TableofContentsThôngtinvềebookMởđầuLờingườicontraiLờinóiđầuTạihọcviệncôngnghiệpLàmquenvớiStalinMộtlầnnữavềUkrainaUkraina-MoskvaNăm1941khókhănBướcngoặtStalingradTrướctrậnđánhởKurkvàkhởiđầutrậnđánhNhữngsuynghĩsauchiếntranhNhữngnămđầutiênsauchiếntranhLạivềMoskvaXungnhữngngườinổitiếngSuynghĩcủatôivềStalinMộtlầnnữanóivềBeriaCáichếtcủaStalinTừĐạihội19đếnĐạihội20ĐCSLXSauĐạihội20ĐCSLXVềAlbaniMaoTrạchĐôngQuanhệvớiTrungQuốcsaukhichiếnthắngXâydựngnhiềuhơnvàtốthơnQuốcphòngLiênXôsauchiếntranhvệquốcQuânsự,khoahọcvàthiếtbịquốcphòngNhữngvấnđềquânsựvàhoàbình

Chiasẽebook:http://downloadsachmienphi.com/Thamgiacộngđồngchiasẽsách:Fanpage:https://www.facebook.com/downloadsachfreeCộngđồngGoogle:http://bit.ly/downloadsach

Mởđầu

HồikýKhrusev

http://downloadsachmienphi.com/https://www.facebook.com/downloadsachfreehttp://bit.ly/downloadsach

NguyễnHọc(dịchtừbảntiếngNga)

ToànbộbảnviếtcủaKhrusevlầnđầutiêncôngbốnăm1990-1995trongtạpchí“Cácvấn

đềlịchsử”.

CuốnsáchsửdụngảnhcủakhotàiliệunhànướcMoskva.ẢnhthờisựITAR-TASS,bảotàng

S. P. Korolev, bảo tàng gia đình I. V. Kurchatov, tư liệu gia đình Khrusev, tư liệu P. M.Krimerman.

TheoluậtLiênbangNgavềquyềntácgiả.Việcinlạisáchhoặcmộtphầncủanóbịcấmnếu

khôngcósựđượcphépbằngvănbảncủanhàxuấtbản.Bấtkỳsựviphạmluậtsẽbịxửtheothủtụctoàán.

©Nhàxuấtbản “VAGRIUUS”,1997©R.Adzubey,Beria.Evreinov,S.Khrusev (người sở

hữu),1997©A.Sevelenko,sắpbảnthảo,1997©E.Velchinski,thiếtkế,1997

Lờingườicontrai

NhữngđoạntríchtừhồikýcủaKhrusev,bốtôi,chỉlàmộtphầnnhữngtưliệu,đượcôngđọc

trongthờikỳ1967-1971.Nhữngtìnhtiếtđóbiếntôi thànhngườihiệuđínhvà lưugiữbảnthảo.Thờiđó,việcgiúpchaviếthồikýđãgâyramộtviệcrấtnguyhiểm.ChínhquyềnđãlàmtấtcảđểhồikýcủaKhrusevkhôngrađờiđược,nhưnghọcũnglàmđược,ítnhất,ởnướcta.

Bâygiờtấtcảđãthayđổi,nhưngviệcxuấtbảngặpphảinhữngtrởngạikhác,trướctiênlà

vấnđềtàichính.Nhiềungườiđãtrìnhbàykhôngđúngsựthậtvềphánxétchínhsáchcũ,độngchạmkhôngphảiđếnnhiềunướckhôngphảihàngngũlãnhđạođươngthời,chonhữngđộcgiảđọclướt.Bằng“sựmuộnmàng”,sựkhôngthừanhậncủamình,hồikýcủaKhrusevgầngũivớihồikýcủanhàcảicáchkháccủanướcNgaS.Yu.Vitt.

Nhữngquyểnhồikýnàykhácđượcviếtbốicảnhchốngđốicôngkhaihoặcbímậtcủachính

quyền.Nhữngcuốnhồikýnàykhácxuấthiệnbanđầuởnướcngoài,nhưngởnướctaxuấthiệnchậmhơnnhiều,saunhữngbiếncố lịchsử,khiđócósựphủnhậnkinhnghiệmchínhquyềntrướcđây,cósựphủnhậnlịchsửđặcbiệtởđasốngườithiểncậnsốngtheothóiquen.Cócuốnhồiký-khuônmẫuchothờiđại,nóivềđờitư.Kểvềđấtnướcởngãbađường.Có

cuốnhồikýkhác-nhìntừquákhứ,hướngđếntươnglai.

NikitaSergeyevichnhậnviếthồiký,khichínhquyềnnghiêmchỉnhđặtramụctiêuchạytội

Stalin.Giảiphápcủahọ,ôngxemnhưkhôngkhônngoan,nguyhạichođấtnước.

Nhữngkhảnăngcủaông,đángtiếc,bịhạnchếbởimáyghiâmvàngănkéobànnơicấtgiữ

bảnthảocủamình PhầnhaibàinóicủaNikitaSergeyevichtiếtlộcảicáchđấtnướcsauchếđộStalin.Phầnnày

khôngchỉnóivềĐạihội20,vạchratộiáccủachếđộ,đưađấtnướctừconđườngchiếntranhsangconđườnggaigócchungsốnghoàbình, thoátkhỏichạyđuavũ trangđểdầngiải trừquânbị,đảmbảoanninhtổquốcvàđồngthờikhôngcảntrởpháttriểnkinhtế.

Cuốnsáchcũngkểvềnhữngthửnghiệmcảicáchxãhộichúngta,tìmracấutrúckinhtế

hợplý,mongmuốnnướctathựchiệnmơướccủabốtôi-“đuổikịpMỹ”,nhưngkhôngphảitrongchếtạotênlửahạtnhânmàtrongsảnxuấtnhữngđồdùngchoconngười.Việcđầutiênlàôngmuốn“nuôi”đấtnước,ngangvớiMỹtrongsảnxuấtthịt,sữa,bơ.

Có bao nhiêu tiếu lâm về ngô (и không những ngô,mà còn đậu tương). Sự định hướng

nhữngliênhiệpsảnxuấtlớnthựcphẩm,bịphêbìnhkịchliệttrongthờigianđó,nhưngchínhtrênnhữngliênhợpnày,màkhôngphảitrangtrạitưnhânởMỹ,đượcchếtạoởMỹ,thịtgà,quenthuộcvớingườiNga“ĐùiBush”, thịt lợnvà thịtbò.Tấtcảnhữngchủđềnàycònđợinhữngnghiêncứunghiêmtúc.Dùcónhữngsaisót,khiđócũngđạtđượcnângmứctiêuthụdânchúngkhôngcầnsựthuhútnhậpkhẩuthựcphẩm(loạitrừthảmhoạnăm1963).

Đángtiếc,khôngphảitấtcảđãnhậnđược,nhưmongmuốn.Nhưngvớitấtcảnhữngkhuyết

điểmsailầm,cáchọcgiảphươngtâycoiKhrusevlàngườiduynhấttrongsốcácnhàlãnhđạoxôviếtthếkỷ20,đưađấtnướcvàotìnhthếtốthơnkhiôngnhậnnótừtaynhữngngườitiềnnhiệm.

Xâydựngnhàở.Nhànămtầng,cấukiệnbêtông-ngắngọn,“Khrusoby”.Vìsaolạichọncon

đườngnày.NikitaSergeyevichkểtronghồikýcủamình.Ôngxemrằngkhácđithìđấtnướckhôngbaogiờthoátkhỏinhữngcănnhàgỗ,thoátkhỏicácnhàtạpthểđôngngười.

Cảicáchkinhtế.CảicáchtừBộđếnnôngtrangnhànước,từquảnlýtậptrungtừtheolối

trênxuốngđếntừng.Quatừngthờigianôngtiếpthêmnhữngkíchthíchtíchcựcchonềnkinhtế.Đồngthờibướcđinàypháthiệnmâuthuẫngiữamụcđíchsởhữunhànướcvàxuhướngtinhhoakhuvực.Cuộccảicáchkếtthúcbằngsựkhôiphụckhôngtránhkhỏinhưtrước,nhưngngaybâygiờcấpBộ,từtrênxuốngdưới,thápnôngtrangnhànước-nôngtrangliênkhuvực,nôngtrangtoànLiênbang.

Cảicáchquânđội.NikitaSergeyevichhiểurằngvềkinhtếchúngtacònlâumớisođượcvới

Mỹ.Trongđiềukiệnnhưthếtínhđốixứngtrongchiếnlượcquânsự,việcxâydựngquânđộicânbằng,hậuquảlàchạyđuavũtrangdẫnđấtnướctớisụpđổkinhtế.Ôngnhìnthấylốithoáttrongchiếnlượcquốcphòngbấtđốixứng,khianninhtổquốcđượcđảmbảobằngmộtvàitrămquả(200-300)tênlửahạtnhânxuyênlụcđịa,chỉcầnmộtquânđộichuyênnghiệp,trìnhđôcao,sốlượngkhônglớn(dướinửatriệungười).

VàkhôngcóýđịnhđuổitheoMỹtronghảiquân,khôngquân,xetăng,lựclượnghạtnhân

chiếnthuật.Hàngtỷđôlatiếtkiệmđượccầnđưavàopháttriểnkinhtế.CuộccảicáchquânđộiđượcbắtđầungaysaukhiStalinchết.Quânđộicắtgiảmtừ5,5triệuxuốngcòn2,5triệu.Ngừngviệcxâydựngtaihại lực lượnghảiquântrênmặtnước.Cắtgiảmmáybayvàpháo.Hoạchđịnhgiảmmạnhsảnxuấtxetăng.Chínhvìđiềunàymàgiớiquânđộikhôngưaông.

Chínhsáchđốingoại.Làmsaobảovệđấtnướckhỏibịđedoạ?NikitaSergeyevichthấymột

conđường-buộcMỹcoitrọngvớiLiênXô,nhưbìnhđẳng.Trongđiềukiệnkhôngbìnhđẳngvềkinhtếcóthểtriệttiêuviệcnày,dophảnứngtànbạocủaphíabênkia.Nhưthếđẻrakhủnghoảng:từvụkênhSuez,1956đếnvụCuba(Caribe),1962.NếuxâuchuỗilạithìrõràngdosựcảquyếtvàthậntrọngđểngườiMỹcôngnhậnđấtnướcta là thànhtrì,đángtiếcchỉ trongquanhệquânsự.

Tôikhôngtựmơntrớnbảnthânkhitinrằngtấtcảtheođúngđánhgiácủamình,mộtcáigì

đómàtôicoiđịnhkiến.Tấtnhiênýnghĩcủatôivềthờikỳấy,vềchatôi-kháchquan.Khôngthểkhácđược.Nóichungcũngcóthểtồntạisuynghĩkhôngkháchquan?

Quákhứđãlùi,nhưngkhôngcóhiệntạimàthiếuquákhứ.Chúngtacàngxemxétnhữngbài

họcquákhứ,càngítsailầmtrongtươnglai.

Từđáylòng,tôicámơnL.N.Finogenvoavìnhữngcônglaolớncủabà.Trongđiềukiệnhết

sứckhókhănvàthùđịch,bàđãinnhữngcuốnbăngghiâmlờicủaKhrusev

CámơnA.Ya.Sevelenko,đãchếtạobảnin.

A.A.IskenderovđãchoxuấtbảntoànbộcuốnHồikýtrongtạpchí“Cácvấnđềlịchsử”.

CũngnhấnmạnhsựgiúpđỡcủaP.M.Krimermana,ngườibạngáicủagiađìnhchúngtôi,đã

thuthậpvàchuẩnbịtưliệuvàảnhđểintronghồiky.CũngbàytỏnhữnglờitốtđẹptớicácphóngviênảnhtrongvàngoàinướcđãcungcấpảnhchocuốnhồikýcủaKhrusev.

GiáosưSergeiNikitichKhrusev

Lờinóiđầu

Cácđồngchícủatôitừlâuđãyêucầutôivàhỏi(khôngnhữnghỏi,màcònkhuyên)viếthồi

kýcủamình,vìrằngtôivànóichungthếhệcủatôiđãsốngtrongthờikỳđángnhớ:cáchmạng,nộichiếnvàtấtcảnhữnggìliênquantớiquáđộtừCNTBsangCNXH,sựpháttriểnvàvữngmạnh(của)CNXH.Đólàgiaiđoạnquýgiá.TôicũngmộtphầnnàomạnhmẽthamgiađấuđáchínhtrịtừnhữngngàyđầutiênvàoĐảng.TôiluôngiữchứcvụnàođấydoĐảngcử.Chiếntranh, nội chiến và bảo vệ tổ quốc, tình hình trong nước đã được nêu nhiều trên báo chí.Nhưngvẫncònnhững“đốmtrắng”chưarõràng.

Đúngvậy,những“đốmtrắng”nàytừlâutôikhôngsaohiểuđược.SaukhiStalinchết,khi

chúngtađãcókhảnăngtiếpcậnkhotưliệumật.TrướcđâychỉcósựtínnhiệmmùquángmàchúngtadànhchoStalin,vàvìthếtấtcảnhữnggìlàmđượcdướisựlãnhđạocủaôngtađềuđượccoilàcầnthiếtvàduynhấtđúng.Khichúngtôibắtđầuýnghĩchútítphêphán,thìchừngmựcnàođiềunàycóthể,phảiràsoátnhữngchứngcứtheotưliệulưutrữ.

Tôihiểunỗiloâucủacácđồngchícủamình,đíchthựckhuyêntôinhậntráchnhiệmtrước

ngòibút.Thờigiansẽtrôiđi,sựchínhxáctừngchữcủanhữngngườiđangsốngtrởthànhkhốivàng.Hơnnữa,nhiềungườiđãngãxuống,màtừnglàgầngũivớingườicầmláicontàulớntrongcảitổđờisốngxãhội-chínhtrịđấtnướctavàchínhngườicầmláicóảnhhưởnglớnđếnsựpháttriểncủathếgiới.Tuynhiêntôiphảilàm,màkhôngsửdụngtưliệulưutrữthựctế.Điềuđókháphứctạp,vângcảcảvịthếcủatôibâygiờ,cólẽ,khôngthể.

