tala ‘o tonga - edu.gov.to tsc/2015 tsc tala o tong… · kĀtaki ‘o tĀnaki ‘a e pepa sivi...
TRANSCRIPT
-
1
PULEANGA TONGA
POTUNGUE AKO MO E AKO NGUE
SIVI FAKAMOONI AKO A TONGA
2015
TALA O TONGA
Taimi: Houa e 2
KTAKI O TNAKI A E PEPA SIVI NI KI HE FAISIVI HE OSI A E SIVI.
FIKA SIVI
FIKA AAHI
PEPA FEHUI MO E TALI
NGAAHI FAKAHINOHINO
Tohii ho FIKA AAHI mo e FIKA SIVI i he puha oku oatu i olunga
mo ia he peesi 23.
Fili p a e Malae e TAHA i he Vahe 3 o tali. Fakailongai a e malae ko ia naa ke tali he Vahe 3 i he puha oku fakaat atu he peesi 23.
Fakapapaui oku tonu hoo pepa aki hano vakaii oku hokohoko totonu
mei he peesi 2 - 23.
Ko e pepa ni oku i ai a e Vahe e TOLU.
VAHE Maaka
Vahe 1 Laukonga mo e Tali Fehui 20
Vahe 2 Fatu Tohi 20
Vahe 3 Ngaahi Malae 15
MAAKA FAKAKTOA 55
55 MAAKA FAKAKTOA
-
2
VAHE 1 LAUKONGA MO E TALI FEHUI (Maaka 20)
KONGA TOHI 1 (Maaka 12)
Lau a e fakamatala ke mahino pea tali a e fehui 1 ki he 6.
FAKAPOONGI O TUKUAHO
1 Ko Maulupekotofa ko e tokoua o Pau pea ngalingali nae fakanofo ia ki he
Tui Tonga kuo ne toulekeleka. Nae ikai fuoloa ene pule, pea ne hala, pea
hoko leva a e alo o Pau, a Fatafehi Fuanunuiava. Ko e Tui Kanokupolu he
taimi ko ia ko Mumui, nae munganofo kiate ia a e kau faifekau Lonitoni.
5 Nae hoko o Tui Kanokupolu a Tukuaho ko e foha o Mumui. Nae kehe
aupito hono anga mei he anga o ene eiki. Ko e eiki anga mlohi mo anga
fitaa mooni he nae hang ko hono manako a e ngaahi mea oku ea ai ene
taeofa.
Naa ne tuutuuni ke tuusi a e nima toohema o ene kau tangata ngaohi kai
10 e toko hongofulu m ua. Nae ea heni ene anga fitaa he taumai nae i ai
sia kovi a ene kau tangata.
Lolotonga a e pule a Tukuaho nae i ai ha ongo eiki ko Tupouniua mo
Finau Ulukalala 11 naa na fili mo e tui ni. Nae nofo p a Finau mo
Tupouniua o lamalama ha faingamlie ke lapasi a e tui.Nae fakatefua ki
15 Mua a e houeiki mo e kinga kotoa p koeuhi ko e fuu ktoanga fakatau
ko e INASI, pea nae i ai a Finau mo Tupouniua, pea peh mo Tukuaho. Nae
i he ktoanga mo Mulikihaamea ko e Tui Takalaua fakamuimui.
Nae i ai ha tangata a Tukuaho ko Kepa Falekono naa ne iloi a e
malumu nae fakatoka e Finau mo Tupouniua. Naa ne faingataaia ke
20 fakah ki he tui koeuhi he ko hono ongo kaungmea a e ongo tangata.
Naa ne fifili pea ne tuutuuni i hono loto te ne longo p ke ne pekia
fakataha mo Tukuaho. Naa ne kole a e lolo tkai o e tui ke ne milimili he
p ko ia. Nae fakahoko e Tupouniua a hono fakapoongi o Tukuaho, Kepa
Falekono pea mo e niihi kehe p nae i he fale o e Tui.
25 Nae puputuu a e fonua he anga fakalilifu kuo hoko, pea hhtuu a e tapa
kotoa p.
Mau mei he Makasini Tau e Teau
-
3
NGAAHI FEHUI:
1. Fakamatalai e uhinga e foi lea ko e lapasi (laine 14) o fakatatau ki heene
h he talanoa.
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
2. Hiki mai ha fakamooni pau mei he talanoa ne fakapapaui p e Kepa kuopau
ke na pekia fakataha mo Tukuaho.
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
3. Fakamatalai a e uhinga o e konga lea ko eni naa ne iloi a e
malumu nae fakatoka. (palakalafi 5)
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
4. Tohii mai ha foi lea e UA (2) te ne ktoi a e tamaki o e nonofo mo e feohi a e
ngaahi Haa Tui mo e houeiki i he kuonga mua.
