Chng I:

Khi qut v tm l hc lao ngLao ng l mt mi ng quy gia mi mi quan h qua li gia: - ngi v t nhin - ngi v my - ngi v ngi. Con ngi sng trn tri t c ngha v v quyn li tham gia lao ng m thc cht l em sc lc tinh thn v vt cht ca mnh tc ng vo t nhin nhm tng cng v ch bin ca ci trn tri t. Trong qu trnh lao ng , nhng ngi lao ng li c quan h qua li vi nhau nhm thc y quan h ngy cng thu c hiu qu cao hn. R rng, yu t tm l con ngi c lin quan mt thit vi lao ng. Ngi lao ng, k c ngi lao ng n gin, c bit l ngi qun l t chc lao ng rt cn nhng kin thc v tm l hc v cng cn bit vn dng nhng yu t tm l vo lao ng. Chnh v vy s xut hin ca tm l hc lao ng l mt i hi cp bch ca x hi trn con ng pht trin ca khoa hc, ca sn xut, ca cng nghip ho, ca t ng ho. Tm l hc lao ng l mt chuyn ngnh ca khoa hc tm l. N nghin cu nhng yu t tm l qua li gia con ngi v lao ng nhm gp phn pht trin con ngi ton din, ng thi gp phn ci tin qu trnh lao ng v nng cao hiu qu lao ng ca con ngi. Nhng yu t ch yu ca con ngi tc ng n lao ng bao gm: - Th cht: Th hin ch yu sc kho v tnh trng thn kinh m ng nhim v lao ng. - Trnh nhn thc: Th hin kh nng m ng nhim v lao ng - Tnh cm, cm xc ca con ngi: Th hin trong thc t s hng th khi nhn v hon thnh nhim v c giao.

1

- ch: Th hin nhng phm cht thuc phm vi lao ng, sc mnh tinh thn m ng nhim v lao ng - Nhng thuc tnh tm l c nhn: Th hin xu hng v tnh cch to nn mt mu sc ring bit ca c nhn khi m ng nhim v. Hot ng lao ng gm ba thnh phn ch yu chu s tc ng ca con ngi, l: + T chc qu trnh lao ng + Nng sut lao ng + Kt qu lao ng Trong qu trnh tc ng ln nhau gia tng thnh phn ca con ngi v tng thnh phn ca lao ng, rt nhiu vn tm l s ny sinh, hoc xy dng con ngi pht trin ton din, hoc thc y qu trnh lao ng. Nhng yu t tm l c th pht trin theo chiu hng tch cc, ngc li cng c th nh hng tiu cc, km hm s pht trin ton din ca con ngi, cng nh khng thc y c qu trnh lao ng. I. i tng v nhim v ca Tm l hc lao ng 1. i tng ca Tm l hc lao ng: Tm l hc lao ng cp ti hot ng lao ng ni chung, m hot ng ca con ngi din ra trong nhiu lnh vc khc nhau nn tm l hc lao ng cng bao hm mt phm vi rng ln, gm : Tm l hc cng nghip, tm l hc nng nghip, tm l hc kinh doanh, tm l hc giao thng, tm l hc hnh chnh, tm l hc qun l, trng hc . D lnh vc hot ng no th i tng nghin cu ca tm l hc lao ng bao gm: - Cc hot ng lao ng - Nhng c im nhn cch ca ngi lao ng, c im v ngh nghip ca h. - Mi trng x hi - lch s v mi trng lao ng c th m trong hot ng lao ng c thc hin - Cc mi quan h gia cc c nhn trong lao ng - Cc cng c lao ng, cc sn phm lao ng v cc phng php dy lao ng

2

2. Nhim v ca Tm l hc lao ng. Tm l hc lao ng c nhim v chung l lm tng sc lm vic ca con ngi bng cch vn dng nhng nhn t tm l khc nhau. thc hin c nhim v chung ny Tm l hc lao ng phi thc hin mt lot cc nhim v c th sau: - Nghin cu nhng c im tm l ca nhng ngi khc nhau chng minh mt cch khoa hc v hon thin cng vic la chn ngh nghip v t vn ngh nghip - Nghin cu s mt mi v tm l dn n gim st kh nng lm vic nhm hp l ho cc ch lao ng, iu kin lao ng v qu trnh lao ng - Nghin cu nhng nguyn nhn tm l ca nhng hnh ng sai st dn n tai nn lao ng nhm mc ch ngn nga nhng hnh ng sai st - Nghin cu nhng quy lut tm l ca s hnh thnh cc k nng, k xo lao ng, s hnh thnh tay ngh cao nhm hon thin cc phng php dy lao ng - Nghin cu cc phng tin nng cao nng sut lao ng v t chc lao ng mt cch ng n. - Nghin cu cc phng tin k thut lm cho chng ph hp vi nhng c im tm l ca con ngi nhm mc ch hon thin k thut hin c v tham gia vo vic xy dng c s khoa hc cho vic thit k k thut mi. - Nghin cu lao ng nh l mt nhn t pht trin tm l v b tr nhng thng tn do cc bnh v khuyt tt gy ra xy dng mt hot ng lao ng hp l. - Nghin cu mi quan h gia con ngi vi con ngi trong qu trnh lao ng nhm xy dng tp th lao ng tt, hnh thnh thi ng n i vi lao ng cho nhng ngi lao ng.

3

II. S lc lch s ca Tm l hc lao ng Tm l hc lao ng c xut hin vo u th k XX, khi c gi l K thut tm l hc, Tm l hc cng nghip,Tm l hc ng dng - Nhng tc phm cng b u tin v Tm l hc lao ng xut hin khng lu trc chin tranh th gii th nht. Phn ln cc sch u cp n nhng phng php v kt qu thu c trong qu trnh hot ng thc tin. Cc tc gi cc cun sch u nghin cu cc vn do x nghip m h lm vic ra nh: + Nhng vn v vic tuyn chn cng nhn + Vn dy ngh cho cng nhn + S sp t ni lm vic + Vn cc nhn t gy nn cc trng hp bt hnh hay nhng nhn t c nh hng ti nng sut lao ng. (K t s chiu sng n mi quan h gia con ngi vi con ngi.) Chnh v vy, H.Wallon(1959) nhn mnh rng nhng ng dng thc s u tin ca tm l hc vo lnh vc lao ng khng xut pht t chng trnh l thuyt m xut pht t nhng yu cu ca cng nghip v lng mong mun nng cao hiu qu sn xut. Tm l hc lao ng pht trin theo ba hng ch yu: nh hng v tuyn chn ngh nghip Hp l ha lao ng, Tm l hc v cc quan h lin nhn cch. * i vi hng th nht, ngi ta tin hnh tuyn chn ngh nghip nhm to s thch ng ca con ngi vi nhng iu kin lao ng. phc v cho hng nghin cu ny Phng Ty v Lin X xut hin nhiu phng hng nghip. + Nm 1915 phng hng nghip u tin c thnh lp Boston

4

+ Nm 1916 nhng phng hng nghip khc c thnh lp c, Php, Anh, Italia.

V d: Nc Cng ho Php, nm 1922 B cng nghip v thngnghip Cng ho Php ban hnh ngh nh v cng tc hng nghip v thnh lp S hng nghip cho thanh thiu nin di 18 tui. Nm 1938 cng tc hng nghip mang tnh php l thng qua quyt nh ban hnh chng ch hng nghip bt buc i vi tt c thanh nin di 17 tui. Nm hc 1950 - 1951 cng tc hng nghip cn c thc hin sm cc trng tiu hc, lp trung ng nm th hai (tng ng lp 5 Vit Nam ). Cng tc hng nghip, t vn ngh ca Cng ho Php thc s l mt trong nhng hot ng ni ting ca nn gio dc Cng ho Php. Nc c nm 1925 - 1926 c 567 phng t vn ngh nghip. c bit cng tc t vn ngh nghip c ch trng nc Anh, h thnh lp hi ng quc gia c bit nghin cu vn ny. * Vi hng th hai: Hp l ho lao ng + K s F.Taylor: (khong cui th k 19) tin hnh nhng th nghim v vn t chc lao ng mt cch khoa hc nhm nng cao nng sut lao ng. ng chia thao tc lao ng thnh nhng n v n gin loi b nhng ng tc tha nhm thc hin cng vic mt cch nhanh nht; nh mc lao ng; tho vic g lm vic , c tiu chun tng ngh tuyn chn cng nhn, phn cng lao ng theo hng chuyn mn ho, ci tin cng c theo hng mi loi cng vic phi c dng c tt nht, phn cng lao ng mt cch r rng. Vic ci tin ca Taylor mc d phi chi thm nhng khon tin to ra cc iu kin lao ng mi nhng thi gian bc d mt tn hng gim t 7 - 8 gi xung 3 - 4 gi, s cng nhn trong nh kho gim t 500 xung cn 140 ngi. Nh vy li sut nh t bn thu c rt ln. + F.B.Gilbret nghin cu hp l ho cc ng tc lao ng, a ra mt s k thut phn tch mi (chp nh v quay phim cc thao tc lao ng). ng xc nh c 17 nhn t tc ng trong cc thao tc lao ng. Nm

5

1911 ng xut bn cun sch Nghin cu cc ng tc, kinh nghim tng cng hiu sut lao ng ca cng nhn. + R.M.Barmes tip tc nghin cu theo hng ca Gilbret nm 1937 ng xc lp c nguyn tc tit kim ng tc v 22 quy tc hp l ho ng tc lao ng. + I.M.Xtrnp t nm 1901 - 1903 bng nhng thc nghim ca mnh nu ln c s sinh l ca cc qu trnh tm l quyt nh cht lng ca qu trnh lao ng, xc nh cc tiu chun v thi gian ti u ca mt ngy lao ng. ng l ngi t nn mng cho hc thuyt v s ngh ngi tch cc, m hin nay sinh l hc lao ng v Tm l hc lao ng da vo chng li s mt mi. + Nm 1905 - F.Kraepelin xut vic o c s mt mi v s dng cc phng php thc nghim vo nghin cu lao ng. + Nm 1910 - J.M Lahy quan tm n cc iu kin lao ng ca cng nhn sp ch, tm ti cc du hiu khch quan ca s mt mi trong lao ng tr c. S pht hin nhanh chng ca cc thit b qun s trong thi gian Chin tranh th gii th 2 li ko s ch ca cc nh tm l hc, k s, cc nh qun s v hiu qu s dng v tin cy ca cc thit b mi khng t ti mc hon thin k thut. Vic tuyn chn v o to cc thao tc vin trong qun i cha hon thin bi v cc thit b trong qun s khng ch ti kh nng cng nh nhng gii hn ca con ngi. T , bt u c s phi hp cht ch gia cc nh tm l hc v cc nh k thut trong cc lc lng qun s ca M. l c s ra i ca Tm l hc k s. y l chuyn ngnh tm l hc quan tm nghin cu nhng kh nng, nhng gii hn tm l ca con ngi v lm sao cho nhng c im cu to ca my mc ph hp vi nhng kh nng tm l . * Hng th ba: Tm l hc ca cc mi quan h lin nhn cch. Nm 1924 n 1929: E.Mayo l ngi khi xng nghin cu vn ny, Cng ty in lc min ty (M). Nghin cu lm sng t mt iu: Ngoi nhng yu t vt l, cn c nhng yu t tm l x hi c nh hng

6

ti hiu sut lao ng. Cc nghin cu lm r vai tr ca tng yu t nh: ng c, hng th, nhu cu c khng nh, c nh gi, thi , d lun, s tho mn trong lao ng, cc mi quan h nhn cch, cu trc ca nhm lao ng. Nm 1933. Mayo vit cun Nhng vn con ngi ca nn vn minh cng nghip. Trong ng khng nh rng: L thuyt hin i v cng tc qun l phi da trn nn tng ca nhng thnh tu tm l hc v hc thuyt v cc mi quan h ca con ngi do Mayo xy dng vn cn gi tr n ngy nay. Tm l hc lao ng ca Lin X mc d c phn no pht trin theo hng ca K thut tm l hc nhng chuyn dn sang qu o ca tm l hc Macxit. T nm 1950 theo sng kin ca nh tm l hc B.M.Chplp. Tm l hc lao ng c ging dy ti trng i hc tng hp Matxcva mang tn Lmnxp. K.K.Platnp vit bi ging v Tm l hc lao ng. Cng t nhng nm 50 hot ng nghin cu v thc hnh v Tm l hc lao ng c m rng. Ngy nay cng vic nghin cu Tm l hc lao ng c thc hin nhiu c quan nghin cu v cc trng i hc. Hin nay khng cn ai ph nhn s ng gp thit thc ca Tm l hc lao ng vo cng cuc xy dng t nc tt c cc nc trn th gii. Vit Nam v phng din Tm l hc lao ng cn cha c nghin cu nhiu. Nm 1971 Vin nghin cu khoa hc k thut bo h lao ng c thnh lp. Trong nghin cu ca vin c cp ti Tm l hc lao ng nh vn hng nghip, lao ng s phm. Nm 1975 cun sch u tin v Ecgnmic v cun Khoa hc lao ng ca Nguyn Vn L trong c cp ti mt s kha cnh tm l lao ng. Nm 1976 chuyn Tm l hc lao ng c ging dy ti trng i Hc S Phm H Ni v mt s trng H Ni nh trng i Hc Cng on, i Hc Kinh t quc dn. Nhng nghin cu thc s v Tm l hc lao ng ch c bt u vo cui nhng nm 70 n nay. T tm l hc lao ng v hng nghip ca Ban tm l hc vin khoa hc Gio dc tin hnh nghin cu. Cc nghin

7

cu tp trung ch yu vo vn dy lao ng k thut v hng nghip cho hc sinh ph thng. Hin nay nc ta Tm l hc lao ng cha c v tr xng ng bn cnh sinh l hc lao ng, thm m hc lao ng. iu c nh hng nht nh n vic nng cao nng sut lao ng. V vy, n lc phi to cho Tm l hc lao ng mt v tr xng ng trong s pht trin ca khoa hc Tm l. III. Cc phng hng pht trin ca Tm l hc lao ng Cho ti hin nay cha c s thng nht trong vic xc nh cc phng hng pht trin ca Tm l hc lao ng.

- X.N.Ackhanghenxki xc nh ba phng hng c bn caTm l hc lao ng: + Nghin cu cc vn khng ngng nng cao hiu sut lao ng trn c s to ra v s dng nhng k thut hin i nht + Nghin cu vic o to c hiu qu cao cc cn b, cng nhn + Nghin cu gio dc k thut tng hp nh trng ph thng. -

L.N.Gorbunva trong cun "S tin b k thut v tm l hc

lao ng" chia phm vi nghin cu ca tm l hc lao ng thnh 3 nhm : + Nhm cc vn c lin quan n vic t chc qu trnh lao ng ( bao gm ni dung lao ng , s phn cng lao ng hp l, ch lao ng, ngh ngi). + Nhm cc vn tm l hc k s c lin quan n s tham gia ca cc nh tm l hc vo vic ch to cc thit b lao ng. + Nhm nhng vn tm l hc ca vic s dng hp l lc lng sn xut ( chn ngh, dy sn xut.).

- V.V. Tstsvaphng hng ch yu sau :

trong cun " Tm l dy lao ng " nu 4

8

+ Tm l hc k s nghin cu cc vn ch to my mc v cng c ph hp vi nhng i hi v mt tm snh l + Tm l hc t chc, tiu chun ho ch lao ng v an ton lao ng + Tm l hc thch ng ngh nghip v chn ngh + Tm l hc dy lao ng k thut tng hp v ngh nghip.

