tandrusti 14 28 feb 2015

تــنـدرسـتـي“TANDRUSTI” A Fortnightly E-magazine in Sindhi language for promotion of Science & disseminating information on Health, Environment, Climate change & Biodiversity

12

14 فئربوري -

28 فئربوري 2015

جنس ۽ اخالق

آفريڪا جون بيامريون

شعاعن رستي گردي جي پٿريء جو عالج

سنڌ ۾ کاڌي جي کوٽ ۽ موسمي تبدييل

ــي تندرســت معــارشي الء جديــد دوائــن ۽ اعــي اســپتالن کان بـــ تــــنــدرســتـ

ــي. ــڻ آه ــو هج ــاڻ ج ــادي ڄ ــت بني ــت باب ــڪ رضوري صح وڌي

14 فئبروري - 28 فئبروري2015 ، شمارو: 12 جلد: 002

سرپرست: ؟؟

مئنيجنگ ايڊيٽراعجاز اسد پليجو

ايڊيٽر:ڊاڪٽر علي مرتضي

ڌاريجو

مئگزين ڊيزائنر:ماهتاب اعجاز پليجو

ايڊيٽوريل بورڊ:ڊاڪٽر مرلي ڌر

ڊاڪٽر وجي ڪمار

ڊاڪٽر فرحان پليجو

ڊاڪٽر واسديو لوهاڻا

ڊاڪٽر ڪيشوداس

عبدالخالق ميڻو

پندرهنوار هن شماري ۾

مئگزين

جو سنڌي ٻويلء ۾ سائنيس

ادب جي واڌاري واري منزل

ڏانهن سفر جاري آهي....

)رجســٽرڊ( اڪئڊمــي” ســائنس “ســنڌ مئگزيــن “تندرســتي” پندرهنــوار

جــو هــن ٿــو. وڃــي ڪيــو شــايع الئــن آن تــان فيســبڪ پــاران

کــي ادب ســائنيس ۽ صحافــت ســائنيس ۾ ٻــويلء ســنڌي مقصــد

آهــي. ڏيــڻ ڄــاڻ جــي صحــت بنيــادي کــي عــوام ۽ ڪــرڻ عــام

VOL: 02 ISSUE No. 12, FEBUARY 14- 28, 2015

“تندرستي” مئگزين الء مواد اي ميل رستي يا هن پتي تي موڪلي سگھو ٿا.Dr. Ali Murtaza DharejoSindh University Employees Cooperative Housing Society (SUECHS)House No. A-148 Sindh University Campus Jamshoro, 76080

ڪريــو.. الئيــڪ

ڪريــو ســرچ issuu.com تــي يــا

“تندرســتي” مئگزيــن پڙهــڻ الءEmail.

[email protected]

ســتـــي ر تــــنــدجنس ۽ اخالق

دل: ھڪ اڻ ٿڪ ۽ ڌڙڪندڙ معجزو

شعاعن رستي گردي جي پٿريء جو عالج

آفريڪا جون بيماريون

عالج الء رڳن ۾ ڊوڙندڙ پتڪڙا روبوٽس

14 فئربوري-28-فئربوري 32015 پندرهنوار “تندرستي” مئگزين

Like the soul be assured that somewhere in the

universe it should rejoin its friends and it would

be content and cheerful alone for a thousand

years. (Emerson)

اســتري )عــورت( ۽ پــرش )مــرد( جــو

ســنجوڳ )جســماني ميــاپ(، هــڪ اهڙي وشــيه

)موضــوع( آهــي جنهنجــو صــرف نالــو ٻــڌي

ســڀيه )ســڌريل( ســڏائيندڙ ســماج دهلجــي وڃــي

ٿــي، هنــن جــو خيــال آهــي تــه اهــا ڳالهــه اهــڙي

مخفــي آهــي ۽ ايتــري قــدر شــخصي آهــي جــو

انجــو ذڪــر ڪــرڻ گناهــه آهــي.

پــر جنــس جــي بــک انســاني زندگــي

ائيــن انکــي جــو آهــي، ڳنڍيــل اهــڙي ســان

شــخصي ســڏي، ان جــي مســئلن کــي ســلجهائڻ

بنــا ڇــڏي ڏيــڻ خطــري کان خالــي ڪونهــي.

ــر ــرن ملڪــن ۾ ماه ــر ڪيت هندســتان کان ٻاه

ڊاڪٽــر ۽ ســڄاڻ شــخص ان وشــيه تــي مفيــد

۽ ڪنــدا ڪجهــه گهڻــو خاطــر ڏيــڻ صــاح

آهــن. لکنــدا

هنــدو فيلســوفيء موجــب سنســار ۾

ــا ــي )ســاهوارا/جاندار( ڄمــن ٿ ــه پراڻ جيڪــي ب

انهــن جــي جنــم وقــت ســاڻن چــار ڳالهيــون

ڄمــن ٿيــون جــي آهــن: نــدرا )ننــڊ(، ڀيــه )خــوف(،

مئٿــن )ميــاپ( ۽ آهــار )کاڌو( يعنــي ننــڊ، ڊپ،

سنجوڳه ۽ کاڌو.

زندگــي جــو نرمــاڻ )شــروعات(، جنــس

جــي بــک مــان ئــي ٿئــي ٿــو ان ڪــري ان وشــيه

کــي نظرانــداز ڪــري ئــي نــه ٿــو ســگهجي.

ــن ــا نمون هتــي اســين ســنجوڳه جــي مســئلن ي

بابــت نــه بلــڪ جنــس ۽ ان جــو اخــاق ســان ســنٻنڌ )تعلــق( بابــت ئــي ڪجهــه ويچاريــون ٿــا.

منــدر ۽ وڀچــار )عياشــي(، صديــن کان ٻئــي هــڪ ٻئــي ســان ســنٻنڌ رکنــدا اينــدا آهــن، اڄ بــه هندســتان ۾ ڪــن منــدرن ۾ مٿــي ننــڍڙا ڪمــرا ٺهيــل ٿينــدا آهــن جتــي شــرڌالو ســينيا مهنــت وقــت جــي رات آهــن. ٽڪنــدا اچــي )پوڄــاريء( هٿــان موڪليــل ڪــي نينگريــون وٽــن کيــر ڪٽــورو کڻــي اينديــون آهــن جنهــن جــو مطلــب ئــي اهــو آهــي تــه اهي پنهنجو شــرير )جســم( ڏيــڻ آيــون آهــن. ٿــورو ئــي ڪجهــه اڳ رواج جــو ديوداســين ۾ هندســتان ڏکــڻ ۾ هــو. جــي نالــي ۾ تــه ديوتــا کــي ارپــن ٿيــل هيــون پــر حقيقــت ۾ منــدر جــي پوڄاريــن جــي وشــيه ڀوڳــه )جســماني عياشــي( جــي ســامگري

)ســامان( بڻجــي ڪتــب اينديــون هيــون.اهــا ڳالهــه صــرف هندســتان ســان الڳــو ڪــوي آدي جــو )يونــان( گريــس ڪينهــي. )قديــم شــاعر( هومــر، ڪئســنڊرا نالــي هــڪ ســندري جــو ورنــن )بيــان( ڪــري ٿــو جــا منــدر ــو ــک( ج ــن جــي واســنا )جنســي ب جــي پوڄاري

شــڪار بڻجنــدي آئــي. ايجپــٽ )مصــر( ۾ منــدر ــدرن جــي مهنتــن الء ــدا سنياســڻيون من ۾ رهنئــي هيــون. بئبيــان ۾ ملٽــا جــي منــدر ۾ کلئي نمونــي وئشــاپڻي جــو ڌنــڌو هلنــدو هــو. ســال ۾ هــڪ دفعــو شــهر جــي هــر هــڪ زال کــي اتــي وڃڻــو پونــدو هــو ۽ کيــن پنهنجــو شــرير ڪنهن ڌارئــي شــخص کــي ڏيڻــو پوندو هو. ان شــخص وٽــان مليــل پئســا منــدر جــي خزانــي ۾ ڀيٽــا )نذرانــو( چڙهنــدا هئــا، ســائپرس ۾ بــه اهڙوئــي رواج هــو، روم ۾ گنڀيــر ۽ ســياڻا فيلســوف واپــاري ۽ شــرابي ســپاهي، اميــر گهراڻــي جــي اســترين )عورتــن( کــي پنهنجــي ڪام واســنا الء ڪــرڻ پــوري( خواهــش )نفســاني ترپــت ڪتــب آڻينــدا هئــا، اٽلــي تــه ســڀني کان گــوء کڻــي ويئــي هئــي، ديــول ۾ رهنــدڙ پــوپ ۽ پــادري، دماغــي ماڻهــو، اميــر ۽ ڪاڪار ســڀ حــدون ٽپــي ڀوڳــه والس )عياشــي( ڪنــدا هئــا!

