaihại,mặcdùcóthểtađãxửdụngđờitamộtcáchtốtđẹp.Ðiềunàycónghĩaýtưởng

vàcảmxúccuốicùngmàtacótrướckhichết,cómộthiệulựcvôcùngquyếtliệtđốivớiđờisốngtươnglaikếtiếpcủachúngta.Cũngnhưngườiđiênthìtâmtríhoàntoànbịxâmchiếmbởimộtámảnhduynhất,táiđitáilạinhiềulần;tâmtakhichếtcũngthế,rấtnhạycảmvàhoàntoànbịphơirachobấtcứýtưởngnàoxâmchiếmtâmvàolúcđó.Ýnghĩhaycảmxúccuốicùngtacó,cóthểkhuếchđạihếtcỡvàtrànngậptoànthểnhậnthứccủata.Vìvậycácbậcthầynhấnmạnhrằng,tínhchấtbầukhôngkhíxungquanhlúctachếtrấtlàquantrọng.Chonênkhithânquyến,bạnbèchết,tanênlàmmọicáchcóthể để gây những cảmxúc tích cực, thiêng liêng, như lòng từ bi, sự sùngkính,vàgiúp“buôngxảchấpthủ,khátkhao,ràngbuộc”.

BUÔNGXẢÁILUYẾN(RÀNGBUỘC)

Cáchlýtưởngđểchếtlàbuôngxảhếtmọithứtrongcũngnhưngoài,càngítkhátkhao,chấpthủ,áiluyếncàngtốt,đểchocáitâmvàothờiđiểmtốihậuđókhôngcòngìđểvươngvấn.Bởivậytrướckhichết,tanêncốgiảithoátáiluyếnđốivớitàisản,bạnbè,ngườithân.Takhôngthểđemtheobấtcứgì,bởithếtadựtínhchohếtđồđạccủamìnhtrước,hoặchiếntặngvàoquỹtừthiện.Ở Tây Tạng, các bậc thầy trước khi từ bỏ thân xác thường chỉ định chonhữngthầykhácnhữngvậtgì.Ðôikhimộtbậcthầyđịnhtáisanhsẽchừalạimộtsốđồvậtchothântáisanhcủaôngsaunày,vàchỉđịnhrõràngcáigìôngmuốnđểlại.Tôicũngtinchắcrằngchúngtanênchỉđịnhchínhxácaisẽnhậntàisảnhaytiềnbạccủata.Nhữngđiềunàycầnđượcdiễntảcàngrõràngcàngtốt.Nếukhông,saukhichết,đangởtrongTrungẤmchờtáisanh,màthấybàcongiànhgiậtcủacải,hoặcsửdụngsaitiềncủabạn,bạnsẽkhóchịu.Khixácđịnhmọisựmộtcáchrõràngchođếntừngchitiết,thìbạnsẽantâmvàdễbuôngxả.Nhưđãnói, bầukhôngkhíxungquanh lúc ta chết cầnphảihết sức thanhbình.Bạnbèthânthuộcnàokhóclócbuồnthảmkhôngnênởcạnhngườisắpchết,vìhọsẽgâymộtcảmxúcrầyràvàolúcchết.Nhữngngườilàmviệctrong các nhà Tiếp dẫn kể lại rằng, đôi khi người sắp chết yêu cầu thânquyếnđừngđếnthămlúchọhấphối,chínhvìsợkhêugợinhữngcảmgiácđaukhổvàáiluyếnmãnhliệt.Ðôikhiđiềunàythựcvôcùngkhóhiểuđốivớigiađình,họtưởnglàngườisắpchếtkhôngyêuhọnữa.Nhưnghọnênhiểurằng,chỉcầnnhữngngười thươngyêucómặtcũngđủgợi lênnhữngcảmtìnháiluyếnnơingườisắpchết,làmchohọcàngkhóbuôngxả.Thậtvôcùngkhómàkhôngkhóckhitaởbêntửsàngcủamộtngườitayêumến.Tôikhuyênmọingườihãycốgắngthanhtoánnỗiái luyếnđaubuồnvớingườisắpchếttrướckhicáichếtxảyđến:Hãycùngnhaukhóc,hãydiễn

đạt tìnhyêucủabạn,nói lời từbiệt...,nhưnghãycốchấmdứtnhữngmànnàytrướckhicáichếtthựcsựxảyđến.Bởivìtâmthứcngườichếtvàogiờphút hấp hối rất dễ tổn thương, bén nhạy.TửThưTâyTạng nói rằng, sựkhóclócvànướcmắtcủabạnxungquanhngườichết làmchohọcảmthụđauđớnnhưlàsấmsétvàmưađá.Nhưngnếubạnđãtừnglỡkhócbênmộtngườichếtnào,thìcũngđừnglo,bạnkhôngcầnphảihoảnghốtvàcảmthấyphạmtội(khibiếtđiềunày).Mộtbàdìcủatôi,AniPelu,làmộthànhgiảphithường.Bàđãtheohọcvớimộtvàibậcthầylỗilạcvàothờiấy,nhấtlàvớiJamyangKhientse,vàthầytôiđãbanânsủngbằngcáchviếtriêngchobàmột“lờikhuyêntâmhuyết”.Bàcóthânthểkhỏemạnh,tròntrịa,vớimộtgươngmặtđẹpcaoquývàbảnchấttựnhiên,hơinóngtính.Bàcóvẻlàmộtphụnữrấtthựctế,chịutráchnhiệmtrựctiếpquảntrịcôngviệctrongđạigiađình.Nhưngmộtthángtrướckhibàchết,bàhoàntoànthayđổi,mộtcáchthựccảmđộng.Bà,màthườngngàyluônluônbậnrộnnhưthế,bâygiờbỗngbuôngxuôimọisự,vớimộtsựtừbỏthảnnhiên,khônglolắng.Bàcóvẻluônluônởtrongtrạngtháithiềnđịnh,vàkhôngngừngtụnglênnhữngđoạnkinhbàthích,rúttừnhữngtrướctáccủaLongchenpa,bậc thánhvềphápđốnngộDzogchen.Bà thường rấtthíchănthịt,nhưngtrướckhichết,bàkhôngmuốnđộngđếnmộtchút thịtnào.Bàthườngsốngnhưchúatểtrongthếgiớicủabà,ítaingờđượcbàlàmộthànhgiảthiền.Nhưngkhichết,bàmớichứngtỏchomọingườibiếtbàlàai.Tôikhôngbaogiờquênvẻantịnhsâuxatoátratừnơibàtrongnhữngngàyấy.AniPelugầnnhưlàthiênthầnhộmạngchotôi,ởnhiềuphươngdiện.Tôinghĩbàthươngtôibởivìbàkhôngcóconriêng.ChatôiluônbậnrộnvìônglàmquảnýchothầyJamyangtôi,cònmẹtôicũngbậnviệcnhàbềbộn,vàbàkhôngbaogiờnghĩtớinhữngchuyệnmàAniPelukhôngbaogiờquên.AniPeluthườnghỏithầytôi:“Cáigìsẽxảyđếnchothằngnhỏnàykhinólớnlên?Nócóantoànkhông?Nócógặptrởngạigìkhông?”.Ðôikhithầytrảlờichobà,vànóinhữngđiềuvềtươnglaitôi,mànếubàkhônghỏithìchẳngbaogiờthầynói.Vàcuốiđờibà,AniPelucómộtvẻtrongsángdịthườngtrongconngườibà,vàsựkiêntrìtrongviệctutậpcủabà.Thếmàngaycảbà,khigầnchết,cũngyêucầurằngđừngđểtôihiệndiệnlúcđó,sợrằngsựyêumếncủabàđốivớitôicóthểgâychobàmộtphútgiâyquyếnluyến.ÐiềuấychứngtỏbàđãghinhớnằmlònglờikhuyêntâmhuyếtcủathầyJamyangtôinhưthếnào:“Vàolúcchếthãytừbỏmọiýtưởngthươnghoặcghét”.

THỂNHẬPSỰTỈNHGIÁCSÁNGSUỐT

Ani Rilu, em gái bà tôi, cũng dành trọn đời để tu tập, và cũng gặp đượcnhữngbậcthầyvĩđạinhưthế.Bàcómộtbộkinhdày,vàthườngđọckinhtuthiềnsuốtngày.Thỉnhthoảngbàngủgật,vàkhibàgiậtmìnhdậy,bàlạitiếptụcchỗbàđãngủ.Suốtngàybàlàmnhưvậy,đếnnỗibàkhôngbaogiờngủtrọnđêm,rốtcuộclàbàthườngtụngkinhsángvàobuổitốivàtụngkinhtốivàobuổisáng.Chịcủabàbà,bàAniPelu, làmộtngườicảquyếtvàngănnắphơnnhiều,vàvàocuốiđờibàkhôngthểchịuđượccáicảnhluônluônphárốitrậttựthôngthườngnhưvậynơingườiem,nênbảo:“Saoemkhôngtụngkinhsángvàobuổisáng,kinhtốivàobuổi tối, rồi tắtđènđingủnhưmọingườikhác?” .AniRilu sẽ thì thầm:“Vâng... vâng...”,nhưng rồivẫnchứngnàotậtấy.Vàothờiấy,tôithườngtheophebàAniPelu,nhưngbâygiờtôilạithấybàAniRilu làmvậy làkhôn.Bà luônchìmđắmmình trongmộtdòng tu tậptâm linh, và trọn cuộc đời bà trở thành một dòng tương tục của sự cầunguyện.Quảthế,sựtutậpcủabàmạnhđếnnỗibàtiếptụccầunguyệnngaycả trongmộng,vàbấtcứai làmvậysẽcómộtcơhội rất tốtđểgiải thoáttrongcáccõiTrungẤm.CáichếtcủaAniRilucũngcótínhchấtthanhbìnhthụđộngnhưsựsốngcủabà.Bàđauốmmộtthờigian,vàmộtbuổisángmùađông,vợthầytôibỗngcảmthấycáichếtcủabàđangđếngần.MặcdùkhiấyAniRilukhôngnóiđược nữa, bà vẫn còn tỉnh táo. Người ta tức tốc đi mời DodrupchenRinpoche,mộtbậcthầynổitiếngởgầnđấy,đếnđểchonhữngchỉdẫncuốicùngvàlàmphápchuyểnditưtưởngvàolúcchết.TronggiađìnhtôicómộtônggiàtênApéDorje,chếtvàonăm1989lúcông85tuổi.Ôngđãởvớigiađìnhtôiquanămthếhệvàlàmộtngườicótrítuệvàkhônngoannhưmộtbậctổtiên.Ôngcólòngtốtvàsứcmạnhtâmlinhphithường,vàcóbiệttàidànxếpnhữngcuộccãivả.Ðốivớitôi,ônglàhiệnthâncủatấtcảnhữngđứctínhdântộc:mộtconngườichắcchắn,thựctiễn,bìnhdị,sốngtựnhiêntheotinhthầngiáolý.Ôngđãdạychotôithậtnhiềulúctôicònbé,nhấtlàsựquantrọngphảiđốixửtốtvớingườikhác,vàkhôngbaogiờômgiữýtưởngxấu,dùcóaihạimình.Ôngcómộtnăngkhiếutựnhiênđểsansẻnhữnggiátrịtâmlinhmộtcáchgiảndịnhất.Ônggầnnhưbỏbùamê để cho bạn phải là cái tự ngã tốt nhất của bạn.ApéDorje làmộtngườicókhiếubẩmsinhvềkểchuyện,vàôngthườnglàmchotôimêmẩnvìnhững chuyện cổ tíchvà anhhùng ca củaTâyTạng, hoặcvềnhững cuộckhángchiếnởcáctỉnhmiềnđông,khiquânTrungQuốcxâmnhậpTâyTạngvào đầu thập niên 1950.Bất cứ đi đâu ông cũngmang theo niềm vui, sựthoảimái,tínhhàihước,làmchomọitìnhhuốngkhókhăncũngbớtvẻrắcrối.Ngaycảlúcđã80tuổi,ôngvẫncònnhanhnhẩuvuitươi,gầnnhưngàynàocũngđimuahàngchotớilúcôngchết.Ôngthườngđichợvàokhoảng9giờsáng.ÔngđãnghetinbàAniRilusắp

chết,nênđếnphòngbà.Ôngcóthóinóihơilớn,gầnnhưhét:“AniRilu!”.Ônggọito.Bàdìtôimởmắt.Ôngmỉmcườirạngrỡnhìnbàvớimộtnụcườithươngmến: “Conơi,bâygiờchính là lúcđểchứng tỏ lòngcanđảmcủacon.Ðừng do dự, đừng lung lay.Con đã có phước được gặp và thụ giáonhiềubậcthầykỳdiệu.Khôngnhữngthế,conlạicònđượccơhộiquýbáuđểthựchànhPháp.Concònđòigìhơnđượcnữa?Bâygiờconchỉviệcghinhớtinhyếucủalờidạytrongtim,nhấtlànhữngchỉdẫnvềlúcchếtmàcácthầyđãdạychocon.Nhớkỹđiềuấy,đừngxaolãng.Ðừnglogìchochúngta, chúng ta sẽ không sao đâu. Ta đimua hàng cái đã, có lẽ lúc về ta sẽkhônggặpcon.Bởithế,xinchào”.Ôngnóivớimộtnụcười.AniRiluvẫncòntỉnhtáonênbàmỉmcườikhẽgật.ApéDorjebiếtđiềucốtyếukhisắpchết lànhớ lại tinhyếucủasự tu tập,nhưPadmasambhavabảo:“Hãythểnhậpkhôngtánloạn,vàosựtỉnhthứcsángsuốtvềgiáolý”.Ðóivớingườiđãnhậnratựtánhtâmvàđãhànhtrìvữngvàng,điềunàycónghĩalàantrútrongtrạngtháiRigpa,tựtánhBồ-đề.Nếubạnkhôngcósựan trúđó, thìhãynhớ trongđáy timbạn tinhyếucủa lời thầydạy,nhất lànhữnglờidạycốtyếudànhcholúcchết.Bạnhãynhớđiềuấytrongtâmtrí,nghĩđếnbậcthầy,hợpnhấttâmmìnhvớitâmthầyvàolúcchết.

NHỮNGCHỈDẪNVÀOLÚCHẤPHỐI

NgườitathườngvítrạngtháiTrungẤmsaukhichếtvớihìnhảnhmộtngườinữtàitửđẹpngồitrướctấmgươngsoi.Buổitrìnhdiễncuốicùngcủanàngsắpbắtđầu,nàngđangđánhsonphấnvàkiểmsoátlạimộtlầncuốitoànthểdángdấpmìnhtrướckhibướcrasânkhấu.Cũngthế,vàolúcchếtbậcthầykhaithịchotatinhyếucủagiáolý-trongtấmgươngtựtánhtâmvàtrựcchỉchotatrọngtâmcủasựtutập.Nếubậcthầykhônghiệndiệnthìnhữngbạnđạocóduyênvớitanêncómặtđểgiúptanhớlại.Người tabảo thờigian tốt nhất đểkhai thị là saukhi hơi rađãngưng,vàtrướckhi“hơithởbêntrong”chấmdứt;mặcdùbảođảmnhấtlàbắtđầukhaithịtrongtiếntrìnhchết,trướckhicácgiácquanhoàntoànsuysụp.Nếubạnkhôngcócơhộigặpthầyngaytrướckhichết, thìphải thụgiáovàtậpchoquenvớinhữngchỉdẫnnàytrước.Nếubậcthầyhiệndiệnbêntửsàng,nhữnggìvịấylàmlúcấytheotruyềnthốngchúngtôinhưsau:Vị thầy xướng: “Hỡi thiện nam (hay thiện nữ) hãy lắng nghe...” , rồi dẫnchúngtaquatừnggiaiđoạnmộtcủatiếntrìnhchết.Rồivịấytómthâutinhyếucủasựkhaithịmộtcáchmạnhmẽrõràng,bằngvàitừngắngọn,đểtạomộtấntượngmạnhtrongtâmta,vàbảotahãyantrútrongtựtánhtâm.Nếu

việcnàyngoàikhảnăngta,thìthầysẽnhắcchotaphépChuyểnditâmthức,nếutabiết;nếukhôngvịấysẽlàmphépChuyểndiấychota.Rồi,đểphòngxa,vị thầycó thểgiải thíchbảnchấtnhữngkinhnghiệm trạng tháiTrungẤmsaukhichết,bảorằngtấtcảnhữngcảnhtượngấyđềudotâmbiếnhiện,cầnphảinhậnchânrõnhưthếvàomọilúc.“Nàythiệnnam,bấtcứgìconthấy,dùkinhhãiđếnđâu,hãynhậnchânđấylàtâmconbiếnra;hãynhậnđấylàánhsáng,tiachiếutựnhiêncủatâmcon”.Cuốicùngvịthầysẽdạytanhớ lại những cõi Phật thuần tịnh để phát sinh niềm sùng kính, và cầunguyệnđượctáisinhvềđấy.Vịthầysẽlặplạilờikhaithịbalần,rồiantrútrongtrạngtháithiềnđểhướngânsủngcủavịấyvềphíangườiđệtửđangchết.

HÀNHTRÌNHCHONGƯỜISẮPCHẾT

Cóbapháphànhtrìchosựchết:-Tốtnhấtlàantrútrongtựtánhtâm,haygợilêntâmyếucủasựtutập.-Kếtiếp,phápChuyểnditâmthức.-Cuốicùng,dựavàonănglựccủacầunguyện,sùngkính,nguyệnlựcvàânsủngcủacácbậcgiácngộ.Những hành giả thượng thặng vềDzogchen, như tôi đã nói, đã hoàn toàntrựcnhậntựtánhtâmtrongsuốtđờihọ,nênkhichết,họchỉcầntiếptụcantrútrongtrạngtháiRigpa,khilàmcuộcchuyểntiếpquasựchết.HọkhôngcầnchuyểnditâmthứcvàomộtvịPhậtnàohaycõiPhậtnào,vìhọđãthựcchứngtâmgiácngộcủachưPhậtngaytrongchínhhọ.Cáichếtđốivớihọlàgiảithoáttốihậu-caođiểmcủasựchứngđắc,tộtđỉnhcủamộtđờitutập.TửThưTâyTạng chỉ có vài lời này để nhắc nhởmột hành giả như vậy:“Bạchngài,bâygiờÁnhsángcănbảnđã lódạng.Hãynhận ra,vàan trútrongsựtutập”.NgườitanóinhữngngườiđãhoàntấtpháptuDzogchenthìchết“nhưmộthàinhimớisinh”,khôngmộtchútloâu,quantâmvềsựchết.Họkhôngcầnquan tâmvề chuyệnhọ sẽ chết lúcnào,ởđâu, họ cũngkhôngcầngì đếnnhữnglờidạy,chỉdẫn,haynhắcnhở.Nhữnghànhgiảtrungbìnhhạngnhấtthì“chếtnhưhànhkhấttrênđường”,khôngaiđểýđếnhọ,khônggì có thểquấy rầyhọ.Vìhọđã tu tậpvữngvàngnêntuyệtđốikhôngbịảnhhưởngbởihoàncảnhxungquanh.Họcóthểchếtdễdàngtrongmộtbệnhviệnbậnrộn,hayởnhàgiữamộtgiađìnhđangtranhchấprộnràng.Tôikhôngbaogiờquênđượcmộthànhgiả thiềnởTâyTạngmà tôi từngbiết. Trẻ con theo ông khắp nơi, vì đi đâu ông cũng ca hát làm chomọingườiphảitụlại,rồiôngdạyhọtuhànhvàtụngcâu:“OMMANIPADME

HUM”.Ôngcómộtbánhxelớnđểcầunguyện,vàkhiaichoôngvậtgì,ônglạimayvàoáoquầnông,nêncuốicùngtoànthểngườiôngtrôngnhưmộtbánhxecầunguyệndiđộng.Ôngcũngcómộtconchóluônluôntheoông,màôngđốixửnhưconngười,cùngăncùngngủvớinó,chuyệntròvớinó như bạn.Không ai xem ông ra gì, có người còn gọi ông là “hành giảcuồng”songnhiềuvịLamarấtcatụngông,vàbảochúngtôikhôngnêncoithườngông.Ôngnộitôivàcảnhàthườngđốixửvớiôngrấtlễphép,thườngmờiôngvàophòngthờđểuốngtràvàănbánh.ỞTâyTạngcótụclệviếngthămai thìphảimangquà.Mộtngày, trongkhiđanguống trà,ôngngừnglại:“Ô,xinlỗi,tôisuýtquênmất...Ðâylàmónquàchoông”.Ôngđưangaydãikhănquàngtrắngvàbánhmìmàôngnộitôiđãtặngông,đểlàmquàlại.Ôngthườngngủngoàitrời,giữađấttrống.MộthômôngchếtởgầntuviệnpháiDzogchen,vớiconchóbêncạnh,trongmộtđốngrác.Khôngaichờđợiviệcgìxảyrakếtiếp,nhưngviệcấyđãđượcnhiềungườichứngkiến.Xungquanhông,xuấthiệnmộtvòngánhsángcầuvồngchóilọi.Người ta bảo rằng “hành giả bậc trung, khả năng trung bình thì chết nhưnhữngthúhoanghaysưtửtrênnúituyết,trongđộngđávàthunglũngvắngvẻ”.Họcóthểhoàntoàntựloliệulấy,vàthíchđiđếnnhữngnơihoangdãđểlặnglẽchết,khôngbịbạnbèquyếnthuộcquấyrầylàmrộnràng.Nhữnghànhgiảđãthuầnthụcnhưnhữngngườikểtrênthườngđượcthấyhọnhắcnhởvềnhữngpháphànhtrìmàhọnênxửdụngkhigầnchết.SauđâylàhaivídụrúttừtruyềnthốngDzogchen:Vídụthứnhất,hànhgiảđượckhuyênnênnằmtheodángnằmsưtử.Rồihọđượcbảophảitậptrungýthứcvàođôimắt,vàdánchặtcáinhìnvàobầutrờitrướcmặt.Cứđểtâmhọkhôngthayđổi,antrútrongtrạngtháiấy,đểchotínhgiácRigpacủahọhòavàokhônggiannguyênsơcủachânlý.KhiÁnhsángCănbảncủacáichếtsanhkhởi,họlướtvàođómộtcáchhoàntoàntựnhiên và đạt giác ngộ. Nhưng điều này chỉ có thể thực hiện đối vớimộtngườidotutậpđãantrúvữngvàngtrongsựtrựcnhậnbảntâm.Ðối với những người chưa đạt tới trình độ này, và cầnmột phương pháptrịnhtrọnghơnđểtậptrung,thìcómộtphápthựchànhkhác:Quántâmthứccủa họ nhưmột chữAmàu trắng, và phóng nó qua huyệt đạo từ tim, rồithoát ra trênđỉnhđầuđểđivàocõiPhật.Ðây làmộtphápChuyểndi tâmthứcmàthầytôiđãgiúpLamaTsetenthựchànhkhiôngchết.Nhữngngười làm thành côngmột tronghai phươngphápnói trên thì vẫnphảikinhquátiếntrìnhchếtcủathểxác,songhọsẽkhôngkinhquánhữngtrạngtháiTrungẤmsauđó.

PHOWA:PHÁPCHUYỂNDITÂMTHỨC

Bâygiờ,khigiaiđoạnTrungẤmchếtbắtđầuxuấthiệnchotôi,Tôisẽtừbỏmọibámvíu,khátkhaovàquyếnluyếnThểnhậpkhôngtánloạnvàoýthứcsángsuốtvềgiáolýVàchiếutâmthứctôivàokhoảngkhônggiancủaTựtánhvôsanhKhitôitừbỏhợpthểmáuthịtnàyTôibiếtnóchỉlàmộtảoảnhphùdu.“Chiếutâmthứcvàokhônggiancủatựtánhvôsanh”làámchỉphápchuyểnditâmthứcgọilàPhowa-mộtphápthựchànhthôngthườngnhấtkhichết-vàchỉdẫnđặcbiệtliênhệđếnTrungẤmcủasựchết.Chuyểnditâmthứclàmộtphépyogavàthiềnđãđượcxửdụngquanhiềuthếkỷđểgiúpngườisắpchếtvàđểchuẩnbịchocáichết.Nguyêntắclà,vàolúcchết,hànhgiảchiếucái tâm của mình ra và hòa nhập với tâm giác ngộ của chư Phật, màPadmasambhavagọi là“khônggiancủa tự tánhvôsanh”.Phápnàycó thểthựchiệnbởicánhânngườisắpchết,hoặcbởimộtvịthầyđủtưcách,hoặcmộthànhgiảthiệnxảolàmthaychongườichết.CónhiềuloạiChuyểnditươngứngvớikhảnăngkinhnghiệmvàsựluyệntập của từng người. Nhưng pháp Chuyển di thông dụng nhất là pháp“Chuyển di với ba nhận thức”: nhận ra huyệt đạo trung ương kể như conđường,nhậnratâmthứcnhưkẻlữhành,vànhậnracảnhPhậtnhưđíchđến.NhữngngườitạigiaởTâyTạngbậnrộnvớitráchnhiệm,côngviệcgiađìnhkhôngthểdànhsuốtđờiđểhọcphápvàtutập,nhưnghọcólòngtinkiêncốvàogiáolý.Khiconcáihọlớnlênvàhọgầnđếncuốiđời-nhưtuổivềhưuởTâyphương-họthườngđihànhhương,hoặcgặpnhữngbậcthầyvàtậptrungvàosựtuhành;họthỉnhthoảnglạisựmộtkhóatuvềChuyểnditâmthứcđểchuẩnbị chocái chết.Phápnàyđượcgiáo lýxem làmộtphươngphápđạtgiácngộmàkhôngcầnphảituthiềnsuốtcảđời.TrongphápChuyểnditâmthức,hìnhảnhchínhđượctriệuthỉnhlàđứcPhậtADiÐà,vịPhậtvớiánhsángvôlượng.ÐứcPhậtnàyrấtphổthôngđốivớithườngdânởTrungHoavàNhậtBản,cũngnhưởTâyTạngvàdãyHyMãLạpSơn.NgàilàvịPhậtnguyênủythuộcdònghọHoasen,nhânloạithuộcvào dòng họ vị Phật này. Ngài tượng trưng cho bản tánh thanh tịnh củachúngta,vàtượngtrưngsựchuyểnhóacủadụcvọng,cảmxúcmạnhnhấtnơicõingười.ADiÐàcònlàbảnchấtsángsuốtvôhạncủatâm.Khichết,bảntánhchânthậtấycủatâmsẽhiểnlộvàolúcÁnhsángCănbảnhiệnra,nhưngkhôngphảiaitrongchúngtacũngcóđượcsựquenthuộcđểnhậnraánhsángấy.QuảthựcchưPhậtđãđầytừbivàphươngtiệnthiệnxảoxiếtbaokhi truyền lại cho chúng tamột phươngphápđể triệu thỉnh chính cáinhậpthểcủaánhsángấy,tứclàđứcPhậtADiÐàvớihàoquangchóilọi.Ở đây không phải chỗ để giải thích chi tiết pháp Chuyển di tâm thức cổtruyền,mộtphápcầnphảithựchànhdướisựhướngdẫncủamộtbậcthầytưcách.Bạnđừngbaogiờcốtựtậpphápnàynếukhôngcóngườihướngdẫn.Vào lúcchết,giáo lýgiải thích, tâm thứcchúng tađượcđặt lênmộtngọn

“gió”,bởithếcầnmộtchỗmởđểthoátrakhỏithânxác.Nócóthểtừbỏthânxácquabấtcứmộtchỗmởnào trong9chỗ.Conđườngmànóđisẽđịnhđoạtchínhxáccõihữunàotasẽtáisinhđến.Ngườitanói,khinóthoátratừđỉnhđầu,thìchúngtasẽtáisinhvàomộtcõiđấttịnh,ởđấychúngtacóthểtiếndầnđếngiácngộ.Pháp này tôi cần phải nhấn mạnh lần nữa, chỉ có thể thực hiện dưới sựhướng dẫn củamột bậc thầy đủ tư cách, có được ân sủng để truyền thừathíchnghi.Muốn thành công trong phápChuyểndi tâm thức này, không cần phải cómộttrithứcrộnghaysựchứngđắcsâuxa,chỉcầnlòngsùngkính,từbi,nhấttâmquán tưởng, vàmột cảmgiác sâu xa về hiện diện củaPhậtADiÐà.Ngườihọcsaukhinhậnchỉgiáosẽthựchànhtheođóchođếnkhicónhữngtriệuchứngthànhcôngxuấthiện.Nhữngtriệuchứngnàygồmcó:trênđỉnhđầucócảmgiácngứa,nhứcđầu,chảynướctrong,xungquanhvùngsọnổisưnglênhoặcmềmra,đôikhicòncómộtlỗnhỏmàtheotruyềnthống,bậcthầysẽnhétvàođómộtcọngcỏđểđolườngmứcthànhcôngcủasựtutập.MớiđâycómộtnhómcưsĩTâyTạngđãlớntuổiởThụySĩđượctậpluyệndướisựhướngdẫncủamộtbậcthẩynổitiếngvềphépChuyểndi.ConcáihọđãlớnlêntạiThụySĩ,rấthoàinghivềcônghiệucủaphépnày.Nhưnghọrấtkinhngạckhi thấychamẹhọđã thựcsự thayđổivàchứng tỏvàidấuhiệucủathànhcôngnóitrênsau10ngàynhậpthất.BácsĩHiroshiMotoyama,nhàkhoahọcNhậtBảncólàmmộtnghiêncứuvềnhữnghậuquảtâmsinhlýcủaphápChuyểnditâmthức.Ôngkhámpháranhững thay đổi về sinh học rõ ràng trong hệ thống thần kinh và các kinhmạchtrongthờikỳthựctậpChuyểnditâmthức.MộttrongnhữngkhámphácủabácsĩMotoyamakhikhảosátcơthểbậcthầyvềphápnàylà:khítuônchảy trong kinh mạch của vị ấy rất giống trường hợp được tìm thấy nơinhữngngườicónănglựcmạnhvềthầngiaocáchcảm.NãođiệnđồcũngchothấynhữngsóngnãotrongthờigianthựchànhChuyểnditâmthứckháchẳnvới sóngnãođược tìm thấynơinhữnghànhgiả thựchànhcácpháp thiềnkhác,chứngtỏrằngphápnàygâyrasựkíchthíchhypothalamus,mộtphầncủanãobộ,cũngnhưsựchấmdứtnhữnghoạtđộngbìnhthườngcủatâm,đểcóthểkinhnghiệmmộttrạngtháithiềnsâuxa.Ðôi khi nhờ phápChuyển di tâm thứcmà người thường có thể có nhữngkinhnghiệmthịgiácmãnhliệt.Sựthấyđượcniềmanlạc,ánhsángcủacõiPhậtvàsựthấyđượcđứcPhậtADiÐà,đềutươngtựmộtvàikhíacạnhcủakinhnghiệmcậntử.Vàcũngnhưkinhnghiệmcậntử,sựthànhcôngtrongphápChuyểndicũngđemlạiniềmtinvàvôúykhiđốidiệnvớicáichết.Sự thực hành phần cốt yếu của pháp Chuyển dimà tôi đã nói trongmộtchươngtrước, làmộtphápchữabệnhchongườisống,cũngnhưmộtphápthựchànhcholúcchết,vàcóthểlàmbấtcứlúcnàokhôngnguyhiểm.Tuy

nhiên,thờigiancủasựthựchànhphápChuyểndicổtruyềncómộttầmquantrọng lớn lao.Chẳnghạn, nếumột người nào thực sự chuyểndi tâm thứcđược thànhcông trước thờiđiểmcáichết tựnhiên, thìđiềuấycũng tươngđươngvới sự tự sát.Thờiđiểmđể làmphápChuyểndi là lúchơi thởbênngoàiđãngừng,màhơi thởbên trongvẫn tiếp tục.Nhưngmuốnbảođảmhơn, hãy khởi sự thực hành trongkhi tiến trình tan rã xảy ra (trình bàyởchươngkếtiếp)vànênlặplạinhiềulần.Khimộtbậc thầyđãhoàn toàn thiệnxảo trongphápPhowacổ truyền làmphépấychomộtngườihấphối,bằngcáchquáncáitâmthứchọchoxuấtrangoàiquađỉnhđầu,thìcốtyếulàphảiđúngthờiđiểm,khônglàmquásớm.Nhưngmộthànhgiảtucao,biếtrõtiếntrìnhchết,cóthểkiểmđiểmnhữngchitiếtnhưhuyệtđạo,sựdichuyểncácluồngkhí,vàhơiấmcơthể,đểxemlúcnàonênlàmphápchuyểndi.Nếucóxinmộtbậcthầylàmphépấychomộtngườisắpchết,thìnênliênlạcngayvịấy,vìphápnàycũngcóthểthựchiệnđượctừmộtkhoảngcách.CóthểxảyramộtvàitrởngạichophápChuyểndi.Bấtcứmộthướngtâmbấtthiện,mộtchútkhaokháttàisản,sẽthànhchướngngạikhichếtđến.Bạnkhôngđượccómộtchúttưtưởnghaykhátvọngtiêucựcnào.ỞTâyTạngngười ta tin rằngrấtkhó làmphápChuyểndi thànhcôngnếu trongphòngngườihấphốicóvậtgìlàmbằngdathú,lôngthú.Cuốicùng,khóithuốchaybấtcứloạithuốckíchthíchnàocũngcóhậuquảlàmbếtắchuyệtđạotrungương,khiếnchophápChuyểndikhóthựchiện.Ngườitabảo,ngaycảmộtkẻtrọngtộicũngcóthểđượcgiảithoátvàolúcchếtnếucómộtbậcthầyđãtuchứng,cónănglực,chuyểnditâmthứccủangười chếtvàomột cõiPhật.Vàdùchongười sắpchết thiếucôngđức tuluyện,vàbậc thầykhônghoàn toàn thànhcông trongphápChuyểndi, thìpháp này vẫn ảnh hưởng đến tương lai của người chết, giúp y tái sanhthượng giới. Nhưng nếu muốn thực hành Chuyển di cho thành công, thìnhững điều kiện phải hoàn hảo. Pháp Chuyển di có thể giúp một ngườinghiệpchướngnặngnề,songchỉkhingườiấycómộtliênlạcmậtthiếtvàtrongsángvớibậcthầylàmphápấy,nếuycólòngtinvàogiáolý,vànếuyđãthànhtâmsámhối.Trongmột khunh cảnh lý tưởngởTâyTạng, những người trong gia đìnhthườngmờicácLạt-mađếnlàmphápChuyểndinhiềulần,chotớikhidấuhiệuthànhcôngxuấthiện.Họcóthểlàmsuốtnhiềugiờ,hàngtrămlần,cókhisuốtcảngày.Vàingườichỉcầnlàmmộthailầnphápnàylàđãthấytriệuchứngtốt, trongkhicónhiềungườilàmcảngàycũngkhôngxong.Ðươngnhiênviệcnàytùythuộcphầnlớnởnghiệpcủangườisắpchết.ỞTâyTạngcónhữnghànhgiảcókhảnăngđặcbiệt làmphápChuyểndi,cáctriệuchứngtốtsẵnsàngxảyđến.Cónhiềudấuhiệuchứngtỏmộtbậcthầy làm pháp Chuyển di đã thành công nơi người sắp chết: đôi khimột

nhúm tócnơi sọngười ấy rớt ra, hoặc cảm thấy trênđỉnhhọ cóhơinóngtuôn ra. Trong vài trường hợp đặc biệt, năng lực bậc thầy khi thốt ra âmthanhchữAđểchuyểnditâmthức,mãnhliệtđếnđộmọingườitrongphòngtéxỉu,hoặctừsọngườichếtvọtramộtmảnhxươngtheothầnthứchọbayraquámạnh.

ÂNSỦNGCỦASỰCẦUNGUYỆNVÀOLÚCCHẾT

Trongmọitruyềnthốngtôngiáo,ngườitađềuchorằngchếttrongkhiđượccầunguyệnlàrất tốt.Bởivậy,điềutôihyvọngbạncóthểlàmkhichết làtriệuthỉnhchưPhậtvàthầycủabạn.Cầunguyệnrằngdosámhốiácnghiệpđờinàyvàcácđờitrước,nghiệpbạnđượcthanhlọcvàbạncóthểtỉnhgiácanbìnhvàolúcchết,cótáisanhtốtvàcuốicùngđạtgiảithoát.Hãy phát nguyện tái sanh vào cõi tịnh hoặc làm người nhưng để giúp đỡngườikhác.ChếtvớiniệmtừbitrongtâmnhưvậychođếnhơithởcuốithìcũnglàmộtphápChuyểnditưtưởng,vàbảođảmchobạncóđượcmộtthânngườiquýbáutrongtươnglai.Tạoấn tượng tíchcựcnhất trongdòng tâm thức trướckhichết làđiềucốtyếu.PháptuhiệunghiệmnhấtđểcóđượcđiềunàylàphápÐạosưDugià,ởđấyngườisắpchếthòanhậptâmmìnhvớitâmgiácngộcủabậcthầy,hayPhật,haymộtbậcthánh.Dùbạnkhôngthểquánrahìnhảnhthầytronglúcđó,ítnhấthãynhớđếnvịấytrongtimcủabạnvàchếttrongniệmsùngkính.Khitâmthứccủabạntỉnhdậytrởlạisaukhichết,ấntượngvềhiệndiệnbậcthầysẽthứcdậytrongbạn,vàbạnsẽđượcgiảithoát.Nếubạnchếttrongkhinhớđếnthầy,thìkhảnăngcủaânsủngbậcthầythựcvôhạn:ngaycảnhữngâmthanh,màusắcvàánhsángtrongcõitrunggiancủapháptánhcũngcóthểxuấthiệnnhưlàsựbanânsủngcủathầyvàtiasángchiếuratừtrí tuệcủathầy.Nếubậcthầycómặtbêngiườngchết,vịấysẽbảođảmchodòngtâmthứccủangười chếtmangdấu ấn củahiệndiệnvị ấy.Vị thầy có thểgiúp chongười chết khỏi tán loạn bằngmột vài nhận xét đầy ý nghĩa, gây chú ý.Chẳnghạncóthểnóilớn:“Hãynhớta!”.Vịthầysẽgâychúýcủangườiấybằngbấtcứcáchnàođểtạomộtấntượngkhóphaimờ,sẽtrởlạitrongtrạngtháiTrungẤmcủangườichếtnhưmột“hoàiniệmvềbậcthầy”.Khimẹcủamột bậc thầy nổi tiếng đang hấp hối và rơi vào trạng thái hônmê,DilgoKhientseRinpochecómặtnơigiườngchếtđãlàmmộtchuyệnrấtbấtngờ:ngàiđánhvàođùibà.NếubàkhôngquênDilgoKhientseRinpochekhibàđivàocõichết,thìquảthựclàbàđãđượcânsủng.Theotruyềnthốngchúngtôi,nhữnghànhgiảthườngcầunguyệnbấtcứmộtvịPhậtnàohọcảmthấytintưởngvàcóduyênvớingài.NếuvịấylàLiên

HoaSanh,thìhọsẽcầuđượcsanhvàocõithuầntịnhvinhquangcủangài,làlâucácLiênHoatrênđỉnhnúimàuđồng;nếuhọthíchPhậtADiÐàthìhọsẽcầusanhvàonướcCựclạc.

BẦUKHÔNGKHÍĐỂCHẾT

Làmsaođểgiúpđỡmộtcáchtếnhịnhất,nhữnghànhgiảthôngthườngkhihọchết?Tấtcảchúngtađềucầnđếnsựthươngmếnvàsănsócchântìnhvàthực tiễn,nhưngđốivớingười có tu tâm, thìbầukhôngkhí, cườngđộvàchiều sâu tâm linh còn cómột ý nghĩa đặc biệt.Ðiều lý tưởngvàmột ânsủnglớnchohọlàthầyhọcómặtởđấy,nhưngnếukhôngthể,thìbạnđạocũngcóthểgiúpđỡrấtnhiềuđểnhắcnhởngườichếtnhớlạigiáolývàpháptuquenthuộcnhấtcủahọtronglúcsống.Vớimộthànhgiảsắpchếtthìbầukhôngkhítintưởngvàsùngkínhlàcốtyếu.Sựhiệndiệntrìumếncủathầyvàbạnđạo,sựkhíchlệcủagiáolývànănglựcsựhànhtrìcủariênghọ,tấtcả phối hợp lại để tạo ra và nâng cao nguồn cảm hứng rất cần thiết vàonhữngtuần,nhữngngàycuốicùng,cólẽcầnthiếtnhưchínhhơithở.Mộtngườihọctròthânyêucủatôichếtvìungthưđãhỏitôicáchtậpluyệnnàotốtnhấtđểlàmkhinàngtiếngầnđếncáichết,nhấtlàkhikhôngcònđủsứcđểtậptrungvàomộtphéptutrịnhtrọng?Tôibảonàng:“Conhãynhớconđãđượcmaymắnnhưthếnàokhiđãgặpđượcnhiềubậcthầy,hấpthụnhiềugiáolývàcóthìgiờcùngkhảnăngđểtutập.Tahứavớiconrằnglợiíchcủanhữngđiềuấysẽkhôngbaogiờrờicon.Thiệnnghiệpmàconđãlàmsẽởmãivớicon,nângđỡcon.Ðượcnghegiáolýdùchỉmộtlần,hoặcgặpđượcmộtbậcthầynhưDilgoKhientseRinpochevàcóliênlạcmậtthiếtvớingàinhưcon,chínhđãlàgiải thoát.Ðừngbaogiờquênđiềuấy,vàcũngđừngquênbaonhiêungườitrongđịavịconmàlạikhôngđượccócơhộikỳdiệuấy.“Nếu conđến lúckhông tu tậpmột cách tích cựcđược, thì điềuduynhấtquantrọnglàthưgiãn,nghỉngơi,càngsâucàngtốttrongniềmtincủaKiến,vàantrútrongtựtánhtâm.Khônghềgìnếuthâncon,nãobộconvẫncònhoạtđộnghaykhônghoạtđộng,tựtánhtâmconluônluônởđấy,giốngnhưbầutrời,chiếusángđầyânsủng,vôbiênkhôngthayđổi...Hãybiếtđiềuấykhônghồnghi,vàđểchosựhiểubiếtấyđemlạichoconsứcmạnhđểnóivớinỗiđauđớncủacon,dùcókhốcliệtcáchmấy,rằng:“Hãyđiđi,đểchotayên”.nếucóđiềugìlàmconbựctứchaykhóchịu,thìđừngphíthìgiờcốthayđổinó;cứquayvềvớichánhkiến.“Hãytinsâuvàotự tánhcủatâmcon,và thưgiãnhoàntoàn.Khôngcógìmớiconcầnphảihọcthêm,cóthêm,hoặchiểubiếtthêm.Hãyđểchonhữnggìđãởnơicontựkhaimởvàtrởnênsâuxa.

“Hãy nương tựa vào phápmôn nào con thích nhất.Nếu con thấy khómàquántưởnghaytheomộtsựtutậptrịnhtrọngnào,thìhãynhớlờiDudjomRinpoche:cảmthấysựhiệndiệnlàquantrọnghơncóđượcsựquántưởngrõràngchi tiết.Bâygiờ là lúcconnêncảmthụ,càngmãnhliệtcàng tốt,vớitoàn thểconngười củacon, sựhiệndiệncủacácbậc thầy, củađấngLiênHoaSanh,vàcủachưPhật.Dùbấtcứgìcóthểxảyđếnchothâncon,conhãynhớtâmconchưatừngđauốm,quèquặtbaogiờ.“ConđãyêumếnDilgoRinpoche,hãycảmthụhiệndiệncủangài,thựcsựxinngàigiúpđỡvàthanhluyệncon.Ðặttấtcảtínhmạngcủacontrongtaybậcthầy:tâm,thânvàhồn.Tínhgiảndịcủalòngtintuyệtđốilàmộttrongnhữngnănglựchữuhiệunhấttrênđời.“TađãkểchoconnghecâuchuyệnvềBenởKongpochưanhỉ?Ôngtalàmộtngườirấtđơngiản,cólòngtinvôbiên,đếntừKongpo,mộttỉnhmiềnđông namTây Tạng.Ông đã nghe rất nhiều về JowoRinpoche,một photượngđẹpcủaPhậtlúcngàicònlàtháitử12tuổi,đượccấtgiữtrongnhàthờchínhtạiLhasa.TươngtruyềnphotượngấyđượctạclúcPhậtcònsống,đấylàphotượngthiêngliêngnhấttrongtoàncõiTâyTạng.BenkhôngthểbiếtđượcđấylàPhậthayngườithường,vàquyếtđiđếntậnnơithămviếngJowoRinpocheđểhỏichoralẽ.ÔngkhởihànhnhiềutuầnmớiđếnLhasaởtrungtâmTâyTạng.“Lúcvừatớinơiôngrấtđói,vàkhivàođềnthờ,ôngthấyphotượngPhậtrấtlớn, trướcmặt làmộtdãyđènbơvàbánhđặcbiệt làmđểcúngPhật.Ôngnghĩ ngay đấy là những gì JowoRinpoche ăn: “Chắc hẳn bánh này là đểnhúngvàobơtrongđèn,cònđènthìphảicháyđểchobơkhỏiđôngcứnglại.TahãylàmnhưkiểuJowoRinpochelàm”.Thếlàôngnhúngbánhvàođĩabơmàăn,rồinhìnlêntượngPhậtdườngnhưcũngđangmỉmcườitừbinhìnông.Ông nói: “Thầy thực tốt làm sao.Chó vào ăn trộm thức ăn người tacúngchothầy,thầycũngchỉmỉmcười.Gióthổiđèntắthết,thầycũngmỉmcười...Nhưngbâygiờtôiphảikinhhànhquanhđiệnthờđểcầunguyệnvàchứngtỏlòngsùngkính.Vậythầylàmơngiữgiùmtôiđôiủngchođếnlúctôitrởlại,đượcchứ?”.Nóixong,ôngcổibỏđôiủngcũdơdáyđểlênbànthờtrướcmặtphotượng,rồibỏđi.“KhiBenđangtảnbộquanhngôiđiệnkhổnglồ,thìngườigiữđềntrởvềvàhoảnghồntrôngthấykẻnàođãănmấtđồcúngvàđểmộtđôiủngdơdáytrênbànthờ.Ôngtagiậndữcầmlấyđôiủngnémrangoài,nhưngbỗngnghemột tiếng nói từ pho tượng phát ra: “Ðừng.Ðể lại chỗ cũ. Ta đang canhchừnggiùmBencủaxứKongpo”.“SauđóBentrởlạiđểlấyủng.Nhìnlêngươngmặtphotượng,vẫnnụcườianlạcđangtỏachiếuxuốngôngta.“ThậtôngđúnglàmộtvịLạt-marấttốt.Saoôngkhôngxuốngchỗchúngtôichơi?Tôisẽquaymộtconheovànấurượuthếtông”.Lầnthứhai,photượngJowoRinpochelạicấttiếng,hứasẽ

đithămBen.“BentrởvềnhàởKongpo,kểchovợnghemọisự,dặnnànghãycanhchừngđểđónJowoRinpochevìkhôngbiếtchừngnàoôngtađến.Nămấytrôiqua,mộthômvợôngchạyvềnhàbáotinđãtrôngthấymộtcáigìsángrựcnhưmặttrời,đangởdướinước.Benbảonàngphatrà,vàvộivãchạyrasông.ÔngthấyJowoRinpocheđanglấplánhtrongnước,vànghĩcólẽngàiđãrớtxuống sông đang chết đuối.Ông lao ngay vào nước vớt ngài lên.Khi họcùng trở về nhàBen, vừa đi vừa trò chuyện, họ đi ngangmột tảng đá to,JowoRinpochenói: “Thực sự là tôikhông thểvàonhàđược” .Nóixong,ngàibiếnmấtvào tảngđá.ChođếnngàynayvẫncònhainơihànhhươngdanhtiếngởKongpo:mộtlàJowoÐá,gươngmặttrênđá,ởđấyngườitacóthểtrôngthấyhìnhdạngmộtvịPhật;vàJowoSông,ởđấyhìnhdạngPhậtcóthểthấydướisông.Ngườitabảonănglựcbanphướcvàchữabệnhcủahainơi này cũng giống như pho tượng Jowo ở Lhasa. Và đấy là do lòng tintưởngvôbiêncủaBenđốivớiPhật.“Tamuốnconcũngcólòngtinnhưthế.HãyđểtimcontrànngậpniềmsùngkínhđốivớiPadmasambhavavàDilgoRinpoche.Hãytưởngnhưconđangởtrướcmặt các ngài, toàn thể không gian xung quanh con là ngài.Rồi hãyniệmngàiluônluôn.Hãyhợpnhấttâmconvớitâmngài,vànóitừđáytimcon:“Bâygiờngàicũngthấyđó,conkhôngthểnàotutậpkiêntrìđượcnữa.Conphảihoàn toànnương tựavàongài.Xinngàichechởcon” .Hãy làmphápÐạosưDu-già,tưởngtượngánhsángnơibậcthầyđangtuôntrànvàoconđểthanhlọccon,đốtsạchmọicấuuếbệnhtậttrongcon,chữaconlành;thâncon tan thànhánh sáng;vàcuốicùnghãyhòanhập tâmconvào tâmgiácngộcủabậcthầy,trongniềmtintưởngtuyệtđối.“Khithựctậpnhưvậy,conchỉcầntintưởngvàcảmthấyđiềuấytrongtimcon.Mọisựbâygiờđềutùythuộcvàocảmứng,vìchỉcóđiềuấylàmthưgiãnsự lo lắngvàđánh tancơn thác loạn thầnkinhnơicon.Hãygiữmộthìnhtượngcủathầycon,hayPhật,trướcmặtcon.Tậptrungnhẹnhàngvàođó,rồithưgiãnvàotrongtiasángcủanó.Hãytưởnggiờnàybênngoàinắngđanglên,vàconcóthểlấyhếtyphụcramàtắmtrongmặttrờiấmáp:tướchếtmọitínhdèdặtvàthưgiãntrongánhsángânsủng.Vàtừtâmkhảmsâuxa,conhãybuôngxảmọisự.“Ðừnglo lắnggì.Khôngcómộtvậtgìconcầnbámvíu.Hãybuôngravàtrôibồngbềnhtrongýthứcvềânsủngđó.Ðừngđểchonhữngcâuhỏinhỏnhặtquấyrốitâmcon,chẳnghạnhỏi:“ÐócóphảilàRigpakhông?”.Cứđểchotâmconcànglúccàngtựnhiên.HãynhớRigpaluônởđấy,trongtựtánhtâmcon.NhớlờiDilgoRinpochethườngnói:“Nếutâmconkhôngthayđổi,thìchínhconđangtrongtrạngtháiRigpa”.Vìconđãthụgiáonênconcũngđãđượckhaithịtựtánhtâm,hãythưgiãn,trongđókhôngcónghingờ.“Conđãkhámaymắncóvàibạnđạogầnbêncon.Hãykhuyếnkhíchhọtạo

mộtmôitrườngtutậpquanhcon,vàtiếptụtutậpnhưthếchođếnkhiconchết,vàsauđó.Bảohọđọcchoconnghemộtbàithơmàconthích,haymộtlờichỉdẫncủabậcthầy,haygiáolýlàmconlêntinhthần.Bảohọchoconnghebănggiảngcủathầycon,hoặcbăngtụngkinh,haybăngnhạcmàconưachuộng.Tacầunguyệnmỗikhicon thức tỉnh,hãyhòa tâmconvớiânsủngcủasự tu tập, trongbầukhôngkhísángsủađầycảmhứng.Khinhạchaylờidạytrongbăngtừđangtiếptục,concứannghỉtrongđó,ngủvàănvớinó.Hãyđểchobầukhôngkhítutậpthấmnhuầntoànthểđoạncuốiđờicon,nhưbàdìAniRilucủata.Ðừnglàmgìngoàiratutập,đểchosựtutậptiếpdiễnngaycả trongmộngcủacon.Hãyđểchonó trở thànhhoàiniệmcuốicùngmãnhliệtnhấtđời,ảnhhưởngđến tâmcon, thay thếchonhữngthóiquenthườngngàytrongdòngtâmthứccon.Vàkhiconcảmthấygầnchết,hãychỉnghĩđếnthầycontrongtừnghơithở,từngnhịptimđập.Bấtcứýtưởnggìconnghĩtớivàolúcchết,sẽlàýtưởngtrởlạimãnhliệtnhấtkhiconthứcdậytrongtrạngtháiTrungẤmsaukhichết”.

TỪGIÃTHÂNXÁC

BâygiờkhiTrungẤmcáichếtxuấthiệnTôisẽtừbỏmọibámvíukhátkhaochấpthủThểnhậpkhôngtánloạnvàotinhyếucủagiáolýVàchiếutâmtôivàokhônggiancủatựtánhvôsanh.KhitừbỏtậphợpmáuthịtthânxácnàyTôibiếtnóchỉlàảoảnhphùdu.Hiệngiờ,thântacólẽlàtrungtâmcủavũtrụ.Chúngtaliênkếtnóvớitựngãcủata,vớicáitôicủata,vàsựliênkếtsailầmấycứtăngcườngcáiảotưởngvềhiệnhữucụthểbấtkhảphânnày.Bởivìthântadườngnhưhiệnhữu,nên cái tôi cũngdườngnhưcó,và “anh” cũngdườngnhưcó, và cáitoànthểthếgiớinhịnguyênhuyễnhóamàtakhôngngừngchiếuraquanhta,cóvẻtuyệtđốichắcthực.Khitachết,toànthểtậphợpnàytanrãthànhtừngmảnhvụnmộtcáchthảmhại.Nóigiảndịthìđiềuxảyralàtâmthứcởtầngsâuxavitếnhấtcủanóvẫntiếptụckhôngcầnthânxácvàkinhquáchuỗitrạngtháigọilà“TrungẤm”.Giáolýdạytarằng:chínhvìtakhôngcòncómộtthânthểtrongcáctrạngtháiTrungẤm,nênkhôngcầnphảisợbấtcứmộtkinhnghiệmnào,dùghêrợntớiđâu,cóthểxảyrasaukhichết.Cógìcóthểlàmhạimộtcáikhông-thân?Tuynhiênđiều rắc rối là trongcác trạng tháiTrungẤm,phầnđôngngườitavẫntiếptụcchấpthủmộtýthứcsailầmvềtựngã,cùngvớisựníukéomaquáivàovậtthểchắcchắn;vàsựtiếpdiễncủaảotưởngnày,vốnđãlàgốcrễmọiđaukhổtrongđời,bâygiờlạilàmchongườitakhổthêmvào

lúcchết,nhấtlàtrongnhữngcõi“TrungẤmcủasựtáisanh”.Bạn có thể thấyđiều thiết yếu là ngaybâygiờ trong lúc còn cái thânxácsống, tacầnphảinhậnra rằng tínhbềnvữngrõràngcủanóchỉ làmộtảotưởng.Cáchhiệunghiệmnhấtđểnhậnrađiềunàylàtậptrởthành“mộtđứaconcủaảotưởng”:đừngcủngcốcáinhậnthứcvề tựngãvà thếgiới,nhưchúngtaluônluônlàm,màphảitiếptụccáithấynhưtrongthiềnđịnh,rằngmọihiệntượngđềunhưmộngnhưhuyễn.Nhậnthứcvềthânhuyễnnàylànhậnthứcsâusắcnhấtgiúptabuôngxả.Ðượctrangbịbằngtrithứcấy,thìkhivàolúcchết,đốimặtvớisựkiệnrằngthântalàmộtảotưởng,tasẽnhậnrangayđượctínhchấthuyễnhóacủanómàkhônghãisợ,bìnhthảnthoátkhỏimọibámvíuthânxác,vàvuivẻbỏnólạisaulưng,lạicòncảmơnkhibiếtrõmặtthậtcủanó.Quảthế,khiấytacóthể,mộtcáchthựcsựvàtrọnvẹn,chếtkhitachết,vànhờvậyhoàntoàngiảithoát.Vậy,hãynghĩđếnlúcchếtnhưmộtvùngbiêngiớilạlùngcủatâmthức,mộtvùngđấtkhôngcủaai,trongđómộtmặtnếukhônghiểubảnchấtnhưhuyễncủathânxác,thìkhichếttacóthểkinhhoảngvôcùngvìphảimấtnó;mặtkhácchúngtacóthểthấycáichếtđemlạikhảnănggiảithoátvôgiớihạn,mộtsựgiảithoáttuônpháttừchínhsựvắngmặtcủaxácthânấy.Khichúngtacuốicùngthoátkhỏicáithânxácđãthốngtrịquálâusựhiểubiếtcủatavềchíùnhtanhưvậy,cáithấydonghiệpcủacảmộtđờibâygiờhoàntoànkiệtquệ,nhưngnghiệpcóthểtạotrongtươnglaithìchưakhởisựkếttinh.Bởithế,điềuxảyratrongcáichếtlà,cómộtkhehở,mộtkhoảngtrống đầy những khả tính vô biên; đó làmột thời điểm có tiềm năng ghêgớm,trongđóđiềuduynhấtđángkểlàtâmcủatađanglàcáigì.Khicởibỏthânxácvậtlý,tâmđứngchơvơvàhiểnbàymộtcáchdễsợbộmặtnguyênủycủanó,luônluônvẫnlà:kiếntrúcsưcủađờita.Vậynếukhichếttađãcómộtnhậnthứcvữngchãivềtựtánhcủatâm,thìtrongmộtnháymắtcóthểthanhlọctấtcảnghiệp.Vànếuchúngtatiếptụccáithấyvữngchãiấy,thìtacóthểthựcsựchấmdứttấtcảnghiệp,bằngcáchthểnhậpsựtrongsángsơnguyêncủatựtánh,vàđạtgiảithoát.Padmasambhavagiảithíchđiềunàynhưsau:Bạncóthểtựhỏi,tạisaotrongtrạngtháiTrungẤm,tacóthểgiảithoátchỉnhờmộtthoángtrựcnhậntựtánhtâm?Trảlờinhưsau:hiệntạitâmtabịnhốttrongmộtcái lướicủa“giónghiệp”,vàgiónghiệplạibịnhốttrongmộtcáilướilàxácthânvậtlýcủata.Kếtquảlàtakhôngcóđượctựdotựchủ.Nhưngvừakhithânxáctađãchialìathànhtâmvàvật,trongkhoảnghởtrướckhinóbịnhốtmộtlầnnữatrongcáilướicủamộtthânsau,cáitâm,cùngvớinhữngtrìnhdiễnảothuậtcủanó,bâygiờkhôngcóchỗycứvậtlýcụthể.Trongkhinócònthiếumộtcơsởvậtchấtnhưthế,thìchúngtacòntựdo-vàtacóthểnhậnrađược.

Khảnăngđạtantrúchỉnhờnhậnchânđượctựtánhtâm,làvínhưmộtbóđuốctrongchớpmắtcóthểxuatanbóngtốingànkiếp.Bởithế,nếuchúngtacóthểnhậnratựtánhtâmtrongcõitrunggiannhưbâygiờ,khibậcthầykhai thị, thìchắcchắnsẽđạtgiácngộ.Bởivậy,ngaytừbâygiờtrởđi, taphảitậpquenvớitựtánhtâmnhờthựchànhthiềnđịnh.

15.TIẾNTRÌNHCHẾT

Padmasambhavanói:Conngườiđốimặtvớihai thứchết:chếtphi thờivàchếtdochấmsứt thọmạng.Chết phi thời có thể tránhnhờnhữngphươngphápđể kéo dài thọmạng.Tuynhiên,khinguyênnhâncáichếtlàthọmạngtận,thìbạnnhưmộtcâyđènđãhếtdầu.Khôngthểnàotránhcáichếtbằngcáchlừabịpnó,bạnphảisẵnsàngrađi.Bây giờ ta hãy nhìn vào hai nguyên nhân sự chết: thọ mạng hết và mộtchướngngạihaytainạnđưađờitađếnmộtkếtthúcphithời.

THỌMẠNGTẬN

Donghiệp lực,chúng tamỗingườiđềucómột thọmạng,vàkhinóchấmdứt,thìthựcvôcùngkhómàkéodàiđờisống.Tuyvậy,mộtngườiđãkiệntoànthựctậpyogacóthểvượtcảgiớihạnấy,vàthựcsựkéodàidượcthọmạng.Cótruyềnthốnglà,đôikhinhữngbậcthầyđượcbổnsưhọbáochobiếthọsẽsốngbaolâu.Nhưnghọcũngbiếtrằngnhờnănglựctuluyện,nhờsựthuầntịnhcủamốiliênhệgiữahọvớiđệtửhọnhờcôngđức,họcóthểkéodài thọmạng.Thầy tôi tiênđoánDilgoRinpochesẽsốngđến tuổi80,nhưngnếuxahơnlànhờtutập.DilgoRinpocheđãsốngtới82tuổi.DudjomRinpocheđượcthầybảochobiếtsẽthọ73tuổi,nhưngngàiđãsốngđếntuổi82.