- K.K.Platnp trong cun Cc vn ca Tm l hc lao ng xc nh 4 hng ca Tm l hc lao ng bao gm: + Gim nh lao ng v mt tm l hc, + Tm l hc dy ngh + Tm l hc k s, + Nhng vn ca tm l hc v s t chc lao ng. Cc cch phn chia trn c nhng u im, nhng c nhng nhc im l hoc phin din, hoc qu khi qut, nng v mt khch quan m khng ch n mt ch quan, mt tm l x hi ca hot ng lao ng. - Nh tm l hc BaLan

B.Biegeleisen - Zelazowski xc nh 4

hng nghin cu ca Tm l hc lao ng: + S thch ng ca: k thut vi nhng c im tm l ca con ngi + S thch ng ca: cng vic vi nhng c im tm l ca con ngi + S thch ng ca: con ngi vi k thut v cng vic + S thch ng ca: con ngi vi con ngi trong nhng iu kin lao ng Quan im ny c nhiu nh tm l hc trn th gii cng nh Vit Nam cho l hp l hn c v trnh c nhng nhc im nu trn.

9

IV. Cc phng php ca Tm l hc lao ng.

1. Phng php iu tra.- Tc dng ca phng php: c th thu thp thng tin c ch trc tip t nhng ngi lao ng , nh qun l . Mun vy, phi lm cho nhng ngi c hi hiu tht r mc ch ca cuc iu tra v phi to c mt bu khng kh hiu bit, tin tng ln nhau. - Ni dung hi: + Cc cu hi c th t vo yu t con ngi : lao ng c qu mt mi i vi h hay khng ? Do qu n hay bi cc iu kin khc ? C s thiu thoi mi trong ( hay sau ) lc lm vic khng ? Cc thao tc no l qu kh khn ? u l nhng thi im hay nhng tnh hung phc tp trong qu trnh gim st cng vic ? vv + Cc cu hi cng c th cp ti nhng sai st ca my nh : c phi v cc tn hiu c b tr ti nn kh nhn thy ? Cc b phn iu khin cng vy, do c b tr khng ng nn thao tc vin kh s dng ? Cc tn hiu no thng s dng nht cc s c v nguyn nhn xy ra ?....... Cc c liu ca phng php ny cn c s dng mt cch thn trng ( do mt s cu tr li khng ng s tht hoc mt s cu tr li khng ng ni dung ).

2. Phng php quan st.C hai cch : quan st lin tc v quan st gin on. 2.1. Quan st lin tc.

10

- Quan st lin tc l g: ngi nghin cu s quan st v ghi li ton b nhng s kin v tnh hung xy ra ni tin hnh quan st, cc tn hiu truyn n c nhn c ngay s tc ng hay b chm tr; s lng v thi gian ca cc phn ng tri gic hoc phn ng vn ng ca ngi lao ng, cc hin tng k thut b nh hng hoc b lm thay i, cc hnh ng ph tr vv

- K thut thu thp thng tin: dng c o thi gian, my quay phim, my ghi m. Cng c th s dng thit b truyn hnh ni b. iu ny c li v ngi b quan st s khng cm thy b bi ri trc s c mt ca nh nghin cu. Trong bt c trng hp no th cng nn thn trng nh i vi phng php iu tra; ngi b quan st phi bit c mc ch ca cng vic ny v phi to bu khng kh tin tng ln nhau. 2.2. Quan st khng lin tc ( gin on) Mc ch v ni dung ca cc quan st kiu ny cng tng t nh ca quan st lin tc. p dng cch ny, c th quan st c (mt cch ln lt ) nhiu v tr lm vic. Ngi ta ly mt khong thi gian xc nh (chng hn, t 2- 10 pht) v ch tin hnh quan st ti cng mt v tr, cn xc nh mt khong thi gian ln ngi nghin cu c th di chuyn sang v tr lm vic th hai , l v tr m anh ta s tin hnh quan st trong mt thi gian xc nh. S ln quan st i vi tng v tr lm vic sao cho c th i din c v phng din thng k.

3. Kim tra bng nh du bng hi ( check list )K thut ny bao gm mt bng cu hi c ni dung v th t c n nh nhm kim tra nhng kha cnh khc nhau trong hot ng lao ng. - V tr lm vic ca nhng ngi lao ng ph hp cha ? - Ngi lao ng c th ngi gh lm vic hay nht thit phi ng ? Anh ta c th thay i t th lm vic c khng ? - Gh ngi lm vic c thit k ng cha ( chiu cao, hnh dng, ch ta ) ?

11

- Gh ngi c cn tr cc vn ng khng ? - Cc n hiu c thit k ph hp cha ( c im cu to, khong cch quan st, ch, k hiu ) ? - Cc b phn iu khin c lp t hp l cha ? C thun tin cho cng nhn khi s dng khng ? - Cc b phn iu khin c to mt s tng phn mnh vi nn ca my hoc ca gi iu khin khng ? vv

4. Phn tch cc mi lin h ( link analysis ) l mt k thut lm sng t cc mi lin h gia cc thnh phn hay gia cc yu t ca mt thnh phn. Cc mi lin h ny c trnh by bng th v c th hin bng nhng thut ng thng k. Tn s tng i v gi tr ca cc lin h. S vi cc s liu thng k ny s gip xut nhng bin php hon thin ( nu cn thit) trnh s chng cho cc lin h khc nhau: gip cho s iu khin ti u ca ngi v my, gip b tr ph hp cc yu t thng tin v cc thit b iu khin - iu chnh vv

5. Phn tch chu trnh- L g: l vic xc lp v biu din bng th chu trnh cc thao tc hoc cc giai on khc nhau ca qu trnh truyn thng tin. - u im: + c th hon thin trt t din ra cc thao tc + loi b mt s thao tc khng cn thit + hoc a vo mt s thao tc khc. - Phn tch chu trnh c hai cch : a) Biu ( gin ) Kurke : trnh by th da trn s k hiu ho cc thao tc khc nhau. b) Ho t chc : ( organigramme ) : ho bao hm mt lot cc thao tc, c trnh by di dng nhng vung nh v ghi tn cc thao tc bn trong v trt t cn din ra ca nhng thao tc . Khi ni v yu t con ngi th trt t ny c th c hoc khng c tn trng. Trong trng hp khng c tn trng th bn ho t chc s l thang chun gip so

12

snh v ng thi da vo nng cao tay ngh cho cng nhn ( v l mt algoritm - thut ton).

6. Phng php thc nghim.- Khi nim: TN l ppngc ch ng gy ra cc hiin tng TL cn ngc sau khi to ra cc iu kin cn thit v loi tr cc yu t ngu nhin. - u im: c th xc nh mt cch chc chn s nh hng hoc khng ca cc bin s khc nhau n hin tng cn nghin cu v nh gi mc nh hng ca cc bin s (v trong thc nghim cc bin s c kim sot cht ch). - C 2 loi thc nghim: TN t nhin v TN trong phng th nghim. S khc nhau gia hai loi thc nghim: + TN t nhin din ra trong iu kin thc cn TN trong phng th nghim din ra trong phng th nghim + tnh cht ca cc bin s. Nh vy, thc nghim t nhin t c s dng hn bi v : a) khng phi lc no cng cho php kim sot cht ch cc bin s c nghin cu b) i khi bt buc thc nghim vin phi ch i s xut hin ca cc hin tng m anh ta ang quan tm c) Nhiu khi khng th thc hin c . khc phc nhc im ca pp TN t nhin v TN trong phng th nghim, ngi ta s dng mt loi TN khc c gi l s ng nht. c im: + c s gn gi gia m hnh thc nghim vi cc iu kin thc ( t nht l trong tnh cht ca chng ) + c th kim sot c cc bin s. + m hnh c thc nghim ( s trnh by cc iu kin, cc hin tng, cc tn hiu ) c th c lm bng tay ( do thc nghim vin lm) hoc bng cc phng tin bn t ng hay t ng. Cc m hnh thc nghim c th rt phong ph tu thuc vo mc ch cc hin tng cn nghin cu. S liu thc nghim cn c x l thng k.

13

ng thi, nhng kt qu thu c sau khi phn tch phi c kim nh v khng nh trong iu kin vn hnh ca h thng.

Chng II

Nhng vn tm l hc ca vic t chc qu trnh lao ng+ T chc lao ng hp l, khoa hc l khi nim ra i t khi c hc thuyt v t chc khoa hc ca Fredric Taylor(1868- 1915) trong sn xut. Taylor l ngi u tin p dng phng php thc nghim vo vic t chc lao ng ca con ngi, p dng phng php phn tch hp l ho cc thao tc sn xut. + T chc qu trnh lao ng hp l, khoa hc l lm cho qu trnh lao ng ph hp vi nhng c im tm l ca con ngi. Mun t chc tt qu trnh lao ng phi gii quyt tt cc vn : Phn cng lao ng Xy dng ch lm vic ngh ngi hp l Ci thin cc iu kin lao ng. I. Vn phn cng lao ng 1. Phn cng lao ng l g?

Phn cng lao ng l s quy nh gii hn hot ng ca con ngi trong qu trnh lao ng. Ni theo cch khc: Phn cng lao ng l s tch ring cc loi lao ng, loi cng vic, loi thao tc giao cho mi ngi thc hin mt vic hay mt b phn ca qu trnh lao ng

14

Mc ch ca s phn cng lao ng: Trong vic t chc qu trnh lao ng, nh qun l phi tin hnh phn cng lao ng. Vic phn cng lao ng phi nhm mc ch pht huy cao sc lm vic ca ngi lao ng v t hiu qu cao nht ngha ca s phn cng lao ng: - Do s phn cng lao ng m trong qu trnh lm vic, thao tc ca ngi lao ng lp i lp li nhiu ln, to iu kin k nng, k xo c hnh thnh bn vng v hon thin - Ngi lao ng c iu kin nm c tnh nng v c im ring ca cng c lao ng nh m iu khin v thc hin cc thao tc c d dng, gim bt nhng cng thng ca c th v h thn kinh trong khi lm vic. - Phn cng lao ng cn l cch nm c nhng phm cht c bit ca ngi lao ng, trn c s chn lc ngh nghip chnh xc. S phn cng lao ng c lin quan cht ch vi s hp tc lao ng, gia ngi lm vic ny vi ngi lm vic khc, gia nhm ny vi nhm khc, c mi lin h qua li khng kht vi nhau, c bit trong cc dy chuyn sn xut, n l mt h thng nhng mi lin h qua li cng nhau hon thnh nhim v 2. Cc hnh thc phn cng lao ng: Trong lao ng ngi ta thng s dng 4 hnh thc phn cng c bn sau:a)

Phn cng theo quy trnh gia cng: L s chia qu trnh lao ng

thnh nhiu giai on, nhiu loi cng vic v giao cho mi ngi thc hin mt loi thao tcb)

Phn cng theo chc nng: L s giao vic theo vai tr v v tr Phn cng theo tay ngh: Phn theo trnh chuyn mn v theo Phn cng theo t s nng sut: L s phn cng da vo s

ca ngi lao ng trong qu trnh lao ngc)

cc nhm ng vi s phc tp ca lao ng ( bc th, loi th)d)

ngi lao ng, kh nng lao ng ca tng ngi, thi gian v yu cu ca cng vic tnh ton giao vic nhm t c t s nng sut cao nht.15

2. Cc gii hn ca vic phn cng lao nga)

Vic phn cng lao ng phi nhm m bo rt ngn thi gian

ca mt chu trnh lao ng. Trong mi chu trnh lao ng thng c cc khu. Ton b thi gian ca cc khu cng vic phi m bo cho di ca chu trnh lao ng t n mc ti u. Nu biu din iu kin bng thi gian tng s ca chu trnh ta c: T - T > 0 T : Thi gian ca chu trnh trc T: Thi gian ca chu trnh mi Nu cc chu trnh lao ng chim thi gian bng nhau th chn phng n phn cng lao ng trong thi gian hot ng tc nghip ca thit b tng. Khi tnh ton hiu qu khng c ch xut pht t cng vic ca mi ngi thc hin ring l m phi ng thi tnh n nhng thay i trong vic s dng thi gian lao ng ca nhiu ngi c quan h vi nhau trong vic thc hin mt chu trnh lao ng, k c nhng ngi phc v ni lm vic.b)

Ch trng ti yu t tm l: Xt di gc tm l hc vic

phn cng lao ng s nh hng n tnh sc tch ca cng vic v dn n tnh n iu trong lao ng Tnh sc tch ca lao ng: - Theo quan im tm l hc: Tnh sc tch ca cng vic l c trng c bn ca lao ng - Tnh sc tch ca lao ng ph thuc vo: + S a dng ca cng vic + S a dng ca cc phng thc thc hin cng vic + S c mt ca cc chc nng m n i hi hot ng tch cc sng to ca con ngi. - Do s tin b ca k thut trong th k qua dn n s phn cng lao ng v s chuyn mn ho cao trong lao ng. iu dn n s sc tch ca lao ng b gim st. Khi tnh sc tch ca lao ng b gim st s dn n tnh n iu trong lao ng Tnh n iu trong lao ng: - Hin nay c hai quan nim khc nhau v tnh n iu trong lao ng:

16

+ Tnh n iu l c im khch quan ca bn thn qu trnh lao ng + Tnh n iu l mt trng thi tm l ca con ngi. Trng thi tm l ny l hu qu ca s u u trong cng vic. Cc nh tm l hc M thng theo quan nim th hai. Th d T.W.Harrel cho rng: Tnh n iu l mt trng thi ca tr tu, do vic thc hin cc nhim v lp i lp li gy nn. Do quan nim khc nhau v tnh n iu nn cc nh tm l hc tm kim cc con ng chng li tnh n iu theo hai hng khc nhau: T chc li qu trnh lao ng v tm cch chng li tnh n iu bn ngoi bn thn qu trnh lao ng - Tnh n iu trong lao ng l mt hin tng tt yu xy ra do s tin b ca k thut, i hi nh qun l phi phn chia nh qu trnh lao ng, chuyn mn ho trong lao ng. Trong mt mc ng k, tnh trng ny l mt quy lut. Quy lut ny c li hay c hi cho ngi lao ng? Cc nh tm l hc lao ng cc nc cng c nhiu quan im khc nhau v vn ny: + Mt s nh tm l hc cho rng tnh n iu trong lao ng khng c hi i vi ngi lao ng m n l mt nhn t thc y s pht trin nhn cch. Th d nh quan im ca N.Valentinova- nh x hi hc Lin X: Khng phi ch c s khc phc tnh n iu ca lao ng do s phn chia nh qu trnh lao ng, m s s dng n cng em li kh nng gio dc nhn cch, gio dc s tm ti sng to ca ngi lao ng. + Mt s nh tm l hc cho rng bt k trng hp no tnh n iu trong lao ng cng nh hng xu ti ngi lao ng: Mt hng th i vi cng vic, s mt nhc xut hin sm trong ngy lm vic, cm gic ngy lm vic di hn. + Nhiu nh tm l cho rng vic chia nh qu trnh lao ng khng phi bao gi cng c li v khng phi bao gi cng c hi. Nhiu cng trnh nghin cu ca cc nh tm l hc khng nh phi xc nh gii hn cho php ca tnh n iu n u l c li v n u l c hi.