وڃــي اونهــون ڀــارت تــه ڏســجي ســوچي واري ڏندڪٿائــن جــي اپســرا ڪيــر آهــي؟ هــوء اهــا ديوتائــن جــا آهــي اســتري جــي ونــدر جــو ســامان آهــي.فقــط ملڪــن ٻيــن جتــي اســتريء جــي ننگــي جســم جــي اڪــرڻ ۽ چٽــڻ کــي

جريــت رکــي آهــي، اتــي هندســتان ۾ کلئــي ڪنــدي( )ميــاپ ڪاريــه ســنجوڳه نمونــي آهــن! ويئــون چٽيــون مورتــون ڏيکارينــدڙ جتــي ٻيــا ملــڪ ســنجوڳه ڪاريــه جــي ورنــن ڪــرڻ کان ڇرڪيــا آهــن اتــي هندســتان ڪام شاســتر ۽ ڪــوڪ شاســتر لکــي نرڀئتــا )بــي

آهــي! ڏيــکاري ڊپائــي( هندســتان جــي ڏکــڻ ۾ ايلــورا، مڌيــه پرديــش ۾ کاجوراهــه، راجســٿان ۾ رانڪپــور، مڪتيشــور، پــور، پرشــرام ۽ ڀوڀنيشــور

پــٽــــي پـــوهيراننداڻــي جنــس ۽ اخــالقٿئــي ئــي مــان بــک جــي جنــس (شــروعات)، نرمــاڻ جــو زندگــي ســگهجي. ٿــو نــه ئــي ڪــري نظرانــداز کــي وشــيه ان ڪــري ان ٿــو

جنــس جــي بک انســاني زندگي ســان اهــڙي ڳنڍيل آهي، جــو انکي ائين شــخصي ســڏي، ان جــي مســئلن کي ســلجهائڻ بنــا ڇڏي ڏيــڻ خطــري کان خالــي ڪونهي.

Sex & Society

جنسيات


لنگــراج، جگننــاٿ، ڪرنــاڪ وغيــره منــدرن جــي ٻاهريــن ڀتيــن تــي کلئــي نمونــي ســنڀوڳه ڏاڍيء ماڻهــو ٻاهريــان آهــي. ڏيکاريــل پــر آهــن ڏســندا چتــر اهــي ســان دلچســپيء هندســتاني حيــرت، ڊپ ۽ شــرم وچــان هٽڪــي هٽڪــي انهــن مورتــن ڏانهــن نهارينــدا آهــن.اهــي چتــر ڇــو چٽيــا ويــا آهــن؟ ڀــارت جــي اوڀــر ــرش ــان پ ــو. هــن مه ــم ٿي ــڌ جــو جن ــم ٻ ۾ گوتجيڪــي ڪجهــه ڪيــو يــا چيــو تنهــن کــي پــوء جــي ماڻهــن ايتــرو مروٽيــو ســروٽيو آهــي جــو ان مــان پــس پيــش اســانکي هاڃــو ئــي رســيو

آهــي.گوتــم ٻــڌ گرهســت آشــرم )هنــدو ڌرم ــق انســاني زندگــيء کــي چئــن ڪمــن ۾ مطابورهايــو ويــو آهــي: برهــم چريــه، گرهســت، وان موجــب آشــرم گرهســت ســنياس. ۽ پرســت انســان کــي گھــر ٻــار جــي فــرض ادائــي ڪرڻــي هونــدي آهــي يعنــي گھــر وســائڻ، شــادي ڪــرڻ، ٻــار پيــدا ڪــرڻ( جــي ســاراهه نــه ڪئــي. هــن ــر ويراڳــه ڪا ــو. پ ــي زور ڏن ــه ت ــه ۽ ويراڳ تياڳســولي ڳالهــه آهــي؟ گوتــم ٻــڌ پنهنجــي جيئــري مڙهيــن ۾ اســتري ذات کــي ٽڪــڻ جــي مــوڪل آننــد، )شــاگرد( شــش ســندس پــر ڏنــي، نــه جنهنکــي گوتــم ٻــڌ گهڻــو گهرنــدو هــو، انتــم )آخــري( ســفر ڏانهــن وڃــڻ وقــت کائنــس اهــا مــوڪل ورتــي تــه جنهــن صــورت ۾ اوهانجــي )برابــر( پــرش ســمان اســتري ســکيا موجــب آهــي، تنهــن صــورت ۾ اســترين کــي مڙهيــن ــم الچــار ــڻ کپــي. گوت وســائڻ جــي مــوڪل ڏيٿــي مــوڪل ڏنــي. ان بعــد ڌيــري ڌيــري مڙهيــن

ــي( ڦهلجــڻ لڳــو. ــد اخاق ۾ وڀچــار )برهــي ۾ آشــرم گرهســت هوڏانهــن ڪــري بــه تياڳــه ڀاونــا ڌارينــدڙن ۾ هــڪ قســم

جــو الٽــو اثــر )reaction( اچــڻ لڳــو.

جــو )فرقــو(، متــو نئــون هــڪ

شــروع لــڳا ســڏائڻ ســڌ پاڻکــي

ٿيــو. ســڌن جــو متــو هــو تــه جيتــرو

ماڻــي ســگهو، ماڻيــو ، ٻيــو به هڪ

ــو، شــاڪت مــت )شــڪتيء جــا مت

پوڄــاري( ڌيــري ڌيــري قائــم ٿيــڻ

لڳــو. ان متــي جــا پوئلڳــه اســتريء

مڃــي )طاقــت( شــڪتي کــي

پوڄينــدا هئــا.

هاڻــي اهــي ٽئــي ڳالهيــون گڏوگــڏ

هلــڻ لڳيــون. ٻــڌ ڌرم جــو پرچــار زور شــور

ســان هلــڻ لڳــو. ماڻهــو لکــن جــي تعــداد ۾

ٻــوڌي بڻيــا. پــر ايتــرا ســڀ ماڻهــو، ڇــا پنهنجين

اندريــن )حواســن( تــي ظابطــو رکــي ســگهندا

ــدا؟ هون

ســڌ ڇاتــي ٺوڪــي اســتري ماڻــڻ جــو

پرچــار ڪنــدا هئــا، هــو تانتــرڪ وديــا ســکي

عــام ماڻهــن کــي ڊيڄاينــدا هئــا، هــن جــو زور

ايتــرو وڌيــل هــو، جــو ڪنهــن بــه اميــر عمــراء

کان ســندس ڌيء ڀيــڻ جــي گهــر ڪنــدا هئــا تــه

هــو انــڪار ڪــري نــه ســگهندو هــو!

شــاڪت مــت جــي پيــروي ڪنــدڙ پوڄــا

ــا، استري_ســيوا جنهــن کــي شــيوا ســڏيندا هئ

ارٿ جــو )ســيوا ۾ خدمــت( جــي )عــورت

گهڻيــون ئــي معنائــون رکــي ٿــو( لــڳا رهيــا!

باقــي کانســواء ٽــن انهــن

ماڻهــو ســوچ ۾ لــڳا رهيــا ۽ هنــن

وگيانــڪ منــو هــڪ ســوچ جــي

)نفســياتي( ســچ کــي جنــم ڏنــو،

جــو آهــي: ” انســان ماڻــي ماڻــي

ان کيــس نيــٺ ٿڪجنــدو نيــٺ

ــه )ڪــم( کان بڇــان اينــدي.“ ڪاري

هندســتان ۾ ســموري ان ڪــري

پٺيــان )عياشــيء( ڀوڳــه پــرش

ديوانــو بڻجــي ڦرنــدو رهيــو. ان

ئــي وقــت ۾ مندرن جون عاليشــان

عمارتــون ٺهيــون. انهــن جي شــروعات اوڙيســا

کان ٿــي ۽ پــوء ڌيــري ڌيــري اولهــه طــرف اهــڙي

قســم جــا منــدر جــڙڻ لــڳا، جــن ۾ ٻــوڌي ڌرم

جــي ڇــاپ صــاف نظــر اچــي ٿــي، هنــدو ڌرم

جــي مورتــي انــدر وهــاري وڃــي ٿــي ۽ ٻاهريــن

ڀتيــن تــي ماڻهــن جــي مــن جــو عڪــس يعنــي

ڪام واســنا وارا چتــر ڏيکاريــا وڃــن ٿــا. ان ۾

شــڪ نــه آهــي نــه انهــن چتــرن مــان ڪــي منــش

جــي ڪومــل ۽ ســجيو ڀاونــا )ســچي خواهــش(

ــن ــي ســينگاريل آه ــه ســٺي نمون ــڙو ت ســان اه

)ســاراهڻ( ڏيــڻ ڌنيــواد کــي جــو ڪاڪارن

ــه ــا ڳاله ــر اه ــو ســگهجي پ کان ســواء رهــي نٿ

بــه وســارڻ نــه گهرجــي تــه اهــي چتــر ان وقــت يــا

ــدڙ( ــا. )هلن ــن ٿ ــي جــو رنــگ ڏيکاري زمان

هنــدي ۽ انگريــزي ڏکيــن لفظــن جــون معنائــون:

آدي ڪــوي )قديــم شــاعر(، اســتري )عــورت(،

استري-ســيوا )عــورت جــي خدمــت(، انتــم )آخــري(، اندريــن )حواســن(، آهــار )کاڌو(، ايجپــٽ

)مصــر(، ڀوڳــه )عياشــي(، ڀوڳــه والس )عياشــي(، ڀيٽــا )نذرانــو(، ڀيــه )خــوف(، پراڻــي )ســاهوارا/

جانــدار(، پــرش )مــرد(، ڌنيــواد ڏيــڻ )ســاراهڻ(، ســامگري )ســامان(، ســڀيه )ســڌريل(، ســجيو

ڀاونــا )ســچي خواهــش(، ســمان )برابــر(، ســنٻنڌ )تعلــق(، ســنجوڳ )جســماني ميــاپ(، ســنجوڳه

ڪاريــه )ميــاپ ڪنــدي(، شــاڪت مــت )شــڪتيء جــا پوڄــاري(، شــرير )جســم(، شــش )شــاگرد(،

شــڪتي )طاقــت(، ڪاريــه )ڪــم(، ڪام شاســتر ۽ ڪــوڪ شاســتر )جنســيات جــي موضــوع تــي

لکيــل ڪتــاب(، ڪام واســنا ترپــت )نفســاني خواهــش پــوري(، گريــس )يونــان(، متــو )فرقــو(،

منــو وگيانــڪ )نفســياتي(، مهنــت )پوڄــاريء(، مئٿــن )ميــاپ(، نــدرا )ننــڊ(، نرڀئتــا )بــي ڊپائــي(،

نرمــاڻ )شــروعات(، واســنا )جنســي بــک(، وڀچــار )بــد اخاقــي(، وڀچــار )عياشــي(، ورنــن )بيان(،

وشــيه ڀوڳــه )جســماني عياشــي(، وشــيه )موضــوع(، گرهســت آشــرم )گھــرو زندگــي جنهــن

موجــب مــرد ۽ عــورت گھــر وســائي اوالد پيــدا ڪــن ۽ انهــن جــي ســار ســنڀال ڪــن ٿــا(.