CHẾTPHITHỜI

Người tabảo,nếudo trởngạinàođómà tacó thểchếtbấtđắckỳ, thìcáichếtấycó thểdễdàng tránhđược,miễn là tabiết trước.Tronggiáo lývềTrungẤm và y học Tây Tạng, chúng ta có thể tìm thấy nhữngmô tả vềnhữngdấuhiệubáo trướccáichết, códấuhiệubáo trướchàngnăm,hoặctháng,cókhituầnhayngày.Nhữngđiềmbáonàygồmnhữngdấuhiệuvậtlý,vàiloạichiêmbaođặcbiệt,vànhữngđiềutrađặcbiệtxửdụnghìnhảnhcáibóng.(CT.–Quansátcáibóngcủamìnhtrênnềntrờivàolúcbìnhminhhaytrăngsơtuần).Rủithaychỉmộtítngườicókhảnăngchuyênmônmớicóthểđoángiảinhữngdấuhiệunày.Mụcđíchlàđểbáochomộtngườibiếtmạngsốngcủahọlâmnguy,vàbáođộngchohọnêndùngcácphápmônđểkéodàithọmạng,trướckhinhữngchướngngạiấyxảyđến.Bấtcứpháptunàotalàm,cũngcóthểgiúpkéodàithọmạngvàđemlạisức

khỏe.Mộthànhgiảthiệnxảonhờnănglựccôngphucủamình,thườngcảmthấy lànhmạnhvề tâm lý, cảmxúcvà tâm linh,vàđấy lànguồnsuối lớnnhấtđểchữatrịvàsựchechởlớnnhấtchốnglạibệnhtật.Cũngcónhữngpháptuđặcbiệtkéodàithọmạng,dùngnănglựcthiềnđịnhvàquántưởngđểhôtriệusinhlựctừtứđạivàvũtrụ.Khinghịlựcchúngtasuyyếuvàthiếuquânbình,phápmônnàycũnglàmtăngcườngvàđiềuhòalạicơthể,vàcũngkéodàithọmạngta.Cũngcónhiềuphápđểtăngcườngmạngsống.Mộtphápmôn làphóngsanhnhữngconvật sắpbịgiết.Phápnày rấtphổthôngởTâyTạngvàvùngHyMãLạpSơn,ởđấyngườitathườngmuacáđểthả.Việcnàycăncứtrênluậtnhânquảnghiệpbáotựnhiênlà:giếthạimạngsốngcủakẻkhác thì rútngắnmạngsốngcủachínhmình,vàphóngsinhthìsẽkéodàithọmạng.

TRUNGGIANĐAUĐỚNCỦASỰCHẾT

TrungẤmnàykéodài từkhi tamắcmộtbệnhnany thờicuốicùng,hoặcmộttìnhhuốngsẽchấmdứtbằngcáichết,đếnlúchơithởbêntrongchấmdứt.Nóđượcgọilà“đauđớn”vìnếutakhôngchuẩnbị,thìnócóthểthànhmộtkinhnghiệmvôcùngđaukhổ.Ngaycảđốivớimộthànhgiả,toànthểtiếntrìnhchếtcũngvẫnđaukhổ,vìmất cái thân xác ở đời có thể làmột kinh nghiệm rất gay go.Nhưng nếuchúngtađãđượcchỉdẫnvềýnghĩasựchết,tasẽbiếtcómộtniềmhyvọnglớnlaonhưthếnàokhiÁnhsángCănbảnlódạngvàolúcchết.Tuynhiên,vẫncònmộtđiềubấttrắclàkhôngbiếttacónhậnrađượcánhsángấyhaykhông.Vì vậy, thực quan trọngđể ổn định nhận thức về tự tánh tâmnhờthựctậpthiềntronglúctacònsống.Nhưngnhiềungườitrongchúngtakhôngcócáimaymắngặpđượcnềngiáolýnày,vàtakhôngcómộtkháiniệmnàovềýnghĩathựcthụcủasựchết.Khichúngtathìnhlìnhnhậnrarằngtoànthểcuộcđờita,toànthểthựctạicủata,đangbiếnmất,thìđiềuấythựckinhkhủng:Chúngtakhôngbiếttasẽrasao,sẽđivềđâu.Khôngcómộtthứgìtrongkinhnghiệmtrướcđấycủatađãchuẩnbịchotađónnhậncáichết.Nhưbấtcứaiđãtừngsănsócngườihấphốiđềubiết,sựlosợcủatachỉtổtăngthêmnỗiđauthểxác.Nếuchúngtađãkhônglochođờisốngcủata,haytađãcóhànhđộngxấuxatáchại,tiêucực,thìlúcđótasẽcảmthấyhốihận,phạmtội,sợhãi.Bởithế,nhờcóchútquenthuộcvớigiáolýnàyvềcáccõiTrungẤmmàtasẽđượcantâmphầnnào,đượccảmhứngvàhyvọng,chodùtachưatừngtutậphaythựcchứnggiáolýấy.Ðốivớinhữnghànhgiảthuầntục,biếtrõcáigìsẽxảyđến,thìkhôngnhững

chếtkhôngcógìđauđớnđángsợmàcònchínhlàthờiđiểmmàhọđangchờchựcsẵn;họđốimặtvớicáichếtmộtcáchthảnnhiên,còncóhỷlạcnữa.TôinhớcâuchuyệnDudjomRinpochekểvềcái chểcủamộthànhgiảđãngộđạo.Ôngđãđauốmvàihôm,bácsĩđếnxemmạchvàkhámphárằngôngsắpchết,nhưngkhôngbiếtcónênnóichoôngbiếthaykhông.Mặtôngbácsĩxệxuống,đừngbêngiườngtrôngcóvẻnghiêmtrọng,buồnbã.Nhưngvớimộtvẻnồngnhiệtcủatrẻthơ,hànhgiảnănnỉbácsĩchobiếtsựthựctệnhất.Bácsĩđànhnhượngbộ,nhưngcốnóinhưđểanủiông:“Hãycẩnthận,thờigianđãđến”.Bácsĩlấylàmngạcnhiênkhithấymặtôngtươihẳnlên,vuinhưđứatrẻnhậnđượcquà.“Thậtsao?Ôi,thậtlàmộttinmừng!”.Ôngnhìnlêntrờivàchếtngaytrongmộttrạngtháithiềnsâuxa.ỞTâyTạngaicũngbiếtrằngchếtmộtcáichếtđặcbiệtlàcáchthựcsựđểlưudanh,nếutachưathểlàmgìcótiếngtămtronglúcsống.Tôinghenóivềmộtngườiquyếtđịnhchếtmộtcáchphiphàm,bằngmộtkiểuvĩđại.Ôngbiếtthôngthườngcácbậcthầysẽchỉrõlúcnàothìhọchết,vàtriệutậpmônđệ.Bởithế,ngườinàycũngtụhộitấtcảbạnbèđếnănmộtbữatiệclớnxungquanhtửsàngcủaông.Ôngngồiđấytrongtưthếthiềnđểchờchết,nhưngkhôngcógìxảyđến.Saunhiềugiờ,cácthựckháchđâmramệtmỏivìchờđợi,vàbảonhau:“Tahãykởisựănthôi”.Họbỏthứcănđầyđĩa,rồinhìnngườisắpchếtmàbảo:“Ôngtasắpchết,khôngcầnphảiănđâu”.Thìgiờtrôiquamàvẫnkhôngcódấuhiệugìvềcáichết,người“sắpchết”cũngthấyđóibụngvàlosợsẽkhôngcòngìđểăn.Ôngtatụtxuốngkhỏigiườngvàthamgiabữatiệc.Cáimàn“dựtrithờichí”lớnlốicủaôngtrởthànhmộttròhề.Những hành giả thiện xảo có thể tự lo liệu lấy khi họ chết, nhưng nhữngngườithườngthìcầncóthầyhọởbêngiườngchết,nếukhôngthìmộtbạnđạocóthểnhắcnhởhọtinhyếucủaviệctuhànhvàgiúphọthấyđượctựtánhtâm.Dùchúngtalàai,cũngvẫnrấtlợilạcnếulàmquenvớitiếntrìnhchết.Nếuchúngtahiểubiếtcácgiaiđoạncủasựchết,tasẽbiếtrằngtấtcảnhữngkinhnghiệmlạlùngmàtađangkinhquátronglúcchết,chỉlàmộtphầncủamộttiếntrìnhtựnhiên.Khitiếntrìnhấybắtđầu,nóbáohiệucáichếtsắpđến,vànhắctatỉnhgiác.Vàđốivớimộthànhgiảthìmỗigiaiđoạncủasựchếtsẽlàmộtcộtđánhdấuhiệu,nhắcchotanhớcáigìđangxảyđếnvớita,vànhớthựchànhphápvàomỗithờiđiểmnhưvậy.

TIẾNTRÌNHCHẾT

TiếntrìnhchếtđượcgiảithíchcặnkẽtrongnhiềukinhsáchTâyTạng.Cốtyếunógồmhaigiaiđoạntanrã:mộtsựtanrãbênngoài,khicáccănvàtứ

đạiphântán;vàmộtsựtanrãbêntrong,thuộcvềcácýtưởngvàcảmxúcthôvàtế.Nhưngtrướchếttacầnhiểurõnhữngthànhphầncủathểxácvàtâmthứcta,nhữngthứsẽphântánvàolúcchết.Toànthểsinhtồncủatađượcquyếtđịnhbởicácđạichủng:đất,nước,lửa,gióvàkhoảngkhông.Nhờcácđạichủngnàymàthânthểthànhhìnhvàtồntại,vàkhichúngtanrãthìchúngtachết.Chúngtaquenthuộcvớinhữngđạichủngbênngoài,những thứđịnhđoạtcách thếchúng tasống,nhưngđiềuđángchúýlànhữngđạichủngbênngoàinàytácđộngảnhhưởnglêncácđạichủngbêntrongcơthểtanhưthếnào.Vàtiềmnăngcùngtínhchấtcủanămđạichủngnàycũnghiệnhữutrongtâmchúngta.Khảnăngcủatâmthứcđểlàmnềntảngchomọikinhnghiệmlàcáikhảnăngcủađất;tínhtươngtụcvàdễthíchnghicủanólànước;tínhsángsuốtvàkhảnăngnhậnthứccủanólàlửa;tínhchuyểnđộngliêntụccủanólàgió;vàtínhtrốngrỗngvôgiớihạncủanólàhưkhông.Sauđây,giải thíchcơthểvậtlýcủachúngtahìnhthànhnhưthếnào.MộtvănbảnykhoacổcủaTâyTạngnói:“Cácthứcthuộcvềgiácquankhởilêntừtrongtâm.Thịt,xương,khứugiácvàmùiđượctạothànhdođịađại.Máu,vịgiác,vịvàchấtlỏngkhởilêntừthủyđại.Hơiấm,màu,thịgiácvàhìnhsắcđượchìnhthànhtừhỏađại.Hơithở, xúc giác và đối tượng vật lý được tạo thành từ phong đại.Những lỗhổngtrongthân,thínhgiácvàâmthanhđượctạothànhtừkhôngđại”.(AmbrosiaHeartTantra,p.33)KaluRinpocheviết:“Tómlại,chínhtừnơitâm,biểutrưngtínhchấtnămđạichủng,màcơthểvậtlýpháttriển.Chínhcơthểvậtlýcũngthấmnhuầnnămtínhchấtnày,vàchínhvìcáiphứcthểtâm/vậtnàymàchúngtanhậnthứcđượcngoạigiới-cáithếgiớicũnggồmnămđạichủngđất,nước,lửa,gióvàhưkhôngnhưvậy”.Truyền thốngMật tôngTâyTạngnêu lênmộtgiải thíchvề thânxáchoàntoànkhácvớilốigiảithíchmàchúngtavẫnquenthuộc.Ðâylàmộthệthốngtâmvậtlý,gồmmộtmạnglướinăngđộngvớinhữnghuyệtđạovitế,“khí”hay nội khí, và tinh thần.Những thứ nàyPhạn ngữ gọi là nadi, prana vàbindu (tinh khí thần); Tạng ngữ gọi là tsa, lung và tikleù. Chúng ta quenthuộcvớimộtthứtươngtựtrongyhọcvàchâmcứuTrungquốclàcáckinhmạchvàkhí.Thânngườiđượccácbậcthầyvínhưmộtđôthị,cáckinhmạchgiốngnhưđườngsá,giónhưngựa,tâmnhưngườicỡi.Có72.000kinhmạchvitếtrongthân thể, nhưng có3kinhmạch chính: trungương, chạydọc cột sống, vàkinhmạch bên trái và phải chạy hai bên kinhmạch trungương.Hai kinhmạchphải, trái cuộnquanhkinhmạchgiữa tạimột sốđiểmđể làm thànhmột dãy “gút” . Dọc theo kinhmạch chính cómột số “luân xa” chakras,trungtâmnănglượng,từđấynhữngkinhmạchphânranhưnhữngcọngdù.

Quanhữngkinhmạchấy,“khí”tuônchảy,còngọilànộikhí.Có5khígốcvà 5 khí ngành ngọn.Mỗi khí gốc nâng đỡmột đại chủng và chịu tráchnhiệmvềmộtvậnhànhcủacơthểconngười.Nhữngkhíngànhngọngiúpchocácgiácquanhoạtđộng.Nhữngkhínàochảyquatấtcảcáckinhmạch,ngoạitrừkinhmạchgiữa,thìđượcgọilàbấttịnh,vìgợilênnhữngmẫutưduynghịnguyên,tiêucực.Nhữngkhíởhuyệtđạotrungươnggọilà“khícủatrítuệ”.“Tinhchất”chứađựngtrongcáchuyệtđạo.Cótinhđỏvàtrắng.Chỗchứachínhthứccủatinhtrắnglàcáiđỉnhđầu,vàtinhđỏởnơilỗrốn.Trongthựchànhyogacaocấp,hệthốngnàyđượchànhgiảquánrấtrõ.Bằngcáchlàmchokhívàotronghuyệtđạotrungươngnhờnănglựcthiềnđịnh,mộthànhgiảcóthểtrựcnhậnánhsánghay“ÐiểmLinhQuang”củatựtánhtâm.Ðiềunàylàmđượcvìtâmthứccỡitrênkhí.Bằngcáchhướngtâmvềmộtchỗđặcbiệtnàotrêncơthểmình,hànhgiảcóthểđưakhíđếnđấy.Vớicách ấy, hànhgiả đangmôphỏng cái điềuxảy ra lúc chết: khi nhữnggúttrongcáchuyệtđạođượcbung ra,khí chảyvàohuyệtđạo trungương,vàhànhgiảđốnngộtứcthì.DigoKhientseRinpochekểcâuchuyệnvềmộtbậcthầynhậpthấtởmộttuviệnthuộctỉnhKham,vịnàyởgầncácanhcủangài.Bậcthầynàyđãhoàntấtphápyogavềcáchuyệtđạo,khívàtinhthần.Mộthômônghỏithịgiả:“Bâygiờ tasắpchết,conhãygiở lịchxemngàynào tốt” .Vị thịgiảkinhngạc,nhưngkhôngdámtráilờithầy.Ôngxemlịchvàtrảlờirằngngàythứhai, sauđó làngàycácsaođều tốt lành.Bậc thầybảo:“Cònbahômnữa.Ðượcrồi,tacóthểchết”.Khingườihầuởlạitrongphòngngàivàiphútsau,ôngđã thấyngàingồi thiềnbấtđộng trôngnhưđãchết.Khôngcóhơi thởnhưngcònmộtnhịpmạchrấtyếu.Ngườihầuquyếtđịnhkhônglàmgì,chỉchờđợi.Vàogiữatrưa,thìnhlìnhôngnghemộttiếngthởrarấtsâu,vàthầyôngtrởlạitìnhtrạngbìnhthường,nóichuyệnvớiôngmộtcáchvuivẻ,vàđòibữaăntrưa,màôngthưởngthứcrấtthúvị.Ôngđãnínthởsuốtmộtbuổisángthiềnđịnh.Lýdoônglàmviệcấylàvìthọmạngchúngtađượctínhramộtsốlượngcóhạnnhữnghơithở,vàbậcthầykhibiếtônggầnchếtđãnínthởđểcóthểkéođếnngày tốtôngsẽ thởhơicuốicùng.Saubữa trưa,ông thởvàomộthơithật sâu, rồigiữnócho tớichiều.Ông làmnhưvậyngàyhômsau,vàsaunữa.Khingàythứhaiđến,ônghỏi:“Hômnaycótốtngàykhông?”.“Tốtạ”.Ðệtửđáp.Ôngbảo:“Tốt,vậytasẽđi”.Vàhômấy,khôngmộtdấuhiệuđauốmnào,ôngtừtrầntrongthiềnđịnh.Khicómộtcái thânvật lý thì tacũngcónămuẩn -nhữngnhóm làmnêntoàn thểhiệnhữuvật lývà tâmlýcủa ta.Chúng lànhững thànhphầncủakinhnghiệmta,chỗnươngchosựchấpthủbảnngã,vàcũnglànềntảngchonỗikhổsinhtử.Ðólàhìnhdáng,cảmgiác,nhậnthức,trithức,vàtâmý(sắc,

thọ, tưởng,hành,thức) .“Nămuẩnbiểuhiệncơcấumiênviễncủa tâmlýconngười cũngnhưmẫumực tiến hóa củanó, vàmẫumực tiến hóa củanhân loại.Năm uẩn còn liên hệ đến những chướng ngại thuộc nhiều loạikhácnhau:chướngngại về tâm linh, vềvật chất vàvềcảmxúc” .ChúngđượckhảosátsâurộngtrongnềnTâmlýhọcPhậtgiáo.Tấtcảnhữngkếthợpấysẽtanrãkhichúngtachết.Tiếntrìnhchếtlàmộttiến trìnhduyên sinhphức tạp, trongđónhữngnhóm thuộc cáckhía cạnhtươngquantrongthânvàtâmtaphântánđồngthời.Khiphongđạibiếnmấtthìnhữngthânhànhvàcácgiácquansuysụp.Nhữngtrungtâmnănglượngsụpđổ,vàvìkhôngcónhữngluồnggiónângđỡchúng,nêncácđạichủngliêntiếptanrãtừthônhấtđếntếnhất.Kếtquảlàmỗigiaiđoạncủaquátrìnhtan rãđềucóhiệuquảvật lývà tâm lý trênngười sắpchết,vàđượcphảnchiếubằngnhữngtriệuchứngvậtlýbênngoàicũngnhưkinhnghiệmtâmlýbêntrong.Ðôi lúc các bạn hỏi tôi: “Những người như chúng tôi có thể trông thấynhững triệu chứng bên ngoài này nơimột người bạn hay bà con sắp chếtkhông?”.Cáchọctròtôisănsócngườihấphốiđãchobiếtrằngmộtvàidấuhiệu vật lýmô tả dưới đây đã được thấy tại cácTiếp dẫn đường và bệnhviện.Tuynhiên,nhữnggiaiđoạncủasựtanrãbênngoàicóthểxảyracựckỳnhanhchóngvàkhôngrõrệtlắm,vàphầnđôngngườisănsócngườichếttrongthếgiớingàynaykhôngcầnđểýtìmkiếmnhữngdấuhiệuấy.Nhữngy tá trong những bệnh viện rộn ràng thường dựa vào trực giác của họ vànhiềuyếutốkhác,nhưtháiđộcủabácsĩ,củacácthànhviêngiađìnhbệnhnhân,haytâmtrạngngườibệnh,đểđoánbiếtngườinàosắpchết.Họcũngquansátmộtvàidấuhiệuvậtlý-songkhôngtheomộthệthốngnào-nhưlàmàudađổikhác,mộtmùigìđó,mộtsựđổikháctronghơithở.Tuynhiên,nhữngdượcliệutânthờirấtcóthểchelấpnhữngdấuhiệumàgiáolýTâyTạngmôtả.Vàlạthay,lạicórấtítnghiêncứuởTâyphươngvềđềtàirấtquantrọngnày.Ðiềuấyphảichăngchứngtỏtiếntrìnhchếtrấtítđượchiểubiếtvàtôntrọng?

TƯTHẾCHẾT

Theotruyềnthốngthìtưthếđểchếtlànằmnghiêngbênmặt,nhưdángnằmsưtử.Ðólà thếnằmcủaPhật lúcnhậpNiết-bàn.Bàntay tráinghỉ trênvếtrái; taymặtđểdướicằm,bít lỗmũiphải lại.Haiốngchânduỗiravàhơiconglại.Bênhôngphảicóvàihuyệtđạovitếlàmtăngthêm“giónghiệp”vọngtưởng.Nằmlêntrênchúngtrongdángnằmsưtửvàbítlỗmũiphảilàlàmbế tắcnhữnghuyệtđạoấy,khiếnchomộtngườidễdàngnhậnraánhsángkhinóxuấthiệnvàolúcchết.Ðiềuấycũnggiúpchothầnthứctừgiã

thânxácquangõmởtrênđỉnhđầu,khitấtcảcácchỗmởkhác-quađóthầnthứccóthểthoátra-đềubítlại.

Sựtanrãbênngoài:cácgiácquanvàtứđại

Sựtanrãbênngoàixảyrakhicácgiácquanvà tứđạiphân tán.Chúng tathựcsựkinhquáđiềunàynhưthếnàokhichết?Ðiềutrướctiênchúngtacóthểýthứclàcácgiácquantangưnghoạtđộngnhưthếnào.Nếungườiđứngxungquanhgiườngtađangnóichuyện,sẽđếnmộtlúctacóthểngheâmthanhtiếngnóihọ,màkhôngthểngheramộtlờinào.Ðây làdấuhiệunhĩ thứcđãngưnghoạtđộng.Tanhìnmộtvật trướcmặt,màchỉcóthểthấyhìnhdạnglờmờ,khôngrõchitiết.Ðấylàdấuhiệunhãnthứcđãsuy.Vàviệccũngxảyratươngtựđốivớicáckhảnăngngửi,nếm,sờ.Khicácgiácquankhôngcònđượccảmnhậnmộtcáchtrọnvẹn,đólàgiaiđoạnđầutiêncủatiếntrìnhtanrã.Bốngiaiđoạntanrãkếtiếpđikèmvớisựtanrãcủabốnđại:

Ðịađại:

Thânxácchúngtakhởisựmấthếtsứcmạnh.Chúngtakiệtquệ,khôngcònchútnănglựcnào;khôngthểđứnglên,ngồithẳng,haycầmbấtcứvậtgì.Takhôngcòngiữđượccáiđầucủa ta.Tacảmthấynhưmìnhđangtéxuống,đangnhậnchìmxuốngđất,hayđangbịmộtsứcnặngghêgớmnghiềnnát.Kinhđiểnmôtảnhưlàtráinúikhổnglồđangépxuốngngườita,vàtađangbịnónghiềnnát.Tacảmthấynặngnề,khóchịutrongbấtcứtưthếnào.Tacóthểyêucầuđỡtalên,chồnggốicaolên,lấyhếtmềntrênngườira.Màudacủataphainhạtvàmộtmàutáixanhxuấthiện.Mátahóplại,vànhữngvếtđenxuấthiện trên răng.Càng lúc tacàng thấykhómởmắtnhắmmắt.Khisắcuẩnphântán,tatrởnênyếuđuốimongmanh.Tâmtagiaođộng,nóinhảm,nhưngrồilạichìmvàohôntrầm.Ðấylànhữngdấuhiệuđịađạiđangrútvàothủyđại.Ðiềunàycónghĩarằnggióliênhệđếnđịađạiđangtrởthànhítcókhảnăngcungcấpmộtnềntảngchoýthứcvàkhảnăngcủathủyđạibâygiờrõrệthơn.Bởithế,“dấuhiệubímật”xuấthiệntrongtâmlúcđólàthấymộthìnhảnhchậpchờn.

Thủyđại:

Chúngtakhởisựmấtkhảnăngkiểmsoátchất lỏngtrongthân.Mũi tabắtđầuchảynước,vàmiệngrỏnướcmiếng.Cóthểcónướcmắtchảyra,vàtacũngcóthểmấthếtsựtựchế.Takhôngthểnàodiđộngcáilưỡi.Mắttakhởisựcảmthấykhôcạntronglỗmắt.Môitathụtvào,khôngcònchútsắcmáu;

miệngvàcổhọngbếtắc.Nhữnglỗmủitalúnvào,vàtacảmthấyrấtkhátnước.Tarunrẩy,cogiật.Mùitửkhíbắtđầuphảngphấtxungquanh.Khithọuẩnphântán,thìnhữngcảmgiáccủathânyếudần;khikhổkhivui;lúcnónglúclạnh.Tâmtađâmramờmịt,bấtmãn,cáutức,vànóngnảy.Mộtvàikinhđiểnnóichúngtacảmthấynhưmìnhbịdìmtrongđạidươnghaycuốntrôitrongdòngnướclớn.Thủyđạiđangtanrãvàohỏađại,bâygiờhỏađạithắnglướtvàcókhảnăngnângđỡtâmthức.Bởithế,“dấuhiệubímật”làngườisắpchếtthấymộtđámmờnhưkhóicuộn.

Hỏađại:

Miệngvàmũichúng tahoàn toànkhôcạn.Tấtcảhơiấmtrongcơ thểbắtđầumấtdần,từchântaychođếntim.Cóthểcómộtluồngkhóixuấttừđỉnhđầu.Hơithởlạnhgiákhiquamiệngvàmũi.Takhôngcòncóthểuốnghaytiêuhóabấtcứthứgì.Tưởnguẩnđangphântán,vàtâmtalơlửnggiữasángsuốtvàmêmờ.Takhôngthểnhớđượctênbàcon,bèbạn,haynhậnrahọlàai.Cànglúctacàngkhónhậnracáigìbênngoài,vìâmthanhvàcáithấylẫnlộn.KaluRinpocheviết:“Ðốivớingườisắpchết,kinhnghiệmbêntronglànhưthểbịnuốtchửngtrongmộtngọnlửalớn,ởgiữamộtcáihỏalòhừnghực,haytoànthếgiớiđangbịthiêuđốt”.Hỏađạiđangtanvàophongđại,nênbâygiờnókhôngcóthểlàmnềntảngchotâmthứcđượcnữa,màkhảnăngcủaphongđạithìrõrệthơn.Bởithếdấuhiệubímậtlànhữngđómsángchậpchờntrênmộtngọnlửamởra,nhưnhữngconđomđóm.

Phongđại:

Cànglúccàngkhóthở.Khôngkhídườngnhưthoátrangõyếthầuchúngta.Chúngtakhởisựthởhàohển.Nhưnghơithởvàocànglúccàngngắnvàkhónhọc,hơithởracànglúccàngdài.Mắtchúngtatrợntrừnglên,vàchúngtahoàntoànbấtđộng.Khihànhuẩnphântán,tâmtrởnênhoangdã,khôngbiếtgìvềthếgiớibênngoài.Mọisựtrởnênmộtkhốimờmịt.Cảmgiácliênlạccuốicùngcủachúngtavớihoàncảnhvậtlýđangtanmất.Chúngtakhởisựcó những ảo giác và thấy các cảnh tượng: Nếu trong đời ta đã tạo nhiềunghiệpác, tacó thể trông thấynhữnghình thùghê rợn.Nhữngámảnhvànhữnggiâyphútkinhhãicủađờitabâygiờquaylại,vàcókhichúngtacốlalênvìkinhhoàng.Nếuchúng tađã sốngđờicó lòng tử tếxót thương, thìchúngtacóthểkinhnghiệmnhữngcảnhthiênđườngđầyhỷlạc,và“gặp”nhữngbạnbèthânyêu,hoặcnhữngbậcgiácngộ.Vớinhữngngườiđãsống

đời lương thiện, thìkhi chết có sựanbình thayvìhãi sợ.KalluRinpocheviết:“Kinhnghiệmnộitâmđốivớingườisắpchếtlàmộtngọncuồngphongquétsạchtoànthếgiới,kểcảchínhmình,mộttrậngióxoáycuốnhúttoànvũtrụ”.Ðiềuđangxảyđếnlàphongđạiđangtanvàotâmthức.Nhữngngọngióđềutậphợp lại trong“giónângđỡđờisống”nằmở tim.Bởi thế,“dấuhiệubímật”là(ngườichết)thấymộtngọnđuốchayđènđỏrực.Hơithởvàocàngnôngcạn,hơithởracàngsâu.Ởthờiđiểmnày,máutụlạiđivàotrong“kinhmạchcủasựsống”nằmchínhgiữatimta.Bagiọtmáulầnlượttụlại,gâynênbahơithởracuốicùng.Rồithìnhlình,hơithởchúngtachấmdứt.Chỉmộtchúthơiấmcònởlạinơitimta.Mọidấuhiệucủasựsốngkhôngcòn,vàđâylàđiểmmàsựxétnghiệmlâmsàngcholà“chết”.NhưngnhữngbậcthầyTâyTạngnóiđếnmộttiếntrìnhbêntrongvẫncòntiếpdiễn.Thờigiangiữasựngưng thởvà thờigianchấmdứt“hơi thởbên trong”đượccho là“khoảngchừngbữaăn”,tứckhoảng20phút.Nhưngkhôngcógìchắcchắn,vàtoànthểtiếntrìnhnàycóthểxảyrarấtnhanh.

SỰTANRÃBÊNTRONG

Trongquátrìnhtanrãnộitâm,ởđấynhữngtâmtrạngvàcảmxúctừthôđếntếtanrã,cóbốntầnglớptâmthứcvitếđượcgặpgỡ.Ởdâytiếntrìnhchếtphảnảnhngượclạivớitiếntrìnhđầuthai.Khitinhhuyếtchamẹgặpgỡ,tâmthứctadonghiệpthúcđẩy,bịkéovào.Trongthờikỳpháttriểnbàothai,tinhchấtcủacha,mộthạtnhân“trắngvàphúclạc”antrútrongluânxaởđỉnhđầu,trêncùngcủahuyệtđạotrungương.Tinhchấtcủangườimẹ,mộthạtnhân“đỏvànóng”,antrútrongluânxađượcnóilànămdướirốnchừngbốnngóntay.Chínhtừnơihaitinhchấtnàymànhữnggiaiđoạnkếtiếpcủasựtanrãxảyra.Vớisựbiếnmấtcủangọngiógiữnólạiđấy,tinhchấtmàutrắngđixuốnghuyệtđạovềphíatráitim.Bênngoàicótướngmàu“trắng”hiệnranhư“mộtbầutrờitrongsángdướiánhtrăng”.Bêntrong,ýthứcchúngtatrởnênvôcùngsángsuốt,vàtấtcảnhữngtâmtrạngdosângiận,gồm33thứ,điđếnchấmdứt.Giaiđoạnnàygọilà“Xuấthiện”.Rồitinhchấtcủamẹbắtđầuđilênquahuyệtđạotrungương,khingọngiógiữnónguyênchỗđãbiếnmất.Tướngbên ngoài làmộtmàu “đỏ” nhưmặt trời chiếu trên nền trời trong.Bêntrong,cómộtcảmgiácphúclạcphátsinh,vànhữngtâmtrạngdothamdục, gồm 40 thứ tất cả, ngưng hoạt động. Giai đoạn này gọi là “Tăngtrưởng”.Khihaitinhchấtđỏtrắnggặpgỡởtim,tâmthứcđượckèmtheotrongấy.TulkuUrgyenRinpoche,mộtbậcthầylỗilạcởNepal,nói:“Kinhnghiệmấygiốngnhưbầutrờivàtráiđấtgặpnhau”.Bênngoài,chúngtathấyxuấthiện

mộtmàu“đen”giốngnhưmộtbầutrờitrốngrỗngchìmtrongmànđêmdàyđặc. Tướng bên trong làmột trạng thái tâm thức không có tư tưởng.Bảytrạngtháitâmdongusivàvọngtưởngđiđếnchấmdứt.Ðiềunàyđượcgọilà“Thànhtựu”.Khichúngtahơitỉnhgiáctrởlại,ÁnhsángCănbảnlóelênnhưmộtbầutrờivônhiễmkhôngmâymù.Ðôikhiđấygọilà“tâmvớiánhsáng trongcủasựchết”.ÐứcDalaiLamanói:“Tâm thứcnày là tâm thứcsâuxanhất.ChúngtagọinólàPhậttính,suốinguồnthựcsựcủamọithức.DòngtươngtụccủatâmthứcnàykéodàingaycảđếnkhithànhPhậtquả.

CÁICHẾTCỦA“CÁCĐỘCTỐ”

Thếthìcáigìxảyrakhitachết?Nógiốngnhưtatrởvềtrạngtháinguyênủycủata,mọisựđềutanrã,khithânvàtâmđãđượcgỡrối.Bađộctham,sân,sicùngchết,cónghĩalàtấtcảnhữngcảmxúctiêucực,gốcrễcủasinhtử,thựcsựchấmdứt,vàkhiấycómộtkhoảnghở.Vàtiếntrìnhấyđưachúngtađiđâu?Ðitrởvềnềntảngnguyênủycủatựtánhtâm, trongtấtcảvẻđơngiảntựnhiênvà thuầnkhiếtcủanó.Bấygiờmọithứchemờnóđãbịdờibỏ,vàbảnlaidiệnmụccủachúngtahiểnlộ.Mộttrạngtháitươngtựcóthểxảyranhưđãgiảithíchởchương5“Ðưatâmvềnhà”,khichúngtathựchànhthiềnquánvàcónhữngkinhnghiệmhỷlạc,trongsáng,vôtưởng:điềunàychứngtỏtham,sân,siđãtạmthờitanrã.Khitham,sân,sichết,thìchúngtacàngtrởnênthanhtịnh.Mộtvàibậcthầygiải thích rằng, đối vớimột hành giảDzogchen thì những giai đoạn xuấthiện, tăngtrưởngvàthànhtựulànhữngdấuhiệucủacủasựbiểuhiệndầndần củaRigpa hayTínhgiác (Tâmbảnnhiên).Khi nhữnggì chemờbảntánhcủatâmchếtđi thìánhsángcủaRigpadầnkhởisựxuấthiệnvà tăngtrưởng.Toànthểtiếntrìnhtrởnênmộttiếntrìnhpháttriểncủatrạngtháiánhsánggắn liềnvới sựnhậnchâncủahànhgiảđốivớiánhsángấy, sựsángsuốtcủaTínhgiáchaytâmbảnnhiên.TrongMậttôngcómộtlốithựctậpkháctrongtiếntrìnhtanrã.Trongphápthựchànhyogavềtinhkhíthần,hànhgiảMậttôngchuẩnbịchotiếntrìnhchếtbằngcáchkíchthíchnhữngthayđổitâmthứctrongquátrìnhtanrã,màcao điểm là kinh nghiệm về ánh sáng hay “ÐiểmLinhQuang”.Hành giảcũngtìmcáchduytrìsựtỉnhgiácđốivớinhữngđổithayấykhingủ.Vìđiềuquantrọngcầnnhớlàchuỗitrạngtháitâmthứctuầntựsâudầnnàykhôngnhữngchỉdiễnrakhichúngtachết.Nócònxảyđếnmàtathườngkhôngđểý,trongkhitangủ,hoặckhitaduhànhtừnhữngtầngtâmthứcthôđếntế,trongthiềnđịnh.Mộtvàibậcthầylạichứngminhrằngnócònxảyrangaytrongtiếntrìnhtâmlýcủatrạngtháitỉnhthứchàngngày.Sựkểchitiếttiếntrìnhtanrãcóvẻphứctạp,nhưngsẽcólợiíchlớnnếuta

thựcsựquen thuộcvớinó.ÐốivớinhữnghànhgiảMật tông,cómột loạtnhữngthựctậpđặcbiệtđểlàmvàomỗigiaiđoạncủaquátrìnhtanrã.Chẳnghạn,bạncóthểchuyểntiếntrìnhchếtthànhmộtpháptuÐạosưDu-già.Vớimỗigiaiđoạncủasựtanrãbênngoài,bạnphátkhởitâmsùngkínhvàcầunguyện với bậc thầy, quán hình ảnh thầy trong các trung tâm năng lượng(luân xa) khác nhau.Khi địa đại tan rã, hiện tượng ảo ảnh xuất hiện, bạnquánthấytrongtimbạn.Khithủyđạiphântánvàdấuhiệukhóixuấthiện,bạnquán thấynơi luânxaởrốn.Khihỏađạiphân tánvà tướngđomđómxuất hiện, bạn quán thấy nơi luân xa ở trán. Và khi phong đại phân tán,tướngngọnđuốcxuấthiện,bạn tập trunghoàn toànvàosựchuyểndi tâmthứcbạnvàotâmgiácngộcủathầy.Vềcácgiaiđoạnchết,cónhiềumôtảhơikhácvềchitiếtvàthứtự.Nhữnggìtôigiảithíchởđâylàtheomôtảthôngthường,nhưngnócũngcóthểđổikháctùytừngcánhân.TôinhớkhiSamten,thịgiảthầytôichết,chuỗitiếntrìnhrấtrõrệt.Nhưngnhữngthayđổicóthểxảyradohậuquảchứngbệnhđặcbiệtcủangườichết,vàtìnhtrạngcáchuyệtđạo,khílựcvàtinhthần.Cácbậcthầynóirằng,tấtcảchúngsanh,chođếnloàicôntrùngnhỏnhấtcũngtrảiqua tiến trìnhnày.Trong trườnghợpchếtbấtngờhaychếtvì tainạn,tiếntrìnhnàycũngvẫnxảyra,nhưngcựckỳnhanhchóng.Tôiđãthấyrằngcáchdễnhấtđểhiểucáigìxảyratrongtiếntrìnhchết,vớisựtanrãbêntrongvàbênngoàicủanó,làxemnónhưmộtpháttriểntuầntựvàsựsinhkhởicủanhữngtầnglớptâmthứccànglúccàngvi tếdần.Mỗitầng lớpnổi lên trênsự tanrã liên tụccủahợp thể thân tâm,khi tiến trìnhtuầntựdichuyểnvềhướngởđấycósựhiểnlộcáitâmvitếhơntấtcả:ÁnhsángcănbảnhayÐiểmLinhQuang.

PHẦNBA:CHẾTVÀTÁISINH

16.NỀNTẢNG

Chúng ta thườngnghenhữngcâunóinhư: “Chết là lúcnói sự thật” , hay“Chếtlàthờiđiểmtađốimặtvớichínhta”.Nhưtađãthấynhữngngườiquakinhnghiệmcậntửđôikhikểlạirằnghọchứngkiếncảcuộcđờihọquaylạitrướcmắt,vàhọđượchỏinhữngcâunhư:“Ngươiđã làmgìvớicuộcđờingươi?Ngươiđãlàmgìchongườikhác?”.Tấtcảnhữngchuyệnnàyámchỉmộtđiềuduynhất rằng:khichết, takhông thể tránh thoátđốidiệnvới sựthậttalàai,talàgì?Dùtamuốnhaykhông,bảnchấtthựccủatacũnghiểnlộ.Nhưngđiềuquantrọngcầnbiếtlàcóhaikhíacạnhconngườicủatahiểnlộvàolúcchết:bảnchấttuyệtđốicủatavàbảnchấttươngđối-tahiệntạinhưthếnào,vàđãnhưthếnào,trongcuộcđời.Nhưtôiđãgiải thích,khichết tấtcảnhữnghợpthểcủathântâmtađềubịtướcbỏ,phântán.Khithânxácchết,giácquanvàđạichủngvitếtanrã,tiếptheo đó là cái chết của các khía cạnh tâm thông thường (nhãn thức,v.v. -DG),vớinhữngcảmxúctiêucựccủanónhưtham,sân,si.Cuốicùngkhôngcòngìđểchemờbảnchấtthựccủata,vìmọithếsựvâyphủcái tâmgiácngộđãrơirụng.Vàkhiấy,cáiđượchiểnbàylànềntảngtốisơcủabảnchấttuyệtđốichúngta,nhưmộtbầutrờitrongsángkhôngmây.Ðiềunàygọi làsựxuấthiệnÁnhsángCănbản,hay“ÐiểmLinhQuang”,khi chính tâm thức cũng tanvào trongkhônggianbao la của chân lý.TửThưTâyTạngnóivềgiâyphútnàynhưsau:Bảnchấtvạnpháplàkhoángđạt,trốngrỗng,trơtrụinhưbầutrời.Sựtrốngrỗngsángchói,khôngcótâmđiểmhaychuvi:Tínhgiáccủatâm,hayRigpa,xuấthiện.Padmasambhavamôtảánhsángấynhưsau:ÐiểmLinhquangtựsinhấy,từkhởithủychưatừngsinh.LàconđẻcủaRigpa,tựnókhôngchamẹ-lạlùngthay!Trítuệtựsinhấychưatừngđượcaitạora-lạlùngthay!Nóchưatừngsinh,vàkhônggìtrongnóđểgâyrasựchết-lạlùngthay!Nóthấy,màkhôngailàngườithấynó-lạlùngthay!Nóduhànhquasinhtửmàkhônghạigì-lạlùngthay!NóthấyPhậttính,nhưngcũngkhônglợigì-lạlùngthay!Nóhiệnhữu trongmọingười,mọinơi,màkhôngai nhận ranó - lạ lùngthay!Ngườitalạimongđạtmộtkếtquảnàokhácbênngoài-lạlùngthay!Mặcdùnólàvậtcủabạn,bạnlạiđitìmnóởchỗkhác-lạlùngthay!Vìsaotrạngtháiấyđượcgọilà“ánhsáng”hay“Ðiểmlinhquang”?Cácbậcthầycónhiềucáchgiảithíchkhácnhau.Cóvịbảorằngnóbiểuthịsựsáng

chóicủatựtánhtâmhoàntoànthoátkhỏibóngtốimêmờ“thoátkhỏibóngtốivôtrivàcóđượckhảnăngtrígiác”.Mộtbậcthầykháctảánhsánghaylinh quang là “một trạng thái ít phân tán nhất” , vì tất cả đại chủng, giácquan,đốitượnggiácquanđãtanrã.Ðiềuquantrọnglàxinđừnglẫnlộnnóvớiánhsángvậtlýmàtabiết,haynhữngkinhnghiệmvềánhsángmàtasẽthấytrongBardokếtiếp.ÁnhsángkhởilênvàolúcchếtlàtiatựchiếucủatínhgiácRigpatrongta,“tựtánhvôvihiệndiệnsuốttrongsinhtửvàniếtbàn”.SựxuấthiệnÁnhsángCănbảnhayÐiểmlinhquangvàolúcchếtlàcơhộingànnămmộtthuởđểgiảithoát.Nhưngđiềucốtyếulàphảinhậnracơhộiấyđượccốnghiếncho ta trongnhữngđiềukiệnnhư thếnào.Mộtvàinhàvănvànhànghiêncứutânthờivềcáichếtđãcoithườngsựsâusắccủagiâyphútấy.VìhọđãđọcvàgiảithíchTửThưTâyTạngmàkhôngđượcsựchỉgiáokhẩutruyền,khôngtutậpđểhiểuýnghĩathiêngliêngcủanó,nênhọđãđơngiảnhóaquámứcvànhảybổđếnnhữngkếtluậnvộivàng.HọchorằngsựxuấthiệnÁnhsángCănbảnchính làgiácngộ.Tấtcảchúng tađềuưađồnghóacáichếtvớithiênđườnghaygiácngộ;nhưngđiềuquantrọnghơnsựmongướcấylàphảibiếtrằngchỉkhichúngtađãthựcsựđượckhaingộbảntâm,hayTínhgiácRigpa,chỉkhichúngtađãantrúnónhờthiềnđịnhvàthểnhậpnótrongđờisốnghàngngàycủata,thìcáithờiđiểmchếtmớithựcsựđemlạimộtcơhộiđểgiảithoát.MặcdùÁnh sángCănbảnhiện ra cho tất cả chúng tamột cách tựnhiên,songphầnđôngchúngtahoàntoànkhôngsẵnsàngđểđónnhậntínhbaolathuầntúycủanó,chiềusâurộngvitế,tínhgiảndịsơnguyêncủanó.Ðasốchúng takhôngcócáchgìđểnhận ranó,vì trongđờichúng tachưa từngquenthuộcvớinhữngphươngthứcnhậnranó.Khiấy,điềuxảyđếnlà,theobảnnăng,chúngtacókhuynhhướngphảnứnglạidonhữngnỗisợhãiquákhứcủata,dotậpquán,hoàncảnh,tấtcảnhữngphảnxạcũcủata.MặcdùnhữngcảmxúctiêucựccóchếtđithìÁnhsángCănbảnmớixuấthiện,songtậpquáncủanhiềuđờivẫncòn,ẩnnấptronghậutrườngcủatâmphàmtìnhchúngta.Mặcdùmọirốirenmờmịtcủachúngtachếtđilúcthântachết,songthayvìquyphục,đónnhậnánhsáng,thìvìsợhãivàvôminh,chúngtalùilại,vàtheobảnnăngbámlấynhữnggìtađãtừngbámgiữ.Ðấychínhlànguyênnhânngăncảnchúngtalợidụngthờiđiểmmãnhliệtnàylàmcơhộigiảithoát.Padmasambhavanói:“Tấtcảhữutìnhđãsốngvàchết vô số lần. Chúng đã nhiều lần kinh nghiệm Ánh sáng khôn tả này,nhưngvìbóngtốivôminhlàmmờmịt,chúngvẫnlangthangbấttậntrongsinhtử”.

NỀNTẢNGCỦATÂMPHÀMTÌNH

Tấtcảnhữngkhuynhhướng tậpquánấy,hậuquảcủaácnghiệpchúng ta,tuônpháttừvôminh,đượcchấtchứatrongnềntảngcủatâmphàmtình.Tôivẫn thường không biết lấy gì làm ví dụ thích hợp đểmô tả nền tảng tâmphàmtình.Bạncóthểvídụnóvớimộtcáibọtthủytinhtrongsuốt,mộttấmmànrấtmỏngmanhchemờtoànthểtâmta,songcólẽhìnhảnhhaynhấtlàmột cái cửa kính. Tưởng tượng bạn đang ngồi trướcmột cửa kính dẫn ravườn,nhìnquacửađểngắmtrời.Dườngnhưkhôngcógìgiữabạnvàbầutrời,vìbạnkhôngthểtrôngthấymặtgương.Nhưngnếubạnđứngdậyđiravườn,bạncóthểđụnglỗmũicủabạnvàotấmkính,vìtưởnglàkhôngcógì.Khivachạm,bạnmới thấycóvậtgiởđấygiữ lạidấu taybạn,mộtcáigìđứngchắngiữabạnvàkhônggianbênngoài.Cũngthế,nềntảngtâmphàmtìnhngănchúngtakhôngđivàobảnchấttuyệtđốinhưbầutrờicủa tâm,dùchúngtavẫnthoángthấynó.Nhưtôiđãnói,cácbậcthầygiảithíchrằngcómốinguylànhữngthiềngiảcóthểlầmlẫnnềntảngtâmphàmtìnhvớitínhgiácđíchthựccủatâm.Khihọantrútrongmộttrạngtháiantĩnhvắnglặng,thìcóthểhọchỉantrútrongnềntảngtâmphàmtình.Ðấylàsựkhácnhaugiữanhìntrờitừmộtvòmkính,vàđứngragiữatrờimànhìn.Chúngtaphảiphávỡhoàntoànnềntảngcủatâmphàm,đểkhámphávàthởbầukhôngkhitươimátcủaTínhgiácRigpa.Bởi thế,mụcđíchmọi sự tu tậpcủachúng ta là chuẩnbị thực sựcho lúcchết,làthanhọccáiràongănvitếấy,dầndầnlàmnósuyyếuvàcuốicùngsụpđổ.Khibạnđãpháđổnóhoàntoàn,thìkhôngcógìngăncáchbạnvớitrạngtháitoàngiác.Sựkhaithịbảntâmcủabậcthầyphávỡhoàntoànnềntảngtâmphàmtìnhấy,vìchínhnhờsựtanrãcủatâmphânbiệtkháiniệmmàtâmgiácngộđượchiểnbàymộtcáchrõràng.Rồikhichúngtaantrútỉnhgiácbảntâm,thìnềntảngtâmphàmtìnhấycàngsuyyếu.Nhưngtasẽthấy,sựantrúlâuhaymautrongtrạngtháitâmbảnnhiênấyhoàntoàntùythuộcvàoviệctutậphàngngàycủata.Rủithaynhữngtậpquáncũrấtkhóbỏ,vànềntảngtâmphàmtìnhcứquaytrởlại;tâmtanhưmộtbợmnhậuchỉcóthểđáđổvòrượutrongchốc lát,nhưnglại rơivào thóinghiệnngập trở lạimỗikhibịcámdỗhaybuồnsầu.Cũngnhưcánhcửakínhdínhđầydấuvếtbụidơ từnơinhữngbàn tayvàngóntayta,nềntảngtâmphàmtìnhcũngchứanhómtấtcảnghiệpvàthóiquencủa ta.Vàcũngnhư taphải tiếp tục laukính luôn luôn, taphải luônluônthanhlọcnềntảngtâmphàmtình.Sựthựctậpthiềncũngnhưthểlàlàm

chotấmcửakínhbịmòndần,mỏngdần,nhữnghỗhổngxuấthiện,vànóbắtđầutanrã.Nhờthựctập,chúngtadầnantrúvữngvàngtrongtínhgiácbảnnhiênhơnnữa,đếnnỗinókhôngcòn làbản tánh tuyệtđối của ta,mà trởthànhthựctạihàngngàycủata.Khitìnhtrạngnàyxảyđến,thìnhữngthóicũcủatacàngtanbiến,vàcàngcóítsựkhácbiệtgiữathiềnđịnhvàsựsốnghàngngày.Dầndần,bạntrởthànhnhưmộtngườicóthểđithẳngravườn,xuyênquacửakính,khôngbịchướngngại.Vàcáidấuhiệutâmphàmtìnhsuyyếulàkhitacóthểantrúkhôngnỗlựctrongtựtánhcủatâm.KhiÁnhsángCănbảnlódạng,thìvấnđềthenchốtsẽlàmứcđộantrútựtánhnơita,mứcđộhợpnhấtbảnchấttuyệtđốivàđờisốnghàngngàynơita,vàmứcđộthanhlọc tâmphàmtìnhnơi ta,để thểnhậptrạngthái trongsángnguyênủy.

MẸCONGẶPGỠ

CómộtphươngpháptheođóchúngtacóthểsẵnsàngchuẩnbịđểnhậnrakhiÁnhsángCănbảnxuấthiệnvàolúcchết.Ðấylàphươngphápthiềntốithượng (đã nói trong chương 10), kết quả tối hậu của pháp hành trìDzogchen.Phươngphápấygọilà“hợpnhấtgiữahaiánhsáng”,haycòngọilà“sựtanhòagiữaÁnhsángMẹvàÁnhsángCon”.ÁnhsángMẹlàcáitênmàtađặtchoÁnhsángCănbản.Ðấylàbảnchấtnộitạicủamọisựvật,nằmbêndưới toàn thểkinhnghiệmcủa ta,và thểhiệntrongvẻsángngờinguyênvẹncủanóvàolúcchết.ÁnhsángCon,còngọilàÁnhsángÐạolộ,làtựtánhcủatâmta,cáimànếuđượcthầykhaithịvàchúngtatrựcnhận,thìtacóthểdầndầnantrúnónhờthiềnđịnh,vàcàngngàycànghộinhậpnóvàosựsốnghàngngàycủata.Khisựhộinhậpđãđượctoàntriệtthìtrựcnhậncũngtoàntriệt,vàsựchứngngộxảyđến.MặcdùÁnhsángCănbảnlàbảnchấtnộitạicủatavàlàbảnchấtcủamọisựvật,songtakhôngnhậnranó,thànhthửhầunhưbịkhuấtlấp.TôimuốnnghĩđếnÁnhsángConnhưlàcáichìakhóamàbậcthầytraochobạnđểmởcánhcửanhậnthức,đểbạnnhậnrađượcÁnhsángCănbản,mỗikhigặpcơhội.Hãy tưởng tượng bạn phải đi đónmột phụ nữ đến bằng phi cơ.Nếu bạnkhôngbiếtbàấyrasaothìbạncóthểđếnphitrườngnhưngvẫnhụtđónvìbàtađiquamàbạnkhôngbiết.Nếubạncómộttấmảnhgiốngbàta,hoặcđãcóhìnhảnhbàấytrongtríbạn,thìbạncóthểnhậnrabàấyngaykhibàtiếnđến.Mộtkhitựtánhtâmđãđượckhaithịchobạn,vàbạnđãtrựcnhận,tứclàbạncóchìakhóađểtrựcnhậnlầnkhác.Nhưng,cũngnhưbạnphảigiữtấmảnh

vànhìnnóluônluônđểchochắcbạncóthểnhậnrangườibạnsắpgặpởphitrường,cũngvậybạnphảitiếptụcantrúsựtrựcnhậntâmbảnnhiên(tựtánhtâm)quasựthườngxuyênthựctập.Khiấy,sựtrựcnhậntrởthànhthâmcăncốđếnơibạn,thànhmộtphầncủabạn,đếnnỗigặplànhậnrangaykhôngcầnbứcảnh.Vậy,saukhithựchànhsựtrựcnhậnbảntâmđãthuần,thìvàolúcchết,khiÁnhsángCănbảnxuấthiện,bạncóthểnhậnranóvàhòanhậpvớinómộtcáchtựnhiên“nhưconthơsàvàolòngmẹ”,cácbậccổđứcnói,haynhưgặpbạncốtri,haynhưsôngchảyvàobiển.Nhưngđiềunàythựcvôcùngkhókhăn.Cáchduynhấtđểbảođảmsựtrựcnhậnấylàngaykhitacònsốngphảikiệntoànsựluyệntậphộinhậphaiánhsáng.Ðiềunàychỉkhảdĩnhờcảmộtđờinỗlựctuluyện.Thầytôi,DudjomRinpoche nói rằng: “Nếu chúng ta không thực tập hòa nhập hai ánh sángngaybâygiờ,vàtừđâyvềsau, thìđừngnóitớichuyệnsựtrựcnhậnsẽtựnhiênxảyđếnvàolúcchết.Nhưnghộinhậphaiánhsángnghĩalàgì?-Ðâylàmộtpháptuluyệnrấtsâuxavàcaocấp,vàđâykhôngphảichỗđểbànchitiếtvềđiềuấy.Nhưngtacóthểnóiđiềunày:Khibậcthầykhai thịbảntâmchota, thìcũnggiốngnhưchữalànhmắtta,vìtađãbịmùđốivớiÁnhánhsángCănbảnnằmtrongtấtcảmọisự.Sựkhaithịcủabậcthầyđánhthứcconmắttuệtrongta,nhờvậyta thấy được rõ ràngbản chất thực củamọi sự, hay thực chấtÁnh sáng -điểmLinhquang-củamọicảmxúcvàýtưởngtrongta.Hãytưởngtượng,nhờthựctậptoànhảosựantrúbảntánh,màsựtrựcnhậnbảntánhấygiốngnhưmộtvầngmặttrờirựcrỡ.Tưtưởngvàcảmxúcvẫntiếptụcsanhkhởi,chúngnhưnhữngđợtsóngđentối.Nhưngmỗikhinhữngđợtsóngấycuộnlênvàgặpánhmặttrời,thìchúnglạitanngay.Nềntảngtâmphàmtìnhcủatađượchoàntoànthanhlọcthìcũnggiốngnhưtađãphátancáikhochứanghiệpcủamìnhvàkhôngcònnguyênliệunghiệpđểcungcấpchotáisinhtươnglai.Nhưngnếutachưacóthểhoàntoànthanhlọc tâm, thì sẽvẫncòn tàndưcủanhữngkhuynhhướng tậpquáncũđangnằmtrongkhochứanghiệpcủachúngta.Khigặpđiềukiệnthíchhợp,chúngsẽxuấthiệnđểđẩychúngtavàonhữngtáisinhmới.

THỜIGIANCỦAÁNHSÁNGCĂNBẢN

ÁnhsángCănbảnxuấthiện,đốivớimộthànhgiả,nókéodàibaolâuvịấyantrúkhôngtánloạnvàotựtánhtâm.Nhưngđốivớiphầnđông,nókéodàikhông lâuhơnmộtbúng tay,vàvớivàingười,nókéodài“khoảngchừngmộtbữaăn”.PhầnđôngngườituyệtnhiênkhôngnhậnraÁnhsángCănbản,thayvìthế,họrơivàomộttrạngtháingấtxỉucóthểkéodàibangàyrưỡi.Sauđóthầnthứcmớithựcsựrờikhỏithểxác.

Dovậy,ởTâyTạngcótụclệkhôngđộngđếnthithểtrong3ngàysaukhichết.Ðiềunàyrấtquantrọng,nhấtlànơimộthànhgiả,vìcóthểhọđãhòatanvớiÁnhsángCănbảnvàđangởtrongtrạngtháitâmbảnnhiên.TôicònnhớởTâyTạng,ngườitathườnggiữbầukhôngkhítuyệtđốithanhbìnhimlặngquanhxácchếtnhưthếnào,nhấtlàkhiđólàxácmộtbậcthầyhayhànhgiảtucao,đểtránhgâysựquấyrầydùnhỏnhất.Nhưngdùlàthithểcủangườithườngcũngkhôngnêndichuyểntrongvòng3ngàysaukhichết,vìtakhôngthểbiếtđượcaiđãchứng,aichưa,vàcũngkhôngchắcchắnthầnthứcđãrờikhỏixác.Ngườitatinrằngnếusờvàomộtnơinàotrênthithể-vídụchíchmộtmũithuốc-thìthầnthứccóthểbịlôikéođếnchỗấy.Khiđóthầnthứcngườichếtcóthểchuiralỗhổnggầnnhấtđểthoátrangoàithayvìthoátlênđỉnhđầu,vàvìvậysẽcómộttáisanhbấthạnh.Mộtvàibậcthầynhấnmạnhnhiềuđếnchuyệnđểyênthithểtrong3ngày. Khi nghe có người nói sợ để thi thể trong thời tiết nóng sẽ thối,ChadralRinpoche,mộtthiềnsưTâyTạngsốngởẤnÐộvàNepal,đãbảo:“Bạnlàmnhưthểlàbạnphảiănhaybáncáithâyấy”.Nhưvậy,việchỏatánghaygiảiphẫutửthitốtnhấtnênđể3ngàysau.Tuynhiên,vìngàynaykhông thểnàođểyênmột thâychếtđến3ngàykhôngđộngtới,nênítnhấtphápChuyểnditâmthứccầnđượclàmtrướckhiđộngđếnthithểhoặcdờiđichỗkhác.

CÁICHẾTCỦAMỘTBẬCTHẦY

Mộthànggiảđãchứngđắcthườngtiếptụcantrúsựtrựcnhậntínhgiácbảntâmvào lúcchết, và tỉnh thứcđể thểnhậpÁnh sángCănbảnkhinóxuấthiện.Vịấycòncóthểtrútrongtrạngtháiấymộtvàingày.Mộtvàihànhgiảvàbậc thầy chết trong tư thếngồi thiền, lưng thẳng,hoặcnằmnhư“dángnằmsưtửngủ”.Ngoàisựtuyệtđốitựchủ,cònnhữngdấuhiệukhácchứngtỏvịấyđangantrútrongtrạngtháiÁnhsángCănbản:gươngmặthọvẫncòncósắcsáng,mũikhônglúnvào,davẫnmềmmại,thânthểkhôngcứngđờ,đôimắtvẫngiữmộtánhsánghiềnhậu, từbi,và timvẫncònhơiấm.Ngườitaphảirấtthậntrọngđừngchạmđếnnhụcthểcủabậcthầy,vàgiữimlặngchođếnkhivịấyrakhỏitrạngtháithiềnđịnhnày.GyalwangKarmapa,mộtbậc thầyvĩđại,chưởngmônmột trongbốn tôngphái lớncủaPhậtgiáoTâyTạng,đãchết trongmộtbệnhviện tạiHoaKỳvàonăm1981.Ngàigâymộtcảmhứngkỳdiệuchotấtcảmọingườixungquanh,vìngài luôn luônvui tươivàđầybimẫn.Bác sĩRanulfoSanchez,trưởngkhoagiảiphẫuđãviết:“Tôicảmthấytựthâmtâmrằngngàikhôngphảingườiphàm.Khingàinhìn

bạn,thìgiốngnhưđangxoáysâuvàobảnthểbạn,ngàidườngnhưthấysuốtconngườibạn.Tôirấtkinhngạctrướccáicáchngàinhìntôi,nhưthểlàngàibiết chuyệngì đangxảyđến.Ngài làmchohầuhếtmọingười trongbệnhviệnphảicảmđộng,bấtcứaitiếpxúcvớingài.Nhiềulầnkhichúngtôicảmthấyngàigầnkềcáichết, thìngài lạinhìnchúngtôimàmỉmcười,vàbảochúngtôinóisai,vàsauđósứckhỏengàilạikháhơn.Ngài khôngbaogiờdùng thuốcgiảmđau.Chúng tôi, nhữngbác sĩ, trôngthấyngàivàbiếtngàiphảiđauđớnlắm,nênhỏi:“Cóphảihômnayngàiđaunhiềulắmkhông?”.Nhưngngàibảo:“Không”.Khichúngtôibiếtgầntớigiâyphútcuốicùng,ngàicóthểcảmthấysựlolắngcủachúngtôi,vàđiềuấytrởthànhmộttròđùa.Chúngtôisẽhỏi:“Ngàicóđaukhông?”,ngàilạimỉmcườithậttừbivànói:“Không”.Mọidấuhiệucủasựsốngnơingàiđãgầnchấmdứt.Tôichíchchongàimộtmũithuốc,chỉđểngàicóthểnóichuyệnvàogiâyphútcuối.Tôitừgiãcănphòngvàiphútđểchongàitraođổivớicácvịtáisanh(tulkus);ngàitrấnanhọrằngngàikhôngđịnhchếtvàongàyhômấy.Khi tôi trở lạichừngnămphútsau,thìngàiđãngồithẳngdậy,mắtmởlớnvànóithậtrõ:“Hello,howareyou?”.Mọidấuhiệusốngnơingàiđãtrởngượclại,ngàingồinửatiếngtrên giường, nói chuyện, cười lớn. Trên phương diện y học thì điều nàyngườitachưatừngnghethấybaogiờ.Cáccôđiềudưỡngtáimặt,mộtcôdởcánhtaychotôixemhọđãnổidagànhưthếnào”.BanđiềudưỡngđểýthihàicủaKarmapakhôngtheotiếntrìnhthôngthườngcủathâychếtnhưcứngvàhôithối,màvẫnnhưtìnhtrạnglúcngàimớichết.Saumộtlúc,họmớiđểývùngtimngàicònấm.BácsĩSanchezviết:“Họđưatôivàophòng36tiếngđồnghồsaukhingàichết.Tôisờvùngbênphải,trêntráitimngàivàthấynónónghơncácchỗkhác.Ðấylàmộtđiềumàyhọckhôngthểgiảithíchđược”.Mộtvàibậcthầychếttrongtưthếngồithiền,thânthểtựthẳngđứng.KaluRinpochechếtnăm1989trongtuviệncủangàiởdãynúituyết,xungquanhcónhiềubậcthầyvàcácbácsĩ,ytáđiềudưỡng.Ðệtửhầucậnngàiđãviết:“Ngàicốngồidậy,nhưnghơikhókhăn.LamaGyaltsencảmthấycólẽđãđếnthời,vànếukhôngngồidậythìsẽchướngngạichongài,nênđãđỡlưngngài khi ngài ngồi. Ngài duỗi tay tới nơi tôi, và tôi cũng giúp ngài ngồithẳng.Ngàingõýmuốnngồithậtthẳng,vừabằnglờivừaradấu.Bácsĩvàytácuống lên trướccảnh tượngấy,nênngàihơi thưgiãn lại,nhưngvẫnđểchântaytheothếngồithiền...Mắtngàimởnhìnra,kiểunhìntronglúcthiềnquán,vàmôingàikhẽmấpmáy.Mộtcảmgiácthanhbình,anlạcngựtrịtrêntấtcảchúngtôi,lantrànquatâmchúngtôi.Tấtcảmọingườihiệndiệnlúcấyđềucảmthấyrằngniềmphúclạcdângtràntrongchúngtôichínhlàphảnảnhyếuớtcủaniềmphúclạctràodângtrongtâmngài...DầndầntianhìnvàmimắtRinpochehạxuống,vàhơithởchấmdứt”.