Tôimuốnnhữngchứngcứsẽđượcdẫnđúngsaochothếhệtươnglaicóthểkiểmtra.Tôisẽ

nêunguồntàiliệu,họcầnthuthậpđểbiếtrõthêm,đểkiểmtrahiểunhữngchứngcứ.Ttôiđãxemxéttừngvấnđềcấnlưuýchothếhệtươnglai,tấtcảnhữngchứngcứđãđượckiểmtravàđượcghidướidạngvănbản,cóthểsẽđượctiếpxúcvớichúng.Bâygiờnhữngtưliệulưutrữnàykhôngthểtruycậpđược,nhưngchúngsẽtrởthànhtàisảncủamọingười.Vâng,giờđâytôichorằngđaphầntưliệunàykhôngcònlàbímậtnữa.

Tôimuốnphátbiểusuynghĩcủamìnhhàngloạtvấnđề,theochiêmnghiệm,saochothếhệ

tươnglaicủachúngtatìmthấytừnglờivềthờikỳquantrọngvàtráchnhiệmnhấtmàchúngtađãsống,tạoramộtquốcgiahùngmạnh.Điềunàyđãlàmđượcbởisứcmạnhchúngta,sứcmạnhnhândân,đảngvànhữngngườilãnhđạothờiđó-nhữngnhàtổchứcquầnchúng.

Maymắnlàtôicũngtrongsốđó,ởnhữngthờikỳvàgiaiđoạnkhácnhau.Từnhữngmầm

nhỏbécủaĐảngchođếntậncơquanlãnhđạocaonhất-BCHTƯĐảng,BộchínhtrịvàChủtịchĐoànchủtịchXôviếttốicao,chứcvụChủtịchhộiđồngBộtrưởngvàBíthưthứnhấtBCHTƯ.Tôitừngthamgiagiảiquyếtnhiềuvấnđềđểbiếnnghịquyếtđượcthôngquavàocuộcsống,thamgiachiếntranhvệquốc.Vìthếtôixemlàtráchnhiệmphátbiểusuynghĩcủamình.

Từlâutôibiếtrằngchẳngcóýkiếnnàolàmvừalòngmọingườinhưng,tôicũngkhôngđi

theomụctiêuđó.Mongmuốnnhữngýkiếnđóởdạngnàydạngkhácđượcghilạivàđượctrởthànhthừakếchothếhệsau.Nhữngýkiếnnhưthếtừngvấnđề,cảđúnglẫnsai.Điềunàylàtấtnhiên.Khôngcógìmâuthuẫnởđócả.Chânlýđượcsinhratrongtranhluận.ThậmchítrongmộtđảngMác-Lenin,cócảnhữngngườicóhiểubiếtkhácnhau,lươngtâmkhácnhaukhigiảiquyếttừngvấnđề.Sốngcùngnămthángđòihỏisựtiếpcậnmềmdẻođểgiảiquyếttừngvấnđề,tôibiếtrằngcóthểnảysinhnhữngquanđiểmkhácnhau,thậmchítráingượcnhau,nhưngkhônglàmtôibănkhoăn.

Tôichorằngsẽcómộtphiêntoà.Nhândânsẽphánxét,khiđãtiếpxúcvớinhữngtưliệu

nàyvàtựrakếtluận.Tôikhôngnghĩrằngcáigìmàtôinóilàphảilàchânlý.Không,chânlýthuộcvềngườitrìnhbàynhữngquanđiểmkhácnhautheotừngvấnđềkhácnhautrongnhữngthờikỳkhácnhau.

Vìvậytrướcđâytôiđềnghịxinlỗivềviệcđólàkhôngđúngnhữnggìđộcgiảcóthểtìmthấy

trongbảnghicủatôi.Đólàquanđiểmcủatôi,thếthìgiờđâytôihiểunhưthế,tôicũngviếtnhưthế.Tôikhôngmuốnlợidụngvàvìthếtôikhôngmuốnlờđi,tôikhôngmuốncheđậy,tôikhôngmuốnchauchuốt,tôikhôngmuốntôvẽhoạtđộngcủachúngta.Cáiđókhôngcầnlớpsơnnày,vìrằngtựbảnthânnóđãlàtolớn.

Lýluậnthiếuthựctiễn,làlýluậnxuông.Chúngtatrêncơsởtiếnbộnhất,lýthuyếtMác-

Leninkhaipháconđườngthựctiễn.Điềunàyrấtphứctạp,vìthếthờikỳđókhôngloạitrừsailầmvôtìnhhaykhôngvôtình.Nhưngườitanói,thathứhậusinhchúngta,tínhrằngđâylàthửnghiệmđầutiên.Vìthếônglàngườiduynhất, lạicóngườithứhailặplạiôngnhưthế.Hãyphánxétchúngtôikhixemnhữngđiềukiệnmàchúngtađãsốngvàsángtạo.Chúngtôibắtđầuviếthồikýđểkhôngbỏlỡnhữngđiềutốtđẹptronglịchsửmàchúngta,đảng,giaicấpcôngnhânvànôngdânlaođộngkhônglặplạinhữngsailầmmàtôiđãnêu,nhữngtộiácđượcthựchiệnnhândanhĐảng.

Bâygiờrõràngđâylàsựlạmquyềncủanhàcầmquyền.Nguyênnhânxảyrasựlạmquyền

nàyđượcnêurõtrongbáocáotạiĐạihội20vàđượclặplạiởmứcđộnàođấytạiĐạihội22.Tôichorằngtấtcảnhữnggìđượcnêutheolýdonàyđềuđúng.Tôisẽkểvềthờigiantrướcvàtrongthờigianchiếntranhvệquốcvàtiếptụctrìnhbàyđườngđinướcbướcnhữngbiếncố,chừngnàotôicònđủsức.

Bắtđầutừđâunhỉ?TôinghĩrằngphảibắtđầutừStalin.Vìsao?Sauđó,tiếptheo(nếutôi

cònđượcsốngđếncuối)điềuđósẽrõ.Cònnếuchỉởmứcđộnàođấyđưaralờigiảithích,thìcóthểnóirằnglúcStalincònsốngchúngtangườitachorằngtấtcảnhữnggìôngtalàmđượclàduynhấtđúng,khảnăngduynhấtđểcáchmạngtồntại,đểcáchmạngvữngmạnhvàpháttriển.

Sựthậtvềcuốiđời,trướcđạihội19vàđặcbiệtlàngaysauĐạihội,nhữngngườithâncận

Stalin(cólẽlàtôi,Bulganin,MalenkovvàởmứcđộnàođấycảBeria),từngnảysinhngờvựcnàođó.Lúcđóchúngtakhôngcókhảnăngkiểmtranó.ChỉsaukhiStalinchết,ngaytứcthìchúngtôiđủlònglòngdũngcảmmởbứcrèmvànhìnvàobímậtlịchsử.Lúcđótôicũngbiếtmộtsốsựkiệnmàtôimuốnlàmrõ.

Tạihọcviệncôngnghiệp

NguyệnvọngđượchọctạiHọcviệncôngnghiệpcủatôigặpphảisựchốngđối.Trướcđó

KaganovichđãchuyểnvềMoskva, làmviệcởBCHTƯ,ngườitacửKosiorthếvàochỗđó.ỞKievngườitachorằngtôilàngườithâncậnvớiKaganovich(điềunàytrênthựctếcũngđúng)vàtôicũngsẽđi,vìlẽtôikhôngmuốnlàmviệcvớiKosiorvàủnghộôngta.Khôngphảinhưvậy.TôibiếtKosiorkhôngnhiều,nhưngtôikínhtrọngông.Kosiorlàngườitươngđốinhũnnhặn,dễchịuvàhiểubiết.

Tôidámnóirằngtrongquanhệvớimọingười,ôngvượttrênKaganovich,nhưnglàmột

nhàtổchức, tấtnhiên, thuaKaganovich.Kaganovich,mộtngườihoạtđộnghơn, trungthựchơn:thựcchấtlàmộtconngườimạnhmẽ.Thậmchíôngcóthểbẻgẫycànhcâykhô,nhưngkhigiảiquyếtcôngviệcBCHTƯđưara,ônglàmộtngườikiênquyếthơnKosior.

TôichorằngmìnhnênvềKharkovvàgiảithíchvớiKosior.Tôinóivớiôngta:

-Tôiđã35tuổi.Tôimuốnhọc.Hãyhiểutôi.TôiđềnghịBCHTƯ(ĐCSUkraina)hiểuvàủng

hộtôivàđềnghịBCHTƯgiới thiệu tôivàoHọcviệncôngnghiệp.Tôimuốntrở thànhnhàluyệnkim.

Kosiorcũngnghĩvậyvàchấpthuận.Khinêuvấnđềđểtôiđi,Demchenkorấtbuồnvàcố

khuyênnhủtôiởlại,mặcdùôngcũngđồngýrằngtôimuốnhọc.Lúcấytôiđãcảmthấyquanhệchânthựccủamọingườiđốivớimình.

Khitôiđặtvấnđềxinđihọcvàđềnghịchotôiđi,thìviệcgiảiquyếtkhôngphảingaylậptức

đượcchấpnhận.Saucuộchọp,mộtsốđồngchítìmđếntôi,nói:

-Quả thậtanhmuốnhọc,hay làanhmuốnbỏDemchenkorađi?Anhhãynói thẳngcho

chúngtôi!

Họđãnóiámchỉ rằnghọủnghộ tôi,nếu tôikhôngbỏDemchenkorađi, và chồngchất

nhữngquanhệxấu.Tôitrảlời:

-Không,tôiđềnghịhiểuđúnghộtôi.TôivàDemchenkocónhữngquanhệtốtnhất.Với

mộtngườinhưDemchenko,tôisẵnsànglàmviệctiếp,nhưngtôimuốnhọc.

-Này,đấylàchuyệnkhác,chúngtôisẽủnghộanh.

Vàtạicuộchọpsau,họraquyếtđịnh.

TôivềMoskva.Ởđócũnggặpkhókhăn,vìrằngtôikhôngđủthâmniênquảnlýkinhtế.Tại

Họcviệncôngnghiệpđồngchíđãnóitôisẽkhôngthíchhợpvớitrường,vàhọgiớithiệutôiđihọckhoáMác-LeninthuộcBCHTƯĐảng.“Cònởđây,họnói-họcđườngnàydựngrađểdànhchonhữngngườiquảnlý,giámđốc”.TôilạilàmphiềnLazariMoiseevichKaganovich(ônglàbíthưBCHTƯ)vàđềnghịBCHTƯủnghộtôi.Tôiđạtđượcnguyệnvọng:đượcKaganovichủnghộ,vànhưthếtôitrởthànhhọcviênHọcviệncôngnghiệp.

Hồiđó,tôidọnđếnkýtúcxáởphốPakrovk.Kaganovichcũngởlàmviệc.Tôicũngkhông

biếtvănphòngcủaôngnằmởđó.Bấygiờ,đólàkýtúcxátốt:hànhlangrộng,phòngriêng.Ngắngọn,điềukiện lý tưởng.HọcđườngHọcviện côngnghiệpnằmởphốNovo-Bauman,cũngkhôngxa.Tôikhôngđitàuđiện,màđibộquaZemlanoivalđâmthẳngquamộtcáingõ,hìnhnhưởđócótoànhàcủanhữngngườibolsevichlãothành,sauđórẽxuốngtráiraphốNovo-Bauman.Đibộnhưthếchừngvàiphút:cuộcđidạonhỏhàngngàynhưvậyđấy.

Tôibắtđầuhọc.Tạihọcviện,họcviên từcácđảngkhácnhau, trìnhđộcũngkhácnhau.

Nhiềungườimớihọcxongtrườnglàngvàchỉbiết4phéptính,trongkhisốkháccótrìnhđộtrunghọc.Còntôi,đãhọcxongkhoacôngtác:cáiđócũngđượccoilàmức.Nhómchúngtôitậphợpnhữngngườikhákhoẻmạnh.Nhưngnhómchúngtôicònmột,haiđồngchíkémvềtoán,vàhọkéonhómtôilùilại.

Chúngtôilàngườilớn,kiêntrì,vìthếkhôngphảigiáoviênthúcchúngtôihọc,màtựtừng

ngườicầngiáoviêndạyhọ.Nhưngcầncóthờigian.Ngườitakhônggọihọcviênlênbảngmàchínhhọcviêntìmtớigiáoviên,làmkhổgiáoviên,vìrằnganhtakhônghiểunhữngcôngthứctoánnàođấy.Chúngtôihọplạivàtứcgiậnvìlẽhọphảidựavàochúngtôivàđâymớilàgiaiđoạnđầu.

Đấylànăm1929.Nhưngkhitôitheohọctạihọcviệnvàomùathunăm1930cũnggặpphải

nhữnghiệntượngnhưthế.Córấtnhiềungườitheohọcởđó,đặcbiệtlànhữngngườimuốnhọccáigìđấy,nhưng trongđiềukiệnchính trịphức tạpbuộchọphảingừnghoạtđộngvềĐảng,vềchuyênmôn.Thếlàhọcũngbỏbêhọchành.Họcviệncôngnghiệptrởthànhđúngnghĩalàtổấmchonhữngngườinhưthếcóthểẩnnáu,vìlẽhọcbổngcao,nhàănrẻvàkýtúcxátốt:mỗingườimộtbuồng,cònmộtsốôngchủdanhtiếngcókhảnăngnhậnhaibuồngvàsốngcảgiađìnhởđó.

ThờiđólãnhđạoHọcviệncôngnghiệpKuibysevlàChủtịchUỷbankếhoạch.Chà,còncáigì

hơnđượcchứ?MộtngườiđángkínhvàthếlựcquảthậtgiúpHọcviệncôngnghiệp.Vừađúngthời kỳđấu tranh gay gắt với “phái hữu”. “Phái hữu”phânbổhoạtđộng củamình:Rykov,Bukharin,Uglanov.Họtiếnhànhđấutranhcũngrấtmạnh.LãnhđạochibộĐảngHọcviệnởtrongtay“pháihữu”.BíthưchibộlàKhakharev,mộtngườitươngđốicóuytín,cóthâmniêntrướccáchmạng,hìnhnhư,từnăm1906hoặc1907.

ÔngvốnlàngườivùngNizeNovgorod,mộtngườinổitiếng,hoạtđộngbímật.Quanhôngta

làmộtnhómngườicóthểgọilànhữngcậnvệlãothành.Nhưngnhómnàybịtổnthương:bảnthânnhómnàyxuấtkíchchốngđườnglốichungcủađảng.HọtậphợpquanhBukharin,vàủnghộôngta,giúpủnghộUglanov,ủnghộRykovchốngStalinvàBCHTƯĐảng.