ڏکين لفظن جون معنائون: (معنائون ٻڌائڻ الء اسان سائين وليرام ولڀ جا ٿورائتا آهيون).

چونڊ: ڊاڪٽر عي مرتيض ڌاريجو

ويجھــو جــي ڦڦــڙ کاٻــي ۾ ايڪســري ھــن پيــو. ڏســجي ميڪــر پيــس ھٿــراڌو ھــڪ


دل رت کي ڌڪيندڙ (پمپ ڪندڙ) عضوو آھي.دل توھــان جــي ھــٿ جــي بنــد يــا ڀيڙيــل مٺ جي

مــاپ جيتــرو اھــڙو عضــوو آھــي جيڪــو ھــڪ

ــدو ــرا ڌڙڪن ــٽ ۾ سراســري طــور ســتر ڀي من

آھــي ۽ ڏينھــن ۾ لــڳ ڀــڳ ڏھ ھــزار ليٽــر رت

ــدو ــف ڀاڱــن ۾ ڌڪين ســڄي جســم جــي مختل

)پمــپ ڪنــدو( آھــي.

دل ٻٽو ڪم ڪندڙ عضوو آھيــڌل ھــڪ اھــڙي ٻٽــي اســانجي دل خانــن تــي ٻ

پمــپ )Double pump( جيــان ڪــم ڪــري ٿــي

چڪــر ڏانھــن طرفــن ٻــن کــي رت جيڪــو

دل آھــي. ڪرائينــدي گــردش يــا کارائينــدي

جــو ســاڄو ڀاڱــو جســم کان نســن )Veins( مــان

آيــل بنــا آڪســيجن )Deoxygenated( واري رت

کــي گــڏ ڪــري ڦڦــڙن ڏانھــن ڌڪينــدو آھــي تــه

جيئــن ڦڦــڙ منجھــس آڪســيجن ڀــري ســگھجن.

ڦڦــڙن کان ڀاڱــو اھــڙي طــرح دل جــو کاٻــو

ورتــل آڪســيجن مليــل )Oxygenated( رت کــي

شــريانين )Arteries( ذريعــي ســڄي جســم کــي

گــردش ڪرائينــدو آھــي.

دڪ دڪ ( لب ڊب ... لب ڊب...)

دل: ھڪ اڻ ٿــڪ ۽ ڌڙڪندڙ معجزو

دل انــدران کان ھــڪ مشــڪي پــردي رســتي

ٻــن ڀاڱــن، ســاڄي ۽ کاٻــي ۾ ورھايــل آھــي. دل

جــا اھــي ٻئــي پاســا وري ٺھڪڻــا )Valves( لــڳل

خاص ســوراخن رســتي ٻن ٻن )ڪل چار( ڀاڱن

يــا خانــن )Chambers ( ۾ وراھيــل آھــن. انھــن

مــان مٿيــن خانــن کــي ڪنوتيــون )Auricles( ۽

ــن. دل ــدا آھ ــا )Ventricles( چون ــي خان ــن ک ھيٺي

جــا ٺھڪڻــا دل ۾ رت کــي ھــڪ طــرف وھــڻ ۾

Right( مــدد ڪنــدا آھــن. دل جــي ســاڄي ڪنوتــي

بنــا آڪســيجن وارو رت auricle( جســم کان

وصــول ڪــري ســاڄي خانــي )Right ventricle( ۾

موڪلــي ٿــو جيڪــو وري ان رت کــي ڦڦــڙن

کاٻــي جــي دل تــه آھــي. جڏھــن ۾ ڌڪينــدو

ڪنوتــي ڦڦــڙن کان صــاف رت وصــول ڪــري

کاٻــي خانــي ۾ ڌڪــي ٿــي جتــان اھو رت جســم

ڏانھــن موڪليــو وينــدو آھــي.

دل ھڪ اڻ ٿڪندڙ مشڪ آھي.حقيقــت ۾ دل اســان جــي ٽنگــن ۽ ٻانھــن جــي

(Skeletal muscles( مشــڪن يــا ڏورن مــاس

ــه دل جــي جيــان ھــڪ مشــڪ آھــي، پــر پــوء ب

کان مشــڪن عــام )Cardiac muscle( مشــڪ

انيــڪ ڳالھيــن ۾ مختلــف ۽ نرالــي ٿئــي ٿــي.

دل جــي مشــڪ ۾ پنھنجــو پــاڻ سســڻ ڦنــڊڻ يــا

ــا. ڌڙڪــڻ جــي صاحيــت رکنــدڙ ســيل ٿيــن ٿ

ٽنگــن ۽ ٻانھــن جــي مــاس ڏورن جــي ڀيــٽ ۾

ــه نٿــي ٿڪجــي. ــن ب دل ڪڏھ

دل کي ڌڙڪائيندڙ قدرتي پيس ميڪرتوھــان پنھنجــي مرضــي يــا ارادي ســان دل کــي

بيھــارڻ جــي ڪوشــش ڪنــدا تــه اھــا ڌڙڪــڻ

تنتــي وٽ دل تــه ڇــاڪاڻ ڪنــدي، نــه بنــد

پنھنجــو ســواء کان جــي ڪنٽــرول سرشــتي

پــاڻ ڌڙڪــڻ جــو ھــڪ سرشــتو ٿئــي ٿــو. دل

جــي اھــڙي خاصيــت جــو ســبب منجھــس اھــڙن

نرالــن ســيلن جــو ھئــڻ آھــي جيڪــي وقفــي

وقفــي ســان باقاعــدي بجلــيء جــي ڪرنــٽ ســان

جھٽــڪا پيــدا ڪنــدا آھــن جيڪــي ســڄي دل

۾ پکڙجــي کيــس سســڻ ۽ ڦنــڊڻ )ڌڙڪــڻ( تــي

ــن. ــدا آھ ــور ڪن مجب

دل جو بي ترتيب ڌڙڪڻجڏھــن دل پنھنجــي رواجــي ڌڙڪــڻ کان الچــار

يــا مــاس تــه دل جــو گوشــت ٿــي وڃــي ٿــي

)مشــڪ( ســخت ڇڪتــاڻ جــو شــڪار ٿــي پــوي

ٿــو. دل جــي اھــڙي حالــت موتمــار به ٿي ســگھي

ٿــي. اھــڙي حالــت کان بچــڻ الء اســپتالن ۾

اھــڙا جديــد اوزار ھونــدا آھــن جيڪــي دل جــي

ڌڙڪــڻ کــي ســڻائي )نارمــل( حالــت ۾ آڻــڻ ۾

مــدد ڪنــدا آھــن.

دل کي چلتو رکندڙ ۽ جان بچائيندڙ ھٿرادا پيس ميڪر

ٿــا جــن ٿــي ســگھن اھــڙا ڪيترائــي مــرض

ــار ــض جــي دل عــام ۽ رواجــي رفت ســبب مري

کان گھــٽ ڌڙڪــڻ لڳنــدي آھــي. دل جــو گھــٽ

ــا مشــڪن جيــان ھــڪ مشــڪ حقيقــت ۾ دل اســان جــي ٽنگــن ۽ ٻانھــن جــي مــاس ڏورن ي(Muscle( آھــي، پــر پــوء بــه دل جــي مشــڪ )Cardiac muscle( عــام مشــڪن کان انيــڪ ڳالھيــن ۾ مختلف ۽ نرالي ٿئي ٿي. دل جي مشــڪ ۾ پنھنجو پاڻ سســڻ ڦنڊڻ يا ڌڙڪڻ جي صاحيت رکنــدڙ ســيل ٿيــن ٿــا. ٽنگــن ۽ ٻانھــن جــي مــاس ڏورن جــي ڀيــٽ ۾ دل ڪڏھــن به نٿي ٿڪجي.

گامــا ڪئمــرا مــدد جــي ــل دل ســان ورتڌڙڪــڻ جــي تصويــر جــي دل ۾ جنهــن هيٺــن جــي جــو خانــن سســڻ ۽ ڦنــڊڻ ــل آهي. ڏيکاري

اعجاز اسد پليجو علم بدن

Hum

an Anatom

y & Physiology

ــڪا ــن جي ــاريء ۾ رڌل آھ ــرادي دل جــي تي ھٿ

ڪنھــن بــه مريــض جــي بيمــار دل جــي جــاء تــي

لڳائــي ســگھبي. ان ڏس ۾ ھــڪ گابــي کــي

اھــڙي پاســٽڪ جــي دل لڳائــڻ جــو تجربــو

ڪاميــاب ويــو آھــي. پر دل ھــڪ اھڙو ڪرامتي

عضــوو آھــي جنھــن جــي جــاء تــي پاســٽڪ جــي

دل لڳائــڻ ايتــرو ســولو بــه نــه آھــي.


