szczypta (al)chemii i nauk pokrewnych -...

Szczypta (al)chemii i nauk pokrewnych

... dla humanistów

Wojciech Grochala

Uniwersytet Warszawski Centrum Nowych Technologii

Wykład II – Początek

Kosmogonia

???

Wojciech Grochala

• 1. ex NIHILO

• 2. z CHAOSU (wód)

• 3. z PODZIAŁU pierwotnego bytu

• 4. z DNA PRAOCEANU

• 5. z METAMORFOZ


Mircea Eliade “Elementy rzeczywistości mitycznej"

Mity założycielskie

Wg. Sumerów (XXV w. BC)

Wojciech Grochala

• 1. ex NIHILO (wałek Bartona)


"Those days were indeed faraway days. Those nights were indeed faraway nights. Those years were indeed faraway years. The storm roared, the lights flashed. In the sacred area of Nibru (Nippur), the storm roared, the lights flashed. Heaven talked with Earth, Earth talked with Heaven.” • a sacred marriage between An and Ninhursag during

which heaven and earth touch • Enki made love to the mother goddess, Ninhursag,

and planted the seed of seven (twins of) deities in her midst

~ oryginał


Wg. Żydów (XIII-XII w. BC)

Wojciech Grochala

• 1. ex NIHILO (Genesis 1: 1-8)


1 Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię. 2 Ziemia zaś była bezładem i pustkowiem: ciemność była nad powierzchnią bezmiaru wód, a Duch Boży unosił się nad wodami. 3 Wtedy Bóg rzekł: «Niechaj się stanie światłość!» I stała się światłość. 4 Bóg widząc, że światłość jest dobra, oddzielił ją od ciemności. 5 I nazwał Bóg światłość dniem, a ciemność nazwał nocą. I tak upłynął wieczór i poranek - dzień pierwszy. 6 A potem Bóg rzekł: «Niechaj powstanie sklepienie w środku wód i niechaj ono oddzieli jedne wody od drugich!» 7 Uczyniwszy to sklepienie, Bóg oddzielił wody pod sklepieniem od wód ponad sklepieniem; a gdy tak się stało, 8 Bóg nazwał to sklepienie niebem. I tak upłynął wieczór i poranek - dzień drugi.


Wg. Koreańczyków (? w. BC)

Wojciech Grochala


At the beginning the world did not exist. A deity named Yul-ryeo and a goddess named Mago appeared. Yul-ryeo then died. Mago in turn gave birth to two goddesses: Gung-hee and So-hee . They in turn each gave birth to two Men of Heaven and two Women of Heaven . After the appearance of the Heavenly People, Yul-ryeo is revived and through her rebirth heaven, earth, and the oceans were created, along with Chi (soul), fire, water, and earth. These four elements in turn mixed and became herbs and plants, birds and animals.

• 1. ex NIHILO (mitologia)


Wg. Egipcjan (XXVIII-XXIII w. BC)

Wojciech Grochala

• 2. z CHAOSU (Stare Królestwo)


• world emerged from an infinite, lifeless sea when the sun rose for the first time, in a distant period Zep Tepi, "the first occasion“

• a pyramid-shaped mound, called benben, was the first thing to emerge from the waters

• inherent qualities of the primeval waters represented by a set of eight gods (4x2), Ogdoad, representing the primeval water, its infinite extent, the darkness present within it, and its hidden and unknowable nature, in contrast to the tangible world of the living

pir. Dżosera


Wg. Babilończyków (XVIII w. BC)

Wojciech Grochala

• 2. z CHAOSU (Enûma Eliš)


When the sky above was not named, And the earth beneath did not yet bear a name, And the primeval Apsu (fresh water), who begat them, And chaos, Tiamat (ocean water), the mother of them both, Their waters were mingled together, And no field was formed, no marsh was to be seen; When of the gods none had been called into being. • Bogowie z wód oceanicznych, itd.