Tôinhớmãicáichếtcủathầytôi,JamyangKhientsevàomùahạnăm1959.Vàokhoảngcuốiđời,ngàicốcàngítrờituviệncàngtốt.Nhữngbậcthầyđủmọitruyềnthốngthườngtụhọplạiđểđượcsựgiáothọ,nhữngngườigiữgìncáchệpháitruyềnthừacũngđếnxinngàichỉdẫn,vìngàibiếttậnnguồngốccủacáchệpháiấy.TuviệnDzongsar,nơingàicư trú trở thànhmột trongnhữngtrungtâmsinhhoạttâmlinhsốngđộngnhấtTâyTạng,ởđấytấtcảnhữngLạt-macaocấpthườngluitới.Lờingàilàpháplàluậtởtrongvùng;ngàilàbậcthầyvĩđạivàhầunhưtấtcảmọingườiđềulàđệtửcủangài,tớinỗingàicónănglựcngănchậnnộichiếnchỉbằngcáchhămdọangàisẽrútluisựgiatrìtâmlinhcủangàichocảhaiphe.Rủi thay,khigọngkềmcủaquânxâm lượcTrungQuốc siết chặt, thì tìnhhuốngởtỉnhKhamtrởnêntồitệmộtcáchnhanhchóng.Dùcònbé,tôicũngcóthểlinhcảsựđedọacủanhữnggìsắpxảyra.Vàonăm1955,thầytôiđãcó vài dấu hiệu chứng tỏ ngài sẽ từ giã Tây Tạng. Trước tiên, ngài hànhhươngđếnnhữngthánhtíchởmiềnTrungvàNamTâyTạng,rồiđểlàmtrònlờinguyệnthathiếtcủathầyngài,ngàilàmmộtchuyếnhànhhươngchiêmbáithánhtíchtạiđấtẤn,cótôiđitheo.ChúngtôiđềuhyvọngtìnhhìnhởmiềnÐôngsẽkháhơntrongkhichúngtôiđixa.Hóara-vềsautôimớibiết-nhiềuLạt-makhác,vàdânthường,đãxemcáiquyếtđịnhduhànhcủathầytôinhưlàmộtđiềmbáotrướcTâyTạngsẽlâmnguy,nhờthếhọđãkịpthờithoátnạn.ThầytôitừlâuđãmuốnviếngthămSikkim,mộtnướcnhỏtrongdãyHyMãLạpSơn,một trongnhữngvùngđất thiêngcủaPadmasambhava. JamyangKhientselànhậpthểcủabậcthánhthiêngliêngnhấtcủaSikkim,nênvịvuaởđấyđãyêucầungàiđếngiảngdạyvàbanphướcchoxứấybằngsựhiệndiệncủangài.KhiđượctinngàiđãđếnSikkim,nhiềubậcthầytừTâyTạngcũngđếnđấyđểthọgiáovớingài,mangtheonhữngbảnkinhquýhiếm,nhờvậymớikhỏibịpháhủy.JamyangKhientselàbậcthầycủanhữngbậcthầy,vàđếnlượtchùa,cungđiệnnơingàiởtrởthànhmộttrungtâmtuhọclớn.KhitìnhhìnhTâyTạngcànglúccàngkinhkhủng,thìcóthêmnhiềuLạt-mađếntụtậpquanhngài.Ngườitabảonếunhữngbậcthầyvĩđạigiảngdạyquánhiều,thìkhôngsốnglâu;nhưthểlàhọgánhlấynhữngchướngngạixảyrachonềngiáolý.Cónhữnglờitiênđoán,nếuthầytôiđừnggiảngdạymàchỉduhànhnhưmộtẩnsĩđếnnhữngnơixaxôihẻo lánh, thìngàicó thểsống lâunhiềunămnữa.Quả thế, ngài cũng đã cố làm điều này: Khi chúng tôi khởi hành từ tỉnhKhamlầncuối,ngàiđãđểlạitấtcảsởhữuvàrađitrongvòngbímậthoàntoàn.Nhưngkhikhámpháratôngtíchngài,thìđâuđâungườitacũngliềnđếnxinngàigiảngdạyvàlàmphépquánđảnh.Lòngtừbicủangàilớnrộngtớinỗidùbiếtnguyhiểmđếntánhmạng,ngàivẫntiếptụcgiảngdạy.Và chính tại Sikkimmà Jamyang Khientse ngã bệnh, đúng vào lúc nhận

đượchungtinTâyTạngcuốicùngđãgụcngã.TấtcảnhữngvịLạt-malớnnhất,trưởngcáchệphái,lầnlượttấpnậpđếnviếngthămthầytôi.Lễcầuandiênmạngchongàiđượctổchứcsuốtngàysuốtđêm.Mợingườiđềuthamdự.Tấtcảchúngtôiđềuyếucầungàisốngthêm,vìmộtbậcthầyvĩđạinhưngàithìcónănglựcquyếtđịnhthờigianđểlìabỏthểxác.Ngàicứnằmtrêngiường,nhậntấtcảnhữngđồdângcúng,cườilớnmàbảo:“Ðượcrồi,chỉđểchứngtỏđiềmlành,tôinóilàtôisẽsống”.DấuhiệuđầutiênchúngtôibiếtđượclàquaGyalwangKarmapa.NgàibảoKarmaparằngngàiđãhoàntấtcôngviệcngàiphảilàmtrongđời,vàngàiđãquyếtđịnhtừgiãthếgian.MộttrongnhữngthịgiảthântíncủathầytôibậtlênkhócvừakhingheKarmapatiếtlộđiềunày,sauđóchúngtôiđềubiết.Cáichếtcủangàicuốicùngđãxảyđếnngaysaukhichúng tôingheba tuviệnlớnnhấtTâyTạnglàSera,DrepungvàGadenđãbịquânTrungQuốcchiếmđóng.DườngnhưđấylàmộtbiểutượngbiđátkhiTâyTạngsụpđổthìconngườivĩđạiấy,linhhồncủaPhậtgiáoTâyTạng,cũngtừtrần.JamyangKhientseChokyiLodromấtlúc3giờsáng,vàongàymồng6tháng5,lịchTâyTạng.Mườingàytrướcđấy,trongkhichúngtôiđangcócuộclễcầudiênthọsuốtđêmchongài,thìnhlìnhđấtrungchuyểnvìmộttrậnđộngđất lớn.TheokinhđiểnPhậtgiáo, thìđấy là triệuchứngmộtbậcgiácngộsắptừtrần.Trong3ngày,saukhingàiđãviêntịch,sựbímậtđượcgiữtuyệtđốikhôngaiđượcbiếtKhientseđãchết.Tôichỉđượcbảochobiếtsứckhỏecủangàiđang biến đổi tệ hơn, và thay vì ngủ trong phòng ngài như thường lệ, tôiđượcbảophảingủphòngkhác.ThịgiảthâncậnnhấtcủathầytôivàLamaChokden,vịthầynghilễ,ởlạivớithầytôilâuhơntấtcảmọingười.Ônglàmộtnhàkhổhạnhlặnglẽnghiêmtrangvớiđôimắtnhìnsâuthẳmvàđôimáhóp,phongđộnhãnhặnkhiêmcung.Chokdennổitiếngvìtínhtrungthực,đànghoàng,lịchsự,vàcótrínhớphithường.Ôngnhớtừngchữlờithầytôidặn,thuộctừngmẩuchuyện,vàbiếtrõtừngchitiếtcủamọilễlạcphứctạpnhất,cùngýnghĩacủachúng.Ôngcũnglàmộthànhgiảgươngmẫuvàmộtthầygiáotronglĩnhvựccủaông.LúcấychúngtôinhìnLamaChokdentiếptụcmangnhữngbữaăncủathầytôivàophòng,nhưngmặtông trông rấtbuồn thảm.Chúng tôikhôngngớthỏithầyKhientsetôirasao,nhưngChokdenchỉnói:“Ngàivẫnthế”.Trongvàitruyềnthống,saukhimộtbậcthầyquađời,vàsuốtthờigianngàiantrútrongthiềnđịnhsaukhichết,điềuquantrọnglàphảigiữbímật.Chỉ3ngàysauđóchúngtôimớiđượcnghethầyđãchết.ChínhphủẤnđãđánhmộtđiệntínquaBắckinh,từđấytinđượcđưađếntuviệnDzongsarcủathầytôiởTâyTạng,ởđấynhiềuthầytuđãkhóctrướckhihaytin,vìhọđãbiếtngàisẽchếtbằngcáchnàođó.Trướckhithầytôivàtôirađi,thầyKhientseđãlàmmộtlờihứahuyềnbírằngthầysẽtrởlạimột

lầntrướckhichết.Vàthầyđãtrởlại.VàongàyTếtnămấy,sáuthángtrướckhingàitừtrần,trongkhiđangcửhànhmộtđiệuvũcổtruyền,nhiềuvịsưgiàđãthấyhìnhảnhngàixuấthiệntrênnềntrời.Tạituviện,thầytôiđãlậpmộttrườnghọcnổitiếngvìđãđàotạođượcnhiềuhọcgiảxuấtsắccủathờicậnđại.Trongngôichánhđiệncủatrường,cómộttượngPhậtDiLặckhổnglồ.Vàomộtbuổisángsớm,ngaysaungàylinhkiếnxuấthiệntrêntrời,khingườigiữchánhđiệnmởcửathìthấyKhientseđangngồitrênvếđứcPhậtDiLặc.Thầytôitừtrầntrongtưthế“sưtửnằmngủ”.Mọitriệutướngđềuchứngtỏngàivẫnđangtrongthiềnđịnh,khôngaiđộngtớithithểtrongsuốt3ngày.Cáilúcngàixuấtđịnhlàmộtkỷniệmtôisẽnhớsuốtđời:Lỗmũingàithìnhlìnhxẹpxuống,màusắctrêngươngmặtkhôngcòn,vàđầungàihơingoẻovềmộtphía.Chotớilúcấy,luônluônvẫncònmộtmứctựchủnàođó,mộtsứcmạnh,mộtsựsốngnàođóởtrênxácthầy.Vàochiều tốichúng tôi tắmrửacáixác,mặcyphụcvàđưaxác từphòngngủcủathầylênngôichánhđiệncủacungđình.Từngđámđôngngười lũlượtkéođếnxếphàngquanhngôiđềnđểlễbái.Khiấy,mộtđiềudịthườngxảyra.Mộtánhsángrựcrỡmàusữa,trôngnhưmộtđámmùmỏngvàsángbắtđầuxuấthiệnvàdầndầntỏakhắp.Ngôichánhđiệncủacungđìnhcó4bóngđiệnbênngoài,thôngthườngvàogiờấychúngchiếusángrực.Nhưnglúcấychúngbịmờđivìánhsánghuyềnbíấy.ApaPantlúcấylàsĩquanchính trịởSikkim, làngườiđầu tiênđiện thoạiđếnhỏi cóviệcgìxảy ra.Nhiều người khác cũng khởi sự gọi đến hỏi thăm: hiện tượng lạ lùng phiphàmấyđãđượchàngtrămngườitrôngthấy.MộttrongnhữngbậcthầylúcấyđãchochúngtôibiếtđấylàdấuhiệucóngườiđangchứngđắcPhậtquả.Lúcđầucódựtínhxáccủathầytôisẽđượcgiữtrongchùacungđiệnmộttuầnlễ,nhưngngaysauđóchúngtôikhởisựnhậnnhiềuđiệntíntừcácđệtửcủangài.Ðấylàvàonăm1959,nhiềungườitrongđócóDilgoRinpochevừamớidi tảnđếnsaumộtcuộcgiannandàiđàothoátkhỏiTâyTạng.Tấtcảnhữngvịnàyđềuyêucầugiữcáixáclạiđểhọcóthểđượcdịptrôngthấy.Bởivậychúng tôigiữ thêm2 tuần.Mỗingàycó4phiêncầunguyện,mỗiphiên hàng trăm tu sĩ, dẫn đầu bởi nhữngLạt-ma thuộc đủmọi tông pháikhácnhau, thường lạicónhữngvịchưởngmôncác tôngphái làmchủ tọabuổilễ.Hàngngàncâyđènbơđượcthắplêndâng.Cáixácvẫnkhônghôithối,cúngkhôngkhởisựtanrã,bởithếchúngtôigiữthêmmộttuầnlễnữa.ỞẤn, trời vô cùng nóng bức vàomùa hạ, thếmà hết tuần này sang tuầnkhác,thithểvẫnkhôngcódấuhiệugìlàtanrã.Rốtcuộcchúngtôigiữcáixáccủathầytôitrong6tháng;trongthờigianấy,mộtkhungcảnhgiảngdạyvàthiềntậpdiễnratrướcsựhiệndiệnthiêngliêngcủathầytôi:nhữnggiáolýmà JamyangKhientseđãgiảngdạynhưngchưahoàn tất,bâygiờđượchoàntấtbởinhữngđệtửlớnnhấtcủangài,vànhiềuthậtnhiềunhữngtusĩ

đượcthụgiớipháp.Cuốicùngchúngtôiđưathithểđếnnơimàthầyđãchọnđểlàmlễhỏatáng.TashidinglàmộttrongnhữngcảnhthiêngliêngnhấtcủaSikkim,nằmtrênmộtngọnđồi.Tấtcảđệtửđềulênđấy,chúngtôitựthânhànhxâydựngthápchodi thểcủangài,mặcdùởẤnnhữngcôngviệcấy thườngmướnnhâncông.Mọi người trẻ, già, từ bậc thầynhưDilgoKhientvse chođếnngườibìnhthườngnhất,đềumangđágạchlênđồivàtựtayxâytoànbộngôitháp.Ðấylàbằngchứngcụthểnhấtchứngtỏniềmsùngkínhmàngàiđãgợichochúngtôi.Khôngmộtlờinàocóthểnóilênđểdiễntảsựmấtmátlớnlaotrongcáichếtấy.KhirờikhỏiTâyTạng,tôivàgiađìnhtôimấthếtđấtđai,tàisản,nhưnghồiđótôicònquánhỏnênkhôngtiếcgì.NhưngmấtthầyJamyangKhientsetôi,làmộtsựmấtmáttolớn,đếnnỗibâygiờsaubaonhiêunămtôivẫncònthươngtiếc.Toànthểchuỗingàythơấucủatôiđãđượcsưởiấmbởisựhiệndiệncủathầynhưánhmặttrời.Tôiđãngủtrongmộtcáigiườngnhỏdướichângiường thầy, trongnhiềunăm tôi đã thứcdậygiữa âm thanh của lờithầythìthầmlờikinhsángvàtiếngthầylầntrànghạt.Lờithầy,giáolýthầydạy,ánhsángthanhbìnhmàsựhiệndiệncủangàitỏara,nụcườicủangài,tấtcả,lànhữngkýứckhôngphaimờtrongtôi.Ngàilànguồncảmhứngcủađời tôi;chínhhiệndiệncủangàivàcủaPadmasambhavamà tôi luôn luôntriệuthỉnhmỗikhigặpkhókhănhaykhigiảngdạy.Cáichếtcủangàilàmộtmấtmátvô sốkể cho toàn thếgiới và choTâyTạng.Tôi thườngnghĩvềngài,cũngnhưvềDilgoRinpoche,rằngnếuPhậtgiáophảibịhủydiệtmàchỉcầnmộtmìnhngàicònsống,thìPhậtgiáovẫnkhôngsaocả,vìngàilàhiệnthântoànvẹncủaýnghĩađạoPhật.JamyangKhientsechếtđi,làcảmộtthờiđại,dườngnhưcảmộttrờinănglựcvàtrikiếncùngsụpđổtheongài.Ngàimấtlúcngàichỉmới67tuổi.TôithườngtựhỏitươnglaiPhậtgiáoTâyTạngsẽkháctớimứcnàonếungàicònsốngđểkhơinguồncảmhứngchosựtăngtrưởngcủaPhậtgiáotrongdântộclưuđàyvàtạiTâyphương.Sựuyênbáccủangàivềmọitruyềnthống,sựkínhtrọngcủangàiđốivớitấtcảgiáophái,đãlàmchongàiđượcyêuchuộngkhắpnơiởTâyTạng.Bởivìngàiđãlà bậc thầy của tất cả nhữngbậc thầy, chưởngmôn cácgiáophái đều thụgiáovànhậnlễquánđảnhtừnơingài,xemngàinhưbổnsư,chonênlẽtựnhiênlàngàicóthểkéohọlạigầnnhautrongtinhthầnhòađiệuvàhợptác.Thếnhưng,mộtbậc thầyvĩđại thìkhôngbaogiờchết. JamyangKhientseđanggợicảmhứngcho tôiviết sáchnày;ngài lànăng lượngđằngsau tácphẩmvàbấtcứgìtôigiảngdạy;lànềntảng,làtinhthầncủamọisựtôilàm;chínhngàihiệnvẫntiếptụcdẫnđạonộitâmtôi.AÂnsủngcủathầyvàniềmtin vào ân sủng đó luôn luôn cómặt trong tôi, dìu dắt tôi qua những khókhăntrongnỗ lực trìnhbày truyềnthốngtâmlinhmàngài làmộtđạidiệncaocả.Gươngmặtcaoquýcủangàibâygiờvẫncònsốngđộngvớitôihơn

bấtcứgươngmặtcủamộtngườinàođangsống;vàtrongmắtngài,tôiluônluônthấyánhsángtrítuệsiêuthoátvàtừmẫnvôbiên,màtrêntrờidướiđấtkhôngmộtmãnhlựcnàocóthểdậptắtđược.Mongsaotấtcảcácbạnđọcsẽbiếtđượcmộtítvềngàinhưtôibiết,mongsaotấtcảbạnđọcsẽđượcnguồncảmhứngtừcuộcđờiphụnghiếncủangàivàcáichếtvinhquangcủangàinhưtôiđãđược,mongsaotấtcảcácbạnsẽrútđược-từtấmgươnghysinhcủangàichosựanlạccủatấtcảhữutình-lòngcanđảmvàtrítuệmàbạncần,đểlàmviệcchosựthậttrongthờihiệnđại.

17.TIASÁNGNỘITẠI

KhiÁnhsángCănbảnlódạngvàolúcchết,mộthànhgiảcókinhnghiệmsẽduy trìsự tỉnhgiác trọnvẹnvàhộinhậpvớiánhsángấy,nhờ thếđạtgiảithoát.NhưngnếuchúngtakhôngnhậnraÁnhsángCănbảnthìtasẽchạmmặtvớiBardo kế tiếp, đó làBardo của pháp tánh.Giáo lý vềBardocủapháp tánh làmộtgiáo lý rấtđặcbiệtcủaDzogchenquanhiều thếkỷ.Lúcđầutôingầnngạikhôngdámtrìnhbàycôngkhaigiáolýthiêngliêngnày,vàquảthựctôiđãkhônglàmnếukhôngcóngườiđitrước.TửThưTâyTạngvàmộtsốsáchnóivềBardocủapháptánhđãđượcxuấtbản,vàđãđưađếnnhữngkếtluậnngâyngô.Bởithếtôithấythựcquantrọng,vàđãđếnlúcnêncómộtgiảithíchrõvềBardonàyđúngnhưnghĩachânthựccủanó.Cólẽtôicũngnênnhấnmạnhrằngtôichưađivàochitiếtvềnhữngpháptucaocấpbaohàmtrongđó,màphápnàocũngcầnpháicóthầy,vàsựliênhệvớibậcthầyấyphảiđượcgiữthậthoàntoàntrongsáng.Tôiđãthuthậptuệgiáctừnhiềunguồnđểviếtchươngnày-màtôicholàmột trong những chươngquan trọng nhất của quyển sách - càng sáng sủacànghay.Tôihyvọngnhờđấymàmộtvàingườitrongcácbạncóthểliênlạcvớigiáolýphithườngnày,vàđượccảmhứngđểtratầmthêm,vàkhởisựtutập.

BỐNGIAIĐOẠNCỦAPHÁPTÁNH

PhạnngữDharmata.TạngngữChonyi,nghĩalàbảnchấtnộitạicủamọisựvật, tinhyếucủacácpháp.Pháp tánh làsự thậtnguyênvẹn,vôđiềukiện,bảnchấtcủathựctại,haythậttánhcủahiệntượnggiới.Nhữnggìchúngtađangbànlàtoànthểcănbảnđểhiểutựtánhcủatâmvàbảnchấtcủavạnsựvạnvật.SựchấmdứttiếntrìnhtanrãvàxuấthiệnÁnhsángCănbảnđãmởramộtchiều không gian hoàn toànmớimẻ, bây giờ bắt đầu phơi bày.Một cáchgiảndịđểgiải thíchđiềunày làsosánhvớicáchđêmchuyểnthànhngày.Giaiđoạncuốicủatiếntrìnhtanrãkhichếtlàkinhnghiệmmàuđencủagiaiđoạn“thànhtựu”.Nóđượcmôtả“giốngnhưbầutrờitrùmtrongmànđêmutối”.SựsinhkhởiÁnhsángCănbảnlànhưánhsángtrongbầutrờitrốngrỗngkhôngmâyngaytrướclúcbìnhminh.Bâygiờ,dầndầnmặttrờipháptánh bắt đầu lên cao trong vẻ tráng lệ huy hoàng của nó, thắp sáng mọiđườngcongcủatráiđấtởmọihướng.TiasángtựchiếucủatựtánhRigpaxuấthiệnmộtcáchtựnhiênvàtỏarathànhánhsángvànănglượng.Cũngnhưmặttrờilêntrongbầutrờitrongsángtrốngrỗng,sựxuấthiệnánh

sángcủaBardopháptánhcũngsẽnổilêntừkhônggianlankhắpcủaÁnhsángCănbản.Cáitênchúngtađặtchosựtrìnhdiễnâmthanh,ánhsángvàmàusắcnày là“hiệndiện tựnhiên” ,vìnóvẫn luôn luônhiệndiện trongtâm,trongsự“trongsángnguyênủy”,màvốnlànềntảngcủanó.Ðiềuthựcsựxảyralàmộttiếntrìnhhiểnbày,trongđótâmvàbảnchấtcănđểcủanódầndầntrởnênrõrệthơn.Bardopháptánhlàmộtgiaiđoạntrongtiếntrìnhấy.Vìchínhquabốicảnhánhsángvànănglượngnàymàtâmhiểnthịtrạngtháithuầntịnhnhấtcủanó.ÁnhsángCănbản,đểtiếnđếnsựhiểnhiện của nó thành hình dạng trongBardo kế tiếp, nghĩa làBardocủa táisanh.Tôinhậnthấymộtđiềurấtđángchúýlàvậtlýhọctânthờicũngđãchứngminhrằngkhitratầmvậtchấtđếnchỗcùngcựcthìnóđượchiểnbàydướidạngmộtbiểnnănglượngvàánhsáng.“Dườngnhưthểvậtchấtlàánhsángđượccôđọnglại,đượclàmchođônglại...tấtcảvậtchấtlàmộtkếttinhcủaánhsángthànhnhữngmẫumựcdichuyểnqualạitrungbìnhchậmhơntốcđộánhsáng”,nhàvậtlýDavidBohmnhậnxét.Vậtlýhọctânthờicũnghiểuvềánhsángtrongnhiềuphươngdiện:“Nóđồngthờilànănglượngvàcũnglàthôngtin-nộidung,hìnhdáng,cơcấu.Nólàtiềmnăngcủamọisự”.Bardopháptánhcó4giaiđoạn,mỗigiaiđoạntrìnhbàymộtcơhộikhácnữađểgiảithoát.Nếucơhộinàykhôngđượcbắtlấy,thìgiaiđoạnkếtiếpsẽmởra. Sự giải thích mà tôi làm ở đây vềBardo này bắt nguồn từ mật điểnDzogchen,trongđónóichỉnhờpháptucaocấpđặcbiệtgọilàTogal,ngườitamớicóthểhiểuđượcýnghĩathựcsựcủaBardopháptánh.Bởithế,BardopháptánhnàyítnổibậttrongcácgiáolývềsựchếttrongtruyềnthốngTâyTạng.NgaycảtrongTửThưTâyTạng,vốncũngthuộcgiáolýDzogchen,chuỗiliêntục4giaiđoạnnàycũngchỉnóimơhồ,hầunhưhơiẩnmật,vàkhôngxuấthiệntrongmộtcơcấutrậttựrõràng.Tuynhiên,tôiphảinhấnmạnhrằngdanhtừchỉcóthểchomộtvàihìnhảnhkháiniệmvềnhữnggìcóthểxảyratrongBardopháptánhmàthôi.NhữnghìnhảnhcủaBardonàyvẫnchỉlàkháiniệm,khimàhànhgiảchưakiệntoànphápmônTogal.Khiđãkiệntoànpháptuấythìnhữnggìtôinóisauđâysẽtrởthànhmộtkinhnghiệmcánhânkhôngthểchốicãi.Ðiềumàtôicốtrìnhbàyởđâychỉlàđểchobạnbiếtvềhiệnhữucủamộtchiềukhônggiankỳdiệunhưvậy,vàđểhoàntấtsựmôtảcủatôivềcáccõiTrungẤm.Tôicũnghyvọngsâuxarằngsựmôtảđầyđủnàycólẽsẽgiúpnhắcnhởbạnphầnnào,khibạnkinhquátiếntrìnhchết.

1.Quangsắc-Phongcảnhbằngánhsáng

TrongBardopháp tánh, bạnmangmột cái thânbằng ánh sáng.Giai đoạnđầucủaBardonàylàkhi“hưkhôngtanthànhánhsáng”.

Thìnhlìnhbạnýthứcđếnmộtthếgiớiâmthanh,ánhsángvàmàusắc.Tấtcả nhữnghình dạngquen thuộc thườngngày đã hòa tan thànhmột phongcảnhánhsánglankhắp.Ánhsángnàyrựcrỡchóichang,trongsuốtvànhiềumàu, không bị giới hạn bởimột chiều hướng nào, lóng lánh và luôn luônchuyểnđộng.TửThưTâyTạnggọinó“giốngnhưmột ảogiác trênđồngtrốngtronghơinóngmùahè”.Màusắccủanólàbiểuhiệntựnhiêncủathểtánhtứđạitrongtâm:hưkhôngmàuxanh,nướctrắng,đấtvàng,lửađỏvàgiólục.NhữngtướngsángchóichangấytrongBardopháptánhantrúlâumauhoàntoàn tùy thuộcmứcđộan trúcủabạn trongphápmônTogal.Chỉkhibạnthựcsựlàmchủphápmônnày,bạnmớicóthểổnđịnhkinhnghiệmấyvàxửdụngnóđểđạtgiải thoát.Nếukhông,Bardopháp tánhchỉ lóe lênnhưmộtlànchớp,mauđếnđộbạnkhôngngờnóđãxẹttớinữa.Tôilạiphảinhấnmạnhrằng,chỉmộthànhgiảTogalmớicóthểcósựtrựcnhậnvôcùngquantrọngnày,đólànhữngbiểuhiệnánhsángchóilọinàykhônghiệnhữungoàitựtánhcủatâm.

2.Hộinhập-Chưthiên

Nếubạnkhôngthểnhậnrađấylàbiểuhiệntựnhiêncủatựtánh-Rigpa,thìnhữngquangsắcgiảnđơnkhiấykhởisựhòavàonhau,côđọnglại thànhnhữngđiểmsánghaynhữngtráicầubằngánhsángđủcỡ,gọilàtiklé.Trongnhữngtráicầusángnày,“nhữngmandalachưthầnanlạcvàphẫnnộ”xuấthiện, khi những trái cầu khổng lồ bằng ánh sáng tụ lại, dườngnhư chiếmtrọncảkhônggian.Ðâylàgiaiđoạnthứhai,gọilà“ánhsángtanthànhnhấtthể”,trongđóánhsángxuấthiệndướihìnhdạngnhữngđứcPhậthaychưthiênđủcỡ,đủmàusắchìnhdạng,cầmnhữngđồphụtùngkhácnhau.Ánhsánghọchiếurathậtchóichanglàmlòamắt,âmthanhthìghêrợnnhưngàntiếngsấmsétnổilên,cònnhữngtiasángthìnhưnhữngtialaserđâmthủngmọisự.Ðấylà“42thầnanlạcvà58thầnphẫnnộ”môtảtrongTửThưTâyTạng.Nhữngvịnàyxuấthiệntronggiaiđoạnvài“ngày”,ởtrongnhữngmandalađặcbiệtcủahọgồmtừngnhómnăm.Hìnhảnhnàychiếmtrọnbầutrờibêntrongtâmthứcbạn,vớimộtcườngđộmãnhliệtmànếubạnkhôngthểnhậnrathựcchấtcủanó,thìnócóvẻđedọaghêgớm.Bạnbịngốnngấutrongnỗisợhãikinhhoàng,vàbạnngấtxỉu.Từchínhbạnvàtừnhữngvịthầnấy,cónhữngchùmtiasángnhỏnhiệmtỏara,hòatâmbạnvớitâmchưthiên.Vôsốtráicầusángxuấthiệntrongnhữngtiasángcàngtăngthêmrồi“cuộnlại”,khitấtcảchưthầnđềutanvàotrongbạn.

3.Tuệgiác

Nếubạnvẫnchưanhậnrađượcvàantrú,thìgiaiđoạnkếtiếpmởra,gọilà“nhấtthểtanthànhtrítuệ”.Một chùm tia sángnhỏnhiệmkhác tuônphát từ timbạnvàmột chùmảotượngkhổnglồmởra;tuynhiêntừngchitiếtvẫnsángsủarõràng.Ðâylàsựtrìnhbàynhữngkhíacạnhkhácnhaucủatrítuệ,hiệnramộtlượtdướidạngnhữngtấmthảmtrảirabằngánhsángvàtráicầusángrựcrỡ.Ðầutiên,trênmộttấmthảmánhsángmàuxanhlục,xuấthiệnnhữngtráicầusángmàuxa-phiaxanh,gồmnhữngnhómnăm.Phíatrênđó,trênmộtthảmánhsángtrắng,xuấthiệnnhữngtráicầusángchóilọi,trắngnhưpha-lê.Trênnữa,trênmộtthảmánhsángvàngnhạt,xuấthiệnnhữngtráicầusángmàuvàngròng,vàtrênnữa,mộtthảmánhsángđỏnângđỡnhữngtráicầusángđỏmàuhổphách.Trên tấtcả làmột tráicầuánhsáng rực rỡnhưmộtcáilọngtỏaralàmbằnglôngchimcông.Sựtrìnhdiễnnhữngquangsắcsángchóinàylàbiểuhiệncủanămtrí:phápgiớithểtánhtrí,giốngnhưhưkhôngcùngkhắp;đạiviêncảnhtrí,bìnhđẳngtánhtrí,diệuquansát trívàthànhsởtáctrí.Nhưngvì tríThànhsởtácchỉkiện toàn được vào lúc giác ngộ, nên nó chưa hiện ra ở đây. Bởi thếmàkhôngcóthảmánhsángmàulụcvànhữngtráicầusáng,tuythếnónộitạitrongtấtcảmàusắckhác.Ðiềuđượcbiểuhiệnởđâylàtiềmnănggiácngộcủata.ThànhsởtáctríchỉxuấthiệnkhitathànhPhật.Nếubạnkhôngđạtgiải thoátởđâynhờan trúkhông tán loạnvào tự tánhtâm,thìnhữngtấmthảmánhsángvànhữngtráicầusángtrongđó,cùngvớitự tánh bạn, tất cả sẽ tan vào trong trái cầu sáng như cái lọng lông chimcông.

4.Hiệndiệntựnhiên

Ðiều này báo hiệu giai đoạn cuối cùng củaBardopháp tánh, “trí tuệ tanthànhhiệndiệntựnhiên”.Bâygiờ,toànthểthựctạitrưngratrongmộtcuộctrưngbàyvĩđại.Trướchết,trạngtháithanhtịnhnguyênthủyxuấthiệnnhưmộtbầutrờimởrộngkhôngmây,rồichưthầnanlạcvàphẫnnộxuấthiện,tiếptheolànhữngcảnhgiớichưPhật,vàdướiđólàsáucõiluânhồi.Tínhcáchbaolavôhạncủacảnhtượngnàythựchoàntoànngoàisứctưởngtượngthôngthườngcủachúngta.Mọikhảtínhđềuđượctrìnhbày:từtrítuệvàgiải thoátchođếnmêmờvàtáisinh.Ởđiểmnày,bạntựthấymìnhcónhữngkhảnăngnhậnthứcvàtrínhớsángsuốt.Chẳnghạn,vớisựsángsuốthoàntoàn,cácgiácquankhôngbịtrởngại,bạnsẽbiếtcácđờitrướcvàđờisau, thấy suốt tâm địa người khác và có tri kiến về cả sáu nẻo luân hồi.

Trongmộtthoáng,bạncóthểnhớlạimộtcáchsốngđộngtấtcảnhữnggiáolýđãđượcnghe,vàcảnhữnggiáo lýchưa từngnghecũngthứcdậy trongtâmbạn.Toànthểcảnhtượngnàysẽtanbiếntrởlạivàotinhchấtsơnguyêncủanó,nhưmộtcáilềusụpđổkhinhữngsợidâycủanóbịcắtđứt.Nếubạncóđượcsựantrúbềnvữngđểnhậnranhữnghiệntượngấylà“tiatựchiếu”từchínhbảntâmRigpacủabạnthìbạnsẽđượcgiảithoát.NhưngnếukhôngcókinhnghiệmcủapháptuTogal,bạnkhôngthểnhìnvàonhữngvịthần“sángchóinhưmặttrời”.Thayvì thế,bạnđưamắtnhìnxuốnglụcđạo,theokhuynhhướngtậpquánnhiềuđờitrước.Chínhnhữnghìnhảnhlụcđạobạnnhậnrasẽdụdẫnbạntrởlạivàolướimê.TrongTửThưTâyTạng,nhữngthờikỳnhiều“ngày”đượcdànhchonhữngkinhnghiệmvềBardopháptánh.Ðâykhôngphảilànhữngngàydươnglịch24 tiếng đồng hồ, bởi vì trong phạmvi pháp tánh, chúng ta đã hoàn toànvượtrangoàimọigiớihạnthời-không.Những“ngày”nàylà“ngàythiềnquán”vàámchỉthờigianmàchúngtacóthểantrúkhôngtánloạntrongtựtánh tâm, hay trong trạng thái nhất tâm.Nếu không có sự thực tập an trúvữngvàngtrongthiềnđịnhthìnhữngngàyấycóthểngắnnhưmộtphút,vàsựxuấthiệnchưthầnanlạcvàphẫnnộsẽmauchóngđếnđộtakhôngthểghinhậnđược.

HIỂUNGỘPHÁPTÁNH

KhiBardopháptánhxuấthiệnchotôiTôisẽtừbỏmọikinhhoàngsợhãiVìnhậnratấtcảđềutừtâmtôihiểnbàyVàbiếtđấylàxuấthiệntựnhiêncủaTrungẤmBâygiờkhiđãđạtđếncaođiểmTôisẽkhôngsợchưthầnanlạcvàphẫnnộsinhkhởitừchínhtâmtôi.ChìakhóađểhiểuTrungẤmnàylà,tấtcảmọikinhnghiệmxảyratrongđóđềulàtiachiếutựnhiêncủatựtánhtâm.Ðiềuđangxảyđếnlà,nhữngkhíacạnhkhácnhaucủanănglựcgiácngộcủatâmthứcđangđượcphóngthích(khikhôngcònbịthânxáctrởngại-DG).Hệtnhưnhữngtiasángcầuvồngnhảymúadomộtbìnhpha-lêchiếu rachỉ là sựhiểnbày tựnhiêncủanó,cũng thếnhữngxuất hiện chói chang củapháp tánhkhông thể tách rời tựtánhcủatâm.Chúngchínhlànhữngbiểuhiệntựnhiêncủanó.Bởithế,dùcó những hình ảnh ghê rợn đến đâu, Tử Thư Tây Tạng nói, chúng cũngkhônglàmgìđượcbạnhơnlàmộtconsưtửđộnbông.Tuynhiên,thậtkhôngđúngkhigọinhữngxuấthiệnnàylà“hìnhảnh”hay“kinhnghiệm”,vìhìnhảnh,kinhnghiệmtùythuộcvàomộttươngquannhị

nguyêngiữachủthểnhậnthứcvàđốitượngbịnhậnthức.NếuchúngtacóthểnhậnranhữngtướngtrạngấycủaBardopháptánh,xemđấylànănglựctrítuệcủachínhtâmta,thìkhiấykhôngcósaikhácgiữacáithấyvàcáibịthấy,vàđây làmộtkinhnghiệmvềbấtnhị.Thểnhậphoàn toànvàokinhnghiệmấylàđạtgiảithoát.Vì,nhưKaluRinpochenói:“Giảithoátxảyđếnvào lúc sau khi chết, khi tâm thức có thể nhận ra rằng những gì nó kinhnghiệmchỉlàtâmtạo”.Tuynhiên,bâygiờkhichúngtakhôngcòncónềntảngvậtlýhayđượcbaobọcbởimộtthếgiớivậtlý,thìnhữngnănglựccủatựtánhtâmđượcgiảitỏatrongtrạngtháiTrungẤmcóthểtrôngnhưvôcùngthực,vàdườngnhưcómộthiệnhữukháchquan.Chúngdườngnhưhiệnhữutrongmộtthếgiớibênngoàichúngta.Vàkhikhôngcósựtutậpvữngchãithìtasẽkhôngbiếtđếnmột cái gì bất nhị, duy tâm tạo.Mộtkhi chúng tađã lầmchonhữnghiệntượngấylàtáchbiệtvớita, là“nhữnghìnhảnhbênngoài”thìchúngtasẽphảnứnglạibằngsợhãihoặchyvọng,vàthếlànódẫnchúngtađivàomêlộ.CũngnhưkhiÁnhsángCănbảnxuấthiện,sựnhậnrađượcnólàchìakhóađểgiảithoát,ởđâycũngthế,trongBardopháptánh.Nhưngởđây,chínhsựnhậnra“tiatựchiếucủatínhgiácRigpa”,-sựbiểuhiệnnănglựccủatựtánh-làmnênsựkhácbiệtgiữagiảithoáthaytiếptụcchukỳtáisanhdonghiệp.Lấyvídụsựxuấthiệnmộttrămvịthầnanlạcvàphẫnnộ,xảyratronggiaiđoạn của haiBardo này. Những vị này gồm chư Phật thuộc 5 dòng họ,nguyênlýnữtánhcủanhữngvịấy,chưBồ-tátnamnữ,chưPhậttronglụcđạovàmộtsốchưthầnphẫnnộvàthầnhộmạng.Tấtcảđềuxuấthiệngiữaánhsángchóilọicủanămtrí.ChúngtaphảihiểunhữngPhậtvàBồ-tátnàynhưthếnào?-“Mỗihìnhdạngthuần tịnh trong đây tiêu biểumột viễn cảnh giác ngộ củamột phần kinhnghiệmbấttịnhcủachúngta”.NămvịPhậtthuộcdươngtánhlàkhíacạnhthanhtịnhcủanămuẩnlàmnêntựngã.NămtrícủaPhậtlàkhíacạnhthanhtịnh của năm cảm xúc tiêu cực. Năm vị Phật mẫu là những đức tính đạichủngthanhtịnhthuộctâm,màchúngtakinhnghiệmthànhrađạichủngbấttịnhcủathânvàhoàncảnh.TámvịBồ-tát làkhíacạnhthanhtịnhcủatámthức,vàphầnnữtánhcủahọlàđốitượngcủatámthức.DùlàhìnhảnhthanhtịnhnămvịPhậtthuộcnămdònghọvớinhữngloạitrítuệhiệnra,hayhìnhảnhbất tịnhcủanămuẩnvànhữngcảmxúctiêucựccủachúngxuấthiện,bảnchấtcủanhữnghìnhảnhấychỉ làmột.Sựkhácnhau làở tháiđộchúng takhinhận ranhữnghìnhảnhấy,vàởchỗ tacónhậnrarằngchúngvốnxuấtpháttừnềntảngcủatựtâmtahaykhông.Hãylấyvídụmộtcáigìxuấthiệntrongtâmphàmtìnhcủatanhưlàmộtýtưởngvềthamdục;nếubảnchấtthựccủanóđượcnhậnra,thìnókhởilên-táchrờichấpthủ-nhưlà“Diệuquansáttrí”.Thùghétvàgiậndữ,khinhận

chânđượcnólìachấpthủ,thìnókhởilênvớisựtrongsángnhưkimcương,vàđấylà“Ðạiviêncảnhtrí”.Khingusiđượcnhậnchân,nókhởilênnhưlàánhsángtựnhiênrộnglớnkhôngcókháiniệm,gọilà“Phápgiới thểtánhtrí”.Kiêumạn,khiđượcnhậnchân,đượcthựcchứngnhưlàbấtnhịvàbìnhđẳng,thìđólà“Bìnhđẳngtánhtrí”.Ganhtị,khiđượcnhậnchân,thìthoátkhỏithiênvịvàchấpthủ,vàkhởilênnhưlà“Thànhsởtáctrí”.Vậy,nămcảmxúctiêucựckhởilênnhưlàhậuquảtrựctiếpcủasựkhôngnhậnchânđượcbảntánhthựccủachúng.Khiđượcnhậnchânthìchúngđượcthanhlọcvàgiảithoát,vàkhởilênkhôngkhácgìhơnlàsựhiểnbàycủanămtrí.TrongBardopháptánh,khibạnkhôngnhậnrađượcnhữngtiasángcủanămtríấy,thìngã-chấp-thủsẽđivàonhậnthứccủabạn,cũngnhưmộtngườilêncơnsốtcaokhởisựcóảogiácvàthấyđủthứcảnhtượngtrướcmắt.Bởithế,chẳnghạnnếubạnkhôngnhậnramàuđỏ,ánhsánghổpháchcủaDiệuquansáttrí,thìnóxuấthiệnnhưmộtngọnlửa,vìđólàtinhtúycủahỏađại;nếubạnkhôngnhậnrathựcchấtánhsángmàuvàngcủaBìnhđẳngtánhtrí,thìnóxuấthiệnnhưlàđịađại,vìđấytinhtúycủađịađại.v.v..ÐấylàcáicáchnhữngtướnghiệnratrongBardopháptánhsẽbịbiếnhóa-khi ngã chấp đi vào trong nhận thức - thành ra có thực chất để nhập vàonhữngcănbảnvọngtưởngtrongsinhtử.MộtbậcthầyDzogchendùngthídụbăngvànướcđểchứngminhsựthiếunhậnthứcvàngãchấpdiễnranhưthếnào:Nướcthườnglàlỏng,mộtyếutốcónhững tính chấtkỳdiệu làm sạchvàgiải khát.Nhưngkhigặp lạnhnóđônglạithànhbănggiá.Cũngthế,mỗikhingãchấpxuấthiện,nócủngcốvừakinhnghiệmbêntrongcủatavừacáicáchtanhìnthếgiớiquanhmình.Nhưngcũngnhư sứcnóngmặt trời sẽ làmchobăng tan thànhnước,dướiánhsángcủasự trựcnhận,bảnchất trí tuệcủachúng takhôngcònbị tróibuộc(bởingãchấp-DG)sẽhiểnbày.Bâygiờtacóthểthấyrõlàmthếnào-saukhiÁnhsángCănbảnxuấthiện,rồiBardopháptánhxuấthiện-màsinhtửthựcsựđãkhởilênnhưhậuquảcủasựkhôngnhậnrađượcbảntâmtrongcảhailầnấy.LầnđầuÁnhsángCănbản,nềntảng(hayTướng-DG)củatựtánhtâm,đãkhôngđượcnhậnra,nếunhậnđược,làtađãđạtgiảithoát.Lầnthứhainănglực(hayDụng)củatựtánhấyxuấthiện,vàđólàmộtcơhộithứhaiđểgiảithoát;nhưngnếunókhôngđượctrựcnhậnthìnhữngcảmxúctiêucựckhởilên,côđọnglạithành nhiều nhận thức sai lầm khác nhau, cùng nhau tiếp tục tăng trưởngnhữngcảnhgiớihuyễnmộngmàtagọilàsinhtử,giamgiữtatrongchukỳtáisanh.Toàn thểsự tu tập tâmlinh,nhưvậy,cốt làđể lậtngượccái tìnhhuốngmàtôimuốngọilàquátrìnhvôminh,đểchấmdứttạotác,chấmdứtcủngcốnhữngnhậnthứcsailạcchằngchịtlệthuộcvàonhau,nhữngthứđãbẫytavàocáithựctạihuyễnhóadochínhtabàyđặt.Cũng như khi Ánh sáng Căn bản xuất hiện vào lúc chết, ở đây trong

Bardopháptánhcũngthế,chưachắcđãđượcgiảithoát.Vìkhiánhsángtrítuệchiếura,nócònkèmtheomộtloạtnhữngâmthanhvàánhsángấmápdịudànghấpdẫnhơn,khôngtrànngập,khôngchóichangnhưánhsángtrítuệ.Nhữngánhsángmờnhạtnày-cómàukhóinhạt,màuvàng,lục,xanh,đỏvàtrắng-lànhữngkhuynhhướngtậpquánvôthứctrongtatíchlũydogiậndữ,thamlam,ngusi,nhụcdục,ganhtịvàkiêumạn.Ðấylànhữngcảmxúcđãtạorasáucõiluânhồihaylụcđạo:địangục,quỷđói,súcsinh,người,atulavàchưthiên.Nếuchúngtakhôngnhậnravàantrúpháptánhcủatựtâmtrongđờisốngthườngngày(nghĩalàngồngốc6cõiởngaytrongtâmthức-DG),thìtheobảnnăngchúngtasẽbịlôicuốnvềphíanhữngánhsángmờcủalụcđạo,vìkhuynhhướngchấpthủcốhữunơitakhởisựthứcdậy.Tâmtalùilạivìcảmthấybịđedọabởiánhsángtrítuệchóichang.Nhữngánhsángấpáp,sựmờigọicủanhữngkhuynhhướngthườngngày,dụdẫnchúngtavàomộttáisanhmới,đượcđịnhđoạtbởicảmxúc tiêucựcnàomạnhnhất (trong6 thứnóitrên)trongnghiệpthứcchúngta.TahãylấymộtvídụsựxuấthiệncủamộttrongnhữngvịPhậttrongTửThưTâyTạngđểminhhọatoànthểtiếntrìnhnày.Bậcthầyhaybạnđạonóivớithầnthứcngườichếtnhưsau:Nàythiệnnam/nữ,hãylắngnghekhôngtánloạn!Vàongày thứba,mộtánh sáng sẽ sanhkhởi,đó là tinhchất củađịađại.Ðồngthời,từcõiPhậtphươngNam,gọilà“thếgiớiquangvinh”đứcPhậtBảoSanhsẽxuấthiệntrướcngươi, thânngàimàuvàng,taycầmviênbảochâunhưý.NgàingồitrêntòacónhữngconngựađỡvàđượcômbởiPhậtmẫuMamaki, nguyên lýnữ tánhcủangài.Xungquanhngài làhaiBồ-tátdương tánh: Hư Không Tạng (Akashagarbha) và Phổ Hiền(Samantabhadra), và hai Bồ-tát nữ tánh:Mala vàDhupa, làm thành 6 vịPhậtởtrongbốicảnhánhsángcầuvồng.Tínhthuầntịnhnộitạicủathọuẩn-Bìnhđẳngtánhtrí-mộtbầuánhsángvàng chói lọi, được trang trí bằng những trái cầu cũng bằng ánh sáng(tiklés)lớnnhỏđủcỡ,trongsuốtrựcrỡ,conmắttrầnkhôngthểchịunổi,sẽtuôntrànvềphíangươitừnơitimcủaPhậtBảoSanhvànguyênlýnữtánhcủangài,vàđâmxoáytimngươiđếnnỗiconmắtngươikhôngthểnàonhìnvàođó.Vàocùng lúcấy, cùngvới tia sáng trí tuệ, cómộtánh sángxanhcủa cõingười chiếu về phía ngươi, xoáy vào tim ngươi.Khi ấy, bị kiêumạn thúcđẩy,trongnỗikinhhoàngngươichạytrốnánhsángvàngquáchóilọikia,nhưnglạithíchánhsángxanhcủacõingười,vàbịdínhmắcvàođó.Lúcấy,ngươiđừngsợánhsángvàngchóichang,hãynhậnrađólàtrítuệ.Hãyantrútựtánhngươitrongđómộtcáchthoảimái,vôvi.Hãytintưởngvàođó,hãycósựsùngkínhvàkhátkhaođốivớinó.Nếungươinhậnranó

là tia chiếu tựnhiên của tự tánhRigpangươi, thì dù chongươi khôngcósùngkính,chưađọckinhcầunguyện,tấtcảchưPhậtvàánhsángấycũngsẽtanhòabấtlyvớingươi,vàngươisẽđạtđếncõiPhật.Nếungươikhôngnhậnrađấylàtiachiếutựnhiêncủatựtánhngươi,thìhãycólòngsùngkínhmàcầunguyện,nghĩ:“ÐâylàánhsángnănglựctừbicủaPhậtBảoSanh.Conxinquayvềnươngtựangài”.VìđóquảthựclàPhậtBảoSanhđangđếnhướngdẫnngươitrongnỗikinhhoàngcủacảnhTrungẤm,đólànhữngmóccâubằngánhsángcủanănglựctâmđạibi,bởi thếngươihãyđểniềmsùngkínhtrànngậptimngươi.Ðừngthíchtrútrướcánhsángxanhcủacõingười.Ðâylàconđườnghấpdẫncủanhữngkhuynhhướng,tậpquánmàngươiđãtíchlũybằngkiêumạnmãnhliệt.Nếungươiquyếnluyếnvớinó,ngươisẽtáisanhvàocõingười,ởđóngươisẽkinhquánhữngđauđớncủasinh,già,bệnh,chết;ngươisẽlỡmấtcơhộingoiđầulênkhỏivũnglầysinhtử.Ánhsángxanhdịunàylàmộtchướngngạibítlấpconđườnggiảithoát,bởithếngươiđừngnhìnvàođó,màhãytừbỏkiêumạn!Từbỏnhữngkhuynhhướngtậpquáncủanó.Ðừngquyếnluyếnánhsángxanhdịu,đừngkhátkhaonó.Hãysinhtâmsùngkínhvàkhátngưỡngánhsángvàngchóichang,hãytậptrungtoànsựchúýcủangươivàođứcPhậtBảoSanhvàcầunguyện:“Thanôi,vìkiêumạnconđãlangthangtrongsinhtử.XinđứcPhậtBảoSanhdẫnđườngchoconTrênđạolộquangminhrựcrỡvốnlà“Bìnhđẳngtánhtrí”.XinPhậtmẫuMamakitốithượngcủangàihãyđisauconXincácngàigiúpconvượtquangõhiểmnghèoTrungẤmVàđưaconđếntrạngtháitoàngiác”.Nhớđọclờicầunguyệnnàytrongniềmsùngkínhsâuxa,ngươisẽtanthànhánhsángcầuvồngtrongtimcủaPhậtBảoSanhvàPhậtmẫuMamaki,trởthànhmộtbáothânPhậttrongcõiPhật“Quangvinh”phươngNam”.SựmôtảđứcPhậtBảoSanhxuấthiệnkếtthúcvớilờigiảithíchrằngnhờvịthầyhaybạnđạo“khaithị”nhưthếnhiềulần,ngườichếtsẽđượcgiảithoát,dùnăng lựchọcókémcỏibaonhiêu.Tuynhiên,TửThưnói,dùđãđượckhai thịnhiềulần,cónhữngngườivìácnghiệpnênkhôngnhậnra,khônggiảithoátđược.Bịgiaođộngbởithamdục,simêvàkinhhoàngtrướcnhữngấmthanhánhsángấy,họsẽchạytrốn.Bởithế,vào“ngày”hômsau,vịPhậtkếtiếplàADiÐàvớiánhsángvôlượng,cùngvớimandalachưthầncủangàisẽxuấthiệntrongtấtcảvẻhuyhoàngvớiquangsắcmàuđỏchóilọi,đồng thời lạicóánhsángđụchấpdẫncủangạquỷđạo,do thamdục thấphènphátsinh.Tươngtựnhưthế,TửThưlầnlượtgiớithiệusựxuấthiệncủachưthầnanlạcvàphẫnnộ.Người ta thườnghỏi tôi:“ChưthầncóhiệnrachomộtngườiTâyphươngkhông?Nếucó,thìcóphảihiệndướihìnhdạngquenthuộccủaphươngTây

haykhông?”NhữngsựhiểnbàycủaBardopháp tánhđượcgọi là“hiệndiện tựnhiên”.Ðiềunàycónghĩachúngnộitạivôđiềukiện,hiệnhữutrongtấtcảchúngta.Sựkhởilêncủachúngkhôngtùythuộcsựchứngđắcnàocủata,nhưngsựnhậnrachúngthìcótùythuộc.NhữnghìnhảnhấykhôngphảichỉxuấthiệnchongườiTâyTạng,màđấylàkinhnghiệmphổquátvàcănđể,nhưngcáicáchtheođóchúngđượcthấy,tùythuộcbốicảnhsốngcủachúngta.Vìtựbảnchấtchúnglàvôgiớihạn,nênchúngcótựdoxuấthiệndướibấtcứhìnhdạngnào.Bởi thế, chư thần có thểmanghìnhdạngmà chúng ta thườngquen thuộcnhấttrongđờisốnghàngngày.Vídụ,vớihànhgiảTâyphương,thìchưthầncó thểmanghìnhdạngchúaKi-tôhayđứcMẹđồng trinh.Thông thường,toàn thể sự hiển bày giác ngộ của chưPhật là giúp chúng ta, bởi thế nênchúngcó thểmanghìnhdạngnào thíchhợpvà lợi íchnhất cho chúng ta.Nhưngdùdướihìnhdạngnàothìđiềuquantrọngvẫnlàphảinhậnrarằngtựbảnchất,khôngcósựkhácnhaunàocảgiữanhữngbiểuhiệnấy.

SỰTRỰCNHẬN

Giáo lýDzogchen giải thích rằng, cũng nhưmột người sẽ không nhận raÁnh sángCăn bản nếu không có sự thực chứng tự tánh tâm vàmột kinhnghiệmvữngvàngvềpháptuTrekcho;cũngthếnếukhôngthựchànhphápTogal thì không thể nhận ra đượcBardo pháp tánh.Một hành giả Togalthuầnthụcđãkiệntoànvàantrútrongánhsángcủatựtánhthìkhisống,họđãcókinhnghiệmtrựctiếpvềnhữngbiểuhiệnsẽnổilêntrongBardopháptánh.Nănglượngvàánhsángnàynhưvậynằmngaytrongchúngta,mặcdùhiện tại chúngbịkhuất lấp.Tuynhiên,khi thểxácvànhững tầng thôcủatâmthứcđãchết,thìchúngtựnhiênđượcphóngthích,vàâmthanh,màusắcvàánhsángcủatựtánhtasẽchiếusángrựcrỡ.Tuynhiên,khôngphảichỉcónhờphápTogalmớicóthểxửdụngBardonàyđểgiải thoát.NhữnghànhgiảMật tông trongPhậtgiáo sẽ liênkếtnhữngtướngxuấthiệntrongBardopháptánhvớipháptucủariênghọ.TrongMậttông,nguyênlýchưthầnlàmộtcáchtruyềnthông.Chưthầnđượchiểunhưnhữngẩndụ,nhâncáchhóavàbiểutrưngchonhữngnănglựcvàtínhchấtvôbiêncủatâmtrítuệchưPhật.Sựnhâncáchhóanhữngnănglựcvàtínhchấtấydướihìnhdạngchưthầnsẽgiúpchohànhgiảnhậnrachúngvàthiếtlậptươngquanvớichúng.Nhờtutậpsựtạorarồithâulạihìnhảnhấyvàotâm,quaphươngphápquántưởng,màhànhgiảnhậnrarằngcáitâmquánrachưthầnvàchưthầnđượcquánraấykhôngphảilàhaithứtáchbiệt.TrongPhậtgiáoTâyTạng,mỗihànhgiảcómộtyidam,hìnhảnhmộtvịPhật

hayBồ-tátnàomàhọcảmthấycóduyênvớimình,vàthườngtriệuthỉnhvịấyđểquántưởnghìnhảnhtrongtimmỗikhitậpluyện.Thayvìxemnhữngtướngcủapháptánhlàhiệntượngbênngoài,hànhgiảMậttôngsẽliênkếtchúngvớiyidam,hìnhảnhvịPhậtcủariênghọ,hòanhậplàmmộtvớitướngấy.Bởivìtrongkhituluyện,họđãnhậnrayidamlàtiachiếutựnhiêncủatâmgiácngộ,nên(khichết)họcóthểnhìncáctướngtrongBardopháptánhnhưlàbiểuhiệncủayidamấy.Vớicáithấythuầntịnhnày,hànhgiảsẽnhậnrabấtcứgìxuấthiệntrongBardođềulànhữngthịhiệncủayidam.Rồinhờnăng lực tu tập và sự ban phước của yidam, vị ấy sẽ đạt giải thoát trongBardopháptánh.ÐấylàlýdotrongtruyềnthốngTâyTạngcólờikhuyếncáo-chocưsĩthếtụcvànhữnghànhgiả thông thườngchưaquen thuộcvớipháp tuyidam-rằng bất cứ tướng gì khởi lên, đều nên quán ngay đấy là đức Quán ThếAÂm, vị Phật của lòng bimẫn, hoặc đứcADiDà, hoặc LiênHoa Sanh(Padmasambhava)tùytheovịnàohọquenthờnhất.Nóitómlại,bấtcứcáchnàobạnthườngtutậptrongđờisống,thìcũngbằngcáchđóbạncốmànhậnracáctướngtrongBardopháptánh.MộtgợiýkhácđểnhìnBardopháp tánh là,hãyxemnónhư thếgiớinhị-nguyênđượchiểnbàytronghìnhdạngthuầntịnhtốihậucủanó.Chúngtađượcđưaraphươngtiệnđểgiảithoát,songđồngthờichúngtacũngbịdụdẫnbởitiếnggọicủanhữngbảnnăngvàtậpquántrongta.Takinhnghiệmnănglựcthuầntúycủatâmlinhmàđồngthờicũngkinhnghiệmsựrốirenmờmịtcủanó.Dườngnhưthểtađangđượcnhắcnhởphảilàmmộtquyếtđịnh, phải chọn lựa giữa đường này hay đường kia.Dĩ nhiên chúng ta cóđượccáiquyềnchọnlựaấyhaykhôngcòntùythuộcvàomứcđộhoàntấtcủaviệctutậpcủatatronglúcsống.