17

- Nhng cng trnh nghin cu ca vin khoa hc v lao ng ca Lin X cho php xc nh mc cho php ca tnh n iu v cc con ng khc phc nh hng xu ca n ti ngi lao ng Cc nh khoa hc nu nguyn tc phn chia nh qu trnh lao ng da trn thi gian ca thao tc lao ng kt hp vi s lng, ni dung v tnh cht ca cc thnh phn cu to nn thao tc lm tiu chun cho mc n iu ca thao tc lao ng. C th l thi gian thao tc lao ng 30 giy l thi gian ti hn. Mt thao tc lao ng cn phi bao gm khng di 5 thnh phn khc nhau - Cc bin php ngn nga nh hng xu ca cng vic n iu: + Hp nht nhiu thao tc t sc tch thnh nhng thao tc phc tp, a dng hn + Lun phin ngi lao ng lm cc thao tc lao ng khc nhau + Thay i nhp ca cc ng tc + a ch lao ng v ngh ngi c c s khoa hc vo lao ng v s dng th dc trong lao ng sn xut + S dng cc phng php lao ng thm m khc nhau trong thi gian lao ng sn xut, nht l m nhc + Nghin cu s dng cc h thng khen thng vt cht v tinh thn mt cch chnh xc. * Gii hn x hi hc ca vic phn cng lao ng: S hot ng ca con ngi trong x hi rt phong ph v a dng. N khng ch ng khung trong mt lnh vc lao ng tr c hoc lao ng chn tay, m thng xuyn c s kt hp cht ch vi nhau. V vy vic phn cng lao ng phi bo m tnh cht phong ph ca ni dung, tnh hp dn ca cng vic, bo m cc iu kin pht huy nhng kh nng sng to ca con ngi, phi ch n mt hnh thnh khuynh hng ngh nghip ca mi ngi trong lao ng. 3. Vn phn cng lao ng trong nh trng. - Nguyn tc phn cng lao ng trong nh trng l phn cng cng vic ph hp vi nng lc s trng ca tng ngi nhm pht huy cao nht nng lc s trng ca h trong cng vic.18

- gim tnh n iu trong cng vic c th s dng cc bin php sau: + Lun phin ging dy cho cc khi lp trong trng gip gio vin nm vng chng trnh mn hc ton cp + Phn quyn cho cc cp v qun l theo mc tiu + S dng cc phng php tc ng thm m nh trang tr lp hc, s dng m nhc trong gi ngh gii lao + S dng khen thng vt cht v tinh thn mt cch chnh xc, cng bng + Sp xp cc lp hc cn b tr nh th no mi lp u c tng i y cc nhn ti c th thnh lp cc i bng, i ng ca lm cho cuc sng tp th c tnh a dng, ho hng cho vic hc tp. II. nh mc lao ng nh mc lao ng l ra tiu chun v s lng v cht lng cng vic phi t c trong mt n v thi gian. Nh vy v nguyn tc, nh mc lao ng l xc nh s hao ph cn thit v thi gian thc hin mt cng vic. * C s nh mc lao ng:a)

nh mc lao ng phi da trn c s k thut ngha l phi

xy dng trn c s nhng thng s ca thi gian, ca phng tin lao ng, i tng lao ng, phng php thao tc hp l v trnh hiu bit v khoa hc lao ng, t chc lao ng. - V thi gian: Phi tnh n s hao ph thi gian c quy ch ho trong thc hin cc hnh ng lao ng c lin quan vi nhau v mt k thut. - V thit b: Cc thng s lm vic ca cc thit b nh s lng my, tnh trng my, cng sut my, ch lm vic ca my - V th thut lao ng: Th thut bng tay, th thut khi s dng my, cc c ng hp l, c ng tha - Trnh t chc lao ng: Lp k hoch lao ng, phn cng v hp tc lao ng, b tr ni lm vic, phc v ni lm vic, ci thin cc iu kin lao ng

19

b)

nh mc lao ng phi da trn c s kinh t, ngha l phi

nghin cu ngy cng lao ng, thi gian lao ng, thi gian lao ng kinh t nht, tnh n cc yu t phm cht vt liu, cch s dng vt liu, hp l ho dy chuyn lao ngc)

nh mc lao ng phi da trn c s tm sinh l, ngha l phi

xc nh c kh nng ca con ngi khi thc hin mi yu t ca cng vic, s hao ph v th lc ca con ngi trong khi thc hin mt cng vic. Nhng yu t ngoi cnh nh hng trc tip n hot ng sinh l ca ngi lao ng trong khi lm vic v nh hng n kh nng lm vic ca con ngi d) nh mc lao ng phi da trn c s m bo s thng nht gia quyn li c nhn v quyn li tp th. Song song vi vic nh mc lao ng phi xy dng mt ch phn phi tin lng hp l, hnh thc tr lng phi ph hp vi mc tng nng sut lao nge)

nh mc lao ng phi mang tnh cht k hoch, khi iu kin

vt cht thay i kh nng lao ng ca con ngi thay i, trnh k thut thay ith k hoch lao ng cng thay i, do nh mc lao ng cng thay i. Khi tin hnh nh mc lao ng phi da vo s tham gia kin ca ng o qun chng, da vo nhng kinh nghim phong ph ca qun chng trong phong tro thi ua, phong tro pht huy sng kin ci tin k thut. III. Xy dng ch lao ng v ngh ngi hp l Vic xy dng ch lao ng v ngh ngi hp l c c s khoa hc l vn rt quan trng, c nh hng trc tip n nng sut lao ng. Khi bn v ch lao ng v ngh ngi Xsnp a ra nhn xt: Nu tay phi b mi nhiu, kh nng hi phc ca n s c hi phc nhanh chng hn khng phi l lc ngi ngh ngi hon ton m l lc tay tri tch cc lm vic Lao ng xen k vi ngh ngi ng mc l bin php quan trng nhm m bo mt kh nng lm vic cao. Khi nghin cu vn ny Mc vit: Nhng tr em ch hc mt ngy mt bui th thng c rnh c khoan khoi c kh nng v thch th nhiu hn tip thu bi c kt qu. Trong

20

ch va lao ng va hc trng th mi cng vic hai ni u do vic n m vic kia c ngh ngi v tr cm thy d chu hn nu c cm ci mi mt cng vic(1) Mun xy dng ch lao ng v ngh ngi hp l phi da trn ba yu t sau: - S mt mi - Sc lm vic - Thi gian gii lao 1.S mt mi S mt mi l hnh thc ri lon trong vic t chc hot ng nh l kt qu ca s c gng lm vic vi nhng bin i chc nng trn mi bnh din : sinh ho, sinh l, tm l. Mt mi l kt qu s tch lu v tc ng ca nhiu yu t khc nhau nh : s c gng v th cht, v tr tu, cm gic, nhng yu t mi trng , cng v tn sut cc vn ng, s n iu, tnh trng sc kho ca c th, dinh dng khng hp l, cc yu t x hi. Mt mi biu hin s gim kh nng lao ng dn n gim nng sut lao ng, nhng bin i v sinh l(nhp tim tng, nhp th tng, bin h hp gim, kh nng nn th gim) v tm l (tng s li, khng bao qut ht c trng th gic, cc phn ng tr li b thay i, thi gian phn ng tng) - Bn cht ca s mt mi theo quan im ca cc nh tm l hc: L phn ng t v t nhin ca c th i vi hot ng nhm ngn nga s ph hu c th. Mt mi l hin tng khch quan, khi con ngi c lm vic th c mt mi. - Phn loi mt mi: Cc nh Tm l hc phn thnh 3 loi mt mi sau: + Mt mi chn tay(c bp) do cc loi lao ng chn tay gy ra. + Mt mi tr c do cc loi lao ng tr c gy nn. + Mt mi cm xc do nhng tnh hung cng thng trong lao ng to ra.

(1)

T bn quyn 1 tp 2 trang 280

21

S phn chia trn ch c ngha tng i. Trong thc t, s mt mi ca ngi lao ng thng l t hp ca 3 loi mt mi trn v cc loi c lin quan n nhau. - Cc nguyn nhn gy nn mt mi trong lao ng: S mt mi l hin tng khch quan khng th trnh khi khi thc hin qu trnh lao ng, vn l phi lm th no cho s mt mi khng xy ra sm trong qu trnh lao ng. Mun vy phi bit c cc nguyn nhn gy nn s mt mi trong lao ng. Theo cc nh Tm l hc c 3 loi nhn t gy mt mi sau: + Nhn t c bn: L nhn t trc tip gy ra s mt mi, l s t chc lao ng khng hp l + Nhn t b sung: L nhng nhn t trong nhng iu kin nht nh c th trc tip gy ra s mt mi. Th d: S bt tin trong giao thng khi i lm do lin tc b cng thng v nhng chuyn mua sm tho mn nhu cu c nhn, s cnh tranh gia ngi v ngi trong vic i tm danh vng, vt cht. + Nhn t thc y: L nhn t to iu kin thun li cho mt mi d dng xy ra. Th d: Trng thi c th, iu kin v sinh ni sn xut, s ng c v ting n Mt mi l hin tng khch quan khng th trnh khi khi tin hnh qu trnh lao ng. Vn l ch phi lm th no cho s mt mi khng xy ra sm. Do bin php chnh ngn nga khng cho mt mi xy ra sm l phi t chc hp l bn thn qu trnh lao ng. Ngoi ra cc bin php ci thin hon cnh v phng tin, iu kin lao ng cng c ngha quan trng. Hin nay vn mt mi khng ch c nghin cu di gc nng lng v c bp m c gc tm l. Do vic nghin cu s mt mi c tin hnh bng nhng phng php khc nhau. l nhng phng php c th pht hin c nhng bin i v mt sinh l ln tm l, nhng thay i v s lng v cht lng sn phm. Cc ch s tm - sinh l c nh gi bng cc phng php o tun hon, h hp, in tim, in no, th lc, cc php th o phn ng vn ng i vi cc kch thch th gic v thnh

22

gic, nhng bin i ch , tr nh, t duy, s kho tay. Cc ch s c nhn v x hi c nh gi thng qua s chun b ngh nghip, nng lc, iu kin sng, cc mi quan h lin nhn cch. 2. Sc lm vic Sc lm vic ni ln kh nng lm vic do dai, lu bn, khng bit mt mi sm - Sc lm vic ca con ngi ph thuc vo cc nhn t sau: * Nhng nhn t bn ngoi: + Nhng yu cu ca lao ng (tnh cht cc ng tc, nhng i hi i vi cc c quan phn tch, mc trch nhim i vi cng vic.) + Nhng iu kin mi trng vt l v x hi ca lao ng: khng kh tm l hc trong nhm, trnh chuyn mn, tui tc, thm nin, ngh nghip, iu kin ni lm vic * Nhng nhn t bn trong: + Trng thi thn kinh, tm l, trng thi mt mi * Chu k sc lm vic: Sc lm vic ca con ngi trong thi gian mt ngy c nhng bin i nht nh, mang tnh quy lut.b a b c d

a

c

Ngh tra 5 6 7

0

1

2

3

4

8

t(gi) lao ng

H1 : Biu v s bin i sc lm vic trong mt ngy lao ng ng cong in hnh ca sc lm vic trong mt ngy lao nga)

Giai on khi ng (i vo cng vic): Sc lm vic c tng

dn ln v t mc ti a. Trc khi bt u tin hnh lao ng, trn v no ca ngi lao ng c nhng im hng phn c lin quan ti cc cng vic, cc quan h xy ra trc . Nhng im hng phn ny, khng nhng ch ngay tc khc cho cc im hng phn c lin quan n hot ng lao23

ng. iu ny to nn xung t v sinh l thn kinh. Trong thi gian xung t cc k xo lao ng khng c vng chc, ng thi hay c ng tc tha. Do sc lm vic ca ngi lao ng cha t ngay ti mc ti a khi bt u lm vic, ch khi no nhng hng phn lin quan n cng vic chim u th ln t nhng im hng phn c trc khi bt u cng vic th sc lm vic t mc ti a.b)

Giai on sc lm vic ti a(sc lm vic n nh): Sc lm

vic ti a v n nh trong thi gian di. Du hiu c trng ca giai on ny l cc ch s k thut v kinh t u cao. Giai on th hin trng thi bnh thng ca c th ngi ang lao ng.c)

Giai on sc lm vic gim st(s mt mi pht trin) : Cc ch

s kinh t k thut bt u b h thp, nng sut lao ng gim st, cht lng sn phm km, s cng thng ca cc chc nng sinh l tng ln Na sau ca ngy lao ng cc giai on trn li lp li k tip nhau v c thm biu hin sc lm vic cui ngy tng ln cht t (d) gi l t gng sc cui cng trong ngy l nguyn nhn tm l (S vy gi ca nhng cng vic tip theo sau ngy lm vic) Ba giai on ca na sau ngy lao ng c cng v thi gian thp hn so vi ba giai on ca na u ngy lao ng. C th : giai on khi ng ngn hn so vi na ngy u; giai on sc lm vic ti a ngn hn v sc lm vic ti a cng thp hn, mc d ngi lao ng c ngh n tra cng khng th y li c ton b s mt mi c tch lu trong na ngy u; giai on sc lm vic gim xt, s mt mi cng xy ra nhanh hn. Nhn chung sc lm vic ca na ngy u cao hn na ngy sau t 30 n 40%. - Sc lm vic ca con ngi cng bin ng theo tun lm vic. Sc lm vic bin i theo tun cng tri qua ba giai on nh bin i sc lm vic theo ngy. Sc lm vic ti a trong tun thng xy ra gia tun (th24

3, th 4). Hot ng hc tp ca hc sinh trong tun cng xy ra tng t nh vy. - Sc lm vic cng bin i theo nm: Sc lm vic ti a thng vo nhng ngy thng ma ng, sc lm vic thp nht vo nhng thng ma h trong nm. Nghin cu ng cong sc lm vic l cn c phn b thi kho biu hc tp trong ngy, trong tun, trong nm hc t chc cc gi gii lao hp l, c c s khoa hc. 3. Cc gi gii lao T lu cc nh khoa hc thy rng cn c s lun phin gia cc thi k lm vic v cc thi k ngh ngi (gii lao). Song s kt hp ti u thi gian ca cc thi k nh th no l vn cc nh Tm l hc lao ng quan tm nghin cu. Thng thng trong mt ca lm vic c nhng thi k gii lao chnh thc sau: Ngh n cha, th dc gia gi. Trong qu trnh lao ng con ngi khng th lm vic lin tc trong 3, 4 gi lin, do h thng cho php mnh ngng lm vic trong mt thi gian nht nh, hoc lm vic khc (vn vai, ngp, vn mnh). C nhiu ngi lao ng khng mun dng cng vic nhng c th h buc phi lm iu v nh vy mt s ngi lao ng s xut hin mc cm ti li mnh n bt gi ca c quan x nghip. T thc t xut hin cu hi: Ti sao khng a thm vo ch lao ng v ngh ngi nhng gi gii lao c t chc ngi lao ng c ngh ngi thanh thn khng c mc cm ti li. Mt cng trnh nghin cu trnh by trong cun sch Sinh l hc lao ng thc hnh ca Lman Gunte chng minh rng: Trc khi a thm gi gii lao vo th thi gian ngi lao ng dng tay trong qu trnh lao ng chim 11% tng s gi lm vic, cn gi lm vic ph chim 7,6%. Sau khi a thm gi gii lao th thi gian ngi lao ng dng tay lm vic ch chim 6% tng s gi lm vic. ng thi tng s gi dng tay v ngh ngi c t chc ch chim 12,2% tng s gi lm vic. Nh vy vic a thm gi gii lao c t chc25

vo ch lao ng v ngh ngi lm tng thi gian lm vic c hiu qu hn so vi trc khi a thm gi gii lao vo ngy lao ng. V mt tm l ngi lao ng khng cn cm thy y ny v mnh ngh chui na. a. Quy lut chung khi xy dng ch lao ng v ngh ngi Khng c mt qui tc chung xc nh s ln gii lao v s phn b chng trong mt ca lao ng sn xut. iu ph thuc vo nhng iu kin c th ca lao ng, loi lao ng c th. Tuy nhin cng c nhng quy lut chung cn lu khi xy dng ch lao ng v ngh ngi. - Cc nh Tm l hc lao ng nu ln nhng quy lut chung cn tnh n khi xy dng ch lao ng v ngh ngi cho ngi lao ng - Ln gii lao u tin mang tnh cht d phng, gii lao sau khi lm vic c 1 gi 30 pht n 2 gi. Ln gii lao ny c tc dng h thp s mt mi khng ln c tch lu trong 1gi 30 pht n 2 gi lm vic. - Trong na sau ca ngy lm vic cn c mt ln gii lao sau khi lm vic c 1 gi n 1 gi 30 pht - Thi gian cc gi gii lao phn ln ph thuc vo mc ca gnh nng th lc v tm l. Th d: Vi cng vic u u, n iu, khng i hi s tiu tn nng lng th mi ln gii lao l 5 pht. Vi cng vic m gnh nng th lc ln, i hi s ch , cc ng tc chnh xc th mi ln gii lao l t 10 n 15 pht. - Quy lut nh git c tc dng phc hi nng cao sc lm vic( Nhiu ln ngh gii lao ngn tt hn l t ln ngh gii lao di) - S quyt nh thi gian ngh trong ngy lm vic c thc hin sau khi nghin cu sc lm vic ca ngi lao ng mt b phn lao ng sn xut c th.