~ 7 oryginałów


Wg. Koreańczyków (? w. BC)

Wojciech Grochala

• 2. z CHAOSU (Cheonjiwang Bonpuli)


Initially the sky and the earth were one. As there were no sky nor earth, as a result, there was only an empty void. However, one day, a gap formed in the void. All that was lighter than the gap headed upwards and formed the sky. All that was heavier than the gap fell down to become the earth. From the sky fell a clear blue drop of dew, and from the earth rose a dark black drop of dew. As these two drops mixed, all that existed, except the sun, moon, and the stars, came to be. From these two drops came humans and even the gods. (wyspa JUJU)

~ 7 oryginałów


Wg. Egipcjan (III mill. BC)

Wojciech Grochala

• 3. z PODZIAŁU (Heliopolis)


Atum: masturbacja, kichnięcie, splunięcie bogowie (płyny fizjologiczne, “ciecze”, wody) ROLA MĘŻCZYZNY W PROCESIE KREACJI ŻYCIA

XX w. BC


Wg. Greków (I mill. BC)

Wojciech Grochala

• 3. z PODZIAŁU (Grecja)


"chaos" (χάος), a neuter noun, means "yawning" or "gap“ Out of the void emerged Gaia (the Earth) and some other primary divine beings: Eros (Love), the Abyss (the Tartarus), and the Erebus (Darkness) Owidiusz (BC/AD): an unformed mass, where all the elements were jumbled up together in a "shapeless heap"

Olimp


Wg. tubylców NZ (XII w. AD)

Wojciech Grochala

• 3. z PODZIAŁU (Rangi & Papa)


Ranginui and Papatuanuku are the primordial parents, the sky father and the earth mother who lie locked together in a tight embrace. They have many children all of which are male, who are forced to live in the cramped darkness between them. These children grow and discuss among themselves what it would be like to live in the light. Tāne disagrees, suggesting that it is better to push them apart, to let Ranginui be as a stranger to them in the sky above while Papatuanuku will remain below to nurture them.


Wg. ludu Ainu (XIII w. AD w JPN )

Wojciech Grochala

• 4. z DNA OCEANU (Azja Wsch. + Am. Płn.)


Creator deity sends down a water wagtail to create habitable land in the watery world below. The little bird fluttered over the waters, splashing water aside and then he packed patches of the earth firm by stomping them with his feet and beating them with his tail. In this way islands where the Ainu were later to live were raised to float upon the ocean.


Wg. Indian Am. Płn. (?)

Wojciech Grochala


Humanity emerges from another world into the one they currently inhabit. The previous world is often considered the womb of the earth mother, and the process of emergence is likened to the act of giving birth. The role of midwife is usually played by a female deity, like the spider woman of Native American mythology. ROLA KOBIETY W PROCESIE KREACJI ŻYCIA

• 5. z METAMORFOZ (Ameryki)

Bóg–Stworzycielka?

vs.

Wojciech Grochala

• Społeczności matriarchalne (Wenus paleolit.) 230-8 tys. lat BC

• Pramatka, Magna Mater, Bogini płodności

• Gaja (Terra) – rodziła wzgórza i oceany “bez słodkiego zjednoczenia miłości” (Hezjod)


Hrádocka Venuša (3 tys. lat BC)

W. z Wilczyc (15 tys. lat BC)

Dolni Věstonice (29–25 tys. lat BC)

Samica alfa

vs.

Wojciech Grochala

• Dziedziczenie matrylinearne (Mosuo Junnan/Syczuan, Tuaregowie Sahara)

• Poliandria (Sumer 2900 BC…) <<< poligynia


Mosuo Tuaregowie

“Któż to wie, czy tak było…

Płn.-zach. Indie XVI-XIII w. BC

Wojciech Grochala


Rygweda, księga X, Hymn 129 (Nasadiya)

…na pewno?” Niebyt nie istniał wtedy, ani byt nie istniał, Nie było też przestworza i nieba u góry, Co było w ruchu, w czyjej opiece? Czym wody były, otchłanne, głębokie? Była ciemność, ciemnością od początku okryte Wszystko było jednym bez cech oceanem, Zarodek bytu w pustkowiu zawarty Stał się tym jednym mocą swego żaru………

Zasada Zachowania M+E

???

Wojciech Grochala

• ex NIHILO

• z CHAOSU (wód)

• z PODZIAŁU pierwotnego bytu

• z DNA PRAOCEANU

• z METAMORFOZ


FIZ

CHEM

GEO

BIO

? MAT?

Co na to XX-XXI w.?

Big Bang (1927–…)

Wojciech Grochala

Georges Lemaître 1894–1966


"This is the most beautiful and satisfactory explanation of creation to which I have ever listened.“ (A. Einstein)

Jak to-to badamy?