18.BARDOTÁISANH

Đốivớiphầnđôngngười,kinhnghiệmvềcáichếtchỉcónghĩalàbướcvàomộttrạngtháiquênlãngởcuốitiếntrìnhchết.Bagiaiđoạncủasựtanrãbêntrongcóthểrấtnhanh,“nhưbacáibúngtay”.Nhữngtinhchấttrắngvàđỏcủachavàmẹgặpnhauởtim,vàkinhnghiệmmàuđengọilà“thànhtựu”khởilên.ÁnhsángCănbảnxuấthiện,nhưngtakhôngnhậnrađượcnó,vàtarơivàotrạngtháihônmêbấttỉnh.Nhưtôiđãnói,đâylàsựhụttrựcnhậnlầnthứnhất,haygiaiđoạnvôminhthứnhất,TạngngữgọilàMaRigpa,hay“Bấtgiác”,ngượclạivớiRigpa,sựtỉnhgiácvềtựtánhtâm.Ðiềunàyđánhdấutrongtasựkhởiđầumộtchukỳkháccủasinhtử,chỉbịgiánđoạnchốclátvàolúcchết.KhiấyBardopháptánhxuấthiệnvànóchỉvútquanhưmộtlànchớp,khôngđượcnhậnra.Ðâylàsựhụttrựcnhậnlầnthứhai,giaiđoạnhaicủavôminhbấtgiác.Ðiềuđầutiênmàtaýthứcđếnlà“nhưthểtrờivàđấtlạicáchngăntrởlại”:Chúngtathìnhlìnhtỉnhdậytrongtrạngtháitrunggiangiữacáichếtvàmộttáisanhmới.ÐâygọilàTrungẤmcủatáisanh,sipaBardo,vàlàTrungẤmthứbacủasựchết.KhichúngtakhôngnhậnrađượcÁnhsángCănbảnvàkhôngnhậnraBardopháptánh,nhữnghạtgiốngcủakhuynhhướngtậpquántrongtađượckhơidậy, bừng tỉnh.Bardo tái sanh bắt đầu từ khi bừng tỉnh này cho đến khichúngtanhậpvàobàothaicủađờisốngmới.DanhtừSipatrongSipaBardodịchlà“TrungẤmtáisinh”,cũngcónghĩalà“khảnăng”và“hiệnhữu”.TrongTrungẤmnày,vìtâmthứckhôngcònbịgiớihạnvàngănchebởicái thânvật lýcủa thếgiớinày,nênnhững“khảnăng”làvôbiênchoviệctáisinhtrongcáccõi.VàBardonàycó“hiệnhữu”bênngoàilàthântâmlývà‘hiệnhữu”bêntronglàtâm.KhíacanhnổibậtcủaBardotáisanhlà,ởđâytâmđóngvaitròquantrọng,trongkhiởgiaiđoạnBardopháptánh,thìmọisựdiễnratrongphạmviTínhgiácRigpa,cốtlõicủatâm.Bởithế,trongBardopháptánh,chúngtacómộtthânbằngánhsáng,còntrongBardotáisinhchúngtacómộtthândoýsanh.TrongBardo tái sinh, tâmcóđượcánh sángvôbiênvà sựdiđộngkhônggiới hạn, nhưng hướng di chuyển của nó hoàn toàn được định đoạt bởinhữngkhuynhhướng tậpquáncũcủa ta.Vìvậynóđượcgọi làBardo táisinh.KaluRinpochenói:“Ðólàhậuquảhoàntoànthụđộng,mùquángcủanhữngnghiệpđời trước,vàkhôngcógìxảyra làhữuthức;chúngtahoàntoànbịnghiệplựclôikéo”.Ởđiểmnày,tâmđãđạtđếngiaiđoạnkếtiếptrongtiếntrìnhtuầntựmởracủanó:TừtrạngtháithanhtịnhnhấtcủanólàÁnhsángCănbản,quaánh

sángvànăng lượng củanó, tức là những tướnghiện ra trongBardo pháptánh,vàbâygiờđivàosựbiểuhiệnthôhơncủamộtthânýsanhtrongBardotái sinh.Nhữnggì xảy ra bây giờở giai đoạnnày làmột tiến trình tan rãngượclại:nhữngngọngiólạixuấthiện,cùngvớichúnglànhữngtrạngtháitư tưởng liên hệ đến ngu si, tham dục và giận dữ. Rồi, vì ký ức về thânnghiệpsanh trongquákhứcủachúng tađangcònmớimẻ,chúng tamangmột“thânýsanh”.

THÂNÝSANH

Thâný sanhcủachúng ta trongBardo tái sanhmangmột sốđặc tínhđặcbiệt.Nócóđủtấtcảcácgiácquan.Nóvôcùngnhẹ,sángsuốtvàdiđộng;vàsựbénnhạycủanóđượcnóilàgấp7lầntrongđờisốngthực.Nócũngcóđượcmộtloạithầnthônglặtvặt,khôngđượcýthứckiểmsoát,nhưngđemlạichothânýsanhkhảnăngđọcđượctâmngườikhác.Lúcđầu,thânýsanhnàysẽcómộthìnhdánggiốngnhưthânthểtrongđờivừa qua, nhưng không có một khuyết điểm nào, và đang ở độ tuổi xuânxanh.Ngaycảkhibạnbịquèquặthayđauốmtrongđờisống,bạnvẫncóđượcthânýsanhtoànhảotrongBardotáisanh.MộttrongnhữnggiáođiểncổcủaDzogchenchochúngtabiếtrằngthânýsanhcỡbằngmộtđứabétừ8đến10tuổi.Donănglựccủatưduykháiniệm,gọi là“giónghiệp”, thânýsanhkhôngthểởyêndùchỉtrongchốclát.Nókhôngngừngdiđộng.Nócóthểđikhắpnơinómuốn,khôngbịtrởngại.Vìthânýsanhkhôngcócơsởvậtlýnênnócóthểđixuyênquatườngváchhaynúi.Khimangthânýsanhcóthểthấysuốtnhữngvậtthểcóbachiều.Nhưngvìthiếutinhchấtvậtlýcủachamẹ,chúngtakhôngcóánhsángmặttrời,mặttrăng,mà chỉ có ánh sángmờ soi tỏ khoảng không gian ngay trướcmặt.Chúng ta có thể thấynhững chúng sanhkhác trong cõiTrungẤm,nhưngngười sốngkhông thấy chúng ta, ngoại trừnhữngngười đã có thần thôngnhờ thiền định.Bởi thế, chúng ta có thể gặp và nói chuyện vài giây phútthoáng qua với nhiều kẻ đang du hành trong thế giớiBardo (TrungẤm),nghĩalànhữngkẻchếttrướcchúngta.Dosựcómặtcủanămuẩnđangthànhhình,nênthânýsanhđốivớichúngtadườngnhưchắcthực,vàchúngtavẫncòncảmthấynhữngcơnđóicồncào.Giáo lýTrungẤmdạy rằng thâný sanhnày sốngbằngmùihươngvà rútdưỡngchất từnhữngđồcúngđượcđemđốt,nhưngnócũngcó thểhưởngđượcnhữngđồcúngđặcbiệtnhândanhnó.Trongtrạngtháinày,hoạtđộngtâmýrấtnhanh:tưtưởngliêntụctrôiquanhanh,vàchúngtacóthểlàmmộtlúcnhiềucôngviệc.Tâmtiếptụcduytrì

nhữngmẫumựcthóiquencủanó,nhấtlàthóibámvíunhữngkinhnghiệm,vàthóitinrằngmọisựtuyệtđốilàthựccó.

NHỮNGKINHNGHIỆMCỦACÕITRUNGẤM

Suốt trongnhững tuầnđầu trongcõiTrungẤm (Bardo), chúng ta có cảmtưởngrằngmìnhlàmộtngườiđànônghaymộtphụnữ,hệtnhưkhitacònsốngđờivừaqua.Chúngtakhôngnhậnrarằngmìnhđãchết.Chúngtatrởvềnhàđểgặpbàconvànhữngngườithânyêu.Tacốnóivớihọ,sờvaihọ.Nhưnghọkhôngtrảlời,cũngkhôngtỏrahọbiếttacóởđấy.Dùtacốgắngbaonhiêu,cũngkhônggìlàmchohọchúýtađược.Tabấtlựcđứngnhìnhọkhóchayngồithẩnthờvớicõilòngtannátvìcáichếtcủata.Talạicòncốmộtcáchvôhiệuđểxửdụngnhữngđồđạccủatakhitrước.Chỗtangồinơibànănkhôngcòndànhchotanữa,vàngườitađanglàmnhữngchuẩnbịđểthanhtoáncủacảicủata.Tacảmthấytứctối,bịthươngtổn,hằnhọc,“nhưmộtconcáquằnquạitrêncátnóng”,TửThưnói.Nếuhếtsứcquyếnluyếncáixáccủamình,thậmchítalạicòncốnhậpvàonóhaylảngvảngbênnó.Cónhữngtrườnghợpquákhích,làthânýsanhcóthểlaivãnggầntàisảnhayxáccủahọhàngtuần,hàngnămmàvẫnchưacóthểnghĩrằngmìnhđãchết.Chỉkhihọthấymìnhkhôngcóbóngintrênmặtđất,khôngindấuchânbước,cũngkhôngphảnchiếutronggương,họmớivỡlẽ.Vànộimộtnỗikinhhoàngkhinhậnramìnhđãchết,cũngđủlàmchohọngấtxỉu.TrongcõiTrungẤmtáisanh,tasốnglạitấtcảnhữngkinhnghiệmcủađờivừaqua,ôn lạinhữngkỷniệmđã từ lâuphaimờtrongkýức,và thămlạinhữngnơichốncũ,“dùchỉlànơitachỉcókhạcnhổlênđấy”.Cứbảyngàymộtlần,talạibắtbuộcphảisốngtrởlạicáikinhnghiệmchết,vớitấtcảnỗiđaukhổcủanó.Nếutađãchếtmộtcáchanbình,thìtrạngtháitâmanbìnhđóđược tái diễn; nhưngnếuđó làmột cái chết vật vã, sự vật vã ấy cũngđượctáidiễn.Vànênnhớrằng,mọisựđượctáidiễnvớimộtýthứcmãnhliệtgấpbảylầnlúcsống.VàtronggiaiđoạnthoángquacủaTrungẤmtáisanh,mọinghiệpáccủacácđờitrướctrởlại,mộtcáchcôđọngcườngliệt,làmchotâmtarốibời.Cứthế,tamộtmìnhlangthangkhôngngừngquathếgiớiTrungẤm,kinhhoảngnhưtrongmộtcơnácmộng.Vàcũnghệtnhưtrongmộng,tatinrằngmìnhthựccómộtcáithânvậtlý,vàmìnhthựcsựhiệnhữu.Tuythế,tấtcảnhữngkinhnghiệmcủaBardonàychỉdotâmtabiếnra,donghiệpvànhữngtậpquáncũcủatatáidiễn.Những ngọn gió của tứ đại trở về, và như Tulku Urgyen Rinpoche nói:“Ngườitanghenhữngâmthanhtolớncủađất,nước,lửa,gió.Cótiếngnhư

núilởsaulưngta,tiếngconsônglớngầmlên,tiếngmộtkhốilửakhổnglồnhưhỏadiệmsơn, tiếng củamột trậnbão lớn”.Khi tahoảnghốt cố chạythoátnhữngthứnày,trongbóngtốikinhhoàng,thìtrướcmặttamởrabacáihốthẳmtrắng,đỏ,đen,“sâuvàkinhkhủng”.ÐấylàTửThưnói, tâmgiậndữ,thamdụcvàngusicủata.Tabịtấncôngbởinhữngngọnthácđổ,mưađábằngmáumủ;bịámảnhbởinhữngâmthanhlahétcủaquỷkhôngđầu;bịsănđuổibởinhữngyêuquáivàthúdữchuyênănthịt.Cứthế,takhôngngừngbịngọngiónghiệpcuốnđi,khôngthểvinvíuvàomộtcăncứnàocả.TửThưnói:“Vàolúcấy,trậncuồngphongcủanghiệpthức kinh hoàng, khó chịu xoáy lênmột cách dữ tợn, từ đằng sau sẽ đẩyngươi tới trước” .Bịngốnngấubởinỗihoảngsợ,bị thổigiạtqua lạinhưnhữnghạtnhịhoabaytrướcgió,talangthangvôvọngquacõiTrungẤm.Bịcơnđóikhátdàyvò,tatìmnơitrúẩnchỗnàychỗkhác.Nhậnthứccủatâmtathayđổitừngchặp,lúcvuilúcbuồn.Bỗngtâmtađâmrakhaokhátcómộtcáixácthânvậtlýnhưnglạikhôngthểtìmđược,làmchotalạirơivàođaukhổ.Toàn thểkhungcảnhấyđềudonghiệp taunđúc,cũngnhư thếgiới trunggiancóthểchứađầynhữngảnhtượngácmộngdovọngtưởngchúngtatạonên.Nếubìnhthườnglúcsống,tacóhànhđộngtíchcực,thìkinhnghiệmvànhậnthứcchúngtatrongcõiTrungẤmsẽlàhạnhphúcvàanlạc;nếuđờitatáchạivàlàmngườikhácđaukhổthìkinhnghiệmtrongcõiTrungẤmcủatasẽđầyđauđớnbuồnlo.Bởithế,TửThưnóirằng:nhữngngườiđánhcá,đồ tể, thợsănđềubị tấncôngbởinhữnghìnhảnhghê rợncủanhữngnạnnhâncủahọtrướckia.Vàingườinghiêncứukỹkinhnghiệmcậntử,nhấtlàkhinghiêncứunhững“cuộnphimđời”-mộtđặcđiểmchungcủatấtcảmọingườichếtđisốnglại-đãtựhỏi:“LàmsaotưởngtượngnổisựkinhkhủngcủanhữngkinhnghiệmtrongcõiTrungẤmcủamộtnhàđộctài,mộtkẻchuyêntratấn?“Cuộnphimđời”chotathấyrằng,saukhitachết,tacóthểkinhquátấtcảnhữngnỗiđaukhổmàtađãgieo,trựctiếphaygiántiếp”.

ÐỘDÀICỦATRUNGẤMTÁISANH

Toàn thểTrungẤmtáisanhkéodài trungbình49ngày,và ítnhất làmộttuần.Nhưngcũngcòntùy,giốngnhưhiệntạicóngườisốngtớitrămtuổi, trongkhikẻkhácchếtnon.Mộtsốlạicònbịkẹttrongthếgiớitrunggianđểthànhmaquỷ.DudjomRinpoche thườnggiải thích rằng suốt trong 21 ngày đầucủathờigianTrungẤm,bạnvẫncònmộtsốấntượngmạnhvềđờisốngvừaqua,bởithếđâylàgiaiđoạnquantrọngnhấtđểngườisốnggiúpđỡngười

chết.Sauđó,đờisốngtươnglaicủabạndầndầnthànhhìnhvàtrởthànhảnhhưởngchính.Chúng ta phải chờ đợi trong thế giới trung gian (Bardo) cho đến khi nàonghiệptabắtliênlạcđượcvớichamẹtươnglai.ÐôikhitôinghĩvềBardonàynhưmộtthứhànhlangchuyểntiếp,trongđóbạncóthểchờđợiđến49ngàytrướckhichuyểnsangđờisốngmới.Nhưngcóhaitrườnghợpđặcbiệtkhông cần phải đợi trong cõi Trung Ấm, bởi vì tính cách cường liệt củanghiệplựchọđẩyngayhọvàotáisanhmới.Trườnghợpđầutiênlànhữngngườiđãsốngmộtđờivôcùnglợilạcvàtíchcực,đãtuluyệntâmđếntrìnhđộnănglựcchứngngộcủahọsẽđưahọtrựctiếpvàomộttáisanhtốtđẹp.Trườnghợpthứhailànhữngngườiđãsốngcuộcđờitiêucực,táchại,họđirấtnhanhxuốngđờitáisanhkếtiếp,bấtcứởđâu.

PHÁNXÉT

MộtvàimôtảvềcõiTrungẤmcónóiđếnmộtcảnhxétxử,mộtloại“quaylạicuộnphimđời”giốngnhưsựphánxétsaukhichếtởtrongnhiềunềnvănhóacủanhânloại.Lươngtâmtốtcủabạn,mộtvị thiênthầnhộmạngmàutrắng,đóngvaicốvấnbàochữa,kểlạinhữngviệctốtbạnđãlàm;trongkhilươngtâmxấu,mộtconquỷđen,trìnhlênvụánđểxétxử.Tốtvàxấuđượctính thànhnhữnghònsỏi trắngđen.“Thầnchết”hayDiêmvươngchủ tọaphiênxử,khiấysoivàokínhnghiệpđểlàmcuộcphánxét.Tôinhậnthấytrongcáimànphánxétnàycóvàitươngđồngvới“cuộnphimcuộcđời”ởkinhnghiệmcậntử.Cuốicùng,mọicuộcphánxétđềuxảyrangay trong tâm ta. Chúng ta đồng thời là quan tòa và bị cáo. RaymondMoodynói:“Ðiềuđángchúýlàsựphánxéttrongnhữngvụmàtôikhảosát,khôngphảiđến từnơi thực thểánhsáng-cóvẻyêu thươngvàchấpnhậnmọi người -mà lại đến từ cá nhânngười bị xét xử”. (Tưduyvề đời sau,1977,p.30)MộtphụnữđãtrảiquakinhnghiệmcậntửnóivớiKennethRing:“Bạnđượcchỉchothấylạicảcuộcđờibạn-vàbạnlàmviệcphêphán...Bạntựphánxétmình.Bạnđãđượcthathứmọitộilỗi,nhưngbạncóthểthachochínhbạnvìđãkhônglàmnhữngviệcđánglẽbạnnênlàm,vàmộtvàivụlườnggạtnhỏmàcólẽbạnđãlàmtrongđờihaykhông?Bạncóthểtựthathứchomìnhchăng?Ðâylàsựphánxét”.(Tìmýnghĩakinhnghiệmcậntử,1985,p.70)Cảnhphánxétcũngchứngtỏrằngtrongsựphântíchtốihậu,chínhcáiđộnglựcsaumọihànhđộngcủachúng tamới làđiềuquan trọng,vàkhông thểthoátkhỏihậuquảcủanhữnghànhđộng,lờinóivàýnghĩcủata,vànhữngdấuấn,nhữngthóiquencủanhữnghànhđộngnàytrênta.Ðiềunàycónghĩa

chúngtahoàntoànchịutráchnhiệmkhôngnhữngvềcuộcđờihiệntại,màcảnhữngđờitươnglaicủatanữa.

NĂNGLỰCCỦATÂM

VìtrongcảnhgiớiTrungẤm,tâmtarấtnhẹnhànglinhđộngvàbénnhạy,nênbấtcứtưtưởngnàokhởilên,tốthayxấu,đềucóảnhhưởngvànănglựcghêgớm.Vìkhôngcómộtcơthểvậtlýlàmnềntảng,nênnhữngýtưởngtrởthànhthựctại.Hảytưởngtượngsựbuồnbãgiậndữkhốcliệtmàtacóthểcảmthấykhitrôngthấyngườisốnglàmđámtangchotaquásơsài,haybàconthamlamđangtranhgiànhnhữngvậtsởhữucủata,haybạnbèmàtarấtyêumến, và ta tưởng cũng yêumến ta, bây giờ đang nói về tamột cáchkhinhmiệt, thương tổn, hổn láo.Một tình huốngnhưvậy có thể rất nguyhiểm,vìphảnứngbạohànhcủatacóthểđưatathẳngđếnmộttáisanhbấthạnh.Nhưvậy,nănglựcmãnhliệtcủatâmtalàvấnđềthenchốttrongTrungẤmtái sanh.Cáigiai đoạn caođiểmnàyhoàn toànphơibày chúng ta ragiữanhững thóiquenvàkhuynhhướngcốhữumà tađãđểcho tăng trưởngvàthốngtrịđờita.Nếubạnkhôngkiểmsoátnhữngkhuynhhướngấyngaybâygiờtrongkhisống,ngănchúngxâmchiếmtâmbạn,thìtrongTrungẤmtáisanhbạnsẽthànhnạnnhântộinghiệpcủachúng,bịmãnhlựccủachúngđưađẩy.MộtsựgiậndữnhỏnhặttrongtrạngtháiTrungẤmcũngcóthểcómộtảnhhưởngtaihại,bởithếmàtheotruyềnthống,ngườiđọcTửThưchobạnlúcsắpchếtphải làmộtngườimàbạncóquanhệ tốtđẹp;nếukhông,nộimộtviệcngheâmthanhtiếngnóicủaycũngđủlàmchobạnnổitambành,vàđiềunàysẽcónhữnghậuquảvôcùngkhốchại.Giáo lý cho ta thấynhiềumô tả về tính chất sống sít của cái tâmở trongtrạngtháiTrungẤm;môtảmạnhnhấtnóirằngtâmtalúcấygiốngnhưmộtthỏi sắt nungđỏ sẵn sànguốnbất cứ kiểu nào bạnmuốn, chođến khi nónguội.Bấtcứhìnhdánggìnóđượcuốnnắn,nósẽmauchóngthànhhìnhynhưvậy.Cũng thế,một tư tưởng tíchcựcduynhất trong trạng tháiTrungẤmcóthểtrựctiếpdẫnđếngiácngộ,mộtphảnứngtiêucựcduynhấtcóthểlàmbạnchìmvàođaukhổlâudài.Tửthưcảnhcáochúngtamộtcáchmạnhmẽnhưsau:Ðếnđâylàngãrẽđôiđườnglêncaovàxuốngthấp:đâylàlúcmàchỉcầnlướtvàosựlườibiếngmộtchútngươicũngđủchịukhổmiênviễn;đâylàlúcmàchỉcầntậptrungmộtchútngươicũngsẽhưởngđượchạnhphúclâubền.Hãychútâmkhôngtánloạn,hãynỗlựckéodàihậuquảthiệnnghiệp!TửThưcốđánhthứcdậybấtcứmộtliênhệnàovớisựtutậpmàngườichếtcóthểcó,vàkhuyếnkhíchchúngtatừbỏbámvíungười,của,từbỏsựkhát

khaocómộtthânxác,đừngbuôngtrôitheogiậndữhaythamdục,đàoluyệnsựtửtếhơnlàthùhằn,đừngnghĩđếnviệcác.TửThưnhắcnhởngườichếtkhôngcầnphải sợhãi:MộtmặtchongườichếtbiếtnhữnghìnhdạngghêrợntrongcõiTrungẤmchỉlàdotâmhọchiếura,thựcchấtvốntrốngrỗng;mặtkhác,nhắcngườichếtrằngbâygiờhọchỉcócáithânýsanhdotậpquáncũ,bởithếcũnglàtrốngrỗng.“Bởithếcáitrốngrỗngkhôngthểlàmhạicáitrốngrỗng”.BảnchấtbấpbênhchóngquacủagiaiđoạnTrungẤmcóthểlànguồnsuốichonhiềucơhộigiảithoát,vàtínhbénnhạycủatâmtrongTrungẤmnàycóthểhóara lợi lạcchochúng ta.Chúngtachỉcầnnhớđếnnhữnglờigiảngdạy,tachỉcầncómộttưtưởngtíchcựckhởilêntrongtâmta.Nếutanhớđượcmộtgiáolýnàogợichotatựtánhtâm,nếutacódùchỉmộtkhuynhhướngtutập,haymộtliênhệsâuxavớisựtuhành,tacũngđủnhờvậymàgiảithoát.TrongTrungẤmtáisanh,cáccõiPhậtkhônghiệnramộtcáchtựnhiênnhưtrongTrungẤmpháptánh.Tuynhiên,chỉcầnnhớđếncácvịPhật,bạncũngcóthểđithẳngđếncáccõiấybằngnănglựctâmbạn,vàtiếnđếngiảithoát.Nếubạn có thể niệmdanhhiệumột vị Phật, vị ấy liền hiện ra trước bạn.Nhưngnênnhớ,mặcdùcáckhảnănglàvôgiớihạn,chúngtavẫnphảicósựtựchủtâmýtrongTrungẤmnày,vàđiềunàyvôcùngkhókhăn,vìtâmtaởgiaiđoạnnàyhếtsứcbénnhạy,phântánvàbấtan.BởithếtrongTrungẤmnày,bấtcứkhinàobạncóthểcólạisựtỉnhgiácdùchỉtrongthoángchốc,thìbạnhãylậptứcnhớlạisựtutập,nhớthầyhayvịPhậtcủabạnthờ,vàthathiếttriệuthỉnh.NhờnănglựcânsủngcủabậcthầyhayPhật,tâmbạnsẽđượcgiảithoátvàotrongkhoảngkhônggiancủatâmgiácngộ.Sựcầunguyệntrongđờinàydườngnhưíthiệuquả,nhưngtrongcõiTrungẤmlạicóhiệuquảmãnhliệtvôcùng.Tuynhiên, sựmô tả trênđâyvềTrungẤmchứng tỏ thực rất khómà tậptrung tâm vào giai đoạn này, nếu ta không thực tập từ trước. Hãy tưởngtượngtadườngnhưtuyệtnhiênkhôngnhớbàichúnàolúcgặpácmộng,tacảmthấybấtlựcnhưthếnào,thìtrongcảnhgiớiTrungẤmcũngkhónhưthế,nếukhôngnóilàkhóhơn,đểtậptrungtâmý.ÐấylàlýdoTửThưluônluônnhắcđinhắclạimộtlời“Ðừngxaolãng”,vàTửThưnhấnmạnh:ÐếnđâylàngãrẽgiữaPhậtvàhữutình...Trongmộtgiây,phâncách.Trongmộtgiây,toàngiác.

TÁISANH

VìtrongTrungẤmtáisanh,thờigiantáisanhcànggần,nêntacàngthêmkhátkhaomộtthânxáclàmchỗnương,vàtađitìmmộtngườinàocóthểsử

dụngđểđượctáisanhvàođó.Nhữngdấuhiệubắtđầuhiệnrabáochotabiếtcáicảnhgiớitacóthểtáisanhvào.Nhữngánhsángđủmàuchiếutừsáunẻoluânhồi,vàtacảmthấybịthuhútvàomộtcõinàyhaykhác,tùytheocảmxúctiêucựcnàomạnhnhấttrongtâmta.Mộtkhitađãbịlôicuốnđếnđấy,thìthậtvôcùngkhómàtrởlui.Rồinhữnghìnhảnhsẽkhởilên,liênhệđếnnhữngcõikhácnhau.Càngquenthuộcvớigiáo lý, ta càngdễnhận raýnghĩa thực của chúng.Nhữngdấuhiệuthayđổiphầnnàotheonhữnggiáolýkhácnhau.Mộtsốbảorằngnếusanhvàocõitrời, tasẽthấymìnhđivàomộtthiêncungcónhiềutầnglầu.Nếutáisanhvàoloàiatula,tasẽthấymìnhởgiữanhữngkhígiớibằnglửa,haysắprachiếntrường.Nếusanhvàosúcvật,tasẽthấymìnhởtrongmộthanglỗdướiđất,haymộtcáiổrơm.Nếuthấymộtgốccây,mộtrừngsâu,haymộttấmvảidệt,thìđólàdấuhiệusắptáisanhlàmquỷđói.Vànếusắpsanhvàođịangục thì ta sẽ thấymìnhđangbịdẫnvàomộthốđen,xuốngmộtconđườngtối,vàomộtcõiđấtmờmịtcónhàmàuđỏhoặcđen,hayvềphíamộtthànhphốbằngsắt.Cónhiềudấuhiệukhác,nhưlàcáchtanhìnhaycửđộng,chứngtỏcảnhgiớitađanghướngđến.Nếusắpsửasanhvàocõitrờihayngười,thìcáinhìncủatasẽhướnglên trên;nếusanhvàocõisúcsinh, tasẽnhìn thẳng tới trước,nhưchim;nếusanhvàođịangụchayngạquỷthìtasẽnhìnxuống,nhưthểlàsắpnhàoxuống.Nếucódấuhiệunàonhưthế,thìtanêncoichừngđừngrơivàomộtcõitáisanhbấthạnh.Ðồngthời,tasẽcómộtkhátkhaomãnhliệtđốivớimộtcảnhgiớinàođó,vàbịcuốnhútvàođótheobảnnăng.GiáolývềTrungẤmdạyrằng,vàođiểmấy,cónguycơlớnlà,dolòngnônnóngthèmkháttáisanh,tacóthểxôngtớibấtcứmộtnơinào,dùnókhôngcóvẻgìanninhbảođảm.Nếuướcmuốncủatabịbấtmãn,sựgiậndữkhởilênsẽđưagiaiđoạnTrungẤmđếnmộtkếtthúc,vìtasẽbịđẩyvàocõidữbằngchínhnănglựccảmxúccủamình.Vànhưthế,tacóthểthấytáisanhtươnglaicủatađượctrựctiếpđịnhđoạtbởitham,sânvàsi.Hãytưởngtượngtađangchạyvềphíamộtchỗnấp,chỉđểtránhthoátkinhnghiệmđaukhổcủaTrungẤm.Rồi,vìsợphảitừbỏtấtcả,màtađâmraràngbuộcvớimộttáisanhmới,bấtkểởđâu,miễnlàđượctáisanh.Khiấytacóthểđâmrathácloạn,nhưTửThưnói,vàlầmlẫntáisanhtốtvớixấu,xấuvớitốt.Tacóthểnghetiếnggọicủanhữngngườithânyêu, hoặc giọng ca hấp dẫn, rồi chạy theo chúng, để cuối cùng bị dẫn dụxuốngnhữngcõithấpkém.Bảyvậy,phảicẩnthậnđừngmùquángđivàonhữngcõivôphúcấy.Ðiềukỳdiệulà,ngaylúctaýthứcđượccáigìxảyđếnchota,thìtacóthểbắtđầutácđộng,vàđiềuấyảnhhưởngđếnsốphậncủata.Bịđẩy tớibởingọngiónghiệp, thâný sanhđiđếnmộtnơiởđấychamẹđanggiaohợp.Khithấyhọ,nóbịkéovàotrongcảmxúcấy;vàdonghiệp

quá khứ, nó tự nhiên cảm thấy rất thương hoặc rất ghét. Sự quyến luyếnngườimẹvàthùghét,ganhtịvớingườichasẽđưađếnhậuquảlànósinhthànhcontrai;ngượclạilàgái.Nhưngnếunóngãquỵtrướcnhữngcảmxúcrấtmạnhthìnócóthểsanhvàomộtcảnhgiớihènhạ.Cócáchnàotacóthểlàmbâygiờ,đểtránhbịtáisanhhoặchướngdẫnsựtáisanhkếtiếpcủatakhông?GiáolývềTrungẤmđưarahaichỉdẫnđặcbiệt:phươngphápngănngừatáisanh,vànếukhôngngănđược,thìchọnmộttáisanh tốt.Ðầu tiên lànhữngchỉdẫnđểđóngcửangõđivàomộtđời sốngkhác:Phươngpháptốtnhất là từbỏnhữngcảmxúcnhưthamdục,giậndữ,hayganhtỵ,vànhậnchânrằngkhôngmộttrạngtháiTrungẤmnàocóthựcchấttốihậu.Nếubạncóthểnhậnchânđiềuấy,rồiđểtâmantrútrongbảnchấtchânkhôngcủanó, thìchínhđiềunàysẽngănngừa táisanh.TửThưTâyTạngbáochochúngtabiết:Thanôi!Chavàmẹ,cơnbãolớn,luồnggióxoáy,sấmsét,nhữngcảnhtượngkinhhoàngvàtấtcảnhữnggìhiệnrađấy,bảnchấtđềuhuyễnảo.Dùcóhiệntướnggìđinữa,thìcũngkhôngthực.Mọichấtliệuđềugiảdối,trốngrỗng.Chúngnhưảoảnh,khôngtrườngtồnbấtbiến.Thamáimàlàmchi?Sợhãimàlàmchi?Nhưvậylàxemcáikhôngthànhcáicó...TửThưlạikhuyếncáotiếp:“Tấtcảđềudotâmtôibiếnra,vàtâmấyvốnlàchânkhông,vôsanh,khôngbịchướngngại”.Khinghĩvậy,hãyđểtâmngươitựnhiêntrongbảnchấtcủanó,nhưnướcđổvàonước,cứnhưnó là, thong thả,phóngkhoángvà thưgiãn.Khiđểnóantrútựnhiênvàthongthả,ngươicóthểbảođảmngõvàomọilốitáisanhchắcchắnbịđónglại.PhươngpháphaynhấtkếtiếpđểngănngừatáisanhlànhìnnhữngngườicóthểlàmchamẹbạnnhưlàPhật,haythầy,haythầnhộmạngyidamcủabạn.Vàítnhất,bạnhãycốphátsinhmộtcảmgiáctừbỏ,khôngbị lôikéovàonhữngcảmxúcthamdục,vànghĩđếnnhữngcõiPhậtthanhtịnh.ÐiềunàysẽngănngừatáisanhvàkhiếnbạnđượcsanhvàomộttrongnhữngcõiPhật.Nếu bạn không thể an trú tâm đủ vững vàng để làm như vậy, thì còn cónhữngphươngphápchọnlựamộttáisanh,liênhệđếnnhữngđiểmmốcvànhữngtướngcáccảnhgiớikhácnhau.Nếubạnnhấtđịnhphảitáisanh,haycốýmuốntáisanhđểtheođuổiconđườngtutậpvàlàmlợiíchngườikhác,thìbạnkhôngnênđivàocõinàokháccõingườita.Chỉcóởđấycácđiềukiệnmớithuậnlợichosựtiếntuđạonghiệp.GiáolývềTrungẤmchobiết,nếubạnsắpsửasanhvàomộthoàncảnhtốttrongcõingười,thìbạnsẽcảmthấymìnhđangđivàomộtngôinhàsangtrọngđẹpđẽ,hayvàomộtđôthị,hayởgiữamộtđámđông,haythấynhữngngườiđanggiaohợp.Ngoài những cách ấy ra, thông thường chúng ta không có chọn lựa nào.Chúngtabịlôikéovềchỗthọsanhcủata“nhưconchimbịsalưới,nhưcỏ

khôbắtlửa,haysúcvậtsađầmlầy”.TửThưnói:“Nàyhỡithiệnnam/nữ,dùngươikhôngmuốnđi,ngươicũngkhôngcónănglựctựchủ,ngươibịbắtbuộcphảiđi”.Tuynhiên,nhưgiáolýluônluônnhắcta,vẫncòncóhyvọng,bâygiờlàlúcnêncầunguyện.Nhờthathiếtmongmỏivàtậptrungmãnhliệt,ngaytronglúcnày,bạnvẫncòncóthểtáisanhvàomộtcõiPhật,hoặcbạncóthểphátnguyệnsâuxa tái sanhvàomộtgiađình loàingười,ởđấybạncó thểgặpđườnglốitutậpvàtiếptụctiếnđếngiảithoát.Nếubạncómộtnghiệpnặngbuộcbạnrơivàomộtcảnhgiớiđặcbiệtnào,thìcóthểbạnhếtphươngchọnlựa,tuynhiên,lờinguyệnquákhứvàsựmongcầucủabạncóthểgiúpbạnchuyểnsốphậnđểcóthểtáisanhvàomộtđờisốngmàmộtngàynàođósẽđưabạnđếngiảithoát.Ngaycảkhibạnđãnhậpthai,cũngcóthểcầunguyệnchođiềunàyxảyra.Ngaycảkhiấy,bạncóthểquántưởngmìnhnhưmộtchúngsanhgiácngộ,nhưthầnKamcangtátđỏa(Vajrasattva)-nhưcácbậcthầytruyềnthốngnói- và làm cho cái thai cungmà bạn đang vào biến thànhmột môi trườngthiêngliêng,“mộtcungtrời”,ởđấybạntiếptụctuluyện.Bâygiờ,khiTrungẤmtáisanhhiệnraTôisẽtậptrungnhấttâmthiềnquánVàcốkéodàinhữnghậuquảcủanghiệptốtÐóngcửangõtáisanh,cốđừngsanhtrởlạiÐâylàlúccầntinhtấnvànhậnthứcthuầntịnhHãytừbỏcảmxúctiêucực,vàquántưởngbậcđạosư.Cuốicùng,chínhsựthúcgiụccủatựtâmmuốntrútrongmộtcõinàođó,đãbuộctatiếnvềtáisanh,vàchínhkhuynhhướngchấpthủcủatựtâmđãtìmsựthểhiệnthànhthânxáctáisanh.ÐâylàgiaiđoạnkếtrongtiếntrìnhxuấthiệnmàtađãthấyxảyratrongcáccảnhTrungẤm.Nếubạnthànhcôngtrongsựhướngdẫntâmvềphíamộtsựsanhlàmngười,thì tứclàbạnđãđi trọnchukỳ.BạnsẽđượcsanhvàotrongTrungẤmtựnhiêncủađờinày.Khitrôngthấychamẹbạnđanggiaohợp,tâmbạnbịthuhút,vàbạnvàothai.ÐiềunàybáohiệusựkếtthúccủaTrungẤmtáisanh,khitâmbạnmộtlầnnữakinhquárấtnhanhchóngnhữngtướngcủacácgiaiđoạntanrã,vàsựxuấthiệncủaÁnhsángCănbản.Rồikinhnghiệmtốiđencủasự“thànhtựu”lạikhởilên,vàđồngthờisựliênlạcvớibàothaimớibắtđầu.NhưvậyđờisốngkhởiđầucũngnhưkếtthúcbằngÁnhsángcănbản.

19.GIÚPĐỠSAUKHICHẾT

Trong thế giới tân tiến, rất thường khimột người nào chết, thìmột trongnhữngnỗilosầunhấtchongườiởlại lànghĩrằnghọkhôngthểlàmgìđểgiúpđỡnhữngngườithânyêuđãmất.Ðólàmộtniềmtinchỉlàmchosựsầukhổcủahọcàngthêmtrầmtrọng.Nhưngsựthựckhôngphảithế.Cónhiều,rấtnhiềucáchchúngtacóthểgiúpngườiđãchết,vàtựgiúpcảchúngtađểsống vắng bóng họ. Một trong những đặc điểm của đạo Phật, một trongnhữngđườnglốichứngtỏphươngtiệnthiệnxảovàtâmtừbicủachưPhậtlàcó rất nhiều pháp tu đặc biệt để giúp người chết, và còn an ủy được tangquyếnđaubuồn.TửThưcólốinhìnbaoquátcảsốngvàchết,chota thấyrằngcónhiềucáchgiúpđỡngườikháctrongmọitìnhhuốngcóthểnghĩtới,bởivìkhôngcómộtranhgiớinàogiữacáigọilà“sinh”vàcáigọilà“tử”.Nănglựcsángchóivàsựấmápcủatâmtừbicóthểvươntớiđểgiúpđỡtấtcảmọitìnhhuống,mọicảnhgiới.

KHINÀOTACÓTHỂGIÚP

TrungẤmtái sinh,nhưđãnói,dườngnhư làmột thờigianhết sức rầy ràđángngại.Nhưng trongđócóniềmhyvọng lớn lao.Những tínhchấtcủathânýsanhsuốttronggiaiđoạnTrungẤmlàmchonódễbịthươngtổn-sựsángsuốtcủanó,diđộng,nhạycảm,vàthầnthông-songcũnglàmchonóđặcbiệtdễcảmthụđốivớisựgiúpđỡcủangườisống.Sựkiệnnókhôngcóhìnhdạngvậtlýlàmchonórấtdễhướngdẫn.TửThưTâyTạngvíthânýsanh này nhưmột con ngựa, dễ dàng được điều khiển với sợi dây cươnghoặcvớimộtthâncâykhổnglồ,khiởtrênđấtthìcóthểlàkhódichuyển,nhưngkhiđãnổibềnhbồngtrênmặtnướcthìbạncóthểđưanóđibấtcứđâutùyý,khôngcầnnỗlực.Thờigiantốtnhấtđểtutậpchongườichết là49ngàyTrungẤmtáisanh,mà3tuầnđầulàquantrọngnhất.Chínhtrong3tuầnấy,ngườichếtcómộtliênhệmạnhmẽvớicuộcđờinày,làmchohọdễdàngnhậnsựgiúpđỡcủata.Bởithế,chínhtrongthờigiannàysựtutậpcủatacóthểảnhhưởngđếntươnglaicủangườichếtnhiềuhơncả,hoặcgiúphọgiảithoát,hoặcgiúphọcótáisanhtốtđẹp.Vậytanêndùngmọiphươngtiệntacóthểđểgiúphọ,vìsaukhihìnhdạngvật lýcủahọbắtđầuquyếtđịnh, - thường làkhoảng từngàythứ21đếnngàythứ49-thìcơhộichuyểnnghiệpchohọcàngbịhạnchế.Tuynhiênsựgiúpđỡngườichếtkhôngchỉgiớihạntrong49ngàysaukhichết.Khôngbaogiờquámuộnđểgiúpđỡngườinàođãchết,dùhọchếtlâu

baonhiêu về trước.Ngườimàbạnmuốngiúp có thể đã chết 100nămvềtrước,nhưngnếutatutậpchohọ,vẫncònđượclợilạc.DudjomRinpochethườngnóingaycảkhingườiấyđãđạtgiácngộ,họvẫncòncầntấtcảsựgiúpđỡmàhọcóthểdùngđểgiúplạikẻkhác.

TACÓTHỂGIÚPĐỠNHƯTHẾNÀO

CáchtốtnhấtvàdễnhấtđểgiúpđỡmộtngườichếtlàlàmphápChuyểnditâmthức tinhyếumà tôiđã trìnhbày trongchương13,khichúng tanghemộtngườinàođãchết.ỞTâyTạng,chúngtanóicũngnhưbảnchấtcủalửalàđốtcháy,củanướclàgiảikhát,bảnchấtcủachưPhậtlàhiệnthânngaykhingườinàotriệuthỉnh,vìtừbicủacácngàilàvôhạn,muốngiúpđỡtấtcảhữutình.Ðừngbaogiờtưởng tượng rằngbạn cầunguyệnkhônghiệuquảbằngmột “người thánhthiện”cầunguyệnchohọ.Bởivìbạngầnvớingườichếthơn,nênmãnhlựccủatìnhyêuvàchiềusâucủamốiliênhệsẽlàmchosựcầunguyệncủabạncónănglựchơn.Cácbậcthầyđãbảođảmvớichúngta:hãykêucầuvớichưPhật,cácngàisẽđápứngbạn.KhandroTseringChodron,ngườivợtâmlinhcủaJamyangKhientse,thườngnóirằng,nếubạnthựcsựcótâmtốtvàcóýđịnhchânthành,thìkhibạncầuchongườinào,sựcầunguyệnsẽrấthiệunghiệm.Bởithế,hãytintưởngrằngnếungườinàobạnrấtthươngyêuđãchết,vànếubạncầunguyệnchohọvớitìnhyêuvà lòngchân thành, thìsựcầunguyệncủabạnsẽcóhiệu lựcđặcbiệt.Cáchtốtnhất,hiệuquảnhấtđể làmphápChuyểndi là trướckhi thi thểbịchạm tới hay bị di chuyển bất cứ cách nào.Nếu điều này không thể thựchiện,hãylàmphápChuyểnditạichỗmàngườiấyđãchết,hayítnhấttưởngtượngrõrệthìnhảnhnơiấy trongtâmbạn.Cómột liênhệmãnhliệtgiữangườichếtvớinơichốnvà thờigianchết,nhất là trong trườnghợpngườichếtbạotử.TrongcõiTrungẤmtáisanh,nhưtôiđãnói,tâmthứcngườichếtsốngtrởlạicáikinhnghiệmchếtmỗituầnmộtlần,vàođúngngàyhômấy.BởithếbạnnênlàmphápChuyểndi,haybấtcứphápmôntunàobạnđãchọn,vàobấtcứngàynàotrong49ngày,nhưngđặcbiệtlàvàonhữngngàytuầncủangườichết.Mỗikhingườibàconhaybạnbèđãchếthiệnlêntrongtâmtríbạn,mỗikhibạnnghe tênngườiấyđượcnhắc tới, thìhãygởiđếnhọniềmyêu thươngcủabạn,và tập trung làmphépChuyểndi.Làmphápấybao lâu tùyý,vàcàngnhiềulầncàngtốt.

Mộtđiềukhácbạncóthểlàm,mỗikhibạnnghĩtớingườinàođãchết,làđọcngaymộtcâuchúnhưOMMANIPADMEHUM,thầnchúcủađứcPhậtcủalòngtừmẫn,tịnhhóađượctấtcảácnghiệpđưađếntáisanh;hoặccâuOMAMIDEWAHRIH, thần chú của đứcADiÐà, vị Phật của ánh sáng vôlượng.RồibạncóthểtiếptheobằngphápChuyểndi.Nhưngdùbạncólàmbấtcứphápmônnàotrênđâyđểgiúpngườichếthaykhônglàm,đừngbaogiờquênrằngtâmtrongcõiTrungẤmrấtbénnhạy,bạnchỉcầnhướngnhữngthiệncảmđếnhọcũngđủlợilạcchohọrồi.Khi bạn cầu nguyện cho người nào thân thiết, bạn có thể, nếumuốn, baogồmcảnhữngngườiđãchếtkháctronglờicầunguyện:nhữngnạnnhâncủachiến tranh, tàn bạo, tai ách, đói kém, hoặc những người đã và đang chếttrongcác trại tập trung,như tạiTrungQuốcvàTâyTạng.Bạncó thểcầunguyệnchonhữngngườiđãchếtnhiềunămvềtrước,nhưôngbàcốcủabạnvànhữngngườitronggiađìnhđãchếttừlâu,haynhữngnạnnhântronghaicuộc thếchiến.Hãy tưởng tượng lời cầunguyệncủabạnđặcbiệt trảiđếnnhữngngườiđãchếttrongcơngiậndữ,lolắnghãihùng.Nhữngngườiđãcócáichếtkinhkhủnghayđộtngộtrấtcầnđượcgiúpđỡ.Nhữngnạnnhâncủaámsát,tựsát,tainạn,chiếntranh,thườngrấtdễrơivàosợhãiđauđớn,hoặcởmãitrongkinhnghiệmkhủngkhiếpvềcáichếtcủahọ,dođókhôngthểtiếnđếngiaiđoạntáisanh.KhibạnlàmphápChuyểndichohọ,hãylàmvớimứcđộmãnhliệtthathiếthơnbaogiờcả.HãytưởngtượngnhữngtiasángchóilọituônpháttừchưPhậtvàBồ-tát,trútxuốngtấtcảânsủngtừbicủacácngài.Tưởngtượngánhsángấytuônxốitrênngười chết, tịnhhóahọhoàn toàn,giải thoát họkhỏinỗiđauđớn rốiloạncủacáichết,đemlạichohọanbìnhsâuxa lâudài.Rồi tưởngtượng,vớitấtcảtâmhồnbạn,ngườichếtđangtanthànhánhsángvàtâmthứchọbâygiờđãđượcchữalành,thoátmọikhổđauvàbaylênhòanhậpvớitâmgiácngộcủachưPhật.MộtvàingườiTâyphươngvừaquaviếngthămTâyTạngđãkểchotôinghemộtcâuchuyệnmàhọchứngkiến.Mộtngàynọ,mộtngườiTâyTạngđangđibộbênlềđường,bịmộtchiếcxecam-nhôngcủaTrungQuốcđụngchếtngay tức khắc. Khi ấy,một tu sĩ tình cờ đi qua, vội vàng đến ngồi cạnhngườichếtnằmtrênđất.Họtrôngthấytusĩghévàotaingườichếtđọcmộtcâugìđó;thìnhlìnhhọkinhngạcthấyngườichếtsốnglại.KhiấytusĩlàmphápChuyểnditâmthứcchongườiấy,vàhướngdẫnôngtaantịnhđivàocõichết.Cáigìđãxảyra?Rõràngvịtusĩđãnhậnthấynỗikinhhoàngcủangườikia,làmchoyrấtgiaođộngkhichết,nênvịtusĩđãhànhđộngchớpnhoáng: trướchếtgiải thoát tâmngườichếtkhỏinỗiđaubuồn, rồisauđó,nhờphápChuyểndi,đưathầnthứchọvềmộtcõiPhật,hoặcmộttáisanhtốt.ÐốivớinhữngngườiTâyphươngchứngkiếnviệcấy,thìtusĩcóvẻchỉlàmộtngườibìnhthường,nhưngcâuchuyệnnàychứngtỏônglàmộthànhgiả

cónănglựcrấtđángnể.Thiềnđịnhvàcầunguyệnkhôngphảilàcáchduynhấttacóthểlàmđểgiúpngườichết.Chúngtacóthểbốthíchongườibệnh,ngườinghèokhổ,đểhồihướngchohọ.Chúngtacóthểđemtàisảnhọđểlạiđểchongườinghèo.Tacó thể nhândanhhọmàđónggópvào các việc nghĩa như sungvào bệnhviện,cứutrợ,tiếpdẫnđườnghaytuviện.Tacũngcóthểbảotrợchocáckhóatunhậpthấtcủanhữnghànhgiảtốt,haylễcầunguyệndonhữngbậcthầyvĩđạihướngdẫnởnhữngnơithiêngliêngnhưBồđềtràng.Tacóthểcúngđốtđènchongườichết,haybảotrợnhữngcôngtrìnhmỹthuậtliênhệđếnviệctutập.Mộtphươngphápgiúpđỡngườichếtnữalàphóngsanhnhữngconvậtsắpbịgiết.PhápnàythịnhhànhởTâyTạngvàdãyHyMãLạpSơn.Ðiềuquantrọnglàhồihướngcôngđứcnhữngthiệnsựấychongườichết,chotấtcảngườichết,đểmọingườiđãchếtcóđượcmộttáisanhtốtvàhoàncảnhthuậnlợitrongđờikếtiếpcủahọ.

SỰTHẤUTHỊCỦANGƯỜICHẾT

HãynhớrằngtâmthứcngườitrongcõiTrungẤmsángsuốtbénnhạygấpbảylầnkhisống.Ðiềunàycóthểlàmchohọđaukhổlớnhoặclợilạclớn.Bởi thế, điều cốt yếu là, khimột người thân chết, bạnphải càng cẩn thậncàng tốt, trong tất cảhànhvicửchỉbạn,đểkhỏiquấy rầyhọ, làmhọ tổnthương.Vìkhingườichếttrởvềnhàvớinhữngngườithâncònlại,hayvớinhữngngười tụngniệmlàmphépchohọ, thì trong tình trạngmớicủa tâmthứchọ,họcóthểkhôngnhữngtrôngthấynhữnggìđangxảyra,màcònđọcđượctrongtâmnhữngngườikhác.Nếubàconchỉâmmưutranhđoạtchiagiatàihọđểlại,haychỉnóivànghĩvềânoán,khôngcotìnhthươngchânthựcđốivớingườichết,thìhọcóthểvôcùngtứcgiận,đaukhổ,vỡmộng,vàdođósẽbịlôikéovàonhữngcảmxúcdữdộimàphảiđivàomộttáisanhbấthạnh.Chẳng hạn, hãy tưởng tượng nếu người chết thấy người ta tụng kinh chomìnhkhôngthànhkhẩn,tâmngườitụngbậnrộnvớinhữngviệcgiảitrítầmthườngthìhọcó thểmất tấtcảchútniềmtinnàohọcó thểcó.Hãytưởngtượngnếumộtngườichếtphảinhìnnhữngngườithânbuồnsầuthảmthiết,cũngcóthểlàmchohọvôcùngáonão.Vànếuvídụngườichếtkhámphárarằngbàconchỉgiảvờyêuthươnghọvìtiền,thìhọcũngcóthểđaukhổvỡmộngđếnnỗisẽthànhmatrởvềámảnhngườihưởnggiatàimìnhđểlại.Bâygiờbạnđãthấynhữnggìbạnlàm,nghĩ,haycưxửsaukhimộtngườithânchết,cóthểcótầmquantrọngghêgớmvàảnhhưởnglớnlaođếntươnglaihọnhiềuhơnbạntưởng.

Bạncũngsẽthấytạisaođiềuthậtthiếtyếuchotâmlinhngườichếtđượcanổn,lànhữngngườicònlạiphảihòahợp.Bởithế,ởTâyTạngkhibàconbạnbèngườichết tụhội lại,họ thườngđượckhuyếnkhíchhãycùng tụngđọcvới nhau càng nhiều càng tốt một câu thần chú như OM MNI PADMEHUM.ÐiềunàyaiởTâyTạngcũngcóthểlàm,vìbiếtnóchắcchắnsẽgiúpđỡngười chết.Bởi thế, câu thần chúnàygây chohọnguồn cảmhứngđểcùngnhau tụngđọc trongniềmsùng tín.Tính thiêng liêngcủangườichếttrong cõiTrungẤmcũngkhiếnnếuđượcmột bậc thầyhayhànhgiả tâmlinhgiàukinhnghiệmlàmlễ,ngườichếtsẽđượclợilạcvôcùng.Ðiềuvịấylàlàantrútrongtựtánhtâmnguyênủy,rồihôtriệuthânýsanhcủangườichếtđanglangthangtrongcõiTrungẤm.Khithânýsanhđãđếntrướcbậcthầy,donănglựcthiềnđịnhcủaông,ôngcóthểkhaithịbảntánhthanhtịnhchongườichết.Nhờnănglựcthầnthông,ngườichếtthấyđượctâmgiácngộcủavịthầy,vàngaytạichỗđượcgiảithoát.Nhữngcũngchínhvìlýdođó,màbấtcứgìmộthànhgiảthôngthườngcóthểlàmchongườichết,cũngcóthểgiúphọrấtnhiều.BạncóthểtutậpphápquánmộttrămvịthầnanlạcvàphẫnnộliênhệTửThưTâyTạng,haybạncóthểchỉantrútrongmộttâmtrạngbimẫn;nhấtlànếukhiấybạncótriệuthỉnhhươnglinhngườichết,thìhọđượclợilạcvôcùng.MỗikhihànhgiảPhậttửchết,chúngtôibáochotấtcảthầyvàbạnđạocủahọbiếtđểcóthểkhởisựhànhphápcầusiêuchohọngay.Thườngtôithâuthậptênnhữngngườiđãchết,rồigửiđếnchonhữngbậcthầylớnmàtôibiếtởẤnvàHyMãLạpSơn.Cáchvài tuần,cácvịnày làmpháp thanh luyệnchohọmộtlần,vàmỗinămcómộtthiềnhộimườingàyđểcầusiêutậpthểtạicáctuviện.

CÁCHTÂYTẠNGCẦUSIÊUNGƯỜICHẾT

1.TửThưTâyTạng

TạiTâyTạng,khiphápChuyểndiđã làmchongườichếtxong,quyểnTửThưđượcđọcđiđọclạinhiềulần,vànhữngpháptuliênhệđượcthựchành.ỞmiềnÐôngTâyTạng,chúngtôithườngcótruyềnthốngđọcTửThưsuốt49ngàysaukhichết.Quađó,ngườichếtđượcchỉchobiếthọđangởgiaiđoạnnàotrongtiếntrình,vàđượcchonhữngchỉdẫnhaycảmhứngmàhọcần.NhữngngườiTâyphương thườnghỏi tôi:“LàmsaomộtngườiđãchếtcóthểngheđọcTửThư?”Câutrả lờigiảndị là:Tâmthứcngườichếtkhiđượchôtriệubởinănglựccủalờikinh,thìcóthểđọcđượctâmtavàcóthểcảmnhậnđúngnhữnggì

màtacóthểnghĩhaythiềnđịnhvềhọ.Bởithế,khôngcóchướngngạinàochongườichếtđểhiểuđượcTửThưTâyTạngđangđọcchohọ,dùlàđọcbằngTạngngữ.Ðốivớingườichếtthìngônngữkhônglàmộttrởngại,vìtâmhọcóthểđọcđượcýnghĩacốtyếucủakinhvăn.Ðiềunàykhiếnchosự tập trung tâmýcủangườihành lễcàng thêmquantrọng,chứkhôngphảichỉlàmchiếulệmàđược.Vàbởivìngườichếtđangthựcsựsốngnhữngkinhnghiệmđềcậptrongsách,nênhọcóthểcónhiềukhảnănghơntađểhiểuchânlýcủaTửThư.Ðôikhitôitựhỏi:“Nhưngnếulỡtâmthứcđãngấtxỉuvàrơivàotìnhtrạngquênlãngvàolúcchếtthìsao?”.Vìtakhôngbiếtbaolâungườichếtsẽởtrongtrạngtháihônmê,vàlúcnàothìhọbắtđầuđivàoTrungẤmtáisanh,nênTửThưđượcđọcvàtuluyệnliêntụcđểphònghờ.NhưngcònnhữngngườikhôngquenthuộcvớigiáolýhayTửThưthìsao?Chúngtacónênđọcchohọnghekhông?ÐứcDalaiLamađãchomộtlờichỉdẫnrõràng:Dùbạncó tin tôngiáonàohaykhông,điều rấtquan trọngvẫn làcóđượctâmanbìnhlúcchết...TheoquanđiểmPhậtgiáo,dùngườichếtcótinluânhồihaykhông,thìsựtáisanhcủahọvẫnhiệnhữu,bởithếmộttâmanbìnhlàquantrọngvàolúcchết.Nếungườichếtlàmộtkẻvôthần,thìviệcđọcTửThưcóthểlàmtâmhọgiaođộng,cóthểgợisựthùghét,vàbởithếcóthểhạihọhơnlàgiúphọ.Nhưngnếungườinàomởlòngramànghe,thìnhữngcâuthầnchúhaydanhhiệuPhậttrongđócóthểgiúphọ“kếtnhânduyên”vànhờthếcóthểcóíchlợichohọ.Bởithế,điềuquantrọngtrênhếtlàxéttháiđộcủangườichết.

2.NéDrenvàChangChok

CùngvớiviệcđọcTửThưcòncólễNéDrenđểhướngdẫnhươnglinh,haylễ Chang Chok để tịnh hóa hương linh, trong đó bậc thầy sẽ hướng dẫnngườichếtđếnmộttáisanhtốt.Tốtnhất,hailễấynênlàmngaysaukhichết,hayítnhấttrongvòng49ngày.Nếuthithểkhôngcóđấy,thìnênhôtriệuthầnthứcngườichếtvềtrongmộthình nhân hay tấm thẻ “bài vị” có hình và tên họ người ấy, gọi là một“tsenjang”.Lễnàycónăng lựcnhờở sựkiện rằng thờigianngaysaukhichết,ngườichếtthườngcómộtấntượngmạnhvềthânxácmìnhtrongđờivừaqua.Nhờnănglựcthiềnquáncủabậcthầy,thầnthứcngườichếtđanglangthangtrongcõiTrungẤm,đượcgọivềtrongtấmthẻbàihaytấmảnhtượngtrưngchohọ.Thầnthứckhiấyđượctịnhhóa,lọcsạchnhữnghạtgiốngnghiệptrongsáu

cõi, rồi được nghemột bài thuyết pháp giống như lúc còn sốngở đời; vàngườichếtkhiấyđượckhaithịbảntâm.Cuốicùng,lễChuyểnditâmthứcđượcthựchiệnvàthầnthứcngườichếtđượchướngdẫnđếnmộttrongcáccõiPhật.Sauđótsenjang(hìnhnhânhaythẻbài)đượcđốt,vàthếlàđãtịnhhóanghiệpchướngcủangườichết.

3.Tịnhhóalụcđạo

Thầytôi,DilgoKhientseRinpochethườngbảo,lễ“Tịnhhóalụcđạo”làlễthanhluyệntốtnhấtchomộthànhgiảđãchết.Sựtutậpđểtịnhhóalụcđạonàythườnglàmkhisống,dùngthiềnđịnhvàquántưởngđểthanhlọcthânxáckhỏisáuphiềnnãochính,cùngvớisáucõimàphiềnnãoấytạonên.Phápnàycũngcóthểlàmchongườichếtrấthiệunghiệm,vìnóthanhlọccănbảnnghiệpcủahọ,ïvàdođóthanhlọccáigốcrễcủatươngquangiữahọvớisinhtử.Ðiềunàyquantrọng,vìnếucảmxúctiêu cực (phiền não) không tịnh hóa, thì chúng sẽ điều động thần thức táisanhvàocõinàođótronglụcđạo.TheomậtđiểnDzogchen,nhữngcảmxúctiêucựctíchtụtronghệtâm-vật-lýlà nhữnghuyệt đạo vi tế, nội phonghaynăng lực, và nhóm lại ởmột vàitrungtâmnănglực(huyệt)đặcbiệttrongcơthể.Bởithế,hạtgiốngcủađịangụcvànhâncủanólàgiậndữ,đượcđịnhvịtríởdướihaigótchân;cõingạquỷvànhâncủanólàdụctham,gốcởbàntọa;cõisúcsinhvànhâncủanólàngusithìcóvịtríởrốn;cõingườivànhâncủanólàhoàinghi,cótrịtriởtim;cõitu-lavànhâncủanólàganhtịnằmởyếthầu;cõitrờivànhâncủanólàkiêumạn,thìcóvịtríởđỉnhđầu.Trongpháptutậpđểtịnhhóalụcđạo,khimỗicõivàcảmxúctiêucựccủanóđượcthanhlọc,hànhgiảquántưởngtấtcảnghiệpdocảmxúcđặcbiệtấytạonênbâygiờđãkhôkiệt,vàthânphầnliênhệđếnnghiệpcủacảmxúcấyhoàn toàn tan thànhánhsáng.Bởi thế,khibạn làmpháp tu luyệnnàychomộtngườichết,thìhãynhấttâmquántưởngrằng,saukhilàmxong,tấtcảnghiệpđượcthanhtịnhvàthânhọ, toànbảnthểhọtanthànhánhsángrựcrỡ.

4.Pháptuquánmộttrămvịthầnanlạcvàphẫnnộ

MộtcáchkhácđểgiúpngườichếtlàsựhànhtrìTrămvịthầnanlạcvàphẫnnộ(nhữngthầnnàyđãđượcnóiởchương17-“Tiasángnội tâm”).Hànhgiảquántoànthânthểmìnhlàmộtmandalacủatrămvịthầnanlạcvàphẫnnộ;chưthầnanlạcđượcquánởhuyệttim,chưthầnphẫnnộởnão.Hànhgiảkhiấytưởngtượngchưthầnphátrangàntiasángchanhòalêntrênngườichếtđểtịnhhóatấtcảácnghiệpcủahọ.

ThầnchúđểtịnhhóamàhànhgiảtụngđọclàthầnchúKimcươngtátđỏa,vịthầnchủ trì tấtcảmandalacủaMậtgiáo,và làvị thầnở trungương trongmandalamộttrămvịthầnanlạcvàphẫnnộ,mànănglựcđượchôtriệucốtđểtịnhhóavàchữabệnh.Thầnchúnàylà“Thầnchúmộttrămngữâm”,baogồmtrăm“chủngtự”củatrămvịthầnấy.Bạncóthểxửdụngmộtdạngngắngồmsáuâmcủa thầnchúKimcươngtátđỏa(Vajrasattva) làOMVAJRASATTVAHUM(TạngngữOmBenzaSattbHung).Ýnghĩacâunàylà“HỡithầnKimcươngtátđỏa!Nhờnănglựccủangài,xinchoconđượctịnhhóa,đượcchữalành,đượcchuyểnnghiệp”.MộtbàichúquantrọngkháctrongmậtđiểnDzogchenvàtronghànhtrìliênhệđếnTửThưTâyTạnglàAAHASHASAMA.Sáuâmcủabàichúnàycónănglực“đóngcửangõ”đivàolụcđạoluânhồi.