26

a)

Ch lao ng v ngh ngi trong mt ngy m

Xy dng ch lao ng v ngh ngi trong mt ngy m phi cn c vo nhng yu t c th: Th lc, s cng thng ca thn kinh, tc lm vic, t th lao ng, tnh n iu ca lao ng, cc iu kin ca ni lm vic. Tu theo mc nh hng ca mi yu t trn i vi c th m quy nh thi gian ngh ngi. Theo nghin cu ca vin nghin cu lao ng Lin X thi gian ngh ngi bng % thi gian thao tc tu theo mc nng nhc ca lao ng quy nh nh sau: Cc yu t Trng lng di chuyn hay s tiu hao th lc (Tnh bng kg) Tnh cht ca lao ng - T 5 - 15 kg lm di 1/2 thi gian - T 5 - 15 kg lm qu 1/2 thi gian - T 16 - 30 kg lm di 1/2 thi gian - T 16 - 30 kg lm qu 1/2 thi gian - T 31 - 56 kg lm di 1/2 thi gian - T 31 - 56 kg lm 1/2 thi gian - T 31 - 56 kg lm qu 1/2 thi gian Thi ngh 1% 2% 3% 4% 7% 8% 9% 1% 3 - 4% 5% 1% 2% 3 - 4% 1% 2% 3% 4% 1% 2% 3% gian

S cng thng - Khng ng k thn kinh - Trung bnh - Ln Tc lm - Va phi vic - Trung bnh - Cao T th lao - B hn ch ng - Khng thun tin - Cht chi - Rt khng thun tin Tnh n iu - Khng ng k ca lao ng - Trung bnh - Cao

27

V kh hu

Tu theo bc x nhit (>20 c) m tng i > 70% Nhit < - 5 c Trong gii hn tiu chun sc kho

1 - 5% 1% 1% 2% 4% 5% 2% 3% 4% 5%

nhim bn - Nng bi khng c t 35 - 50% cho php ca khng kh t 15 - 60% t 61 -70% t 71 - 85% - Trn 85% c bo h lao ng - Nng cht c ti 35% 36 - 50% 51 -70% trn 70% Ting n sn - Tn s thp 60 - 70%db (xiben) xut Trung bnh 55 - 65 db Cao 50 - 60 db - Tn s thp 71 - 80 db Trung bnh 66 - 75 db Cao 62 - 70 db - Tn s thp 81 - 85 db Trung bnh 76 - 85 db Cao 71 - 75 db - Tn s thp 91 - 100 db Trung bnh 86 - 90 db Cao 76 - 85 db S chuyn rung - Cao - Nhanh - Rt mnh di 50% thi gian ca ca trn 50% chiu sng - Thp 31 - 48 lux - Di 30 lux hay t m

1%

2%

3%

4% 1% 2% 3% 4% 1% 2%

28

Tng s thi gian ngh tnh bng cch cng cc s % li. Quy nh thi gian gii lao phng v thanh ton mt mi xut pht t tnh cht ca lao ng: Tnh cht cng vic Thi gian ngh Nh v th lc, cng Hai ln mi ln 5 pht thng thn kinh va phi vo 2 gi sau khi bt u lm, vo 1 gi 30 trc khi kt thc Cng vic trung bnh v Ngh 2 ln, mi ln 10 th lc v cng thng pht, vo 2 gi khi bt thn kinh va phi u lm , vo 1 gi 30 trc khi kt thc Cng vic khng i hi 4 ln ngh, mi ln 5 th lc ng k, nhng pht, c sau 1 gi 30 li khng thun li v tnh c gii lao n iu t th v vn tc lm vic Cng vic i hi th lc 3 ln ngh, mi ln 10 ln hay s cng thng pht thn kinh ln Cng vic c mc Mi gi u c gii lao, 2 cng thng ln, vi cc ln gii lao 10 pht(sng iu kin khng thun li 1 ln, chiu 1 ln), cc ln ngh cn li ngh t 3 n 5 pht Cng vic i hi th lc Mi gi gii lao 8 - 10 ln, khng c cc iu pht kin thun li Thc hin trong cc iu Ngh 5 pht trong na kin thun li nhng tc gi cao v cng thng thn kinh i hi th lc ln, thc Ngh 12 - 15 pht trong hin trong iu kin c mi gi gii lao bit khng thun li Ni dung ngh Th dc sn xut 2 ln/ 1 ngy

Th dc sn xut 2 ln/ ngy, mi ln 5 pht

Th dc sn xut 2 ln trong ngy, 2 ln cn li vn ng nh

Ngh yn tnh hoc khi ng nh Th dc sn xut 2 ln/ ngy

Ngh yn tnh cc a im dnh ring Nh trn

Nh trn

29

Lao ng trong iu kin Ngh 5 pht mt ln vo Tp th dc h hp thun li nhng phi ch sng, 2 ln vo chiu cng thng Lao ng i hi s cng Mi gi ngh 5 pht Tp cc ng tc hot thng ln cc chc nng ng ton b h c t duy b) Ch lao ng v ngh ngi hng tun, hng nm Sau 5 hay 6 ngy lm vic, s hot ng ca c bp v thn kinh tr nn cng thng nn cn c thi gian ngh khi phc li kh nng lao ng. l ngy ngh hng tun Hng nm, mi ngi lao ng li c b tr mt s ngy ngh theo ch hin hnh ca nh nc quy nh. Ni dung ngh ngi hng nm phi do c nhn ngi lao ng sp xp. Nhng mun m bo cho cc ngy ngh c y gi tr, cn hng dn cho mi ngi tranh th ngh ngi ngoi tri, tip xc vi thin nhin. Bi v thin nhin mang li cho h nhng cm xc thch th v khoan khoi. i vi ngi lao ng tr c li cng c ngha v thin nhin kch thch nng lc sng to v lm cho c th con ngi thm vng chc. IV. Ci thin cc iu kin lao ng Trong qu trnh lao ng con ngi chu s tc ng ca nhiu yu t: - Yu t tm sinh l: Bao gm cc trng ti v th lc, trng ti thn kinh tm l, vn tc, nhp lao ng - Yu t v sinh sc kho: Bao gm cc iu kin kh tng, ting n, chn ng bc xtrong mi trng lao ng - Yu t thm m: Bao gm vic trnh by bn trong v bn ngoi ca khu vc lao ng, s dng m nhc trong lao ng Tp hp cc yu t trn c coi l iu kin lao ng. Cc yu t hp thnh cc iu kin lao ng tc ng n con ngi c nhng mc khc nhau, v vy trong lao ng s nng nhc cng c mc khc nhau. Ngi ta quy c chia cng vic thnh 6 loi nng nhc sau: Loi th nht: L nhng cng vic c thc hin trong cc iu kin thun li v mt sinh l i vi con ngi. Do iu kin y m con

30

ngi gi vng c sc kho tng kh nng lao ng v lao ng c nng sut cao Loi th hai: L nhng cng vic c thc hin trong cc iu kin t thun li hn, nhng khng gy ra nhng s thay i ln v mt sinh l ca ngi lao ng sau khi cng vic kt thc, cc chc nng c th c phc hi nhanh Loi th ba: L loi cng vic gy ra nhng bin i nghim trng v sinh l, to nn mt trng thi trung gian( gia trng thi bnh thng v trng thi c bin i v mt sinh l ca ngi lao ng) Loi th t: L loi cng vic gy nn nhng bin i su sc hn v sinh l ca ngi lao ng, lm gim nhiu kh nng lao ng Loi th nm: L nhng cng vic gy ra nhng trng thi bnh l, kh nng lm vic gim i r rt nhng sau mt thi gian ngh ngi di trng thi bnh l mt i. Song c mt s ngi mc bnh ko di v gim kh nng lm vic Loi th su: Gm nhng vic gy ra nhng bnh l ngay sau khi bt u lm vic v mang tnh cht bn vng V vy, nhim v ca vic t chc lao ng l ci thin v c bn cc iu kin lao ng mc lao ng nng nhc khng ln hn mc th hai v nu c mc nng nhc th ba th cn phi c ch ngh ngi hp l. 1. Yu t tm sinh l lao ng Trong qu trnh lao ng, c th con ngi c kh nng chu ng mt trng ti th lc v thn kinh tm l tng ng, ngha l kh nng m bo hot ng lao ng bnh thng trong mt khong thi gian nht nh a) Cc trng ti th lc Gi tr ca trng ti th lc lao ng thng c xc nh bng mt trong cc ch tiu sau: + Cng (tnh bng kg/m) + S tiu hao nng lng (tnh bng kcalo) + Cng sut ca s pht lc (tnh bng ot) Gi tr ca trng ti tnh c tnh bng kg/ b) Cc trng ti thn kinh tm l

31

Gi tr ca trng ti thn kinh tm l ph thuc vo khi lng v tnh cht ca thng tin cho ng lao ng phi tip theo t cc ngun khc nhau (ti liu, i tng lao ng, cc phng tin lao ng, nhng ngi c lin quan trong qu trnh lao ng). Trng ti thn kinh tm l c xc nh bng: + Mc cng thng ca s ch + Mc cng thng ca cc chc nng phn tch + Mc cng thng do cm xc S liu cc trng ti thn kinh tm l th hin trn bng sau:

32

Bng Cc tiu chun v trng ti thn kinh tm l (theo ti liu ca Vin Nghin cu khoa hc lao ng Lin X)Tn gi ca yu t Mc cng thng ca s ch : a. S i tng quan st b. Thi gian quan st tp trung (% thi gian ca ca) c. S lng cc c ng trong 1 gi (vn tc) Mc cng thng ca cc chc nng phn tch: * Th gic (mc chnh xc ca lao ng) * Thnh gic Nh (nhm 1) 0-5 Ti 15 Ti 360 Trung bnh (nhm 2) 6-10 T 25 n 50 T 361 n 720 Cc c im ca cc trng ti Nng (nhm 3) 11-25 T 51 n 75 T 721 n 1080 Rt nng (nhm 4) Trn 25 Trn 75 Trn 1080

Th Khng c tr ngi, li ni r rng minh bch 100%

t chnh xc

Chnh xc

chnh xc cao, c bit chnh xc

S cng thng do xc cm

C nhng tr ngi li ni nghe c khong cch ti 2,5 m r rng minh bch 70 80 % Lm vic theo Lm vic theo mt mt chng trnh chng trnh n gin cho n gin nh, v ngi thc hin c khi phi sa cha chng trnh

C nhng tr ngi, li ni nghe C nhng tr ngi li ni nghe c c khong cch ti 2m, r rng khong cch ti 1,5 m, r rng minh bch minh bch 30-60% di 30% Lm vic theo mt chng trnh 1. Lm vic theo mt chng trnh cho cho nghim ngt v phc tp ngi nghim ngt kh phc tp, ngi thc hin thc hin cn phi sa chng trnh cn sa chng trnh khi thi gian b khng hong. 2. Cc iu kin nh trn, nhng cng vic c km theo s tm ti sng to, c kh nng gy nguy him cho c nhn, hay i hi tinh thn trch nhim cao i vi s an ton ca nhng ngi khc.

Ghi ch: 1. Cc trng ti v trng ti thn kinh tm l i vi cc nhm nng nhc 5 v 6 phn ln cha c nghin cu. 2. Trng hp ny p dng cho lao ng c trng ti nng qu sc (cc nhm 5 v 6).

33

2. Yu t v sinh sc kho a. Bi v nhim c ho hc * Trong lao ng thng gp nhiu loi bi: bi bng, bi t, bi than, bi bt, bi g, bi kim loiBi bay trong khng kh, phn tn i nhiu ni. Tip xc vi bi nu khng phng nga cn thn d sinh ra nhiu bnh nh vim ph qun, hen ph qun, d ng, vim da, ph thng mi mt * Cht c ho hc thm nhp vo c th bng 3 ng: H hp, tiu ho, qua da ri vo mu. Nhiu loi ho cht gy tc hi n c th, cc triu chng nhim c thng xut hin di dng lm bin i ch s mu, gy nn tnh trng thiu mu, 95% trng hp nhim c bng con ng h hp do ht phi hi c trong khng kh, mt s ngi nhim c do n ung khng cn thn. * Phng nga bi v nhim c ho hc: Ngn nga bi v nhim c ho hc c thc hin bng nhiu hng: + Dng phng php phun ti nc l gim bi xung ti tiu chun v sinh. Trong sn xut tt nht l c kh ho v t ng ho cc qu trnh sn xut, t chc iu khin sn xut t xa + Thit lp nhng b phn ht bi, ht kh c ti ch, dng my truyn m kh bi c tc dng kim tra bo him cn thit + Cm n ung nhng ni c bi, c hi c, cht c, lm vic ni c bi, c cht c phi c trang b dng c bo h lao ng y b. iu kin chiu sng Yu t quan trng i vi lao ng l th lc v thi gian, hai yu t ny phn ln ph thuc vo iu kin chiu sng. nhng ngi th lc bnh thng kh nng phn bit cc vt nh khi c chiu sng l 50 lux - 70 lux, kh nng phn bit cc i khi c chiu sng l 600 lux- 1000lux. Khi lao ng tr c th chiu sng phi t 75 - 100 lux ( ng vi bng n t 40w n 60w) Nhiu cng trnh nghin cu sinh l hc cho thy thi gian nhn r khi lao ng sau 3 gi s gim i 72% gi tr lc u nu chiu sng l 50 lux, 55% nu chiu sng l 75 lux, 26% nu chiu sng l 100 lux, 15% nu chiu sng l 200 lux. Trong lao ng sn xut ngi ta thng s dng 3 h thng chiu sng:

31

- Chiu sng ti ch chiu sng trc tip vo ch lm vic - Chiu sng chung chiu sng ton b a im lao ng sn xut - Chiu sng hn hp l kt hp chiu sng chung v chiu sng ti ch S chiu sng trong lao ng sn xut c th l chiu sng t nhin hay chiu sng nhn to. S chiu sng t nhin c li hn i vi con ngi, chiu sng t nhin to ra nng sut lao ng cao hn 10% so vi khi chiu sng nhn to. Tuy nhin, h chiu sng t nhin khng phi bao gi cng m bo chiu sng y lm vic thun li (Th d: Ma ng, ban m, m tri). V th, cn b sung bng h thng chiu sng nhn to. Tiu chun chiu sng nhn to c quy nh mc khc nhau tu theo chnh xc ca cng vic dng n mt. Bng quy nh tiu chun chiu sng trong cng nghip: Tnh cht Chiu sng ti ch cng vic Rt chnh xc 1000 - 1500lux Chnh xc Va Th 300 - 1000lux 100 - 300lux 30 - 100lux Chiu sng chung 50 - 100lux 40 - 80lux 30 - 80lux 20 - 80lux Ch c chiu sng chung 150 -300lux. Ti a 500lux 75 - 130lux Ti a 300lux 40 - 80lux 20 - 40lux Ti a 60lux

c. iu kin nhit : Nhit thch hp i vi ngi khi lm vic t 22 - 25 C, khi lm vic nhng ni c nhit cao tc thi th p lc ng mch gim xung, nu nhit cao ko di th p lc ng mch tng ln, lc tim mch v h thn kinh lc ny c nhng bin ng chc nng lm nh hng bt li n qu trnh trao i cht trong c th. Mt ngi ln lm vic nng nhit 20 C trong 7 gi tiu hao mt 7 - 8 lt m hi. Mi lt m hi thot ra phi tiu th mt 500 kcalo. i vi thanh thiu nin mi bt u lm vic hoc ang hc th s bin ng cn cao hn na. Lm vic ch nng m m qu cao cng nh hng n c th nh: Lm tr ngi s thot m hi, hin tng thi nhit gim, kt qu l con ngi thy u oi, nng sut lao ng gim r rt. Khi lm vic trong nhit thp, phn ln nng lng ca c th tiu ph chng lnh. Nhit thp lm cho mch mu bn ngoi co li, l

32

chn lng cng co li, c th phi i ph vi hin tng to nhit ra ngoi. Tnh trng ny cng lm gim s ch ca ngi khi lm vic, kh nng xy ra tai nn khi lm vic cng tng ln. *Nhng bin php nhm ci thin iu kin lao ng di tc ng ca nhit cao v thp: - Ni lm vic cn che chn, c h thng qut gi, c h thng kh cho ma h, c h thng si m cho ma ng, c h thng bo v v trnh cc ngun pht sng - Nu lm vic ngoi tri phi che chn trnh nh nng, trnh gi lnh. Mc qun o bo h thch hp vi thi tit. i vi thiu nin khng nn b tr lm vic ngoi tri khi nhit thp di 10 C - Ma h phi t chc nc ung hp l gi cn i lng nc v mui trong c th, b p li s mt mt do m hi thot ra - Trong iu kin p sut kh quyn cao, khng nn thiu nin lm vic di nc hay ln Tuy vy, trong qu trnh lao ng c th con ngi cng dn dn lm quen v thch ng vi mi trng: i vi cc thiu nin, nhit khng kh 24 - 28 C th qu trnh thch ng khong 1 nm, nhit cao 30 - 32 C th khong 2 nm d. Ting n: Ting n l k th ca lao ng sn xut, ting n gy ra rt nhiu tc hi: thc t cho thy rng khi tng mc ting n t 75 db(xiben) n 85db th nng sut lao ng gim 15%, tip c mi khi mc ting n tng 5db th nng sut lao ng gim 5%. Lm vic nhng ni thng xuyn n o d mc nhng bnh vim tai, tng huyt p, ri lon thn kinh, lot d dyTh d: 4,5 triu cng nhn M lm vic ni c ting n th hn 1 triu ngi mc bnh tai nghnh ngng. Ngi ta d on ting n cn l nguyn nhn gy ra bnh ung th. * Mc n cho php trong lao ng sn xut quy nh nh sau: - Ting n tn s thp: ti 90db - Ting n tn s trung bnh: ti 75db - Ting n tn s cao: ti 65db * Ngc li mc ting n sau y khng th chp nhn c:

33

- Ting n tn s thp: trn 115db - Ting n tn s trung bnh: trn 100db - Ting n tn s cao: trn 90db u tranh chng ting n trong lao ng sn xut ang l trung tm ch ca nhiu c quan nh nc. Hin nay ngi ta thc hin nhng bin php sau: - S dng nhng vt liu hp th m trong kin trc, trong cc thit b, trong cc qu trnh k thut - Thay i qu trnh sn xut. Th d thay th vic tn v dp bng hi p, thay phng php hn in bng thu ng lc - B tr cc thit b n nht trong nhng khu vc ring, t h thng iu khin v quan st trong cc a im cch xa. - Hn ch s lan truyn ting n trong phm vi ch lm vic bng cc vt liu cch m. Th d cc th nghim cho thy nh sau: Tm g dy 3mm lm gim cng ting n 17db lt dy 6mm lm gim cng ting n 20db Thu tinh dy 4mm lm gim cng ting n 28db Vch na dy 60mm lm gim cng ting n 48db Vch na dy 110mm lm gim cng ting n 51db Trng cy xung quanh nh cng l bin php hn ch s lan truyn ting n Trang b bo h cho nhng ngi lm vic ni c ting n: loi bao tai chng ting n lm bng cao su nh, cht do, thu tinh si, nha bnt B tr cho ngi lm vic ni c ting n c ngh nhiu ln trong ngy. e. Cc chn ng sn xut: Trong sn xut, cc chn ng c trng hp tc ng ln ton thn, c trng hp l ti ch. S tc ng ton thn xy ra do s rung ng ca sn nh, do hu qu hot ng ca cc thit b, cc ng c. S chn ng ti ch(s tc ng ln mt b phn c th con ngi) xy ra khi lm vic vi cc dng c: my nn, my ca, my bo, my tin, cc my khoan, my nh bng

34

Chn ng gy tc ng bt li ln c th ngi, c th gy au khp v c, lm ri lon cc phn x vn ng ca c th, lm di lch cc ph tng trong ngi. i vi ph n cn sinh ra nhng bnh l him ngho khc nh: ri lon kinh nguyt, au n khi hnh kinh, non *Cc bin php chng rung chuyn: - Hp l ho v mt k thut cc dng c, thit b. Tng chnh xc giao cng thit b my, lm b my, c nhng phng tin trit tiu rung (m my bng cao su, lie, g) - Trang b nhng dng c bo h (gng tay, giy, gh) - o rnh l thin cch ly s lan truyn ca rung - Nhng ngi tip xc vi rung chuyn ti 80 - 90% thi gian lm vic trong ca cn c ch lm vic ngh ngi ring - Sau ca lm vic c th cho cng nhn ngm tay di vi hng sen nc m chy lin tc t 8 - 10 pht, va ngm va co dui, vn ng cc ngn tay, c tay, xoa bp nh, chiu tia cc tim nhng thng ma ng. 3. Vn thm m ho trong lao ng sn xut a yu t thm m vo lao ng sn xut l mt bin php c hiu qu ln nhm h thp s mt mi v nng cao nng sut lao ng. C hai yu t thm m c a vo trong lao ng sn xut: Mu sc v m nhc 3.1. Mu sc trong lao ng sn xut Cc cng trnh nghin cu sinh l hc v tm l hc hin i cho rng c quan th gic l c quan thu nhn khong 90% lng thng tin t bn ngoi vo no. V vy vic thm m ho mi trng sung quanh con ngi phi c thc hin c th tc ng c nhiu qua chi gic nhn. Mu sc l mt trong nhng phng tin gy tc ng xc cm n con ngi mnh nht, gy nh hng n cm gic ca con ngi, n sinh l ca con ngi, n sc lm ca con ngi, n trng thi tm l, n tm trng con ngi, n kt qu lao ng ca con ngi c v mt s lng ln cht lng

35

- nh hng ca mu sc n con ngi c th hin trn bng sau: Mu Tc ng tm - sinh l hay cm gic lin tng c to ra Kch Nng Thanh Nng Lnh Nh Nng Xa Gn thch n thn Trng X X Xm nht X Xm sm X X en X X X X X X Da cam X X X Vng X X X X Lc X X X Lam X X X X Chm X X X Tm X X X X nhiu nc hng nghin cu s dng mu sc trong lao ng c quan tm nghin cu nhiu. Trn c s nghin cu cc nh tm l hc nu ln nhng vai tr ca mu sc trong lao ng sn xut v cc nguyn tc trong vic s dng mu sc sau: - Mu l mu gy ra cm gic nng, bc x ca mu xuyn vo trong cc t bo ca c th. Mu lm tng sc cng ca cc bp tht, do lm tng huyt p v lm tng nhp tim. Mu l mu ca sinh lc hnh ng, n c nh hng ln n tm trng ca con ngi theo hng . Trong cng vic mu c ngha bo hiu nguy him bc x, nng lng nguyn t, chy, dng li. - Mu da cam l mu rc r, hng say. V mu ny c tc dng lm nng va c tc dng kch thch. Trong cng vic mu da cam c ngha bo hiu nguy him vi nhit cao, thng bo " ch - nguy him ". - Mu vng l mu ca s ti vui, sng khoi. Mu ny c sng cao nht trong quang ph, gy kch thch i vi th gic. Nhng sc iu khc nhau ca mu vng c kh nng lm du bt trng thi thn kinh qu cng thng, mu vng cn c s dng cha bnh thn kinh. Trong cng vic mu vng bo hiu nguy him c hc, sn nhng vt sc nhn, ng c my, sm im nguy him, thng bo ch . - Mu lc l mu du dng nht ca t nhin. l mt mu ti mt, mu lc lm cho tr c c th gin. Mu c s dng cha cc bnh36

tinh thn nh : hystry, bnh thn kinh suy nhc, mu lc gip con ngi thm kin nhn. Trong cng vic mu lc c ngha bo hiu thng bo an ton. - Mu lam l mt mu trong sng, ti mt, mu c tc dng lm gim sc cng ca c bp, h huyt p, h nhp tim v nhp th. Mu lam cn c tc dng kch thch s suy ngh. Trong cng vic mu lam bo hiu tm thi khng nguy him, thng bo cho php cm nhng cn ch . a. Vai tr ca mu sc i vi lao ng sn xut + Mu sc c s dng to iu kin ti u cho tri gic nhn: Dng mu sc ti u v sinh l sn cho cc vt dng nm trong trng th gic ca ngi lao ng, s dng mu sc c h s phn chiu cao (trng, vng, sng lc tng chiu sng trong phng lm vic + To iu kin ti u cho cc hot ng lao ng: Th d s dng cc nhm thit b cng loi bng mt mu ring bit, sn cc nt bm iu khin, cc chuyn mch bng mu sc khc bit to iu kin thun li cho cc hot ng lao ng sn xut + Nng cao sc lm vic cho ngi lao ng: gim s mt mi, mt nhc trong qu trnh lao ng + Ci thin iu kin ni lm vic: Dng mu sc to cm gic phng lm vic sch s, thong mt, rng ri + S dng mu sc hp l c th h tr cho s tp trung ch vo i tng ca cng vic. Nu cng vic i hi s di chuyn ch thng xuyn t i tng ny sang i tng khc cn trnh mu sc s, tng phn v nn dng mu tng i n iu + S dng bo hiu bng mu sc trong cc phn xng sn xut, trong giao thng nhm m bo an ton lao ng. Th d nh i vi cc b phn chuyn ng, b phn nguy him thng sn hnh thc nga vn (xen k sc en trng, en vng), sn mu kch thch ( , da cam) + Mu sc c chc nng lm gim s tc ng khng c li ca cc nhn t thuc mi trng vt l(nhit , m, sch ca khng kh, ting n).

37

Vic s dng mu sc theo chc nng trong lao ng sn xut c tc dng nng cao nng sut lao ng trung bnh 10 - 15%, h thp tai nn lao ng v s ngy ngh vic. b. to ra mi trng mu sc ti u cho ni lm vic cn lu mt s yu cu nh sau: + Cc mu sc c s khc nhau rt ln v s phn chiu, v vy c c mt nh sng ng u th h s phn chiu nn l: 70-80% i vi trn nh, 50 - 60% i vi tng xung quanh, 50 - 60% i vi g v my mc, 30 - 50% i vi tm lt sn + i vi nhng bc tng pha trong ca phng lm vic, nn s dng nhng mu khng lm phn tn ch v gi c sch (mu ghi, mu ve xanh) + Nn s dng nhng gam mu nng (mu kem, mu hng) cho nhng phng lnh v s dng gam mu lnh cho nhng phng b lm nng (mu xanh) + Cc mu ca tng phng lm vic v mu ca my nn tng phn nhau. Th d: Mu ca my Mu ca tng Lc nht Vng nht Lam nht Mu kem, be + My phi c sn nhng mu khc nhau. - B phn chuyn ng: Sc cnh, nguy him sn mu kch thch (, vng, da cam) - Thn ca my sn mu ghi, lam nht, lc nht + Cc b phn iu khin, cc k hiu phi c m ho bng mu sc d phn bit. Th d: Nt bm: Theo hi ng k thut in quc t quy nh nh sau: - Mu : Ch s dng li v trc trc my - Mu vng: Ch s di chuyn hay ngng - Mu xanh l cy: Cho ng c chy v cng pht ng chu trnh t ng - Mu trng v da tri: thc hin cc thao tc ph n tn hiu:

38

- Mu , mu da cam i vi cc vt pht quang phng, kh nng hng hc, qu ti tri php, ng mch hy hot ng khng ng quy trnh C quan iu khin trc trc, phng in th cao, nh du dng cc - Mu vng: bo trc v nhng i lng ti hn - Mu xanh l cy: Ch trng thi bnh thng ca my - Mu trng, mu sa, mu da tri nht i vi vt pht quang: Ch trng thi my m, phng in th, khu lnh pht ra. - Mu xanh bin: ch cc m cc Trong nhng phn xng t ng ho nn s dng cc mu nng gi mc cnh gic Ch n tnh cht ca lao ng trong cc ngh lao ng tr c v chn tay, lao ng i hi s tp trung cao nn dng cc sc iu lnh nh xanh l cy, xanh da tri. Trong nhng lao ng khc nn dng sc iu nng nh vnh, da cam, cc sc iu ny gy cm gic nng v c tc dng kch thch. Vic p dng mt cch ng n cc mu sc chc nng ti ni lm vic tu thuc vo c im ca tng c quan, x nghip sao cho to ra mt trng thi thun tin nht v mt tm l ni chung v nht l kh nng tri gic ni ring ca ngi lao ng. iu s gp phn gim hin tng mt mi v tng nng sut lao ng c. S dng mu sc trong trng hc: C nhiu cng trnh nghin cu trong c cng trnh nghin cu ca Acgnvch chng minh: Hc sinh tiu hc a thch nht nhng mu sng chi v nguyn cht, tui cng ln th cc em cng ham thch nhng mu c sc iu lnh v phc tp. l c s khoa hc dng mu sn cc cng c trong xng, trng, dng hc tp, sch gio khoa, dng dy hc, trang tr lp hc. - Lm cho quang cnh nh trng c ti mt, vui mt bng cch trng cc cy xanh. cung cp bng mt v khng kh trong lnh cn trng cy cao to, c vm l ph c mt phn mi nh, sn trng, trong nhng ngy nng h. 3.2. Vn s dng m nhc trong lao ng sn xut a. Vai tr ca m nhc trong lao ng sn xut.