ChúngtôitừmiềnNamtới.Chúngtôicóđồnghươngtươngđốilớn(ngườivùngDonbass,

ngườivùngDniev,ngườivùngLuganka,vùngArtemov,ngườiKharkov).Cuộcđấutranhnổra,tôicũngkhátíchcựcthamgiavàocuộcđấutranhnày.Chủyếu,lúcđótôiủnghộTabakov.Saunày,ôngcũngchếtmộtcáchoanức,bịxửbắn.

TabakovlàngườiDoThái,mộtngườicộngsảnrấttốt.Tôibiếtông,khiônglàgiámđốcmột

cungđường,cònsauđó-làgiámđốcLiênhiệpsảnxuấtsứcholuyệnkim.TạiDonbasscónhàmáychếtạogạchốpchịulửadùngchocôngnghiệpvàdândụng,chínhTabakovđảmnhậnviệcnày.Tôicóquanhệtốtvớiông,ôngdựavàotổchứcvùngYuzov,vàchúngtôicùngôngtheohọctạiHọcviện.ChúngtôimộtlòngtheoĐảng,cónhữngđồngchíkhácủnghộchúngtôi,chẳnghạnAlliluevtừViễnđông.Alliluevhìnhnhưbâygiờcònsống,nhưnghưurồi.

(ÔngAlliluevnàychẳngcómốiquanhệnàovớiôngAlliluev,bốvợStalin,đơngiảnvìcùng

họ).Chúngtôicòncónhữngđồngchíkhác,cảmộtnhómkhálớn,nhưngtấtcảchúngtôivẫnlàthiểusố.Cóthểtôibịnhầm.Hìnhnhư,cómộtđiềugìđócóliênquanđếnchủđềnày?Chính

tôimuốnnóivềStalin,vềvaitròcủaông.Nhưngđiềunàyvừahaylạicóquanhệtrựctiếpvớichủđềtrên.

TạiHọcviệncôngnghiệpxảyracuộcđấutranhbảovệđườnglốichungcủaBCHTƯchống

“pháihữu”vàpháicủaZinovev,cònsauđó làkhối tả-levakcủaSyrsov-Lominadze.Trongcuộcđấutranhnàyvaitròcủatôiítkhitáchrờitrongtậpthể,vàBCHTƯnhìnđiềunày.VìthếtêntôinổibậtlàmộtđảngviêntíchcựccủaĐảng,lãnhđạonhómnhữngngườicộngsảnvàtiếnhànhđấutranhchốngnhómUglanov,Rykov,ZinovevvàTroskittạiHọcviệncôngnghiệp.Cuộcđấutranhchínhtrịxảyrarấtmạnh.

Chínhởđóphầnđôngtậphợpnhữngđảngviêncóthâmniêncáchmạng,vàcầnnóirằng

nhómnàyrấtđoànkết:trongđócócảnhữngngườicóthếlực.Chẳnghạn,tôinhớđồngchíMakarov-vùngDonbass.ÔnglàgiámđốcnhàmáyYouzov(vùngYouzov),chínhôngcũnglàngườivùngNizegorod,mộtđảngviêntừ1905,mộtngườirấtthôngminhvàđángkính.Chínhthức thìMakarovkhôngnóiđồng lòngvới “pháihữu”,nhưngủnghộhaychống“pháihữu”khôngbaogiờônghérăngnửalời.

Hìnhnhưôngthoảthuậnvới“pháihữu”giữmộtsốbímậtđểkhôngbịnhữngkẻđốiđịch

lôira.Cóthểcoiôngdườngnhưđứngởphíađườnglốichungcủađảng,thựcrabằnghoạtđộngcủamìnhôngcókhảnăngcủngcốsứcmạnhnhómUglanov,Bukharin,Rykov.

Cóthểnêuramộtchuyệnđùaởthídụnhưthếnày.ViệcbầuĐoànchủtịchhộinghịtoànthể

Đảngbộcólầnmấtcảbuổivàphảiđểsangngàysau.Tôinhớ,mọingườiđềcửtôivàoĐoànchủtịch,nhưngtôibiếthaibalầntôibịtrượtvàkhôngđượcbầu.Khithamgiabầucử,tấtcảnhữngngườiứngcửĐoànchủtịchphảilêndiễnđànnóitiểusửcủamình.Cácứngcửviêncóítthâmniênđảngcũngphảilàmthế.Cuộcđấutranhxảyranhưthếnày.Quảthậtngườitachọnvàobanlãnhđạođảngbộnóichunglàđặcbiệt.Đôilầnngườitađưatôira,dùxuấtứngcửviêncủatôichẳngthểnàoquađược.NóichungphảibầuđibầulạiĐảngbộ,vìrằngđấuđádữdộiquáđếnnỗibịthayđổinhiều.

BáoSựThậtthườngtiếnhànhchống“pháihữu”,vànhưthườnglệsaumỗibàicủabáothì

hộinghịtoànthểcủaĐảngđượctriệutập,rồi lạibầulạiĐảnguỷ.Nhưng“pháihữu”chưnghửngđếnnỗikhiKhakharevkhôngthểcònlàbíthưđảngbộHọcviệncôngnghiệp,buộchọđưaraLevochkin.Levochkin,ngườivùngBriansk,lạilàmộtnhânvậtmờnhạt,thựcchất,cũng“pháihữu”.VìthếcánhĐảnguỷvẫnủnghộ“pháihữu”tiếptụccảsaukhibầulại.

Lạithêmmộtbàicủa“SựThật”.Lạithêmmộthộinghịsónggió,mấtnhiềuthờigianbầu

Đoànchủtịch,cuốicùnghọchọntôivàovàtôitrúng.ĐoànchủtịchhộinghịđảngbộHọcviệncôngnghiệp,thựctếcũnglàhộinghịtoànthểHọcviệncôngnghiệp,vìởđâytấtcảđềulàcácđảngviênVĐCS(b).Phiênhọprấtsónggió.Việcầmỹđãtrởthànhsựkiện,tôisẽkểbốicảnhdiễnraphứctạptrongthờigianấy.

Đólànăm1930.ĐảngchuẩnbịĐạihội16.Tạiđócóhộinghịtrùbị.Lạicónhữngcuộcthảo

luậnrộngvàsâu.Lúcđó“pháihữu”muốnloạigạtbỏtôikhỏicuộcthảoluậnnêntrướckhibầuđạibiểudựhộinghịđảngbộkhuvực,ngườitanghĩramộtcách.Chúngtôi,khilãnhđạonôngtrangmangtênStalinvùngSamara,tríchquỹđểmuanôngcụchonôngtrangnày.

ThếlàĐảnguỷquyếtđịnhcửđạibiểutraocôngcụchonôngtrangviên.Tấtnhiên“việctrao

nôngcụ”chỉlàướclệ,vìchúngtôikhôngchởmáytheođơngiảnlàchúngtôibiếtgiámáy,thayvìmuamáynôngcụ(máygieohạt,gặtđậpliênhợp...)thìchúngtôiđưamộtkhoảntiềnvàtraochođảngbộnôngtrangmangtênStalin.LậprađoànđạibiểuĐoànđạibiểu,gồm2người:tôivàXasaZdobnov.ZdobnovcũnghọcviênHọcviệncôngnghiệp,ngườivùngUral,mộtđồngchítốt.Ônghìnhnhưvềsaucũngchếttrong“cốixaythịt”năm1937.

Trênđường,tôiđọccuốnsáchmỏngviếtvềchiếcmáygặtđậpliênhợpnhưthế.Chúngtôi

đếnnơi,tiếnhànhhộinghịvàsốngởđóvàingày.Thếrồitôicũngbiếttìnhhìnhthậtởlàng.Trướcđóbảnthântôikhôngbiếtngôilàngnày,vìchúngtôisốngtạiHọcviệncôngnghiệpbịcáchbiệtvớikhôngkhíthônquê.Tớiđó,chúngtôigặpmộttrậnđóithựcsự.Nhữngconngườiđóikhátlêbước,nhưnhữngconruồi.

Tôinhớlạicuộchọptoànthểnôngtrangviên,chúngtôiphátbiểusuốtcuộchọpcóphiên

dịch,vìrằngnôngtranggồmtoànngườiChuvát,họchỉmộtlờiđềnghịchúngtôichohọbánhmỳ,cònmáymócchởchohọthìchẳnggâyấntượng:Nhữngngườinàyđóithậtrồi,còntôilầnđầutiênthấycảnhtượngấy.Họđưatôivàonhàmộtquảphụ.Nhànghèođếnnỗikhôngcómộtmẩubánhmỳ.Chúngtôichiasẻnhữnggìmangtheotrênđườngđivớingườigoáphụnày.

Chúngtôikếtthúccôngviệccủamình,quayvềMoskva,còntrongthờigiannàyvẫnhọphội

nghịđảngbộđịaphươngtạithủđô.Đảngbộchúngtôicũngchọnra10ngườihoặchơn,tôikhôngnhớbaonhiêunữa.ĐộihọcviênHọcviệncôngnghiệpđông,tiêuchuẩnngườiđạidiệnkhônglớn,vìĐảngbộMoskvasovớicácđoànkháccũngkhôngphảilớnlắm.TừHọcviệncôngnghiệpđếnhộinghịkhuvựcđãbầuStalin,RykovvàBukharin.

TôikhôngnhớUglanovcóđượcbầuhaykhông.Hìnhnhư,khôngphải,vìrằngdanhsách

ứngcửcủaôngtaquábẩnthỉu.BukharinRykovđãđượcbầulàmuỷviênBộchínhtrị.Chúngtôichorằng“pháihữu”đãgianlậntrongcuộcvậnđộnghànhlangđểđưaRykovvàBukharinđếnhộinghịthaymặtđảngbộchúngtôi:họbướcravớibảndựthảo,khônghềtuyênbốgì,tấtnhiên,nóirằnghọrútkhỏi“pháihữu”,chọntừđảngbộchúngtôiđidựhộinghịkhuvựcnhữnglãnhtụcủađảngvànêutênnhữngứngcửviên:Stalin,Rykov,Bukharin.

Trongthờigianấy,BukharinvàRykovcònnằmởmức,màngườitakhôngđưaradanhsách

ứngcửviênchínhcólẽhọlàcácuỷviênBộchínhtrị.Vìthếkhiphátbiểu,bằngcáchủnghộStalinvàđưaRykovBukharin,hìnhnhưkhông thấysựủnghộ trongBộchính trị.Người ta

cũngbầumộtsốhọcviênHọcviệntừngủnghộ“pháihữu”.

KhiTabakovkểtôinghechuyệnnày,chúngtôithẳngthắntraođổiquanđiểmvềtấtcảcác

vấnđềchínhtrị.NóichungTabakovlàngườiđitrướcvàđượcchuẩnbịtheonghiệpchínhtrị.Một tiếngchuôngcắtngang.Người tagọi tôiđingheđiện thoại.Điềunàykhá lạ,vì rằngởMoskvatôikhôngquenaicả.Tôiđitớiđiệnthoại:

-Mekhlic,chủbút“SựThật”đây.Anhcóthểđếnchỗtoàsoạntôikhông?

Tôinóicóthể.

-Chuẩnbịngayđi,tôiđếnchỗanhbằngxeriêng.Đếntôingay,tôicóviệcvớianhđấy.

Tôitrảlời:

-Được.

Vàiphútsau,xeđỗởtrướccửakýtúcxáHọcviệncôngnghiệp.Tôingồivàoxevàđiđến

“Sựthật”.

ĐâylàcuộclàmquenđầutiêncủatôivớiMekhlic.ÔngđọcchotôinghebứcthưgửitừHọc

việncôngnghiệpkểlạithủđoạnchínhtrịđưarađểbầuĐoànđạibiểu“pháihữu”nhândanhđảngbộHọcviện.AicũngbiếtrằngphầnđôngnhữngtheohọcHọcviệncôngnghiệpMoskvalàcácbolsevichlãothành,giámđốccácnhàmáy,xínghiệp,liênhiệp.Họđượcbồidưỡngvàchuẩnbịtrướcnhằmnângcaokiếnthứckỹthuật.Mekhlixđọcxongthưvàhỏi:

-Ôngcóđồngývớinộidungthưnàykhông?

Tôinói:

-Lúcđótôivắngmặt!

-Tôibiếtrằnganhvắngmặt,nhưngnhậnxétcóđúngkhông?

-Hoàntoànđồngý,nóphảnánhthựctế.

-Ôngcóthểkýchứ?

-Kýlàthếnào?Tôikhôngviếtvàcũngkhôngbiếtailàtácgiả.

-Không,không,tênanhsẽkhôngcóvàthậmchítêntácgiảcũngkhông.Tôitinanh,tôiđã

nghevềanhvàvịthếcủaanh.Nếuanhký,thìcónghĩalà,bàinàyphảnanhđúngbốicảnhphứctạptạiđảngbộHọcviệncôngnghiệp.

Tôinói:

-Được,-vàký.

MechlixdùngxecủamìnhchởtôivềkýtúcxáHọcviệncôngnghiệp.

HômsaubáoSựThậtđăngbứcthưnày.Đólàsétnổgiữabanngày.Họcviệncôngnghiệp

thứcgiấc, lớpđượctriệutập, tấtcảcácnhómđảngviênđòihọp.BíthưđảngbộLevochkinbuộcphảinó.Tấtcảcácôngchủởhọcviệnlànhữngngườivôchínhtrị,nhưngsốkhác-cóvẻmặtđángnghi.TôibiếtmộtngườitrongsốnhữngngườiđếntừvùngDonesk.Họđếngặptôivànói:

-Anhlạigâyhiềmkhíchphảikhông?Anhmuốngìvậy?

Tôitrảlời:

-Hãyngheđây,anhchẳnghiểucáigìhết,đâylà“pháihữu”,họkéoanhđiđâu?

Nhưnghọcũngchẳnghiểuđầucuatainheorasao,ailà“hữu”ailà“tả”.

Cuộchọpnày làbãotápnhất.ỞphiêntrướcđóhọbầutôivàoĐoànchủtịch,và tôi trở

thànhChủtịchcuộchọp.CómộtnhómủnghộBCHTƯrấttíchcựcđãđấutranhvới“pháihữu”,thaotúngđảngbộ,bởinhữngngườilãnhđạochủyếulà“pháihữu”.Tôikhôngnhớphiênhọpkéodàibaolâu.Nókếtthúcbằngcáchbãimiễntấtcảcácđạibiểu,trừStalin,Rykov,Bukharin,vàbầuđoànđạibiểumới,trongsốnàycótôi,đidựHộinghịđảngkhuvực.

