DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

KHOA KINH TẾ

Tống Hoàng Phúc

SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA

CÁC CÔNG TY XUYÊN QUỐC GIA CỦA

CÁC NƢỚC ĐANG PHÁT TRIỂN CHÂU Á

- BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ

Hà Nội, 2005

2

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

KHOA KINH TẾ

Tống Hoàng Phúc

SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA

CÁC CÔNG TY XUYÊN QUỐC GIA CỦA

CÁC NƢỚC ĐANG PHÁT TRIỂN CHÂU Á

- BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM

Chuyên ngành: Kinh tế thế giới & Quan hệ kinh tế quốc tế

Mã số: 5.02.12

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS Phùng Xuân Nhạ

Khoa Kinh tế, trƣờng Đại học Quốc gia Hà Nội

Hà Nội, 2005

3

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình tìm hiểu và nghiên cứu hoàn thành bài luận văn về “Sự

hình thành và phát triển của các Công ty xuyên quốc gia (TNCs) của các nƣớc

đang phát triển Châu Á (ĐPT CA) - Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam”, tác

giả đã đƣợc sự giúp đỡ và hƣớng dẫn rất tận tình của nhiều thầy cô trong

Khoa Kinh tế và các bạn bè cùng lớp. Qua đây, em xin trân trọng cảm ơn sự

hƣớng dẫn và giúp đỡ tận tình của thầy giáo TS Phùng Xuân Nhạ, Phó chủ

nhiệm khoa Kinh tế, Đại học Quốc gia, giáo viên hƣớng dẫn trực tiếp, ngƣời

đã giúp đỡ em rất tận tình từ việc định hƣớng, tìm tài liệu và trong quá trình

viết luận văn. Em xin trân trọng cảm ơn GS.TS Tô Xuân Dân, Viện trƣởng

Viện Nghiên cứu KH-XH Hà Nội, ngƣời đã giúp đỡ em trong quá trình

nghiên cứu viết luận văn. Em xin cảm ơn các thầy cô khoa Kinh tế, Đại học

Quốc gia - Hà Nội, cùng các bạn đã giúp đỡ em hoàn thành tốt bài luận văn

này.