39

nh hng ca nhp iu v m nhc n trng thi tm l v hot ng lao ng ca con ngi c quan tm t lu. T xa xa con ngi s dng m nhc nh l mt phng tin cha bnh nhm nng cao tinh thn ca ngi bnh. Trong qu trnh lao ng phi hp cng nhau ny sinh cc iu h, cu ht rt phong ph a dng c tc dng huy ng sc mnh tinh thn ca ngi lao ng, th d nh h ko pho, h tro thuyn, h mi y - m nhc tc ng n con ngi 2 mt: To ra mt tm trng tt v nhp iu lao ng cao, n nh. iu ny dn n h thp mt mi trong lao ng - Hin nay, m nhc c s dng rng ri ti cc x nghip, cng xng ni m ngi lao ng thc hin nhng cng vic n iu, quen thuc bn tm ch . b. Nhng nguyn tc cn ch khi s dng m nhc trong lao ng sn xut: + Thi gian s dng nhc trong ngy lao ng sn xut c th nh sau: Theo cng trnh nghin cu ca cc nh tm l hc M c trnh by trong cun Ngh thut v sn xut ca V.V. Svili th thi gian ti u c s dng nhc trong ngy l 1gi. S dng nhc 1 gi trong ngy c tc dng tng nng sut lao ng ln 12%. +Theo cng trnh nghin cu ca cc nh tm l hc Lin X xc nh thi gian s dng nhc c hiu qu nht l 2 gi 30 pht. Cn c vo cc cng trnh nghin cu ca M v Lin X c th a ra s thi gian s dng nhc trong mt ngy lm vic t 1gi n 2gi 30 pht. Nguyn tc nh git cc ln m nhc trong ngy lao ng em li nhng kt qu tt nht. + Tnh cht ca m nhc trong lao ng: Nhp v m ca nhc s dng trong lao ng tu thuc tnh cht ca cc ng tc lao ng, theo trnh hiu bit m nhc ca ngi lao ng, th hiu ca h v thi gian ca ca sn xut. m v nhp (nhanh hay chm) ca nhc phi iu chnh tu theo mc tp trung ch ca ngi lao ng vo cng vic. Th d cng vic i hi phi tp trung ch nhiu th m ca nhc thp v nhp iu phi

40

cng thanh thn hn. Ngc li cng vic i hi s tp trung ch t th m v nhp ca nhc cao. Khng dng nhc Jazz c nhp v m thay i thng xuyn vo lao ng sn xut s lm tng s mt mi v h thp sc lm vic ca ngi lao ng Khi s dng m nhc trong lao ng sn xut phi tnh n th hiu v trnh hiu bit m nhc ca ngi lao ng. V vy trc khi s dng m nhc trong lao ng sn xut cn iu tra s thch m nhc ca ngi lao ng: Anh (ch) thch nhng bn nhc no. Khng dng nhc c li trong lao ng sn xut v nhc c li gy mt tp trung ch vo cng vic - Ni dung ca m nhc trong lao ng sn xut: Khng nn dng mt bn nhc hai ln trong mt tun Ngay trong mt ngy lm vic ni dung ca bn nhc phi ph hp vi s thay i ca sc lm vic: + Giai on bt tay vo lm vic: dng nhc c m ln, nhp nhanh nhm mc ch lm cho ngi lao ng bt vo nhp lao ng mt cch nhanh chng + Giai on sc lm vic cao v n nh: dng nhc c m , nhp thp, thanh thn nhm cng c nhp lao ng ti u, y li mt mi + Giai on sc lm vic gim st: cn dng nhc sng khoi, giu sinh kh, c nhp nhanh + Vo cui gi lm vic nn dng nhc mnh, nhp nhanh, ho hng, yu i em li nim vui v tinh thn th thi cho ngi lao ng sau mt ngy lao ng - Nhc dng trong gi gii lao: Dng nhc sinh ng, vui ti, trong c c nhc v li. Gi gii lao bui chiu hoc ca m cn nhc sng khoi, tnh to nhm phc hi kh nng lao ng. kch thch ngi lao ng tp trung vo gii quyt nhng nhim v t ra cho h, mi mt x nghip, nh my, trng hc cn xy dng bi chnh ca ca mnh c ni dung ca ngi phm cht ca x nghip, nh my, trng hc v ni v nhim v ca ngi lao ng. Th d nh Nht nhiu hng c bi chnh ca. Hng Mt su xi ta c bi chnh ca vi li bi ca nh

41

sau: Chng ta lin kt sc lc v tr tu, ta s lm c mi ci v s phn vinh. Hy c cho hng ho ca chng ta n vi mi dn tc trn th gi. C cho chng tun chy khng ngng, vnh cu, nh nc vi phun khng bao gi cn. Pht trin na ln ngnh cng nghip ca ta! Tnh on kt ho hp v trung thc mun nm. Bui sng, sau khi xp thnh hng ngi lao ng ht bi ca , nghe dn d v li chc ca ban lnh o. iu c tc dng gio dc tuyn truyn, nhn mnh n mi quan h trc tip n s phn vinh ca hng vi s sung tc ca ngi lao ng v s hng mnh ca dn tc Nht Bn ni chung S dng m nhc chc nng trong lao ng sn xut c tc dng tt ti trng thi tm l ca ngi lao ng, dn n h thp s mt mi v nng cao sc lm vic ca h. Nng sut lao ng tng t 7 - 10% khi s dng nhc chc nng, s lng cc ph phm gim t 5 - 7%. Tuy nhin cn ch nhng ni lm vic i hi c s tp trung ch cao, cng thng ln v th lc v thn kinh th khng nn s dng nhc trong gi lm vic.

H2 : Biu v : ng cong biu din sc lm vic nh s dng m nhc sn xut ( Theo nghin cu ca V. V. Svili) a. ng thng ca sc lm vic b. ng cong ca sc lm vic c s dng m nhc sn xut. c. ng cong thc t ca sc lm vic.

42

H3 : Biu v : ng biu din s mt mi ca ngi lao ng khi s dng m nhc sn xuta. S mt mi ca nhng ngy khng c nhc b. S mt mi ca nhng ngy c dng m nhc sn xut

43

Chng III S thch ng ca k thut i vi con ngi (Tm l hc k s) Trc s pht trin nh v bo ca khoa hc k thut, cc my mc c s dng trong lao ng sn xut ngy mt tinh vi phc tp, i hi ngi lao ng phi c " qu nhiu tay, qu nhiu mt, qu nhiu u " dn n s pht trin ca mt ngnh khoa hc mi l tm l hc k s. Tm l hc k s l mt ngnh ca tm l hc lao ng nhm mc ch gip cho my mc thch nghi vi con ngi. t c mc ch phi tnh n nhng yu cu tm l v nhng kh nng ca con ngi khi ch to my mc. Tm l hc k s tp trung nghin cu su v mi lin h tn ti gia con ngi v my mc. Mi lin h ny cht ch ti mc to thnh mt h thng thng nht Ngi - My. Trong h thng s hot ng my mc ph thuc vo hnh ng ca con ngi v ngc li hnh ng ca con ngi ph thuc vo s hot ng ca my mc. Do , con ngi cn phi hc cch s dng my mc nhng cng cn ch to my mc sao cho con ngi c th s dng n mt cch chnh xc. H4 : S tc ng qua li gia con ngi v my mc trong h thng thng nht: B phn iu khin

Con ngi

My mc

B phn ch bo

Trong h thng Ngi - My th con ngi l khu ch o - Con ngi tr thnh nhn vt trung tm trong nn sn xut hin i. Hot ng ca con ngi rt phc tp bao gm 4 giai on: + Nhn nhng thng tin c bn v hot ng ca my mc + nh ga thng tin

44

+ Quyt nh v nhng hnh ng cn thit trn c s phn tch cc thng tin + Thc hin quyt nh Tc , chnh xc ca cc hnh ng ca con ngi trong h thng Ngi - My ph thuc vo nhiu nhn t khc nhau. Giai on thu nhn thng tin ca my ph thuc vo cc nhn t quyt nh tc tri gic, vo cc yu cu tm l c tnh n trong vic ch to phng tin truyn t thng tin - cc ch bo ( Indicateur) Giai on thc hin quyt nh ph thuc vo vic b tr cc b phn iu khin ph hp n mc no vi nhng yu cu v mt tm l. Tm l hc k s tp trung nghin cu sau hai khu quan trng trong h thng Ngi - My nhm gip con ngi iu khin tt hot ng ca my. l b phn ch bo v b phn iu khin. I. B phn ch bo (Indicateur) B phn ch bo l phng tin truyn t thng tin n con ngi. Nhim v ca Tm l hc k s l phi lm cho b phn ch bo thch ng vi nhng c im tri gic ca con ngi. lm nhim v ny cc nh Tm l hc nghin cu kh nng ca cc c quan cm gic ca con ngi. Kt qu nghin cu cho thy vic s dng mi loi gic quan u c u im v nhc im ca mnh. Th d: Thnh gic cho cm gic lin tc hn so vi th gic, th gic c tnh la chn v gin on hn Trn thc t, khi thit k b phn ch bo ngi ta c gng lm cc b phn ch bo tc ng ln cc c quan phn tch khc nhau. Tuy nhin phn ln cc b phn ch bo c tc ng n th gic v thnh gic l ch yu. 1. Ni dung thng tin ca b phn ch bo gm: + Thng tin v mt s lng: Cho bit trng thi ca hin tng ny hay hin tng khc, c c gi tr thc ca mt i lng + Thng tin v cht lng: Bo v mc sai lch ca quy trnh so vi quy trnh bnh thng. + Thng tin kim tra: C ch hot ng ca my c din ra bnh thng khng. + Thng tin v tnh hung t bin, bo ng, nguy him thng qua chung, n hiu

45

2. Gii thiu dng ch bo c s dng nhiu nht l ng h: Vic thit k b phn ch bo ni chung v b phn ch bo bng ng h ni ring i vi nh k s rt n gin, song thit k nh th no con ngi c nhanh nht v chnh xc nht v thng tin ca my. i hi c s tham gia ca cc nh tm l hc k s trong vic thit k cc b phn ch bo. - Khi thit k ng h phi ch n nhng yu t sau: Mt s phi thit k sao cho ngi c c chnh xc cc con s v c vi tc nhanh nht. Theo chnh xc ca vic c cc hnh dng mt s c xp theo th t sau: Ca s m (sai s 0,5%), hnh trn (sai s 10,9%), hnh bn nguyt (sai s 16,6%), hnh ch nht nm ngang(sai s 27,5%), hnh ch nht dc(sai s 35,5%)

Hnh 5 : Cc dng mt s ca ng h (a): Hnh ca s m (b): Hnh trn (c): Hnh bn nguyt (d): Hnh ch nht nm ngang (e): Hnh ch nht nm dc C ch hot ng: Kim chuyn ng hay mt s chuyn ng, vic la chn c ch hot ng tu thuc vo thi gian l sng: Thi gian l sng di 0,5 giy-> mt s chuyn ng, kim c nh s gip con ngi c chnh xc. Thi gian l sng trn 0,5 giy -> Kim chuyn ng, mt s c nh

46

Kch thc ca cc ch s trn mt s: Da trn l thuyt tri gic v quan h gia hnh v nn. Do , thang chia trn mt s thit k theo nguyn tc n gin, tnh lin tc v tnh thng nht - Chiu cao ca ch giao ng t 0,9 n 1,5mm/305mm khong cch c - T l gia chiu rng v chiu cao ca hnh ch bng1,25/1 l d c nht - Hnh dng cc con s phi vit sao cho khng c s nhm ln gia cc s Kim ch Khong cch gia u kim ch v vch chia khong 0.8mm l thch hp, mt s v kim ch thng vn dng s tng phn mu sc: en trng, trng hoc vng trn nn en. C th: - Trong iu kin chiu sng bnh thng cc vch k, ch s v kim ch thng c mu en trn nn trng, mc chiu sng thp hn, cc vch k, ch s v kim ch s c mu trng hoc mu vng trn nn mu en. c cc thng tin v cht lng v thng tin v kim tra, i khi ngi ta khng cn thit k cc vch k trn thang chia m ch cn sn mu vi mt ngha chnh xc ln cc vng khc nhau ca n

H6 : Cc dng c c kim ch khng c vch k trn thang chia . II. B phn iu khin B phn iu khin l nhng phng tin nh con ngi iu chnh v ti u ho s vn hnh ca my hay mt quy trnh 1. Cc chc nng ca b phn iu chnh Theo E.J.Cormick c nhng loi chc nng sau: Loi chc nng a. Vn hnh (xut pht, dng li) b. iu khin khng lin tc Thng tin tng ng - Thng tin v tnh trng - Thng tin v tnh trng

47

( tng v tr ring r) c. Kim tra s lng d. Kim tra lin tc

e. Nhp d liu (vi tnh, nh my) 2. Phn loi cc b phn iu khin Cn c vo chc nng c th phn loi cc kiu b phn iu khin nh sau: - Nt bm bng tay c chc nng hot ho (vn hnh) - Nt bm bng chn c chc nng hot ho - Kho ngt c chc nng hot ho v iu khin khng lin tc - Cng tc xoy c chn lc: C chc nng iu khin khng lin tc - Nm xoay: c chc nng - iu khin khng lin tc - Kim tra s lng - Kim tra lin tc - Tay quay: c chc nng - Kim tra s lng - Kim tra lin tc - V lng: c chc nng - Kim tra s lng - Kim tra lin tc - Cn gt: c chc nng - Kim tra s lng - Kim tra lin tc - Bn p: c chc nng - Kim tra s lng - Kim tra lin tc - Bn phm c chc nng nhp d liu(u vo) Hiu qu ca cc b phn iu khin ph thuc vo vic tnh n nhng c im tm l ca ngi thao tc. Trong cc b kiu ca iu khin, kiu iu khin bng nt bm rt c hiu qu v cn s dng n trong mi trng hp, khi iu ph hp v mt k thut. Cc nh Tm l hc lao ng a ra nhng yu cu i vi vic thit k cc b phn iu khin da trn vic nghin cu cc vng lm vic ti u v ti a ca con ngi, c im vn ng ca con ngi (qu o, tc )48

- Thng tin v s lng - Thng tin kim tra - Thng tin v s lng - Thng tin v s lng - Thng tin tnh ton - Ghi li thng tin - Thng tin m ho

3. Cc nguyn tc phn b b phn ch bo v b phn iu khin: a) Nguyn tc tnh k tc ca vic s dng: cc phng tin ch bo v cc b phn iu khin c s dng theo mt trnh t nht nh, c sp xp gn nhau theo mt hng thng t tri sang phi b) Nguyn tc tn s s dng: nhng thit b, b phn iu khin c s dng thng xuyn t vng ti u

H7 : Vng ti u v ti a trn bn lm vic c) Nguyn tc tm quan trng tng i: u tin cc thit b s dng khng thng xuyn nhng i hi c chnh xc cao t vng ti u d) Nguyn tc chc nng: cc phng tin ch bo v cc b phn iu khin thuc cng mt qu trnh hay chc nng c sp xp thnh mt khi, l: - Phn b cc dng c ch bo theo mt trt t ca quy trnh cng ngh - Phn loi v b tr cc dng c cng o mt i lng vt l vo mt nhm Th d: cng o nhit vo mt ch, sau n nhm nhng dng c o p sut, s bc hi - Phn loi v b tr cc dng c ch bo theo cc t hp my (th d: tt c cc thng s k thut ca mt t hp c t cng vo mt nhm) - Phn b theo cc nhm chc nng. Nu trong qu trnh cng ngh c th tch ra nhng nhm ln cc bin s (u vo, u ra hoc mang tnh cht

49

khc) th cc dng c ch bo c th c phn b theo cc nhm tng t nh vy (th d ni hi trung tm nhit lng: cc thng s v nhin liu, khng kh, kh chy, hi nc) 4. Cc quy lut khch quan trong la chn cc b phn iu khin. Tm l hc k s cng nghin cu cc mt mnh v mt yu ca b phn iu khin. V vy khi la chn cc kiu b phn iu khin cho tng trng hp c th cn ch n cc quy lut khch quan sau y : a) S iu khin bng tay t chnh xc cao hn nhiu so vi iu khin bng chn b) B phn iu khin bng chn c s dng i vi nhng vn ng khng i hi chnh xc c bit nhng ng tc i hi lc ln. c) Tay gt v v lng c hiu qu gn nh nhau, nn chn tay gt v n cho php thc hin ng tc bng mt tay. S dng v lng trong nhng ng tc i hi mt lc ln, phi dng 2 tay d) Vic thc hin cc vn ng theo ng trn con ngi thun li hn nhng vn ng theo ng thng. Loi tr vn ng ca chn theo mt phng ngang v c ng khng c trng cho c th con ngi, nhanh chng dn n s mt mi e) S iu khin bng nt bm rt c hiu qu, hiu qu s dng rt nhiu trong thit k b phn iu khin. 5. M ho cc b phn iu khin Cho d b phn iu khin thuc kiu no, th iu c bn l lm sao phi c d nhn ra, nhn ra nhanh chng v chnh xc. Trong hot ng ngh nghip c nhng tnh hung trong , nu khng nhn dng nhanh chng v ng cc b phn iu khin th c th dn n nhng hu qu nghim trng. Do phi quan tm n vic m ho cc b phn iu khin song song vi vic gii m cc tn hiu, c th s dng nhiu loi m khc nhau: a) M ho bng hnh dng: S khc bit gia cc b phn iu khin bng hnh dng c ngha c bit quan trng khi con ngi lm vic trong iu kin va phi nhanh va khng c s tham gia ca th gic.