رفتــار ســان ڌڙڪــڻ ســبب مريــض جــي حياتــي جيڪڏھــن ٿــي. ســگھي پئجــي ۾ خطــري ڪنھــن ســبب دل عــام ۽ رواجــي رفتــار کان ــه مريــض الڳيتــو گھــٽ ڌڙڪــڻ لڳنــدي آھــي تجــي حياتــي بچائــڻ الء ھٿــراڌو پيــس ميڪــر لڳايــو وينــدو آھــي جنھــن کــي عــام ماڻھــو دل ــدا آھــن. پيــس ميڪــر دل ــه چون جــي بيٽــري ب

ــدو آھــي. جــي ڌڙڪــڻ کــي ھــڪ ڪــرو رکن

دل جي کليل سرجري

ڪــو وقــت ھــو جڏھــن ماھر ســرجنن کــي دل جو آپريشــن ڪــرڻ الء دل جــي ڌڙڪــڻ ۽ رت جــي دوري کــي ڪجــھ گھڙيــن الء بيھارڻــو پونــدو ھــو. ان کــي ڪجــھ پلــن جــو مــوت بــه چيــو وينــدو ھــو پــر ڪڏھــن ڪڏھــن اھــڙي طبــي حالــت جــو نتيجــو حقيقــي مــوت جــي روپ ۾ ــدو ھــو. پنجــاھ واري ڏھاڪــي ۾ ــه ظاھــر ٿين بآپريشــن وقــت دل ۽ ڦڦــڙن جــو ڪــم ســنڀاليندڙ مشــين )Heart lung machine( جــي ايجــاد کانپــوء اھــڙي مــوت جــو جوکــم بنــھ گھٽجــي ويــو آھــي تــه دل جــا آپريشــن بــه ســوال ٿــي پيــا آھــن.

سٿر رستي دل تائين پھچجديــد طــب ايتــري ترقــي ڪــري چڪــو آھــي جو ھــاڻ مريــض جــي ڇاتــي چيــرڻ کانســواء دل جــي چــڪاس يــا ننــڍو آپريشــن ســوالئي ســان ڪــري ســگھجي ٿــو. ھــن طريقــي ۾ ســٿر، ٺونــٺ يــا ڪرائــي جــي شــريان ۾ ھــڪ تمــام ســنھي نلــي

(Catheter( لنگھائي دل تائين پھچبو آھي.

سوڙھيون يا بند ٿي ويندڙ رت نليونبيشــڪ دل ســڄي جســم کــي رت پھچائينــدڙ

عضــوو آھــي پــر دل پــاڻ ھــڪ اھــڙو مشــڪائون

يــا گوشــت جــو ٺھيــل عضــوو آھــي جنھــن کــي

پــڻ آڪســيجن ۽ خــوراڪ جــي گھــرج پوي ٿي.

ان مقصــد الء دل جــي چــوڌاري ننڍيــن ننڍيــن

شــريانين جــو ڄــار ٿئــي جيڪــي ڪورونــري

شــريانيون )Coronary arteries( ســڏبيون آھــن.

اھــڙا ڪيترائــي ڪارڻ آھــن جــن ســبب دل جــو

اھــي ننڍيــون ننڍيــون شــريانيون ســوڙھيون

ٿــي يــا ٻنججــي بنــد ٿــي پونديــون آھــن، جنھــن

ســبب دل جــي مــاس جــي متاثــر حصــي کــي

پــوري آڪســيجن ۽ خــوراڪ نــه ملــڻ ســبب

اھــو حصــو بــي جــان ٿــي پونــدو آھــي. اھــڙي

حالــت جــو نتيجــو دل جــي شــديد ســور يــا دوري

ــت ۾ ــڙي حال ــو. اھ ــي ٿ ــر ٿئ جــي روپ ۾ ظاھ

(Bypass( دل جــي دوري کان بچــڻ الء بــاء پــاس

ــدو آھــي. ــو پون وارو آپريشــن ڪرائڻ

جڏھن دل ڪم کان جواب ڏيڻ لڳي ٿي

جڏھــن ڪنھــن ماڻھــوء جــي دل پنھنجــو ڪــم

کان جــواب ڏيــڻ لڳنــدي آھــي تــه اھــڙي ماڻھــوء

کــي ڪنھــن ٻئــي جــي دل بــه لڳائــي ســگھجي

ٿــي. اھــڙي آپريشــن کــي دل بدالئــڻ يــا دل روتڻ

(Heart transplant( چونــدا آھــن. دنيــا ۾ دل روتــڻ

جــو پھريــون آپريشــن 1967ع ۾ ڪيــو ويــو ھــو.

ڪنھــن ٻئــي جــي دل لڳرائينــدڙ انســان کــي

ســڄي عمــر ھــڪ خــاص دوا واپرائڻــي پونــدي

آھــي تــه جيئــن ان جــو جســم ڌاري دل رد نــه

ڪــري ســگھي.

پالسٽڪ جي دلسائنســدان پاســٽڪ جــي ٺھيــل ھــڪ اھــڙي


پاڪســتان ۾ گــردن ۾ پٿــري جــو مــرض عــام آهــي. خــاص ڪــري اســان جــي صوبــي ســنڌ ۾ وڌيــڪ آهي.ٽــڪل هــر ســال 50 هــزار ماڻهــو هــن ــت ۽ ــي، غرب ــو پاڻ ــا. ڪن ــن ٿ ــا ٿي مــرض ۾ مبت

گرمــي هــن بيمــاري جــو عــام ســبب آهــن. ڪجهــه ســال اڳ گــردي جــي پٿــري جــو ــر هــاڻ هــن ــدو هــو. پ عــاج صــرف آپريشــن هونجــو عــاج بنــا آپريشــن جــي شــعاعن جــي وســيلي ممڪــن بڻجــي ويــو آهي.پٿــريء کــي شــعاعن جــي ذريعــي ڀــورا ڀــورا ڪــري پيشــاب رســتي ڪڍيــو وڃــي ٿــو. هــن عــاج ماڻهــن جــو گهڻيــون

تڪليفــون گھٽائــي ڇڏيــون آهــن. لٿوٿريسي جنهن جو پورو نالو “ايڪسٽرا ڪارپوريل شاڪ ويو لٿو ٽريسي” آهي. ان مشين جــو پهريــون تجربــو روس جــي کاڻين کان شــروع

ٿيــو ۽ پــوء ان کــي انســاني جســم تــي اســتعمال ڪيــو ويــو. اڳ هــن ۾ پاڻــيء جــو ٽيــوب ٻاهــر هونــدو آهــي ۽ مريــض کــي بيهــوش ڪيــو وينــدو آهــي پــر هاڻــي ايئــن ناهــي، هاڻــي مريــض کــي بنــا بيهــوش ڪــرڻ جــي مريــض کــي هــڪ آرامده ٽيبل

تــي ليٽائــي مريــض جو اهــو حصو جتي پٿري آهي مشــين ان مٿان بلڪل هڪ پاڻي جي ڪشــن تي اهــڙي طــرح ڇهنــدو آهــي جــو جيئــن مشــين جــي جنريٽــر مــان نڪرنــدڙ شــعاعون هيٺــل لــڳل هڪ ــان ــي واري ڪشــن م ــدي پاڻ ــان ٿين ــروڊ م اليڪٽنڪرنــدي ۽ جســم مــان ٿينــدي. ســڌو وڃــي پٿــري

ســان ٽڪرائينــدي آهــي. ٻــي ڪمــال جــي ڳالهه آهي تــه اهــا مشــين ۽ ان جــو شــعاعون رڳــو پٿــري کــي ــر ــه اث ــي ڪوب ــون آهــن. انســاني جســم ت ٽوڙينديناهــن ڇڏينديــون. نــه ئــي گــڙدي تــي ڪــو اثــر پوندو آهــي. شــعاعن وارو عــاج ڪــرڻ کان اڳ مريــض کــي شــعاعن واري رات جــاب وٺڻــو پونــدو آهــي. صبــح جــو خالــي پيــٽ اســپتال اچڻــو پونــدو آهــي. هــن عــاج ســان مريــض کــي هــڪ ڏينهــن بــه داخــل ٿيڻــو ناهــي پوندو. کيس ٽن چئن ڪاڪــن واندو ڪيــو وينــدو آهــي. جيڪڏهن گردي ۾ پٿــري وڌي وڃــي تــه ان کــي مثانــي ۾ آڻــي پــوء هــڪ ســنهڙي ٽيــوب ذريعــي )جنهــن کــي DJ چيــو وينــدو آهــي( داخــل ڪــري ڪڍيــو وينــدو آهــي. هــن طريقي ســان مريــض کــي 24 ڪاڪ اســپتال ۾ رهڻــو پونــدو آهــي. ڇــو تــه هــي ٽيوب بيهوش ڪــري داخل ڪيو

شــعاعن رســتي گــردي جــي پٿــريء جــو عــالجاســان اڪثــر ماڻهــن واتــان ٻڌنــدا آهيــون تــه فاڻــي شــهر ۾ ڪــو پهتــل شــخص آهــي جيڪــو بنــا

ڪنهــن آپريشــن جــي ٻــن منٽــن ۾ پٿــري ڪــڍي ٿــو ڇــڏي. ڪٿــي وري پهتــل کوهــه دريافــت ڪيــا

وڃــن ٿــا جنهــن جــو پاڻــي پيئــڻ ســان پٿــري ٻاهــر نڪريــو وڃــي. انهــي ۾ ڪيتــري صداقــت آهــي

ان بحــث کان هٽــي ڪــري مــان اوهــان کــي اهــو ٻڌائينــدس تــه ڪهــڙي سائنســي طريقــي رســتي

بنــا ڪنهــن چيرڦــاڙ يــا آپريشــن جــي، شــعاعن جــي مــدد ســان پٿــري جــو عــاج ڪــري ســگهجي ٿو.