5.Hỏatáng

ThôngthườngtrongnhiềutruyềnthốngÐôngphương,hỏatánglàcáchđểthanhtoánthâychết.TrongPhậtgiáoTâyTạngcũngcónhữngpháphànhđặcbiệtcho lễhỏa táng.Chỗhỏa tánghaydànhỏa tángđượcquán tưởngthànhmandalacủaKimcươngtátđỏa,hayTrămvịthầnanlạcvàphẫnnộ.Chưthầnđượcquántưởngmãnhliệt,sựhiệndiệncủahọđượctriệuthỉnh.Cáithâycủangườichếtđượcquánnhưthựcsựđạidiệnchotấtcảnghiệpácvà chướngngại của họ.Khi cái thây bùng cháy, những ác nghiệp chướngngại ấy được chư thần tiêu thụ trongmột bữa tiệc lớn, chuyểnhóa chúngthànhrabảnchấttrítuệ.Nhữngtiasángđượctưởngtượngnhưlàtuônpháttừchưthần;cáixácđượcquánđangtanrãhoàntoànthànhánhsáng,vàtấtcảbất tịnhcủangườichếtđược tịnhhóa trongngọn lửarựcrỡcủa trí tuệ.Khiquántưởngđiềunày,tacóthểtụngđọcthầnchúmộttrămâmhaysáuâmcủaKimcươngtátđỏa.SựtutậpgiảndịnàydànhcholễhỏatánglàdoDudjomRinpochevàDilgoKhientseRinpochetruyềnlại.Trocủacáixácvàtsenjang(hìnhnhân,bàivị...)khiấycóthểtrộnvớiđấtsétmàlàmthànhnhữnghìnhtượngnhỏgọilàtsatsa,đượcchúnguyệnvàdânghiếnnhândanhngườichếtđểtạonhữngduyêntốtchomộttáisanhtốtđẹptrongtươnglai.

6.Cúngtuần

Trongmộtmôi trườngTâyTạng,nhữngcuộchànhthiềntu tậpxảyrađềuđặnmỗingàythứbảysaukhichết,haynếugiađìnhcóthểloliệu,thìsuốtcả49 ngày. Những tu sĩ được mời đến hành pháp, nhất là những vị Lamathườnggầngũigiađìnhấyvàcóliênhệvớingườichết.Ðènđượcthắpsángvàliêntụcđọckinhcầunguyện,chođếnkhicáixácđượcđưarakhỏinhà.

Nhữngphẩmvậtđượccúngdườnglêncácvị thầyvàcácbàn thờ,vàphátchẩnchokẻnghèonhândanhngườichết.Nhữngpháphànhhàngtuầnnhândanhngườichếtđượcxemlàthiếtyếu,vìthânýsanhtrongcõiTrungẤmđangkinhquácáichếtcủamìnhtrởlạiđúngvàongàyấymỗituần.Nếungườichếtcóđủcôngđứcdokếtquảcủathiệnnghiệpquákhứ, thì lợi lạccủanhữngphápnày,hành trìnhândanhhọ,sẽlàmcáiđàđểchuyểnhọđếnmộtcõithanhtịnh.Nóithậtchínhxác,thìnếungườiấychếtngàythứtưtrướcngọ,thìtuầnthứnhấtsẽlàmvàothứbatuầnsauđó.Nếuchếtsaungọ,thìlàmtuầnvàongàythứtưtuầnsau.NgườiTâyTạngxemtuần thứ tưsaukhichết làmộtngàycóýnghĩađặcbiệt,vìcóngườinóibình thườngngườichếtkhôngở trongcõiTrungẤmlâuhơn4tuần.Tuầnthứbảycũngđượcxemlàmộtkhúcquanhquantrọng,vì49ngàyđượcxemlà thờihạnlâunhất trongcõiTrungẤmđiđầuthai.Bởi thế,vàonhữngdịpnày, thầyvàcácbạnđạosẽđượcmờiđếnnhà,vànhữngsựtutập,cúngdường,bốthí...đượcthựchiệnđạiquymô.Mộtlễcúngkhácđượcthựchiệnmỗinămmộtlầnsaukhichết,đểđánhdấungàytáisanhcủangườichết.PhầnđônggiađìnhTâyTạngthườnglàmlễmỗinămmột lầnvàonhữngngàygiỗ thầy,giỗchamẹ,chồngvợ,anhchịemcủahọ.Vàonhữngngàyấyhọcũngbốthíchongườinghèo.

GIÚPĐỠNGƯỜIĐAUBUỒN

TrongcộngđồngTâyTạng,mỗikhimộtngườinàochết,thìđiềutựnhiênlàthânquyếnbạnbèhọ tụhọp lại,vàmọingười tìmcáchnàycáchkhácđểgiúpmộttay.Toànthểcộngđồngđemlạichotanggiasựnângđỡtinhthần,tìnhcảmvàthựctế,nênnhàcóngườichếtkhôngbaogiờbịbỏmặcchocảmthấyvôphươngkhôngbiếtphải làmgì.Mọingười trongxãhộiTâyTạngbiếthọphải làmnhữnggìhọcó thể làmchongười chết, càngnhiềucànghay,vàchínhđiềuđógiúptangquyếncóthểchịuđựng,chấpnhậncáichếtcủangườithânđểtiếptụcsống.Thậtlàkhácxavớixãhộitântiến,trongđósựnângđỡcủacộngđồnghầunhưhoàn toànkhôngcó.Tôinghĩ sựnângđỡnhư thế thườngđãgiúp íchxiếtbaochothânquyếnngườichếtkhỏikéodàinỗiđaubuồnvànhữngkhókhănkhôngcầnthiết.Nhữnghọctrò tôi, làmcốvấntỉnhcảmtrongcácTiếpdẫnđường,chotôibiếtmộttrongnhữngnguyênnhânbuồnkhổtrầmtrọngnhấtcủamộtngườimấtmátngườithân,lànghĩrằngbảnthânhọcũngnhưbấtcứai,khôngaicóthểlàmgìchonhữngthânquyếnđãmấtcủahọ.Nhưngnhưtôiđãnói,córấtnhiềuviệcmàbấtcứaicũngcóthểlàmđểgiúpchongườiđãchết.Một cách anủingườiđaubuồn làkhuyếnkhíchhọ làmcái gì chonhững

người thân của họ đã chết: bằng cách sống hăng hái hơn, sống thay chongườichết,tuthaychohọ,vàđemlạichocáichếtcủahọmộtýnghĩasâuxahơn.ỞTâyTạngngườitacònđihànhhươngnhândanhngườiđãchết,vàvàonhữngthờigianđặcbiệtvànơichốnthiêngliêng,họsẽnghĩđếnnhữngngười thânđãchếtvàtu tậpđểhồihướngchohọ.NgườiTâyTạngkhôngbaogiờquênngườichết:họthườngcúngchùanhândanhngườichết;khicónhữnglễhộicầunguyệnlớn,họsẽcúngvàođónhândanhngườichết;họtiếptụchiếntặngchonhữngchươngtrìnhtuhọcnhândanhngườichết,vàlúcnàogặpnhữngbậcthầyhọcũngxinlờicầunguyệnđặcbiệtchongườichết.NiềmanủilớnnhấtchomộtngườiTâyTạnglàkhibiếtmộtbậcthầyđangtutậphồihướngcôngđứchothânnhânđãchếtcủahọ.Vậythìđừngđểchotachếtđimộtnửatheovớingườichết;tahãycốsốngsaukhihọchếtvớiniềmhăngsayhơnnữa.Tahãycốítnhấtlàmtrònướcnguyệncủangườichết,vídụbằngcáchbốthívàisởhữucủahọchohộitừthiện,haybảotrợnhândanhhọchomộtdựánmàhọthườngưachuộng.Những người Tây Tạng thường viết thư chia buồn với bạn bè đang khócngườithânvớinhữnglờiđạikháinhưsau:“Mọisựđềuvôthường,mọingườirồiphảichết,bạnđãbiết.Vậymẹbạncóchếtcũnglàđiềutựnhiên:thếhệgiàchếttrước.Bàcụđãgiàyếu,chắccũngkhôngânhậngìkhibỏ thânxácnày.Vàvìbạncó thểgiúpbàbằngcáchcúngvàocácthiềnhộitutậpvàlàmviệcthiệnnhândanhbà,chắcchắnbàsẽsungsướngnhẹnhàng.Vậybạnđừngbuồn”.Nếubạntacóconhaymộtngườithâncòntrẻchết,chúngtacóthểnóivới

họ:“Contraibạnđãchết,thậtlànhưtrờilongđấtlỡvớibạn.Tôibiếtđiềuđóthậttànnhẫnphilý.Tôikhôngthểnàohiểuđược.Nhưngcólẽcáinghiệpcủacháulàphảichết,vàtôitinrằngcáichếtấychắcđãthanhtoánđượcmộtmónnợnghiệpnàođómàbạnvàtôikhôngthểbiết.Nỗiđaubuồncủabạncũnglàcủa tôi.Nhưnghãynhớrằng,bâygiờbạnvà tôicó thểgiúpcháu,bằngsựtutậpcủachúngta,thiệnnghiệpchúngta,tìnhthươngcủachúngta;chúngtacóthểcầmtaycháumàbướcbêncạnhcháungaybâygiờ,dùcháuđãchết,đểgiúpcháucóđượcmộttáisanhmớivàmộtđờisốngdàihơnlầnsau”.Trong thế giới hiện nay của chúng ta, nơimà ta không biết được cả đếnchuyệncóthểgiúpđỡngườichết,nơimàtachưatừngđốimặtcáichếtmộtlầnnàotrongđời, thìchuyệntưduysángsuốtvàbìnhtĩnhnhưvậykhôngphảidễ.Mộtngườilầnđầutiênkhócngườithâncóthểphảitannátcõilòngvìnhữngcảmxúc rốibờinhưbuồn,giận,chốibỏ, rút lui,mặccảmphạmtội... thình lình tànphá tâmhồnhọ.Muốngiúpnhữngngườinhư thế,bạncầnsựkiênnhẫnvàtếnhị.Bạncầnthờigianngồivớihọđểchohọnói,lắngnghekhôngphêphánmỗikhihọnhớlạinhữnghoàiniệmriêngtưnhất,hoặc

cứtáiđitáilạitừngchitiếtcủacáichết.Trêntấtcả,cóthểbạnchỉcầnởđấyvớihọ,lúcmàhọđangkinhquánỗiđaubuồnkhốcliệtnhấttrongđời.Hãysẵnsàngđếnvớihọbấtcứlúcnào,ngaycảnhữnglúchọcóvẻkhôngcầnhiệndiệncủabạn.Carol,mộtgóaphụ,khiđượchỏiaigiúpbànhiềunhấttronglúcchồngbàchết,đãtrảlời:“Nhữngngườitiếptụcgọiđiệnthoạivàghéthăm,ngaycảkhitôinóikhôngcần”.Những người buồn khổ cũng như đang trải quamột loại chết. Cũng nhưngườichết,họcầnbiếtrằngnhữngcảmxúcrốirenmàhọđangkinhquálàđiềutựnhiên.Họcũngcầnbiếtrằngtiếntrìnhtangtócthườngcamgovàdàiđăngđẳng,khinỗiđaubuồncứtáiđitáilạitheochukỳ.Nỗikinhhoàngtêtáikhôngtinbanđầusẽtànphai,nhườngchỗchomộtýthứcsâuxatuyệtvọngvềsựmấtmátvôbiêncủahọ,màcuốicùngcũngsẽhồiphục,trởlạithế quân bình.Hãy cho họ biết đây làmộtmẫumực sẽ trở lại nhiều lần,thángnàyquathángkhác,vàtấtcảnhữngcảmgiácđaukhổ,sợhãikhôngthể chịu đựng, tưởng chừng như không còn sống ra con người được nữa,cũngchuyệnlàchuyệnbìnhthường.Chohọbiếtrằng,dùhọcóthểđauđớntrongmột,hainăm,nỗiđaucủahọchắcchắn rồi cũngđiđếnkết thúcvàchuyểnthànhsựchấpnhận.JudyTatebaumnói:“Nỗiđaubuồnlàmộtvếtthươngcầnđượcchúýđểhàngắn.Hàngắnmộtnỗiđaubuồncónghĩa làđốimặtvớinómộtcáchcôngkhai, thẳng thắng,bộclộvàphóngthíchtrọnvẹnnó,chấpnhậnnókéodàibaolâunócầnđểchovết thương lành lại.Thường tacứ sợ rằngmộtkhicôngnhậnnỗiđaubuồn,chắctakhôngthểnàochịunổi.Sựthậtthìnỗiđaukhổđượcbộclộrasẽcólúcđiđếnkếtthúc.Ðaukhổmàkhôngbộclộđượcthìcứkéodàibấttận”.Nhưngthôngthường,bạnbèvàgiaquyếncủangườiđaubuồncứmongchongườiấy“trởlạibìnhthường”sauvàitháng.Ðiềunàychỉtăngthêmnỗilạcloàicôlậpcủahọ,khinỗiđaukhổvẫntiếpdiễn,vàcóthểcàngsâusắchơn.ỞTâyTạng,nhưtôiđãnói,toànthểcộngđồng,bạnbè,bàcon,thườngthamdựsuốt49ngàysaukhimộtngườinàochết,vàmọingườiđềubậnrộntrongviệcgiúpđỡtâmlinhchongườichết,cóhàngtrămchuyệnđể làm.Ngườiđaubuồncứviệcđaubuồn,họkhóclócchútđỉnh,đólàchuyệntựnhiên,vàkhimọingườiravề,thìngôinhàcóvẻtrốngtrải.Tuythế,sựbậnrộnlolắngnâng đỡ của người xung quanh - bằng nhiều cách tế nhị, làm ấm lòng đãgiúphọrấtnhiềutrongnỗiđauthươngtangtóc.TrongxãhộiTâyphương,sựchạmmặtmộtmìnhvớinỗimấtmát thựclàkháchẳn.Vànhấtlàtrongtrườnghợpmộtvụchếtđộtngột, tựsát, thìnỗiđaukhổcủangườiởlạicàngtăngcườngmãnhliệt.Nólàmchohọcàngcảmthấybấtlựckhôngbiếtlàmsaođểgiúpđỡngườichết.Ðiềurấtquantrọnglàđể cho người thân đến nhìn thấy xác chết của người chết đột ngột, nếu

không,họrấtkhómànhậnracáichếtthựcsựđãxảyđến.Nếucóthể,ngườita nên ngồi cạnh xác chết ấy, để nói những gì cần nói, diễn tả niềm yêuthương,vàkhởisựnóilờitừbiệt.Nếu điều này không thể thực hiện được, thì hãy đem ramột tấm ảnh củangườichếtvàkhởisựtiếntrìnhtừgiã,hoàntấtmốitươngquan,rồibuôngxả.Hãykhuyênnhữngngườicóngườithânchếtnênlàmviệcnày,điềunàysẽgiúpchohọchấpnhậntinbuồn,thựctạinátlòngcủacáichết.Chohọbiếtnhữngcáchgiúpđỡngườichếtnhưđãnóitrên,nhữngcáchđơngiảnhọcóthểlàm,thayvìngồibógốimộtcáchvôvọng,nghiềnngẫmvềcáichếtấytrongnỗiâmthầmáonãotựtrách.Trong trườnghợpmột cái chết đột ngột, nhữngngười thân thường có thểkinhquánhữngcảmxúctứctốitrướcnhữnggìmàhọcholànguyênnhâncáichết.Hãygiúphọbộclộsựtứcgiậnấy,vìnếubịgiữlạitronglòng,thìsớmmuộnsự tức giận ấy sẽ đưa đẩy họ vàomột nỗi áo nãokinh niên.Hãygiúp họbuôngxảcơntứcgiậnvàchohọthấynhữngchiềusâucủanó,lànỗiđaumấtmát.Rồihọcóthểkhởisựcôngviệcbuôngxả,mộtchuyệngaygonhưngcuốicùngsẽhàngắnmốithươngtâm.Cũngcónhiềukhingườicònlạisaucáichếtcủamộtngườithân,cảmthấymãnhliệtmặccảmphạmtội,cứbịámảnhbởinhữnglỗilầmcủamìnhtrongquákhứvớingườiđãchết,hoặctựdàyvòvìnghĩđánglẽmìnhcóthểlàmgìđểngăncáichết.Hãygiúphọnóiranhữngcảmgiácphạmtộiấy,dùchúngcóvẻphilýđếnđâu.Dầndànhữngcảmgiácấysẽgiảmbớt,vàhọsẽtựthathứchohọđểtiếptụcsốngnốtcuộcđờicủamình.

MỘTPHÁPMÔNTRỌNGYẾU

Bâygiờ tôi sẽchobạnmộtphươngpháp tu tậpcó thểgiúpbạn rấtnhiều,mỗi khi bạn bị đau đớn, buồn sầu kinh khủng.Ðấy làmột phápmà thầyJamyangKhientse tôi thườngdạy cho nhữngngười đang kinh quá sự đaukhổ tinh thần,dằnvặt tâmcan.Và tôibiếtvớikinhnghiệmbản thân rằngphápnàycóthểđemlạinguồnanủilớnlaonhưcấtmộtgánhnặngkhổnglồ. Ðời sống của một người giảng dạy trong một thế giới như thế giớiphươngTâykhôngphảidễ.Lúccòn trẻ, cónhững lúc tôigặpphảikhủnghoảngkhókhăn,khiấy tôi luônluôntriệu thỉnhPadmasambhava,nhưbâygiờtôivẫnlàm,vànghĩđếnngàinhưtấtcảcácbậcthầycủatôi.Vàtôiđãkhámphá rằng phương pháp ấy thật có thể chuyển hóa tôimột cáchmầunhiệm, thảo nào các bậc thầy tôi thường nói rằng, pháp hành trìPadmasambhavalàhữuíchnhấtmỗikhitagặpkhókhăn,vìphápnàycócáinănglựcmàbạncầnđểvượtquasựhỗnloạn,rốirencủathờiđại.

Bởivậy,khibạnbuồnnản,losầu,xuốngdốc,khibạncảmthấykhôngthểđithêmđượcnữa,cảmthấycõi lòngtannát, thì tôikhuyênbạnnênápdụngphápmônnày.Ðiềukiệnduynhấtđểtutậpcóhiệuquảlàbạncầnphảilàmthựctậpnàyvớitấtcảnănglựccủabạn,bạncầnphảixincầu,vàthathiếtxincầu.Mặcdùhànhthiền,bạnvẫncòncónhiềucảmxúcđauđớnkhổsởvàvôsốchuyệntừcácđờiquákhứ,hoặcđờinàynổilênmàbạnthấykhóthểđươngđầu. Bạn có thể thấy mình không đủ trí tuệ và định tĩnh để đối phó vớichúng,vàmộtmặtthiềnđịnhkhôngmàthôichưađủ.Khiấyđiềubạncầnlàcáimàtôigọi“mộtsựtuluyệntừtim”.Tôiluônluôncảmthấybuồnsầuvìngười takhôngcómộtkiểu làmnhư thếđểgiúphọ trongnhững lúckhốnđốn.Nếubạncólàm,bạnsẽtìmthấymìnhcómộtcáigìvôcùngquýbáu,nósẽlàmộtnguồnsứcmạnhchuyểnhóacuộcđờibạn.

1.Triệuthỉnh

Trongbầutrờitrướcmặt,bạnhãytriệuthỉnhhiệndiệncủabấtcứthựcthểgiácngộnàomàbạncócảmứngnhất,vàxemvịấynhưhiệnthâncủatấtcảchưPhật,Bồ-tát,bậcthầy.Ðốivớitôi,hiệnthânấylàPadmasambhava.Nếubạnkhôngthểtưởngtượngratrongtâmnhãncủabạnmộthìnhdạngnào,thìhãycứcómộtcảmgiácmãnhliệtvềsựhiệndiệnấy,vàtriệuthỉnhnănglựctừbivàânsủngvôbiêncủangài.

2.Hôtriệu

Mởlòngbạnra,vàkêugọingàivớitấtcảnỗiđauđớnkhổsởmàbạncảmthấy.Nếubạncảmthấymuốnkhócthìđừngcốnín,màcứviệctuônra,vàthựctìnhcầuxinsựgiúpđỡ.Hãybiếtrằngcómộtngườinàothựcsựđangởđấyđểgiúpbạn,mộtngườiđanglắngnghebạn,cảmthôngbạnvớilòngtừmẫn,khôngbaogiờphêphánbạn:đó làmộtngườibạnchântình.Hãyhôtriệuvịấytừđáysâunỗiđauđớncủabạn,dùngcâuthầnchúOMAHHUMVAJRAGURUPADMASIDDhiHUM,thầnchúđãđượcxửdụnghàngbaothếkỷbởihàngtrămngànngười,nhưmộtdòngsuốiđểtịnhhóa,chữalànhvàchechở.

3.Làmtrànđầyhỷlạctrongtim

HãytưởngtượngvàbiếtrằngvịPhậtmàbạnđangkêucầuấyđãđápứngvớitấtcảnănglựctừbivàtrígiáccủangài.Nguồnánhsángrựcrỡtừnơingài đang tuôn về phía bạn.Hãy tưởng tượng ánh sáng ấy như vị cam lồđangrótđầytimbạn,vàchuyểnhóatấtcảđauthươngcủabạnthànhhỷlạc.

MộtcáchPadmasambhavaxuấthiệnlàđắpyngồitrongtưthếthiền,toátramột cảmgiác ấm cúng tiện nghi, với nụ cười yêu thương trên gươngmặtngài.Tronghóathânnày,ngàiđượcgọilà“Ðạilạc”.Tayngàiđặtthoảimáitrênhaivế,đỡlấymộtcáitáchlàmbằngsọngườiđựngtoàncamlồÐạilạc.Nướccamlồấyđangtungtóekhắpnơiđểchữalànhmọiđauthươngbệnhtật.Ngàingồimộtcáchantịnhtrênmộttòasennở,nằmtrongmộttráicầubằngánhsáng.Hãynghĩvềngàinhưmộtmặttrờiphúclạc,suốinguồncủasựnồngnànyêuthương,anủi,chữalành.Hãymởlòngbạnra,tuônratấtcảđaukhổcủabạn,cầu xin cứu giúp.Và đọc câu thần chú của ngài:OMAHHUMVAJRAGURUPADMASIDDhiHUM.Bâygiờ,hãytưởngtượnghàngngàntiasángtuônratừnơithânngàihaytừtimngài.Tưởng tượngngài đangvui vẻ chan rưới vị cam lồ liên tục trênngườibạn,mộtthứánhsángnhưchấtlỏngbằngvàngròngrótvàotimbạn,chuyểnhóakhổđaucủabạnthànhanlạc.Ðấylàphươngphápkỳdiệumàthầytôithườngdạy,nóđemlạichotôicảmhứngvàsựgiúpđỡlớnlaovàonhữnglúctôicầngiúpđỡ.

4.Giúpđỡngườichết

Khibạnlàmthựctậpnàynhiềulần,đọcthầnchúvàlàmchotâmbạntrànngậphỷ lạc, thìdầndầnsựkhổđaucủabạnsẽ tanhòavào trongniềmantịnhcủatựtánhtâmbạn.Bạnsẽvuimừngnhậnrarằng,chưPhậtvốnkhôngngoàitâmbạn,màluônluônởvớibạn,bấtlytựtánhbạn.VànhữnggìPhậtlàmquasựbanphướccủangài,làgiatrìnănglựcchobạn,nuôidưỡngbạnbằngniềmtinđốivớiPhậttánhởbêntrong.Bâygiờ,vớitấtcảnănglựctintưởngmàphápnàyđãđemlạichobạn,bạnhãytưởngtượngmìnhđanggởiphúclạcấy,ánhsángtừbicủachưPhậtấyđếnnhữngngườithânyêuđãchết.Ðiềunàyđặcbiệtquanyếutrongtrườnghợpmộtngườigặpcáichếtthảmkhốc,vìnógiúpchuyểnhóanỗiđauđớncủahọ,đemlạichohọbìnhanvàphúclạc.Trongquákhứ,cólẽbạnđãcảmthấytuyệtvọng,vôphươnggiúpđỡnhữngngườithân,nhưngbâygiờ,quapháptutậpnày,bạncóthểcảmthấyđượcanủi,khuyếnkhíchvàcóthêmnănglựcđểgiúpngườiđãchết.

MỞRỘNGCÕILÒNG

Ðừngmongcóhiệuquảtứcthì,haymộtphéplạnàođó.Cóthểchỉsaumộtthờigian, hay lâuhơnnhiều, trong lúckhôngngờ, sựđaukhổcủabạn sẽchuyểnhướng.Ðừngmongđợichấmdứtđaukhổmột lầndứtkhoát.Hãy

mởrộnglòngđốivớinỗiđaubuồn,nhưbạnmởlòngrađốivớichưPhậtvàcácbậcgiácngộtronglúcthiềnquán.Bạn có thể cảm thấy biết ơn nỗi đau khổ, vì nó cho bạn cơ hội làm việcthẳngvớinóvàchuyểnhóanó.Nếukhôngcóđaukhổthìbạnđâubaogiờkhámphá ra rằng tậnđáy sâucủakhổđaucòncómộtkho tàngphúc lạc.Thờigianmàbạnđaukhổcó thể là thờigianbạncởimởnhất,vàchỗmàbạncựckỳthươngtổncóthểlànơiẩntàngsứcmạnhlớnnhấtcủabạn.Vậybạnhãy tựnhủ lòng:“Tôi sẽkhôngchạy trốnkhổđau.Tôimuốnxửdụngnóbằngcáchtốtnhất,phongphúnhất,đểtôicóthểthươngyêungườikhácvàtrởnênhữuíchchohọ”.Chungquy,chínhkhổđaudạychotalòngtừmẫn.Khibạnđaukhổ,bạnmớibiếtngườikhácđaukhổnhưthếnào.Vànếubạncóthểgiúpngườikhác,thìchínhnhờkinhnghiệmkhổđaucủabạnmàbạncóthểcósựcảmthôngvàtâmtừbiđểlàmviệcấy.Bởithếdùcólàmgì,bạncũngnhớđừngdậptắtnỗiđaukhổcủabạn;hãychấpnhậnnóvàgiữtâmnhạybénvớinỗikhổđau.Dùtuyệtvọngđếnđâu,bạnhãynhậnnỗiđaukhổnhưnguyêntrạngcủanó,vìkỳthựcnóđangđemlạichobạnmộtmónquàvôgiá,nhờtutập,bạnsẽcócơhộitìmrađượccáiẩngiấusaunỗiđaubuồn.“Ðaubuồncóthểlàkhuvườnbimẫn”,Rumiviết.Nếubạnmởlòngravớimọisự,thìnỗikhổcóthểtrởthànhđồngminhlớnnhấtcủabạntrênđườngtìmkiếmtừbivàtrítuệ.Vàcólẽchúngtađềubiếtrõrằng,takhôngthểnàotránhnékhổđau.Khitacốtựvệchốnglạiđaukhổ,thìtachỉcàngthêmđaukhổvàkhônghọcđượcgì về kinh nghiệmkhổ đau.Rilke viết rằng: “Một trái tim chưa hềmở ranhậnchịusựmấtmát,mộttráitimđượcchechở,luônvôtưanổn,thìkhôngthểbiếtyêuthương”.

CHẤMDỨTĐAUBUỒNVÀRÚTBÀIHỌCTỪNỖIBUỒNĐAU

Khi bạn tràn ngập khổ đau, thì hãy cố vươn lên bằng một trong nhữngphươngpháp thiền tôi đãđề cập trongchương5 “Ðưa tâmvềnhà” .Mộttrongnhữngphươngpháptôithấyrấthiệulựcđểlàmlắngdịu,tiêutannỗisầulàđivàothiênnhiên,nhấtlàđứngnhìnmộtdòngthácđổ,đểchonướcmắtbạn,nỗiđaukhổcủabạntràotuônvàtịnhhóabạn,nhưdòngnướcchảykia.Hoặcbạncó thểđọcmộtbảnkinhcảmđộngnóivềvô thường,vàđểchotrítuệnóitrongkinhxoadịulòngbạn.Chấpnhậnđauthươngđểchấmdứtnólàchuyệncóthểlàm.Mộtcáchmànhiều người thấy hiệu nghiệm là phương pháp tôi đã nói về sự “hoàn tấtcôngviệcdangdở”, thayđổiđôichút.Dùngười thâncủabạnchết từbaolâu,bạncũngsẽthấyphápnàyrấthiệunghiệm.

Quán tưởngchưPhật,Bồ-tátđứngở trênbầu trời trênđầuvàxungquanhbạn,đangchiếuxuốngnhữngtiasángtừbi,banânsủngchobạn.Trướcsựhiệndiệnấy,hãynóinhữnggìbạncầnnói, nhữnggì thực sựở trong timbạn,vớingườithânđãchết.Quántưởngngườiấyđangnhìnbạnvớiniềmcảmthôngvàtìnhthươngmếnnhiềuhơnbaogiờcảtrongđờihọ.Hãybiếtrằngngườichếtmuốnchobạnhiểu rằnghọyêumếnbạnvà tha thứchobạnnhữnggìbạnđã làm,vàhọcũngmuốnxinbạnthathứchohọ.Hãyđểchotimbạntuônrathànhlờibaonhiêunỗigiậnhờn,thươngtổn,màcóthểbạnđãấpủbấylâu,rồibuôngxảhoàntoàn.Bằngtấtcảtâmtríbạn,hãyđểchosựthathứcủabạnhướngvềngườichết.Nóivớihọ,bạnđãthathứ,nóivớihọbạnđãhốihậnnhưthếnàovềtấtcảnỗiđaukhổcóthểbạnđãgâyra.Bâygiờ,hãyđểchosựthathứvàtìnhyêuthươngcủahọtrànngậpbảnthểbạn.Hãybiếttậnđáylòngbạnrằngbạnđángđượcyêuthương,đángđượcthathứ,vàhãycảmthấynỗiđaubuồncủabạnđangtanbiến.Cuốicùng,hãytựhỏibâygiờbạncóthểthựcsựnóilờitừbiệtvàbuôngxảngườiấyhaychưa.Rồitưởngtượngngườiấyquaylưngbỏđi,vàkếtthúcbằngphápChuyểndihaybấtcứphápnàođểgiúpđỡngườiđãchết.Phápnàysẽchobạncơhộichứngtỏtìnhyêucủabạnmộtlầnnữa,làmmộtcáigìthêmnữađểgiúpngườiđãchết,vàchữalành,hoàntấtmốitươnggiaotrongtâmbạn.Bạncóthểhọcđượcrấtnhiềutừnỗiđauthươngmấtmát,nếubạnmởlòngra.Sựđauthươngcóthểbắtbuộcbạnphảinhìnthẳngvàocuộcđờibạn,tìmmộtýnghĩatrongđómàlâunaybạnchưathấy.Khiđộtnhiênbạncảmthấybơvơvìcáichếtcủangườithân,thìbạnnhưsốnglạimộtcuộcđờimớivàtựhỏi:“Tasẽlàmgìvớicuộcđờinày?Tạisaotacònmongtiếptụcsống?”.Sựmấtmátthươngđaucòncóthểnhắcchobạnmộtcáchmãnhliệtcáigìcóthểxảy ranếu trongkhi sốngbạnkhôngchịubày tỏ tình thươngmếncủabạn, sự tán thưởngcủabạn,hay sựxin lỗi,vàbởi thếcó thể làmchobạnnhạy cảmhơn đối với những người thân còn sống.ElisabethKubler-Rossnói:“Ðiềutôimuốnnhắnnhủmọingườilà,hãysốngthếnàođểbạncóthểnóinhững lờiấy trong lúcngườikiacòncó thểngheđược”.VàRaymondMoody,saucôngtrìnhmộtđờinghiêncứukinhnghiệmcậntử,đãviết:“Tôibắtđầunhậnra rằng: tấtcảchúng ta thườngngàynhư thếnào thìkhigầnchết,cũngnhưthếấy.Hơnbaogiờhết,bâygiờtôirấtthậntrọngđểlàmchomọingườitôiyêumếnbiếtrõcảmxúccủatôi”.Bởithế,lờikhuyêntâmhuyếtcủatôichonhữngngườiđangởtrongcơnđauđớnsâuxavềnỗimấtmátngườithâncủahọ,làhãycầunguyệnchưPhậtđểđượcgiúpđỡ,đượcânsủngvàsứcmạnh.Cầunguyệnchobạnsốngđểtìmraýnghĩaphongphúnhấtchođờisốngmớicủabạn,saukhihọmấtđi.Hãy

nhạybénđốivớinỗiđaulòng,hãycanđảmvàkiênnhẫn.Trêntấtcả,hãynhìnvàocuộcđờibạnđểtìmcáchsansẻniềmthươngyêucủabạnmộtcáchsâuxahơn,đốivớinhữngngườikhácngaybâygiờ.

20.KINHNGHIỆMCẬNTỬ:NẤCTHANGLÊNTRỜI

NgàynayởphươngTâychúngtađãrấtquenthuộcvớikinhnghiệmcậntử,cái tên đặt chomột loạt những gì xảy đến cho những người chết hụt , vàđượchọkểlạisaukhithoátmộttainạnhaymộtcơnbệnhthậptửnhấtsinh.Kinhnghiệmcậntửnàyđãđượckểkhánhiều,trongtấtcảcáctruyềnthốnghuyền học, bởi các văn sĩ, triết gia thuộc đủ trường phái khác nhau nhưPlaton,GiáohoàngGregory,mộtvàibậcthầygiáopháiSufisme,ToltoivàCarlJung.MẩuchuyệnmàtôithíchnhấtlàmẩuchuyệncủamộtsửgiaAnh,thầytuBede,đãkểlạivàothếkỷthứ8.Vàothờiấy,mộtphéplạđángchúý,giốngnhưnhữngphéplạngàyxưa,đãxảy raởAnhquốc.Ðểđánh thứcnhữngngườiđang sốngmà tâmhồnđãchết,cómộtngườiđãchếttrởvềlạiđờisốngtrongthânxáccũcủahọvàkểnhiềuchuyệnmàyđãtrôngthấy.Mộtvàichuyệntrongđấytôinghĩlàđángnóivắntắtởđây.CómộtgiachủởxứNorthumbrian, tênlàCunningham,sốngmộtđờisùngtín.Ôngtangãbệnhcàngngàycàngnặng,chođếnvàođầumộtđêmkia,ôngchết.Nhưngđếnlúcbìnhminh,ôngthìnhlìnhsốnglại,ngồidậytrêngiườngtrướcnỗikinhngạccủamọingườiđangkhócxungquanhxácông.Họvùngbỏchạy,chỉtrừbàvợ,ngườiyêuthươngônghơnaihết,ởlạibênôngmặcdùbàcũngrunlênvìhãisợ.Ôngtrấnanbàvàbảo:“Ðừngsợ,vì tôiquả thựcvừa thoátkhỏinanhvuốt thầnchết,và tôiđượcphépsốnglạigiữaloàingười.Nhưngtừđâytôikhôngđượcsốngtheothóicũ,vàphảicómộtlốisốnghoàntoànkháchẳn”.Khônglâusauđó,ôngtừbỏtấtcảtráchnhiệmởđờivàgianhậptuviệnMelrose...Ôngthườngkểlạikinhnghiệmôngđãtrảiquanhưsau:“Mộtngườiđẹptraitrongchiếcáorựcrỡ,hướngdẫntôi,vàchúngtôiimlặngđivềhướngdườngnhưlàđông-bắc.Khitiếptụcđi,chúngtôigặpmộtthunglũngrộng,sâu,vàcóđộdàibất tận...Ngườiấyliềnđưatôirakhỏibóngtối,đếnmộtbầukhôngkhícóánhsángtrongsuốt,vàkhingườiấydẫntôiđitrongánhsángấy,tôithấytrướcmặtmộtbứctườngtolớndườngnhưcóchiềucaovàchiềudàivô tận.Vì tôikhông trông thấycửangõ,cửasổhaylốivàonàocả,tôitựhỏitạisaochúngtôiđiđếnđấylàmgì.Nhưngvừakhitớinơi,tôikhônghiểutạisao,chúngtôiđãởtrênnócbứctườngấy.Bêntrongcómộtcánhđồngkhoángđạtvàvuivẻtrảira...Ánhsángtrànngậptrongđó,cònsángchóihơncảánhmặttrờigiữangọ...Ngườihướngđạonói:“Nayngươiphải trở vềnhậpxác lại và sốnggiữaloàingườimộtlầnnữa,nhưngnếungươicânnhắchànhđộngmộtcáchcẩnthậnvàhọchỏiđểgiữcholờinóivàtưcáchngươiđềubìnhdị,cóđạođức,thìkhichết,ngươicũngsẽđượcmộtcănnhàtrongđóvàsốnggiữanhững

linhhồnhạnhphúcmàngươiđãthấy.Vìkhitarờingươitrongchốclátlàđểxemtươnglaicủangươisẽlàgì”.Khiôngtanóithế,tôirấtmiễncưỡngtrởvềthânxác,vìtôiđâmramêmẩntrướcvẻđẹpvàsựvuithúcủacáinơitôiđãthấyvànhữngngườitrongđó.Nhưngtôikhôngdámhỏingườihướngđạotôi,vàtrongkhiấy,khôngbiếtlàmthếnàotôichợtthấymìnhsốnglại”.Bedechấmdứtcâuchuyệnvớinhữnglờinày:“ConngườicủaChúatrờinàykhôngkểchuyệnnàyvànhữngđiềuyđãthấyvớinhữngngườisốngbấtcẩn,vôcảm,màchỉnóivớinhữngngườisẵnsàngghinhớnhữnglờicủayvàtăngthêmsựthánhthiện”.Kỹthuậtykhoatântiếnđãđemlạimộtchiềuhướngmớimẻ,hấpdẫnchotầmmứckinhnghiệmcận tử;bâygiờnhiềungườiđãsống lại saumột tainạn,cơnsuytimhaybệnhnặng,hoặctrongkhigiảiphẫu,trongcuộcchiến.Kinhnghiệmcậntửđãlàđềtàicủamộtsốlớnkhảocứukhoahọcvàtưduytriếthọc.TheomộtcuộctrưngcầuýkiếncủaviệnGallupnăm1982,cóđến8triệungườiMỹ,haymộtphầnhaimươidânsố,đãcóítnhấtmộtlầnsuýtchết.Mặcdùkinhnghiệmcậntửkhôngaigiốngai,cũngnhưkhôngcóhaingườicùngcómộtkinhnghiệmgiốngnhauvềcõiTrungẤm,tuythếcómộtmẫumựcchungvềcácgiaiđoạnkhácnhautrongkinhnghiệmcậntử,một“kinhnghiệmcốtlõi”xuấthiện:1.Họđềucảmthấymộttâmtrạngđổikhác,anlạcvàthoảimái,khôngđauđớn,hoặccónhữngcảmthọvềthân,hoặccảmthấysợhãi.2.Họcóthểđểýđếnmộtâmthanhàoàohayvùvù,vàcảmthấymìnhrờikhỏixác.Ðâygọilà“kinhnghiệmthoátxác”:Họcóthểnhìnthấycơthểhọtừmộtđiểmởtrêncao;thịgiácvàthínhgiáccủahọbénnhạyhơn,tâmthứchọsángsuốtvàrấtnhạycảm,vàhọcòncóthểđixuyênquaváchtường.3.Họýthứcđếnmộtthựctạikhác,đivàomộtbóngtối,trôinổitrongmộtkhônggiancóchiềuhướng,rồidichuyểnrấtnhanhquamộtđườnghầm.4.Họtrôngthấymộtánhsáng,lúcđầuchỉlàmộtđiểmởđằngxa,rồihọbịcuốnhúttớiđóvàđượcbaophủtrongánhsángvàtìnhyêuthương.Nóđượcmô tả như ánh sáng chói chang rất đẹp, nhưng không hại mắt nhìn. Vàingườikểlại,họđãgặp“mộtthựcthểthuầnlàánhsáng”,mộthiệndiệnbằngquangsắccóvẻtoànnăngmàmộtsốngườigọilàThượngđếhayChúaKi-tô,cólòngtừmẫn.Ðôikhitrướchiệndiệnnày,họcóthểchứngkiếntoàncảnhcuộcđờihọdiễnlại;thấymọiviệchọđãlàmlúcsống,cảtốtlẫnxấu.Họnóichuyệnbằngthầncảmvớihiệndiệnánhsángấy,vàtựthấymìnhởtrongmộttrạngtháiphúclạc,trongđómọikháiniệmvềthờigianvàkhônggianđềuvônghĩa.Mặcdùkinhnghiệmấychỉkéodàimộthaiphút,nóvẫnlàcáigìrấttoànvẹnvàphongphú.5.Mộtvàingườithấymộtthếgiớinộitâmtrànđầyvẻđẹp,dinhthự,phongcảnhthiênđường,vớithiênnhạc,vàhọcómộtcảmgiácvềnhấtthể.Mộtvài

người,dườngnhưrấtítngười,báocáothấynhữnghìnhảnhghêrợncủahỏangục.6.Họcóthểđạtđếnmộtbiêngiớimàhọkhôngthểđixahơn;vàingườigặpbàconbèbạnđãchếtvànóichuyệnvớihọ.Họquyếtđịnh(thườngrấtmiễncưỡng)hoặcđượcbảophảitrởvềlạithânxácvàcuộcđời,đôikhivìýthứcsứmệnhvàphụngsự,đôikhivìđểlochogiaquyến,đôikhichỉđểhoàntấtmụctiêucuộcđờihọđangbịdangdở.Khía cạnhquan trọngnhất củakinhnghiệmcận tử là sự chuyểnhóa toàndiệntrongsựsống,trongtháiđộvàtrongtươnggiaocủanhữngngườiđãcókinhnghiệmấy.Họcóthểkhôngmấtnỗisợhãiđốivớinỗiđauvàhấphối,song chính cái chết thì họ không sợ. Họ trở nên bao dung hơn, đầy tìnhthươngyêu,vàquantâmđếnnhữnggiátrịtâmlinh,đếnconđườngtrítuệ,và thường họ thiên về đời sống tâm linh nói chung, hơn là quan tâm đếnnhữnggiáođiềucủamộttôngiáo.Thếthìlàmsaođểgiảithíchkinhnghiệmcậntử?VàingườiTâyphươngđọcTửThưTâyTạngđã so sánhnhữngkinhnghiệmcận tửnàyvớicáckinhnghiệmvề thânTrungẤmtrong truyền thốngTửThư.Nhìnqua thìcóvẻtươngđồng,nhưngnóichínhxácthìnhữngchitiếtcủakinhnghiệmcậntửliênhệnhưthếnàovớigiáolýBardo?Tôinghĩrằngviệcnàycầnmộtkhảosátđặcbiệtvượtngoàitầmsáchnày,nhưngcómộtsốđiểmđồngvàdịmàtacóthểthấy.

BÓNGTỐIVÀĐƯỜNGHẦM

Có lẽbạncũngnhớ,giaiđoạncuối tiến trình tan rãcủaBardochết là khikinhnghiệmtốiđencủasự“thành tựu”xuấthiện“nhưmộtbầu trời trốngtrải trùng trongmànđêm tốimịt” .Ởđiểmnày, giáo lýnóiđếnmộtgiâyphúthỷlạchạnhphúc.Mộttrongnhữngnétchínhcủakinhnghiệmcậntửlàcáicảmtưởngdichuyển“vớitốcđộkinhkhủng”và“cảmgiácvôtrọnglực”quamộtkhônggiantốiđen,“mộtmàuđenkỳdiệu,thanhbình,toàntriệt”,vàđixuống“mộtcáihầmđendài”.MộtphụnữkểchoKennethRing:“Nógiốnghệtmộtkhoảng trống thoảimái thanhbình,đếnnỗibạncó thểtiếptụcđitới.Chỉtoànlàmàuđen,khôngcócảmgiácnàocả...nhưlàmộtđườnghầm.Bạncứnhưlàtrôigiữahưkhông”.Vàmộtbàkháckể:“Ðiềuđầutiêntôinhớđượclàmộttiếngxàoxạckinhkhủng...Thựckhóthểnóinênlời.Tôicóthểnóilànónhưmộtcơngiólốc,mộttrậncuồngphongkéotôiđi.Vàtôiđangđượckéotừmộtđiểmchậthẹpđếnmộtnơirộngrãi”.MộtphụnữkểchoMargotGrey:

“Tôiđangởmộtnơigiốngnhưlàmộtkhoảngtrốngngoàitrời.Hoàntoàntốiđen,vàtôicảmthấyđangđượclôikéovềphíacuốimộtđườnghầm.Tôibiếtthếvìtôicóthểtrôngthấymộtánhsángcuốiđường.Tôiđangthẳngđứngvàbịkéovềphía lối ra.Tôibiếtđấykhôngphải làmộngmộngmịkhôngxảyrakiểuđó.Tôikhôngbaogiờtưởngtượngđólạilàmộngmị”.

ÁNHSÁNG

Vàolúcchết,ÁnhsángCănbảnhayLinhquangxuấthiệnvớitấtcảvẻchóilọiquangvinh.TửThưTâyTạngnói:“Hỡithiệnnam/nữ,tựtánhtâmngươilàánhsángvàkoảngtrốngbấtkhảphân,nótrúnhưmộtvùngánhsángrộnglớn,vượtngoàisốngvàchết;quảthế,đấylàđứcPhậtvớiÁnhsángkhôngthayđổi”.MelvinMorse,chuyêngiasưutầmkinhnghiệmcậntửnơitrẻem,cónhậnxét: “Gần hết mọi kinh nghiệm cận tử của trẻ con (và một phần tư kinhnghiệmcủangườilớn)đềucóyếutốánhsáng.Tấtcảđềubáocáorằngánhsangxuấthiệnởgiaiđoạncuốicủakinhnghiệmcậntử,saukhichúngtađãcókinhnghiệmthoátxác,hoặcđãđihếtđườnghầm”.MộtmôtảhaynhấtvềsựtiếngầnánhsángđượcMargotGreybáocáo:Dầndần,bạnnhậnrarằng:rấtxaởđằngxa,mộtkhoảngcáchvôlượng,bạncóthểđạtđếncuốiđườnghầm,vìbạncóthểtrôngthấymộtánhsángtrắng,nhưngnóquácáchxa,tớiđộtôichỉcóthểsosánhnónhưkhinhìnlênbầu trờimà thấymộtvì saoduynhấtởđằngxa.Nhưngbạnphảinhớrằngmìnhđangnhìnquamộtđườnghầm,vàánhsángấysẽ lấpđầycuốiđườnghầm.Bạncóthểtậptrungtrênđiểmsángấyvìkhibạnngoitớitrướcbạnsẽgặpnó.Dầndần,khibạnduhànhvềphíađiểmsángấyởmộttốcđộcựcnhanh,ánhsángcàngngàycànglớn.Toànthểtiếntrìnhnàynhớlạidườngnhưkéodàichỉ chừngmột phút. Khi bạn từ từ tiến đến ánh sáng cực chói lọi ấy, thìkhông có cảmgiác đường hầmđột ngột chấmdứt, đúng hơn bạn có cảmgiácmìnhtanvàotrongánhsángấy.Khiđó,đườnghầmđãởsaubạn,vàtrướcmặt làmộtánhsángmàu trắngxanhrựcrỡ tuyệtđẹp.Ánhsángvôcùngrựcrỡhơncảmộtánhsángsẽlàmlòamắtbạn,nhưngánhsángnàytuyệtnhiênkhônglàmhạimắtbạnchútnào.Nhiềungườicókinhnghiệmcậntửđãtảánhsángấynhưsau:Tôisẽtảvềánhsángấylà-vâng,đấykhôngphảilàánhsáng,màlàsựvắngmặtcủabóngtối,toàndiệnvàviênmãn...Bạnthườngnghĩ,ánhsánglớnlàánhsángchiếu trênmọivật làmnênnhữngcáibóng.v.v.Nhưngánhsángnàythựcsựlàvắngmặtcủabóngđen.Chúngtakhôngquenvớikháiniệmnày,vì ta luôn luôncómộtcáibóng từnơiánhsáng,nếuánhsángkhông

baoquanhta.Nhưngánhsángnàytoànvẹn,trànđầytớinỗibạnkhôngnhìnvàonó,màbạnởtrongnó.MộtngườikểchoKennethRing:“Nókhôngsáng.Nónhưmộtngọnđèncóchụplại,haygìấy.Nhưngđókhôngphảilàloạiánhsángmàbạncóđượctừngọnđèn.Bạnbiết nó ra saokhông?Giốngnhưngười nàođãđểmột cáichụplênmặttrời.Nólàmchotôicảmthấyvôcùnganlạc.Tôikhôngcònsợhãi.Mọisựsẽkhôngsaocả”.MộtphụnữbảoMargotGrey:“Ánhsáng rực rỡhơnbấtcứgìbạncó thểtưởng tượngnổi.Không có lời nàođểmô tả nó.Tôi cảm thấyhạnhphúckhôntả.Ðấylàmộtcảmgiácanlành,mộtcảmgiáckỳdiệu.Ánhsángchóilọitớinỗibìnhthườngcóthểlàmlòamắtbạn,nhưngsaonókhônglàmtađaumắtchútnào”.Nhữngngườikháckểlại,họkhôngnhữngtrôngthấyánhsáng,màcòncóthể nhập vào đó, và kể về cảmgiác ấy như sau: “Tôi không có cảmgiácmìnhlàcáigì táchbiệtvớiánhsáng.Tôichínhlàánhsáng,vàlàmộtvớinó”.Mộtphụnữđãquahaicuộcgiảiphẫulớntrongtronghaingày,đãkểchoMargotGrey:“Chỉcótinhchấtcủatôiđượccảmthấy.Thờigiankhôngcònlàcáigìcả,vàkhônggianthìtrànđầyphúclạc.Tôiđượctắmtrongánhsángrựcrỡvàchìmngậptronghàoquangcủaánhcầuvồng.Mọisựđềutanhòavàonhau.Nhữngâmthanh thuộcvềmột trật tựkhác,hòađiệu,không tên(bâygiờthìtôigọilàâmnhạc)”.Mộtngườiđànôngkháckhiđạtđếngiaiđoạnthểnhậpánhsángđãtả:“Loạtbiếncốsauđâydườngnhưxảyrađồngthời,nhưngkhimôtảthìtôiphải làm tuần tự.Tôicócảmgiácvềmột thực thể thuộc loạinàođó,mộtnăng lực,đúnghơn làmộtconngười,một trí tuệmà tacó thểnóichuyệnvới.Vềtầmvócthì“thựcthểấy”chiếmtrọnkhoảngkhônggiantrướcmặtta,nuốtchửngtấtcảmọisự,bạncảmthấybạncũngđượcbaobọctrongđó.Ánhsángấyliềnnóivớibạn,đọcđượcngaynhữnglànsóngtưtưởngbạn,khôngcầnngônngữ.Thôngđiệpđầutiêntôinhậnđượclà“Hãythưgiãn,mọisựđềutốtđẹp,conkhôngcógìphảisợhãi”.Tôiliềnđượchoàntoànthoảimái.Trongquákhứnếumộtngườinào,nhưmộtbácsĩ,nói“Khôngsao,bạnkhôngcógìphảilosợ,khôngđauđâu”,thìthườngcóđau,nênbạnkhôngthểtinđược.Nhưngđâylạilàcáicảmgiáckỳtuyệtnhấtmàtôitừngbiết đến, đầy thuần túy là tình yêu.Mọi cảmgiácđều toànhảo.Bạncảmthấyấpáp,nhưngkhôngdínhgìđếnthờitiếtcả.Mọisựởđấytuyệtđốisốngđộngvàsángsủa.Cáimàánhsángtruyềnthôngchobạnlàmộtcảmgiácvềtìnhyêuchân thật và thuần tịnh.Lầnđầu tiênbạncảm thấyđiềuấy.Bạnkhôngthểsosánhnóvớitìnhyêucủavợconbạn.Tấtcảnhữngtìnhyêutrênthếgiangóplạicũngkhôngsánhđượcvớicảmgiácbạncóđượctừnơiánhsángấy”.

Mộtngườiđànôngsuýtchếtđuốivàonăm14tuổi,đãkể:“KhitôiđạtđếnnguồngốccủaÁnhsáng,tôicóthểnhìnvào.Tôikhôngthểnàokhởisựmôtảbằngngônngữconngườinhữngcảmgiácmàtôicóvềnhữnggì tôi trông thấy.Ðấy làmột thếgiớivôbiên,đầysựan tĩnh,nănglực,vẻđẹpvàtìnhyêu.Dườngnhưđờingườikhôngquantrọngkhisosánhvớicáinày.Tuyvậy,“nó”nhấnmạnh tầmquan trọngcủađời sống,đồngthờicũngxincầucáichếtnhưmộtphươngtiệnđểđạtđếnmộtđờisốngkháctốtđẹphơn.Ðấylàtấtcảvẻđẹpvàýnghĩacủamọihiệnhữu.Ðólàtấtcảnănglựcvũtrụ”.MelvinMorseđãviếtrấtcảmđộngvềkinhnghiệmcậntửcủatrẻem,vàkểlạicáchchúngmôtảánhsángvớisựhùnghồnđơngiản:“Cháucómộtđiềubímậtkỳdiệuđểnóivớichú.Cháuđãleolênmộtcáithangbắclênthiênđàng”.“CháuchỉmuốnđiđếnÁnhsángấy,quênthânthểcháu,quêntấtcảmọisự.CháuchỉmuốnđạtđếnÁnhsángấy”.“CómộtÁnhsángthựcđẹptrongđócóđủmọiđiềutốtlành.Trongchừngmộttuầnlễsauđó,cháucóthể thấynhững tianhỏcủaÁnhsángấynơi tấtcảmọisự” .“Khicháu rakhỏicơnhônmêtrongbệnhviện,cháumởmắtvàtrôngthấynhữngmẩucủaÁnh sáng ấyởkhắpnơi.Cháu có thể thấyđượcmọi sự trong thếgiới ănkhớpnhaunhưthếnào”.

ÐIỂMTƯƠNGĐỒNGVỚITRUNGẤMTÁISANH

Trongkinhnghiệmcậntử,tâmtạmthờithoátkhỏithânxác,vàkinhquámộtsốkinhnghiệmgầngiốngnhữnggìmàmột thânýsanh trảiqua trongcõiBardotáisanh.

1.Kinhnghiệmthoátxác

Kinhnghiệmcậntửthườngkhởiđầubằngmộtkinhnghiệmthoátxác:ngườitacóthểtrôngthấythânthểcủachínhhọ,cũngnhưthấyhoàncảnhchungquanh.ÐiềunàytrùnghợpvớiđiềuđãđượcnóitrongTửThư:“Tôinhớmìnhtỉnhdậykhỏihônmê,rồitrôigiạtvàtựthấymìnhđãrakhỏixác,đang lơ lửng trênkhôngnhìnxuốngcái thânxáccủa tôi.Tôichỉbiếtmìnhcómộtócnãovàđôimắt,màkhôngnhớđãcómộtxácthân”.MộtngườiđànôngđãquamộtcơnsuytimkểvớiKennethRing:“Nónhưthểlàtôiđangởtrênkhôngtrungvàchỉcótâmtôiđanghoạtđộng.Khôngcócảmgiáccơthể,cũngnhưócnãotôicũngởtrênkhông.Tôikhôngcógìngoàitâmtôi.Mấttrọnglượng,tôikhôngcógìcả”.

2.Ngắmnhìnthânquyếnmộtcáchvôvọng

TrongTrungẤm tái sanh, tôi đã tả rằngnhữngngười chết có thể thấyvànghebàconđangsốngcủahọ,nhưngkhôngthểnàoliênlạcđượcvớihọ,vàđiềunàylàmhọtứctối.MộtphụnữởFloridakểchoMichaelSabom,nàngđãnhìnxuốngmẹnàngnhưthếnào,từmộtđiểmgầncáitrầnnhà:“Ðiềutotátnhấttôinhớđượclàtôicảmthấyvôcùngbuồnbãvìkhôngthểlàmsaođểnóichohọbiếttôikhôngsaocả”.VàmộtphụnữkháckểchoMichaelSabom:“Tôiđangngồi tuốt trêncaonhìnchínhtôiđangcogiật,cònmẹtôivàtớgáithìlalớnlênvìhọtưởngtôiđãchết.Tôithươnghạichohọ...Mộtnỗibuồnvôtận.Nhưngtôicảmthấymìnhđãtựdoởtrêncaoấy,vàkhônglýgìđểđaukhổ”.

3.Thânthểtoànvẹn,DiđộngvàSángsuốt

TrongTửThưTâyTạng,thânýsanhởtrongTrungẤmtáisanhđượcmôtảlà“nhưmột thân thểcủa thờiđạihoàngkim” ,vàcónăng lựcdiđộngvàsángsuốtphithường.Kinhnghiệmcậntửcũngthấyrằnghìnhdạngmàhọcó là toàn vẹn và ở độ tuổi thanh xuân. “Tôi đang trôi nổi, và tôi làmộtngười trẻhơn rấtnhiều...Cái cảm tưởng tôi lúc ấy là tôi có thểnhìn thấychínhmìnhquamộtphảnchiếuhayquamộtcáigìđómàlàmchotôitrẻlạihơn20nămtuổitôilúcấy”.Họcũngthấymìnhcóthểduhànhrấtnhanh,chỉbằngnănglựccủatâmý.MộtcựuchiếnbinhViệtNamđãkểvớiMichaelSabomrằng:“Tôicócảmtưởngtôinghĩtớinơinàolàcómặtngayởđấy...Tôikhoáichívì cảm giác về năng lực thần thông này. Tôi có thể làm bất cứ gì mìnhmuốn...Ðiềuấycònthựchơnlàchuyệntôihiệnđangởđâynữa,thựcđấy”.“Bỗngchốctôinhớmìnhtrởlạinơichiếntrường,chỗtôiđãchết...Dườngnhưthểlàbạnhiệnthânrangayởđấy,rồimộtgiâysau,bạnđãởđây,nhưmộtcáichớpmắt”.Nhiềungườichếtđisốnglạicũngđãbáocáohọcómộtcảmthứctoàntri“từkhởi thủychođếnchungcuộccủa thờigian”.MộtphụnữkểvớiRayondMoody: “Bỗng chốc, tôi có được hiểu biết về mọi sự từ vô thủy đến vôchung. Trongmột giây, tôi có thể biết được bímật của các thời đại, biếtđượcýnghĩacủavũtrụ,trăngsao,biếttấtcả”.“Cómộtgiâyphút trongđódườngnhưtôibiết tấtcảmọisự...Tronggiâylát,ởđấy,dườngnhưngôntừkhôngcầnthiết.Tôinghĩrằngtấtcảđiềugìtôimuốnbiếtlàcóthểbiếtngay”.“Khiởđấy, tôicảmthấymìnhở trung tâmđiểmcủasựvật.Tôicảmthấymìnhsángsuốtvàtrongsạch.Tôicảmthấymìnhcóthểthấyđượcýnghĩacốtyếutrongmọisự.Mọisựđềukhítkhao,đềucóýnghĩacủanó,ngaycảnhữnglúcđentốinhất.Nónhưthểlànhữngmảnhvụncủamộttròchơinối

rápđãđượckếtlạivừakhít”.

4.Gặpgỡngườikhác

TửThưTâyTạngmôtảthânýsanhtrongBardo táisanhlàcógặpnhữngngườichếtkháctrongcõiTrungẤmtươngtự,ngườichếtđisốnglạicũngthường(tronglúcchết)cóthểnóichuyệnvớingườiđãchết.CựuchiếnbinhViệtNamkểchoMichaelSabom,khiông tanằmbất tỉnhtrênchiếntrường,ngắmcáithithểmình:“13bađứađãbịtửtrậnvàongàyhômtrước,màtôiđãchovàotúinylon,bây giờ đang ở đấy với tôi.Hơn thế nữa, suốt trong tháng năm ấy, trungđoàntôichết42người.Tấtcả42ngườiđềucómặtởđấy.Họkhôngởtronghìnhdạngmàtathấynhưngườithường...Nhưngtôibiếthọởđấy.Tôicảmthấyhiệndiệncủahọ.Chúngtôiliênlạcvớinhaukhôngcầnngônngữ,lờinói”.Mộtphụnữbịđứngtimvìthuốcgâymêtronglúcnhổrăng,đãnói:“Khiấytôithấymìnhđangởtrongmộtphongcảnhđẹpđẽ,cỏxanhhơnbấtcứthứgìtôiđãthấytrênmặtđất,nócómộtánhsáng,mộtvẻrựcrỡđặcbiệt.Nhữngmàusắcđẹpvượtngoàimôtả,khôngcómàugìởtrênđờicóthểsosánhđược...Ởchỗnày,tôithấylạinhữngngườitôibiếtđãchết.Khôngcólời traođổi,nhưngdườngnhưtôibiếtđượchọđangnghĩgì,đồngthời tôibiếthọbiếttôiđangnghĩgì”.

5.Nhữngcảnhgiớikhácnhau

TrongBardo táisanh,ngoàicácloại thấykhác, thânýsanhcònthấyđượcnhữngảnhtượngvàdấuhiệucủanhữngcảnhgiớikhácnhau.Mộtsốíttrongnhữngngườichếtđisốnglạithuậtvềnhữngcảnhtượngcủathếgiớinộitâm,vềnhữngcõithiênđường,đôthịánháng,vớiâmnhạcsiêutrần.MộtphụnữkểvớiRaymondMoody:“Ởtuốtđằngxa...tôicóthểtrôngthấymộtđôthị.Cónhữngtòanhàriêngrẻ,sángchói,rựcrỡ.Người tasốnghạnhphúctrongđó.Cóhồnước,suốinướctungtóe...cảmộtđôthịánhsáng,tôicóthểnói:thậttuyệtvời.Lạicóâmnhạc tuyệt diệu.Mọi thứđều sángchói, diệukỳ...Nhưng,nếu tôi vàotrongđó, thì tôinghĩ tôiđãkhôngbaogiờ trở lại...Tôiđượcbảochobiếtrằngnếuvàođấythìtôikhôngthểtrởvề...rằngtôicóquyềnquyếtđịnh”.MộtngườikháckểvớiMargotGrey:“Tôidườngnhưthấymìnhởtrongmộtcáigìnhưlàmộtdinhthự,nhưngtôikhôngthểnhớđượccótườngváchnào.Chỉcómộtánhsángvàngrònglankhắp...Tôiđểýquanhtôinhiềungườidườngnhưđangtảnbộ,mỉmcười;họdườngnhưkhôngphảiđangđi,màhọđanglướtqua.Tôikhôngcảmthấycó

gìngăncáchvớihọ;tấtcảcảmgiáctôinhớnhấtvềhọlà,mộtcảmthứctoàntriệtvềnhấtthể;tôilàmộtphầncủatấtcảmọithứquanhtôi”.