50

H8 : Cc dng qu nm b) M ho bng ln: Cch m ho ny t c s dng hn so vi m ho bng hnh dng, bi v khi s lng cc kch c khc nhau tng ln th bn thn n s l mt yu t to iu kin cho s nhm ln. S khc bit v ln gia hai b phn k tip nhau vo khong 20% c) M ho bng v tr: Ch s dng trong trng hp cc b phn iu khin khng nhiu. d) M ho bng mu sc: y l cch m ho nhn bit b phn iu khin bng th gic. Hiu qu ca n tng ln khi c s kt hp mu sc gn vi mt ngha chc nng nht nh. S lng mu sc c s dng khng cn nhiu. Hnh thc m ho ny c nhc im l khng th s dng trong iu kin chiu sng thp Trong khi s dng cc m nhn dng cc b phn iu khin, nn s dng phi hp hai hay nhiu h thng m ho. iu ny c th thc hin bng hai cch: Cch th nht: Phi hp hai hay nhiu m khc nhau. Th d: Phn bit cc nt bm bng cch cng mt lc lu n ng knh, dy v cht liu ca chng. Cch th hai: C th nhn bit bng cch phi hp gia hnh dng v mu sc ca cc b phn iu khin.

51

Chng IV

s thch ng ca con ngi vi k thut v cng vicC hai con ng c bn gip con ngi thch ng vi k thut v cng vic. l chn ngh v dy ngh. Chn ngh v dy ngh cho hc sinh ph thng tr thnh xu th ph bin trn th gii v ang tr thnh nhu cu cp bch nc ta. Hng nm nc ta c t 700 n 800 nghn hc sinh tt nghip PTTH. H thng trng i hc, cao ng, trung hc chuyn nghip ch tuyn hng nm khong 10% s hc sinh tt nghip PTTH. H thng trng PTTH m ra kh rng, song vn cn khong trn 50 vn hc sinh THCS v khong 15 vn hc sinh tt nghip PTTH khng tip tc hc ln phi i ngay vo i sng x hi. L ra cc em phi c chun b tt yn tm i vo lao ng sn xut trong khu vc kinh t gia nh, tp th vi cc ngnh ngh nng nghip, lm nghip ng nghip, tiu th cng nghip, xy dng tng x, phng trn tng a bn lnh th. Thc t cc em b chi phi bi ng c hc tp lnh lc, hc thot ly lao ng sn xut, thot ly nng thn, khng mun lao ng chn tay, trong khi trng ph thng cha tin hnh tt hng nghip v dy ngh ph thng cho hc sinh. iu dn ti cc em i vo cuc sng rt b ng, gy nhiu kh khn cho gia nh v nhiu tiu cc cho x hi, lm lng ph kt qu o to gio dc ph thng. Mc ch, ng c hc tp khng c nh hng r rng dn ti hc sinh chn hc, b hc c xu th gia tng c bit nng thn. Nu khng kp thi gii quyt vn ny, gio dc nc ta s lc hu qu xa so vi th gii, khng gn vi cuc sng hin thc ca t nc . I. Vn chn ngh v cng tc hng nghip 1. ngha ca chn ngh Nhu cu chn ngh xut hin cc em hc sinh khi cc em sp kt thc kho hc trng trung hc c s v trong qu trnh hc ph thng trung hc. S xut hin nhu cu ny do yu cu ca nn sn xut x hi quy nh. Trong iu kin kinh t nc ta hin nay, mt b phn kh ng hc sinh phi tham gia lao ng sn xut trc tip hoc i vo h thng cc trng52

dy ngh sau khi tt nghip ph thng. Mun hay khng mun cc em phi t gii p cc cu hi: Mnh s lm g sau khi ra trng?. Cu hi lm ny sinh nhu cu chn ngh cc em. Chn ngh l mt vn quan trng khng ch vi mt c nhn m cn c vi x hi Chn ngh khng ch c ngha l chn mt cng vic c th no , m n cn l chn ly mt con ng sng trong tng lai. Cc Mc lc 17 tui vit trong bi lun " nhng suy ngh ca mt thanh nin khi chn ngh " : cn nhc, cn thn vn ny, l trch nhim u tin ca mt thanh nin khi bc vo i m khng mun coi nhng vic quan trng nht ca mnh l ngu nhin. Nu chn ngh ng con ngi s pht huy c nng lc s trng ca mnh, cng hin c nhiu cho x hi. Ngc li, nu chn ngh sai s ny sinh tht vng nng n cho c nhn h, dn ti chn ngh, b ngh hoc khng pht huy c nng lc s trng ca bn thn, c nh hng khng tt cho x hi. 2. Nhng nguyn nhn dn n chn ngh khng chnh xc. Trong thc t khng phi bao gi ngi hc sinh, thanh nin cng c th gii quyt mt cch chnh xc vn chn ngh ca mnh. Theo gio s tin s Tm l hc E.A.Climp c hai nhm nguyn nhn dn n s chn ngh khng chnh xc: a) Thi khng ng i vi cc tnh hung khc nhau ca vic chn ngh - Chn ngh nh l chn mt ni c tr sut i, hc sinh thng hng vo ngh m c chuyn mn cao nht m qun rng mun t ti phi tri qua nhiu nc thanh t thp ln cao. - Nhng thnh kin v ting tm ca ngh - Chn ngh do nh hng trc tip hay gin tip ca bn b - Di chuyn thi i vi ngi i din cho mt ngh no sang chnh bn thn ngh - S say m ch xut pht t mt bn ngoi hay mt cc b no ca ngh nghip

53

b) Nhm nguyn nhn thiu tri thc, kinh nghim, thng tin v nhng tnh hung - ng nht mn hc vi ngh nghip - Nhng biu tng li thi v tnh cht lao ng trong lnh vc sn xut vt cht - Khng bit cch hiu bit v nhng nng lc v ng c ca mnh - Khng bit hoc khng nh gi y v nhng c im th cht, nhng thiu st ang c ca mnh khi chn ngh(1) - Khng bit nhng hnh ng, thao tc v trnh t ca chng khi gii quyt vn chn ngh. Do 3 cu hi m ngi hc sinh, thanh thiu nin cn tr li khi chn ngh : * " Ti thch ngh g ? " Mun lm ngh g, trc ht bn thn ta c thch n hay khng, c ngha l ta c thc s hng th vi n khng. Nu khng thch th khng chn. Ch khi no ta thch ngh ca mnh th cuc sng ring mi thanh thot. Chng ta mi gn b vi cng vic, vi bn ng nghip, vi ni lm vic. * " Ti lm c ngh g ? " tr li cu hi ny phi t kim tra nng lc ca mnh. Nn nh rng c nhng ngh bn thch, nhng li khng lm c v thiu nng lc tng ng. Song cng c ngh bn lm c nhng li khng thch n. * " Ti cn lm ngh g ? " C nhng ngh bn thch, bn li c nng lc i vi ngh, song nhng ngh khng nm trong k hoch pht trin th cng khng th chn c . tr li cu hi ny phi cn c vo k hoch sn xut ca a phng, k hoch pht trin ngnh ngh a bn tnh, huyn, k hoch tuyn sinh ca cc trng i hc, cao ng v trung hc chuyn nghip. Ba cu hi trn cn c mi ngi gii p tong s cn nhc ng thi. Vic chn ngh cn phi c s la chn mt cch t gic, c suy ngh chn chn v v pha x hi cn c s hng dn nh hng ngh cho thanh nin sao cho kt hp mt cch l tng ba yu t sau: + Nguyn vng, nng lc c nhn(1)

E.A. Climp - " ng vo ngh " 54

+ +

Nhng i hi ca ngh nghip Nhng yu cu ca x hi

3. Cng tc hng nghip hiu khi nim hng nghip chng ta phi xem xt cc ch s ca vic s dng hp l tim nng lao ng l mt tiu ch quan trng nh gi x hi c nn sn xut pht trin. Ch s ca vic s dng hp l tim nng lao ng l: Lm tho mn yu cu nhn lc ca cc ngnh sn xut trong nn kinh t quc dn bng cch iu chnh phn cng tim lc lao ng mt cch khoa hc Tn dng ht nhng lao ng sn c, trnh tnh trng d tha lao ng Bo m s ph hp ngh nghip cho mi con ngi Cng vi hng lot bin php a ra nhm mc ch s dng hp l lao ng ca t nc nh ci tin cng tc qun l lao ng, nng cao cht lng o to ngh nghip trong cc trng dy ngh ngi ta tin hnh cng tc gim nh lao ng. a) Gim nh lao ng Gim nh lao ng l vic xc nh s ph hp ngh nghip ca mt con ngi c th. Gim nh lao ng c mt ngha quan trng trong vic nng cao nng sut lao ng bi v mc thnh cng nhiu hay t trong mt ngh nghip c nhiu nguyn nhn, nhng mt trong nhng nguyn nhn quan trng l ngh c ph hp vi mnh hay khng? c bit khi trnh khoa hc k thut hin i khng cho php con ngi i vo lao ng ngh nghip vi thch ch quan, cng nh khng chp nhn vic tuyn chn ngi mt cch t, thiu c s khoa hc. Gim nh lao ng c nhiu hnh thc nh: Gim nh y t - lao ng, gim nh qun s - lao ng, gim nh tm l - lao ng. b) Gim nh tm l - lao ng:

55

L hnh thc gim nh v mt tm l hay ni cch khc l cn c vo nhng yu cu v mt tm l hc m xem xt mt ngi c th no c thch hp vi mt hot ng nht nh no hay khng. Gim nh tm l lao ng l nghin cu nhng mi quan h qua li gia nhn cch ngi lao ng v hot ng lao ng . Trn c s nghin cu nhng mi quan h , gim nh tm l - lao ng s i n nhng kt lun cn thit v s ph hp hay khng ph hp ngh ca mt ngi c th no y. S gim nh tm l - lao ng nh sau:

Nhn cch

i chiu c im ca nhn cch v yu cu hot ng ca lao ng

Hot ng lao ng

Kt lun

Bin php cn Mc ph hp ngh nghip Kin ngh cn thit - Cha bnh - Ph hp - iu kin - Luyn tp - Khng ph hp - Ch - Gio dc - Ph hp mt phn - Nhim v Cc ch s nh gi s ph hp ngh Khi xt s ph hp ngh, ta cn xt trn cc du hiu chung nht i vi cc ngh, c th l vi ba ch s sau: Tc lm vic, Cht lng cng vic, Tnh v hi ca cng vic i vi ngi lao ng. + Tc lm vic: Tc lm vic l mt biu hin kt qu lao ng trn nhng s lng sn phm c th Mi ngh c tc lm vic ring m ngi lao ng phi m bo th mi hon thnh c khi lng cng vic trong nh mc lao ng. Khi tnh n tc lm vic ngi ta ch ti thi gian cn dng cho nhng thao tc lm ra s sn phm theo mc lao ng hng ngy Tc lm vic ph thuc vo nhiu yu t nh: trnh k nng, k xo m ngi lao ng c c, kh cht ca ngi lao ngv cn ch

56

ngi lao ng c xy dng c cho mnh mt phong thi lm vic vi tnh cht v phng php lao ng ngh nghip hay khng Tc lm vic c th tng ln khi ngi ta bit loi tr nhng ng tc tha v hp l ho cc khu sn xut. + Cht lng cng vic: Cht lng cng vic c th hin chnh xc v phng din k thut v cng ngh hc trn cc sn phm. Cht lng cng vic t l nghch vi s lng th phm v ph phm. Cht lng cng vic cng tt bao nhiu th ph phm v th phm cng gim by nhiu. Nh vy, cht lng cng vic l m bo bn, tt ca sn phm. + Tnh v hi ca cng vic i vi ngi lao ng: Mt trong nhng ch s quan trng ca s ph hp ngh l ngi lao ng khng mc bnh tt do ngh nghip gy ra hoc cng vic hng ngy trong ngh khng c tc dng lm gim st th lc, lm suy nhc tinh thn ca h. Nu mt ngi no lm vic vi tc nhanh, m bo ng quy cch sn phm nhng li chng mt mi, d sinh m au th vn b coi l khng hp ngh. Tuy nhin cn ch s ph hp ngh nghip l mt qu trnh gn gi sc kho v rn luyn c th, tinh thn. N l mt qu trnh thch ng dn dn vi cng vic trong s n lc rn luyn ca bn thn c ngha ht sc to ln. S ph hp ngh cn c chn on v khng nh sm nhanh gn, c nhng ch tiu c th vi mt tinh thn thn trng. Nu khng gim nh tt v mt ny th khng th tuyn chn c ngi thch hp vi ngh. Nu cn c s chuyn ngh th cng phi tin hnh khi gy thit hi v pha c nhn v v pha nn kinh t quc dn. Gim nh lao ng phi tr li c nhng cu hi sau - Ngi c gim nh c th lm c nhng ngh g? - Trong nhng ngh y h c kh nng tt nht vi nhng ngh no? - H c th lm vic lu di vi nhng ngh no? - Trong qu trnh lm vic vi ngh liu c xy ra nhng iu bt hnh hay khng? c nhng bin php g phng nga trc. Tm quan trng ca vic gim nh tm l - lao ng:

57

Vic gim nh tm l - lao ng rt quan trng i vi ngi c gim nh cng nh i vi nn kinh t quc dn. Coi nh hoc khng tin hnh gim nh tm l - lao ng s mang li nhng hu qu tiu cc cho bn thn ngi lao ng cng nh cho nn kinh t quc dn. Th d nh chn mt ngi ng tr hay mc chng hay qun vo lm cng tc vn th, k ton, ti chnh, iu tht l nguy him. Gim nh tm l - lao ng c th mang tnh cht khng nh hoc chn on - Gim nh mang tnh cht khng nh khi ngi ta nghin cu xem xt, nh gi nhng hot ng ngh nghip m mt ngi tri qua kt lun v s ph hp ngh nghip ca ngi - Gim nh mang tnh cht chn on khi ta cn c vo c im sinh l v tm l ca mt ngi na m i n kt lun v nhng ngh m ngi c th tham gia i vi hc sinh trong nh trng ph thng cha tng tri qua mt hot ng lao ng sn xut thc s no, ta phi tin hnh gim nh mang tnh cht chn on trc khi a h vo mt ngh nghip no . Vic gim nh ny gi l hng nghip. c) Hng nghip Hng nghip l mt h thng bin php tc ng ca gia nh, nh trng v x hi. Trong nh trng ng vai tr ch o nhm hng dn v chun b cho th h tr sn sng i vo lao ng cc ngnh ngh, ti nhng ni x hi ang cn pht trin, ng thi li ph hp vi hng th, nng lc ca c nhn. Khi nim hng nghip c truyn b rng ri sau Hi ngh quc t nm 1921 Barcelona. Phng hng nghip u tin c thnh lp ti Boston nm 1915. T nm 1916 nhng c quan chuyn mn v hng nghip c thnh lp c, Php, Anh, . Chng hn nh c nm 1925 1926 c 567 phng t vn ngh nghip, nghin cu gn 400.000 thanh thiu nin trong mt nm. Cng vo thi k ny Anh thnh lp Hi ng quc gia c bit nghin cu vn ny. Bn cht cng tc hng nghip