شعاعن کان پوء مريض الء ڪجهه هدايتون:پاڻي جو گهڻو استعمال ڪري يعني 20 کان 30

گاس روزانو پئي. شــعاعن کان پوء 2 يا 3 ڀيرا پيٽ جو ايڪســري

(KUB( ڪرائي.ــا ٽــن ــه ٻــن ي جيڪڏهــن ٽيــوب وڌو ويــو آهــي ت

هفتــن بعــد اچــي ڪڍائــي وڃــي. )شعاعن کان پوء هي مسئا ٿي سگهن ٿا(

مريــض کــي گــردي ۾ ســور جــي شــڪايت ٿــي ســگهي ٿــي.

پيشــاب ۾ خــون اچــڻ، جيڪڏهــن ٿــورو اچــي تــه ڪا ڳالهــه ناهــي جيڪڏهــن گهڻــو اچــي ته فــورن

ڊاڪٽــرن ســان رابطــو ڪــري.جيڪڏهــن گــردو هــڪ آهــي يــا ٻنهــي ۾ پٿــري آهــي تــه يــا وري هــڪ ۾ پٿــري آهــي تــه ٻيــو ڪم گهــٽ ڪــري ٿــو ان جــو پيشــاب بنــد ٿي ســگهي ٿو. ان کي به ڊاڪٽر ســان رابطو ڪرڻ گهرجي.

وينــدو آهــي. جيئــن تــه پٿــري جــو مــرض خــاص ڪــري گــردي ۾ پٿــري جــو مــرض ســنڌ ۾ عام جــام آهي. ان ڪــري مــرض جــو فــورن عــاج ڏاڍو ضــروري آهــي. هــن وقــت پٿــري کــي شــعاعن رســتي ڪــڍڻ جي جديد مشــين ســڄي پاڪســتان ۾ صرف هڪ آهــي جيــڪا ســول اســپتال ڪراچــي ۾ آهــي. هــن وڌنــدڙ مــرض کــي ڏســندي حڪومت کي گهرجي

ته ســنڌ ۾ گهٽ ۾ گهٽ 4 مشــينون هئڻ گهرجن. ان الء آئــون حڪومــت ســنڌ جــي صحــت کاتي کي گــذارش ڪنــدس تــه صحت پاليســي ٺاهي ملڪ ۾ وڌ ۾ وڌ جديــد ٽيڪناالجــي کــي روشــناس ڪرائي تــه جيئيــن ملــڪ جــي غريــب بــي پهــچ ماڻهــن الء صحــت جــي بنيــادي ســهولت ممڪن ٿي ســگهي.

ڊاڪٽر مريل ڌر بڪني جي تندرستي

Kidney Problems


اڄ جي دنيا کي سڀ کان وڏو خطــرو کاڌي جــي پيــدا ٿينــدڙ کــوٽ ۽ موســمي تبديلــي آهــي. جيڪڏهن هن ڌرتــيء تــي رهنــدڙ انســان اهڙن گنڀير مســئلن جــي اپائــن ڏانهــن ڌيان نــه ڏنو ۽ ان الء عملي رٿائون تيار نه ڪيون تــه اهــڙي صورتحــال تهائيــن ابتــر ٿــي ســگهي ٿي. اهڙين ڳالهين جو اظهار ڪنــدي هــڪ ڏينهــن جــي ٺٽــي پريــس ڪلــب ۾ مٿيــن عنــوان هيــٺ ڪرايل ســيمينار ۾ ماهــرن ويچــار ونڊينــدي

خبــردار ڪيــو آهــي.فــورڪ فشــر پاڪســتان فــورم جــي چيئرميــن محمــد علــي شــاهه چيــو تــه وفاقــي حڪومــت جــي

ڊاڪٽر عيل مرتيض ڌاريجو

۾ عالئقــن ســاحلي ۽ ڪوهســتان ٿــر، تبديلــي موســمي ۽ کــوٽ جــي کاڌي

ســرمائيدار انســان ارب 2 مــان آدمشــماريء ارب 17 جــي دنيــا دنيــا جــي ڪــري کاڌ خــوراڪ جــي شــديد اڻــاٺ جــو شــڪار آهــن. جڏهــن تــه پاڪســتان جهــڙي ملــڪ کــي دالســن ۾ رهايــو وڃــي ٿــو.

نــاڪام رٿائــن، بــي پناهــه ڪرپشــن ۽ ــاء واري ســلوڪ ســبب ان ــي م ماٽيلجا ننڍا وفاقي يونٽ؛ ٿر، ڪوهســتان ۽ ســاحلي عائقــا ســنڌ ۾ ايٿوپيــا ۾ مٽجــي ويــا آهــن. ســندس چواڻــي، آبــادي انســاني ســاحلي جــي ســنڌ الڳيتــو تباهيــن کــي منهــن ڏئــي رهي آهــي، جنهــن ۾ طوفــان، ٻــوڏون، تيــز واري ڇــوڙ جــي ســنڌوء بارشــون،

تماشــائي بڻجــي اهڙيــون ماجرائــون ڏســي رهيــون آهــن. ان سلســلي ۾ ڊاڪٽــر محمــد علــي مانجهــيء چيــو ته، ســنڌوء ۾ گذريل ويهن ســالن کان ڪوٽــڙي کان هيــٺ گهــٽ ۾ گهــٽ گهربــل مقــدار 35 ايــم اي ايــف بــه نــه ڇــڏڻ ســبب حيدرآبــاد کان انــڊس ڊيلٽا جــي کاري ڇــاڻ تائين ســنڌو درياء جي ڪنــارن وارا اڪيچــار ٻيا ۽ انســاني آباديون تباهه ٿي چڪيون آهن. سنڌو دريــاء ۾ پاڻــي نــه ڇــڏڻ ســبب، ســمنڊ جــو کاري پاڻــي زرعــي زميــن جــا 1.3 مليــن ايڪــڙ تباهــه ڪــري چڪــو آهي ۽ اهو سلســلو اڃان تائين جاري آهي. ڊاڪٽــر مانجهــيء وڌيــڪ ٻڌايــو تــه، نظرانــدازيء ۽ الڳاپيــل رٿائــن جــي نــه

عائقــي ۾ مٺــو پاڻــي نــه ڇــڏڻ ســبب هتــان جــا ماڻهــو مسلســل تڪليفــن کــي منهــن ڏئــي رهيــا آهــن ۽ وفاقــي خامــوش حڪومتــون صوبائــي ۽

ٻڌايــو تــه دنيــا جي 17 ارب آدمشــماريء مان 2 ارب انسان سرمائيدار دنيا جي ڪــري کاڌ خــوراڪ جــي شــديد اڻــاٺ جــو شــڪار آهــن. جڏهــن ته پاڪســتان جهــڙي ملــڪ کــي دالســن ۾ رهايــو وڃــي ٿــو ۽ اهــي ان سلســلي ۾ نــه تــه ڪــي ڪوششــون ڪــن ٿــا نــه ئــي مســئلن جــي حــل الء ۽ اينــدڙ للڪارن کــي منهــن ڏيــڻ الء ڪي رٿائون رٿين ٿــا. صحافــي محبــوب ابــڙي چيــو، تــه موســمي تبديليــن ۽ کاڌي جــي اڻــاٺ کــي منهــن ڏيــڻ الء هــڪ جامــع مهــم هائــڻ، ســنڌوء ۾ گهربــل مقــدار ۾ پاڻــي ڇــڏڻ ۽ انــڊس ڊيلٽــا کــي بحــال ڪرڻ الء اپائن جي وٺڻ جي ضرورت آهــي تــه ســاڳئي وقت اختياريــن جو به ان پاسي ڌيان ڇڪائيندي گهر ڪئي

ڪيٽــي بنــدر تائيــن ليــز تــي ڏنــي ويئــي آهــي واپــس ڪرائــي وڃــي، ٻيلــن کــي بحــال ڪيــو وڃــي ته جيئن ســنڌ کــي ماحولياتــي مســئلن کان بچائڻ الء اپاء وٺي سگهجن. ٺهراء ۾ اهــا بــه گهر ڪئــي وئي تــه ذوالفقارآباد جهــڙي شــاهي رٿــا کــي ختــم ڪــري ان تــي خــرچ ٿينــدڙ پئســو ســنڌ جــي موتمار مســئلن ۽ هيٺاهين ســنڌ جي ترقــي تــي خــرچ ڪيــا وڃــن. وڌيــڪ اهــا بــه گهــر ڪئــي ويئــي ته مســڪين ۽ محتــاج ماڻهــن خــاص طــور تــي پڇــڙيء ۾ غربــت کان بــه بدتر زندگي گذارينــدڙ ماڻهــن جــي معيــار زندگــي وڌائــڻ الء تــرت اپــاء ورتــا وڃــن ۽ ســنڌ جــي ســرڪاري زميــن ٻاهريــن ماڻهن

ــي وڃــي. ــه ڪئ کــي االٽ ن

آهــي تــه وقتائتــا اپاء ورتــا وٺڻ گهرجن تــه جيئــن ٿــر ۽ ڪوهســتان ۾ وڌيــڪ انســاني زندگيــن کــي تباهــه ٿيــڻ کان