Nhưthế,mưuđồcủa“pháihữu”cửtôilàmđạidiệnđảngbộHọcviệnđivềnôngtrang,để

gạtbỏkhảnăngtôiđượcbầuđidựhộinghịđảngkhuvựcvàloạitrừkhảnăngtôixuấthiệnởhộinghịđãbịthấtbại.Ngượclại,nhómnàyrơivàothảmhoạ,tấtcảnhữngđạidiệncủahọbịtriệu hồi, đi dựhội nghị khu vựcBaumanđã bầu ra nhữngngười ủnghộđường lối chungBCHTƯVĐCS(b).

Điềunàyxảyravộivàngđếnmứcthưuỷnhiệmgửihộinghịkhuvựcmàchúngtôinhận

đượcvàphânphốichocácđạibiểumớiđượcbầulạimangtênnhữngđạibiểucũ.Tôiđidựhộinghịvớithưuỷnhiệm,thuộcvềmộtngườikhác.Ngườitađãràsoáttàiliệunóirằngchínhthưuỷnhiệmnàycũngchogửichongườikhác.Tôitrảlời:

-Đúngvậy,ghitênanhta,còntôichínhlàanhtađấy.

Rồicũngqua,vìĐảngbộkhuvựcBaumanđãbiếttấtcả.

ĐảngbộBaumacũngkhôngphảitấtcảđềucótháiđộtươngđốirõràng.Bíthưđảngbộlà

Sirin.Tôikhónóirằngôngcóphải“pháihữu”hoặcđơngiảnlàngườibịđộng,khôngđủtầmnhìnchínhtrịvàthiưếunănglực.Tómlại,đảngbộBaumankhôngcònsứcchiếnđấunhưngkhôngđượccoilàđốiđịch,ủnghộ“pháihữu”.Cònmộttrụctrặcvớithưuỷnhiệmvớithưuỷnhiệmtôiđếnhộinghị,đãkếtthúcchuyệnnhưđùa.Chúngtôithoảthuậnvớiđạibiểuđidựlàtôisẽphảiphátbiểuvàtrìnhbàytháiđộcủamìnhđểkhôngaichorằngchúngtôibầu“pháihữu”.

Khitôiphátbiểu,hộinghịnhìntôitươngđốilạnhlùng.Khiấy,tôiđãđượcbầulàbíthư

đảngbộHọcviện.VìthếchínhtôiphátbiểuđểđảngbộkhuvựcbiếtrằngđảngbộHọcviệncôngnghiệpcóquanđiểmtheođườnglốichungcủađảngvàviệcbầu“pháihữu”-mánhkhoé,thủđoạncủabanlãnhđạocũ,thân“pháihữu”,cònbâygiờđãbịphếbỏvàđượcbầulại.

Trongkhitôiphátbiểu,vanglênmộtgiọngkhôngêmtai,chúngtôibiết,dườngnhưnóivềHọcviệncôngnghiệp.TaitiếngcủaHọcviệngâytiếngxấutrongýnghĩđườnglốicủaĐảng.Vìthếtôichứngminhrằngnhữngđạibiểulêntiếngtấtnhiênlàcócơsởđểkhôngtin,nhưngviệcĐoànđạibiểugiờđâycómặtởhộinghịđãphảnánhquanđiểmkhác,hơnlànhữngđạibiểuđãbầutrướcđây,vàchúngtôitintưởngvữngchắcvàođườnglốicủađảng(ủnghộđườnglốichungcủađảng,thườngphátbiểu).hộinghịtinchúngtôi.

Sauvụnày,tôinổitiếngđảngbộMoskvavàtrongBCHTƯ.Điềuđó,nóiriêng,cũngđịnh

đoạttrướcsốphậnsaunàycủatôinhưmộtcánbộđảng.Saunàytôimớibiết,sốphậntôiđượcđịnhđoạtvì tạiHọcviệncôngnghiệp,cùnghọcvới tôiNadiaAllilueva,vợStalin.Tôikhônghềbiếtviệcnày.Trướckhiđượcbầu làmbí thư, thìNadiaAlliluevađãhọccùngvớichúngtôi.

NhưngNadiaAlliluevatậnmắtthấytấtcảcuộcđấutranhnày,cólẽ,khivềnhàkểchoStalin.

Khikểlại,tấtnhiên,cảnhữngngườikhác.Barobev,mộtthanhniêncanđảm,đếnmứcanhtagọiStalin là “NikolaiPankin”,nói chung là chửi rủamọiđiều.Vào thờiấy, theo tôihiểu, làphạmtội.ChúngtôichorằngđólàámhạiĐảng.Vàchỉsauđó10năm,ngườitahiểurằngtínhchấtnhưthếchínhlàbiệtdanhrấtđúngchoStalin.

HộinghịBaumanrấtsónggió.Nhữngphiênhọpđầutiêntôikhôngcómặtvìkhiđótôivẫn

chưa có thư uỷ nhiệm, nhưng sau đó người ta đã kể lại cho tôi. Nadezda KonstantinovaKrupskaiaphát biểu, còn hội nghị thì khó chấp nhận bài phát biểu đó. Lời của NadezdaKonstantinovaKrupskaialúcđókhôngtheonhịpđườnglốichungcủađảng,vàngườitađãnóiriêngởhànhlangrằngsẽphântíchlờiphátbiểucủabà.Lúcđó,tấtnhiên,cảtôicũngcótháiđộnhưthế.

Cảtôivàcảnhữngngườikháccũngcócảmgiácnướcđôi:mộtmặt,kínhtrọngNadezda

KonstantinovaKrupskaianhưngườicùngchiếnhàovàthâncậnvớiLenin;mặtkhác,bàphátbiểu,khôngủnghộStalin.Sauđótôicũngtheocáchkhácđánhgiáđiềunày,chủyếusaukhiStalinchết,khitôixemxétcảnhữnghoạtđộngcủaStalin,đánhgiáôngnhưlãnhtụvànhưmộtcánhân.Hìnhnhưtrongthờigianđólàđúng.Nhưnghộinghịkhônghiểubà,khôngchấpnhậnvàphântíchlờiphátbiểucủabà.

Тhếlàtôibắtđầuhoạtđộngcủamộtcánbộđảng.ChẳngbaolâutôiđượcbầuvàoBCHđảng

bộvùngBauma.Điềunàyxảyravàothánggiêng1931,cònhộinghịhọp,theotôi,thángbẩy1930.TrongthờigianấytôilàmquenvớiBulganin.ÔnglàgiámđốcNhàmáysảnxuấtđồđiệnBauman.ỞMoskvatiếnhànhhộinghị,tôicũngthamgiavàoUỷbankiểmtraĐảngcủaNhàmáysảnxuấtđồđiện.

Lúcđónhữngngườiđi tiếnhànhkiểmtraphảicóthâmniênđảng lớn,vì thếcảMoskva

khôngđủnhữngngườinhưthế.Chúngtôimiễncưỡngphảilàmviệcnày,họdứtchúngtôikhỏicácbuổihọc.BảnthânBulganinkhôngđikiểmtra,ôngởngoàicuộc,vàchỉkhixongviệcông

đến,chúngtôivàôngnóichuyện.Ôngđemlạichotôinhiềuấntượngtốt,sauđóvìcônglaođãnhậnphầnthưởngcaoquý-HuânchươngLenin.

KhiSirin,bíthưđảngkhuvựcđếnHọcviện,thìkhôngđượckínhtrọng,thậmchíkhôngcho

ôngphátbiểunữa.Tsikhonđến,mộtngườiuytín,Dânuỷviên,nhưngtrướcđótừnglàbíthưđảngvùngBauman(saunàyôngcũngchết,ngườitabắnông),ngườitacũngkhôngchoôngphátbiểu.Ôngnói:

-Hãynghe,tôiđãcóviệcvớinhữngngườixâydựng,vàthậmchíởđónềnếpcũngđượcgiữ

chặthơnởchỗcácđồngchí,vìchínhcácđồngchílàhọcviênHọcviện.

TôiquayvềAlliluev,bàcũnglàcơsởđảngcủanhómHọcviện.Cólầnbàđếnchỗtôinói:

-Tôimuốncùngvớiôngthốngnhấtýkiếnđườnglốicủachúngta,bâygiờnhómđảngviên

phánxétvấnđềgìđấy,nhưđãviếtđúngđặcđiểmchínhtrịhiệntại?

Sựthảoluậnliênquantớicuộcđấutranhvới“pháihữu”.Tôitrảlờibàấy,nhưngngaykhi

bàấyđikhỏi, tôinghĩ“BàấyvềnhàkểhếtchoStalin,vàôngtasẽnóigì?”.Hômsaubàtakhôngnóigì cả, còn tôi cũngkhônghỏibà.Hìnhnhưđánhgiá của tôi làđúng.Khi tôi gặpStalin,banđầutôikhônghiểutạisaoôngnhắcđếnsựkiệngìđótrongnhữnghoạtđộngcủatôitạiHọcviệncôngnghiệp.Tôiimlặngvàkhôngtrảlời:khôngbiếtvuihaylovìđiềunày.Nhưngtôitựnghĩ:“Tạisaoôngấybiết?”.

Sauđó,tôinhìn,hìnhnhưôngmỉmcười.Lúcđótôinhanhtrí:cólẽNadezdaSergeyevakể

chitiếtchoôngtavềsinhhoạtđảngbộvàvaitròcủatôilàbíthư,đưatôivàovịthếtốtđẹp.

Cóthể,StalinsauđócũngnóiđiềunàychoKaganovich:

-ĐưaKhrusevvềlàmviệcởđảngbộMoskva!

Tương lai được về làm việc với Kaganovich làm tôi hài lòng, vì tôi tin và kính phục

Kaganovich.Chỉsaunàykhibiếttháiđộthôlỗcủaôngkhiếntôikhôngthiệncảm.

ThếlàtôiđượckéovềĐảngbộMoskva,đâylàmộtvinhdựlớn.ĐảngbộMoskva-thủđô.

Nhưngkhôngbaogiờtôiquên,côngviệcởđâykhôngmấydễchịu.CólầnKaganovichhỏitôi:

-Anhcảmthấythếnào?

Tôinói:

-Rấtchán!

-Vìsao?-ôngngạcnhiên.

-Tôikhôngbiếtkinhtếthànhphố,tấtcảnhữngvấnđềphảiđượcgiảiquyểtởđây.

-AnhvớiBulganincómốiquanhệnàochứ?

-Vềhìnhthứcnhữngquanhệthậmchírấttốt,nhưngtôinghĩ,ôngtakhôngthừanhậntôilà

ngườilãnhđạokinhtếthànhphố,cònđốivớithànhphốđâylà.

-Ôngđềcaoôngấyvàtựhạthấpmìnhđấy.Nhưngôngấyvẫnđếnthămanhchứ?

-Thỉnhthoảngcóđến,thốngnhấtýkiến.Nhưngtôicảmthấyôngấyhiểurõcôngviệcnếu

cóđếnchỗtôi,thìđơngiảnlàđếnBíthưđảngbộMoskva.Cònnóichungchúngtôicónhữngquanhệrấttốt,còntôikínhtrọngôngta.

Saunày,khichúngtôilàmviệccùngvớinhau,tôithấyBulganinlàngườichỉvẻbềngoài,

hờihợt.Ôngkhôngđisâuvàokinhtế,còntrongvấnđềchínhtrịthìcóthểthậmchícoilàvôchínhtrị,khôngbaogiờôngsốngtrongbãotápchínhtrị.Tôikhôngbiếttiểusửôngta,mặcdùtôibiếtrằngônglàmtrongChekađườngsắtchốngbọntrộmcắp,lừađảo,rồisauđóngườitađiềuôngvềgiámđốcnhàmáy.

Ônglàmộtgiámđốchìnhnhưkhôngtồi.Ôngchỉmớihọchếttrunghọc,lúcđólàmộthiện

tượng hiếm có. Thông thường người ta đề bạt giám đốc từ công nhân. Kaganovich gọiBulganinlàkếtoánviên.Đúngthế,nhìnphongcáchônglàviênkếtoánviên.

TrongthờigiannàytôiđơngiảnủnghộBulganin.Stalin,đôikhi,mờicảhaichúngtôicùng

vớinhauđếnăncơmgiađìnhvàthườngđùa:

-Hãyđếnđâyănđi,bốgiàthànhphố!

Kaganovichkhôngđếncùngvớichúngtôi.ÔngvẫnlàbíthưĐảnguỷMoskva,nhưng,hình

như Stalin cũng không thừanhận vai trò của nó, chỉ xem là bí thưBCHTƯ. Còn chúng tôi,“nhữngngườichathànhphố”,đạidiệnchoMoskva.VềthựcchấtKaganovichkhôngcókhảnănggiảiquyếtvấnđềcủathủđô,vìcònbậncôngviệcBCHTƯ.Ônglàmviệcrấttậntâm:nhưngườitanói,tốimắttốimũi.

LàmquenvớiStalin

CuộcviếngthămăncơmgiađìnhStalinđặcbiệtdễchịu,lúcmàNadezdaSergeyevnacòn

sống.Bàlàmộtngườiđảngviênnguyêntắcvàcũngthờikỳnàycònlànộitrợ.Tôirấtthươngkhibàchết.NgaytrướcđêmbàchếtlàlễkỷniệmcáchmạngthángMười...Cótuầnhành,vàtôiđứngdọclăngLenin.Alliluevbêncạnhtôi,chúngtôinóichuyệnvớinhau.Trờilạnh,cònStalinđứngtrênlăngtrongbộáochoàngdạ(ôngtanhưthườnglệvẫnđilạitrongbộáochoàngdạ).Gióthổi,Alliluevangónhìnvànói:

-Tôikhôngmangtheomũ,bịcảmvàlạiốmmấtthôi.

Mọichuyệnđềucótínhchấtgiađình,tôikhôngcóýnghĩgìvềStalin,vềlãnhtụ.

Saukhituầnhànhkếtthúc,mọingườigiảitán.