58

Xt theo quan im iu khin hc th bn cht cng tc hng nghip l iu khin ng c chn ngh ca hc sinh nhm gip hc sinh la chn ngh ph hp vi nng lc, s trng, nhu cu nguyn vng ca c nhn v nhu cu ca x hi. Tham gia vo qu trnh iu khin ng c chn ngh ca hc sinh c cc thnh phn sau: + Ch th iu khin: Bao gm nh trng, on th, x hi, gia nh, bn b + Ch th s dng cc phng tin iu khin sau: Nh trng thng qua cc gi sinh hot hng nghip, lng ghp qua cc gi dy, giao lu vi nhng ngi lao ng gii trong cc lnh vc ngh nghipgia nh thng qua tr chuyn + i tng iu khin l nh hng gi tr ngh v ng c chn ngh ca hc sinh + Kt qu ca qu trnh iu khin: l s sn sng vi mt ngh Trong qu trnh iu khin ng c chn ngh c nhng lung thng tin ngc cung cp thng tin cho ch th nhm iu chnh qu trnh iu khin ng c chn ngh ca hc sinh H9 : S m t bn cht cng tc hng nghip ( Theo K.K Platnp) Ch th iu khin Cc cng trnh nghin cu v nh hng gi tr ngh. ng c chn ngh Phng tin iu khin nh hng gi tr ngh ng c chn ngh S sn sng i vi mt ngh 4. Ni dung ca cng tc hng nghip Theo K.K.Platnp cng tc hng nghip phi nhm lm cho hc sinh thy r c ba mt sau: Cung cp thng tin v nhu cu lao ng ca x hi

59

- Nhng yu cu, c im ca cc ngh nghip - Nhng nhu cu x hi i vi cc ngnh ngh ( th trng lao ng ca x hi) - Nhng c im v nhn cch, c bit l nng lc ca bn thn hc sinh. Ba mt cng chnh l ni dung ca cng tc hng nghip v thc hin c cc ni dung , cng tc hng nghip c cc hnh thc sau : gio dc ngh, tuyn truyn ngh, t vn ngh v tuyn chn ngh. K.K.Platnp a ra ci gi l Tam gic hng nghip biu th ni dung v hnh thc ca cng tc hng nghip.

60

H 10 : S tam gic hng nghip v cc hnh thc hng nghip ( K. K. Platnp) 4.1. cung cp cho hc sinh nhng tri thc cn thit v cc ngh nghip, trong Tm l hc lao ng c mt ngnh chuyn m t c im, yu cu ca cc ngh nghip khc nhau gi l ngnh ho ngh nghip (Professiographie). Ngnh ny s a ra nhng ho ngh nghip c th (Professiogramme) cho tng ngh. Mt bn ho ngh nghip cn phi bao hm tt c cc tri thc v ngh nghip: + c im chung ca ngh + M t qu trnh cng vic + Nhng tri thc cn chun b phi c + Nhng c im sinh l v v sinh + Nhng iu cn trnh v mt y hc + c im kinh t ca ngh + Nhng trin vng pht trin ca ngh + Nhng c im tm l ca ngh S m t c im tm l ca ngh c th hin ho tm l nm trong ho ngh nghip. nhiu nc hng nghip tr thnh truyn

61

thng v c nhng b ho ngh nghip nhiu tp, nhng b t in ngh rt s, nhng sch tra cu t m cp ti hng trm, hng nghn ngh. Nhng ngi lm cng tc t vn hng nghip c iu kin thun li, ch cn m sch tra cu l nm ngay c nhng yu cu c th do ngh t ra i vi ngi lao ng. Trn c s la chn php o, x l v a ra nhng li khuyn xc ng i vi tng hc sinh, thanh thiu nin ang c nhu cu chn ngh. Gii thiu ho mt vi ngh. 1- Ngh trng trt A. Gii thiu chung v ngh. Ngay t nhng bui bnh minh ca lch s, ngh trng trt gn b vi dn tc ta. Tri qua bao cuc b du, ngh nng gip dn tc ta sinh tn v pht trin. Ngy nay, trong iu kin mi, sc sn xut c gii phng, rung t c giao n ty tay ngi cy, chng ta ang phn u tng bc tin ti hin i ho nn nng nghip, c gng cung cp nhu cu trong nc, tin ti xut khu mt phn trn th trng th gii Song trc mt, ngh trng trt nc ta ang i hi c mt cuc cch mng k thut v nhiu phng din : chn ging, x l ging cc phng php canh tc, k thut bn phn v cch s dng cc loi phn bn, k thut thu hoch, bo qun sn phm vv Trc nhng yu cu mi v sn xut lng thc, hoa mu, ngh trng trt nc ta ang cn n nhng ngi lao ng tr tui c trnh vn ho, tip thu nhng thnh t khoa hc, k thut v cng ngh mi ca th gii, c nng lc p dng sng to nhng kinh nghim ca nc ngoi v nng lc tm ti nhng phng php trng trt tin tin ph hp vi hon cnh v iu kin ca nc ta Ngh trng trt ngy nay chia nh thnh nhiu chuyn mn hp, chng hn nh ngh trng cy lng thc, cy thc phm, cy n qu, cy cng nghip, hoa cy cnh, cy thuc, bo v thc vt vv Nhn v tng lai, chng ta thy ngh trng trt c trin vng v cng p . Nc ta c kh hu gi ma, c ng rung ph nhiu, nhn dn ta li chm ch cn c. Nht l s tin b ca khoa hc k thut cng to ra nhng

62

iu kin mi cho nng nghip : nhng h thng thu nng ln c xy dng, nhng trang b my mc ngy cng nhiu, nhng ging la mi, c nng sut cao li c to ngy cng nhiu. Nh nng sut la v hoa mu s c nng cao, v cng chnh l vn chin lc trong nng nghip trc cng cuc i mi thi im hin nay. B. Nhng c im c bn ca ngh. 1. i tng lao ng . i tng lao ng ca ngh trng trt l cy trng. Mun tc ng tt ti cy trng, ngi lm ngh trng trt phi hiu mi quan h gia ht ging vi thi tit, t ai v nhng iu kin chm bn cn thit khc cy trng pht trin. Vi nhim v c th nh lm t, bn phn, chun b ht ging, gieo ht, trng trt, ti cy, bn thc, lm c, phng tr su bnh, thu hoch ma mng, bo qun sn phm ni ln mi quan h a dng ca ngi trng trt vi thi tit, rung ng, ma mng v cy ci. Ch ni ring i tng cy trng nc ta c ti hng nghn loi khc nhau. Cc cy lng thc th c la, ng, khoai, sn, vng lc, u tng, ng, cc loi. Cy cng nghip th c ay, ma, gai, bng, ch, lc, cao su, c ph v hng nghn loi hoa qu qu ca min nhit i nh vi, nhn, xoi, mt, chanh, cam vv Cc cy dc liu th c bc h, thc a, cam tho, hoi sn. R rng ngh trng trt thun ho, lai to v cung cp cho chng ta nhng sn vt qu gi, c gi tr dinh dng cao, ng thi l nhng mt hng xut khu c bn b trn th gii a thch. 2. Mc ch lao ng. Ngh trng trt c mc ch bin i, nhm to ra nhng iu kin thun li, to ra mi trng thch hp cho s sinh trng v pht trin ca cy trng c nng sut cao, cung cp nhiu nguyn liu, lng thc, thc phm cho i sng nhn dn., cho cng nghip pht trin v xut khu trn th trng th gii. nc ta, tn dng nhng thun li ca vng kh hu nhit i gi ma, ngh trng trt coi thm canh l bin php tin tin tng nng sut cy trng. D nhin thm canh phi gn vi chuyn canh, tng v, m rng din tch khai hoang. l bin php canh tc theo chiu su, nhm khai thc cao

63

tim nng rung t, lao ng v nhng c s vt cht hin c to ra nhiu sn phm cho x hi. 3. Cng c lao ng. Cng c lao ng ca ngh trng trt ngy mt ci tin v khng ngng pht trin. T cy gy chc l gieo ht, n ci cuc ri chic my cy hin i ngy nay. Cn c vo ni dung ca ngh trng trt v cc cng on trong qu trnh sn xut, ta c th chia cng c lao ng ca ngh trng trt ra thnh cc nhm sau : a. Cng c lm t nh cy, ba, cuc, co vv Nu lm t trn din tch rng, ngi ta s dng my ko c gn bnh lng, b phn cy treo li c dip hoc cy a b. Cng c gieo trng v chm sc cy : trc y nh nng thng dng nhng cng c th s, ngy nay ngi ta dn dn s dng h thng my cng tc t sau my ko, v d my cy la, my b hc tra ht, my xi t vun gc, my phun thuc su vv c. Cng c thu hi sn phm : bn cnh nhng cng c th s nh cuc, lim, hi, ngy nay ngi ta ang s dng my mc trong vic thu hoch ma mng nh my gt p lin hp, my tut la, my thu hoch ng, my thu hoch khoai ty vv.. Tm li, trong ngh trng trt nc ta, bn cnh nhng cng c th s truyn thng, nh nng bt u tng bc c kh ho nn tng sn xut bng cc cng c c kh v na c kh. 4. iu kin lm vic. iu kin lm vic ca ngh trng trt din ra ngoi tri, trong mi trng thong t, trn nhng cnh ng thng cnh c bay min ng bng hay nhng mnh rung bc thang gp ghnh bn sn ni, ven i. Song cng c lc ma to gi ln, ngi nng dn phi m mnh p chng lt. Nhiu khi, trong sn xut, ngi lao ng cn phi tip xc vi nhng loi phn hu c, thuc tr su, thuc dit c l nhng cht c hi, nh hng nhiu n sc kho. C. Nhng yu cu ca ngh. 1. Yu cu v tri thc. a. Tr thc vn ho ph thng. Ngh trng trt hin ny i hi ngi hc phi c trnh vn ho ph thng ( ph thng c s v ph thng trung

64

hc). c bit ngh ny i hi ngi hc phi c nhng hiu bit vng chc v cc b mn sinh hc, ho hc v ton hc. b. Tri thc k thut chung. Ngh trng trt i hi ngi hc t nht phi c tri thc k thut nng nghip trong phm vi trng ph thng c s, nu c th th c gng trong phm vi trng ph thng trung hc. c. Tri thc chuyn mn. Ngi lm ngh trng trt phi c nhng hiu bit y v cc i tng cy trng, qu trnh sinh trng v pht trin ca cy, hiu r tnh cht ca t trng trn t canh tc, nm vng qui lut pht trin ca tng loi su, loi bnh, nm vng cc qui lut din bin ca thi tit, kh hu trong tng ma, v vv Tuy nhin, tu theo v tr cng tc ca ngi lao ng trong ngnh trng trt ( l k s, trung cp k thut hay nng dn ) m c nhng yu cu khc nhau v mt tri thc. 2. Yu cu v k nng, k xo. a. K nng lao ng chn tay : cy, cy v s dng cc cng c cm tay nh lim, hi, cy, cuc, co c vv k nng iu khin v vn hnh cc loi my nng nghip nh my ko, my bm, my cng c vv k nng x l ht ging, gieo trng, bn phn, tr su v gt hi. b. K nng lao ng tr c: K nng quan st, iu tra, pht hin tnh hnh trn ng rung kp thi c bin php k thut tc ng thch hp, chng hn quan st hin tng cy trng thiu cht dinh dng, b su bnh ph hoi vv K nng ng dng cc tin b k thut vo sn xut, v d ng dng vic x l cnh dm bng thuc kch thch sinh trng, ng dng k thut nui cy m t bo vv c. K nng t chc lao ng : Cng vic lao ng ca nh nng v cng phc tp v a dng, do i hi ngi lm ngh trng trt phi c k nng t chc v phn cng lao ng hp l, tun th cc qui tc v sinh an ton lao ng ( nht l khi tip xc vi ho cht, nhng khi tri nng, tr tri ) 3. Yu cu vmt s phm cht tm l ca c nhn. Ngh trng trt i hi ngi lao ng phi c c quan st tinh t, s bn vng ch cao trong iu kin lao ng n iu cng nh lun lun bin i, mt s phi hp cm vn thch hp, mt tinh thn cn c, nhn ni, phn ng nhanh, nhy vi nhng kh khn do thin nhin gy ra.

65

Cng vic ca ngi lm ngh trng trt c nhiu ng tc, c nhiu t th khng thun li, nht l lao ng trong iu kin thin nhin khc nghit, lc bo " cht c ", lc nng nh la, " cht c c c ", do i hi phi c th lc do dai, bn b, chu ng c nng ma, thch nghi mau chng vi nhng bin i ca thi tit. Thm vo , ngh trng trt cn i hi phi c nng lc tm ti, ci tin, a ra c nhng sng kin nhm tng nng sut cy trng, a li nhng v ma bi thu, nng sut cao. 2. Ngh may. A. Gii thiu chung v ngh may. Hot ng ca th may l hnh thc lao ng bin i nhng loi vi lm bng cc loi si bng, t, lanh, ay, si ho hc, cc mt hng len d thnh qun o v nhng trang phc. Sn phm ca ngh may phi p ng nhu cu v mc c mt cht lng ln thm m, tho mn th hiu ca nhn dn. V vy, ngh may i hi ngi th lun phi ci tin hnh thc sn phm ca mnh, to ra nhng " mt " mi, sao cho sn phm may mc ph hp vi con mt thm m chung, li va tin li, hp l. Nh cng vic may mc, ngi th c th nng cao nng lc nhiu mt : ngi c nng khiu hi ho s sng to ra nhng mu qun o mi, to mt " thi trang, ngi c nng khiu k thut s pht trin nng khiu k thut, ch to, ci tin my khu vv" Ngh th may hin nay ang c xu hng m rng v chuyn mn ho cao. Hin nay, trong cc x nghip may, ngi ta phn chia thnh th may qun o ng lot, th ct y phc, th may my, th may com l, th may qun o bo h lao ng vv X hi cng tin, kinh t cng pht trin, nhu cu may mc cng ln, ngh may cng c iu kin pht trin, va tng thu nhp cho gia nh v may xut khu lm giu cho t nc . B. Nhng c im c bn ca ngh. 1. i tng lao ng. cc nguyn liu vi dt, dt kim, cc mt hng khng phi nguyn liu vi, vi php (gai), nhung v nhiu vt liu may mc khc. 2. Mc ch lao ng : ngh may c nhim v phc v v lm tho mn nhu cu may mc trong x hi. T cc loi vi mu trang nh, rc r,

66

thanh lch, ngi th ti ba ch bin, pha mu thnh qun o cc kiu hp th hiu ngi tiu dng , thnh nhng dng khc phc v cho n mc nh m, khn, gng tay vv 3. Cng c lao ng : my may thng thng hoc my may chuyn ( p chn hay chy in ). Ngoi ra, th may cn cn n nhng thit b ghp cc chi tit bng h keo,