بچائــي ســگهجي.ســيمينار يڪــراء طــور تــي ٺهــراء پــاس ڪيــو ته، ســنڌوء تــي اڏيل ســڀ ڊيــم ۽ ســنڌوء مــان نڪرنــدڙ ســڀ ڪئنــال ختــم ڪيــا وڃــن تــه جيئــن ســنڌوء جــو پاڻي بنــا روڪ جي انــڊس ڊيلٽــا تائيــن رســي ســگهي، ڪچــي جــي عائقــي ۾ ٻيلــي کاتــي جــي ســڄي زميــن ســنڌوء جــي ٻنهــي ڪنــارن ســان جيــڪا ڪشــمور کان

هجڻ ســبب ٿر، ڪاڇي ۽ ڪوهســتان جــا ماڻهــو بکــون ڪاٽــڻ ســبب ٻيــن عائقــن ڏانهــن لڏپــاڻ ڪــرڻ تــي مجبــور آهن. صــاح الدين جوڻيجي، ماريــا ســومرو ۽ خــدا بخــش بهراڻــيء

نــاڪام جــي حڪومــت “وفاقــي ۽ ڪرپشــن پناهــه بــي رٿائــن، ماٽيلــي مــاء واري ســلوڪ ســبب ٿــر، يونــٽ؛ وفاقــي ننــڍا جــا ان ڪوهســتان ۽ ســاحلي عائقــا ســنڌ ۾ ايٿوپيــا ۾ مٽجــي ويــا آهــن.” _______________محمد علي شاهه

“ســنڌو درياء ۾ پاڻي نه ڇڏڻ ســبب، سمنڊ جو کاري پاڻي زرعي زمين جــا 1.3 مليــن ايڪــڙ تباهــه ڪــري چڪــو آهي. نظرانــدازيء ۽ الڳاپيل رٿائن جي نه هجڻ سبب ٿر، ڪاڇي جــا ماڻهــو بکــون ۽ ڪوهســتان ڪاٽــڻ ســبب ٻيــن عائقــن ڏانهــن لڏپــاڻ ڪــرڻ تــي مجبــور آهــن.” _______ڊاڪٽر محمد علي مانجھي

“تــه موســمي تبديليــن ۽ کاڌي جــي اڻــاٺ کــي منهــن ڏيــڻ الء هڪ جامع مهــم هائــڻ، ســنڌوء ۾ گهربــل انــڊس ۽ ڇــڏڻ پاڻــي ۾ مقــدار ڊيلٽــا کــي بحــال ڪــرڻ الء اپائــن آهــي” ضــرورت جــي وٺــڻ جــي ___________________محبوب ابڙو

رپورٽ ڪارنر

Climate Change


:)Aids( ائڊز Venereal ۽ HIV ۾ آفريــڪا ســڄي ــگ )ســفليز(، ــاد فرن ــو، جنهــن ۾ ب ــن ج بيماريگنورهيــا )پرميــل( ۽ ٻيــون اچــي وڃــن ٿيــون، وڏو آزار آهــي. ان جــو ســبب غربــت ۽ صحــت جــا هتــي آهــي. اڻڄاڻائــي جــي اصولــن کان ماڻهــو گــورن يورپيــن تــي ڏوهــه هڻــن ٿــا تــه اهــي بيماريــون هنــن اچــي هنــن جــي ملــڪ ــه ڪــو شــڪ ناهــي ــن. ان ۾ ت ــون آه ۾ پکيڙيتــه ننــڍي کنــڊ ۾ اهــي بيماريــون يورپيــن ۽ ــي انهــن ــون، جنهــن جــي ثابت ــزن پکيڙي انگريبيماريــن جــي نالــن مــان ئــي ملــي ٿــي. جيئــن تــه ”بــاد فرنــگ“ جنهــن جــي معنــي آهــي فرنگيــن جــي پکيڙيــل هــوا. اڄ اهــي يورپــي يــا آمريڪن تعليــم ڪــري ۽ صحــت جــي ســهوليت ڪــري انهــن مــوذي مرضــن کان بچيــل آهــن. هيڏانهــن انهــن ۾ ايشــيا وٽ اســان تــوڙي آفريــڪا بيماريــن ۾ وڃــن ماڻهــو جڪڙنــدا. افســوس ــه تعليــم ۽ هائجــن جــي جــي ڳالهــه اهــا آهــي تکــوٽ ڪــري اڄ ســنڌ ۾ ائــڊز جــو مــرض تمــام

تيــزيء ســان وڌي رهيــو آهــي. بهرحــال آفريــڪا اينــدڙن کــي )ســاڳي وقــت ٿائلنــڊ جهــڙن ملڪن مشــورو ئــي اهــو آئــون کــي( وينــدڙن ڏي ڏينــدس تــه پنهنجــي صحــت جــو خيــال رکــن ۽ ڌاريــن ســان ازدواجــي زندگــي کان پاســو ڪــن ائــڊز جهــڙي مــوذي ۽ پنهنجيــن زالــن کــي

مــرض ۾ مبتــا ڪــرڻ کان بچائيــن. :)Bilharzia( بلحارظيا

هــيء بيمــاري جيــڪا Schistosmiasis بــه ســڏجي ٿــي ســڄي آفريــڪا ۾ جتــي جتي درياه، نديــون، نــاال وهــن ٿــا عــام آهــي. بلحارظيــا کان مصــر بــه بچيــل ناهــي جــو اتــي جــي وهنــدڙ نيل ــڍ کان شــروع ــا ڍن ــڊا جــي وڪٽوري ــدي يوگن ن (Parasites( ٿئــي ٿــي. هــن بيمــاريء جــا جراثيــممٺــي پاڻــي )درياهــن وغيــره( ۾ رهنــدڙ ســنيل Snail .انــدر رهــن ٿــا ۽ وڌن ويجهــن ٿــا )Snails)ڪينئــون، هــي جراثيــم )Larvae( ٻاهــر ڪــڍي ٿــو ۽ اهــي انســان انــدر داخــل ٿــي وڃــن ٿــا. هــي الروا چمــڙيء ذريعــي انســان جــي جســم ۾ گهــڙي وڃــن ٿــا. انســان جــي جســم ۾ ڀلــي

ڪــو زخــم نــه هجــي تــه بــه هــو انســان جــي ــو وڃــن. ان بعــد هــيء بيمــاري کل انــدر گهڙيهــڪ ماڻهــوء مــان ٻئــي ۾ مريــض جــي پيشــاب ذريعــي پکــڙي ٿــي. جڏهــن ڪــو مريــض دريــاه جــي ڪنــاري تــي پيشــاب ڪــري ٿــو تــه هــي Parasite پاڻــيء ۾مليــو وڃــن ۽ ان پاڻــيء ۾ ڪــو بــه وهنجــي ٿــو تــه هــن جــي کل )Skin( مــان هــن جــي جســم ۾ داخــل ٿيــو وڃــن. بلحارظيــا ــه عــاج نڪتــو آهــي، پــر جــو هــاڻ ٻــڌو اٿــم تاســان کــي هميشــه دريــاه جــي پاڻــيء ۾ تــوڙي ســئمنگ پــول ۾ وهنجــڻ کان منــع ڪيــو ويــو ٿــي. پــر هــن دفعــي ڏٺــم تــه ڪيترائــي فارينــر، جنهــن هوٽــل ۾ آئــون رهيــل هــوس، ان جــي ســئمنگ پــول ۾ ســئمنگ ڪــري رهيــا هئــا. پاڻــيء ۾ گهــڙڻ کان اڳ ۾ هنــن Deet نالــي هــڪ لوشــن )Repellent( پنهنجــي جســم کــي هنيــو ٿــي جنهــن الء هنــن چيــو ٿــي تــه ان جــي بــوء ڪــري بلحارظيــا جــا پئراســائيٽ انســان جــي کل جــي ويجهــو نٿــا اچــن. وهنجــڻ بعــد ــوال ســان ــن يڪــدم پنهنجــي جســم کــي ٽ هنخشــڪ ڪيــو ٿــي. هــن بيمــاريء ۾ ماڻهــوء جــو

ــور هليــو وڃــي ٿــو. نڪالرا:

آفريــڪا ۾ ڪالــرا تمــام گهڻــي آهــي، جيــڪا گنــدي پاڻــيء ۽ بئڪٽريــا واري کاڌي ٻاهــر کان آفيــس يــا هوٽــل ٿــي. لڳــي مــان ــل ــيء جــي بوت ــاڻ ســان صــاف پاڻ ــه پ نڪــرو تکڻــي نڪــرو. گهــٽ رڌل مڇــي يــا گانگــٽ ۽ ڪچــي ڀاڄــي ۽ ســاد کائــڻ کان پرهيــز ڪريــو. ڪالــرا ۾ الٽيــون ۽ دســت ٿيــن ٿــا. ماڻهــوء جــي جســم جــو پاڻــي )Dehydrate( خشــڪ ٿيــو وڃــي جنهــن جــي پورائــي الء گهڻــي کان گهڻــو پاڻــي

ــون ــون بيماري ــڪا ج آفريهتــي ڪجهــه اهڙيــن بيماريــن جــو مختصــر احــوال لــکان ٿــو جيڪــي آفريــڪا کنــڊ جــي ڪيتــرن ئــي ملڪــن ۾ عــام آهــن ۽ جــن بابــت، جڏهــن بــه اســان جــو جهــاز ممباســا، ڊڪار، عابــد جــان، زئنزيبــار، موپوتــو يــا آفريــڪا جــي ڪنهــن ٻئــي بنــدرگاه ۾ ويــو ٿــي تــه اســان کــي خبــردار ڪيــو ويــو ٿــي جيئــن اســان پنهنجــو پــاڻ کــي انهــن بيماريــن کان بچائــي رکــون. ڪــن بيماريــن جــي بچــاء الء تــه ســيون ۽ ٽــڪا )Vaccines( بــه لڳرائڻــا پيــا ٿــي. ڪــن مکيــن، مڇــرن ۽ ڪينئــن کــي جســم تــي وهــڻ کان ڀڄائــڻ الء جســم کــي مکــڻ الء ڪجهــه دوائــون ۽ Spray بــه رکڻــا پيــا ٿــي.