Ngayhômsau,KaganovichtriệutậpcácbíthưđảngkhuvựcMoskvavànóirằngNadezda

Sergeyevna chết đột ngột. Lúc đó, tôi nghĩ “Chẳng lẽ thếư?Tôi và bà ta hômqua cònnóichuyệnvớinhau.Mộtngườiphụnữxinhđẹp,tươinhưhoa”.Tôitiếcthương:

-Thôi,mọicáiđềucóthểxảyra,ngườitaaicũngchết...

MộthoặchaingàyKaganovichlạitriệutậpthànhphầnnhưtrênnói:

-TôitruyềnđạtýkiếncủaStalin.StalinnóirằngAlliluevakhôngchết,màlàbịbắnchết.

Vẻnvẹnchỉcóthế.Nguyênnhân,tấtnhiên,ngườitakhônggiảithíchchochúngtôi.Bịbắn,

chỉcóthế.Rồichônbàấy.Stalinđưachânbàđếnnghĩađịa.Nhìnmặt,rõrànglàôngrấtđaukhổ,khócbàấy.

SaukhiStalinquađời,tôimớibiếtvìsaomàNadezdaSergeyevnachết.Việcnàycũngcótư

liệu.KhichúngtôihỏiVlasik,ĐộitrưởngcảnhvệcủaStalin:

-LýdonàođưaNadezdaSergeyevnaphảitựsát?

Anhtakể:

-Saudiễuhành,nhưthườnglệ,mọingườikéođếnnhàVorosilovđểăntrưa(ởKremlông

cómộtcănhộlớn).Tôicũngănởđóđôilần.Tớiđóchỉhạnhẹpmộtsốnhânvật:ngườichỉhuydiễubinh,lầnđó,theotôi,theotôi,Kork,thamgiadiễubinh-đólàUỷviêndânuỷVorosilov,vàmộtsốuỷviênBộchínhtrịthâncậnnhấtvớiStalin.MọingườiđithẳngvềtừHồngtrường.Lúcđócuộctuầnhànhkéodàicũngkhálâu.Tạiđóhọăn,uốngvuivẻ.NadezdaSergeyevnakhôngcómặtởđó.Mọingườivềhếtrồi,cảStalincũngđi.Stalinđinhưngkhôngvềnhà.Lúcđóđã muộn rồi. Nadezda Sergeyevna bắt đầu có triệu chứng bất ổn - Stalin đâu? NadezdaSergeyevnagọiđiệnđitìm.Trướctiên,bàgọivềnhànghỉ.

ThờiấyhọsốngởZabalova,nhưngkhôngphảiởnơimàMikoiansốngnhữngngàycuối

cùng,màsaucáikhehẻm.Ngườitrựcnhấcmáy.NadezdaSergeyevnahỏi:

-ĐồngchíStalinđâu?

-ĐồngchíStalinởđây.

-Vớiai?

-VớivợGusev.

Sángsớm,khiStalinvề,vợđãchết.

Gusev-làmộtquânnhânvàanhtacũngcómặttạibữaănnhàVorosilov.Khiravề,Stalin

kéovợGusevtheomình.TôichưabaogiờnhìnthấyvợGusev,nhưngMikoiannóirằngcôtarấtxinh.Khikểlạicâuchuyệnnày,Vlasikcũngbìnhluận:

-Cótrờimớibiếtôngta.Thằngtrựcnhậtlàmộtthằngngu:bàtahỏi,mànócứtrảlờithẳng

nhưthế!

LúcấyđãcóngườiđơmchuyệnrằngchínhStalingiếtvợ.Nhữngtinđồnnhưthế,tôicũng

ngheđược.HìnhnhưStalin cũngbiết điềunày.Mỗi lần có tin đồn thì tất nhiênnhân viênChekalạighichépvàlàmbáocáo.SauđóngườitanóirằnglúcStalinvàogiườngngủthìpháthiện ra Nadezda Sergeyevna đã chết rồi; ông đến không phải một mình mà đi cùng vớiVorosilov.Thậthư, rấtkhónói, khónói.Vì sao lạiphảibất thình lìnhđi vớiVorosilovvàobuồngngủ?CònnếumuốnkiếmlấymộtchứngcớthìnghĩalàStalinbiếtnócũngchẳngcó?Ngắngọnlàchođếnnayvụviệcvẫnnằmtrongbóngtối.

NóichungtôiítbiếtvềcuộcsốnggiađìnhStalin.Tôicóthểđoánđiềunàychỉquacácbữa

ănmàchúngtôicódịpgặpnhauvàtheotừngmẩuđốithoại.Mộtlần,khisay,Stalinnhớlại:

-Này,đôikhi,tôivàogiường,cònbàấythìđậpgõvàthét:“Ôngkhônglàngườinữa.Tôi

khôngthểsốngvàôngđược”.

StalincũngkểlạikhitứcgiậnSvetlanabénhỏlặplạilờicủamẹ:

-Ôngkhôngphảilàngườinữa.-Vàcôbénóithêm-Conkhôngtráchbốđâu.

-Thếcontráchai?

-Ngườinấuăn.

Ngườiđầubếpchỗcôbélàngườicóuytínnhất.

SaukhiNadezda Sergeyevnamất, đôi lúc tôi thấyở chỗ Stalin cómộtphụnữ trẻ, dáng

ngườivùngKavkaz.Côtathườngtránhmặtchúngtôitrênđường.Chỉcómắtngướclênnhưnglập tức lại cụp xuống. Saunàyngười tanói cho tôi biết ngườiphụnữnày là bảomẫu củaSvetlana.Nhưngviệcnàydiễnrangắnngủi,rồicôtacũngbiếnmất.TheonhậnxétcủaBeria,tôihiểurằngđólàngườiđượcBeriachechở.Berialàngườibiếtchọnnhững“bảomẫu”.

TôithươngtiếcAlliluevcònvìtìnhngườinữa.Bàlàngườivuitính.KhibàhọctạiHọcviện

côngnghiệp,khoadệt,đãhiểubiếtvềchuyênngànhhoáhọclàmsợinhântạo,nênbàđượctổĐảngchọnvàđiđếnthốngnhấtvớitôimọivấnđề.Lúcđótôiluônnhìnquanh:bàấyvềnhàvàkểchoStalinnhữnglờicủatôi...Vinichenkocócâuchuyện“Pinhia”.Pinhiađượccửlàmnhómtrưởngtrongbuồngtù,vìthếanhtagiảiquyếtthaychomọingười.

TạiHọcviệncôngnghiệp,ngườitabầutôilàmbíthưđảnguỷ,còntôicảmthấymìnhnhư

Pinhia.NhưngcólầntôikểchuyệnnàychoNadezdaSergeyevnanghehoặclànhữngchuyệnkhác.Đúngvậy,trongcuộcsốngbàlàngườikhiêmtốn.BàđếnHọcviệnchỉbằngxeđiện,ravềcùngvớimọingườikhôngbaogiờtỏralà“vợôngto”.Cómộtchânlýcổ:sốphậnnhiềukhicướpđinhữngngườitốtnhấttrườngchúngta.

TôithíchStalincảtrongsinhhoạt,khitôigặpôngtatạibữaăn.Lầnkhácgặptrongkhung

cảnhgiađìnhtôiđãngheôngđùanhưthếnào.ỞStalin,nhữngchuyệnđùađốivớitôikhákhôngbìnhthường.Tôisayđắmcátínhcủaôngvìthếtôibấtcứcâuđùanàocủaôngtôiđềucholàkhôngbìnhthường.

TôicũngkểlàStalinthườngnhớlạinhữngcôngviệccủatôitạihọcviện,còntôithìnhìnvà

bănkhoăn:Làmsaoôngấybiết?SauđótôihiểuvìsaoStalinlạibiếtmộtsốtiểutiếttrongcuộcsốngcủatôi.HìnhnhưNadezdaSergeyevnakểchoôngvềsinhhoạtđảngbộHọcviệncôngnghiệptrongthờigiantôihọcởđó,cònsauđócũnglãnhđạođảngbộ.Cólẽ,bàđãgiớithiệutôihếtlờinhưmộtnhàhoạtđộngchínhtrị.VìthếStalinbiếttôiquabà.

BanđầutôighinhậnsựthăngtiếncủatôitrongcôngtácĐảngởMoskvalàcônglaocủa

Kaganovich,vìtôibiếtrõKaganovichởUkraina,nơitôiquenông,chínhxáclàtừnhữngngàyđầutiêncủacáchmạngthángHai.SauđótôirútrakếtluậnlàhìnhnhưsựthăngtiếnđókhôngphảidoKaganovich,màdoStalin.Điềuđó,tấtnhiên,làmhàilòngKaganovich.Cólẽ,NadezdaSergeyevnacólờikhentôitrướcStalin.

Tôihàilòngvớigiađìnhhọ.ỞchỗStalin,tôigặpôngcủaAlliluevavàvợông,mộtphụnữlụ

khụ.CócảRedenscùngvợ,chịcảcủaNadezdaSergeyevnalàAnnaSergeyevna,vàcảemtraibà.Ôngemtrainàytôicũngmến,đólàmộtchàngtraitrẻđẹpmangphùhiệuchỉhuynhưngkhôngphảilàpháobinhmàlàbinhchủngtăng...Đólànhữngbữaăngiađìnhthoảimáinhưthế,vớinhữngcâunóivuiv.v...Trongnhữngbữaănđó,Stalinrấtconngười,điềunàylàmtôihàilòng.

TôicònkínhtrọngStalinhơnvìôngnhàhoạtđộngchínhtrị,màsốngchanhoàvớimọi

ngườixungquanh.Lúcđótôiquảlàtôisailầm.Bâygiờtôithấyrằngtôihiểuchưathấu.Stalinquảthậtvĩđại,giờđâytôixácnhậnđiềuđó,vàcảtrongnhữngngườiquanhông,ôngcũngcaohơnnhiềucáiđầu.Ôngcònlàmộtnghệsĩ,ngườiquỷquyệt.Ôngcókhảnăngtạoracuộcchơiđểkhẳngđịnhtỏmình.

TôimuốntảmộtcuộcgặpvớiStalingâymộtấntượngmạnhchotôi.Điềunàyxảyra,khitôi

họcởHọcviện.LớphọcviênratrườngđầutiêncủaHọcviệnkhoảngnăm1930.LúcđógiámđốcHọcviệnKaminski,mộtngườibolsevich,mộtđồngchítốt.Tôiquývàkínhtrọngôngta.ChúngtôiđềnghịôngnóivớiStalintiếpnhữngđạidiệnđảngbộHọcviệncôngnghiệpkhoáđầutiên.

ChúngtôimuốnnghelờidặndòcủađồngchícủaStalin.Chúngtôilênkếhoạchvàomột

buổichiềutạinhàLiênbang,dànhđểchohọcviêntốtnghiệp,vàchúngtôiđềnghịStalinphátbiểutạibuổilễnày.Ngườitathôngbáorằngchúngtôicửđạidiện6hoặc7ngườiđểStalintiếp.Trongđócócảtôi,bíthưđảngbộ.NhữngngườicònlạilànhữngHọcviêntốtnghiệpHọcviệncôngnghiệp,còntôilàngườiđứngđầuđảngbộ.

Chúngtôitới,ôngtiếpchúngtôivàbắtđầunóichuyện.Stalinnói:

-Phảihọc,phảilàmchủkiếnthức,nhưngkhônghọclungtung,màbiếtvấnđềcụthểvàchi

tiết.Cầnphảicónhữngngườilãnhđạokhôngphảinhữngchuyêngiachungchunggìđó,vềcôngviệclãnhđạochungchunggìđómàphảilànhữngngườicókiếnthứcsâusắctrongchínhcôngviệccủamình.Lúcấyôngđưamộtvídụ:Nếulấymộtnhàchuyênmôncủachúngta,mộtkỹsưNga,thìđâylàmộtnhàchuyênmôncóđượchọchànhvàpháttriểnnhiềumặt.

Anhkỹsưnàycóthểtiếnhàngcuộcnóichuyệnvềnhữngchủđềbấtkỳ,từthếgiớiphụnữ

đếnvấnđềvănhọc,nghệthuật.v.v...Nhưngkhiyêucầuanhtanhữngkiếnthứccụthể,chẳnghạnôtôbịdừnglại,thìanhtabâygiờđitìmngườichữaxechomình.CònngườikỹsưĐứcthìbuồnhơn.Nhưngnếunóichoanhtabằngxehỏng,anhtasẽcởiáo,đigănglấycờ-lê,tìmchỗhỏngvàsửa.Đấy,chúngtacầnnhữngngườinhứthếchứkhôngphảingườicómớkiếnthứcchungchung,điềuđócũngrấttốt,nhưngchủyếuhọphảibiếtchuyênmôncủamìnhvàbiếtsâuvềnóvàdạyđượcmọingười.

Chúngtôirấtthích.Tôiđãnghequanđiểmnàytừtrước,ngaykhihọcởtrườngnghề.Lúc

đó,nhữngýtưởngnhưthếdiễnratrongcuộcsống,tấtnhiênchúngtôicầntrườngđạihọc,nhưngchủyếucầnnhiềuhơnnữacáctrườngtrungcấpđểkhôngphảiđểcóđượcnhữngngườiđượcđàotạosơsàibiếttýchútnghềnghiệp,cóbaonhiêunhàchuyênmôntốtnghiệptrungcấp,nếunóiđơngiản-lànhữngngườithợ,biếtviệcsâuhơnmộtkỹsưcùngchuyênmôn.

Khiđóchúngtôichẳngcótranhluận,chúngtôiđềuchungquanđiểmnhưthế.Đúnglàlúc

ấytôichoquanđiểmnàyđúng.VìthếnhữnglờicủaStalintạochotôiấntượngtốt:Conngườiđóbiếtbảnchấtvàđiđúnghướngthôngminh,nhiệthuyếtcủachúngtôiđểgiảiquyếtnhiệmvụcụthểcôngnghiệphoáđiềunày,đẩymạnhcôngnghiệp.Trêncơsởnàynângcaosựthịnhvượngcủanhândân.

Cuộcnóichuyệnkếtthúc.Stalinnói:

-Tôikhôngthểcùngcácbạnnữa,MikhailIvanovichKalininsẽtớichỗcácbạn.Ôngđang

chờcácbạnđấy.

XongcuộcgặpStalin,chúngtôibắtđầucuộcgặptạitrườngvàchúngtôiphảichạyvềđó.