Analiza światła

Wojciech Grochala


Jak to-to badamy?

Analiza światła

Wojciech Grochala


Qu

ark s

ou

p

Kilka trudnych pytań

Czy/jak można się dowiedzieć?

Wojciech Grochala

• Jak wyglądał Świat w t=0? • Dlaczego nastąpił wybuch? • Co było “wcześniej”? (t<0) • Co będzie później? (t > 13.8

mld lat)


Quar

k s

oup

7 października 3761 r. BC: stworzenie Świata w kalendarzu żydowskim

Blisko t=0

Granice…poznania…cd.

Wojciech Grochala

• Długość Plancka 1.6 x 10–36 m - najkrótsza mierzalna odległość - struktura czasoprzestrzeni zdominowana przez efekty kwantowe

• Czas Plancka 5.4 x 10–44 s - potrzebny światłu do pokonania długości Plancka

• EPOKA PLANCKA: od 0 do tP

- efekty “grawitacji kwantowej” SZUKAMY TEORII…! GUT=Teoria wielkiej unifikacji Unifikacja grawitacji z innymi oddziaływaniami wymaga stworzenia nowego aparatu matematycznego (superalgebra) Max Planck 1858–1947


Co mówią mędrcy

Praprzyczyna, zasada, tworzywo

Wojciech Grochala

ARCHÉ


Anaksymander 610–546 BC

Apeiron (bezkres)

Anaksagoras 510–428 BC

Homoiomerie (zarodki) Liczba(y)

Pitagoras 572–497 BC

Heraklit z Efezu 540–480 BC

Zmiana

Jedność przeciwieństw Fluktuacje…

Tales z Miletu 624–545 BC

Woda

Co mówią mędrcy, c.d.

Praprzyczyna, zasada, tworzywo

Wojciech Grochala

Platon 427–347 BC


LOGOS ABSOLUT KREATOR

Demiurg

Plotyn 204–269

JedniaHipostazy

Filon z Aleks. 10 BC–40

Odwieczna materia*

ARCHÉ

Demokryt 460–370 BC

Atomy

Empedokles 494–434 BC

4 żywioły

+ eter (Arystoteles 384-322 BC)

Blisko t=0, c.d.

Gorąca gęsta materia

Wojciech Grochala

• Temperatura Plancka 1.4 x 1044 K (TP) - materia emituje promieniowanie o długości fali równej dP

• Objętość Plancka 4.2 x 10–105 m3 - objętość Wszechświata po tP

• Gęstość Plancka 5.2 x 1096 kg/m3 - zapewne taką gęstość mają czarne dziury

Max Planck 1858–1947


1023

15km średnica

gęstość jądra at.

pu

lsar

– g

wia

zda

ne

utr

on

ow

a

1018 kg/m3 jądro

at.

Wielki Zderzacz Hadronów LHC

Gorąco i gęsto: w laboratorium

Wojciech Grochala

• Maksymalna energia kolizji 14 TeV - bardzo mało w porównaniu z energią

Plancka 1.2 x 1016 TeV - niemożność przekroczenia masy

Plancka (=utworzenie czarnej dziury) • W sierpniu 2012 osiągnięto

rekordowo wysoką temperaturę 5.5 x 1012 oC (jądra Pb)

- plazma kwarkowo-gluonowa • 14 marca 2013 odkryto masywny

bozon (125 GeV) - długo poszukiwany Bozon Higgsa

(nadaje masę cząstkom)


Quar

k s

oup

Genewa, średnica 8.6km

Pytań c.d.

…bez odpowiedzi…

Wojciech Grochala

• Materia jednorodna? (vide: Chaos, Praocean) • Niejednorodność? Fluktuacja? Zasada Nieoznaczoności

Heisenberga? Wybuch • Pojęcie czasu traci sens dla t<0? (vide: Metamorfozy)


I jak się zrodziła ta wysnowa bytów, Czy kto ją zdziałał, czy też nikt nie zdziałał…?

Byli dawcy zarodków, były sił potęgi…

Związek bytu z niebytem wysiłkiem rozumu Znaleźli wieszczowie, w swym sercu szukając

Co będzie później?