Ngƣời thực hiện

Tống Hoàng Phúc

4

MỤC LỤC

Trang

Mục lục 4

Danh mục các chữ viết tắt 6

Lời mở đầu 7

Sự cần thiết của đề tài 7

Tình hình nghiên cứu 8

Mục đích nghiên cứu 9

Đối tƣợng nghiên cứu 10

Phƣơng pháp nghiên cứu 10

Những đóng góp mới của Luận văn 10

Bố cục luận văn 11

Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của sự hình thành các TNCs

của các nƣớc ĐPT Châu á

1.1 CƠ SỞ LÝ LUẬN: 12

1.1.1 Các khái niệm và định nghĩa: 12

1.1.2 Bản chất và các đặc điểm cơ bản của TNCs 15

1.1.3 Các lý thuyết cơ bản của TNCs 19

1.2 CƠ SỞ THỰC TIỄN 22

1.2.1 Các chính sách phát triển các TNCs của các nƣớc ĐPT Châu Á 22

1.2.2 Những nhân tố tác động đến sự hình thành, phát triển của

TNCs của các nƣớc ĐPT Châu Á

25

1.2.3 Tính đặc thù trong sự hình thành và phát triển TNCs của các

nƣớc ĐPT Châu Á

28

CHƢƠNG 2: ĐỘNG THÁI PHÁT TRIỂN CỦA CÁC TNCS CỦA

CÁC NƢỚC ĐPT CHÂU Á

2.1 MÔ HÌNH VÀ CHIẾN LƢỢC PHÁT TRIỂN 33

2.1.1 Các mô hình tổ chức quản lý phổ biến 33

2.1.2 Chiến lƣợc phát triển 38

2.2 SỰ PHÁT TRIỂN VÀ CÁC HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC TNCS CỦA CÁC

NƢỚC ĐPT CHÂU Á

46

5

2.2.1 Số lƣợng các công ty mẹ và các chi nhánh 46

2.2.2 Các hoạt động thƣơng mại, dịch vụ 51

2.2.3 Các hoạt động đầu tƣ 56

2.2.4 Các hoạt động đào tạo, phát triển nguồn nhân lực và chuyển

giao công nghệ

61

2.3 XU HƢỚNG PHÁT TRIỂN CỦA TNCs c¸c n­íc §PT ch©u ¸ 67

2.3.1 Đa dạng hoá mô hình sản xuất và kinh doanh 67

2.3.2 Đa dạng hóa lĩnh vực và hình thức đầu tƣ 69

2.3.3 Đa dạng hoá các hoạt động trong thƣơng mại, chuyển giao

công nghệ, thu hút và đào tạo lao động

71

CHƢƠNG 3: MỘT SỐ BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT

NAM

75

3.1 Quá trình tích tụ vốn và hình thành các TNCs 75

3.2 Điều chỉnh chính sách của Nhà nƣớc 80

3.3 Tổ chức, cơ chế quản lý kinh doanh 86

3.4 Phƣơng thức hoạt động, xâm nhập và chiếm lĩnh thị trƣờng 88

Kết luận 94

PHỤ LỤC 1: Sự cần thiết phải xây dựng các tập doàn kinh tế

mạnh ở Việt Nam

97

PHỤ LỤC 2: Mét sè ®iÒu kiÖn ®èi víi c¸c Tæng

c«ng ty cña ViÖt Nam

99

PHỤ LỤC 3: Thùc tr¹ng x©y dùng c¸c tËp ®oµn

kinh tÕ ë ViÖt Nam

100

PHỤ LỤC 4: Mét sè gîi ý vÒ xu h­íng h×nh

thµnh vµ ph¸t triÓn TNCs ë ViÖt Nam

104

TÀI LIỆU THAM KHẢO 109

6

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

TT Viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt

1 APEC Asia Pacific Economic

Cooperation

Diễn đàn hợp tác Kinh tế

Châu á - Thái Bình Dƣơng

2 ASEAN Association of South - East

Asian Nations

Hiệp hội các Quốc gia

Đông Nam á

3 EU European Union Liên minh Châu Âu

4 FDI Foreign Direct Investment Đầu tƣ trực tiếp nƣớc

ngoài

5 GDP Gross Domestic Production Tổng sản phẩm quốc nội

6 M&A Merger and Acquisition Thôn tính và sáp nhập

7 NIEs New Industrial Economies Những nền kinh tế công

nghiệp mới

8 R&D Research and Development Nghiên cứu và phát triển

9 SME Small and medium - sized

Enterprises

Doanh nghiệp vừa và nhỏ

10 TNC Transnational Corporation Công ty xuyên quốc gia

11 UNCTAD United Nation’s Conference

on Trade and Development

Hội nghị liên hiệp quốc về

thƣơng mại và phát triển

12 USD United States Dollar Đô la Mỹ

13 ĐPT đang phát triển

14 ĐPT CA đang phát triển Châu á

15 TBCN

CNTB

Tƣ bản chủ nghĩa

Chủ nghĩa tƣ bản.

16 CPH cổ phần hoá

17 DN doanh nghiệp

18 DNNN doanh nghiệp nhà nƣớc

19 KH - CN Khoa học – Công nghệ

20 KH - KT Khoa học - Kỹ thuật

21 LHQ Liên hiệp quốc

22 NXB Nhà xuất bản

23 XHCN xã hội chủ nghĩa

24 TCT tổng công ty

25 [2/5,6]

hoặc

[2/5-7]

Tài liệu tham khảo số 2 tại

danh mục tài liệu tham

khảo, trang số 5 và 6 hoặc

7

trang số 5 đến trang số 7.

8

LỜI MỞ ĐẦU

1. Sự cần thiết của đề tài

Từ những năm 1980s đến nay, các nƣớc đang phát triển Châu Á (ĐPT

CA) nổi lên nhƣ một sự đột phá trong sự phát triển về mọi mặt: cả về kinh tế,

xã hội lẫn vị trí chính trị, đặc biệt là các nƣớc thuộc khối NIEs, những nƣớc

đƣợc coi là những con rồng Châu Á bởi sự phát triển thần kỳ trong nhiều lĩnh

vực kinh tế. Một trong những nguyên nhân chủ yếu làm lên sự thần kỳ đó là

sự định hƣớng phát triển đúng đắn của Chính phủ các nƣớc này, trong đó có

sự định hƣớng và hỗ trợ phát triển rất mạnh cho sự hình thành và phát triển

của các TNCs, biến các TNCs này trở thành các đầu tầu phát triển kinh tế, từ

đó trở thành các động lực chính thúc đẩy nền kinh tế trong nƣớc phát triển

một cách nhanh chóng. Tuy nhiên từ giữa thập kỷ 90s đến nay, tốc độ phát

triển của các nƣớc ĐPT CA bị giảm sút rất lớn. Trong đó có những nguyên

nhân chính xuất phát từ quá trình hình thành và phát triển của các TNCs của

các nƣớc này.