ChúngtôirờiKremlvềtrường,thìbảnbáocáođãxong.Theotôi,đọcbáocáolàKaminski.Sauđócáchọcviênđãkểlại làMikhail Ivanovichphátbiểu.Tấtcảchúngtôikínhtrọngôngvàchămchú.NhưngôngnóinhữngđiềungượclạivớinhữnggìmàStalinvừamớinói.Thậtraôngcũngxácnhậnrằngphảihọc,làmchủkiếnthứcvàlànhữngngườilãnhđạolànhnghềcôngnghiệpchúngta:

-Cácbạnlànhữngngườichỉhuycầnbiếtkhôngnhữngchuyênmôncủamình,màcầnphải

đọcvănhọc,cầnphảipháttriểnmọimặt.Phảikhônglànhữngngườiamhiểuchuyênmôncủamình,máymócvàdụngcụcủamình,cácbạncầnphảilànhữngngườiamhiểuvănhọc,nghệthuật,lịchsửcủachúngtavàv.v...

NhữngngườitừngngheStalinđưamắtnhìnnhau.ChínhchúngtôimớivừaởchỗStalinvề,

cònKalininvềvấnđềnàynóingượcvớinhữngngườiđãngheStalinnói.TôiđứngvềphíaStalin,cholàôngđặtnhữngnhiệmvụcụthểhơn,màtrướchếtchúngtôiphảilànhữngnhàchuyênmôn, những thợ cả công việc củamình, không học lung tung, khác đi chúng tôi sẽkhôngcòngiátrịnữa.Aihiểubiếtsâuhơnđốitượngcủamình,sẽcólợihơnchotổquốcvàchocôngviệc.

ThờikỳbắtđầucôngtácvềĐảngcủatôiởMoskva,thánggiêng1931,cóhộinghịđảngkhu

vực.Lúcđóhộinghịtổchứcsaunửahoặcmộtnăm.Tạimộthộinghịtôiđượcbầulàmbíthư

đảngbộvùngBauman,cònKorochenko-ChủtịchUỷbanvùng.ĐảngbộnhàmáytrongUỷbanlàđồng chíTreyvas,mộtđồng chí rất tốt. Theodõi bộphậndânvận, theo tôi, là đồng chíPozov,mộtngườihoạtđộngcũngrấttốt.SauđócònSurov.Đườngcôngdanhcủaôngcũnghết:tôikhôngnhớ,hìnhnhưbịbắtgiamhoặcôngtựtửởSiberinăm1937.

Treyvastrongthậpniên1920nổitiếnglàmộtnhàhoạtđộngthanhniên.Đólàngườibạn

nhỏcủaXasaBezymenski.HọcùngnhaulànhữngngườitíchcựctổchứcthanhniênMoskva.Treyvas-mộtngườirấtthôngminh,rấttốt.NhưngKaganovichcảnhbáotôi,bảolà,Treyvashưhỏngchínhtrị:trongkhidiễnracuộcđấutranhgaygắtvớiTroski,thìanhtakýcáigọilàtuyênbốgồm93đoànviênthanhniênủnghộTroskit.Bezymenskicũngkýnó.

-Vìthế-Kaganovichnói-cầnthậntrọng,dùbâygiờTreyvashoàntoàntheođảng,khôngbị

nghingờnữa,đượcBCHTƯgiớithiệu.

Bâygiờ,saunhiềunămtrôiqua,tôicầnphảinóirằngTreyvaslàmviệcrấttốt,cởimởvà

tích cực.Đó làmộtngười thôngminh, tôiđược lònganh ta.Nhưng tôi không làmviệcvớiTreyvasđượclâu,sauđótôiđượcbầulàmbíthưĐảngvùngKraskaiaPresnia.

Đây làmộtnấc thang cao chính trị, vìKraskaiaPresnia cómột vị thế chính trị caohơn

Bauman,Doquákhứyếukémcủanó -khởinghĩa11-1905, tổchứcĐảngKraskaiaPresnialãnhđạocáccơsởđảngởMoskva.TreyvasvẫnởlạivùngBauman.CònbíthưmớicủađảngbộBaumanđãđượcbầu,theotôi,làMargolin.

Treyvaschếtthảmkhốc.ÔngđượcbầulàmbíthưĐảngthànhphốKalugavàlàmviệcrất

tốtởđó.Nổidanh,nếunếucóthểnóinhưthế,thìđólàđảngbộthànhphốKaluga.Nhưngkhiđượcbắtđầu“cốixaythịt”năm1937,thìôngcũngkhôngthoátkhỏi.TôigặplạiTreyvas,khiôngngồitùtrongtù.

Stalinlúcđónẩyýtưởnglàcácbíthưđảngbộcầnđivàonhàtùvàkiểmtraxemhoạtđộng

củacácChekacóđúngkhông.Vì thế tôi cũngđi.Tôinhớ,Redens lúcđógiámđốccônganMoskva.Điềunàycũngkháthúvị.Redens,mộtngườiđángthương,cũngchếtthảmkhốc.Ônglàbịbắtvàbịbắn,mặcdùđãcướiemgáiNadezdaSergeyevnaAlliluev,nghĩalàanhemcọcchèovớiStalin.TôinhiềulầngặpRedenstạicănhộchỗStalin,trongcácbữaăn,màtôicũngđượcmờiđếnvìlàbíthưĐảngbộMoskva,cònBulganin-làChủtịchUỷbanMoskva.

ChúngtôivàRedensđivàkiểmtranhàtù.Đólàmộtbứctranhkhủngkhiếp.Tôinhớ,tôitạt

quakhugiamphụnữcủamộtnhàtù.Nóngbức,phònggianđầyngười...Redenscảnhbáotôirằngcóthểgặpmộtcáigìnhưthế...nhưthế...vàcảnhữngngườiquen.Quảthật,ngồiởđâylàmộtphụnữrấtthôngminh,xinhđẹp,tíchcựcBettyGlan.Bàtabâygiờhìnhnhưcònsốngvàkhoẻmạnh.

BàlàngườigiámđốcthứhaiCôngviênvănhoávàgiảitríGorkyởMoskva.Bàkhôngnhững

làgiámđốc,màthựctếlàmộttrongnhữngngườisánglậpcôngviênnày.Lúcđótôikhôngtiếpkháchngoạigiao,cònbàdosinhratronggiađìnhtưsản,thôngthạoxãhộitrên,nênLitvinovluônmờibàđếnđóđểbàgiớithiệuđấtnướctavớikhách.Giờđâytôigặpbàtrongtù.Nhưnhữngngườikhác,bàcởitrần,vìnóngbức.Bànói:

-ĐồngchíKhrusev,tôimàlàkẻthùnhândânư?Tôimộtngườitrungthực,mộtngườitrung

thànhcủaĐảng.

Chúngtôibướcra,vòngvàonơigiamđànông.LúcấytôigặpTreyvas.Treyvascũngnóivới

tôi:

-ĐồngchíKhrusev,chẳnglẽtôiđángkhinhthếnàyư?

TôihỏiRedens,nhưngôngtrảlời:

-ĐồngchíKhrusev,tấtcảhọđềuthế.Tấtcảhọđềuphủnhận.Họđơnthuầnlàkẻthù.

LúcđótôihiểurằngvịthếcủabíthưĐảngkhuvựcrấtkhó:côngcụđiềutranằmtrongtay

Cheka,họ thẩmvấn,viếtbiênbảnđiều tra,cònchúngtôi,nóiriêng,như là “nạnnhân”củaChekanàyvàchúngtôichínhmắtnhìn.Nhưthế,đâykhôngthểgọilàkiểmtra,màlàhưcấu,làcáibìnhphongcheđậynhữnghoạtđộngcủahọ.Saunàytôinghĩ:VìsaoStalinlàmnhưvậy?RõrànglàStalinchủýlàmviệcnày,ôngtưởngtượngramộtviệcđểkhicầnđến,cóthểnói:“Đảngbộđấyà.Chínhhọđanglàm,họnhấtđịnhsẽlàm”.

“Sẽlàm”nghĩalàgì?Làmnhưthếnào?Chekakhôngthuộcquyềnđảngbộchúngtôi.Do

vậy,aisẽlàmthayai?ThựctếĐảngbộkhônglàmthayCheka,màChekalàmthayđảngbộ,làmthaylãnhđạođảng.

Trongthờigianấytôi thườnggặpvàngheStalin: tạicácphiênhọp, thôngbáo,hộinghị,

nghevàthấynhữnghoạtđộngcủaôngkhigặpôngởnhàriêngvàtrongbầukhôngkhílàmviệcmộttậpthểlãnhđạo-BộchínhtrịBCHTƯ.Trongkhungcảnhnày,Stalinhiếmkhibịtáchrời, bởi ông giảng giải rất rõ ràng. Tôi rất vừa lòng. Tôi chỉ tâm tưởng là trung thành vàoBCHTƯĐảngđứngđầulàStalin,trướctiênlàStalin.

Mộtlầntôicómặttạimộtcuộchọphẹpnhữngnhàkinhtế.Đâylànăm1932,khiStalingiải

nghĩa “sáu điều kiện” chức năng thành công của kinh tế. Lúc đó tôi là bí thư đảng vùngBauman.TôiđượcmờitớiBộchínhtrịngheStalinphátbiểu.TôiđếnBCHTƯ,thấykháđôngngười.Phònghọpkhônglớn,chứatớilà300người,khôngcònmộtkhehở.

Stalinnói,tôicốgắngkhôngbỏquamộtlờinào,ghiđượcmộtsốlờicủaông.Sauđóbàinói

củaôngđượccôngbốđượccôngbố.Tôinhắclại,việcdiễntảngắngọn,giảithíchrànhrọtnhiệmvụđãnêu, làmtôihài lòngchỉcònbiếtkính trọngStalincóphẩmchấtđặcbiệtcủangườilãnhđạo.

TôigặpvàquansátStalincảtrongnhữngcuộchộithảocởimở.Cólầntạinhàhát.Stalin

thỉnhthoảngmờitôiđếnnhàhát.TôiđếnhoặcmộtmìnhhoặccùngvớiBulganin.Thườngthìôngmờichúngtôi,khiôngchuyệngìđấymuốnvừangồinghe,vừacóthểtraođổiýkiếnvềnhữngvấnđềliênquanđếnthànhphốMoskva.Chúngtôiluônchúýngheông,cốgắnglàmđúngtheolờiôngkhuyên.Lúcấyôngcónhữnglờikhuyêntốtnhấttrêntinhthầnđồngchí.

Mộtlần,cólẽ,trướcĐạihộiđảng17,ngườitađưachotôisốmáyđiệnthoạinàođó.Tôibiết

rằngđâylàsốmáyđiệnthoạicănhộcủaStalin.Tôigọi.Ôngnóivớitôi:

-ĐồngchíKhrusev,tôinghetinđồnMoskvacóvấnđềbấttiệnvềnhàvệsinh.Thậmchí

mọingườichạyloạn“đitiểu”vàcũnghọkhôngbiếtchỗnàođểgiảiquyết“bầutâmsự”.Khuvệsinhbévàbấttiện.AnhbànvớiBulganinvànhữngngườikhácxâydựngnhữngnhàvệsinhởnhữngnơithíchhợp.

Việcnhỏnhặtnhưthế,nhưnglạilàmtôihàilònghơn:đếnviệcnhưvậymàStalinlolắngvà

khuyênchúngtôi.Chúngtôi,tấtnhiên,Bulganinvànhữngngườikhác,thanhtratấtcảnhàvàcungđiệnmặcdùcáccungđiệnchủyếulàtrụsởcôngan.SauđóStalinđưanhiệmvụ:phảixâydựngnhàvệsinhtrảtiền.Rồicáiđócũngđượclàm.Nhữngnhàvệsinhriêngbiệtđãđượcxây.VàtấtcảnhữngđiềunàycũngdoStalinnghĩra.

Tôinhớ,hồiấycómộtcuộchộinghị,khôngphải làhộinghịcácđồngchítừcáctỉnhvề.

Eikhe(hìnhnhư,ônglàbíthưĐảngởNovosibirsk)giọngngườiLadviahỏitôi:

-ĐồngchíKhrusev,ngườitađồnkhôngrõcóđúngkhông,rằngviệcanhdọndẹpthànhphố

Moskva-làtheochỉthịcủađồngchíStalin?

-Đúngthế-tôitrảlời-tôilàmnhàvệsinhvàđểgiảitoảnỗilochonhiềungười,nhữngnhàvệsinhtrongthànhphốlớnnhưthếnày-nhữngcôngsởthiếunómọingườikhôngthểđilạiđượcngaycảnhữngthànhphốkháchuốnggìMoskva.

Chuyệnvụnvặtthế,chứngtỏrằngStalincũngchúýnhữngđiềunhỏnhặt.Lãnhtụcủagiai

cấpcôngnhânthếgiới,nhưngườitađãnói,lãnhtụđảng,nhưnglạikhôngbỏquanhữngchitiếtnhỏquantrọngtrongsinhhoạtconngười,chẳnghạnnhàvệsinhthànhphố.điềunàylàmchúngtôihàilòng.

LạicónhữngviệckhácliênquantớinhữnghoạtđộngcủaStalin.Tôinhớ,cólầntạicuộc

họpBộchínhtrịcómộtvấnđềvềmộtcánbộngoạithươngtatạimộtnướcchâuMỹlatinh.Ngườitagọinhânvậtnàyvào.Anhtađếnrấtbốirối,trạc35tuổi.Bắtđầuphánxét.Stalinhỏianhta:

-Hãykểchochúngtôinghetấtcảcáigìđãxảyra,đừnggiấudiếmmộtcáigìcả.

Ngườinàykểrằnganhtađếnnướcđóđểđặthàng.Bâygiờtôikhôngnhớchínhxácnữaanh

tatừcơquannào.Nhưngđiềunàykhôngquantrọng.LúcấyStalinngherấtthíchthú,cònanhtatiếptục:

-Tôivàomộtnhàhàng.Ngồixuốngvàgọimónăn.Cómộtthanhniênđếnchỗtôingồivà

hỏi:

-ÔnglàngườiNga?

-Vâng,tôilàngườiNga.

-Anhcóbiếtchơinhạckhông?

-Tôithíchnghe,nếungườitachơiviolontốt.

-Anhđếnđâymuagìđấy?

-Tôiđếnmuathiếtbị.

-AnhđãphụcvụtrongquânđộiNgachứ?

-Vâng,tôitừngtạingũ.

-Binhchủngnào?