الطاف شيخ سياحت ۽ صحت

Travel Diseases Africa

ننڊ جي بيامري پکيڙيندڙ مک ۽ جيوڙا


۽ لــوڻ اســتعمال ڪجــي. اهــا حالــت گهڻا ڏينهن هلــڻ تــي بلــڊ پريشــر گهٽجيــو وڃــي، ٽيمپريچر ــا ۾ ــو وڃــي ۽ ماڻهــو ڪوم ۽ پيشــاب گهٽجي

ــو. ــم ۾( هليــو وڃــي ٿ )بيهوشــيء جــي عالڊائريا ۽ پيٽ جو خراب ٿيڻ:

ســان خيــال بــه کڻــي ڪيــڏو توهــان هلــو پــر مــون ڏٺــو آهــي تــه آفريــڪا ۾ اچــي هــڪ ٻــه ڏينهــن پيــٽ ضــرور خــراب رهــي ٿــو. بهتــر عــاج اهــو ئــي آهــي تــه آرام ڪجــي، گهڻــي تيــل ۽ گيهــه واريــون شــيون نــه کائجــن. ڪوشــش ڪــري ڌوري ڀــت تــي گــذارو ڪجــي پــر جــي ٽــن چئــن ڏينهــن بعــد آرام محســوس نــه ٿئــي تــه معنــي خطــري جــي نشــاني آهــي،

ڪنهــن ڊاڪٽــر ســان صــاح ڪجــي. :B ۽ A هيپاٽائيٽس

آفريــڪا ۾ هيپاٽائيٽــس بــه ڏاڍي عــام ناهــي. Aاهــڙي خطرنــاڪ آهــي. هيپاٽائيٽــس خــراب پاڻــي پيئــڻ ۽ صفائــي جــو گهڻــو خيــال نــه رکــڻ ڪــري انســان جــي جيــري تــي اثــر ٿئــي ٿــو جنهــن ڪــري بخــار، جســم ۾ ســور، ســائي ۽ پيشــاب جــو دونهاٽيــل رنــگ رهــي ٿــو. هــن بيمــاريء ۾ جيتوڻيــڪ مــوت نٿــو اچــي پــر مريــض ســاڻو ٿيــو پــوي ۽ هــن کان گهمــڻ ڦــرڻ ڇڏائجيــو وڃــي. هيپاٽائيٽــس A جــي بچــاء جــون اڄ ڪلهــه ســيون ايجــاد ٿــي چڪيــون آهــن، جيڪــي ڪافــي اثــر واريــون آهــن، باقــي هيپاٽائيٽــس ’B‘ جيــڪا رت جــي Transmit يــا Sex ڪــري ٿئــي ٿــي، بلــڪل موتمــار آهــي، جنهــن ۾ چنــد هفتــن ۾ جيــرو تباهــه ٿيــو وڃــي. ڪــن حالتــن ۾ هــن بيمــاريء جــو عــاج ٿيــو بــه وڃــي ٿــو نــه تــه گهڻيــن حالتــن ۾ مريــض ســڄي

ــو. ــل رهــي ٿ عمــر هــن بيمــاريء ۾ ورت :)Lassa fever( السا بخار

هــيء بيمــاري آفريــڪا جــي اولهــه وارن ملڪــن ۾ ڏاڍي آهــي. اســان جــو جهــاز جڏهن به ســينيگال، آئــوري ڪوســٽ، نائيجيريــا، ســيريا ليــون جهــڙن ملڪــن جــي ڪنهــن بندرگاهــه ڏي ــه اســان کــي هــن بيمــاري ــدو هــو، ت ــو ٿين روانالء خبــردار ڪيــو وينــدو هــو، جيــڪا بيحــد موتمــار بيمــاري آهــي ۽ هــڪ دفعــو لڳــڻ ســان ان مــان بچــڻ مشــڪل آهــي. اڄ ڏينهــن تائيــن

هــن بيمــاري لڳــڻ جــي ســبب جــي خبــر پئجــي ــوء وانگــر هــڪ کان ٻئــي ــه ســگهي آهــي. فل نکــي لڳــي ٿــي جيــڪا گهڻــي بخــار، الٽيــن، ــي. ــي ٿ ــه ۽ ڪمــزوريء ســان شــروع ٿئ کنگه

ملرييا: آهــي، جيــڪا بيمــاري اهــڙي مليريــا اســان وٽ بــه عــام آهــي. جيتوڻيــڪ ايشــيا جــا ڪيترائــي ملــڪ ان مــان جــان ڇڏائــي چــڪا آهــن، پــر اســان وٽ ۽ ڪجهــه بنگاديــش، انڊيــا ۽ ســريلنڪا جهــڙن ملڪــن ۾ اڃــان قائــم آهــي. پــر اهــو آهــي تــه هفتيــوار بئســو ڪيئــن يــا نيواڪيئــن جهــڙي گــوري کائــڻ ســان ۽ ڄــاريء انــدر ســمهڻ ســان بچــاء ٿيــو وڃــي. پــر آفريــڪا ۾ ڪيترائــي اهــڙا جيــت آهــن. جهــڙوڪ تســي ــه اچيــو ــي جــو ب تســي مــک جيــڪا ڏينهــن ڏٺــڌن ــي هن ــرن ئ ــڪا ۾ ڪيت ــو وڃــي. آفري ڏنگيتــي پاڻــي اهــڙو آهــي، جــو ان جــي پيئــڻ ســان ــدي هيپاٽائيٽــس ــرا، دســت، پيچــش ۽ وين ڪالتــي وهنجــڻ ســان جنهــن ۽ پــوي ٿيــو اي ــه هــڪ ــا ب بلحارظيــا ٿيــو پــوي. بهرحــال مليريمــوذي مــرض آهــي جيڪــو ســفر دوران ماڻهــوء ايــران، انڊيــا، ڇــڏي. ڪريــو پهــچ بــي کــي بنگاديــش وڃــڻ ٿئــي تــه بــه Mospel جســم تــي مکــڻ جهــڙي ڪا دوا ۽ باســو ڪئــن يــا نيــوا ضــرور ســان پــاڻ گوريــون جهڙيــون ڪئــن

کڻــي نڪــرڻ کپــن. :)Rabies( رئبيز

نــه فقــط ڪتــن ٻلــن ۾ پــر آفريــڪا ۾ ڪيتــرن ئــي جانــورن ۾ رئبيــز جــا جراثيــم آهــن. ان ڪــري پالتــو جانــورن کان بــه پاســو ڪــرڻ کپــي. هــن بيمــاريء جــون هــڪ دفعــو جــي عامتــون ظاهــر ٿــي پــون تــه پــوء هــي العــاج مــرض آهــي. ان ڪــري جيئــن ئــي ڪــو ــه يڪــدم ڊاڪٽــر وٽ ــو چــڪ هڻــي ت ڪتــو ٻلPre- پهچــي احتيــاط حاصــل ڪجــي. رئبيــز الء

exposure وئڪســين ٿئــي ٿــي پــر ان هونــدي بــه چــڪ لڳــڻ تــي، زخــم کــي صابــڻ ۽ پاڻــيء ســان

صــاف ڪــري ڊاڪٽــر وٽ پهچــي وڃجــي. :)Sleeping Sickness( ننڊ جي بيامري

هــن بيمــاريء بابــت گذريــل مضمــون ۾ لکــي چڪــو آهيــان تــه تســي تســي مــک جــي

ڏنــگ هڻــڻ ســان ٿئــي ٿــي. هــن بيمــاريء ۾ بخــار ٿئــي ٿــو. جســم جــي چمــڙيء تــي ڦــٽ ٿيــو پــون ۽ انيميــا پــڻ ٿئــي ٿــي. يڪــدم عــاج نــه ڪرائــڻ ســان ڊپريشــن، بــک جــو مــري وڃڻ، ڳالهائــڻ ۾ هٻــڪ ۽ ســخت ٿــڪاوٽ محســوس ٿئــي ٿــي ۽ اڳتــي هلــي مغــز Damage ٿيــو پــوي

ــو. ۽ مــوت جــو ســبب ٿئــي ٿ :)Tuberculosis( ٽي يب

آفريــڪا ۾ مٽــي، ڌوڙ، صحيــح طــرح پاڻــي جــي نيــڪال نــه هجــڻ ڪــري ڪــن ڪــن هنــڌن تــي ٽــي بــي جــو مــرض تمــام گهڻــو آهــي. مريــض جــي کنگهــڻ يــا ڇڪــون ڏيــڻ ســان هــن مــرض جــا جراثيــم ٻــي ماڻهــوء جــي ڦڦــڙن تائيــن پهچــي ســگهن ٿــا. ٽــي بــي جــون

آهــن: عامتــون هيٺيــون ــڪ، وزن گهٽجــڻ، کنگهــه، ڇاتــيء ۾ بخــار، ٿســور، ســاهه ۾ ســهڪ، رات جــو پگهــر اچــڻ ۽