6.Cảnhtượngđịangục

Nhưngkhôngphảitấtcảmọingườichếtđisốnglạiđềumôtảnhữngcảnhtượng tíchcực lạcquan,vìbạncũngđã thấynói trongTửThưTâyTạng.Vàingườikểhọđãkinhquánhữngnỗisợhãikinhhoàng,côđộc,buồnsầuảmđạm,rấtgiốngvớicảnhtượngmôtảtrongTrungẤmtáisanh.TheobáocáocủaMargotGrey,mộtngườiđãkể:họ“nhưbịhútvàotrongmộtvựcnướcxoáyrộnglớn,đenngòm”,vànhữngngườiđãlàmácthìthấymìnhđangduhànhxuốngphíadưới thayvìhướnglên trên,giốngnhưTửThưmô tả nhữngngười sắpbị rơi vàonhữngđọaxứ trongTrungẤm táisanh:Tôiđangdichuyểnnhưmộtphầncủamộtdòngsôngâmthanh-tiếngngườilảinhảibấttận...Tôithấymìnhchìmvàotrongđó,trởthànhmộtphầncủadòngnướcvàtừtừbịchìmngập.Mộtnỗikinhhoàngtómlấytôi,nhưthểtôibiếtrằngmộtkhibịnuốtchửngbởicáikhốilượngtiếngồncànglúccàngtăngnày,thìtôisẽchếtmất.Tôiđangdòmxuốngmộtcáihốrộngsâu,đầynhữngsươngmùcuồncuộn.Từdướiấycóvôsốnhữngbàntayvàcánhtayvươnlêncốchụpbắtlấytôi,kéotôivàođấy.Cótiếngrênsiếtkinhkhủng,đầytuyệtvọng.(Trởvềtừcõichết,trang32)Nhữngngườikháckinhquánhữngđiềumàtachỉcóthểgọilàcảnhtượngđịangục,vớihơinóngngộtngạtvàkhí lạnhkinhhồn,vànghenhữngâmthanhcủasựkêuladobịhànhhạ,haytiếnggìnhưtiếngthúrừng.TheobáocáocủaMargotGrey,mộtphụnữđãkể:“Tôi thấymìnhởmộtnơixungquanh toàn là sươngmùmờmịt.Tôicảmthấymìnhđangởđịangục.Cómộtcáihốthậtlớntừtrongđóhơinóngtuônra,cónhữngbàntayvàcánhtayđưalêncốníulấytaytôi...Tôikinhhoảng,sợrằngbàntayấysắpsửatómlấytôimàkéovàotrongđịangụcvớihọ...Từphíakhác,mộtconsưtửkhổnglồnhảychồmvềphía tôi, tôi thét lên.Tôikhôngsợconsưtử,màsợnósẽlàmchotôimấtchânđứngvàxôtôivàocáihốsâukinhkhủngấy...Dướiđóvôcùngnóngvàluồnghơidướiấytuônlêncũngnóngkhủngkhiếp”.(Grey,Trởvềtừcõichết,trang63)Mộtngườiđànôngbịđứngtimđãkểlại:“Tôiđangđixuống,xuốngsâu trong lòngđất.Cónỗigiậndữ,và tôicảmthấysợhãivôcùng.Mọisựđềumộtmàuxám.Cótiếngồnnáokhủngkhiếpnhưnhữngconthúđiêndạiđanggầmgừnghiếnrăng”.(Trởvềtừcõichết,trang70)

RaymondMoody viết: Có nhiều người cho rằng họ đã thấy những ngườidườngnhưđãbịmắcbẫydokhôngthểđầuhàngcáikhuynhhướngbámvíuthếgiớivậtlý:tàisản,người,tậpquán.Mộtphụnữnóivềnhữngconngười“lạcloài”ấynhưsau:“Ðầuhọcúixuống,họcónhữngvẻbuồn thảm tuyệt vọng,họdườngnhưđanglêbước,nhưbịxiềngchunglạivớinhau,khôngbiếtmìnhđangđiđâu,khôngbiết có ai để đi theo, hay có cái gì để tìm kiếm.Khi tôi đi qua, họkhôngbuồnngẩng lênnhìnxemcáigì.Họdườngnhưnghĩ:“Thôi, thế làxong.Tôiđanglàmgì?Tấtcảchuyệnnàycónghĩagì?”.Chỉthuầnmộttưtháivôvọngnhưthế,khôngbiếtmìnhphảilàmgì,phảiđiđâu,khôngbiếtmìnhlàai,haygìcả.Họdườngnhưđimãi,đimãitớitrước,chứkhôngphảichỉngồimộtchỗ,nhưngkhôngcómộthướngđặcbiệtnào.Họcứđithẳngtới,quayquatráivàibước,rồilạiquayquaphải.Vàtuyệtđốikhôngcómộtviệcgìđểlàm.Họđangtìmkiếm,nhưngtìmcáigìtôikhôngbiếtđược”.(Moody,Tưduy,trang19)Trong những tường thuậtmà ta có về kinh nghiệm cận tử, người ta thỉnhthoảngthấycómộtranhgiới,mộtđiểmởđấykhôngthểcóchuyệntrởvề.Ởranhgiớiấy,đươngsựchọnlựa,hayđượcánhsánghiệndiệnbảophảichọnlựa,trởvềđờisống.DĩnhiêntronggiáolýTrungẤmcủaTâyTạngkhôngcóđiềunày,vìTửThưthìmôtảvềnhữngngườiđãchếtthựcsự.TuynhiênởTâyTạngcómộtsốngườigọilàdéloks,cũngcócáigìgầngiốngvớikinhnghiệmcậntử,vànhữnggìhọthuậtlạigiốngnhaumộtcáchlạlùng.

DÉLOK:MỘTKINHNGHIỆMCẬNTỬCỦATÂYTẠNG

Mộthiệntượnglạlùng,ítđượcbiếtởTâyphương,nhưngrấtquenthuộcởTâyTạng,làdélok.Tạngngữdélokcónghĩa“trởvềtừcõichết”,vàtruyềnthốngdéloklànhữngngườidườngnhư“chết”dohậuquảmộtcơnbệnh,vàtựthấymìnhduhànhtrongcõiTrungẤm.Họđithămcáccõiđịangục,ởđấyhọchứngkiếnsựphánxétngườichếtvànhữngthốngkhổởđịangục,vàđôikhihọ lên thiênđườnghaynhữngcõiPhật.Họcó thểđượcmột thiênthầnmangđi,ngườibảovệhọvàgiải thíchchohọnhữnggìxảyđến.Saumộttuần,ngườichếttrởvềthânxácvớimộtthôngđiệpcủaDiêmvươnggởicho những người sống, giục họ phải tu hành và cómột đời sống lợi lạc.Thông thường, những người déloks này rất khómà làm cho người ta tinđượcnhữnggìhọkể,vàhọdànhsuốtđờicònlạiđểkểchongườikhácnghenhữngkinhnghiệmcủamình,đểlàmchongườita tiếnđếnconđườngtuệgiác.Cóvàitiểusửnhữngdéloksnổitiếngđượcghilại thànhvè,vàđượcnhững người hát rong ca khắp xứ Tây Tạng.Một số khía cạnh của kinh

nghiệm những déloks không những tương đương với giáo lý Trung ẤmtrongTửThưTâyTạng,màcòntươngđươngvớikinhnghiệmcậntử.LingzaChokyilàmộtdéloknổitiếng,xuấtthântừvùngquêtôiởTâyTạngvàsốngvào thếkỷ16.Trongtiểusửcủabà,bàkểrằngbàkhôngnhậnramình đã chết, bà thấy mình thoát xác, thấy xác một con heo nằm tronggiườngbà,mặcáoquầncủabà.Bàcuốngcuồngcốmộtcáchvôvọngđểliênlạcvớigiađình,khihọđangkhởisựcôngviệccầunguyệnchocáichếtcủabà.Bàđâm ra tứcgiậnhọ,khihọ tỉnhbơkhôngđểýgì tớimình,vàkhôngdọnthứcănchomình.Khinhữngconcáibàkhóclóc,bàcảmthấynhư“mộttrậnmưađáđầycảmáumủ”tuônxuống,làmchobàđauđớnvôcùng.Bàchochúngtabiếtbàrấtvuikhithấylàmlễcầusiêuchobà,vàcuốicùngmộtniềmhạnhphúcvôlượngdânglênkhibàđếntrướcbậcthầyđanglàmlễchobà,đangantrútrongtựtánhtâm,vàkhiấytâmbàvớitâmthầytrởthànhmột.Saumộtlúcbànghetiếnggọicủangườimàbànghĩlàthânphụmình,vàbàđi theoông.BàđếncõiTrungẤm,màbà trônggiốngnhưmộtxứsở.Từđấy,bàkể,cómộtcâycầudẫnxuốngcáccõiđịangục,nơimàDiêmvươngđangkểnhữnghànhvithiệnáccủangườichết.Trongcõinày,bàgặpnhiềungườikểchobànghechuyệncủahọ,vàbàtrôngthấymộtthiềngiảvĩđạiđãxuốngđịangụcđểgiảicứucácchúngsanh.CuốicùngLingzaChokyiđượctrảvềthếgian,vìcósựlầmlẫnvềlýlịch,bàchưatớisốchết.VớithôngđiệptừDiêmvươngchonhữngngườisống,bàtrởvềnhậpxácvàbìnhphục.Bàđãdànhcuộcđờicònlạiđểkểnhữnggìbàđãhọcđược.Hiệntượngdélokkhôngchỉcótrongquákhứ,màvẫntiếpdiễnđến rất gầnđây,ởTâyTạng.Ðôi khimột người nhưvậy rời bỏ thânxácchừngmộttuần,gặpnhữngngườiđãchết,đôikhilànhữngngườihọhoàntoànkhôngquenbiết.Nhữngngườinàygửigắmnhữngthôngđiệpđểmangvềtrầngianchobàconhọ,bảobàconphảilàmlễnày,lễnọnhândanhhọ.Người chết hụt khi trở về sẽ nói lại những thông điệp ấy cho những thânquyến của người kia. Ở Tây Tạng, việc này được xem là thường, và cónhữngphươngpháptinhviđểthửxemnhữngngườisốnglạiấylàthậthaygiả.CongáicủaDilgoKhientseRinpochekểchoFrancoisePommaret, tácgiảmộtquyểnsáchvềcácdélok, rằngởTâyTạng, trongkhingườidélokđangtrảiquacơnhônmê,thìcáclỗtrênthânxáccủahọđượcbítlạibằngbơvà bột lúamạch trát lênmặt họ.Nếubơkhông chảy ra,mặt nạ lúamạchkhôngnứt ra thìvịdélokấyđượcxácnhận làcóchết thực.Truyền thốngdéloksvẫntiếptụcởTâyTạngvàvùngHyMãLạpSơnchođếnngàynay.Nhữngdélokslànhữngngườihoàntoànbìnhthường,thườnglànhữngphụnữsùngtín.Họ“chết”vàonhữngngàyđặcbiệttronglịchPhậtgiáo,chếtđivàigiờ,vànhiệmvụchínhcủahọlàlàmnhữngsứgiảgiữangườichếtvớingườisống.

THÔNGĐIỆPCỦAKINHNGHIỆMCẬNTỬ

Nhưtađãthấy,cónhữnggiốngnhaugiữakinhnghiệmcậntửvàgiáolývềcõi trunggian,nhưngcũngcónhữngkhácnhau.Sựkhácnhaulớnnhấtdĩnhiên là người có kinh nghiệm cận tử chưa thực chết, trong khi giáo lýBardothìnóivềnhữnggìxảyrasaukhithânxácthựcsựchết,vàkhihọtáisanh.Sựkiệnrằngkinhnghiệmcậntửkhôngtiếptụcđicuộchànhtrìnhxahơnvàocõichết-vàingườinóihọchỉ“chết”trongmộtphút-phầnnàogiảithíchđượcsựkhácnhaugiữahaibên.Vài người cho rằng kinh nghiệm cận tử diễn tả những giai đoạn của tiếntrìnhtanrã trongBardocáichết.TôinghĩcònquásớmđểcốliênhệkinhnghiệmcậntửmộtcáchchínhxácvớicácmôtảvềTrungẤm,vìngườikinhquákinhnghiệmcậntửchỉcó“suýt”chếtmàthôi.TôithuậtchothầyDilgoKhientseRinpochetínhchấtkinhnghiệmcậntử,vàthầygọiđólàmộthiệntượngthuộcvềcõitrunggiantựnhiêncủacuộcđờinày,vìtâmthứcchỉtạmrờikhỏithânxáccủangười“chết”vàlangthangtrongcáccõi.DilgoKhientseRinpochengụýrằngnhữngngườichếtđisốnglạiđangkinhquásựchếtlâmsàngởtrongcõitrunggiantựnhiêncủađờinày.CólẽhọđangởngưỡngcửacủacáccõiTrungẤm,chứchưathựcsựđivàotrongấyrồi trở về.Dù họ kinh quá những gì đi nữa, họ cũng vẫn đang còn trongphạmviBardo tựnhiêncủađờinày.Kinhnghiệmvềánh sángcủahọcógiốngvớisựxuấthiệnÁnhsángCănbảnchăng?Cóthểchăngngaytrướckhimặt trời to rộngấymọc lên,họđãnhìn thấyđượcnhững tia sángđầutiêncủabìnhminh?Dùýnghĩatốihậucủanhữngchitiếtkinhnghiệmcậntửrasao,tôivẫnrấtxúc động trước nhiều báo cáomà tôi đã đọc hoặc nghe nói, nhất là trướcnhững tháiđộ tuônphát từnhữngkinhnghiệmấy,những tháiđộđãphảnảnhmộtcáchphongphúnhânsinhquancủađạoPhật.Haitháiđộtôiđãđềcập là sự chuyển hóa sâu xa, sự bừng tỉnh về tâm linh xảy ra nơi nhữngngườichếtđisốnglại,vànhữngýnghĩamà“toàncảnhcuộcđời”đemlạichođờisốngchúngta.Tấtcảnhữngngườichếtđisốnglạiđềucócáikinhnghiệmnày,thấytoàncảnhcuộcđờimìnhdiễnlại,vàđiềuấychứngminhrõràngtínhcáchkhôngthểtrốntránhcủanghiệp,nhữnghậuquảlâuxavàmãnhliệtcủatấtcảhànhđộng,lờinóivàýnghĩchúngta.Thôngđiệpchínhmànhữngngười chết đi sống lại đemvề cuộcđời này, hayhiệndiện của“thựcthểánhsáng”,làgiốnghệtnhưthôngđiệpcủaPhậtvàgiáolýTrungẤm:nhữngđứctínhcốtyếuvàquantrọngnhấttrongđờilàyêuthươngvàhiểubiết,từbivàtrítuệ.NhữngngườiấychắcchắnbắtđầuthấycáimàgiáolýTrungẤmdạychúngtarằng:sốngvàchếtởngaytrongtâm.Vàniềmtin

màphầnnhiềuhọcóđượcsaukhichếtđisốnglạicũngphảnchiếuphầnnàocáitrikiếnsâuxahơncủahọ.Còncónhữngtươngđồnglạlùnggiữakinhnghiệmcậntửvàhậuquảnó,vớinhữngtrạngtháithầnbívàtâmthứcđổikhác.Chẳnghạn,mộtsốhiệntượng bất thường đã được những người chết đi sống lại báo cáo.Một vàingườisauđóđãcónhữnglinhkiếntiêntri,nóitrướcnhiềuviệcxảyratrongđờimàvềsauquảđã thànhsự thực.Saukhichếtđisống lại,nhiềungườidườngnhưkinhquánănglựckundalini,nhiềungườicảmthấyhọcónănglựcthầnthônghoặcchữalànhbệnhtật.Nhiềungườisốnglạiđãnóimộtcáchlưuloátvềvẻđẹp,tìnhyêu,sựbìnhan,hạnhphúcvàtrítuệcủacáimàhọđãtrảiquatronggiâyphútchết.Vớitôi,điềunàycóvẻnhưhọcóđượcmộtthoángnhìnthấyvẻsángchóicủatựtánhtâm,vàdovậykhôngđángngạcnhiênchútnàokhicáinhìnấyđãđemlại sự chuyển hóa tâm linh nơi họ. Nhưng như Margot Grey nhận xét:“Chúngtakhôngcầnphảiđợisuýtchếtmớikinhquáđượcmộtthựctạitâmlinhcaocả”.Thựctạiấyởngayđây,vàolúcnày,trongcuộcđời,nếutacóthểkhámphávàthểnhập.Tôi lạimuốnđưaramộtđềphòngcốtyếu:Xinbạnđừngđểnhững tườngthuậtvềkinhnghiệmcậntử-dùcũngkháhấpdẫnthậtđấy-rungủbạnđếnchỗtinrằngmuốnantrútrongnhữngtrạngtháithanhbìnhanlạcấy,bạnchỉcầnchếtlàđược.Khôngphảivàkhôngthểgiảndịthếđâu.Ðôikhingườitagặplúcquáđaukhổ,tưởngchừngkhôngchịunổinữa,mànghenóivềnhữngkinhnghiệmcậntử,họcóthểbịcámdỗchấmdứtmọisựbằngcáchtựsát.Ðiềunàycóvẻlàmộtcáchgiảiquyếtđơngiản,nhưnghọquênmộtsựkiệnrằng,bấtcứcáigìøtatrảiquađềulàmộtphầncủacuộcđời.Khôngthểtrốnchạy.Nếutrốnchạykiểuđó,bạnsẽphảiđốimặtvớinỗiđaukhổmộtcáchsâuđậmhơnvềsau.Ngoàira,trongkhiquảthựcđasốkinhnghiệmcậntửđượcsưutậpđềulànhữngkinhnghiệmtốtđẹp,tavẫnphảicònxétlạixemđiềunàynócónghĩalà có rất hiếmkinhnghiệmghêgớm, tiêu cực, hay chỉ cónghĩa là nhữngkinhnghiệmnàykhónhớ lại.Có thểngười takhôngmuốnnhớ lạinhữngchuyệnđen tốikhủngkhiếp.Lạinữa,nhữngngườicókinhnghiệmcận tửcũngnhấnmạnhrằng,điềumàhọhọcđượclàsựquantrọngcủaviệccảihóacuộcđờingaybâygiờ,khitacònsống,vìhọbảo,chúngta“cómộtsứmạngquantrọnghơntronglúctaởtrênđời”.Sựchuyểnhóacuộcđờitangaybâygiờlàđiềucấpthiếtcốtyếu.Phảichăngthựclàbiđátnếucáithôngđiệpcốttủynàycủakinhnghiệmcậntử-rằngđờisốnglàthiêngliêng,vàcầnphảisốngmộtcáchnhiệttình,cómụcđích-lạibịchelấp,bịmấthúttrongtháiđộhờihợtlàthivịhóacáichết?Vàcóphảicàngbiđáthơn,nếutháiđộlạcquandễdãiấycàngđàosâuthêmthóixemnhẹtráchnhiệmđốivớibảnthânvàvớicuộcđời,mộtthóiđangđedọa

sựsốngcòncủahànhtinhtráiđất?

ÝNGHĨAKINHNGHIỆMCẬNTỬ

Dĩnhiênvàingườicốtìnhchứngminhrằngnhữngchuyệnxảyratronglúcchếtđisốnglạikhôngcógìlàkinhnghiệmtâmlinhcả.Nhữngnhàkhoahọccốgiảithíchquấyquánhữngkinhnghiệmấylàdonhữngảnhhưởngvậtlý,thần kinh, hóa học hay tâm lý. Tuy nhiên, những nhà nghiên cứu kinhnghiệmcậntử,cũnglàbácsĩvàkhoahọcgia,thìlạibácbỏtừngđiểmmộtcủagiảithíchấymộtcáchminhbạch,vànhấnmạnhrằnghọkhôngthểgiảithíchtoànthểkinhnghiệmcậntử.MelvinMorseviếtcuốntácphẩmvĩđạicủaông“Gầnánhsánghơn”,họctừkinhnghiệmcậntửcủatrẻem:“Nhưngkinhnghiệmcậntửcóvẻlàmộtchùmbiếncốmàngườitakhôngthểhiểuđượctoàndiệnbằngcáchnhìntừngmảnhvụnkhácnhaucủanó.Takhôngthểhiểuâmnhạcbằngcáchnghiêncứunhữngtầnsốâmthanhkhácnhauđãtạonênmỗinốtnhạc,tacũngkhôngcầnphảithấuhiểuvậtlýhọcvềâmthanhmớithưởngthứcđượcMozart.Kinhnghiệmcậntửvẫncònlàmộtsựhuyềnbí”.(tr.40)MelvinMorsecònnói:“Tôinghĩ rằng chỉ cốt hiểuđượckinhnghiệmcận tử, đó làbướcđầucủachúngtađểhàngắnsựphânchialớnlaogiữakhoahọcvàtôngiáo,khởiđầuvớiIsaacNewtongần300nămtrước.Việcgiáodụcnhữngysĩ,điềudưỡngviên,vàchínhchúngtavềnhữnggìngườitakinhquávàonhữnggiờphútcuốicùngấy,sẽ lung lay tậngốcnhững thànhkiến ta trongđường lốisuynghĩcủatavềyhọcvàđờisống”.Nói cách khác, tiến bộ thực sự của kỹ thuật y khoa đồng thời cung cấpphươngtiệnchonótựcáchmạngchínhnó.MelvinMorsenói:“Tôi thấyđiềuthựcmỉamai làchínhkỹthuậtykhoacủachúngtađãđưađếnvôsốnhữngkinhnghiệmcậntửnhưthế...Trảihàngthếkỷ,đãcónhiềukinhnghiệmcậntử,nhưngchỉcó20nămsaunàytamớicóđượckỹthuậtđểphục sinh bệnh nhân.Bây giờ họ đang kể cho chúng ta nghe những kinhnghiệmcủahọ, vậy ta hãy lắngnghehọnói.Ðiềunày tôi cho làmột thửtháchchoxãhộita...Kinhnghiệmcậntử,theotôinghĩ,làtiếntrìnhtâmlýtựnhiênliênhệđếncáichết.Tôidámtiênđoánrằng,nếutacóthểhộinhậptrikiếnnàyvàođờisốngxãhộita,thìkhôngnhữngnósẽgiúpchonhữngbệnhnhânsắpchết,màcòngiúpchoxãhộinóichung.Tôithấyykhoangàynaythiếuhẳntâmhồn...Khôngcólýdonàokỹthuậtvàtâmlinhkhôngthểhiệnhữubênnhauđược”.MộttrongnhữnglýdotôiviếtsáchnàylàđểchứngtỏtôitinđiềuMelvinMorsenóilàcóthểthựchiện.Kỹthuậtvàtâmlinhcóthể,vàcầnphải,hiện

hữusonghành,nếu tamuốnphát triển tiềmnăngconngườichúng tamộtcáchtoànvẹn.Phảichăngmộtnềnkhoahọcnhânbảnhoàntoànhữuíchsẽcócanđảmkhámphánhữngdữkiệnhuyềnbívềcáichết,nhữngdữkiệnđượckhảithịtrongkinhnghiệmcậntửvàtrongsáchnày?BruceGreyson,mộttrongnhữngtácgiảquantrọngtrongngànhnghiêncứukinhnghiệmcậntửđãnói:“Khoahọcnêncốgiải thíchkinhnghiệmcận tử,vì trongđócóchìakhóacủa sự tăng tiến khoa học... Lịch sử đã cho ta thấy chỉ nhờ cố giải thíchnhững hiện tượng vượt ngoài tầm của ta mà khoa học đã phát huy đượcnhữngphươngphápmới.Tôitinkinhnghiệmcậntửlàmộttrongnhữngnạnđểcóthểbắtbuộccácnhàkhoahọcphảipháttriểnmộtphươngphápmới,mộtphươngphápbaogồmmộtnguồntrithức,khôngnhữngchỉtrithứclô-gíchcủahọcgiả,hayquansátthựcnghiệmcủanhàvậtlý,màcòncảkinhnghiệmtrựcgiáccủanhàthầnbínữa”.BruceGreysoncũngnói,ông tinkinhnghiệmcận tửxảy ravìmột lýdo:“Căncứtrênsựcanhchừngnhữngkinhnghiệmcậntửbaonămnay,tôinghĩrằng chúng ta có những kinh nghiệm như thế là đểmà học cách giúp đỡngườikhác”.Kenneth Ring lại con thấy một khả năng và ý nghĩa kỳ diệu trong kinhnghiệm cận tử. Ông ta hỏi tại sao ngày nay có quá nhiều người có kinhnghiệmấynhưvậy,vàcósựchuyểnhóatâmlinhvàothờiđạinày.Trongnhiều năm làm một trong những tiên phong gan dạ nhất trong lĩnh vựcnghiêncứukinhnghiệmcậntử,ôngđãdầndầnthấykinhnghiệmcậntửnhưlà“sứgiảcủahyvọng”,nócho thấymột thực tại tâm linhcaocảhơn,vànhắcnhởchúngtathayđổimộtcáchkhẩnthiếtmọikhíacạnhcủalốisốngtahiệntại;nhắctachấmdứtmọitranhchấp,chiarẽgiữanhữngtôngiáo,dântộc,vàbảovệ,cứulấysinhmôi.“Tôitinrằngnhânloạinóichungđangcùngnhaunỗlựcđểthứcdậymộthìnhtháitâmthứcmớimẻhơnvàcaocảhơn,vàkinhnghiệmcậntửcóthểđượcxemnhưmộtphươngtiệntiếnhóađểđemlạisựthayđổinày,quathờigianvàinăm,tronghàngtriệuconngười”.(TiếnvềOmega,tr.7)Cóthểrằngđiềunàyđúnghaykhông,còntùyởtấtcảchúngta:chúngtacóthựccanđảmđốidiệnvớinhữngýnghĩahàmẩntrongkinhnghiệmcậntửvà giáo lý về Trung Ấm hay không, và có thể nhờ sự cải hóamình, màchuyểnhóađược thếgiớixungquanh ta, -và lần lượtqua từnggiaiđoạn,chuyểnhóatoànthểtươnglainhânloại-haykhông.

21.TIẾNTRÌNHPHỔQUÁT

BốnmươinămsaukhiTrungQuốcchiếmcứTâyTạng, thếgiớivẫn cònkhôngbiếtgìvềnhữngchuyệnxảyra,khôngbiếtgìvềtầmmứckinhhoàng,pháhoại,vàsựdiệtchủngcóhệthốngmàdântộcTâyTạngđãvàđangchịuđựng.Trênmộttriệungườitrongsố6triệudânTâyTạngđãchếtdướibàntayTrungQuốc;nhữngkhurừngrộnglớncủaxứTâyTạng,cũngcầnthiếtnhưrừngAmazonđốivớisinhtháiquảđịacầu,đãbịđốntrụi,đờisốngthiênnhiênhầunhưđãbị tànpháhoàn toàn,bìnhnguyênvà sôngngòiđãbịônhiễmvìphếthảihạtnhân,đạiđasốtuviệntrongsốsáungànrưỡingôituviệnđãbịpháhủy,dântộcTâyTạngđangđốidiệnhọadiệtvong,vàvẻhuyhoàngcủanềnvănhóaTâyTạngtrênđấtmẹhầunhưhoàntoànbịxóasạch.Ngay từ đầu, lúc TrungQuốc chiếm đóng Tây Tạng vào thập niên 1950,nhiều sự tàn bạo dãman đã xảy ra.Những bậc thầy tâm linh, tăng ni, lànhữngmục tiêu trướchết, vìTrungCọngmuốn trước tiên là làmchodânmấttinhthầnbằngcáchxóasạchmọidấuvếtđờisốngtôngiáo.Nhiều,thậtnhiềucâuchuyệnđãđếnnơitôitrảiquabaonămnay,vềnhữngcáichếtphithường,cảmđộng,trongnhữnghoàncảnhtệhạinhất.NhữngcáichếtnàyđãlàmchứngchovẻsángchóicủasựthậtmàngườiTrungQuốclấylàmtứctốiđãkhôngphánổi.ỞphầnđấttỉnhKhamcủaTâyTạng,nơitôixuấtthân,cómộtvịkhenpo(trútrì)già,đãtrảinhiềunămnhậpthấttrongnúi.NgườiTrungQuốctuyênbốhọsắp“trừngphạt”ngài-màaicũnghiểucónghĩalàtratấnvàgiếtchết-vàgửiđếnnơiẩncưmộttiểuđộiđểbắt.Vịtrútrìquáyếu,khôngthểđibộ,nênngườiTrungQuốctìmchongàimộtconngựagiàgầyđểđicuộchànhtrìnhcuốicủangài.Họtróingàingồitrênlưngngựavàdắtngựađixuốngcon đường để đến trại quân.Ngài khởi sự hát.Người TrungQuốc khônghiểuđượclờica,nhưngnhữngtusĩcùngbịbắtvớingàivềsauđãkểngàihát“bàicachứngđạo”,nhữngbàicatuyệtđẹptuônpháttựnhiêntừnhữngchiều sâu và niềm hỷ lạc của sự đắc đạo. Từ từ đoàn người đi theo conđườngngoằnngoèoxuốngnúi,nhữngngườilínhlầmlũiđitrongsựimlặngnhưđá,nhiềutusĩkhóc,nhưngvịtrútrìvẫnhátsuốtquảngđường.Chẳngbaolâutrướckhiđoànngườiđếntrạibinh,ngàingưnghátvànhắmmắt.Toánngườilạitiếptụcđitrongimlặng.Khiđiquacổngđểvàotrại,họmớibiếtngàiđãviêntịch.Ngàiđãlặnglẽtừgiãnhụcthân.Ngàiđãbiếtcáigìđểlàmchongàibìnhanđếnthế,khiđốidiệncáichết?Cáigìđãđemlạichongàiniềmvuivàvôúyđểcahátvàonhữnggiâyphútcuốicùng?Cólẽngàiđãhátmộtbàikiểunhưnhữngcâuthơtừ“TiasángVônhiễm”,dibútcủaLongchenpa,bậcthầyDzogchenvàothếkỷ14:

Trongbầutrờiđêmkhôngmây,mảnhtrăngđầy“Vuacủacácvìsao”sắpsửalên…Gươngmặtđấngtừbicủacon,LiênHoaSanhDẫnconđi,tỏaraniềmđónchàođônhậuNiềmhỷlạccủatôitrướccáichếtCònvôvànlớnhơnthươnggiađượccủaHơncácvịvuatrờikhithắngtrậnHơncácbậchiềnnhânđượchỷlạctrongthiềnNhudukháchkhởihànhkhiđếnthờiTôisẽkhôngởlạitrongtrầngianMàsẽantrútrongthànhtrìđạilạcbấttửCuộcđờitôiđãxong,nghiệptôiđãtậnNhữnglợiíchdocầunguyệnđemlạicũngkhôngcònMọiviệcthếgianđãchấmdứt,mànkịchcuộcđờiđãbuôngTrongnháymắt,tôisẽnhậnratinhhoacủađờitôiTrongkhônggianthuầntịnhbaolacủatrunggiớiBâygiờtôisắpanvịtrongnềntảngsựToànvẹntốisơNộitàitrongtôiđãlàmchotâmngườihạnhphúcTôiđãdùngânphướcđờinàyđểthựchiệntấtcảlợilạccủagiảithoátHỡicácđệtửcaoquý,quabaonămchungsốngNiềmvuisansẻchânlýđãlàmthầymãnnguyệnGiờđâynhânduyênvớiđờiđangchấmdứtThầynhưkẻănxinhàilòngvớicáichếtĐừngbuồnchothầy,màhãytiếptụcnguyệncầuĐâylànhữnglờitâmhuyếtđểgiúpcácconNhưhoasennở,vàcáccontrongniềmsùngtínNhưongsàvàohútmậtngọtcủaniềmhỷlạcsiêutrầnNguyệnnhờcôngđứcnhữnglờinàyKhiếnchohữutìnhcáccõisinhtửĐạtNiết-bàntrongnềntảngsựtoànvẹntốisơ.Đâychắchẳnlàlờicủamộtngườiđãthànhtựusựchứngngộcaonhất,cùngvớinhữnggìmàsựchứngngộấymanglại:niềmvui,giảithoátvàtrítuệ-mụctiêucủagiáolýnàyvàcủađờingười.TôinghĩđếnnhữngbậcthầynhưLongchenpa,vàcácbậcthầytôiJamjangKhientse,DilgoKhientse,DudjomRinpoche, và tôi tưởng tượng những người đã tu chứng giống như nhữngcánhđạibàngbay lượnvươn lênkhỏisinh tử,nhìn thấysinh tửđúngnhưbảnchất,nghĩalàtrongmộthỗtươngduyênsinhchằngchịtnhiệmmầu.Nhìnbằngconmắtcủachimđạibàng,conmắtcủathựcchứng,lànhìntừtrêncaoxuốngmộtphongcảnhtrongđónhữngranhgiớidotatưởngtượnggiữasốngvàchếtbâygiờhòa lẫnvàonhauvà tanbiến.Nhàvật lýDavidBohmđãmô tả thực tại như là “sự toàn vẹn khônggián đoạn trong dòng

biếndịch”.Nhữnggìđượccácbậcthầythấybằngtrựcgiáctoànvẹnchínhlàdòngbiếndịchấy,cáitoànvẹnkhônggiánđoạnấy.Nhữnggìmàtrongvôminhchúngtagọilà“sống”,vàtrongvôminhtagọilà“chết”,chỉlànhữngphươngdiệnkhácnhaucủacáitoànvẹnấy.Đâylàcáithấyrộnglớncónănglựcchuyểnhóa,màgiáolýTrungẤmđãmởrachochúngta,vàđượcthểhiệnbởicácbậcthầytốithượng.

NHỮNGMẶCKHẢICỦACÁCTRUNGẤM

Nhưvậy,nhìnsựchếtquaconmắtthựcchứng,chínhlànhìnnótrongbốicảnhcủasựtoànvẹnnày,nhưmộtphầnnhỏcủadòngbiếndịchvôthủyvôchung.Tínhđộcnhấtvônhị,năng lựccủagiáo lýTrungẤmnằmởchỗ-quasựchỉrõtiếntrìnhcáichết-nócòngợichotacảtiếntrìnhsựsống.Bâygiờtahãynhìnvàonhữnggìxảyđếnchomộtngườichết,vàotừngmỗigiaiđoạntrong3giaiđoạncaođiểmcủacáichết:1.Ởcaođiểmcủa tiến trìnhchết,khimà tứđại, cảmgiácvà tư tưởngđãchấmdứthoạtđộng,thìbảnchấttốihậucủatâm-ÁnhsángCănbản-đượchiểnlộtronggiâylát.2.Rồi, chỉmột thoáng, tia sáng của bản tâm ấy được trình diễn, chiếu radướidạngâmthanh,màusắcvàánhsáng.3.Kếtiếp, tâmthứcngườichết tỉnhdậyvàđivàoTrungẤmtáisinh; tâmphàmtìnhcủaytrởvề,khoácmộthìnhdạnggọilà“thânýsanh”chịusựsaikhiếncủanghiệpvàthóiquenquákhứ.Nhữngnghiệpnàylèoláitâmphàmtình,bámlấynhữngkinhnghiệmhuyễnhóatrongcõiTrungẤm,xemnhưcáigìrấtthựcvàchắcchắn.Vậy, theogiáo lýTrungẤmchỉchochúng ta, chếtnghĩa làgì?Khônggìkhácngoài3giaiđoạncủatiếntrìnhtuầntựthểhiệncủatâmthức:từtựtínhthuần tịnhcủabản tâm,quaánhsángvànăng lượng (tia tựchiếucủabảntâm),rồiđivàosựkếttinhcàngvữngchắcthêmcủamộthìnhdạngtâmthức(thânýsanh).NhữnggìmởramộtcáchrõrệttrongTrungẤmchết,TrungẤmpháptánh,vàTrungẤmtáisanhlàmộttiếntrìnhgồm3giaiđoạn:-Đầutiên,sựchấmdứthoàntoànhoạtđộngtâmvậtlýđưađếnsựphôbàytinhchấttâm.-Thứhai,tiachiếutựnhiêncủanó.và:-Thứbalàkếttinhcủathânýsanh.Giáolýcònchotabiếtthêmrằng:3giaiđoạnấykhôngchỉdiễnratrongtiếntrìnhchết,màcòndiễnrangaytrongtâmtavàolúcnày,vàomọilúc-trongnhữngtưtưởngvàcảmxúccủata,vàởmọitầnglớpkinhnghiệmtâmlý.Theotôi,đấylàmộttrikiếnthựccáchmạng,thayđổicáithấycủatavềmọi

sự,nếutahiểuđược.Mộtcáchkhácnữađểhiểutiếntrìnhnàylànhìnvàonhữnggìđượchiểnbàyvàomỗigiaiđoạncủasựchết.Giáolýnóiđến3mứcđộcủahiệnhữu,từđócóraPhạnngữkaya(thân).Kayaởđâynghĩalàchiềuhướng,phạmvihaycănbản.Tahãynhìnvàotiếntrình3giaiđoạnđó:1.Bảnchấttuyệtđối,hiểnbàydướidạngÁnhsángCănbảnhayĐiểmlinhquang vào lúc chết, và được gọi là Pháp thân (Dharmakaya), chiều “chânkhông”, chân lývôđiềukiện, trongđóảo tưởng,vôminhhaybất cứ loạikháiniệmnào,đềuchưatừngxâmnhậpđược.2.TianănglựcvàánhsángnộitạiđượctrưngbàymộtcáchtựnhiêntrongBardopháptánh,gọilàBáothân(Sambhogakaya),chiềuphúclạctoànvẹn,phạmvicủa“pháphỷsungmãn”vượtngoàimọigiớihạnnhịnguyên,ngoàithời-không.3.PhạmvingưngđọngthànhhìnhdángđượchiểnthịtrongBardotáisanh,gọilàỨngthân(Nirmanakaya),chiềubiếnhóakhôngngừng.Hãynhớbâygiờrằngkhitanhìnvàobảnchấtcủatâm,tacũngthấynócó3phươngdiệnấy:thểcủanólàchânkhông,nhưbầutrời;tướnghaybảnchấtcủanólàtỏasáng;vàdụnghaynănglựccủanólàđạibivôngại;cả3đềuhiệndiệnđồng thờivàhòanhập làmmột trong tínhgiácRigpa.ĐứcLiênHoaSanh(Padmasambhava)môtảnónhưsau:Trongtínhgiácnày,3thânkhôngrờinhauvàhiệndiệnviênmãnnhưmột:-VìNótrốngrỗng,vôsanhnênlàPhápthân.-SựsángsuốtcủaNóbiểutrưngtiachiếutựnộicủachânkhôngấy,nênlàBáothân.-Nókhởilênkhôngbịchướngngại,khônggiánđoạn,nênlàỨnghóathân.Bathânđầyđủvàhoàntoànhiệndiệnnày,chínhlàtinhchấtcủaNó.Nhưvậy,bathânámchỉbakhíacạnhnộitạicủatâmgiácngộ,vàdĩnhiênchúngcũngámchỉnhữngkhảnăngkhácnhaucủanhậnthứcchúngta.Phầnđôngchúngtađềubịgiớihạntrongcáithấycủamình,vàchỉnhậnthứctheochiềuỨnghóathângồmnhữnghìnhsắcvàbiểuhiện.Đấylàlýdotạisaođốivớiphầnđôngchúngta,giâyphútchếtlàmộtkhoảngtrống,mộttrạngtháiquênlãng,vìchúngtachưabaogiờgặp,cũngchưabaogiờpháttriểnmộtphươngphápđểnhậnrathựctạiPhápthân,khinókhởilêndướidạngÁnhsángCănbảnhayĐiểmlinhquang.ChúngtacũngkhônghyvọnggìnhậnralĩnhvựcBáothânkhichúngxuấthiệntrongBardopháptánh.Bởivìtoàn thể cuộc đời ta đã được sống trong phạm vi nhận thức bất tịnh củanhữngbiểuhiệnỨnghóathân,nênvàolúcchếttađượcchuyểnthẳngvềlạitrong chiều khônggian ấy; chúng ta thức dậy, kinh hãi và tán loạn, trongTrungẤmtáisanh, trongmột thânýsanh,xemnhữngkinhnghiệmhuyễnhóalàchắcthực,cũngnhưtrảinhiềuđờitrướctađãxemchúnglàthực.Bị

thúcđẩybởinghiệpcũmộtcáchđángthương,chúngtaloạngchoạngtiếnvềphíatáisanh.Tuynhiên,nhữngvịtuchứngthìđãkhởilênmộtnhậnthứchoàntoànkhácvớichúngta,mộtnhậnthức trongsuốt, tiếnhóa, thanhtịnhđếnnỗidùhọvẫncònmangmộtthânxácconngười,họđãthấyđượcthựctạidướihìnhthứchoàntoànthanhtịnh,trongsuốt,ởtrongmộtchiềukhônggianvôbiên.Vàđốivớihọ,nhưtađãthấy,kinhnghiệmvềcáichếtkhôngđemlạisợhãihaybấtngờ;tráilạicònđượctómlấynhưmộtcơhộiđểgiảithoátrốtráo.

TIẾNTRÌNHTRONGGIẤCNGỦ

Ba giai đoạn của tiến trình mà chúng ta thấy mở ra trong các trạng tháiTrungẤmcũngcóthểthấyđượctrongcácmứcđộtâmthứctrongđờisống.Hãyxétchúngdướisánhsángnhữnggìxảyđếntronggiấcngủ:1.Khitangủ,cácgiácquanvàtầngthôcủatâmthứctanrã,vàdầndầnbảnchấttuyệtđốicủatâm,cóthểnóilàÁnhsángCănbản,lộratrongchốclát.2.Kếtiếpcómộtchiềutâmthức,cóthểsosánhvớiBardopháptánh,vitếđếnnỗitathườnghoàntoànkhôngýthứcngaycảhiệnhữucủanó.Cóbaonhiêu người trong chúng ta khi ngủ, ý thức được cái lúc trước khi nằmmộng?3.Đốivớiphầnđôngchúngta,tấtcảnhữnggìtabiếtđượcchỉlàgiaiđoạnkếtiếp,khitâmtrởnênhoạtđộngtrởlại,vàtathấymìnhtrongmộtthếgiớichiêmbaotươngtựTrungẤmtáisanh.Ởđâytacómộtthânmộngvàkinhquánhữngcảnhmộngmàphầnlớnchịuảnhhưởngthóiquenvàhoạtđộngcủatalúcthức, tấtcảtađềutinlàchắcthực,khônghềnhậnramìnhđangchiêmbao.

TIẾNTRÌNHTRONGTƯTƯỞNGVÀCẢMXÚC

Cũngchínhtiếntrìnhấycóthểnhậnthấytrongsựvậnhànhcủatưtưởngvàcảmxúc,vàcáicáchchúngkhởilên:1.ÁnhsángCănbản,bảnchấttuyệtđốicủatâm,làtrạngtháitốisơcủaTínhgiácRigpa,hiệnhữutrướckhibấtcứýnghĩhaycảmxúcnàokhởilên.2.Trongkhônggianvôđiềukiệncủanó,mộtnănglựccănđểdấyđộng,tiachiếu tự nhiên củaTính giác bắt đầu khởi lên như nền tảng, khả năng vànhiênliệuchocảmxúcsốngsít.3.Nănglựcnàylúcấycóthểkhoáclấyhìnhdạngcủaýnghĩvàcảmxúc,màcuốicùngđẩychúngtavàohànhđộngđểtíchlũynghiệp.Chỉkhihànhthiềnthậtquenthộc,tamớicóthểthấyrõtiếntrìnhnày:

1.Khi ý tưởng và cảmxúc tuần tự imbặt, tan vào tự tánh tâm, ta có thểthoángthấyTínhgiáctrongphútchốc:đólàtrạngtháitốisơ.2.Rồi ta để ý rằng, từ sự vắng lặngyên tĩnh của tự tánh tâm,mở ramộtchuyểnđộng(Chuyểntướng,nóitrongkinhLăngGià-DG)vàmộtnănglựcsốngsítđơnthuần:đólàtiatựchiếucủatínhgiác.3.Nếucómộtchấpthủkèmtheosựsinhkhởicủanănglựcấy,thìnănglựcấyđươngnhiênkếttinhthànhýtưởng,ýtưởngnàylạiđưachúngtatrởvềhoạtđộngtâmthứcvàkháiniệm.

TIẾNTRÌNHTRONGĐỜISỐNGHÀNGNGÀY

Tađãthấycáicáchtiếntrìnhnàyxảyratrongngủvàmộng,vàtrongsựhìnhthànhýtưởngcảmxúc.Bâygiờtahãynhìnnóxảyratrongkinhnghiệmđờisốnghàngngày.Điềunàydễthấynhấtkhitanhìnkỹmộtđộngtácmừnghaygiận.Hãyxemxét nó, bạn sẽ thấy luôn luôn cómột khe hở trước khimột cảmxúc khởisinh.Cáigiâyphútdạtdàotrướckhinănglựccủacảmxúccócơhộikhởilên,làmộtgiâyphútcủatỉnhthứcthuầntúy,trongđótacóthểthoángthấyTínhgiácchânthực.Trongmộtthoángchốc,bùalựccủavôminhbịđánhtan,chúngtahoàntoàntựdothoátkhỏinhucầuhaykhảnăngchấpthủ,vàcảđếnkháiniệm“bámvíu”cũngtrởithànhdưthừaởđây.Tuynhiên,thayvìômlấy“tánhkhông”củakhehởấy,trongđótacóthểtìmthấyphúclạccủasựgiảithoát,khôngvướngbậnmộtýtưởng,kháiniệmnào,chúngtalạitómlấysựbảođảmkhảnghicủacáimànkịchcảmxúcquenthuộcdễchịucủachúngta,đượcđiềukhiểnbởinhữngkhuynhhướngtậpquáncủata.Đấylàcáicáchmàmộtnănglựcnộitại-vôđiềukiện,khởilêntừtựtánh-đãđượckết tinh thànhmột cảmxúc, cái cáchmà sự thanh tịnh nguyên thủybỗngbịnhuốmmàuvàvặnvẹobởicáithấytheokiểuluânhồisinhtửcủachúng ta,đểđemlạimộtnguồn tương tụcchonhữngvọng tưởng tán loạnhàngngày.Khixétmọikhíacạnhcủađờisống,tasẽthấyrằngchúngtaliêntụctrảiqua-trongngủvàmộng,trongýtưởngvàcảmxúc-cũngmộttiếntrìnhấynhưtrongcáccõiTrungẤm.Vàgiáo lýTrungẤmchota thấychínhđiềunàymanglạichotavôvàncơhộiđểgiảithoát,bâygiờcũngnhưkhichết.Giáolýchỉchotathấychínhtínhchất,hìnhdạngvàsựđộcđáocủatiếntrìnhnàyđãđem lạihoặccơhộigiải thoát, hoặckhảnăng tiếp tụcmê lầm.Vìmỗikhíacạnhcủatoànthểtiếntrìnhđềuđồngthờitraochotacơhộigiảithoát,hoặccơhộitrầmluân.GiáolýTrungẤmmởrachotamộtcánhcửa,chỉchochúngtalàmthếnàotacóthểbướcrakhỏichukỳchếtvàtáisinhbất tậnngoài tầmkiểmsoát.

Giáolýấynóivớitarằng,suốtquátrìnhcácTrungẤmcủacuộcđờivàcủasựchết,mỗikhitacóthểnhậnravàduytrìmộtýthứcbềnbỉvềTínhgiácRigpahaytựtánhtâm,hoặckhitacóthểkiểmsoáttâmýđượcphầnnào,thìta có thể đi qua cái cửa đó để tiến đến giải thoát.Tùy theo giai đoạn củaTrungẤm,tùytheomứcđộquenthuộccủabạnđốivớicáiThấyvềtựtánhtâm,vàtùytheochiềusâucủasựhiểubiếtvềtâm,ýnghĩvàcảmxúcbạn,màsựnhậnranàysẽsaikhác.ĐiềumàgiáolýTrungẤmcũngdạychotalànhữnggìxảyratrongtâmtabâygiờtrongđờicũnggiốnghệtnhưcáigìsẽxảyđếntrongcácTrungẤmsaukhichếtvìcốttủyvốnkhôngcókhácnhau;sốngvàchếtlàmột,ởtrongcái“toànthểkhônggiánđoạn”và“dòngbiếndịch”.ChínhvìvậymàmộtbậcthầyTâyTạngvàothểkỷ17,TseleNatsokRangdrolgiảithíchnhữngtutậpcănđểchomỗigiaiđoạnTrungẤm-đờinày,chết,pháptánhvàtáisanh-theokiểutìnhtrạnghiểubiếthiệntạicủatavềbảnchấtcủaýnghĩvàcảmxúc,vềtâmvànhậnthứccủanó:HãynhậnchânhếtthảytướngxuấthiệnđềunhưmộngChỉdotâmngươichiếura,nhưhuyễn,khôngthậtKhôngbámvíugì,antrúTínhgiácvượtngoàimọikháiniệmĐâylàtinhyếucủatutậptrongBardođờinàyNgươirồisẽchết,khônggìthựcsựhữuíchlúcđóNhữnggìngươikinhquálúcchếtchỉdotâmthứcbiếnra.Khôngtạoýtưởng,đểchúngtanbiếntrongTínhgiácbaolaĐâylàtrọngtâmcủatutậptrongBardocáichết.Bấtcứchấpthủgìvàosinhhaydiệt,thiệnhayác,đềulàtâmngươiVàtâmnàylàtiatựchiếucủaPhápthân,dùbấtcứgìsinhkhởiKhôngbámvàocác sinh khởiấy, hay lập kháiniệmvề chúng, chấpnhậnhoặcchốibỏ:ĐâylàcốttủysựtutậpchoBardopháptánhSinhtửcũngtâmngươi,niết-bàncũngtâmngươiMọilạckhổ,vọngtưởngkhôngởđâungoàitâmVậyhãyđạtđếnsựtựchếtâmngươiĐâylàtrọngtâmcủaBardotáisinh.BâygiờtacóthểnhìnvàomộtBardođặcbiệtđểthấysựtutậpthiềnđịnhcủa ta, sự hiểu thấu cảm xúc ý tưởng ta, và những kinh nghiệm của tatrongBardoấytươngquanmậtthiếtvớinhaunhưthếnào,vàthếnàonhữngkinhnghiệmcủatatrongBardoấyphảnchiếutrởlạitrongcuộcđờithườngcủa ta.Có lẽBardohữu íchnhất đểkhảo sát làBardo pháp tánh, nơimànănglựcthuầntúy-sẽtrởthànhcảmxúc-bắtđầusanhkhởitựnhiênnhưtia tự chiếu củaTínhgiácRigpa;và cảmxúc làmốibận tâmámảnhconngườitrongthếgiớihiệntại.Thựcsựhiểuđượcbảnchấtcảmxúclàđãtiếnrấtxatrênđườngđếngiảithoát.

MụcđíchsâuxanhấtcủathiềnlàcóthểantrúkhôngtánloạnvàotrạngtháiRigpa,tựtínhgiác,vàantrúcáiThấy(kiến)đểnhậnrarằngbấtcứgìkhởilêntrongtâmchỉlàsựhiểnbàycủatínhgiácấy,cũngnhưmặttrờivàmuônngàn tia sáng nó chiếu ra chỉ là một, bất khả phân. Như Tsele NatsokRangdrolnóitrongcâuthơcủaôngvềpháptánh:“Bấtcứcáigìchấpthủvàosinhhaydiệt,tốthayxấu,đềulàtâmngươi.VàchínhcáitâmấylàtiachiếucủaPhápthân…”Nhưvậy,khibạnởtrongtựtánhgiác,vàkhicảmxúctưtưởngkhởilên,bạnnhậnrangaychúnglàgì,từđâuchúngtuônphát:khiấybấtcứgìkhởilênđềutrởthànhtia tựchiếucủatuệgiácấy.NhưngnếubạnmấtdấusựhiệndiệncủaýthứctrongsuốtthuầntịnhấyvềTínhgiác,thìbạnkhôngnhậnrađượcbấtcứgìkhởilên,vàkhiấynótrởnêntáchbiệtvớibạn.Nótiếptụcđểhìnhthànhcáimàtagọilàmột“ýtưởng”,haymộtcảmxúc,vàđấylàsựtạotác của nhị nguyên. Để tránh điều này và những hậu quả của nó, TseleNatsokRangdrolnói: “Đừngbámvàonhững sự sanhkhởi, lập thànhkháiniệmvềchúng,chấpnhậnhoặcchốibỏchúng:đâylàtrọngtâmcủatutậpchoTrungẤmcuộcđời”.Sự phân cách giữa bạn và những sanh khởi trong tâm bạn, - và tính nhịnguyênmànógâyra-đượcphóngđạimộtcáchghêgớmsaukhichết.Điềunàygiảithíchlàmthếnào-nếubạnkhôngcósựtrựcnhậncốtyếunàyvềthựcchấtnhữnggìsinhkhởitrongtâm-trongBardopháptánh,nhữngâmthanh, ánh sáng và quang sắc xuất hiện có thể khoácmột thực tại kháchquan,nhưthểlàthựccónhữnghiệntượngngoạigiớikinhhoàngđangxảyđếnvớibạn.Trongmộttìnhhuốngnhưvậy,bạnchỉcònnướclàchạytrốntiasángchóilọicủachưthầnanlạcvàphẫnnộấy,đểhướngđếnnhữngánhsángmờquenthuộcquyếnrũcủalụcđạo.Vậy,sựtrựcnhậncốtyếutrongBardopháptánhlà,“đâylànănglựctrígiáccủatâmtađangxuấthiện”:ChưPhậtvàánhsángtrítuệcũngkhôngngoàitâmbạn,màchínhlànănglựctínhgiáccủabạn.Nhậnrađiềuấylàmộtkinhnghiệmbấtnhị,vàthểnhậpvàođólàgiảithoát.NhữnggìxảyratrongBardopháptánhvàolúcchết,vàbấtcứkhinàomộtcảmxúcbắtđầusanhkhởitrongtâmtalúcsống,đềuđitheocùngmộttiếntrìnhtựnhiênấy.Vấnđềlàchúngtacónhậnrađượcthựcchấtsựsinhkhởiấyhaykhông.Nếu ta có thểnhận ra sự sinhkhởimột cảmxúcđúngnhưthựcchấtcủanó-nghĩalànănglựctựnhiêncủabảntâm-thìtacóthểtựgiảithoátkhỏinhữnghậuquảtiêucực,nhữngnguyhiểmcóthểcócủacảmxúcấy,vàđểchonótantrởlạivàotrongtínhsángsuốtthuầntịnhcủaTínhgiácvôbiên.Sựnhận ranày, và sựgiải thoátmànóđem lại, chỉ có thể là kết quả củanhiều,rấtnhiềunămtutậpthiềnquánnghiêmchỉnhnhất,vìnóđòihỏimộtsựquenthuộclâudàivàantrúvữngchãitrongtựtánhtâm.Ngoàisựtutập

ấyra,khônggìcóthểđemlạichotaniềmantịnhvàgiảithoátkhỏinhữngkhuynh hướng tập quán, những cảm xúcmâu thuẫn trong ta,một sự giảithoátmàtấtcảchúngtađềukhátkhaocóđược.Mặcdùtheogiáolý,sựgiảithoátấyrấtkhó,nhưngsựbiếtrằngcóthểgiảithoát,cũngđủlàmộtnguồncảmhứngvàhyvọnglớnlaochochúngta.Cómộtcáchđểhiểuýtưởngvàcảmxúc,tâmvàbảnchấtnó,sốngvàchết,mộtcáchtrọnvẹn,cáchđólàđạtđếnthựcchứng.Cácbậcđãgiácngộnhìnsốngchếtnhưnhìnvàolòngbàntay,vìhọbiếtnhưTseleNatsokRangdrolviết:“Sinhtửlàtâmngươi,niếtbàncũnglàtâmngươi;tấtcảlạcvàkhổ,tấtcảvọngtưởngkhônghiệnhữutáchbiệtvớitâmngươi”.Vàtrikiếnsángsuốtnày,đượcantrúvữngvàngquatuluyệndàilâu,đượcthểnhậptrongtừngcửđộng,ýnghĩvàcảmxúc-đểthấyđượcchúngchỉcóthựcmộtcáchtươngđối,chínhtrikiếnấyđãgiảitỏađượcchúng.DudjomRinpochenói:“Khiđãtịnhhóaảotưởnglớn,bóngtốicủatâm,thìánhsángrựcrỡcủamặttrờikhôngbịngănchekhởilênliêntục”.

NĂNGLỰCHỶLẠC

Tôi thườngnghĩđếncâuDudjomRinpocheviết:“Bảntínhcủa tâmlàbảntínhcủamọisự”.Tôi tựhỏicái tiến trìnhbagiaiđoạncủacácTrungẤm(Bardo)cóphảichăngkhôngnhữngđúngchomọimứcđộtâmlý,mọikinhnghiệmcủatâmởtrongđờicũngnhưlúcchết,màcólẽcònlàbảnchấtthựcsựcủachínhvũtrụ.CàngtưduyvềbathânvàtiếntrìnhbagiaiđoạncủacácTrungẤm,tôicàngtìm thấy những tương ứng lạ lùng phong phú với tri kiến sâu xa của cáctruyềnthốngtâmlinhkhác,vàvớinhiềulĩnhvựccóvẻrấtkhácnhaucủanỗlựcconngười.TôinghĩtớitrikiếnKi-tôgiáovềbảnchấtvàmọihoạtđộngcủaThượngđếnhưChúabangôi,vềKi-tôhiện thân từnền tảngcủađứcchúaChaquatrunggianvimậtcủaThánhthần.Phảichăngítnhấtnócũngsoisángchotavàiđiều,nếutaxemKi-tôcũngtươngtựnhưỨnghóathân,đấngThánh linh cũng nhưBáo thân, và nền tảng của cả hai như là Phápthân?TrongPhậtgiáoTâyTạng,danhtừtulku,nhậpthể,thựcsựcónghĩalàỨnghóathân,sựnhậpthểliêntụctáixuấthiện,hoạtđộngcủanănglựcđạibivàgiácngộ.Phảichăngcáchhiểunày rấtgiốngquanniệmba thâncủaKi-tôgiáo?Tôi cũng nghĩ về tri kiếnThượng đế gồmba đức củaẤn giáo, Phạn ngữlàsatcitananda, dịch là “hiện thể, tâm và phúc lạc”. Với người Ấn giáo,Thượngđếlàsựbùngvỡxuấtthầncủatấtcảnhữngnănglựcấycùngmộtlúc.Ởđâytacóthểthấynhữngtươngđồngkỳlạvớibathân:Báothânnhưananda-nănglựcphúclạccủaThượngđế;Ứnghóathânnhưbiểuhiệncủa

Thượng đế; và Pháp thân như tâm củaThượng đế.Bất cứ ai đã thấy photượng Shiva lớn trong độngVoi ởẤn, với bamặt biểu trưng bamặt củatuyệtđối,sẽcóđượcvàiýniệmvềtínhvĩđạicủatrikiếnvềthiêngliêng.Cảhaitrikiếnhuyềnhọcnàyvềtinhtúy,bảnchấtvàhoạtđộng(thể,tướng,dụng)củayếutốthiêngliênglàmchongườiPhậttửhiểurõmộttrongnhữngtầngmứckháccủathựctại,tuykhácnhaumàtươngnhậpvàonhau.Cóphảiít nhất, điềuđángchúý làmột tiến trìnhgồmbakhía cạnhấycũngđượcthấyởcốt lõicủamỗi truyền thống,mặcdùhọcónhìn thực tại theoquanđiểmriêngcủahọ?Khinghĩvềbảnchấtcủasựbiểuhiệncóthểnhưthếnào,vànhữngcáchthếkhácnhaunhưngcóliênquannhauđểhiểunhữngbiểuhiệnấy,tôitựnhiênnghĩtớitínhsángtạocủaconngườikhibiểuhiệnrahìnhthểcáithếgiớinộitâmcủanhânloại.Tôivẫnthườngtựhỏihàngbaonămnay,làmthếnàosựtrìnhbàyba thânvàTrungẤmcó thể rọiánhsángvào toàn thể tiến trìnhdiễnđạtnghệthuật,vàámchỉđếnbảnchấtthựcvàmụctiêuẩnkhuấtcủanó.Mỗihànhvicánhân,mỗibiểuhiệncủaócsángtạo,dùtrongđịahạtâmnhạc,nghệthuật,thica,haytrongnhữnggiaiđoạncủaphátminhkhoahọc,nhưnhiềunhàkhoahọcđãnói,đềutuônpháttừmộtnềntảnghuyềnbícủamột nguồn cảm hứng ốp vào hình dạng nhờ một năng lực trung gian đểphiên dịch, truyền thông.Có phải chúng ta đang gặp ở đâymột tác độngkháccủacáitiếntrìnhhỗtươngbathứmàtađãthấyhoạtđộngtrongcáccõiTrungẤm?Phảichăngđấylàlýdokhiếnchomộtvàicôngtrìnhâmnhạcvàthica,vàmộtvàiphátminhkhoahọc,dườngnhưcómộtýnghĩahầunhưvôtận?Và cóphải điềunàygiải thích cái năng lực của chúngđểhướngdẫnchúngtađivàomộttrạngtháiquántưởngvàphúclạc,ởđấymộtbíẩncốtyếucủabảnchấttavàbảnchấtthựctạiđượchiểnlộ?TừđâunhữngdòngthơcủaBlakeđến?:NhìnthấyvũtrụtrongmộthạtcátThấythiênđườngtrongmộtđóahoaNắmVôbiêntronglòngbàntayVàvĩnhcửurútlạitrongmộtgiờ.TrongPhậtgiáoTâyTạng,Ứnghóathânđượcthấynhưbiểuhiệncủagiácngộ,trongvôsốhìnhdạngvàcáchthức,ởtrongthếgiớivậtlý.Theotruyềnthống,nóđượcđịnhnghĩa theobacách:Một làỨngthâncủamộtvịPhậttoàngiác,nhưThíchCaTấtĐạtĐa,ngườiđượcsinhratrongthếgiớinàyvàgiảngdạytrongđó.LoạiỨngthânthứhailàmộtngườicóvẻbìnhthườngnhưngđượccáiphướccókhảnăngđặcbiệtlàmlợilạcchokẻkhác:mộthóathânhaytulku.Vàthứbalàmộtngườiquađómộtmứcgiácngộđượcthểhiệnđểlàmlợilạcvàcảmhứngchongườikhácquanhữngnghệthuậtkhoahọccôngviệckhácnhau.Trườnghợpnhữngngườisaunàybảnnănggiácngộ“tựnhiênnhưánhsángmặttrờiphảiralệnhhaycóýthựcnàovềviệcấy, cómặt trời thì tự nhiên có ánh sáng” . Kalu Rinpoche nói. Vậy phải

chăngtacóthểnóirằng,nănglựcvàbảnchấtcủathiêntàinghệthuậtcũngcónguồncảmhứngtốihậucủanótừtrọngtâmnàycủachânlý?”.Điềunàykhôngcónghĩalànhữngnghệsĩvĩđạicóthểnóilàđãgiácngộ,từcuộcsốngcủahọrõrànglàhọchưagiácngộ.Nhưngmộtđiềucũngrõnữalà trongvàigiaiđoạncaođiểmvàtìnhhuốngđặcbiệt,họcóthể lànhữngkhí cụ, những “kênh” của năng lực giác ngộ.Ai khi đã lắng nghe nhữngtuyệttáccủaBeethovenhayMozart,cóthểchốicãirằngkhôngcómộtcõinàokhácđã thểhiện trong tác phẩmhọ?Và có ai ngắmnhìnnhữngngôigiáo đường củaÂu châu thờiTrung cổ nhưChartres hay Isfahan củaHồigiáo, hayĐế thiênĐế thích, hayEllora củaẤngiáo,màkhông thấy rằngnhữngnghệ sĩ tạo ra chúngđãđượccảmhứng trực tiếpbởimộtnăng lựctuônpháttừnềntảng,suốinguồncủamọisự?Tôi nghĩmột tác phẩm nghệ thuật vĩ đại cũng nhưmột vầng trăng chiếutrongbầutrờiđêm,nóchiếusángthếgian,nhưngánhsángấykhônglàcủariêngnó,màmượntừmặttrời,cái“tuyệtđối”đangbịẩnkhuất.Nghệthuậtđãgiúpchonhiềungườithoángnhìnthấybảnchấtcủatâmlinh.Phảichăngmộttrongnhữnglýdonghệthuậttântiếnbịhạncuộclàvìnóđãmấtđicáitrikiếnvềnguồngốcvôhìnhthiêngliêngcủanghệthuật,vàmụcđíchcaocảcủanó:đemlạichongườithưởngthứcmộttrikiếnvềbảnchấtthựccủahọ,địavịcủahọtrongvũtrụ,làmchohọthấyđượcgiátrị,ýnghĩavànhữngkhảtínhvôbiêncủađờisống.VậyphảichăngýnghĩađíchthựccủakiệttácnghệthuậtlànócũngtươngtựnhưBáothân,cáinănglựcbấttậnđầyphúclạcmàRilkegọilà“nănglựcchắpcánhcủaniềmvui”,tiasángtruyềnđạt,truyềnthôngtínhthuầntịnh,ýnghĩavôbiêncủacáituyệtđốichothếgiớihữuhạnvàtươngđối,-nóicáchkháclàtừPhápthânđếnỨnghóathân?