-Kỵbinh,tôilàkỵsỹ,tôivẫncònthíchcưỡingựađếnbâygiờ,dùkhôngtạingũ.

-Anhcóbiếtbắnkhông?Anhtừnglàlínhcơmà?

-Tôibắntồilắm.

Hômsauhọchởtôiđiđểbáochíviếtvềtôi.Đơngiảnlàtôibịquẫn.Téraanhtalànhàbáo,

chủbútcủamộttờnàođó,nhưnganhtakhônggiớithiệuchotôimàtôithiếukinhnghiệmlạitròchuyệnvàtrảlờianhtanhữngcâuhỏi.Anhtaviếtrằngcómộtngườinhưthếđếnđây,sẽđặthàngvớisốtiềnnhưthế...(tấtcảđềulàbịa)...rằngthíchđilêntrên,làmộtkỵsỹthựcthụ,làngườibắncunggiỏivàmộtvậnđộngviênthểthao,bắncáigìđórơixuốngtừmộtkhoảngcáchxathếnày,anhtathíchviolonvàv.v...

Tómlại,cóbaonhiêunhưngđiềuvớvẩnđượcviếtralàmtôikhiếpsợ,nhưngtôikhôngthể

làmcáigìđược.Sauđó,Đạisứquánbảotôivềnước.Thếlàtôiđếnđâyvàbáocáovớicácđồngchícáigìđãxảyra.Tôithiếtthađềnghịthathứvìtôikhônglàmđiềugìácýcả.

Tronglúcanhtakể,mọingườicườikhúckhíchtrêuchọcanhta,đặcbiệtlànhữngngườiở

xađượcđượcmờiđến.NhưngcácuỷviênBCHTƯvàchínhuỷluôncómặttạiphiênhọp,tỏrathậntrọng,chờcáigìsẽđến.Tôinhìnanhta,thươnganh:anhnhưmộtnạnnhâncủavụthảoluậntạiBộchínhtrị?Anhtanóiđiềunàyrấtchânthật,nhưngluốngcuống.Stalinkhíchlệ:

-Kểđi,kểđi!-nhưnggiọngbìnhtĩnhvàthânái.Bỗngnhiên,Stalinnói-Nàothôi,ngườinày

đángtinvàlànạnnhânchẳngbọnduđãngcủaăncướp...Chẳngcóchuyệngìnữađâuphảikhông?

-Khôngcógìcả.

-Hãyxemvấnđềlàkhôngcó.Trongtươnglai,cầnthậntrọnghơn.

Tôirấtthíchlốiphântíchnhưthế.

Sauđótuyênbốnghỉ.LúcđóBộchínhtrịbànlâu,mộthoặchaigiờhoặchơn,rồinghỉ,mọi

ngườikéosangphòngkháccóbànghếvàuốngtrà,ănbánhkẹpthịt.Hồiđólàthờikỳđóikémngaycảđốivớinhữngngườinhưtôi,cóvịtrítươngđốicao,cũngsốngtềnhtoàngthậmchíkhôngphảilúcnàocũngcóthểănuốngthoảthêởnhà.

Vìthế,códịpvàoKreml,ănchonobánhmỳkẹpxúcxíchhoặcgiămbông,uốngtràđường

vàtậndụngtấtcảphúclợi,đượcưuđãibằngnhữngmónăncủanhàbếpcaolươngmỹvị.Thếlà,khituyênbốnghỉ,mọingườichạyvàochỗ“phàmăn”-nhưchúngtôithườnggọiđùanó-cònanhta,ngườiđángthương,tiếptụcngồihìnhnhưrấtsợhãibởitaibayvạgióđốivớianhta,nếuaiđókhôngnóiphiênhọpđãkếtthúc,cólẽanhtangồinhưchônchặtởđấy.

Tôi rất thích tìnhngườivàmộcmạcStalin,quanđiểmcủaôngvề tìnhngười.Có lẽ con

ngườicũngtuyệtvọng,bịmangramổxẻvụviệc.Tôinghĩrằng,cóthểtintìnhbáonàođóđãđếntaiStalin,sauđóchínhStalinđặtvấnđềnàyraBộchínhtrịđểtỏrarằngôngcũnggiảiquyếtvấnđềnhưthế.

Thêmmộtchuyện.Cólẽ,vàonăm1932hoặc1933.Lúcđótrongxãhộinảyramộtphong

trào,nhưchúngtôikhiđógọi,nhữngngườixuấtsắc.Nhữngngườitrượttuyết,nhữngcôngnhânNhàmáysảnxuấtđồđiệnMoskva,lànhàmáytiêntiếntạithủđôlúcấy,quyếtđịnhthựchiệncuộctrượttuyếttừMoskvađếnSibirihoặcViễnđông.Họđãthựchiệnthànhcông,quayvềvàđượcđềnghị tặngthưởng.Họđượcthưởngmộtcáihuyhiệugìđóthậmchícảhuânchương.

Tấtnhiên,quanhchuyệnnàycũngnhiềutiếngxìxào.SauđónhữngngườiTurkmenquyết

địnhcưỡingựatừAskhabatđếnMoskvavàcũnghoànthànhchuyếnđicủamình.Ngườitacũngvinhdanhhọ,tặngquàvàlạithưởng.Sauđócảtrongnhiềuthànhphốvàcácvùngkháccũngdấylên“phongtràonhữngngườixuấtsắc”.

BỗngnhiênStalinnóiphảikếtthúcviệcnày,haynóikhácđilàsẽbấttận:nếuchúngtacổ

vũ,tấtcảmọingườisẽđivànóilà“tiêntiến”vàsaonhãngsảnxuất:

-Chúngta-ôngnói-đangbiếnthànhlêulổng,nếuchúngtacòncổvũtròlêulổngấyvà

thậmchítặngthưởngvìnó.Cầnphảichấmdứt!

Thếlà“phongtràonhữngngườitiêntiến”tiêuluôn.

Tôicũngrấtthíchđiềunày:thứnhất,cónhữnglờiđồnkhôngcầnthiết;thứhai,quảthật

hướngđisailầmcủaviệccổvũlêutêu,tạoranhữngcuộcđibấttận.Stalintheocáchnhìncủangườiquảnlýđặtvấnđề:cầnhướngsứclựcmọingườivàohướngkhácđểnângcaosảnxuấttạokhảnăngđoànkếtnhândânnhằmthoảmãnđòihỏicủanóvàv.v...Chuyếnđithểthaotrượttuyếnthựchiệntốt,nhưngđiềunàyvềnguyêntắcchẳngcómộtgiátrịđặcbiệtnàocả,vìrằngthểthaothậtsựphảithúcđẩymọingườitrêncơsởkhác.

Mộttrườnghợpkháclàmtôikinhngạc.Hìnhnhư,xảyranăm1932.Moskvabịđói,còntôi-

bí thư thứhaiđảngbộ thànhphố tốnnhiều sứcđể tìmkhảnăngnuôi giai cấp côngnhân.Chúngtôinuôithỏ.Stalintựnẩyýtưởngnày,còntôithìsaymêvớilòngnhiệtthành,thựchiệnchỉthịcủaStalinthúcđẩynuôithỏ.Từngxínghiệpvàtừngnhàmáy(thậmchícảnhữngnơikhôngcókhảnăng)đềunuôithỏ.Sauđólạibậnrộnvớicáckỷlục:xâyhầm,đàohào.Mộtsốnhàmáycungcấpthựcphẩmchonhàăn,nhưngmọiphongtràoquầnchúng,thậmchítốthơnthườngdẫnđếnnhữngđiềuquáigở.

Vìthếxảyranhiềutìnhhuốngchẳnghayhogì.Nềnkinhtếkhôngphảiluônluônđượcbùlỗ,

cácnhàmáythườnglàlỗvàkhôngphảitấtcảgiámđốcđềuủnghộ.Khiphânpháttemphiếumuathựcphẩmvàhànghoáxảyranhiều trògian lận.Luôn là thếnày: temphiếunghĩa làthiếu,xôđẩynhữngngườiđặcbiệtdaođộng,tránhnéluật.Trongđiềukiệnnhưthếtrộmcắpnảysinh.Kaganovichnóivớitôi:

-AnhchuẩnbịbáocáolênBộchínhtrịbắtđầucuộcđấutranhMoskvađểlậplạitrậttự

tronghệthốngtemphiếu.Phảitruấttemphiếucủanhữngngườithulợichúngphiphápbằngcáchăncắp.

Temphiếucũngchiarachongườilàmviệcvàkhônglàmviệc.Vớingườilàmviệc-cũng

nhiềuloạikhácnhau,điềunàycũngmộttrongnhữngkẽhởđưangườitađếnnhữngcáixấuthậmchícảsựlạmquyền.Chúngtôikiểmtracôngviệcnàybằngtấtcảcáccơquan,kểcảcôngđoàn,cônganvàCheka.Hàngtrămnghìntemphiếuđãtiếtkiệm.Chínhlúcấyxảyracuộcđấutranhvìbánhmỳ,thựcphẩm,vìsựthựchiệnkếhoạch5nămlầnthứnhất.Phảitrướctiênđảmbảothựcphẩmchonhữngnhữngngườicókhảnăngthànhcôngkếhoạch5năm.

Đếnhôm,phảibáocáovớiBộchính trị.Kaganovichnói tôi sẽđọccáo.Điềunày tôi rất

khôngyêntâm,thậmchíhoảng:phátbiểutạimộtphiênhọpuytínnhưthế,nơiStalinsẽđánhgiábáocáocủatôi.ChủtoạtạiphiênhọplàMolotov,thờikỳấyStalinkhôngbaogiờchủtoạ.Chỉsauchiếntranh,Stalinmớichủtoạcácphiênhọp.Vàothậpniên1940tạiphiênhọpBộchínhtrịthườngbaotrùmsựthậntrọng.Nhưngvàothậpniên1930sựphântíchmộtsốvấnđềthườnglàsôinổi,đặcbiệtnếuaiđótựchophépmìnhbiểuthịxúcđộng.Cólần,chẳnghạn,Sergo nổi cáu, nói chung ông là người rất nóng tính, suýt đánh dân uỷ ngoại thươngRozengols...

Tôibáocáo,kểrằngchúngtôicóthànhcônglớn.CònStalinphảnứng:

-Chưađủ,chưađủđâu,đồngchíKhrusevạ.Cònnhiều,cònrấtnhiềukẻcắpđấy,cònđồng

chínghĩrằngđãthựchiệnxong.

Điềunàylàmtôichếtđiếng:quảthật,tôichorằngchúngtôiđúng,thanhtrừhếtbọnăncắp,

cònStalintuykhôngrakhỏiKreml,nhưngnhìnthấybọnlừađảocònrấtnhiều.Thựcchấtthìđúngvậy.Nhưngkhichínhôngđưaraphảnứnglàmtôirấtmừng.ĐiềunàycũngnângStalintrongmắttôi.

Cònbâygiờtôilạimộtchuyệnkhôngdễchịucủatôi.Mộtthờigiansau,tôibiếtrằngthành

phốLeningradsẽlàmmộtbáocáonhưthế.Tôithíchthúxemhọlàmthếnào?ChúngtôivẫnthườngganhđuavớiLeningradmọivấnđềcảcôngkhailẫnkhôngcôngkhai.

ĐếnngàyhọpBộchínhtrị.Tôiđếndự(chỗkhôngđánhsố,nhưngkháchlạbịcấm).Bíthư

đảngbộLeningradđọcbáocáo.BíthưthứnhấtlàSergeiMironovichKirov,nhưngôngkhôngđọc,màbíthưthứhai,mangcáihọngườiLitva.Tôiítbiếtvềôngta.NhưngônglàbíthưđảngbộLeningradvìthếtôicũngkínhtrọng.Ônglàmbáocáorấttốt:NgườiLeningradcũnglàmviệcnhiều,duytrìkinhtếvàtiếtkiệmnhiềutemphiếu.

Giờnghỉ,mọingườikéovào“phàmăn”,còntôicólầnbịgiữlại.Stalin,hìnhnhưđangchờ,

trongkhinhữngngườighếsauđiqua.Vàthếlàtôitrởthànhmộtnhânchứngbấtđắcdĩ,khiStalin traođổivài câuvớiKirovvềôngbí thưnọ.ÔnghỏiKirovxemôngnày làai. SergeiMironovichtrảlờiStalincâugìđócóthểlàtíchcực.Stalinnóilại,hạnhụcvàxúcphạmôngbíthưnày.Đốivớitôi,đâylàđòntinhthầnquámạnh.ThậmchíngaycảtrongýnghĩtôikhôngchorằngStalin,lãnhtụcủaĐảng,lãnhtụgiaicấpcôngnhân,lạicócáchcưxửkhiếmnhãđốivớiđảngviên.

Trongnhữngnămđầutiêncủacáchmạng,trongnộichiếntấtcảđềungượclại.Tôinhớ,

chúngtôitấncôngvàchiếmthànhphốMaloarkhagenskcủabạchvệ;mộtgiáoviênđếnchỗ

tôi,ngườinàyngungốchỏichúngtôichohắnchứcvụnàonếuhắnvàoĐảng.Tôigiậnquánhưngkìmđượcvànói:

-Chứcvụcaonhấtđây!

-Chứcgì?

-Ngườitađưasúngtrườngvàotayanhvàbảoanhbắnbọnbạchvệ.Đólà“chứcvụcao

nhất”đấy.VấnđềlàchínhquyềnXôviếttồntạihaykhôngtồntại.Cóthểcónhiềucáchtrảlời?

-Chà,nếunhưthếnày,thìtôikhôngvàođảng.

Tôinói:

-Tốtnhấtlàanhđừngvào!

Tôiđilạcvấnđề.Stalin,lãnhtụ,ngườimàtôicầnphảihọchỏiquanhệtốtvớimọingườivà

hiểuhọ,thếmàhọphảnứngnhưvậy.Baonămtrôiqua,tấtcảlờicủaôngvẫnđọngtrongóctôinhưmộtkỷniệm.MọingườilưulạinhữngýnghĩkhôngthiệncảmvềStalin.Lờiôngtỏrakhinhbỉmọingười.Ôngbíthưkia,ngườiLitva,theongườitanói,làngườithẳngthắn,xuấtthântừcôngnhân.