Hiện nay, Việt Nam đang trong quá trình đổi mới, ngày càng mở rộng

quan hệ hợp tác kinh tế với các nƣớc và tìm kiếm các bƣớc đi và hƣớng đi

nhằm phát triển bền vững. Nhìn nhận đƣợc sự tất yếu của việc hình thành và

phát triển của các TNCs, Đảng ta đã chủ trƣơng thúc đẩy sự hình thành và

phát triển của các tập đoàn kinh tế mạnh trở thành những đầu tàu trong việc

thực hiện các mục tiêu phát triển và là động lực chính trong việc thúc đẩy các

thành phần khác cũng nhƣ cả nền kinh tế phát triển một cách nhanh chóng và

bền vững. Tuy nhiên hiện nay chúng ta vẫn còn đang rất lúng túng trong việc

tìm kiếm các mô hình và định hƣớng phát triển cũng nhƣ việc quản lý đối với

những tập đoàn này. Chính vì vậy, việc tìm hiểu và nghiên cứu về quá trình

hình thành và phát triển của các TNCs của các nƣớc ĐPT CA để rút ra những

bài học về thành công, thất bại của các TNCs này, từ đó phần nào giúp ích

cho việc đƣa ra đƣợc những đánh giá và những định hƣớng phát triển đúng

9

đắn trong quá trình xây dựng các tập đoàn lớn mạnh của Việt Nam là rất cần

thiết.

2. Tình hình nghiên cứu

Hiện nay đã có rất nhiều đề tài nghiên cứu về các TNCs của các nƣớc

ĐPT nói chung cũng nhƣ của các nƣớc ĐPT CA nói riêng, tuy nhiên hầu hết

các đề tài đều xem xét trong nhiều góc độ và chủ yếu đi sâu vào từng lĩnh

vực, khía cạnh, cũng nhƣ dự đoán các xu hƣớng hoạt động và phát triển của

các TNCs của các nƣớc này. Ở Việt Nam đã có một số đề tài nghiên cứu về

các TNCs nhƣ: cuốn sách“Vai trò của các công ty xuyên quốc gia đối với nền

kinh tế các nƣớc ASEAN” của tác giả Nguyễn Khắc Thân do nhà xuất bản

Pháp lý xuất bản năm 1992, tuy nhiên nội dung cuốn sách chủ yếu tập trung

vào vai trò của các TNCs đối với nền kinh tế các nƣớc này, hơn nữa chƣa tách

biệt đƣợc TNCs nƣớc ngoài và TNCs của các nƣớc này; cuốn sách “Đầu tƣ

trực tiếp của các công ty xuyên quốc gia” của trƣờng Học viện quan hệ quốc

tế do nhà xuất bản Chính trị quốc gia xuất bản năm 1996 thì chủ yếu đi sâu

vào một lĩnh vực đầu tƣ của các TNCs trên toàn thế giới, chƣa nêu đƣợc

những đặc trƣng của riêng các TNCs khu vực các nƣớc ĐPT CA; cuốn sách

“Công ty xuyên quốc gia của các nền kinh tế công nghiệp mới Châu Á” của

tác giả Hoàng Thị Bích Loan do nhà xuất bản Chính trị quốc gia xuất bản năm

2002, đây là một cuốn sách nghiên cứu sâu về các TNCs của các nƣớc thuộc

khối NIEs Châu Á, tuy nhiên đây chỉ là một phần, chƣa thể bao quát đƣợc hết

các đặc điểm, nội dung, động thái phát triển của các TNCs các nƣớc ĐPT CA;

cuốn sách Công ty xuyên quốc gia: Khái niệm, đặc trƣng và những biểu hiện

mới” của tác giả Nguyễn Thiết Sơn do nhà xuất bản KHXH xuất bản năm

2003 là một trong những cuốn sách đƣợc đánh giá cao, tuy nhiên tập thể tác

giả chủ yếu nghiên cứu chung và mang tính lý luận nhiều hơn, mặc dù vậy

các tác giả đã đƣa đƣợc ra nhiều mô hình chung, giải thích đƣợc nhiều động

thái phát triển của các TNCs trên thế giới và một phần động thái phát triển

10

của các TNCs của các nƣớc ĐPT CA và gần đây nhất là đề tài nghiên cứu

khoa học cấp Đại học Quốc gia Hà Nội mã số QK 03.01: “Cải tổ các cheabol

Hàn Quốc và những bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam” do Tiến sỹ Vũ