Najgorsza znana niezgodność

Wojciech Grochala


• Modele kosmologiczne - ΛCDM (Lambda Cold Dark Matter) • Tempo rozszerzania rośnie

(przyspieszenie) (1998) • Próżnia ma energię (!) • Stała kosmologiczna Λ jest > 0 ale

nie zgadza się z wartością teoretyczną 10120 razy

Oscylacje?

Wieczna pół-sinusoida?

Wojciech Grochala


• initial singularity • Big Bang vs. Big Crunch (cyclic

model) • Akt stworzenia jako eksperyment

jednostkowy? (powtarzalność w nauce!)

• Fizyka nauką HISTORYCZNĄ”(?)

Metamorfozy

o

bilion (1012) lat

Entropia “strzałką czasu”

Termodynamika

Wojciech Grochala

• rozszerzanie


• kurczenie

A jednak…istnieje!

Zasada antropiczna…

Wojciech Grochala

• Jedyny dylemat R.F. – stała struktury subtelnej (Sommerfelda)

• α ≈ 1/137 • Zmiana o 4%

spowodowałaby niemożność produkcji węgla w procesie fuzji

Richard Feynman 1918–1988


Quar

k s

oup

“It's one of the greatest damn mysteries of physics: a magic number that comes to us with no understanding by man.”

Narodziny chemii

t=379 000 lat

Wojciech Grochala

• Atomy wodoru z plazmy @ 3000 K • “Uwolnienie światła”

(przezroczysty vs. mglisty Wszechświat)

• Promieniowanie tła 2.726 K

160.2 GHz vs. 2.45 GHz


“Rozwój” materii

Piramida Nauk

Wojciech Grochala


–3.9 mld “0” Biologia

Fizyka

0 379 tys Chemia

–13.8 mld

5.4 x 10–44 s Matematyka

Jak zimny jest Kosmos?

Na dodatek “pusty”!

Wojciech Grochala

• Co to jest temperatura? E ~ T

William Thomson (Lord Kelvin) 1824–1907


Gęstość Wszechświata 5 at. H/m3 = 0.85×10−26 kg/m3

z czego 4.8% materii…

A unit of heat descending from a body A at the temperature T°, to a body B at the temperature (T−1)°, would give out the same mechanical effect [work], whatever be the number T.

• Pusty Wszechświat

2.726 K

V(5 at. H) = 4.4 x 10–20 /m3

0.0000000000000000044 % wypełnione materią

Ciemne: energia & materia

Powrót do eteru?

Wojciech Grochala


“Kwintesencja” (rodzaj pola skalarnego) jako 5-ta siła (forma czarnej energii)

słabo oddziałują

Neutrinos

0.1%

• Missing mass postulated in 1932 (star velocities…) • the density of dark energy (1.67 × 10−27 kg/m3) is very low • in the solar system, it is estimated only 6 tons of dark

energy would be found within the radius of Pluto's orbit • However, it dominates the mass–energy of the universe

because it is uniform across space

fundamental interactions: gravitational, electromagnetic, strong nuclear, weak nuclear

4 żywioły + eter …

Chemia = pierwiastki chemiczne

Na szczęście czasami wybucha!

Wojciech Grochala

• Martwy żelazny Wszechświat?

• Bóle porodowe Supernowych




Wojciech Grochala




Pozostałość po „Gwieździe Keplera” SN1604



Wojciech Grochala




Pozostałość po „Gwieździe Keplera” SN1604

Mgławica Kraba (CHINY, ARABOWIE: 2 lata SN1054; 4.07 obs., 16.07 Schizma)

Bóle porodowe Supernowych

Ewolucja z rozsądku

Wojciech Grochala

• Główny mechanizm rozprzestrzeniania w kosmosie pierwiastków cięższych niż O oraz jedyne źródło pierwiastków cięższych od Fe (hem!)

• Życie organiczne zależne od … kaprysów eksplozji

• Układ Słoneczny 4.5 mld lat temu • Obserwowane wielokrotnie przez

astronomów od czasów starożytnych


Nieparzystość kosztuje więcej


Wojciech Grochala

• Reguła Oddo-Harkinsa (1914, 1917) • Szczególnie dobrze działa od Fe w górę • Mocny wyjątek: wodór


• Częstość występowania + … cena!

n/p NP P

NP 5 53

P 48 148 Gd $20/kg

Dy $90/kg

Eu $370/kg

Ho $10000/kg

Tb $600/kg

Jak wygląda Kosmos?