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
5. Ko e h e kehekehe o e toonga moui a e ongo Tui Kanokupolu pea omi mo
ha fakamooni ki ai.
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
maaka 1
1 0
NR
maaka 1
1 0
NR
maaka 2
2 1 0
NR
maaka 1
1 0
NR
maaka 4
4 2 2 1 0
NR
-
4
6. Ko e h ne malava ai ke fakahoko hono fakapoongi o Tukuaho?
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
maaka 3
3 2 1 0
NR
-
5
KONGA TOHI 2 (Maaka 8)
Lau a e fakamatala ko eni ke mahino pea tali a e fehui 1 ki he 5 o fokotuu i he
feituu oku fakaat atu.
KO E FAIFAITAKIANGA LELEI MAA TONGA
1 Kuo fakahoko e he Taahine Pilinisesi Angelica Ltfuipeka Tukuaho a e
ngaahi ngue fakasevniti maa e kakai o e fonua pea mahulu atu a ene
ngaahi maaimoa ola o tatau p i Tonga ni mo e komuniuti Tonga i
Aositelelia.
5 Ko e ngaahi lika mo e vsone ngue a e Taahine oku ikai ngata i heene
fakatahatahai a e ngaahi fnau a e houeiki, fnau toutupu a hono kinga
kae au atu foki ki he kau toulekeleka. Ko e polokalama ko ia ko e Namoa o e
Taki lelei ko e fakatahaanga eni maa e fnau a e houeiki o e fonua. Oku
fatu ia ke namoai kinautolu ke nau hoko ko ha kau taki lelei makatuunga
10 i honau ngaahi ngafa tukufakaholo pea mo honau fatongia ki he sosaieti, i
hono tataki honau ngaahi kinga i ha polokalama oku hakeakii ai a e lelei
fakalukufua o e kolo i he tapa kehekehe o e moui.
Ko e taha e ngaahi maaimoa a e Namoa Taki Lelei ko hono fakamahuingai
pea toe fakafoki mai a e ngaahi tala tukufakaholo pea mo e ngaahi
15 taufatungamotua o e fonua, a e ngaahi tala o e kolo pea peh ki he ngaahi
mtanga a ia oku siisii a e ilo kiai a e fonua.
Ko e malu a Tonga ko e taha ia a e ngaahi maaimoa ola a e Taahine
Pilinisesi a ia oku ne fakaola ai a e ngaahi vsone maa e kinga o Ata,
Kinga o Lavaka pea peh ki Kolomotua. Oku lalanga pea fatufatu a e
20 ngaahi polokalama ke oange ha kahau oku mtuaki falalaanga maa e
toutupu tautautefito ki hono hakeakii enau ngaahi taukei ke malava ke
mau haanau ngaahi ngue. Oku kau ki heni mo hono fakatolonga o e
tukufakaholo i he aati hang ko e ngaohi kupesi pea mo e llanga.
Io, kuo ne t a e spinga ke tulifua ki ai a e kakai o e fonua he oku ne
25 flute a e taki lelei. Kuo ne hoko ko e sevniti o ne taaimua he mea kotoa
p he ko ia e tauhi sipi fisifisimua maa Tonga.
Mau mei he: Taimi o Tonga aho 17 o Sune 2015
-
6
NGAAHI FEHUI
1. Ko e h a e muaki o e taumua ngue a e Taahine Pilinisesi?
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
2. Tohi ha lea muli e UA (2) oku tau ohi mai ki he lea Tonga oku h he konga tohi?
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
3. Fakamatalai a e uhinga o e konga lea namoai kinautolu (palakalafi 2).
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
4. Ko e h nai ha founga e toe malava ai ke mau ha ngue a e toutupu o
fakatatau ki he mea a e Taahine Pilinisesi?
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
5. Ko e h ha ngaahi ola lelei o e polokalama Namoa Taki Lelei ki he toutupu o
e fonua i heene felvei mo e tukufakaholo pe taufatungamotua o e fonua.
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
maaka 1
1 0
NR
maaka 1
1 0
NR
maaka 1
1 0
NR
maaka 2
2 1 0
NR
maaka 3
3 2 1 0
NR
-
7
VAHE 2: FATU TOHI (MAAKA 20)
KONGA A: FAU SEI (Maaka 10)
Fili ha kaveinga e TAHA mei he ngaahi kaveinga i lalo. Fau hao sei foi lea e
200-300 ki ai.
1. SEI TIPEITI/FAKAKIKIHI
a) Oku fakautuutu e kovi a e ulunganga o e fnau mei hono taofi o e
tautea taa.
e) Kapau e too a e tapu o e aho Spate e kaunga lelei ia ki Tonga.