Phƣơng Thảo làm chủ trì (2005), đây là một đề tài có nhiều ứng dụng, tuy

nhiên đề tài chuyên sâu nghiên cứu về TNCs của riêng nƣớc Hàn Quốc, mô

hình TNCs của Hàn Quốc mặc dù có rất nhiều thành công nhƣng vẫn chƣa

phải là mô hình đại diện hoàn toàn cho tất cả các TNCs của các nƣớc ĐPT

CA...

Ngoài ra còn một số tác phẩm và bài báo đề cập tới vấn đề TNCs tại các

nƣớc đang phát triển nhƣ: bài báo “tập đoàn kinh doanh ở các nƣớc đang phát

triển” của tác giả Trần Văn Anh đăng trên tạp chí Những vấn đề kinh tế thế

giới số 1.1995, bài báo “khuynh hƣớng đa dạng hoá ở các cheabol Hàn Quốc

và các giải pháp điều chỉnh” đăng trên tạp chí Kinh tế Châu Á Thái Bình

Dƣơng số 4, tháng 8/2002, bài báo “Một số xu hƣớng phát triển chủ yếu hiện

nay của nền kinh tế thế giới” do TS Nguyễn Xuân Thắng làm chủ biên do nhà

xuất bản Khoa học xã hội xuất bản năm 2003, bài báo “Cuộc chiến giữa các

tập đoàn kinh doanh” của tác giả Ngọc Mai trên báo thị trƣờng số 10 tháng

3/2005, bài báo “Cơ cấu bộ máy tổ chức quản lý ở các cheabol Hàn Quốc” tại

tạp chí Nghiên cứu kinh tế số 325, tháng 6/2005 … Hầu hết các bài báo này

đều chỉ đề cập tới một phần nhỏ trong các hoạt động của các TNCs và thƣờng

đi sâu vào một lĩnh vực nhất định, không mang tính khái quát, xuyên xuốt quá

trình phát triển của các TNCs này.

Chính vì vậy việc khảo cứu một cách có hệ thống và nhất là việc phân

tích thực trạng một số hoạt động chủ yếu của các công ty này ở các nƣớc ĐPT

CA nói chung và Việt Nam nói riêng từ đó rút ra những kinh nghiệm trong

công tác thu hút, quản lý, định hƣớng các TNCs tại Việt Nam là cần thiết và

có ý nghĩa thực tiễn cao.

3. Mục đích nghiên cứu

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Tiếng Việt

1 GS.TS Tô Xuân Dân, TS Nguyễn Thị Hƣờng, TS Nguyễn Thƣờng Lạng

(1998), Giáo trình Quản trị dự án đầu tư quốc tế và doanh nghiệp có vốn

đầu tư nước ngoài, NXB Thống kê, Hà Nội.

2 GS.TS Tô Xuân Dân (1998), Chính sách kinh tế đối ngoại- Lý thuyết, kinh

nghiệm quốc tế, NXB Thống kê, Hà Nội.

3 Nguyễn Bùi Hƣởng (11/1999), “Tài liệu tham khảo về tình hình hoạt động

của Liên doanh”, Khoa Kinh tế và Kinh doanh quốc tế - Đại học Kinh tế

quốc dân.

4 Hoàng Thị Bích Loan (2002), Công ty xuyên quốc gia của các nền kinh tế

công nghiệp mới Châu á, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.

5 Ngọc Mai, “Cuộc chiến giữa các tập đoàn kinh doanh”, Báo Thị trƣờng chủ

nhật số 10, từ 13/3 - 19/3/2005.

6 PGS.TS Phùng Xuân Nhạ (2001), Đầu tư quốc tế, NXB Đại học quốc gia Hà

Nội.

7 PGS.TS Nguyễn Đình Phan (1996), Thành lập và quản lý các tập đoàn kinh

doanh ở Việt Nam, NXB Chính trị quốc gia.

8 TS. Lê Văn Sang – TS. Trần Quang Lâm (1996), Các Công ty XQG trước

ngưỡng cửa thế kỷ XXI, Nhà xuất bản KH-XH, Hà Nội.