Liczymy gwiazdy

Wojciech Grochala

• 10 mln Supergromad: setki-tysiące Gromad w Supergromadzie

• 100 mln Gromad Galaktyk: kilkadziesiąt–kilka tys. Galaktyk w Gromadzie

• 100 mld Galaktyk (1011): 100 mld Gwiazd w Galaktyce

• 1022–1024 Gwiazd • 17,129 "HabStars“ (75% do 450 lat św.)


Promień 1 mld lat świetlnych

Jak wygląda Kosmos?

Liczymy gwiazdy

Wojciech Grochala

• 10 mln Supergromad: setki-tysiące Gromad w Supergromadzie

• 100 mln Gromad Galaktyk: kilkadziesiąt–kilka tys. Galaktyk w Gromadzie

• 100 mld Galaktyk (1011): 100 mld Gwiazd w Galaktyce

• 1022–1024 Gwiazd • 17,129 "HabStars“ (75% do 450 lat św.)


Promień 1 mld lat świetlnych

48 mln l.ś.

• Żywot Gwiazd (!)

Gwiazda gwieździe nierówna

Diagram Hertzsprunga–Russela

Wojciech Grochala


Oh, Be a Fine Girl, Kiss Me (1910)

Układ Słoneczny

ANTROPOCENTRYZM…

Wojciech Grochala

• Ziemia znajduje się w Układzie Słonecznym, wchodzącym w skład galaktyki Droga Mleczna, która jest jedną z ponad 30 galaktyk Grupy Lokalnej, która z kolei jest tylko jedną z ponad 100 grup i gromad Supergromady Lokalnej (Supergromady w Pannie)


Spalanie wodoru

Układ Słoneczny

ANTROPOCENTRYZM…

Wojciech Grochala

• Ziemia znajduje się w Układzie Słonecznym, wchodzącym w skład galaktyki Droga Mleczna, która jest jedną z ponad 30 galaktyk Grupy Lokalnej, która z kolei jest tylko jedną z ponad 100 grup i gromad Supergromady Lokalnej (Supergromady w Pannie)


Spalanie wodoru

Mgławica “Kocie Oko”

Orbity Planet

Planety & planety karłowate

Wojciech Grochala


Eris

Pluton

Dziwne rotacje planet

Impakt? Oddziaływania?

Wojciech Grochala


Obiekt Okres rotacji

Sun 25.379995 days 25ᵈ 9ʰ 7ᵐ 11.6ˢ 35ᵈ

Mercury 58.6462 days 58ᵈ 15ʰ 30ᵐ 30ˢ

Venus –243.0187 days –243ᵈ 0ʰ 26ᵐ

Earth 0.99726968 days 0ᵈ 23ʰ 56ᵐ 4.0910ˢ

Moon 27.321661 days 27ᵈ 7ʰ 43ᵐ 11.5ˢ

Mars 1.02595675 days 1ᵈ 0ʰ 37ᵐ 22.663ˢ

Jupiter 0.41007 days 0ᵈ 9ʰ 50ᵐ 30ˢ

Saturn 0.426 days 0ᵈ 10ʰ 14ᵐ

Uranus –0.71833 days –0ᵈ 17ʰ 14ᵐ 24ˢ

Neptune 0.67125 days 0ᵈ 16ʰ 6ᵐ 36ˢ

Pluto –6.38718 days –6ᵈ 9ʰ 17ᵐ 32ˢ

Retrograde rotations

Dysk protoplanetarny

http://en.wikipedia.org/wiki/Sun

http://en.wikipedia.org/wiki/Mercury_(planet)

http://en.wikipedia.org/wiki/Venus

http://en.wikipedia.org/wiki/Earth

http://en.wikipedia.org/wiki/Moon

http://en.wikipedia.org/wiki/Mars

http://en.wikipedia.org/wiki/Jupiter

http://en.wikipedia.org/wiki/Saturn

http://en.wikipedia.org/wiki/Uranus

http://en.wikipedia.org/wiki/Neptune

http://en.wikipedia.org/wiki/Pluto

Wenus & Mars?

Wojciech Grochala


Spada do –184°C (brak atmosfery!)