MỞRACÁITHẤYTOÀNDIỆN

MộttrongnhiềuphươngdiệnmàtấmgươngcủađứcDalaiLamađãgâychotôinguồncảmhứnglà,ngàirấtquantâmvàcótháiđộphóngkhoángđốivớicáckhámphámớicủakhoahọctântiến.Chungquy,Phậtgiáođượcxemlà“mộtkhoahọcvềtâmthức”,vàkhitôiquánxétgiáolýTrungẤm,thìtínhminhbạchvàsựsoisángrộnglớncủagiáolýnàycàngngàycànggâychotôiniềmtriânvàúyphục.NếuPhậtgiáolàkhoahọcvềtâmlinhthìtheotôi,Dzogchen và giáo lýBardo chính là trọng tâm của nền khoa học ấy, hạtgiốngthựctiễnvàthấuthịnhất,từđómộtcâylớn-nhữngthựcchứngtươngquanlẫnnhau-đãpháttriểnvàsẽtiếptụcpháttriểntheonhiềucáchmànaytachưathểtưởngtượngnổi,vìnhânloạihãycònđangtrênđàtiếnhóa.Trảinhiềugnămgặpgỡvớinhữngkhoahọcgiađủmọingành,càngngàytôicàngkinhngạctrướctínhphongphúcủanhữngtươngđồnggiữalờidạycủa

đứcPhậtvớinhữngkhámphámớicủavậtlýhọchiệnnay.NhiềunhàtiênphongvềtriếthọcvàkhoahọcTâyphươngmaythaycũngđãýthứcđếnsựtươngđồng ấy, và đanghăng say thámhiểmvớimột ý thức tế nhị; để từcuộcđốithoạigiữahuyềnhọc-khoahọcvềtâmthức-vớicácngànhkhoahọcvậtchất,cóthểphátkhởimộttrikiếnmớivềvũtrụvàtráchnhiệmconngười trước vũ trụ. Càng lúc tôi càng có niềm xác tín rằng chính giáo lýTrungẤmvớitiếntrìnhmởrabagiaiđoạnấy,sẽlàmộtđónggópđộcđáochocuộcđốithoạinày.Tôimuốnchúýđếnmộttrongnhữngtrikiếnkhoahọcđãđặcbiệtkhiếntôinghiềnngẫm,làtrikiếncủanhàvậtlýDavidBohmđãnghĩđếnmộtphưongthứcmớiđểtiếpcậnthựctạimà,mặcdùcònđanggâynhiềutranhchấp,đãđượcphảnứngđầythiệncảmcủanhiềunhànghiêncứuthuộcđủmọingành:vậtlý,yhọc,sinhvậthọc,toánhọc,thầnkinhhọc,tâmbệnhhọc,vàmộtsốnghệsĩ,triếtgia.DavidBohmđãnghĩđếnmộtcáchnghiêncứuthựctạimới,căncứtrênmộtsựthấuhiểutoàndiệnvàtínhnhấtthểcủahiệnhữukểnhưmộtToànthểkhônggiánđoạn,khôngchấpnối-vàđâychínhlàlốinhìncủagiáolýTrungẤm.Cái trật tựnăngđộng,nhiềuchiềumàBohmthấyđangvậnhành trongvũtrụ,cốtyếugồmbaphươngdiện.Phươngdiệnrõrệtnhấtlàthếgiớivậtthểthời-khôngcủachúngtavớikhônggianbachiều,màônggọilàcáitrậttựrõrệthaymở.Từđâumàôngtincáitrậttựnàymởra?Chínhtừmộtlĩnhvựcphổquát,khônggiánđoạn,“mộtnềntảngngoài thờigian”,cái trật tựhàmẩnhaykín,nhưônggọi,vốnlànềntảngbaoquát tấtcảkinhnghiệmchúngta.Ôngthấytươngquangiữahaitrậttựnàynhưlàmộttiếntrìnhliêntục,trongđócáigìmởratrongtrậttựrõrệtlạiđượckhépvàolạitrongtrậttựhàmẩn.Cáinguồngốctổchứcnêntiếntrìnhnàythànhranhữngcơcấukhácnhau thiênhìnhvạn trạng, thìôngđềnghịđặt tên làcái trật tự“siêuẩn”,mộtchiềukhônggiantinhvihơnnhiều,vàcótiềmnăngvôhạn.CóthểchăngcómộttươngđồnggiữabatrậttựnàyvớibathânvàtiếntrìnhTrungẤm?NhưDavidBohmnói:“Toànthểkháiniệmvềtrậttựhàmẩnlàmộtcáchthểđểbànvềnguồngốccủahìnhsắcxuấtpháttừvôsắc,quatrunggiantiếntrìnhmởra”.(RenéeWeber,ed.Đốithoạigiữacáckhoahọcgiavàhiềngiả:ĐitìmNhấtthể,London,1986)TôicũngđượccảmhứngtừviệcDavidBohmđãkhaitriểnlốihiểuvậtchất-theođó,vậtchấtkhởilêntừvậtlýhọclượngtử-đểhiểuchínhtâmthức.Đólàmộtbướcnhảymàtheotôisẽđượcxemcàngngàycàngcầnthiết,khikhoahọcmởrộngtầmnhìn,vàtiếnhóa.Bohmnói:“Tâmthứccóthểcómộtcơcấugiốngnhưvũ trụ,và trong sựvậnchuyểnởnền tảng,mà tagọi làchânkhôngấykỳthựccómộtnănglựcghêgớm,mộtsựbiếndịch.Nhữnghìnhảnhđặcbiệtxuấthiệntrongtâmcóthểgiốngnhưnhữngphântử,vàsựđạtđếnnềntảngcủatâmcóthểđượccảmthấynhưlàánhsáng”.(Sđd,48)Cùngvớikháiniệmvề trật tựhàmẩnvà trật tựrõrệtấy,DavidBohmđã

tưởngtượngramộtlốinhìnmốitươngquangiữatâmlývậtlý,giữatâmvàvậtchất,gọilàýnghĩatâm-vật-lý.Ôngviết:“Quanniệmvềýnghĩatâmvậtlýcónghĩarằngvậtlývàýnghĩacủanó,tứctâmlý,khôngphảilàhaithựcthểbiệtlập,đúnghơnđólàhaiphươngdiệncủamộtthựctạiduynhấtbaotrùmcảhai”.(Sđd,73)DavidBohmchorằngvũtrụbiểuhiệnbaphươngdiệnliênkếtvớinhau:vậtchất,nănglượngvàýnghĩa.Từquanđiểmtrậttựhàmẩn,thìnănglượngvàvậtchấtthấmnhuầnmộtloạiýnghĩanàođó,đemlạihìnhdạngchohoạtđộngbaoquátcủanóvàchovậtchấtsinhkhởi tronghoạtđộngấy.Nănglựccủatâmvàcủavậtchất trongnãobộcũngthấmnhuầnmộtloạiýnghĩađemlạihìnhdạngchohoạtđộngbao quát của nó.Như vậy,một điều khá thông thường là năng lượng baogồmvật chất và ý nghĩa, trongkhi vật chất thì bao gồmnăng lượngvà ýnghĩa…Nhưngýnghĩacũngbaogồmvậtchấtvànănglượng…Vậy,mỗimộtkháiniệmtrongbakháiniệmcănbảnấybaohàmhaicáikia.(Bohm,UnfoldingMeaning,90)Giảndịhóamộttrikiếnvôcùngtinhvi,tếnhị,bạncóthểbảorằngđốivớiDavidBohm“ýnghĩa”cótầmquantrọngđặcbiệtrộngrãi.Ôngnói:“Điềunàybaohàm-tráivớiquanđiểmthôngthường-rằngýnghĩalàmộtphầncốtyếunộitạitronghoạtđộngtổngquátcủachúngta,chứkhôngphảichỉlàmộttínhchấtthuầntúytrừutượngchỉhiệnhữutrongtâmmàthôi.Haynóicáchkhác,trongđờingười,thôngthường,ýnghĩalàsống…”.Chínhtronghànhvigiảithíchvũtrụ,tađangsángtạovũtrụ:Cóthểnóirằngchúngtalàtổngthểcủanhữngýnghĩachúngta”.(Bohm,93)Phảichăngsẽcó íchnếu takhởi sự tưởngđếnnhững tươngđồnggiữabaphươngdiệncủavũtrụmàBohmnói,vớibathân?MộtkhaithácsâuhơnýcủaBohmcólẽsẽchothấyrằngýnghĩa,nănglượngvàvậtchấtcótươngquanlẫnnhaunhưbathân.Phảichăngđiềunàycóthểgợiýrằngvaitròcủaýnghĩa,nhưBohmgiảithích,cóphầnnàotươngtựvớiPhápthân,cáitổngthểvôđiềukiện,luônluônsángtạo,từđómọisựsinhkhởi?Côngviệccủanănglượng,quađóýnghĩavàvậtchấttácđộnglẫnnhau,cóphầnnàogiốngvớiBáothân.Sựtuônpháttựnhiên,liêntụccủanănglượngtừcáinềntảngchânkhông,vàsựtạoravậtchất,theotrikiếncủaBohm,cóphầngiốngnhưỨnghóathân,sựkếttinhliêntụccủanănglượngấythànhrahìnhdạngvàbiểuhiện.KhinghĩvềDavidBohmvàcáchgiảithíchđặcbiệtcủaôngvềthựctại,tôicókhuynhhướngtựhỏi,mộtnhàvậtlýhọcvĩđạisẽkhámpháđượcnhữnggì,nếuđồngthờihọcũnglàmộthànhgiảđãđượcmộtbậcđạisưhướngdẫnvà thực sự tu chứng? Cái gì một nhà khoa học và một hiền nhân, nhưLongchenpavàEinsteinhợpchunglại,sẽnóivớitavềbảnchấtthựctạinhỉ?CóthểmộttrongnhữnghoatráitươnglaicủacâygiáolýTrungẤmnàysẽ

làmộtcuộcđốithoạigiữakhoahọcvàhuyềnhọcchăng?Vàđiềuấysẽcóýnghĩagìchonhânloại?SựtươngđồngsâuxanhấtgiữaýtưởngcủaDavidBohmvàgiáolýTrungẤmlàcảhaiđềutuônpháttừmộttrikiếnvềmộtnhấtthểtoànvẹn.Trikiếnnày,nếunócóthểthêmsứcchocánhânđểchuyểnhóatâmthứchọ,vànhờvậyảnhhưởngđếnxãhội,thìsẽphụchồichothếgiớichúngtamộtýthứccấpthiếtvềtươngquansinhtồnvàýnghĩađờisống.Điềutôiđềnghịởđâylàđườnglốiconngườisuynghĩvềcáitoànthể,haythếgiớiquancủahọ,làđiềuquanyếunhấtchotrậttựcủachínhnhântâm.Nếuconngườinghĩvềcáitoànthểnhưlàsựrápnốinhữngmảnhvụnbiệtlập, thì tâmthứchọcũngcókhuynhhướngvậnhành theokiểuấy.Nhưngnếuhọcóthểbaogồmmọisựliênkếthòahợpnhautrongmộttoànthểbấtkhảphân,khônggiánđoạn,khôngbiêngiới (vìmỗibiêngiới làmộtphânchia,mộtgiánđoạn)thìkhiấytâmhọsẽcókhuynhhướngdichuyểntheocáchấy,vàtừđósẽcómộthànhđộngcótrậttựnằmtrongcáitoànthể.(DavidBohm,Tòanvẹnvàtrậttựhàmẩn,1988,xi.)TấtcảcácbậcthầyvĩđạisẽhoàntoànđồngývớiBohmkhiôngviết:Một sự thayđổiýnghĩa làcần thiếtđể thayđổi thếgiớinàyvềchính trị,kinhtếvàxãhội.Nhưngsựthayđổinàyphảikhởisựvớitừngcánhân,nóphảithayđổichocánhân…Nếuýnghĩalàmộtphầnthenchốtcủathựctạithìmộtthayđổicănđểđãxảyrakhixãhội,cánhânvànhữngtươngquanđượcthấylàcóýnghĩagìkhác.(UnfoldingMeaning,107)Cuối cùng tri kiến của giáo lýTrungẤmvà sự thấu hiểu sâu xa về nghệthuậtvàkhoahọcđềuhộitụởmộtsựkiện:đólàtráchnhiệmchúngtađốivớichínhmìnhvàchochínhmình;vàsựcầnthiếtphảixửdụngtráchnhiệmấymộtcáchcấpbáchđểtựchuyểnhóachúngta,ýnghĩacuộcđờitavàthếgiớixungquanhta.Như đức Phật dạy: “Ta chỉ cho ngươi con đường giải thoát, nhưng chínhngươiphảibướcđi”.

PHẦNBỐN:TỔNGKẾT

22.SỨGIẢHÒABÌNH

Mộttrongnhữnghọcviệnlâunhấtđãtheodõisựhìnhthànhquyểnsáchnàytrongbaonhiêunăm,mớiđâyđãhỏitôi:“Thầythựcsựmongmuốnđiềugìsâuxanhấtquaquyểnsáchnày,khinóđượcxuấtbản?”.KhiđótrongtâmtôihiệnlênhìnhảnhLamaTseten,màlúccònbétôiđãchứngkiếncáichếtcủangàitrongtưtháihàihòaantịnh.Tôibuộcmiệngnói:“Tôimuốnmọingườiđừngsợchết,haycũngđừngsợsống.Tôimuốnmọingườichếttrongthanhthản,đượcvâyquanhbởisựchămsócthôngminhsángsuốtnhất,nhẹnhàngnhất,vàtìmđượcniềmhạnhphúctốihậunhờthấuhiểuthựcchất,tựtánhcủatâmvàcủathựctại”.ThomasMertonviết:“Chúngtacóđượccáigì,dùcóthểlênđếncungtrăng,nếutakhôngvượtquađượchốthẳmngăncáchgiữachúngta?Đâymớilàcuộcduhànhquantrọngnhấttrongcáccuộcduhànhđểkhámphá,mànếukhông có nó, thì tất cảmọi chuyện khác không những vô ích,mà còn taihại”.(MinhtriếtcủaSamạc,90).ChúngtadùnghàngtriệuMỹkimmỗiphútvàoviệchuấnluyệnconngườigiếtnhauvàpháhoại,vàobomđạnvàphicơchiếnđấu.Nhưngtrongkhiấychúngtagầnnhưkhôngtốnđồngnàovàoviệcgiáodụcconngườivềbảnchấtcuộcđờivàcáichết,vàoviệcgiúpđỡhọđốimặtvàhiểuthấunhữnggìxảyrakhihọchết.Tìnhhuốngnàythựcđángbuồn,đángkinhhãixiếtbao,và nó thực đã cho ta thấy chúng ta vô minh đến mức nào, ta thiếu tìnhthươngchânthậtđốivớichínhmìnhvàngườikhácđếnmứcnào.Hơnbấtcứgìkhác,tôicầunguyệnrằngsánhnàycóthểgópmộtphầnnhỏvàosựthayđổitìnhtrạngnàytrênthếgiới,cóthểthứctỉnhcàngnhiềungườicàngtốt,làmchohọchúýtínhcấpthiếtcủanhucầuchuyểnhóatâmlinh, tínhcấpthiếtcủatráchnhiệmđốivớitựthânvàthanhân.TấtcảchúngtađềucótiềmnăngthànhPhật,vàđềumongmuốnsốnganổnvàchếtanổn.Khinàothìnhânloạimớithựcsựthấuhiểuđiềunày,thựcsựkiếntạomộtxãhộiphảnảnhđượctrítuệđơngiảnmàthiêngliêngấytrongtấtcảlĩnhvựchoạtđộngcủanó?Nếukhôngcóđiềuấy,thìcuộcđờicógiátrịgì?Nếukhôngcóđiềuấy,làmsaotachếtthoảimáiđược?Điềutốiquantrọngbâygiờlàmộttrikiếnsángsuốtvềsựchếtcầnđượcđưavào trong thếgiớiởmọi tầng lớpgiáodục.Trẻconkhôngnênđược“chechở”chokhỏithấychếtchóc,màphảiđượckhaithị,lúcchúngcònnhỏ,chothấybảnchấtthựccủacáichếtvànhữnggìhọcóthểhọcđượctừcáichết.Tạisaotakhôngkhảithị trikiếnnàytrongnhữnghìnhthứcđơngiảnnhấtcủanó,chotấtcảmọinhómtuổi?Trikiếnvềcáichết,vềsựlàmthếnàođểgiúpđỡngườisắpchết,vềbảnchất tâmlinhcủasựchết,cầnđượctruyền

thôngchotấtcảtầnglớpxãhội;trikiếnấycầnđượcdạytạicáctrườngvàphân khoa đại học đủ loại; và quan trọng nhất, tại các bệnh viện có huấnluyện cho bác sĩ và y tá điều dưỡng bệnh nhân sắp chết, những người cótráchnhiệmđốivớibệnhnhân.Làmsaobạncóthểlàmộtbácsĩgiỏithựcsự,khibạnkhôngcóítnhấtvàitrikiếnvềsựthậtcủacáichết?Làmsaobạncóthểthựcsựgiúpđỡtâmlinhngườibệnhsắpchếtcủabạn?Làmsaobạncóthểlàmộtytágiỏi,nếubạnkhôngkhởisựđốidiệnvớichínhnỗisợchếtcủamình,vàdođókhôngcógìđểnóivớinhữngngườihấphốikhihọhỏibạn,nhờbạnchỉdẫn?Tôibiếtcónhiềubácsĩ,ytácóthiệný,nhữngngườicótínhphóngkhoángchânthànhmởlòngramàđónnhậnnhữngtưtưởngmới,cáchlàmmới.Tôicầunguyệncáchnàysẽđemlạichohọcanđảmvàsứcmạnhmàhọcầncóđểgiúpcáccơ sở của họ thẩm thấu những bài học của giáo lý TrungẤm này, và ápdụng.Phải chăngđãđến lúcnghềnghiệpykhoanênhiểu rằng sự tìm tòichân lývềsốngchết,vàviệcchữabệnhvốn làhaichuyệnkhông thể táchrời?Điềutôihyvọngtừquyểnsáchnàylànósẽgiúpmọingườikhắpnơi,thảo luậnvềnhữnggìcó thể làmđượcchongườisắpchết,vànhữngđiềukiệntốtnhấtđểlàmviệcấy.Mộtcuộccáchmạngtâmlinhvàthựctiễntrongviệchuấnluyệnbácsĩvàytá,đểchămsócbệnhnhânvàđốixửvớicáichếtcủahọ,làđiềuquanyếucấpthiết.Tôihyvọngsáchnàysẽlàmộtđónggópnhỏmọnchocôngviệcấy.Tôiđãnhiều lầnca tụngcông trình tiênphongđangđược thựchiện trongphongtràoTiếpdẫnđường.Ítnhấttạiđấychúngtathấyngườichếtđượcđốixửvớisựkínhtrọngmàhọđángđược.Tôimuốnnóilênởđâymộtlờithỉnhcầuthathiếtđếntấtcảcácnềncaitrịtrênthếgiới,rằnghọnênkhuyếnkhíchsựtạolậpnhữngTiếpdẫnđường,tàitrợchocôngtrìnhnàycàngnhiềucàngtốt.Tôicóýđịnhcốnghiếnquyểnsáchnàylàmnềntảngchonhiềuloạichươngtrìnhhuấnluyệnkhácnhau,nhữngngườithuộcđủloạingànhnghề,mànhấtlànhữngngườiquanhệmậtthiếtđếnviệcsănsócngườichết:giađình,bácsĩ,ytá,tusĩthuộcmọigiáophái,cốvấntinhthần,cácnhàchữabệnhtâmlývànhữngnhàtâmlýhọc.Có cảmột kho tàng tuệ giác y khoa trong Phật giáo Tây Tạng cũng nhưnhững tiên tri củaPadmasambhava liênhệ chi tiết đếnnhững chứngbệnhcủathờiđạinày.Tôicựclựckêugọinênđổtiềnbạcvàocôngtrìnhnghiêncứu nghiêm túc về những lời dạy đáng ngạc nhiên ấy. Biết đâu người takhôngtìmrađượctừđấynhữngphươngphápchữanhữngbệnhngặtnghèo,nhưSidavàungthư,vànhữngchứngchưaxuấthiện,vàlàmgiảmthiểutínhchấtkinhkhủngcủanó?Tôi hy vọnggì từ quyển sách này?Hyvọnggợi cảmhứng chomột cuộccáchmạng êm thấm trong toàn thể lối nhìn của ta về sự chết và săn sóc

ngườisắpchết,cũngnhưlốinhìncủachúngtavềsựsốngvàsănsócngườisống.Trong khi quyển sách này đang được viết ra, thì bậc thầy vĩ đại của tôi,DilgoKhientseRinpochetừgiãthânxácvàothứsáu,ngày27tháng9năm1991,ởThimphu,Bhutan.Ngàiđã82tuổi,vàđãdànhsuốtđờigiúpđỡtấtcảmọingười.Aiđãtừngtrôngthấyngàimàquênngàiđược?Ngàinhưnúituyếtsángchói,sựhùngvĩcủangàiđãlantrànnếukhôngcóniềmantịnhsâuxaluôntỏaratừnơingài,cùngvớitínhhàihướctựnhiênvàtâmhỷlạc,nhữngdấuhiệu của thực chứng.Với tôi vànhiềungười khác, ngài là bậcthầy có tầm cỡ của Milarepa, của Longchenpa, của Padmasambhava, vàngaycảcủađứcPhật.Khingàiquađời,thìnhưmặttrờilặnmất,đểlạiđêmtốiđendày,vàcảmộtthờiđạihuyhoàngcủanềnhọctâmlinhTâyTạngđãcáochung.Dùtươnglaicóđemgìlạichochúngta,tôichắcchắnkhôngaitrongchúngtasẽcòngặpđượcngườinàonhưngài.Chỉcầnnhìnthấyngàimộtlầndùtronggiâylát,làcũngđãgieotrongbạnmộthạtgiốnggiảithoátmàkhôngcógìsẽpháhủyđược,vàsẽcóngàyhạtgiốngấyđiđếnkếtnhụyđơmbông.Có nhiều dấu hiệu kỳ lạ trước và sau khi Dilgo Khientse Rinpoche chết,chứngtỏtầmmứcvĩđạicủangài,nhưngcáiđiềmlàmchotôikinhhãinhấtthìxảyracáchxabốnngàndặmAnh,ởmiềnNamnướcPháp,tạimộtnơigọilàLerabLing,gầnMontpellier,nơinàysẽđượchiếncúngđểthànhlậpmộttrungtâmnhậpthấtdướiânđứccủangài.Xinđểchomộttrongnhữnghọctròtôiđangsốngvàlàmviệctạitrungtâmkểchobạnnghenhữnggìđãxảyđến:“Sánghômấybầutrờitốilâuhơnthườnglệ,vàdấuhiệuđầutiêncủabìnhminhlàmộtđườngdàimàuđỏthậtsâuởchântrờixa.Chúngtôisắpxuốngphố,vàkhiđếngầnchótđỉnhconđườngcủachúngtôi,cáilềuvảidựngtạmlàmchỗthờ,nơisẽxâychánhđiện,hiệnratrênđỉnhđồibênphảichúngtôi.Thìnhlìnhmộtchùmtiasángmặttrờithậtsắc,xoáyvàoánhsángmờbanmaivàchiếungayvàocáilềutrắng,làmnósánglênrựcrỡ.Chúngtôivẫntiếp tục đi, và khi tới gần khúc quanh để xuống phố,một cái gì thúc đẩychúngtôinhìnlạingôilều.Bâygiờtrờiđãsáng.Chúngtôikinhngạc.Mộtrángcầuvồngtrảidàikhắpthunglũng,màusắcnósángchói,sốngđộng,đếnnỗitanhưcóthểvớitayramàsờđược.Nóvươnlêntừchântrờiphíatrái chúng tôi, làm thành một vòng cung bắc ngang bầu trời. Điều mầunhiệmlàkhôngcódấuhiệugìlàsắpmưacả,chỉcócáirángcầuvồngxuấthiệnlinhđộng,rựcrỡnổibậttrênnềntrờitrốngtrảimênhmông.Chỉđếnchiều hôm sau đó chúng tôi mới biết tin đấy chính là ngày mà DilgoKhientseRinpoche từ trần ởBhutan. Tất cả chúng tôi đều cảm thấy chắcchắnrằngcầuvồngấylàdấuhiệungàiđãbanphướcxuốngchotấtcả,vàchovùngđấtLerabLing”.

KhiđứcPhậtnằmniếtbàntrongmộtkhurừngởKushinagara(Câuthina)xungquanhcó500đệ tử,Ngàiđãdạynhững lời cuối cùng: “Tất cảpháphữuviđãsinhthànhđềusẽphảihoạidiệt, tanrã.Cácconhãynỗlựctinhtiếnđạtđếnsựtoànthiện”.NhữnglờidạyấyvẫnthườngtrởlạivớitôitừkhithầyDilgotôitừtrần.Cólờidạynàosâusắcvềvôthườnghơncáichếtcủamộtbậcđạosưtốithượng,đãtừngnhưlàcộttrụcủathếgian?Cáichếtấylàmchochúngtôi,nhữngngườibiếtngài,nhữngđệtửcủangài,cảmthấybơvơ,bịnémtrởlạichínhmình.Bâygiờchúngtaphảitựmìnhtiếptụctiếnlênvàcốhếtsứcmìnhđểthểhiệntruyềnthốnggiáolýmàngàiđãđạidiệnmộtcáchcaocả.ChúngtaphảitựmìnhlàmnhữnggìmàđệtửPhậtđãlàm,khibịbỏlạitrênthếgiannày,khôngcònđượcánhsángtrítuệcủangàidìudắt:đólà“hãynỗlựctinhtiếnđểđạtđếntoànthiện”.CáicầuvồngbắcquabầutrờinướcPháp,ởthunglũngLerabLinglàmộtđiềm triệu Dilgo Khientse Rinpoche đang ban phước và sẽ tiếp tục banphướcchotoànthếgiới.Khiđãthoátkhỏithânxác,ngàisốngtrongthếgiớihuyhoàngvượtngoài thời -khôngcủaPháp thân,cónăng lựcnhưnhữngbậcđãgiácngộ,làcóthểgiúpđỡchúngsanhkhônghạncuộc.Hãytintưởngởsựchứngđắccủangài,vàkêucầungàivới tấtcả lòng thành, thìbạnsẽthấyngàiởbênbạntứckhắc.Làmsaongài,ngườiyêuthươngtấtcảchúngsanhvớitìnhyêutoànhảonhưvậy,cóthểbỏrơichúngtađược?Vàngàisẽđiđâu,conngườiđãnhậplàmmộtvớitấtcảấy?Thậtmaymắnchochúngta,rằngmộtbậcthầynhưngài,nhậpthểcủatruyềnthốngTâyTạng,đãởvớichúngta30nămnaysaukhixứsởTâyTạngbịdiệtvong.NgàiđãgiảngdạytrongvùngHyMãLạpSơn,ẤnĐộ,Âuchâu,ÁchâuvàHoaKỳ.Chúngtathựcmaymắnlàmsaođãcóđượchàngtrămgiờthubănggiọngnóivàlờidạycủangài,nhiềubănghìnhghilạivàinéthùngvĩcủasựhiệndiệnngài,mộtvàiphầncủadòngtháctừtâmgiácngộcủa ngài, đã được dịch raAnhngữvà nhiều ngônngữkhác.Tôi đặc biệtnghĩtớinhữnggiáolýngàidạyởmiềnNamnướcPháp,gầnGrenoblevàonămcuối củađờingài.Lúcđó, nhìn ra thung lũngvàđồinúi,mộtkhungcảnhgầnnhưcócáihùngvĩcủaTâyTạng,ngàiđãbanânsủng là truyềngiáolýDzogchen,mộtgiáolýquantrọngnhất,chomộtngànrưỡihọcviên,nhiềungười trongđó làhọc trò tôi từkhắp thếgiới,mộtđiều làmcho tôisungsướngvôcùng.Nhữngbậcthầyhiệndiệncócảmtưởngrằngquahànhvi cuối của đời ngài, Dilgo Khientse Rinpoche đang ban ấn tín cho việcgiảngdạynhữnggiáo lý nàyởTâyphương, vàđãbanphước cho sựđónnhậncủahọbằngnănglựccủanhiềuđờithiềnđịnhnơingài.Vềphầntôi,tôicũngđangbanphướcchotấtcảnhữnggìtôiđãcốthựchiệnchonềngiáolýấytừbaonămởTâyphương.NghĩvềDilgoKhientseRinpochevànhữnggìngàiđãlàmchonhânloạilà

nghĩvềtínhvĩđạicủamónquàtặngmàTâyTạnghiếnchothếgiới,đượctậptrungvàđượchiểnlộnơimộtconngườiduynhất.Tôiluônnghĩrằng,khôngphảilàchuyệntìnhcờkhixứsởTâyTạngcuốicùng đãmất, đúng vào lúc Tây phương sắpmở tâmmở trí để đón nhậnnhữngtruyềnthôngcủatrítuệphươngĐông.Vậy,ngayvàolúcTâyphươngtrởnênsẵnsàngđónnhận, thìmộtvàigiáolýsâuxacủatruyềnthốngấy,vốntừlâuđượcbảotrìtrongniềmcôtịchcủanúiTuyếtTâyTạng,bâygiờcóthểbanbốchonhânloại.Điềuthiếtyếuhiệnnaycủachúngtalàcốgắngduytrìbằngmọigiá,truyềnthốngtuệgiácsốngđộngấy,màngườidânTâyTạngđãchịuvôlượngkhổđauđểlàmchochúngtacóđược.Hãynhớđếnhọluônluôntrongtimchúngta,vàchúngtahãylàmviệcđểthấycóngàyxứsởTâyTạngvànhữngtruyềnthốngcủaxứsởấyđượcphụchồi.Nhữnggiáolývĩđạimàtôiđãsansẻvớibạnhiệngiờkhôngđượcphéptutậpcôngkhai trên đất Tây Tạng bởi chính những người đã có công bảo trì chúng.MongsaosẽcóngàycácTăngviệnvàNiviệncủaTâyTạngsẽvươnlêntừđốngtrotànđổnát,vànhữngkhoảngtrốngbaolacủaxứTâyTạngsẽđượchiếnchonềnhòabìnhthếgiớivàsựtheođuổigiácngộcủatấtcảmọingười.MộtphầnlớncủatươnglainhânloạicóthểtùythuộcvàosựtáilậpmộtxứTâyTạng tựdo,mộtxứTâyTạngsẽđóngvai tròcủamộtThánhđịachonhữngngườitìmchânlýthuộcmọitruyềnthốngtínngưỡng,vaitròtráitimtuệgiáccủamộtnhânloạitiếnhóa,vaitròphòngthínghiệmđểthửnghiệmnhững tuệgiáccaonhất,nhữngkỹ thuật thiêng liêngnhất,đểnó sẽ thànhmộtnguồncảmhứnggiúptoànnhânloạitronggiờphútlâmnguy.ThậtkhótìmđượckhungcảnhtoànhảochoviệctutậptuệgiácấytrongmộtthếgiớinhưthếgiớiTâyphươngchúngta.MộtxứTâyTạngđượchồiphục,đượctịnhhóabởibikịchđauthươngsẽlàkhungcảnhlýtưởng,vàđiềunàythựccấpthiếtchosựtiếnhóacủaloàingười.TôimuốnhiếntặngsáchnàychohàngtrămngànngườichếttrongsựkhủngbốởTâyTạng,chếtvớiđứctincủahọvàvớitrikiếnkỳtuyệtcủagiáolýPhật.Tôicũngmuốnhiếntặngchonhữngngườiđãchếtởthếkỷnàytrongnhữngtìnhhuốngtươngtự:ngườiDoThái,ngườiCaoMên,ngườiNga;chonhữngnạnnhânhaicuộcthếchiến,chotấtcảnhữngngườichếtbịbỏrơi,bịquênlãng,vàchotấtcảnhữngngườiđangtiếptụcbịtướchếtcơhộitutậpconđườngtâmlinhcủahọ.NhiềubậcthầytinrằnggiáolýTâyTạngđangbướcvàomộtthờiđạimới.CónhữnglờitiêntricủaPadmasambhavavànhiềubậcthầythấuthịkhácđãnói trướcvềviệcgiáo lý truyềnđếnTâyphương.Bâygiờ thờigianấyđãđến,vàtôibiếtrằnggiáolýsẽkhoácmộtđờisốngmới.Đờisốngmớinàycần thayđổi,nhưng tôi tin rằngbất cứmộtmôphỏngnàocũngphải tuônphát từmộttrikiếnsâuxa,đểtránhphảnbộisựthuầntịnhtrongsángcủatruyềnthốnghaynănglựccủanó,haytính“phithờigian”củachânlý.

Nếucósựhiểubiếtsâuxavềtruyềnthốngphốihợpvớiý thứcthựctếvềnhữngvấnđềvàthửtháchcủathờiđại,thìsựmôphỏngcóthểtăngcường,mởrộng,làmphongphúthêmtruyềnthống,làmhiểnlộnhữngtầnglớpsâuxacủagiáolý,vàgiúpchoviệcứngdụnggiáolýđượchiệuquảhơn,trongviệcđốiphóvớinhữngkhókhănngàynay.NhiềubậcthầyvĩđạicủaTâyTạngđãviếngthămTâyphươngtrong30nămsaunày,bâygiờđãviêntịch,vàtôitinchắchọđãcầunguyệnchogiáolýnàysẽ lợi lạckhôngnhữngchongườiTâyTạng, choPhật tửmà thôi,màcònchocảtoànthếgiới.TôinghĩngườiTâyphươngbiếtrõtầmgiátrịcủagiáo lý này khi họ đâm ra sẵn sàng đón nhận. Tôi nghĩ đến DudjomRinpochevàKarpama,nhữngbậcthầyvĩđạiđãchọnđểchếtngaytrênđấtTâyphương,nhưthểcốtbanphúcchoTâyphươngbằngnănglựcgiácngộcủacácngài.Mong saonhững lời cầunguyệncủacácngài - cho thếgiớiđượcchuyểnhóa,chotâmtrínhânloạiđượcsoisáng-đượcứngnghiệm!Mongsaochochúngta,nhữngngườihấpthụgiáolýcácngàisẽýthứctráchnhiệmđốivớigiáolýấy,vànỗlựcthểhiệngiáolý.ThửtháchlớnnhấtmàmộttruyềnthốngtâmlinhnhưPhậtgiáophảiđươngđầutronggiaiđoạnchuyểntiếpnàytừkhungtrờicũđếnTâyphươnglà,làmthếnàotrongmộtthếgiớiquaycuồnglăngxăngsiêutốcnày,nhữngngườihọcgiáo lýcó thể tìmphươngthứcđể thựchànhgiáo lývớimột tâmlinhbìnhthảnvàtínhkiêntrìmàhọcần,đểcóthểchứngngộsựthậtcủagiáolý.Sựhuấnluyệntâmlinhchungquylàhìnhtháigiáodụccaothượngnhất,đòihỏinhiềuđiềukiệnnhất,vàphảiđượctheođuổivớisựdấnthân,chuyêncầncóhệthốngnhưbấtcứsựhuấnluyệnnghiêmtúcnàokhác.Làmsaocóthểchấpnhậnrằng,muốnthànhmộtbácsĩphảitrảinhiềunămhọcvàthựctập,thếmàvớiconđườngtâmlinhđểsốngởđời,chúngtalạichỉcầnmộtsựbanphéptìnhcờ,nhữnglễquánđảnhđiểmđạoqualoa,vàlâulâumớigặpvàibậcthầychỉđểchàohỏi?Trongquákhứ,ngườitaởlạiluônmộtnơiđểtheothầy suốt cả đời.Hãy nghĩ đếnMilarepa, đã phụng sựMarpa hàng nhiềunămtrướckhiđủ trưởng thành tâm linhđể rời thầymà tự tu tập.Sựhuấnluyệntâmlinhcầnmộtsựtruyềntraoliêntục,làmviệcvàhọcvớithầy,theothầyvớiniềmhăngsayvàsựthiệnxảotinhtế.Vấnđềchínhcủaviệcgiảngdạytươnglaiởtrongthếgiớitântiếnlàlàmsaođểgiúpchonhữngngườitheogiáolýtìmđượcmôitrườngnộitâmvàngoạicảnhthíchhợpđểthựchànhgiáolý,chứngngộvàthểnhậptinhyếucủanó.Giáolýcủamọiconđườnghuyềnhọctrênthếgiớichothấyrõrằngtrongtacómộtbìnhchứanănglựckhổnglồ,nănglựctừbivàtrígiác,nănglựcmàKi-tôgiáogọi làCungđiệnnhà trời, hayNước chúa.Nếu ta biết cách sửdụng-vàđâylàmụcđíchconđườngđitìmtuệgiác-thìnănglựcấykhôngnhữngcóthểchuyểnhóabảnthânta,màcảthếgiớiquanhta.Cóthờinàocấpthiếthơnbâygiờ,đểcóđượcsựxửdụngsángsuốtnănglựcthiêngliêng

ấy?Có thờinàocấp thiếthơnbâygiờđểhiểu thấubảnchất củanăng lựcthuần túy ấy, hiểu cách điều hướng nó để lợi lạc cho thế giới? Tôi cầunguyệntấtcảnhữngaiđọcsáchnàysẽcóthểhiểuthấuvàtintưởngnănglựccủagiácngộ,vàtrựcnhậnbảnchấtcủatâm;vìnhậnrabảnchấttâmbạncũngcónghĩalàlàmphátsinhmộttrikiếnsẽthayđổitoànbộthếgiớiquancủa bạn, giúp bạn tự nhiên khámphá và phát triểnmột ướcmuốn đầy bimẫn,monggiúpđỡtấtcảmọihữutình,đồngthờicũngpháttriểnđượcmộtcái biết về cách giúp đỡ tốt nhất, trong bất cứ tình huống nào. Tôi cầunguyệnchocácbạnsẽthấmđượcvàotâmkhảmchânlýsốngđộngtronglờinàycủaNyoshulKhenpo:Mộtlòngbimẫntựnhiêncóthểphátsinhđốivớinhữngngườichưanhậnrachântánhcủamình.Lòngbimẫnấyràorạtbaolađếnđộnếunướcmắtcóthểbộclộđượcthìbạnsẽkhóckhôngbaogiờngưng.Khôngnhữngtâmđạibi,màcònphươngtiệnthiệnxảocũngsẽphátsinhkhibạnđãtrựcngộbảntâm.Hơnnữa,bạncòntựnhiêngiảithoátkhỏimọikhổđausợhãi,nhưsợsựsanhra,sợcáichếtvàgiaiđoạnTrungẤm.Khiấy,nếubạnphảinóilênniềmvuivàphúc lạcdosựchứngngộmang lại, thìdùbạncóđem tấtcảvinhquang,hưởngthụ,khoáilạc,vàhạnhphúctrênđờigomlại,cũngkhôngthểdiễn tảđượcmộtnhầnnhỏxíucủaniềmphúc lạcmàbạncóđượckhitrựcngộbảntâm.Phụng sự thếgiới bằngnăng lực trí tuệvà từbi cónghĩa là thamdựmộtphần tích cực vào việc bảo trì hành tinh này. Những bậc thầy thuộc cáctruyền thống tôn giáo bây giờ đã hiểu rằng tu tập là điều thiết yếu khôngnhữngchỉdànhchoTăngNi,màchotấtcảmọingười,thuộcmọitôngiáo,mọi lối sống.Nhữnggì tôi cố chứngminh trong sáchnày là tínhvô cùngthiếtthực,năngđộngvàhiệunghiệmcủasựpháttriểntâmlinh.MộtlờidạynổitiếngcủaTâyTạnglà:“Khithếgiớiđầynhữngsựác,thìmọitaiươngcầnphảiđượcchuyểnhóathànhconđườnggiácngộ”.Mốinguymàtấtcảchúngtađangvướngphảiđãkhiếnchoviệctutậptrởnêncấpthiết,đếnnỗitakhôngcònxemsựpháttriểntâmlinhnhưlàmộtxaxíphẩm,mànhưmộtđiềukiệncầnthiếtđểsốngcòn.Ta hãy tưởng tượng rằng thế giới sẽ như thế nào nếu trong đó cómột sốlượngđángkểnhữngngườitómlấycơhộimàgiáolýđãchỉ,đểdànhmộtphầncủađờihọchoviệctuhànhnghiêmchỉnh,đểtrựcnhậnbảntâm,vàdovậyxửdụngcơhộicáichếtcủamìnhđể tiếngầnhơn tớiPhậtquả,và táisanhvớimộtmụcđíchduynhấtlàphụngsựvàlàmlợilạcmọingười.Quyển sách này đang đem lại cho bạnmột kỹ thuật thiêng liêng, nhờ đókhôngnhữngbạncóthểchuyểnhóacuộcđờihiệntạicủabạn,chuyểnhóasựhấphốivàcáichếtcủabạn,màcònchuyểnhóacảnhữngđờisaucủabạn,vàdođóchuyểnhóacảtươnglainhânloại.Nhữnggìmànhữngbậcthầytôivàtôihyvọngkhơinguồnnơiđây,làmộtbướcnhảytiếntớisựthăngtiến

cóýthứccủaconngười.Họccáchthếnàođểchếtcũnglàhọccáchsống;họccáchsốngcũnglàhọclàmthếnàođểhànhđộngkhôngnhữngtrongđờinàymàcả trongnhữngđời sắpđến.Thựcsựchuyểnhóabản thânvàhọclàmsaođểtáisinhnhưmộtứnghóathânđểgiúpngườikhác,chínhlàgiúpđỡnhânloạibằngcáchhữuhiệunhất.TuệgiácđầybimẫncủatruyềnthốngchúngtôivàsựđónggópcaoquýnhấtcủanóchotrítuệtâmlinhcủanhânloạilàsựhiểuvàhànhlýtưởngBồ-tát,con người nhận lãnh hết đau khổ chomọi hữu tình, người khởi hành lênđườnggiảithoátkhôngnhữngchomộtmìnhmình,màcònđểgiúpđỡngườikhác,ngườimàcuốicùng,saukhiđạtgiảithoáttốihậu,khôngtanbiếnvàotrong bầu trời tuyệt đối hay trốn khỏi nỗi thống khổ của sinh tử, mà tựnguyệntrởlạinhiềulầnđểhiếnmìnhphụngsựtoànthếgiớibằngnănglựctừbivàtrítuệ.Điềumàthếgiớicầnhơnbấtcứgì,đólànhữngsứgiảtíchcựccủahòabìnhnhưvậy,nhữngsứgiả“mặcáogiápnhẫnnhục”,nhữngngườisốngcholýtưởngBồ-tátvàsốngđểgieorắctrítuệvàomọilĩnhvựckinhnghiệmchúng ta.Chúng ta cầnnhữngBồ-tát luật sư,Bồ-tát nghệ sĩ,Bồ-tátchínhtrịgia,Bồ-tátbácsĩ,Bồ-tátkỹsưvàchuyênviên,nhữngBồ-tátởkhắpnơiđanglàmviệcmộtcáchtậntâmnhưnhữngkênhtruyềncủatrítuệvàđạibiởmọitầnglớpvàhoàncảnhxãhội,đanghoạtđộngđểchuyểnhóabảnthânvàngườikhác,làmviệckhôngmệtmỏivìbiếtchắccósựnângđỡcủachưPhậtvànhữngbậcgiácngộ,đểgiữgìnthếgiớivàtiếnđếnmộttươnglaikháhơn.TeillarddeChardinnói:“Mộtngàykia,saukhichúngtađã làm chủ được những cơn gió, những ngọn sóng, thủy triều và lực hấpdẫn…chúngtasẽkhởiđộngnănglựccủatìnhyêu.Khiấy,lầnthứhaitronglịchsửloàingười,conngườisẽtìmrangọnlửa”.MộttrongnhữnghyvọngsâuxanhấtcủatôikhiviếtsáchnàylànósẽlàmmộtngườibạntrungthànhchobấtcứaichonconđườngtrởthànhmộtBồ-tát,mộtnguồndìudắtvàcảmhứngchonhữngngười thựcsựđốimặtvớinhữngthửtháchcủathờiđại,vàvìlòngbimẫnmàkhởihànhlênđườngtuệgiác.Mongsaohọkhôngbaogiờmệtmỏihay thấtvọng,vỡmộng;mongcho họ đừng bao giờ hết hy vọng dù có gặp bao nhiêu gian khó, chướngngại, hãi hùng.Mong saonhững chướngngại ấy chỉ làm tăng thêmquyếttâmnơihọ.Mongsaohọvữnglòngtinởtìnhyêuvànănglựccủacácđấnggiácngộđãvàđanggiatrìchotráiđấtbằnghiệndiệncủacácngài;mongsaohọnoigươngnhữngbậc thầyvĩđạiđãy theo lờidigiáocủaPhậtmàsuốt đời nỗ lực tinh tiến để đạt đến toàn thiện.Mong sao cái thế giớimànhiềubậcthầyhuyềnhọcthuộcmọitruyềnthốngđãtiênđoán,nhờnỗlựccủatấtcảchúngtamàsẽthànhhiệnthực:mộtthếgiớitươnglaikhôngcònbạohành,khủngbố,ởđấynhânloạicóthểsốngtronghạnhphúcvìđãtrựcnhậnbảntâm.Tấtcảchúngtahãycầunguyệnchođượcthếgiớitốtđẹpấy,cùngvớiShantidevavàthánhFrancis:

“Hưkhôngcòntồntại,hữutìnhcòntồntại,thìnguyệncủatôivẫncòn.Đólàcáiướcnguyệnxóatanthốngkhổcủacuộcđời”.“XinChahãybiếnconthànhkhícụhòabìnhcủangài.Nơinàocóthùhận,chocongieorắctìnhyêu.Nơinàocótổnthương,manglạithathứ.Nơinàocóhoàinghi,manglạiniềmtin.Nơinàotuyệtvọng,manglạihyvọng.Nơinàocóbóngtối,manglạiánhsáng.Nơinàocóbuồnkhổ,manglạiniềmvui.LạyCha,Xinchoconanủingườikháchơnlàđượcanủi;Choconcảmthôngngườikháchơnlàđượccảmthông;Choconyêuthươngngườikháchơnlàđượcyêuthương;Vìchínhtrongkhicho,làtađượcnhận;Khithathứ,làtađượcthathứ;Vàchínhkhichết,làtasinhvàođờisốngvĩnhcửu”.Xindânghiếnsáchnàylênnhữngbậcthầytôi:vớinhữngbậcthầyđãquávãng,mongướcnguyệncácngàiđược thành tựu;vớinhữngbậc thầycònsinh tiền,mongcácngài trường thọ,công trình thiêng liêngvĩđạicủacácngài sẽgặp thànhcông sángchói,mong sựgiảngdạycủacácngài sẽgợicảm hứng cho tất cả hữu tình. Tôi thiết tha thành khẩn cầu nguyện choDudjomRinpochevàDilgoKhientseRinpochesẽchóngtáisanhtrongmộtnhậpthểđầynănglựcgiácngộđểcứugiúpchúngtaquanhữnghiểmnguycủathờiđạinày.Xin hiến tặng sách này cho tất cả những người đã chết có nhắc tới trongsách: Lama Tseten, Lama Chokden, Samten, Ani Pelu, Ani Rilu và A-péDorje.Xinbạnnhớtớihọmỗikhicầunguyện,vànhớcảnhữnghọctròcủatôiđãchếtvàđangchết,nhữngngườimàlòngsùngtínvàcanđảmđãgâychotôinhiềucảmkhái.Xinhiếntặngquyểnsáchnàychotấtcảhữutìnhđangsống,đangchếthayđã chết. Đối với những người vào giờ này đang kinh quá tiến trình chết,mong rằng họ chết được an ổn, không đau đớn hãi sợ.Mong rằng tất cảnhữngngườiđangsinhratronglúcnày,vànhữngngườiđangvậtlộnvớisựsống,hãyđượcnuôidưỡngbằngânphướcchưPhật,monghọgặpđượcgiáolývàđitheoconđườngtrítuệ.Mongđờihọđượchạnhphúchữuhiệu,thoátkhỏimọilobuồn.Mongbấtcứaiđọcsáchnàysẽrútđượcnhiềulợilạcbấttậntừđấy,vàmongchogiáolýtrongnàychuyểnhóatâmtríhọ.Đâylàlờicầunguyệncủatôi.Mongsaomỗimộtchúngsanhtrongsáucõiluânhồicùngđạtđếnnềntảngcủasựtoànhảotốisơ!

PHỤLỤCMỘT-NHỮNGCÂUHỎIVỀCÁICHẾT

Nhữngtiếnbộtrongngànhykhoađãcứuđượcvôsốsinhmạngvàlàmgiảmthiểuvôsốđaukhổ.Nhưngđồng thờichúngcũngđưa ranhiềungõbívềđạo đức tâm linh cho người hấp hối, gia đình và những bác sĩ điều trị, -nhữngvấnđềphứctạpmàhọrấtkhógiảiquyết.Chẳnghạn,tacónêntiếptụcgắndụngcụduytrìsựsốngchothânnhânsắpchết,haynênbỏra?Nênđểchobácsĩcóquyềnchấmdứtsinhmạngmộtngườisắpchếtđểhọkhỏiđauđớnhaykhông?Vớinhữngngườiđangkéodàicơnđauđớncủasựchết,có nên khuyên họ, ngay cả giúp họ, chấm dứt cuộc đời không?Người tathườnghỏitôinhữngcâunhưvậy,vàsauđâytôisẽnêulênvàiđiều:

GIỮCHOSỐNG

Bốnmươinămtrước,phầnđôngngờichếttạinhà,nhưngbâygiờđasốchếtởbệnhviệnvànhữngnhàđiềudưỡng.Cáiviễntượngbịgiữchosốngbằngmộtcáimáyquả làmộtchuyệnhãihùng.Người tađang tựhỏi,họcó thểlàmgìđểbảođảmmộtcáichếtđầyđủtưcáchvànhânphẩm,khôngđểchođờisốnghọkéodàimộtcáchkhôngcầnthiết.Điềunàyđãthànhmộtvấnđềrấtphứctạp.Làmsaotaquyếtđịnhnênhaykhôngnênbắtđầutiếpsứcsốngchomộtngười,vídụsaumộttainạntrầmtrọng?Vàlàmsaonếungườiấybịhônmêkhôngnóiđược,hoặcbệnhquánặngđãmấthếtkhảnăngtinhthần?Mộttrẻembịdịtậtbẩmsinhtrầmtrọng,hoặcnãobộđãhỏng,thìsao?Khôngcógiảiđápdễdàngchonhữngvấnđềấy,nhưngcóvàinguyêntắccăn bản có thể hướng dẫn chúng ta. Theo giáo lý Phật, mọi đời sống làthiêngliêng,mọichúngsanhđềucóPhậttính,vàsựsốngcốnghiếnchohọcơhộigiácngộ.Tránhsátsinhlàmộttrongnhữngnguyêntắcđầutiêncủađạođứcconngười.NhưngPhậtcũngmạnhmẽbácbỏtínhcáchđộcđoán,giáođiều,vàởđâytôinghĩchúngtacũngkhôngthểcóquanđiểmcốđịnhđược, không thể cómột “lập trường chính thức” hay lập nên quy luật vềnhữngvấnđềnhưthế.Chúngtachỉcóthểhànhđộngvớitrítuệcủatalúcđó,tùytheotừngtìnhhuống.Vàluônluônnhớrằngmọisựtùythuộcvàođộngcơvàlòngbimẫncủachúngtaởđằngsauhànhđộng.Có nghĩa lý gì để giữ cho người ta sống giả tạo trong khi họ sẽ chết nếukhôngcómáymócấy?ĐứcDalaiLamađãnêulênmộtyếutốcốttủy,đólàtâmtrạngcủangườihấphối.“TheoquanđiểmPhậtgiáo,thìnếumộtngườihấphốicóthểcótưtưởngtíchcực,phướcđức,vàcómộtmụcđích,thìđiềuquantrọnglànênđểchohọsốngthêmdùchỉvàiphút”.Ngàinhấnmạnhyếutốgiađìnhtrongtìnhhuốngấy:“Nếukhôngcódịpchohọcótưtưởng

tíchcực,vàhơnnữa,giađìnhđangtốnrấtnhiềutiềnchỉđểgiữchohọsốngthêmthìdườngnhưlàkhôngđángNhưngmỗitrườnghợpcầnphảixéttheocánhân,khôngthểquynạpđược”.Nhữngphươngphápphụchồisựsốngcóthểgâybựcbội,phiềnnhiễuvàtánloạnvàogiờphútcaođiểmcủacáichết.GiáolýPhậtcũngnhưkinhnghiệmcậntửđềuchothấyngaycảnhữngngườihônmêcũngvẫnhoàntoànbiếtmọisựxảyraxungquanhhọ.Nhữnggìxảyratrướckhichết,vàolúcchết,vàchođếncái lúc thần thứcrờikhỏixác lànhữnggiâyphúthếtsứcquantrọngđốivớibấtcứngườinào,mànhấtlàvớimộthànhgiảtâmlinhđangcốtutậpantrútrongtựtánhtâm.Nóichung,cáchcứuchữachỉđểmàkéodàitiếntrìnhchết,cónguycơlànóchỉ nhennhúm thêm sựbámvíu không cần thiết, giận dữvà bấtmãnnơingườihấphối, nhất làkhiđấykhôngphải làýmuốncủahọ.Những thânquyếngặpphảikhókhăntronglúcquyếtđịnh,vàcảmthấytrànngậptráchnhiệmvềcáichếtcủangườithân,cầnnênnhớrằngnếukhôngcóhyvọnggìqua khỏi, thì phẩmchất nhữnggiờ phút cuối cùng của người thân họ cònquantrọnghơnlàchỉgiữchohọcònsống.Ngoàira,vìtakhôngbaogiờbiếtđượcthầnthứccònởtrongthânxáchaykhông, làmnhưvậytachỉcóbắtbuộcthầnthứchọbịgiamgiữtrongmộtthểxácvôdụng.DilgoKhientseRinpochenói:Dùngmáymócđểgiữsựsốngkhimộtngườikhônghyvọngbìnhphục,làchuyệnvônghĩa.Tốthơnnhiềunếuđểhọchếttựnhiêntrongbầukhôngkhíthanhtịnh,vàlàmnhữngviệcthiệnnhândanhhọ.Khinhữngmáymócduytrìsựsốngcònđó,màkhôngcònhyvọng,thìrútmáyrakhônglàmộttộilỗi,vìkhôngcócáchnàongườiấysốngđược,bạnchỉđangcốníukéosựsốngcủahọmộtcáchgiảtạomàthôi.Nhữngnỗlựcđểduytrìsựsốngđôikhicóthểlàvôíchvàquấyrầyngườihấphốimộtcáchkhôngcầnthiết.Mộtbácsĩđãviết:Toànbệnhviệnlănxảvàomộthoạtđộngcuồngnhiệt.Hàngtángườiđổxôtớigiườngbệnh trongmộtnỗ lựccuốicùngđểphụchồiconbệnh.Ngườibệnhsắpchếtđượcbơmđầycảcácthứthuốc,bịđâmhàngtámũikim,bịcogiậtvìnhữngdòngđiệnkíchthích.Nhữnggiâyphútchếtcủachúngtabịghihồ sơ kỹ lưỡng về nhịp tim, lượng dưỡng khí trong máu, điện não đồ,v.v.Rồi, khi bác sĩ cuối cùngđãđođạc thỏa thích, cơncuồngnhiệt vềkỹthuậtnàymớichịuchấmdứt.Bạncóthểkhôngmuốncónhữngmáymóccứuchữaấy,khôngmuốnđượccứusốnglại,vàmuốnđểchobạnyênmộtlúcsaucáichếtlâmsàng.Nhưnglàm saobạn có thểbảođảmýmuốn củabạnđược tôn trọng -muốn chếttrongmôitrườngthanhbìnhnhưcácbậcthầyđãkhuyên?Ngaycảkhibạnnóirõýmuốncủabạn,haykhôngmuốnmộtloạichữatrịnào đó trong bệnh viện, thì yêu cầu của bạn cũng có thể không được tôn

trọng,Nếungườithânruộtcủabạnkhôngđồngývớiướcmuốncủabạn,họcóthểyêucầuchữatrịmộtcáchtráiýbạn,ngaycảkhibạncòncóýthức,cònnóiđược.Mộtđiềukhôngmaylàcácbácsĩlạithườngthểtheoýmuốncủagiađìnhhơn làcủangườisắpchết.Dodó,dĩnhiênmuốncóđượcsựkiểmsoáttrongviệcsănsócvềydược,thìbạnnênchếttạinhà.Ởvàinơitrênthếgiới,cónhữngvănkiệngọilàDichúcsống,trongđóbạncó thể nói rõ ướcmuốn của bạn về sự chữa trị để phòng trường hợp bạnkhôngcòncóthểlàmquyếtđịnhchotươnglaibạn.Đâylànhữngđềphòngkhônngoan,giúpchobácsĩnếuhọgặpphảitrườnghợpkhóxử.Tuynhiên,nhữnggiấytờnàykhôngràngbuộcvềmặtpháplý,vàkhôngthểbiếttrướctínhchấtphứctạpcủacơnbệnhnơibạn.ỞHoaKỳ,bạncóthểnhờLuậtsưlàmmộttờgọilà“QuyềnủynhiệmSănsócytếdàihạn”.Đấylàcáchhữuhiệunhấtđểnóirõýbạnmuốn,vàbảođảmnóđượctôntrọng.Trongtờấy,bạnnêutênmộtngườiđạidiệnhợpphápchobạn,hiểuđượctháiđộvàướcmuốncủabạn,ngườicóthểlàmnhữngquyếtđịnhquantrọngthaychobạnkhibạngặptrườnghợpđặcbiệtcủabệnhtật.