LúcđócónhiềungườiLitvahoạtđộngcáchmạng.Chẳnghạn,tôigặpmộtngườiLitvachỉ

huytrungđoàn№72,sưđoàn№9.CòntrongĐảng,trongkinhtếvàcảtronghồngquâncónhiềungườiLitva,vàtôiluônkínhtrọnghọ.Nóichung,chúngtađừngphânchiatheodântộc.Nênphânchiatheosựtrungthànhsựnghiệp:theohaychốngcáchmạng?

Đólàchính.Sauđólạicònphânchiatheoquanhệtiểutưsản:còndântộc?Trướcđâychỗ

đứngtrítrongxãhộimớilàcóýnghĩa:anhlàcôngnhân,nôngdânhaytríthức?Tríthức,nhưngười tanói, khi đó là đángnghi ngờ. Có lẽ trongnhữngnămđầu cáchmạng tươngđối ítnhữngngườilaođộngtríthứctronghàngngũĐCS.

MộtlầnnữavềUkraina

Năm1938.Stalingọivànói:

- Chúng tôimuốn cử anh vềUkraina đứng đầuĐảng bộ ở đó. CònKosior sẽ chuyển về

Moskva,chỗMolotov,làmphóChủtịchthứnhấtHộiđồngDânuỷkiêmChủtịchUỷbankiểmtraxôviết.

Tôitừchối,vìtôibiếtrõUkrainavàchorằngđiềunàychưađúng:côngviệclớnquásứctôi.

Tôiđềnghịđừngcửtôi,vìrằngtôichưađượcchuẩnbịchocôngviệcmàtôiphảingồivàovịtrínhưthế.Stalinđộngviêntôi.Lúcđótôitrảlời:

-Ngoàira,còncócảvấnđềdântộcnữa.TôilàngườiNga;mặcdùtôihiểutiếngUkraina,

nhưngkhôngphảicáiđócầnchongườilãnhđạo.TôihoàntoànkhôngthểnóitiếngUkrainađượctôi,đócũnglàmộtđiểmyếu.

NgườiUkraina,đặcbiệttríthức,cóthểtiếpnhậntôirấtlạnhlùng,vàtôikhôngmuốnmình

ởhoàncảnh. Stalin:

-Không,anhlàmsaothế!Kosior-nóichunglàngườiBaLan.ĐốivớingườiUkrainavìsao

ngườiBaLanlạitốthơnngườiNga?

Tôitrảlời:

-Kosior-ngườiBaLan,nhưngôngấybiết tiếngUkrainavàcóthểphátbiểubằngtiếng

Ukraina,còntôilạikhôngthể.Ngoàira,Kosiorcónhiềukinhnghiệm.

TuynhiênStalincũngđãquyếtđịnhvàkhẳngđịnhrằngtôiphảilàmviệctạiUkraina.

-Vâng-tôitrảlời-tôisẽcốgắnglàmtấtcảđểxứngđángsựtínnhiệm.

Trongthờigianchờbổnhiệm,tôiđềnghịMalenkovkiếmchotôimộtsốngườigốcUkrainatừĐảngbộMoskva(ởđócónhiều)hoặctừbộmáyBCHTƯĐảng.NgườitanóichotôibiếttạiUkrainadobịbắtbớbâygiờchẳngcònmộtôngtỉnhuỷviênthậmchíChủtịchSovnakom(làngườiphócủaôngta)cũngchẳngcónữa,khôngcótỉnhuỷviênvàthànhuỷviênthườngvụnữa,cònBCHTƯĐCS(b)Ukraina-khôngcònmộttrưởngbannàocả.

NgườitaphảichọnBíthưthứhai.MalenkovbổnhiệmđồngchíBurmistenkolàmBíthưthứ

hai.BurmistenkolàphóMalenkov-lúcấylãnhđạoBantổchứcBCHTƯVĐCS(b).TôiítbiếtBurmistenko.Từngbiếtnhau.Ôngđểlạichoấntượngrấttốt,tôivàôngtatínhtìnhkháhợp,

TôitraochoBurmistenkoquyềnthunhậnnhữngngười,màcóthểkéotheokhoảng15-20

ngườinữa.Ônggomđược,hìnhnhư,10ngườitừcácbancủaBCHTƯvàcơsởĐảngMoskva.TừcơsởĐảngMoskvacóSerdiukvàmộtngườinữa.SerdiuklúcấylàBíthưthứnhấthoặcthứhaimộtQuậnuỷthủđô.ÔnglàngườigốcUkraina,nóitiếngUkrainarấttốt.

MọingườiđếnUkraina,gặpKosior.Ôngthôngbáochochúngtôivềtìnhhìnhphứctạpvà

làmquenvớicáccánbộcònlại.ChúngtôitiếnhànhHộinghịtoànthểđảngUkraina.KosiorgiớithiệutôivàBurmistenkochoHộinghịtoànthểBCHTƯĐCS(b)Ukraina.NgườitabổxungchúngtôivàoPlenum,bầucácuỷviênBộchínhtrịvàcácBíthưBCHTƯ.Kosior-khôngtrúng.GrigoriIvanovichPetrovskitrảiquatấtcảcácbiếncốtạiUkraina,nhưnglạibảothủ,mặcdùôngtaquảthậtchưagìđếnthế.

Chúngtôibắtđầulàmquenvớicôngviệc.ỞUkrainadườngnhưcócơnbãoqua.Nhưtôiđã

nói,chẳngcònlấymộtbíthưtỉnhuỷ,mộttỉnhuỷviên.ThậmchíThườngvụThànhuỷKievcũngkhôngcó.BíthưĐảngĐCS(b)UkrainalàEvtusenko.Stalincóquanhệtốtvớiông.TôibiếtEvtusenkorấtít,chỉgặpnhauởKreml,nhưngchorằngEvtusenkoxứngđángởvịtrínày.Tôithíchông.BỗngnhiêncóđiệntừMoskva:“Evtusenkobịbắt”.

Tôikhôngbiếttạisaoôngbịbắt.Lúcđóchỉcócáclờigiảithích“chuẩn”-kẻthùnhândân;

mộtthờigiansau,ngườinày“thútội”,vàlạisaumộtthờigiantựtaymìnhđưarabằngcớvớingườinàođótiếptheo,tạoraấntượngxácđángcủavụbắtgiam.

StalingọitôivềMoskvavàđềnghịtôithếchứccủaEvtusenko,ngoàiBanthưkýBCHTƯ

ĐCS(b)Ukraina,còncóBanthưkýUỷbanĐảngvùngvàthànhphố.Điềunàykhôngthểhìnhdungđược.NhưngStalinnói:

-Anhhãytựchọnnhữngngườigiúpviệc.

Tôichấp thuận,nhưngsựchấp thuậncủa tôicũngkhôngcần thiết.ĐãcósẵnngườicủaBCHTƯgiớithiệu,vàtôiphảiđồngý.BíthưthứhaithànhuỷđượcbầuSerdiuk,cònbíthưĐảngkhuvực-Sevchenko.Chúngtôibắtđầulàmviệc.DânuỷviênnộivụUkrainalàUspenski.TôibiếtUspenski,khicònlàbíthưThànhuỷMoskva.ÔnglàtoànquyềnDânuỷviênnộivụngoạiôMoskva,còntôithườnghộiđàmvớiông.Báocáocủaôngchotôivềtìnhhìnhcôngviệcgâychotôilúcđómộtấntượngtốt.SauđóônglàđượcbổnhiệmTưlệnhKreml,từđâyngườitacửônglàmDânuỷviênnộivụUkraina.Tôichorằngôngtasẽthôngtinđúngchotôivàgiúptôi.

Uspenskiđẩymạnhnhữnghoạtđộngsôisục.NhưđượcgiảithíchsaukhiStalinchết,chính

ôngđãđánhgụcBCHTƯbằngcácbáocáovề“kẻthùnhândân”.Cácvụbắtbớđượctiếptục.Tôinhớ,UspenskiđặtvấnđềbắtRylski.Tôiphảnđối:

-Saothếanh?Rylski-nhàthơnỏidanh.Ngườitabuộctộiôngtatheochủnghĩadântộc,

nhưngông ta là dân tộcnào?Ông là ngườiUkraina chínhhiệu, phản ánh cảmxúcdân tộcUkraina.KhôngthểngườiUkraina,nóitiếngUkraina,lạiđượccoilàngườidântộc.AnhcũnglàngườiUkraina!

NhưngUspenskikhôngthayđổi.Tôithuyếtphụcôngta:

-Hãynhớ,RylskiđãlàmthơvềStalin,màbàithơđãthànhlờimộtbàihát.Bàihátnàytấtcả

Ukrainađềuhát.Anhmuốnbắtôngtaphảikhông?Chẳngđượcđâu!

CánhântôicũngkhôngbiếtRylski.TôibiếtbàithơtiếngUkrainacủaông(khôngthểkhông

biếtbàinày), đúngvà chỉ thế thôi.Đó làmộtngười có cá tính, biết bảovệ lợi íchdân tộcUkraina,bảovệngônngữcủanhândânUkraina,phátbiểumạnh,dũngcảmbàytỏvềcácvấnđềkhácnhau.Điềunàycũnglàcáicớđểbuộctộiôngtheochủnghĩadântộcxếpvàohàngngũ“kẻthùnhândân”.

Saumột thờigianPatozinskivàLitvinchenko-Volgemutđếnchỗ tôi.TôibiếtPatozinski,

đúnghơnlàbiếtôngởchỗStalin,ônglàcasỹ,mộtconngười.Họkểrằng,trongtùngườinhạcsỹsángtácnhạctrêntheolờithơcủaRylskivềStalin.TấtcảUkrainahátbàinày,cònôngngồitrongtù-ngườitheochủnghĩadântộc.Tôira lệnhUspenskitrìnhtôi lýdogìbắtnhạcsỹ.Uspenskimangtàiliệuđến.Xemqua,tôipháthiệnrằngchẳngcócơsởnàogianôngtacả.

TôinóiUspenski rằngông tađãhấp tấpkhibắtbớ.Tôi chophải thảPatozinski ra.Tôi

khôngnhớ,ngườitathảPatozinskitheochỉthịcủatôihoặctôiđãbáocáochoStalin.Tómlại,ngườitađãthảPatozinski,vàôngtiếptụcnhữnghoạtđộngcủamình.SaunàyônglàChủtịchHộinhạcsỹUkraina(ôngmấtsauchiếntranh).Cứđến1-5haylễkỷniệmcáchmạngtháng10tôinhậntôinhậnđượcnhữnglờichúcmừngtừvợvàcongái.Tôihiểuđólàsựcámơncứu

ôngkhỏitùvàcáithònglọng.Tìnhhìnhlúcđólànhưthếđấy.

Ngườitađã“đẩy”nhiềungườitạiUkrainathành“kẻthù”.PhóchủtịchHộiđồngDânuỷtại

Ukraina là con người tuyệt vời Tchianibeda. Tôi biết ông, từ khi ông là штейгером tạiDonbassvàhọckhoákỹthuậtởtrườngtrungcấpmỏYuzovkе.Sauđó,khitôilàbíthưQuậnuỷPetrovsko-Marinski,thìônglàmviệccùngvớitôiquảnlýcôngnhânmỏquặngKarpopsk(bâygiờlàmỏPetrovsktạiVoznesensk-Donesk.

Tómlại,đâylàconngườitốt,thẳngthắnчеловек,thậmchítừngchiếnđấutronghàngngũ

Hồngquân.Hiếmkhiдесник-штейгерđồnglòngvớingườibolsevichvàthamgiatrongnộichiếnởphíaHồngquân.Bỗngnhiênngườitađềnghịbắtôngvàngườitađãtrìnhnày“chứngcớ”.

Khingười tabắtphó chủ tịch thứnhất, thìHộiđồngDânuỷUkraina trở thành “trắng”:

khôngcóChủtịchHộiđồngdânuỷ,màcũngchẳngcònphóchủtịchnữa.TôiđặtvấnđềvớiStalinlàphảitìmmộtngườivàochứcChủtịchHộiđồngdânuỷ.Từtrước,chínhStalinnóivớitôi làởDnepropetrovskcũngkhôngcóBanthưkýtỉnhuỷ.TỉnhDnepropetrovsk lúcđórấtrộng.

Chiếmgần1/3Ukraina.NógồmDnepropetrovskngàynay,Zaporoskthậmchímộtphần

tỉnhNikolaievsk. Stalin, hình như lo ngại về вестоянии дел ở Dnepropetrovsk, sợ ngànhluyệnkimsasút.TrướcđâyBíthưtỉnhuỷởđâylàKhataevich,nhưngôngbịbắttừtrướckhitôiđến.Stalinđềnghị:

-CóthểcửKorochenkoxuốngđóđượckhông?

KorochenkolúcấylàbíthưtỉnhuỷSmolensk.Tấtnhiêntôiđồngýngaylậptức:

-ChotôiKorochenko!

Chúngtôithànhlậptỉnhuỷvàthànhuỷ.Tôiđikhắpngảđếntừngnhàmáy,thảoluậnsôi

nổi, làm quen vớimọi người, nghiên cứu tình hình. Đi đến Zaporoz, Dneprodzerzinsk. TạiDneprodzerzinsktôilàmquenvớitổđảngcủacôngnhânvàkỹsư,trongsốnàycóBreznev.Chúngtôiđãthúcđẩycôngtácđảng,lậprasựlãnhđạocủađảng.LúcđóxuấthiệnKornies.ÔnglàbíthưQuậnuỷDnievpetrovsin.NgoàiBreznevởDneprodzerzinskcònđưathêmngườinữa,BíthưTỉnhuỷtuyênhuấn.

TạiDonbassBíthưtỉnhuỷlàPramek,ngườiLitva.ÔngđếnDonbasslàm,hìnhnhư,ởtỉnh

Gorkyvàđượccoilàbíthưtốt.ĐộtnhiênStalingọitôivànóitôicầnphảivềgặpStalin,vìrằngPramekbịbắt.Tôicũngkhônggặpôngtanữa.NgườitađưaSerbakovđếnđó,SerbakovtrongthờigianđólàbíthưThànhuỷMoskva.Tôiđượcđềnghịtiếpmộtngườikhôngnổitiếng.

Chàngthanhniênđẹptraivàkhoẻmạnhbiếtbao.Anhtựgiớithiệu,nóirằnganhgiáoviên,

bịbắt,ngồitrongtù,vừamớiđượcthả,đếnthẳngchỗtôimuốnthôngbáorằngngườitađánhvàhànhhạanh,tìmbằngchứn