N2, CO2 + SO2

Temperatura, atmosfera

O2 + N2

Spada do –140°C (cienka atmosfera! CO2, N2, Ar)

Brak stałej powierzchni (gaz) H2 + He…

Wenus & Mars?

Wojciech Grochala


Spada do –184°C (brak atmosfery!)

N2, CO2 + SO2

Temperatura, atmosfera

O2 + N2

Spada do –140°C (cienka atmosfera! CO2, N2, Ar)

Brak stałej powierzchni (gaz) H2 + He…

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Mercury_symbol.svg

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Venus_symbol.svg

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Earth_symbol.svg

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Mars_symbol.svg

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Jupiter_symbol.svg

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Saturn_symbol.svg

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Uranus_symbol.svg

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Neptune_symbol.svg

Geochemia

vs. BIBLIA (7 X 3761 BC)

Wojciech Grochala

• Zasada aktualizmu geologicznego • Cykliczność procesów geologicznych • Wiek Ziemi >> kilka tys. lat! • Najstarsze skały i minerały na Ziemi

James Hutton 1726–1797


–4.5 mld

Acasta Gneiss (NW Territ.

1989)

–4.6 mld

PowstanieZiemi

–4.03 mld

…i Księżyca (Theia)

–4.4 mld Nuvvuagittuq greenstone belt (Zat. Hudsona East)

Dryft Kontynentów

Teoria Wegenera (1912)

Wojciech Grochala

Alfred Wegener 1880–1930


Gondwana (510–180 mln)

Dryft Kontynentów

Teoria Wegenera (1912)

Wojciech Grochala

Alfred Wegener 1880–1930


Gondwana (510–180 mln)

Pangea

Tektonika płyt

Hot zones

Wojciech Grochala


Tektonika płyt

Hot zones

Wojciech Grochala


Wiek płyt oceanicznych

Ring of fire

Trzęsienia ziemi, wulkany, …

Wojciech Grochala


10 IV 1815 Tambora 7/8 71–92 tys.

5 km

Ring of fire


Wojciech Grochala


10 IV 1815 Tambora 7/8 71–92 tys.

Ring of fire


Wojciech Grochala


10 IV 1815 Tambora 7/8 71–92 tys.

5 km

“Odwieczny” cykl

Strefy subdukcji & grzbiety śródoc.

Wojciech Grochala


Samsara

Klimat na planecie Ziemia

“Globalne ocieplenie”

Wojciech Grochala


Przypadek …

Wybierz sam!

Wojciech Grochala

“You know, the most amazing thing happened to me tonight. I was coming here, on the way to the lecture, and I came in through the parking lot. And you won't believe what happened. I saw a car with the license plate ARW 357. Can you imagine? Of all the millions of license plates in the state, what was the chance that I would see that particular one tonight? Amazing!”


Richard Feynman 1918–1988

… czy zasada antropiczna?

1:10229

Wojciech Grochala

Fundamentalne stałe fizyczne (stała Plancka, prędkość światła, stała grawitacji itp.) mają dokładnie takie wartości, aby umożliwić powstanie życia, a w szczególności umożliwić pojawienie się istoty myślącej, człowieka na Ziemi (OBSERWATORA) Próba odpowiedzi na pytanie, dlaczego prawa fizyki są takie, jakie są; sugeruje odpowiedź, że gdyby prawa fizyki były inne, nikt nie mógłby ich poznać, ponieważ pojawienie się inteligentnego obserwatora nie byłoby możliwe Zwolennicy zasady antropicznej przedstawiają dowody, że minimalne zmiany stałych fizycznych uniemożliwiłyby istnienie wszechświata w obecnej formie.


Brandon Carter 1942–…

1973 Kraków sympoz., 500th ur. Kopernika

vs. Zas. Kosmologiczna

Hercules–Corona Borealis Great Wall

10mld x 7.2 mld x 0.9 mld lat św.

Wojciech Grochala


Hercules–Corona Borealis Great Wall

10mld x 7.2 mld x 0.9 mld lat św.

Wojciech Grochala


(2013) +10.7% observable Universe (promień 46 mld lat św.)

Zamiast zakończenia

Miły ciąg dalszy, prawda?

Wojciech Grochala

Tak się kończy zjadanie jabłek z niewłaściwego drzewa…


szczypta (al)chemii i nauk pokrewnych -...

Documents