ٿــڪ ۾ رت اچــڻ.:)Typhoid( مدي جو تپ

هــن بيمــاريء ۾ کاڌي ۽ پاڻــيء ذريعــي مريــض جــا بئڪٽيريــا ٻيــن تائيــن پهچــن ٿا. هن بيمــاريء ۾ مريــض جــو آنــڊو خــراب رهــي ٿــو. هــن کــي ٿــڪ، بخــار ۽ پيــٽ ۾ ســور رهــي ٿــو. عــاج نــه ٿيــڻ تــي مريــض کــي آنــڊي مــان رت بــه اچــڻ شــروع ٿيــو وڃــي ۽ Coma )بيهوشــيء( ۾ هليــو وڃــي ٿــو. آفريــڪا کنــڊ جــي ڪنهــن بــه ملــڪ ۾ اينــدڙ ٽوئرســٽ الء ييلــو فيــور وانگــر ٽائيفائيــڊ جــي بچــاء جــي ســئي لڳرائــڻ پــڻ

ضــروري آهــي.مــان ڳالهيــن چنــد انهــن بهرحــال پڙهنــدڙن کــي idea ٿــي وئــي هونــدي تــه آفريڪا ڏي روانــو ٿيــڻ ائيــن ســؤلو ناهــي جيئــن ڪــو حــج الء ســعودي عــرب يــا گهمــڻ الء مائيشــيا يــا لنــڊن جــو ارادو ڪــري ٿــو تــه هــن کــي فقــط ڪپــڙن جــي بئــگ ٺاهڻــي پــوي ٿــي ۽ ٽڪيــٽ خريــد ڪرڻــي پــوي ٿــي پــر آفريڪا جــي ڪنهن ــن ئــي بيماريــن شــهر ۾ اچــڻ کان اڳ ڪيتريجــي بچــاء الء ســيون هڻائڻيــون پــون ٿيــون، ان بعــد آفريــڪا جــي ســرزمين تــي پهچــڻ بعــد بــه پنهنجــو پــاڻ کــي جيتــن ۽ جانــورن کان بچائڻــو

پــوي ٿــو.


جــي ســماج بــه ڪنهــن

ڪــي الء هجــڻ بــري يــا ســٺي

علــم آهــن. هونــدا ســبب خــاص

سوســائٽيء کــي ســٺو بڻائــي ٿــو.

اهــو وڏو ســچ آهــي، اســان جهــڙن

ــم جــي گهــٽ هجــڻ ملڪــن ۾ عل

ســبب، گهڻيــون برايــون جنــم وٺــن

ٿيــون، خــاص طــور علــم جڏهــن

اهــو تــه ٿــو اچــي وٽ عــورت

گهڻيــون ۾ ســماج طــور گڏيــل

ٿــو. ڪــري پيــدا ســٺايون ئــي

ننــڍي دائــري ۾ اهــو علــم ڪنهــن

ــدان الء گهڻــو الڀائتــو ٿئــي ــه خان ب

ٿــو ۽ اهــو علــم مختلــف حوالــن

۽ ”زال ٿــو. اچــي ڪــم ســان

کــي ڪيئــن رشــتي جــي مــڙس

واري نالــي بڻائجــي“ ڪاميــاب

ڪتــاب ۾ اهــڙو علــم آهــي جيڪــو

هــڪ جــوڙي کــي اهــو شــعور ڏئــي

ٿــو، جيڪــو ســندن زندگــي کــي

ــه ــار ب ــر باوق ــو پرســڪون پ ــه رڳ ن

بڻائــي ٿــو. زال مــڙس جــي زندگــي

ٿــي ٿئــي زندگــي نجــي هــڪ

جنهــن کــي ســنوارڻ ۽ پرســڪون

بڻائــڻ ۾ جتــي مــرد جــو هــٿ ٿئــي

ٿــو اتــي عــورت جــو پــڻ اوتــرو ئــي

ســهڪار هجــڻ ضــروري ٿئــي ٿــو.

جتــي ٻئــي هڪٻئــي ســان ســاٿاري

وڻنــدڙ هــڪ اتــي آهــن، هونــدا

ــدي آهــي اهــڙي پــڪ زندگــي هون

آهــي.

ئــي اهــڙو ڪتــاب هــيء

علــم ڏئــي ٿــو جنهــن جــي پڙهــڻ

ــدڙ ســان منتشــر زندگيــون گذارين

جــوڙن کــي گهڻــو فائــدو پهچــي

ســگھي ٿــو. ڪتــاب ”زال مــڙس

جــي رســتي کــي ڪيئــن ڪاميــاب

بڻائجي“اســانجي ســماج ۾ رهنــدڙ

عــورت کــي گهڻــو فائــدو جيڪــو آهــي ڏينــدڙ ايــران جــي ناميــاري عالــم

لکيــو امينــيء“ ”ابراهيــم ڪتــاب عالــم هــن آهــي.

لکــڻ وقــت اهــا ڳالهــه ذهــن ۾ رکــي ويئــي آهــي تــه جــن ملڪــن ۾ مذهــب جــو وڌيــڪ

دٻــاء آهــي، ڪــي دخــل عمــل تهذيبــي ڪــي آهــن، موجــود

تــن آهــن، پابنديــون ثقافتــي ۽ هــيء کــي ماڻهــن جــي ملڪــن ثابــت ڪارائتــو وڌيــڪ ڪتــاب ليکــي، ٿلهــي ٿــو. ســگھي ٿــي گــذارڻ جــي زندگــي مــڙس زال هــن باريڪيــون گهڻيــون جــون ويــون ڪيــون بيــان ۾ ڪتــاب آهــن، جيڪــي اســان جــا نوجــوان ڇوڪــرا توڻــي ڇوڪريــون پڙهــي پنهنجــي آئينــدي الء ڪــي حــدون وري وري ٿــا. ســگهن جــوڙي پڙهــي پنهنجــي گهريلــو زندگــي، پرســڪون ۽ باوقــار بڻائــڻ الء هيء ڪتــاب هــر گهــر ۾ موجــود هجــڻ جهــڙو آهــي. ابراهيــم امينــي بــرک عالــم آهــي ان ڪــري هــن پنهنجــي ڪتــاب ۾ خدائــي حڪمــن ۾ ڏنــل اخاقيــات کــي پــڻ گهڻــي اهميــت ڏيئــي ســمجهايو آهــي. ڪتــاب جــو ترجمو ڀيڻ شــبانه ســولنگيء ڪيو

، هــي آجنهــن ڳ ا

بــه

ڪتــاب ڪيترائــي ٻولــيء ۾ ترجمــو ڪــري ســنڌي آهــي. وڌايــو کــي ادب ســنڌي ســندس ترجمــو پڙهــي ســان گمــان ڪتــاب ڪــو تــه ٿئــي نٿــو ئــي منجهانئــس آهــي. ٿيــل ترجمــو تــه ٿــي ســگهجي ڪــري اميــد ســنڌي ۾ صــورت جــي ترجمــي ادا ڪــردار اهــم هــڪ الء ادب عالــم ايرانــي ســگهندي. ڪــري ســولنگيء شــبانه ۽ لکيــل جــو صفحــن 206 ڪيــل ترجمــو جــو تــي پکڙيــل پڪــي جلــد ســان هــن ڪتــاب جــي قيمــت 200 روپيــا آهي اداري باوقــار جــي ســنڌ جيڪــو ”ســنڌيڪا اڪيڊمــيء“ ڇپايــو آهــي.

صحــت جــي عالمــي اداري مطابــق هــن وقــت

فــرد مليــن 200 کان 150 ۾ دنيــا ســڄيء

ــه پاڪســتان ــس ســي )Hepatitis C( ۾ ت هيپيٽائيٽ

۾ 12 مليــن کان وڌيــڪ فــرد هــن تڪليــف ۾

آهــن. هيپيٽائيٽــس ســيء جــي عــاج الء موجــود

اثــرن اگــرن جــي )interferon shots( انجيڪشــن

ســبب ڪيترائــي مريــض اهــو عــاج نٿــا ڪرائــي

ــدازي موجــب هــر ســگهن جنهــن ســبب هــڪ ان

ســال هيپيٽائيٽس جا 5006 مريض فوت ٿي وڃن

ــه ان بجــاء هيپيٽائيٽــس جــي عــاج ــا. جڏهــن ت ٿ

ــي ــل هــڪ دوا جــا نال ــازو متعــارف ڪراي جــي ت

ماتــر اگــرا اثــر پيــدا ٿيــن ٿــا. اهــا دوا روزانــو هــڪ

گــوريء جــي صــورت ۾ 12 هفتن تائين اســتعمال

ڪرڻــي پويٿــي. هــيء دوا عالمــي مارڪيــٽ ۾

دســتياب آهــي پــر بدقســمتيء ســان اڃــان تائيــن

ــي ويئــي آهــي. ــه ڪرائ پاڪســتان ۾ متعــارف ن

اميريڪا جي فوڊ اينڊ ڊرگ ائڊمنسٽريشن انهن

گوريــن جــي هــڪ ڊگهــي ۽ جامــع تحقيــق ڪــرڻ

کانپــوء ان جــي اســتعمالڻ جــي اجــازت ڏنــي آهــي

زال ۽ مــڙس جــي رشــتن کــي ڪيئــن ڪاميــاب بڻائجــي؟شبانه سولنگيء جي ترجمو ڪيل ڪتاب تي تبصرو

“تندرســتي” شــيلف بــڪ

پاڪســتان ۾ هيپيٽائيٽس(Hepatitis)

ســنڌيء ۾ ڇپيــل صحــت ۽ ســائنس بابــت ڪتابــن جــو تعارف

ڪتابن جو تعارف ۽ تبرصو

Book Shelf


Health & Technology

روبوٽــس پتڪــڙا ڊوڙنــدڙ ۾ رڳــن الء عــالج

)روزاين سنڌ ايڪسپريس جي ٿورن سان(

tandrusti 14 28 feb 2015

Documents