2. SEI TALANOA
a) Kuo fehalaaki siete mau.
e) Oiaue Tane! Ko e mea ena ne u klenga atu ai ke tuku..
-
8
maaka i ii iii iv
4 3 2 1 0
NR
-
9
KONGA E FAITOHI (Maaka 10)
Tohi ki he Pule o e Poate Vai i Nukualofa o fakah kiate ia a e mea oku hoko ki
hoomou mauanga vai pea mo e ngaahi faingataa oku mou lolotonga fekuki mo ia tautefito ki heene felvei mo e moui.
Ko Taufa Tohi koe, ko e sea o e kmiti vai a Haalaufuli , Vavau. Oku palopalema aupito hoomou mauanga vai. (vai tepi)
-
10
maaka i ii iii iv
4 3 2 1 0
NR
-
11
VAHE 3 NGAAHI MALAE (MAAKA 15)
Fili p ha malae e TAHA pea tali kotoa e ngaahi fehui i he malae ko ia.
MALAE 1 TAANGA MO E MAAU MAAKA 15
MALAE 2 NGAAHI PALOVEAPE MAAKA 15
MALAE 3 LEA MO HONO NGUEAKI MAAKA 15
-
12
MALAE 1 TAANGA MO E MAAU (MAAKA 11)
KONGA A TAANGA (Maaka 11)
Lau ke mahino a e taanga ko eni pea tali a e fehui 1 ki he 6.
OFA MEI PELEHAKE
1. Matangi ake, matangi hifo O fepaki tuu i hoku loto He sialetafa he siale moto Heilala anau mamao Ne longo e tau a lupeoko Tavake ni kuo siu mamao
2. Fanga i he Si, Lea ae tohi Ke talia mai e mapuhoi He loloma a e Fala mohokoi I he Tokelau kuo lipoi Vetekina a e kakala manongi Ko haata ia paasi pooti. 3. Ne tuu taufa e Fangatapu Kuo faila e Lomipeau Taumua ki he loto Neiafu Pouono mo e siate folau Ka u nofo pe o tatali atu Lauaki po siete manatu TAU
Iseisa e ete fanongo
Mamahi e tapu ka kuo ilo
Kuo nofo eni ko e feao
Pea uhu o hange ha kafo.
NGAAHI FEHUI
1. Ko e fau eni a Kuini Salote kia hai?
_________________________________________________________________________
maaka 1
1 0
NR
-
13
2. Hiki mai ha heliaki e TAHA (1) oku ngueaki i he taanga pea fakamatalai hono uhinga.
Heliaki : ________________________________________________________________
Uhinga : ________________________________________________________________
________________________________________________________________
3. Ko e h e ongo a e tokotaha punake o fakatatau ki he taanga. Omi ha
fakamooni.
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
4. Fakamatalai e uhinga o e laine ko eni.
Mamahi e tapu ka kuo ilo (Tau)
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
5. Ko e h uhinga o e lave a e fau ki Neiafu mo Pouono?
____________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
6. Tohi a e hingoa o e kolo pe feituu oku heliaki aki a e ongo kakala
hingoa ni.
a) sialetafa : ____________________________________________________________
e) heilala : ______________________________________________________________
maaka 3
3 2 1 0
NR
maaka 1
1 0
NR
maaka 2
2 1 0
NR
maaka 2
2 1 0
NR
maaka 2
2 1 0
NR
-
14
KONGA E FAU MAAU (Maaka 4)
Fau ha maau veesi e TAHA (1) laine 7 ki he TAHA o e ongo kaveinga oku h atu i lalo. Fakakau atu ki ai hao ngueaki ha founga fakapunake e UA, hang ko e :
Heliaki (Metaphor)
Lea Fakatatau (Simile)
Ko e fakasino (Personification)
Lea ongo tatau (Alliteration & Assonance)
Fakailongai mai ke mahino a e laine oku h ai a e ongo founga fakapunake.
Kaveinga 1 : Ko e Hilifaki Kalauni o e 2015.
Kaveinga 2 : Mahuinga fakassiale o e fanga monumanu.
maaka 4
4 3 2 1 0
NR
-
15
MALAE 2 NGAAHI PALVEAPE (MAAKA 15)
KONGA A PALVEAPE MO HONO UHINGA FAKAHOA (Maaka 4)
Fakahoa a e ngaahi palveape i he KOLOMU A mo honau uhinga totonu mei he
KOLOMU E. Tohii a e mataitohi o e tali tonu i he laine oku fakaat atu.
KOLOMU A KOLOMU E
1. ______ Tala pouli a Puko. A. Ko ha taha kuo feinga ke poto ange
ia i hono pule.