9 PGS.TS. Nguyễn Thiết Sơn - Chủ biên (2003), Các công ty xuyên quốc gia -

khái niêm, đặc trưng và những biểu hiện mới, NXB Khoa học và xã hội.

10 TS. Nguyễn Khắc Thân (1992), Vai trò các Công ty xuyên quốc gian đối với

nền kinh tế các nước ASEAN, NXB Pháp lý, Hà Nội.

11 TS. Bùi Phƣơng Thảo (2005), Đề tài nghiên cứu khoa học “Cải tổ các

cheabol Hàn Quốc và những bài học kinh nghiêm đối với Việt Nam”, trƣờng

Đại học Quốc gia Hà Nội.

12 Đan Thanh, “Không thể đơn thương độc mã”. Báo an ninh thủ đô số 1562

(2397) ngày 7/9/2005.

13 TS. Nguyễn Khắc Thân (1992), Vai trò TNCs đối với nền kinh tế các nước

ASEAN, NXB Pháp lý, Hà Nội.

14 PGS.TS Nguyễn Xuân Thắng (2003), Một số xu hướng phát triển chủ yếu

hiện nay của nền kinh tế thế giới, NXB KH-XH, Hà Nội.

15 Luật Doanh nghiệp Việt Nam.

16 Báo cáo của Cục đầu tƣ nƣớc ngoài - Bộ kế hoạch đầu tƣ 2003

17 “Tìm kiếm nguồn vốn dài hạn cho doanh nghiệp tư nhân”. Vietnam

Economic Times, 10/2004.

18 “Tạo lại niềm hy vọng”. Vietnam Economic Times, 10/2004.

19 Định hƣớng cho các Công ty đa quốc gia, OECD, 1976

12

TiÕng Anh

20 Antonio Tujan, Jr (2004), “Trade, TNCs and labor and other social issues”,

First of Two parts; Prepared for the 1997 NO-TO-APEC Campaign in Canada.

11/1997.

21 Anh Tuan, Tran Dinh Thien, (25/01- 21/02/ 2005). “Economic message in

2005”, Vietnam Business Forum,

22 Mai Anh, “Investment Environment needs more improvement for high

economic growth”, “ODA-Powering Vietnam’s Socio-economic Improvement”.

23 Karl P. Sauvant Chief (1996), “International Trade and Investment trends”,

World Investment Report. ITE/PPR/1996/3.

24 Multination Enterprise-An Encyclopedic Dictionary of Concepts and Terms.

The Macmillan Press Ltd. 1987

25 Juan Carlos Vargas (2000), “Summary of session 2 study circle PER1”.

26 Dong Phong (2004), “FDI Prospect in 2005”, Vietnam Experiences

Impressive Socio-economic Event in 2004,

27 Rajah Rasiah - Cambridge University (1992), “Forreign Manufacturing

capital in Developing Economies”, NXB của Cambridge University.

28 “Theoretical perspectives on the transnational corporation”, NXB của Oxford

University.

29 World Investment Report 1998, page 295

30 World Investment Report 2004: The Shift Towards Services. “The top 50 non-

financial TNCs from developing economics, ranked by foreign assets, 2002a”.

31 World Investment Report 2004: The Shift Towards Services. “The world’s top

100 non-financial TNCs, ranked by foreign assets, 2002a

”. UNCTAD/Erasmus

University database.

32 World Investment Report 1997, page 27

33 UNCTD Press Release June 2004 - “FDI Survey - TNCs trend forecast”.

34 UNCTAD 2004. “World’s largest TNCs OPT for expansionary Strategies” -

Findings of UNCTAD’s worldwide survey.

35 UNCTAD Press Release June 2004. 03/06/2005. “World’s largest TNCs OPT

for Expansionary strategies - Findings of Unctad’s Worldwide survey”.

Romania Factbook 2004. Investor Services.

36 “Vietnam sources”, Vietnam Economic Times, 10/2004.

37 World Investment Report 1998, Trends and Determinants, P355

38 (Sep 2004) “The third ASEAN Economic Minister and the Minister of

Commerce and Industry of the Republic of India Consultation Joint Media

Statement”, www.aseansec.org

39 “Guidelines for the Trade Union Study Meeting on TNCs”, (28/10-4/11/1991),

Ho Chi Minh, Vietnam.