ĐỂCHOCHẾT

Năm 1986, hội Y khoa Hoa Kỳ có điều luật cho phép bác sĩ cởi bỏ cácphươngphápcứusống,kểcảdưỡngchấtvànướcuống,từnhữngbệnhnhânbịbạobệnhgầnchết,và từnhữngngườicó thểkéodài cơnhônmê.Bốnnămsau,mộttrưngcầuýkiếncủaviệnGallupchứngtỏcó84%ngườiMỹmuốnngưngchữatrịnếuhọchỉcònsốngnhờmáymócduytrì,vàkhôngcóhyvọngnàobìnhphục.Quyếtđịnhgiớihạnhayngưnghẳndưỡngchấtvàchữatrịthườngđượcgọilà“phépan tử thụđộng”.Sựchếtđượcđểchoxảyra tựnhiên,bằngcáchkhôngdùngthuốchaynhữngbiệnphápyhọcchỉđểkéodàimạngsốngmộtngười thêmvàigiờ,hayvàingàynữa,khi tình trạnghọđãvôphươnghồiphục.Hìnhthứcantửthụđộngnàycũngxảyrakhigiađìnhvàbácsĩquyếtđịnhkhôngchữamộtchứngbệnhphụthuộcmàsẽkếtthúcbằngcáichết.Chẳnghạn,mộtngườiđangởgiaiđoạncuốicủaungthưxươngcóthểphátrabệnhphổicónước,mànếuđừngchữathìcóthểđưatớimộtcáichếtanổnhơn,khôngkéodàivàítđauđớnhơn.Cònnhữngngườibệnhnặnggầnchết,tựquyếtđịnhbỏănuốngthuốcmenthì sao? Tự chấm dứt đờimình như vậy, họ có phạm tội sát sinh không?KaluRinpocheđãtrảlờivấnđềnàyrấtrõràng:Conngườinàothấyrằngmìnhđãđauđớnquáđủ,muốnđượcchết,làđangởtrongmộttìnhhuốngmàtakhôngthểgọilàcóphướchaycótội.Đương

nhiêntakhôngthểtráchcứhọvìđãlàmmôïtquyếtđịnhnhưthế.Đókhôngphải làmộtnghiệpác.Đóchỉ là lòngmongmuốn tránhđaukhổ,mộtướcmuốntựnhiêncănbảncủa tấtcảmọisinh loài.Nhưngmặtkhác,đócũngkhônglàmộthànhvicócôngđứcgì,hayphướcthiệngì…Thayvìnóihọmuốnchấmdứtmạngsống,đúnghơnnênnóihọmuốnchấmdứtđaukhổ.Bởithế,đấylàmộthànhvivôthưởngvôphạtvềphươngdiệnnghiệp.Nếu ta đang săn sóc chomột người bệnh sắp chết,mà họ yêu cầu ngưngcungcấpdưỡngchấtthuốcmenchohọthìsao?KaluRinpochenói:Chúngtakhôngthểcứuđượcmạngsốngcủahọ.Tacũngkhôngthểlàmchohọbớtđau.Nhưngtađangcốhếtsứcmình,đượcđiềuđộngbởimộtđộnglực trong sạch nhất. Bất cứ gì ta làm, dù cuối cùng không kết quả, cũngkhôngthểbảolàgâynghiệpxấuhaycóhại.Khimộtngườichữabệnhđượcconbệnhyêucầungưnghệthốngduytrìsựsống,thìđiềuấyđặtngườichữabệnhvàomộtvịtrírấtkhóxử,vìbảnnăngbảohọ:“Nếucứđểhọtiếptụcthuốcmenănuống,họsẽsống.Nếukhông,họsẽchết”.Hậuquảnghiệpnàythuộcvàoýđịnhcủangườichữa,vìchínhngườinàyđanglấymấtphươngtiệncủabệnhnhânđểsống,dùviệcấydobệnhnhânyêucầu.Nếuđộngcơchínhyếulàmuốngiúpđỡchongườibệnhhếtđauđớn,thìtrongtâmtrạngấycólẽkhônggâynghiệpxấunào.

CHỌNGIẢIPHÁPCHẾT

Cuộctrưngcầuýkiếnnóitrênvàonăm1990chứngtỏcó66%ngườiởMỹtinrằngmộtngườiquáđauđớnkhônghyvọngkhỏibệnh,thìcóquyềntựsát.TrongmộtxứsởnhưHòaLan,mỗinămcó10.000ngườichọnphươngphápantửđểchấmdứtđờimình.Nhưngbácsĩnàogiúpchobệnhnhânchếtphảichứngminhđượcrằngconbệnhbằnglòng,rằngconbệnhđãthảoluậnkỹvấnđềvớibácsĩ,vàbácsĩcũngđãbànbạcvấnđềvớimộtđồngnghiệpđểthêmýkiến.ỞMỹ,vấnđềđãđitớichỗcómộtquyểnsáchbánrấtchạymôtảrõràngnhữngphươngpháptựsátchonhữngngườigặpchứngbệnhhiểmnghèo,vàcónhữngphongtràokhởisựhợppháphóaviệc“antửcótácđộng”,hay“giúpchochết”.Nhưngcáigìsẽxảyranếuphápantửtrởthànhhợppháp?Nhiềungườisợrằngnhữngconbệnhđượcxemlàđếnthờikỳchót,nhấtlànhữngngườirấtđauđớn,cóthểchọncáichếtmặcdùcơnđaucủahọcòncóthểchữatrị,vàđờisốngcòncóthểkéodài.Nhiềungườikhácsợrằngnhữngngườigiàcảcóthểchorằngbổnphậnmìnhlàphảichết,hoặcchọncáchtựsátchỉđểcứumạngsốngvàtiềnbạccủagiaquyếnhọ.Nhiềungườilàmviệcvớingườisắpchếtcảmthấyrằngtiêuchuẩncaohơntrongviệcchămsócbệnhsắpchếtlàgiảiđápchonhữngyêucầuantử.Khi

đượchỏi về chuyệnhợppháp choviệc làmpháp an tử,ElizabethKubler-Ross trả lời:“Tôinhận thấy thựcbuồnkhichúng taphải làmra luật lệvềnhữngvấnđềnhưthế.Tôinghĩchúngtanênxửdụngsựphánđoáncủaconngườivàkhởisựnghĩđếnnỗisợchếtcủachínhchúngta.Khiấytacóthểtôntrọngnhucầucủangườibệnh,lắngnghehọ,vàsẽkhôngđiđếnmộtvấnđềnhưvấnđềnày”.Ngườitasợrằngchếtsẽkhôngchịnổi,sợthìnhlìnhbịbạiliệtnằmmộtchỗ,hoặcbịđiênloạn,vànhữngđauđớnkhốcliệt,vônghĩa.GiáolýPhậtchotamột tháiđộkhácđểnhìnnỗiđaukhổ,đemlạichonómộtmụcđích.ĐứcDalaiLamanói:Nỗiđaukhổcủabạnlàdonghiệpcủachínhbạn,vàbạnphảigặtháihậuquảcủa nghiệp ấy trong đời này hay đời khác, trừ phi bạn tìm cách tịnh hóanghiệpchướng.Muốntịnhhóathìtốthơnnênkinhquánghiệpấytrongđờingườinày,ởđấybạncónhiềukhảnăngđểchịuđựngđaukhổhơn,nếulàmmộtconthúchẳnghạn.TheogiáolýPhật,tanênlàmbấtcứgìcóthểđểgiúpngườisắpchếtđốiphóvớisựxuốngtinhthần,nỗiđauđớnsợhãicủahọ,đemlạichohọsựnângđỡđầy tình thương, làmchođờihọkết thúccóýnghĩa.BàCicelySaunders,ngườisánglậpTiếpdẫnđườngởLuânĐôn,nói:“Nếumộtbệnhnhâncủachúngtađòiđượclàmphápantử,điềuđócónghĩarằngchúngtakhônglàmbổnphậnmình”.Bàcựclựcphảnđốisựhợppháphóagiúpchongườibệnhchếttheoyêucầuhọ.Bànói:Xãhộichúngtakhôngđếnnỗiquánghèođếnđộkhôngđủthìgiờvàtiềnbạcđểgiúpchongười tasốngchođếnkhihọchết.Chúngtacóbổnphậnphảigiúphọdiệtcơnđauđớnđãkhiếnhọsợhãivàchuachát.Muốnlàmvậy,takhôngcầnphảigiếthọ…Hợppháphóaviệcantửsẽlàmộthànhvithiếu trách nhiệm, ngăn cản sự giúp đỡ, gây áp lực cho người đã bị tổnthương,từbỏsựkínhtrọngvàtráchnhiệmcủatađốivớingườigiàyếu,tàntậtvàsắpchết.

Vàicâuhỏikhác:

Cáigìxảyđếnchotâmthứcmộthàinhibịsẩythaihoặcchếtnon?Chamẹcóthểlàmgìđểgiúphàinhiấy?DilgoKhientseRinpohegiảithích:Thầnthứccủanhữngngườichếttrướckhisinh,trongkhisinh,hoặclúccònbé, sẽduhànhmột lầnnữaquacác trạng tháiTrungẤm,và lấymộthiệnhữukhác.Cũngcóthểlàmchonhữngvonglinhnàynhữnghànhvicôngđứcvàpháptudànhchongườichết:pháptịnhhóanghiệpchướng,đọcthầnchúKimcươngtátđỏa,cúngđèn,v.v.Trongtrườnghợpsẩythai,ngoàinhữngpháptuthôngthườngnày,nếucha

mẹcảmthấyânhận,họcóthểnhậnlỗi,xinthathứ,vàchíthànhlàmpháptịnhhóaKimcương tátđỏa.Họcũngcó thểcúngđèn,phóngsinh,bố thí,bảotrợmộtsốchươngtrìnhtutậpnhânđạođểhồihướngchosựanlạcvàgiácngộtrongtươnglaicủatâmthứchàinhiấy.

Cáigìxảyđếnchotâmthứcmộtngườitựsát?

DilgoRinpochenói:Khimộtngườitựsát,thầnthứckhôngcóchọnlựanàokhácngoàirađitheonghiệpxấucủamình,vàrấtcóthểxảyrarằngmộtácmasẽbắtlấyvàchiếmhữusinhlựcngườiấy.Vớicáichếttựsátthìmộtbậcthầycónănglựcphảilàmnhiềuphépđặcbiệt,nhưnămcuộclễvànhữngnghithứckhácđểgiảithoátthầnthứcngườichết.Tacónênhiếntặngnhữngbộphậntrongngườitakhitachếtkhông?Cáigìsẽ xảy ra nếu những bộ phận này phải cắt bỏ trong lúcmáu vẫn còn lưuthônghaytrướckhitiếntrìnhchếthoàntất?Việcnàycótrởngạihaylàmhạitâmthứcvàothờigiantrướckhichếtkhông?Nhữngbậcthầymàtôithỉnhýviệcnàyđềuđồngýrằngsựhiếntặngấylàmộthànhđộngrất tíchcực,vìnóphátsinhtừmộtmongmuốnlợilạcchongười khác với lòng bi mẫn chân thực. Bởi thế, nếu thực sự đấy là ướcnguyệncủangườisắpchết,thìnótuyệtnhiênsẽkhônghạigìchothầnthứchọkhirờikhỏithânxác.Tráilại,hànhvibốthítốihậunàytíchlũynghiệptốt.Mộtbậcthầykhácnóirằngbấtcứsựđauđớnnàomàmộtngườitrảiquatrong tiến trìnhhiến tặng thânphần,vàmỗimộtgiâyphút tán loạnvìđauđớn,đềutrởthànhmộtnghiệptốt,cócôngđức.DilgoRinpochegiải thích:“Nếungườiấychắcchắnvàiphútnữasẽchết,màđãbàytỏnguyệnvọngbốthíthânphầncủamình,lòngđầybimẫn,thìcóthểlấynhữngthânphầnấyngaycảtrướckhitimngưngđập”Cònvềnhững trườnghợpđông lạnh (cryonics) thì sao?Khi thânxácmộtngười,haychỉcáiđầuđượcgiữchođôngcứngđểchờđếnlúcykhoatiếnbộsẽsốnglại?DilgoRinpochebảochuyệnnàyhoàn toànvônghĩa.Thần thứcngười ấykhôngthểtrởlạicáithânxácsaukhingườiấyđãthựcsựchết.Sựtintưởngrằngcáithâycủangườitađangđượcgiữđểlàmsốnglạitrongtươnglai,rõràngcóthểgàibẫychotâmthứcngườitacàngthêmbámvíuthânxácmộtcáchbithảm,tăngcườngvôtậnnỗiđaukhổcủahọ,vàbítlấptiếntrìnhtáisinh.MộtbậcthầysosánhphápđônglạnhnàyvớisựđithẳngđếnđịangụchànbăngmàkhôngcầntrảiquagiaiđoạnTrungẤm.

PHỤLỤCHAI-HAIMẨUCHUYỆN

HọcviênvàbạnbèởTâyphươngđãkểchotôinghenhiềuchuyệnrấthayvềnhữngngườiđãnhờgiáolýPhậttrongkhihọchết.Ởđâytôixinkểhaimẩuchuyệncủahaihọctròtôi,vàcáchhọđốidiệncáichết.

DOROTHY

DorothylàmộthọcviêncủatôiđãchếtvìbệnhungthưtạiTiếpdẫnđườngSt.ChristopherởLuânĐôn.Bàđãtừnglàmộtnghệsĩcótài,mộtnhàthêuren,một sửgiavềnghệ thuật,mộthướngdẫnviêndu lịch, cũngnhưmộtngười chữabệnhbằngmàu sắc.Thânphụbà làmột người chữabệnhnổitiếng.Bàcósựkínhtrọnglớnđốivớimọitruyềnthốngtôngiáovàtâmlinh.ChỉvềsaunàybàmớikhámphárađạoPhật,vàbànóiđã“mắccâu”;bàbảogiáolýấyđemlạichobàcáinhìntoàndiệnnhấtvềbảnchấtthựctại.Hãyđểchomộtngườibạnđạocủabà,ngườiđãsănsócbàlúcchết,kểchobạnngheDorothyđãđượcsựgiúpđỡcủagiáolýPhậtnhưthếnàokhisắpchết.“CáichếtcủaDorothylàmộtnguồncảmhứngchotấtcảchúngtôi.Chịđãchếtvớimộtvẻđẹpvàtưcách,vàbấtcứaitiếpxúcchịcũngcảmthấysứcmạnhtâmlinhtoátratừnơichị-bácsĩ,ytá,ycông,cácbệnhnhânkhác,vànhấtlànhữngbạnđạocủachị,nhưngngườicómaymắngầngũichịtrongnhữngtuầncuốicủađờingười.KhichúngtôiđếnthămDorothytạinhàtrướckhichịvàoTiếpdẫnđường,chúngtôithấyrõlàbệnhungthưcủachịđãđếnthờikỳácliệt,cáccơquantrongngườichịbắtđầusuytàn.Chịđãdùngmót-phinđểgiảmđausuốtcảnămtrời,vàbấygiờchịkhôngthểnàoănuống.Tuyvậychịkhôngbaogiờphànnàn,vàbạnkhôngbaogiờbiếtđượclàchịđangđauđớnlắm.Chịđãgầyđimộtcáchđángsợ,vàcónhữnglúcrõràngchịđãkiệtsức.Thếmàmỗikhiaiđếnthăm,chịvẫnchàohỏi,tiếpđãiâncần,tỏaramộtnguồnnănglựcvàniềmvuihoàntoàntrongsáng.Mộttrongnhữngviệcchịthíchlànằmtrên divanmà lắng nghe bănggiảng củaSogyalRinpoche, và chị lấy làmthíchthúkhingàigửitừParisđếnchịvàibănggiảngmàngàibảolàsẽcóýnghĩađặcbiệtchochị.Dorothychuẩnbịvàlênchươngtrìnhchocáichếtcủachịđếntừngchitiết.Chịmuốnrằngsẽkhôngcònmộtviệcgìdangdởđểlạichongườikhácphảithuxếp,vàchịbỏranhiềuthángtrờiđểlàmtấtcảnhữngsắpđặtthựctiễn.Chịdườngnhưkhôngsợchếtmộtchútnào,màmuốncócảmgiácrằngsẽkhôngcóviệcgìchịchưalàmxong,đểchịcóthểtiếnđếncáichếtkhôngbịtánloạn.Chịrấthàilòngvìbiếtrằngtrongđờichịchưatừnglàmhạiai,chị

đãhấpthụvàtuântheogiáolý,chịnói“tôiđãlàmxongbàitậpởnhà”.Khi thờigianchochịđếnTiếpdẫnđườngđã tới,Dorothyrừicănnhàcủachị lầncuốicùng-mộtcănnhàmột thờiđãchấtđầynhữngkho tàngquýbáusưutậptrongnhiềunăm-chịchỉrađivớimộtva-linhỏ,khôngcảđếnmộtcáingoáinhìn.Chịđãphânpháttấtcảnhữngsởhữucủachị,nhưngchịđem theo một tấm ảnh nhỏ của Rinpoche mà chị luôn giữ bên mình, vàquyển sách nhỏ của ngài nói về thiền định. Chị đã rút gọn đờimình vàotrongtúixáchnhỏấy,màchịgọilà“túidulịch”.Chịrấttựnhiênkhitừbiệt,làmnhưchịchỉcóđiđâuđótrongchốclát.Chịchỉnói“Tađinghe,nhà”,vẫytayvàbướcrakhỏicửa.PhòngchịtrongTiếpdẫnđườngtrởthànhmộtnơirấtđặcbiệt.Luônluôncómộtngọnnến thắpbêngiườngchị, trước tấmảnhcủabậc thầy,vàcó lầnngườitahỏichịcómuốnnóichuyệnvớingàikhông,chịđãmỉmcườinhìnvào tấm ảnh mà nói: “Không, không cần, vì ngài luôn luôn ở đây”. Chịthườngnóiđếnlờikhuyêncủabậcthầyvềsựtạonênmộtkhungcảnhthíchhợp,vàđãcómộtbứchọarángcầuvồngthậtđẹpởtrênváchtườngtrướcmặtchị.Cóthậtnhiềuhoa,dongườiđithămmangđến.Dorothyvẫnlàmchủtìnhhìnhchođếngiâyphútcuối,đứctincủachịvàogiáolýkhônghềlaychuyển,dùchỉmộtgiây.Chúngtôicócảmtưởngchịđanggiúpchúngtôihơnlàchúngtôigiúpchị.Chịluônluônvuivẻ,đầytintưởng,hàihước,vàmộtphongđộkhảkínhmàchúngtôithấytuônpháttừsựcanđảmvàniềmtincủachị.Chịluônluônđónchàochúngtôivớimộtniềmvui,giúpchochúngtôingầmhiểurằng,chếttuyệtnhiênkhôngphảilàcáigìuámhãihùng.Đấylàquàtặngmàchịdànhchochúngtôi, làmchochúngtôicảmthấyđượcdiễmphúc,đượcvinhdựởgầnbênchị.ChúngtôiđãtrởthànhhầunhưlệthuộcvàonănglựccủaDorothy,nênthậtlàxấuhổchochúngtôikhinhậnrarằngchínhchịmớicầnđếnsứcmạnhvàsựgiúpđỡcủamình.Chịđangnóiđếnvàichitiếtvềđámtangcủachị,vàchúngtôichợtthấyrằng,saukhiđãquantâmđếntấtcảmọingười,thìđiềuchịcầnbâygiờchínhlàbuôngxảtấtcảnhữngtìnhtiếtấy,đểtậptrungsựchúývàobảnthânchị.Vàchịcầnchúngtôiđểchochịlàmcáiviệcbuôngxảấy.CáichếtcủaDorothykhôngdễdàng,đólàmộtcáichếtđauđớn,vàDorothynhưmộtchiếnsĩanhdũng.Chịcốhếtsứctựlàmlấynhữnggìcóthểlàm,đểkhỏilàmbậnrộncácđiềudưỡngviên,chođếnlúccơthểchịkhôngcònchịunổinữa.Mộtlần,khicòncóthểrakhỏigiường,mộtngườiđiềudưỡngtếnhịhỏichịcócầnngồitrênghếvệsinhkhông.Dorothygắnggượngthậtnhiều,rồicườilớnbảo:“Nhìncáithânnày!”khichochúngtôixemthânthểchịđãrútlạichỉcònlàmộtbộxương.Nhưngchínhvìcơthểchịđangtanrã,màtâmhồnchịdườngnhưđangtỏasángvàtựdobaylượn.Dườngnhưthểchịcôngnhậnrằngthânthểchịđãlàmxongcôngviệccủanó:đókhôngthựclà

cáigì“củachị”màmộtcáigì trongđóchịởtạm,vàbâygiờchịsẵnsàngbuôngra.MặcdùtấtcảánhsángvàniềmvuitỏaratừchịDorothy,chúngtôivẫnthấyrõràngchếtkhôngphảilàchuyệndễ;quảvậy,đólàmộtviệcgiannan(thiêncổgiannanduynhấttử!).Cónhữnggiâyphútrấtbuồnthảmđauđớn,nhưngchịđãkinhquánhữnggiâyphútấymộtcáchdũngcảmđầycươngnghị.Saumộtđêmđauđớnkinhkhủnglàmchịngấtxỉu,chịđãsợrằngchịsẽchếtbấtcứlúcnào,hoàntoànmộtmình,nênchịyêucầuchúngtôithayphiênnhauởlạivớichị.Từđấy,chúngtôikhởisựthayphiêncanhchịsuốt24tiếng.Dorothytutậpmỗingày,pháptu“tịnhhóa”(sámhối)Kimcươngtátđỏalàphápchịthíchnhất.Bậcthầydặnchịđọcnhữnggiáolývềcáichết,trongđócóphầncốtyếulà“Chuyểndi tâmthức”.Đôikhichúngtôicùngngồivớinhau,đọclớnlênnhữngbảnkinhchochịnghe;đôikhichúngtôitụngthầnchú của đấngLiênHoa Sanh; đôi khi chúng tôi chỉ ngồi im lặng.Cứ thếchúngtôidầnpháttriểnmộtnhịpđiệunhẹnhànggiữatutậpvànghỉngơi.Cónhữnglúcchịngủthiếpđimột lát, rồi thứcdậymàbảo:“Ồ, thật tuyệtvờilàmsao!”.Khichịtrôngkhỏehơn,vànếuchịthích,thìchúngtôisẽđọclên những đoạn trong giáo lý về các cõiTrungẤmđể chị có thể nhận ranhữnggiaiđoạnmàchịsẽ trảiqua.Chúng tôiđềurấtngạcnhiên trướcsựtỉnhtáosángsuốtcủachị,nhưngchịvẫnmuốntumiênmậtmộtphápđơngiảnvàcốtyếunhất.Mỗikhi tớiđổiphiên trực, chúng tôi luôn luônkinhngạctrướcbầukhôngkhíthanhtịnhtronggianphòng,vớiDorothynằmđó,mắtmở lớnnhìnvàokhoảngkhông,ngaycảkhingủ,vàngười trựcđangngồihoặclặnglẽtrìchú.Bậcthầythườngđiệnthoạihỏithămchị,vàhọnóichuyệnthoảimáivềviệcchịđangtiếngầnđếncáichếtnhưthếnào.Dorothythườngnóirấtbìnhthản,như:“Chỉcònvàingàynữathôi,thầyạ”.Mộthôm,ytáđưaxelăncómáyđiệnthoạivàophòng,bảo:“CóđiệngọitừAmsterdam”.MặtDorothysánglênkhichịnhậnđiệnthoạitừvịthầy.Saukhigácmáy,nhìnchúngtôichịsungsướngnói“Thầy”,đãbảochịkhôngnêntậptrungvàoviệcđọckinh,màđãđếnlúcchỉnên“antrútựtánhtâm,antrútrongánhsáng”.Khichịrấtgầncáichết,vàvịthầygọichịlầncuối,chịkểchochúngtôingherằng,thầyđãbảochị:“Đừngquênchúngtôi,hãytìmchúngtôisaunày”.Mộtlần,khibácsĩđếnthămbệnhđểđiềuchỉnhthuốcmenchochị,Dorothyđãnóivớivẻthẳngthắngbìnhdị:“Bácsĩthấykhông,tôilàmộtPhậttử,vàchúngtôitinrằngkhichếtchúngtôisẽthấyrấtnhiềuánhsáng.Tôinghĩ,tôibắtđầutrôngthấyvàitiasáng,nhưngchưarõrànglắm”.Cácbácsĩhếtsứckinhngạctrướcsựsángsuốt,vuivẻcủachị,nhất làtheokinhnghiệmcủabácsĩ,họbiếtchịđangởvàotìnhtrạngcaođiểmcủacơnđauđánglẽlàmchochịbấttỉnh.Khicáichếttiếnđếngầnhơn,sựphânbiệtngàyđêmdườngnhưphaimờ,và

Dorothycànglúccànglịmdầnvàotrongbảnthểchị.Màudamặtchịđãđổikhác,nhữnglúctỉnhtáocủachịtrởnênthưadần.Chúngtôicóthểtheodõinhữngdấuhiệucủatiếntrìnhtứđạiphântánnơichị.Dorothysẵnsàngđểchết,nhưngcơthểcủachịchưasẵnsàngbuông,vìtimchịrấtmạnh.Bởithếmỗiđêmchuyểnthànhmộtcựchìnhchochị,vàchịthườngngạcnhiênvàobuổisángkhithấychịcònđangsốngquamộtngàykhác.Chịkhôngbaogiờthanphiền,nhưngchúngtôicũngthấyđượcchịđauđớnnhưthếnào.Chúngtôicốhếtsứclàmmọisựđểchochịcảmthấyđỡhơn,vàmỗikhichịkhôngcònsứcđểhútnướcvàođượcnữa,thìchúngtôithấmướtmôichochị.Chotới36giờcuốicùng,chịvẫnmộtmựclịchsựchốitừkhôngchịudùngbấtcứthứthuốcgìcóthểảnhhưởngđếnsựtỉnhthứccủachị.KhônglâutrướckhiDorothychết,cácytábếchịdờiphòng.Chịnằmcongngườitrongtưthếbàothai,vàmặcdùkhiấycơthểchịđãmònmỏihầunhưkhôngcòngìnữa,chịkhôngcửđộng,cũngkhôngnóiđượcnữa,thếmàđôimắtchịvẫnmởlớn,linhđộng,nhìnthẳngphíatrước,quacửasổtrướcmặt,vànhìnrabầutrời.Tronggiâyphútcuốingaytrướckhichết,chịlàmmộtcửđộngrấtkhẽ,nhìnthẳngvàomắtDebbiemànóimộtđiềugìrấtcảquyết.Đólà tianhìncủasựnhận ra,như thểđangnói:“Nóđây rồi”,vớibóngdángmộtnụcười.Rồichịlạinhìnrabầutrời,thởmộthayhailầnnữa,vàrađi.DebbienhẹnhàngbuôngtayDorothyra,đểchochịcóthểtiếptụccuộchànhtrìnhkhôngbịquấynhiễu,vàolộtrìnhphântánbêntrong.BanquảntrịTiếpdẫnđườngbảorằnghọchưabaogiờtrôngthấyaichuẩnbịchocáichếtmộtcáchtốtđẹpnhưDorothy.Sựhiệndiệncủachị,nguồncảmhứngmàchịgieorắcvẫncònđượcnhiềungườinhắcnhởcảnămsaukhichịchết”.

RICK

RicksốngởOregonvàmắcbệnhSida.Anh45 tuổi, trước làchuyênviênđiệntoán.Mộtthờigiantrướcđây,anhđếnthamdựkhóanhậpthấtmùahèmàtôihướngdẫnhàngnămởHoaKỳ,vànóichuyệnchochúngtôinghevềcáichết,vềcuộcđời,vàvềcơnbệnhcónghĩagìđốivớianh.TôirấtngạcnhiêntrướctrìnhđộthâmnhậpgiáolýcủaRick,khianhchỉmớihọcđạovàinăm.Trongthờigianngắnngủiấy,anhđãnắmđượctinhyếucủagiáolý:sựsùngkính, đứcbimẫnvà cáiThấy tự tánh tâm, pháp tu ấy trở thànhmộtphầncủađờianh.Rickngồitrongchiếcghếđốidiệnvớichúngtôivàkểchochúngtôibiếtanhcócảmtưởnggìvềcáichết.Tôihyvọngrằngnhữngtríchđoạnsauđâysẽchobạnvàihươngvịcủacáidịpcảmđộngấy:“Khi tôi nghĩ rằng tôi sắp chết, hai nămvề trước, tôi đã làmmột điều tựnhiên:tôikêucầu,vàtôiđãđượcđápứng.Tôitrảiquanhiềutuầnlêncơsốt

kinhkhủng,đêmnàocũngtưởngnhưlàsẽchếtvàonửađêm…Sựsùngtínnày, sựkêucầunày,…Padmasambhavahứa làngài sẽởđấy,khibạn thathiếtkêucầu.Vàngàiđãkhôngnóidối:ngàiđãchứngcholờicầuxincủatôinhiềulần.NếukhôngcóPadmasambhava, -mà thầybảochính là tự tánh thanh tịnh,Phật tínhcủa ta -nếukhôngcósựhiệndiệnđầyquangvinhấy, thì tôiđãkhôngthểnàoquakhỏinhữnggìtôiphảichịu.Tôibiếtlàtôikhôngthể.Điềuđầutiêntôinhậnthấylà,taphảigánhlấytráchnhiệmvềmình.Lýdotôi sắpchết là tôimắcbệnhSida.Đấy là tráchnhiệmcủa tôi,khôngđángtráchaicả,kểcảchínhtôi.Nhưngtôinhậntráchnhiệmvềđiềuấy.Tôi đã làmmột lời nguyện với chínhmình và với bất cứ thượng đế nào,trướckhitôivàođạoPhật,rằngtôichỉmuốnđượchạnhphúc.Khitôilàmquyếtđịnhấy,tôibámlấynó.Vàđiềunàyrấtquantrọngkhilàmbấtcứmộtpháptuluyệnnàovềtâmlinh.Bạnphảilàmcáiquyếtđịnhlàbạnthựctìnhmuốnthayđổi.Nếubạnkhôngmuốnthayđổi,thìkhôngaisẽlàmcôngviệcấychobạn.Phần của chúng ta là làm việc với những khía cạnh hàng ngày của tìnhhuốngchúngta.Trướchếtlàcảmthấytriânvìbạnđượcởtrongthânxácnày,vàởtrênhànhtinhnày.Đấylàkhởiđiểmcủatôi-cámơntráiđất,cámơncácsinhloài.Bâygiờkhithấymọisựtừtừtuộtmất,tôicàngcámơnmọingườivàmọisự.Bởithế,bâygiờviệctutậpcủatôixoayquanhniềmtriânấy,mộtsựdânghiến,catụngcuộcđời,catụngđấngLiênHoaSanh,ngườiđangsốngdướithiênhìnhvạntrạng.Đừnglầmtưởngnhưbaonhiêunămtôiđãlầm,rằng“tuluyện”cónghĩalàngồithẳnglưngnhẩmđọcthầnchú,màtrongtâmcứnghĩ“xongviệcnàylàtôimừnglắm!”.Tuluyệncóýnghĩahơnthếrấtnhiều.Tuluyệnlàmỗimộtngườimàbạngặp;tuluyệnlàmỗimộtlờinóikhiếmnhãmàbạnnghe,hoặccóthểđượcnhắmthẳngvàobạn.Khirờikhỏinơingồithiền,mớilàlúcbạnthựcsựbắtđầutuluyện.Chúngtacầnphảicórấtnhiềunghệthuậtsángtạotrongcáchtutập,ápdụnggiáolývàosựsống.Tronghoàncảnhtasống,bấtcứđộngđếnvậtgìtacũngcóthểdùnglàmđềtàitutập.Bởithế,nếutôiquáchóngmặtkhôngthểquánKimcương tát đỏa trên đầu, thì tôi đứng lên đi rửa chén.Cái chén hay đĩa tôiđangcầmchính là thếgiớivớimuônvànchúngsanhđaukhổ.Khiấy, tôiđọccâu thầnchúOMVAJRASATTVAHUM…vàrửasạchnỗiđaukhổcủachúngsanh.Khi tôiđi tắm thì trênđầu tôikhôngphải làbúp sen,màchính làKimcương tátđỏa.Khi tôi rangoàinắng thìđấy làánhsángcủangànmặt trờichiếu từ thânKimcương tátđỏađangvào trong tôi.Khi tôitrôngthấymộtngườiđẹpđidướiđường,lúcđầutôicóthểnghĩ:“Ngườiđâumàxinhđẹpthế”,nhưngrồitôihiếndângngaycáiđóchoPadmasambhavavớitấtcảtimtôi,vàbuôngxả.Bạnphảilấyngaynhữnghoàncảnhthựctế

trongđờiđểlàmđốitượngtutập.Nếukhông,thìbạnchỉcóniềmtintrốngrỗng,khôngđemlạichobạnmộtnguồnanủinào,mộtsứcmạnhnào,khibạnbắtđầugặprắcrối.Khôngbaogiờcóchuyện:“Mộtngàykia,tôisẽởthiênđàng,mộtngàykiatôisẽthànhPhật”.Đóchỉlàmộtniềmtin.BạnlàmộtvịPhậtngaybâygiờ.Vàkhibạntutập,bạnđangtậpđểlàchínhbạn.Điềurấtquantrọnglàxửdụngtấtcảhoàncảnhđangxảyđếntrongđờibạnlàmđốitượngtutập.Nhưthầythườngnói,nếubạnđãbạnthựctậpkêucầuPhậtcứugiúp,thì trongcáccõiTrungẤmbạnsẽlàmviệcấymộtcáchtựnhiên…TôiđãbiếncâusauđâycủaDudjomRinpochethànhmộtthầnchú:“HỡiLama,bậcthầytừbivôlượng,conchỉnhớđếnthầy”.Mộtngàynàođó,đâylàtấtcảnhữnggìtôicóthểnhớđược,đâylàpháptuduynhấttôicóthểlàm,nhưngnóvôcùngcônghiệu.Vậy,hạnhphúc,tựthứctráchnhiệm,triân…Đừnglẫnlộnmộtkiểututheolễtục,chếtcứng,vớimộtpháptulinhđộng,miênmật,thayđổi,khoángđạt,quangvinh.Vì,chínhkinhnghiệmcủatôingaybâygiờ-cólẽnghenhưlàvônghĩa,songtôibiếtrằngkhông-làtôithấyPadmasambhavaởkhắpnơi.Đóchỉ làsự tu tậpcủa tôi.Mọingười,nhất lànhữngngườiđanggâykhókhănchongườikhác,đốivới tôiđấy làânsủngcủađấngLiênHoaSanh.Vớitôi,cơnbệnhnàylàânsủngcủabậcthầy.Ânsủngtràntrề,tôicóthểthahồthưởngthức.Nhưngđượcnhưvậy lànhờ tôiđã luyện tâm…Khimớikhởisự, tôi luônluônngấmngầmphêphánmọisựtrongtâmtôi.Tôiphêbìnhngườinày,phêbìnhngườinọ.Tôiphêbìnhcáikiểuanhtanhìn,tôiphêbìnhcáikiểuchịấyngồi.Tôi thườngphêbình:“Tôikhông thíchngàyhômnay,bầu trờixám,mưanhiềuquá.Ôi,đángthươngchotôi!Hãythươngtôi,hãygiúpđỡtôi!”.Tôikhởisựnhưthế,tâmtôiluônluôncómộtbìnhluậnnàođó.Nhưngrồitôikhởisựthayđổi.Tôiviếtchotôinhữngmảnhgiấydánvàođồđạctrongnhà:“Đừngphêphán!”Khibạnsốngvớitâmbạn-chọnlựagiữacáinàycáikia,như:điềunàytốt,điềukiaxấu,tôikhôngthích…”,giữahyvọngvàsợhãi,ghétvàthương,vuivàbuồn,khibạnthựcsựtómlấymộttronghaitháicựcấy,thìsựanổnnộitâmcủabạnbịxáotrộn.MộtvịTổthiềnnói:“Conđườnglớnkhôngcógìkhó,chỉtốikỵsựchọnlựa”.VìPhậttánhcủabạnvẫnởđấy,hạnhphúcởkhắpnơi.Nhưvậy,tôikhởisựlàmviệcvớicáitâmphânbiệtkháiniệmcủatôi.Lúcđầucóvẻlàmộtchuyệnbấtkhả,nhưngcàngtậpluyện,tôikhámphárằngnếubạncứđểyênnhữngýnghĩkhởi lên trongtâmthìchúnghoàntoànởnguyênchỗcũ,khôngsaocả.Cứởvớichúngvàsungsướng,vìbạnbiếtbạncóPhậttính.BạnkhôngcầnphảicảmthấynhưbạncóPhậttính.Khôngphảivậy.Vấnđề

làlòngtincậy,tứclàđứctin.Vấnđềlàlòngsùngkính,tứclàsựquyphục.Điềunàytheotôilàcốtyếu.Nếubạntinđượcnhữnggìthầynói,họctậpvàcốđưagiáolývàotâmbạnnhữnglúckhókhăn,luyệntâmbạnchokhỏirơivàonhữngmẫumựctậpquán,nếubạncóthểchỉởvớicáigìxảyra,vớimộtchúý toàn triệt, thì saumột lúcbạnđểý rằngkhôngcógìở lâu,ngaycảnhữngý tưởng tiêu cực.Nhất là thân thể chúng ta.Mọi sựđềubiếndịch.Nếubạncứđểyên,thìnósẽtựgiảithoát.Trongmộthoàncảnhnhưtìnhtrạngtôi,khinỗisợhãitrởnênquárõrệt,quátrànngập,vàbạncảmthấynhưbịnuốtchửngbởisựkinhhoàng,bạnphảixétlạitâmbạn.Tôiđãnhậnrarằngnỗisợhãisẽkhônggiếtchếttôi.Đấychỉlàmộtcáigìđiquatâmtôi.Đâylàmộtýnghĩ,vàtôibiếtnhữngýnghĩsẽtựgiảiphóngnếutôiđừngthọctayvào.TôicũngnhậnrađấychínhlànhữnggìxảyratrongcõiTrungẤm,khibạnthấymộthìnhảnhcóthểrấtkinhhoàng.Nókhôngởđâungoàitâmbạn.Tấtcảnhữngnănglựcấylâunaychúngtađãnénxuốngtrongthânthể,nayđangđượcbungra.Tôicũngkhámphárằng,khi tôiđangluyệntâm,cómộtđiểm,mộtđườngmàtaphảivạchsẵn,khôngđểchotâmtavượtqua.Nếuvượtqua,tasẽcóvấnđề,sẽtrởthànhcaucó,thànhmộtngườisuysụptrướcmặtmọingười:đólàchuyệnnhỏ.Nhưngbạncóthểnổtung.Ngườitathườngnổtung,mấtquânbìnhvìtinvàonhữnggìhọnghĩtrongtâmlàcóthực.Tấtcảchúngtađềuvậy,nhưngcómộtđườngranhmàbạnkhôngthểvượtqua…Tôithườngbịnhữngcơnkinhhoàng.Tôinghĩcómộthốlớnđenngòmnơikhoảnhđấttrướcmặttôi.Từkhitôiluônluôntựbanchotôicáiđặcquyền,cáiânsủnglàđượchạnhphúc,thìtôikhôngthấynhữnghốsâuđenngòmnữa.Mộtvàingười trongcácbạn thân thiếtvới tôicònhơncảruột thịt,VìcácbạnđãđểchoPadmasambhavađếnvới tôibằngmộtcáchkhác,bằng tìnhthương,sựquantâmsănsóc.CácbạndườngnhưkhôngcầnbiếttôibịSida.Chưacóaiởđâyhỏitôi:“Nào,anhlàmsaomàbịthế?”.Khôngcóaiởđâytừngnóixagầnrằngđây làmộtnguyềnrủađốivới tôi,chỉ trừmộtngườibạncũcáchđâymộttuầnlễđãgọiđiệnchotôimànói:“AnhcónghĩrằngđâylàmộtnguyềnrủacủaThượngđếgiángxuốngchoanhchăng?” .Saukhidứtcơncườilớn,tôinói:“AnhtinrằngThượngđếđãnguyềnrủatráiđất,vàthânthểconngườilàbấttịnh.Nhưngtráilại,tôitinrằngânsủnglàkhởiđiểmđầutiên,chứkhôngphảisựnguyềnrủa”.Từthờigianvôthủy,mọisựđãhoàntất,thuầntịnhvàtoànhảo.Vậyđiềutôilàmbâygiờchỉlàantrútrongánhsáng.Ánhsángấyởkhắpnơi.Bạnkhôngthểtránhxaánhsángấy.Đôikhitôicảmthấyngâyngấtnhưmìnhđangtrôibồngbềnhtrongánhsáng.TôiđangđểchoPadmasambhavamangtôitheo,khingàibayquabầutrờitâmthức.Bâygiờnếutôingồiđấymàngheđiềunày,tôisẽnói:“Đượcrồi,thếthìtạisaobạnkhôngđượcchữakhởibệnh?”.Ngườitađãhỏitôinhưthế.Không

phải là tôi đã không cố gắng: tôimuamột va-li đầy thuốc.Nhưng tôi đãngưngchuyệnấy từ lâu.Tôinghĩ lýdovì sợnó sẽ can thiệpvào cái tiếntrìnhđãkhởisự.Tiếntrìnhnàyđốivớitôilàmộtsựthanhlọc,tịnhhóarấttốt.Tôibiếtcórấtnhiềuácnghiệpđãđượcđốtcháy.Cólẽnóthanhlọcchomẹtôi,vìtôihồihướngchobà.Bàrấtđauđớn.Rồicónhữngbạnđạotrongđâymàtôiyêumếnnhưruộtthịt,họcũngđaukhổ.TôiđãlàmkhếướcnàyvớiđấngLiênHoaSanh:“Nếuconphảiởlạichịuđauđớnđểgiúptịnhhóaphầnnàoácnghiệpcủangườikhác,thìsungsướngbiếtbao!”.Đólàlờicầunguyệncủatôi.Tôikhôngphảilàmộtngườithíchđaukhổ,tôibảođảmvớibạn!Nhưngtôicảmthấychínhânsủng,phướcđứccủađấngLiênHoaSanhđangnhẹnhàngđưatôivàonỗiđaukhổấy.Và ở điểmnày khi học vớiRinpoche về giáo lýTrungẤm, tôi thấy chếtkhôngphảilàmộtkẻthù…Vàđờisốngcũngkhônglàmộtkẻthù.Sựsốnglàmộtđiềuvinhquang,vì chính trongđờinày tamới có thể tỉnhgiácđểnhậnratalàai.Bởithếtôixinbạn,từđáytimtôi,xinbạnđừngphíphạmcáicơhộimàbạncó-trongkhibạnđangcòntươngđốikhỏemạnh-đểlàmviệcvớinhữnggiáolýmàbậcthầyđangcốnghiếnchobạn…Ngàibiếtcáchđạtđếncáicốttủy,khigiảngchobạnnghevềgiáolýDzogchen,vàcũngbiếtđượccáchthếnàođểđưabạnđếncốttủyấy.Đấylàđiềuquantrọng:nhấtlàkhibạnđangchuẩnbịchocáichết.Vậy,tôixinnóilờitừbiệtởđây.Ítnhấttronglúcnày…Tôimuốnnóilờitừbiệtvớinhữngbạnđãthànhanhchịemruộttôi,nhữngbạntôimớiquenmàchưacóhânhạnhđượcbiếtthêm,nhữngbạntôichưacảtừnggặpgỡ…Tôicócảmtưởngtôicóthểchếttrongvòngsáutháng,nhưngcũngcóthểlàbatháng.Bởithế, tôigiữtấtcảcácbạntrongtimtôi,vàtôi thấycácbạnđềusángngờirựcrỡ.Khôngcómộtbóngtốinào,chỉthuầnlàánhsángtừtráitimđấngLiênHoaSanhthấmnhuầnkhắptấtcảchúngta.Nhờânsủngcủabậcthầy.

PHỤLỤCBA-HAIBÀITHẦNCHÚ

HaithầnchúnổitiếngnhấtcủaTâyTạnglàthầnchúcủaPadmasambhava,gọi là thầnchúKimcangThượng sư (VajraGuruMantra)OMAHHUMVAJRAGURUPADMASIDDHIHUM,vàthầnchúcủaQuánThếÂm,vịPhật của lòngbimẫn:OMMANIPADMEHUM.Hai thần chúnàycũngnhưphầnđôngthầnchú,đềubằngPhạnngữ,cổngữthiêngliêngcủaẤnĐộ.

THẦNCHÚKIMCANGTHƯỢNGSƯ

Thần chú này được giải thích căn cứ lời giảng dạy của hai ngài DudjomRinpochevàDilgoKhientseRinpoche.

OMAHHUM

NhữngâmOMHHUMcónghĩangoài,nghĩatrongvànghĩamật.Nhưngởmỗitầngnhưvậy,OMđềutiêubiểuchothân.AHlàlờivàHUMlàý.CảbaâmtiêubiểunănglựcânsủngcủachưPhậtđểchuyểnhóathân,lời,ý.Theo nghĩa ngoài, OM tịnh hóa mọi ác nghiệp của thân, AH của lời, vàHUMcủaý.Nhờtịnhhóathân,lời,ý,OMAHHUMđemlạiânsủngcủathân,lời,ýchưPhật.OMcũnglàtinhtúycủahìnhsắc,AHcủaâmthanh,HUMcủaý.Khiđọc thần chú này, là ta tịnh hóa hoàn cảnh cũng như bản thân và nhữngngười ở trong đó.OM tịnh hóa tất cả nhận thức,AH tất cả âm thanh, vàHUMtấtcảtâm,ýnghĩvàcảmxúc.Theo nghĩa trong, OM tịnh hóa những huyệt đạo vi tế, AH tịnh hóa nộiphonghaykhílực,vàHUMtịnhhóatinhchấtsángtạo.Ở tầngmức sâuhơn,OMAHHUMbiểu trưngba thâncủaLiênHoabộ:OMlàPháp thân,PhậtADiĐà,đứcPhậtcủaÁnhsángvô lượng,AH làBáothân,QuánThếÂm,vịPhậtcủatâmđạibi,vàHUMlàỨnghóathân,LiênHoaSanh.Điềunàycónghĩa,trongtrườnghợpcủathầnchúnày,cảbathânđềuthểhiệntrongmộtvịlàPadmasambhava,LiênHoaSanh.

VAJRAGURUPADMA

VAJRAđượcvínhưkimcương,đáquýnhấtvàcứngnhất.Cũngnhưkimcươngcóthểcắtbấtcứgì,màchínhnóthìkhôngcógìpháhủyđược,cũngthếtrítuệbấtnhịbấtbiếncủachưPhậtkhôngbaogiờbịhạihaybịpháhủybởivôminh,vàcóthểcắtđứtmọivọngtưởngchướngngại.Nhữngđứctính

vàhoạtđộngthân,lời,ýcủachưPhậtcóthểlàmlợilạchữutìnhvớinănglựcsắcbénvôngạinhưkimcường.Vàcũngnhưkimcươngkhôngtỳvết,nănglựcsángchóicủanótuônpháttừsựchứngngộbảnchấtPhápthâncủathựctại,bảnchấtcủaPhậtADiĐà.GURUcónghĩlà“sứcnặng”,chỉmộtngườitrànđầyđứctínhkỳdiệu,thểhiệntrítuệ,hiểubiết,từbivàphươngtiệnthiệnxảo.Cũngnhưvàngrònglàkimloạinặngnhất,quýnhất,cũngthế,nhữngđứckhônglỗi,khôngthểnghĩbàncủabậcthầylàmchovịấykhôngaivượtquađược,thùthắnghơntấtcả.GURUtươngđươngvớiBáothân,vàvớiQuánThếÂm,vịPhậtcủatâmđạibi.Lạinữa,vịPadmasambhava(LiênHoaSanh)giảngdạyconđườngMậttông,biểutượnglàKimcương,vànhờthựchànhMậttôngmàngàiđạtgiácngộtốithượng,chonênngàiđượcbiếtdướidanhhiệulàKimcangthượngsư.PADMA,hoasen,cónghĩalàLiênhoabộtrongngũbộ,vànhấtlàkhíacạnhNgônngữgiácngộcủachưPhậtấy.Liênhoabộ làdònghọPhậtmàconngườithuộcvào.VìPadmasambhavalàứngthântrựctiếpcủaPhậtADiĐà,vịPhậtnguyênủycủaLiênhoabộ,nênngàiđượcgọi là “PADMA”,hoasen.DanhhiệuLiênHoaSanhcủangàikỳthựcámchỉcâuchuyệnngàisinhratrênmộtđóasennở.KhinhữngâmVAJRAGURUPADMAđi liềnnhau, thìcũngcónghĩa làtinhtuyvàânsủngcủaKiến,ThiềnvàHành.VAJRAnghĩalàtinhchấtcủachânlýbấtkhảhoại,bấtbiến,cứngchắcnhưkimcương,màchúngtacầumongthựchiệnđượctrongKiếncủachúngta.GURUtiêubiểutínhchấtánhsángvàsựcaoquýcủagiácngộ,màtacầuchokiệntoàntrongthiềnđịnhcủamình.PADMAtiêubiểuBimẫn,màchúngtacầuthểhiệnđượctrongHànhđộngcủachúngta.Vậy,nhờtụngđọcthầnchúnàymàtanhậnđượcânsủngcủatâmgiácngộ,nhữngđứccaoquývàlòngbimẫncủaPadmasambhvavàtấtcảchưPhật.

SIDDHIHUM

SIDDHIlàthànhtựu,đạtđến,ânsủngvàchứngngộ.Cóhaithứthànhtựu:tươngđốivàtuyệtđối.Nhờnhậnđượcânsủngtươngđối,tấtcảchướngngạitrongđời nhưbệnh tật được tiêu trừ,mọiướcnguyện tốt được thành tựu,nhữnglợilạcnhưsốnglâu,tiềncủatăngvàmọihoàncảnhđềutốtlành,giúpchotutiếnvàchứngngộ.Thànhtựu,hayânsủngtuyệtđốiđemlạigiácngộ,trạngtháithựcchứnghoàntoàncủađấngLiênHoaSanhđểtựlợivàlợitha.Bởithế,nhờnhớđếnvàcầunguyệnvớinhữngnănglựcthân,lời,ýcủangàimàchúngtasẽđượcnhữngânsủngtươngđốivàtuyệtđối.SIDDHIHUMđượcxemlàthâutómvàotấtcảânsủng,nhưnamchâmhútsắt.

HUM tiêubiểu tâmgiácngộ của chưPhật, và là xúc tác thiêng liêng củathầnchú.Giốngnhưtuyênbốlênquyềnnăngvàchânlýcủathầnchú:“Hãylànhưvậy!”.Ýnghĩacốtyếucủabàichúlà:“Contriệuthỉnhngài,đấngKimcangthượngsư,vớiânsủngcủangài,xinhãybanchoconnhữngthànhtựuthếgianvàxuấtthếgian”.DilgoKhientseRinpochegiảithích:MườihaiâmOMAHHUMVAJRAGURUPADMASIDDHIHUMmangtấtcảânsủngcủamườihaibộkinhgiáocủaPhật,tinhtúycủatámmuônbốnngànphápmôn.Bởithế,tụngmộtlầnthầnchúKimcangthượngsưcũngcóphướcnhưlàđãđọcmườihaibộloạikinhđiểnvàthựchànhcácphápmônkhác.Mười hai bộ loại kinhđiển là phương thuốcgiải cứu chúng ta khỏimườihainhânduyêngiamgiữchúngtatrongvòngsinhtử.Vôminh,hành,thức,danhsắc,sáunhập,xúc,thọ,ái,thủ,hữu,sanh,giàchết;mườihaimócxíchnàylàguồngmáycủaluânhồisinhtử,làmcholuânhồitiếpnối.NhờtụngđọcmườihaiâmnàycủathầnchúKimcangthượngsư,mườihainhânduyênđượctịnhhóa,tẩysạchcấuuếcủanghiệpcảmvàgiảithoátsinhtử.MặcdùtakhôngthểtrôngthấyđứcLiênHoaSanh,nhưngtâmgiácngộcủangàiđãthểhiệndướihìnhthứcthầnchúnày,thầnchúnàycóđượctoànthểânsủngngài.Bởithếkhibạnkêucầungàibằngcáchtụngđọcmườihaiâmthầnchúnàythìbạnsẽđượcânsủngvàcôngđứcvôlượng.Trongthờiđạikhó khăn này, không có chỗ nương nào bảo đảm hơn là đấng Liên HoaSanh, cũngnhưkhôngcó thầnchúnào thíchhợphơn thầnchúKimcangthượngsưcủangài.

THẦNCHÚCỦAĐẠIBITÂMOMMANIPADMEHUM

TạngngữđọclàOmManiPéméHung.ThầnchúnàytiêubiểutâmđạibivàânsủngcủatấtcảchưPhật,Bồ-tát,nhấtlàânsủngcủaQuánTựTại,vịPhậtcủa lòngbimẫn.QuánTựTại (hayQuánThếÂm) là hiện thân củaPhậttronghìnhthứcBáothân,vàthầnchúcủangàiđượcxemlàtinhtúycủalòngbimẫncủachưPhậtđốivớihữutình.NếuLiênHoaSanhlàbậcthầyquantrọngnhấtcủangườiTâyTạng,thìQuánTựTạilàvịPhậtquantrọngnhấtcủahọ,làvịthầnhộmạngcủadântộcnày.CócâunóinổitiếnglàvịPhậtcủalòngbimẫnđãănsâuvàotiềmthứcTâyTạngtớinỗimộthàinhivừabiếtnóitiếng“Mẹ”làđãbiếtđọcthầnchúnày,OMMANIPADMEHUM.Tương truyềnvô lượngkiếpvề trướccómộtngàn thái tửphát tâmBồ-đềnguyệnthànhPhật.MộtvịnguyệnthànhPhậtThíchCamàtađãbiết;nhưngQuánTựTạithìnguyệnsẽkhôngđạtthànhChánhgiáckhimàtấtcảngàn

tháitửchưathành.Vớitâmđạibivôbiên,ngàicònnguyệngiảithoáttấtcảchúngsanhrakhỏikhổsinhtửluânhồitronglụcđạo.TrướcmườiphươngchưPhật,ngàiphátnguyện:“Nguyệnchoconcứugiúpđượctấtcảhữutình,vànếucókhinàoconmệtmỏitrongcôngviệclớnlaonàythìnguyệnchothâncontanthànhmộtngànmảnh”.Đầutiên,ngàixuốngcõiđịangục,tiếnlên dần đến cõi ngạ quỷ, cho đến các cõi trời. Từ đấy ngài tình cờ nhìnxuốngvàtrôngthấythanôi,mặcdùngàiđãcứuvôsốchúngsanhthoátkhỏiđịangục, vẫn còn cóvô sốkhácđang savào.Điềunày làmchongàiđaubuồnvôtận,trongmộtlúcngàigầnmấttấtcảniềmtinvàolờinguyệnvĩđạimàngàiđãphát,vàthânthểngàiliềnnổtungthànhngànmảnh.Trongcơntuyệtvọng,ngàikêucứutấtcảchưPhật.Nhữngvịnàytừmườiphươngthếgiớiđềubayđếnnhưmưatuyếtđểtiếpcứu.Vớithầnlựcnhiệmmầu,chưPhậtlàmchongàihiệntoànthântrởlại,vàtừđấyQuánTựTạicómườimộtcáiđầu,mộtngàncánhtay,trênmỗilòngtaycómộtconmắt.Ýnghĩarằngsựphốihợpgiữatrítuệvàphươngtiệnthiệnxảolàdấuhiệucủađạibichânthực.Tronghìnhthứcnày,ngàicònsángchóirựcrỡ,vàcónhiềunănglựchơn trước để cứugiúp tất cả chúng sanh.Tâmđại bi của ngài khi ấy cònmãnh liệt hơn nữa, và ngài lại phát lời nguyện này trước chư Phật: “Connguyệnkhôngthànhchánhgiáckhitấtcảchúngsanhchưathành”.Tươngtruyềnrằngvìđaubuồntrướcnỗikhổluânhồisinhtử,haigiọtnướcnướtmắtđãrơitừđôimắtngài,vàchưPhậtđãlàmphépbiếnhaigiọtnướcmắtấythànhhainữthầnTara.Mộtnữthầncómàuxanhlục,nănglựchoạtđộngcủatâmđạibi,vàmộtnữthầncómàutrắng,khíacạnhnhưmẹhiềncủatâmđạibi.Taracónghĩalàngườigiảicứu,ngườichuyênchởchúngtavượtquabiểnsinhtử.Theokinhđiểnđạithừa,chínhQuánTựTạiđãchođứcPhậtcâuthầnchú,vàđứcPhậttrởlạigiaophóchongàicôngtáccaoquýđặcbiệtlàcứugiúptấtcảchúngsanhtiếnđếngiácngộ.Vàolúcấy,chưthiêntunghoaxuốngcangợi hai ngài, quả đất chấn động, và không trungvang lên âm thanhOMMANIPADMEHUMHRIH.Cócâuthơvềngàiýnghĩanhưsau:“QuánThếÂmnhưvầngtrăng,vớiánhsángmátdịu,dậptắtnhữngthiêuđốtcủasinhtử.Trongánhsángấy,đóasentừbi-lọaihoanởvềđêm-mởranhữngcánhtrắngtinhkhôi”.Giáo lý giải thích rằng mỗi âm trong sáu âm của thần chú OM MANIPADMEHUMcómộthiệuquảđặcbiệtđểmanglạisựchuyểnhóa thuộcnhiều tầng lớp khác nhau của bản thể ta. Sáu âm này tịnh hóa tất cả sáuphiềnnãogốc,biểuhiệncủavôminhkhiếnchúngtalàmnhữngácnghiệpcủathân,lời,ý,tạoraluânhồisinhtửvànhữngkhổđaucủachúngta,trongđókiêumạn,ganhtị,dụcvọng,ngusi,thèmkhátvàgiậndữ,nhờthầnchúmàđượcchuyểnhóatrởvềbảnchấtthựccủachúng,trígiáccủasáubộtộc

Phậtthểhiệntrongtâmgiácngộ.(Chúthích:GiáolýthườngnóiđếnnămbộtộcPhật,bộtộcthứsáulàtổnghợpcủanămbộtộctrên).Bởi thế,khi ta tụng thầnchúOMMANIPADMEHUMthìsáuphiềnnãonóitrênđượctịnhhóa,nhờvậyngănngừađượcsựtáisinhvàosáucõi,xuatannỗikhổẩntàngtrongmỗicõi.Đồngthờithầnchúnàycũngtịnhhóacácuẩnthuộcngãchấp,hoànthànhsáuhạnhsiêuviệtcủatâmgiácngộ(sáubalamật):bốthí, trìgiới,nhẫnnhục, tinhtấn, thiềnđịnhvà trí tuệ.Người tacũngnóirằngthầnchúOMMANIPADMEHUMcónănglựchộtrìrấtlớn,chechởtakhỏinhữngảnhhưởngxấuvàcácthứtậtbệnh.ThườngcóchủngtựHRIHcủaQuánThếÂmđượcthêmvàosaucâuthầnchú,làmthànhOMMANIPADMEHUMHRIH.HRIHlàtinhyếutâmđạibicủatấtcảchưPhật,làchấtxúctácđãkhởiđộngtâmđạibichưPhậtđểchuyểnhóacácphiềnnãocủatathànhbảnchấttrítuệcủacácngài.KaluRinpocheviết:Mộtcáchkhácđểgiảithíchthầnchúnàylà:OMlàtínhchấtcủathângiácngộ, MANI PADME tiêu biểu ngữ giác ngộ, HUM tiêu biểu ý giác ngộ.Thân,ngữ,ýcủatấtcảchưPhậtđượctàngẩntrongâmthanhcủathầnchúnày.Thầnchúnàytịnhhóanhữngchướngngạicủathân,lời,ý,vàđưatấtcảhữutìnhđếntrạngtháichứngngộ.Khitụngthầnchúnày,màphốihợpvớiđứctinvàtinhtấnthiềnđịnhthìnănglựcchuyểnhóacủathầnchúsẽphátsinhvàtăngtrưởng.Quảvậy,chúngtacóthểtịnhhóabảnthânbằngphươngphápấy.Đốivớinhữngngườiđãquenthuộcvớithầnchúnày,suốtđờitụngđọcvớinhiệt thànhvàniềm tin, thìTửThưTâyTạngnói,ở trongcõiTrungẤm:“Khiâmthanhcủapháptánhgầmthétnhưngànmuônsấmsét,nguyệnchotất cả tiếngnày trở thànhâm thanhcủa thầnchúsáuâm”.Tương tự,kinhLăngNghiêmcũngnói:“MầunhiệmthaylàâmthanhsiêuviệtcủaQuánThếÂm.Đấylàâmthanhtốisơcủavũtrụ…Đólàtiếngthìthầmâmỉcủathủytriềutrầmlắng.Tiếngmầunhiệmấyđemlạigiải thoátbìnhanchotấtcảhữutìnhđangkêucứutrongcơnđaukhổ,vàđemlạimộtsựantrúthanhtịnhchotấtcảnhữngaiđangtìmsựthanhtịnhvôbiêncủaniếtbàn”.

o0o

ChúThích

[←1]RobertA. F.Thurman trongMindScience, anEast-WestDialogue. P.55Boston,Wisdom,1991.

[←2]GaryZukav,TheDancingWuLiMasters,p.197,N.Y.Bantam.1980.

[←3]MargitGrey,ReturnfromDeath,p.97.

[←4]DrR.GOwensandFredaNaylor,G.P.LivingWhileDying,p.59.Welling-borough,England,1987.

[←5]TheSuperhumanLifeofGesarofLing.A.David-NeelShambala.1987.Introduction.

[←6]TheSuperhumanLifeofGesarofLing.A.David-NeelShambala.1987.Introduction.

[←7]Policyofkindness,1990.

[←8]Tưtưởngvàquanniệm,N.Y.1954.

[←9]Ngondrochialàmhaiphần.Chuẩnbịbênngoài,gồmquánsátbốnviệcthânngườikhóđược,vôthường,nghiệpbáovàkhổsinhtử,vàchuẩnbịbêntrong,gồmquyy,pháttâmbồđề,TịnhhóaKimcươngtátđỏahaysámhối,dânghiếnMandala,vàcuốicùnglàphápĐạosưDugià,tiếptheobằngphápChuyểnditâmthứchayPhowa,vàhồihướng.