2. ______ Lepa tali ki Langi. E. Ko ha taha kuo mole hono mon
koeuhi ko haane talangataa.
3. ______ Fiemau e tua ki mua. F. Ko ha taha oku vee vave mo mlie
i ha faahinga sipoti.
4. ______ Hang ha kaho halia. H. Ko ha taha oku fakafalala ki
natula.
I. Ko ha taha nene fai ha kovi nae
ikai ke loto ki ai.
L. Ko ha taha oku ikai ngueaki ene
fakakaukau lelei.
KONGA E TUPUANGA O E PALVEAPE (Maaka 3)
Fakamatalai a e tupuanga o e foi palveape ko eni.
AHO KAI FONU
maaka 3
3 2 1 0
NR
maaka 1 1. 2. 3. 4.
1 0
NR
-
16
KONGA F: UHINGA TATAU (Maaka 4)
Hiki mai ha palveape oku uhinga tatau mo e ongo foi palveape ko eni.
1. Hang ha mahelei t.
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
2. Pekepeka sio ohuafi.
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
maaka 2
2 1 0
NR
maaka 2
2 1 0
NR
-
17
KONGA H : FAU TALANOA (Maaka 4)
Fau hao talanoa o ngueaki a e ngaahi palveape oku h atu i lalo. Ngueaki a
e ngaahi palveape i ha hokohoko e fenpasi lelei ai a e talanoa mo e uhinga o e
ngaahi palveape.
1. Maumau e elili mo e loka.
2. Auhia kae kisu atu pe.
3. Takanga enau fohe.
4. Peau tupu koso.
-
18
maaka 4
4 3 2 1 0
NR
-
19
MALAE 3 : LEA TONGA MO HONO NGUEAKI (MAAKA 15)
KONGA A : UHINGA O E LEA TONGA (Maaka 4)
Tohi a e uhinga o e ngaahi foi lea oku lainei i he stesi taki taha i he laine oku
fakaat atu.
1. Oku tokolahi aupito a e toutupu oku nau fakahakonoa i he aho kotoa.
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
2. Ko e kii taahine ngutuhua a Misi mo Sesilia.
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
3. Ne mate fulifua ha fefine i he mafuli a e pasi.
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
4. Ne nau aungalua he fiekaia hili ange a e ktoanga anep.
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
maaka 1
1 0
NR
maaka 1
1 0
NR
maaka 1
1 0
NR
maaka 1
1 0
NR
-
20
KONGA E : NGAAHI LEA O E NOFO FAKA-TONGA (Maaka 4)
Liliu a e ngaahi stesi ko eni ko e lea ki ha houeiki. (Maaka 2)
1. Nae tanu a e Eiki Npele i Mamana Mauaho.
__________________________________________________________________________
2. Oku manako a e Tama Pilinisi ke milimili lolo Tonga p.
__________________________________________________________________________
Liliu a e ongo stesi ko eni ko e lea ki he Tui. (Maaka 2)
1. Nae uma a e Tama Tui mo e Pilinisi o Siapani.
__________________________________________________________________________
2. Ne fononga atu e kau matpule o fakamaa mo teuteui a e faitoka o Siaosi
Tupou V.
__________________________________________________________________________
KONGA F : LILIU LEA (MAAKA 3)
Liliu ki he lea Tonga a e ngaahi foi lea oku lainei i he stesi takitaha.
1. Ane frightened Slome by putting a live centipede on her desk.
a) __________________________
e) __________________________
2. We have not had a census since 2006.
a) __________________________
maaka 1
1 0
NR
maaka 1
1 0
NR
maaka 1
1 0
NR
maaka 1
1 0
NR
maaka 2
2 1
0 NR
maaka 1
1 0
NR
-
21
KONGA H : FAU TALANOA (Maaka 4)
Fau hao talanoa o ngueaki a e ngaahi foi lea Tonga oku h atu i lalo. Faiteliha
p koe i he hokohoko kaekehe pe ke uhinga lelei a e talanoa oku fau. Ko e lloa
hoo talanoa e foi lea p e 100-150.
1. fakatoka
2. nasi
3. unaloto
4. tukuhua
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
-
22
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
maaka 4
4 3 2 1 0
NR
-
23
TALA O TONGA
2015
(KI HE TOKOTAHA MAAKA SIVI P)
VAHE Maaka MAAKA FAKALELEI
Vahe 1
Laukonga mo e Tali Fehui
Vahe 2
Fatu Tohi
Vahe 3
Ngaahi Malae
MAAKA FAKAKTOA
FIKA SIVI
TAANGA MO E MAAU
PALOVEAPE
LEA TONGA MO HONO NGAUEAKI