SYSTEMA NERVOSUM AUTONOMICUM

Doç.Dr.M.Cudi TUNCERD.Ü.Tıp Fakültesi Anatomi ABD

Sinir Sistemi

Sinir Sistemi

SSSSantral Sinir Sistemi

PSSPeriferik Sinir Sistemi

Otonom Somatik

Sempatik Parasempatik

Otonom Sinir Sistemi• Kalp kası, düz kaslar ve ekzokrin bezleri

innerve eden efferent bir sistemdir.• Fakat organlardan gelen duyuları taşıyan

afferent kısmıda vardır.• Otonom sinir sisteminin merkezi

hypothalamus’tur.• Anatomik ve fizyolojik özelliklerine göre

– Pars sympathica– Pars parasympathica

• Son yıllarda Enterik sinir sistemi de bu sistemin ayrı bir kısmı olarak kabul edilmektedir.

Otonom sistem ile somatik sistem arasındaki farklar

• İki sistemin anatomik lokalizasyon ve hedef organ ulaşma şekillerinin farkları– Somatik motor nöronlar medulla spinalisin columna

anteriorlarında ve kranial sinirlerin motor nucleuslarında bulunur; bu nöronlara ait aksonlar direkt olarak ilgili kasları innerve eder.

– Otonom sinir sistemi beyin sakı, medulla spinalis’inbelirli bölümlerinde bulunur. Bir ganglion aracılığı ile hedef organlarına giderler.

Otonom Sinir Lifleri

Beyin sakı Medulla spinalis’in T1-L2(3) segmentleri

S2-S4 segmentleri

Otonom Sinir Sistemi

• Somatik sinir sistemi içinde bazı visseralafferent impulslara cevap olarak somatik motor cevaplar ortaya çıkabilir.

Presinaptik simpatik nöronlar Presinaptik parasimpatik nöronlar

•Nuclei intermediolateralisT1-L2(3)

•3.,7.,9.,10. kranyal sinir nukleusları•Nuclei parasympathici sacralesS2-S4

THORACOLUMBAL SİSTEM CRANIOSACRAL SİSTEM

Otonom Sinir Sistemi

– Otonom sinir liflerinin hedef organa bir ganglionda sinaps yaparak ulaşırlar.

– Otonom sinirlerin çıkış yerleri ile ganglionarasındaki nöronlara presinaptik(preganglioner) nöronlar (lifler), gangliondansonraki nöronlara ise postsinaptik(postganglioner) nöronlar (lifler) denir.

Presinaptik (preganglioner) nöronlar (lifler)

Postsinaptik (postganglioner)nöronlar (lifler)

MYELİNLİ MYELİNSİZ

Sempatik ve parasempatik sinir lif uzunlukları• Sempatik ve parasempatik sinirlerde ganglionun hedef

organa yakınlığına göre bu liflerin uzunlukları farklıdır.• Sempatik sistemin nöron değiştirdiği ggl. trunci

sympathici (ggl. paravertebrale) medulla spinalis’e yakın olduğu için

• Sempatiklerde ise preganglioner lif kısa, postganglioner lifler uzundur.

• Halbuki parasempatiklerin ganglionları organların yakınında veya içi boş organların duvarlarındadır (intramural)

• Parasempatik sinir liflerinde preganglioner lif uzun, postganglioner lif kısadır.

Presinaptik nöron

Postsinaptik nöron

Hedef organ

Presinaptik nöron

Postsinaptik nöron

Hedef organ

Asetilkolin

Sempatik ganglion Parasempatik ganglion

SEMPATİK SİSTEM

Asetilkolin

ADRENERJİK SİSTEM

PARASEMPATİK SİSTEM

Noradrenalin

KOLİNERJİK SİSTEM

Asetilkolin

• Sempatik ve parasempatik sinir sisteminde, bir presinaptik lif birden fazla postsinaptik nöron ile sinaps yapar.

• Sempatik sinir sisteminde bir presinaptik lif…..> 15-20 postsinaptik nöron

• Parasempatik sinir sistemin bir presinaptik lif….> 4-5 postsinaptik nöron

• Bu nedenle sempatik sistem vücutta daha yaygın bir cevaba neden olur.

• Fonksiyonel açıdan sempatik ve parasempatik sistemlerin organlar üzerindeki etkileri birbirine terstir.

• Denge içinde çalışarak organizmanın iç ve dış ortamdaki değişikliklere adapte olmasını sağlayan visseral fonksiyonları yerine getirirler.

Hypothalamus’tan çıkan otonomik impulslar• Cerebral kortex’in farklı sahaları• Limbik sistem• Nuclei basales• Cerebellum

Hypothalamus’un beyin sakı ve medulla spinalis ile olan ilişkisi• Hypothalamus’tan beyin sakındaki

presinaptik parasempatik nöronlara giden impulslar fasciculus longitudinalis dorsalis(posterior) ile

• Hypothalamus’tan medulla spinalis’tekipresinaptik sempatik ve parasempatik nöronlara giden impulsların ise tractushypothalamospinalis ile

Sempatik sistemin etkileri

• Sempatik sistem savunmaya yönelik• Savaşma, ani korku ve kaçma cevapları olarak acil ve stres

durumlarında • Etkileri:

– Kalp hızını artırır– Deri ve bağırsaktaki arteriollleri daraltır– İskelet kaslarındaki arteriolleri alfa reseptörler daraltır, beta reseptörler

gevşetir– M.dilatator pupillayı innerve eder– Mesane duvarı, bağırsak ve solunum yollarındaki düz kas liflerini

gevşetir ve sfinkterlere kontraksiyon yaptırır– Mm.arrectores pylorum’a kontraksiyon yaptırır– Belirli bölgedeki ter bezlerine salgı yaptırır (lokal terleme) (genel

terleme parasempatik)

Sempatik sistemin etkileri

• Bu sistemin uyarılması:– Kızma, hiddet, heyecan, – Kalbin hızlı çalışması, kan basıncında artma,– Kan şeker yükselmesi,– Tüylerin dikleşmesi, – Kanın deri ve organlardan kalp kasına ve iskelet kaslarına

yönelmesi,– Deri vasokontrüksiyon sonucu soluklaşması, – Üst göz kapağının yükselmesi, pupillanın genişlemesi, – Bronşların genişlemesi, – Glikojenin glukoza dönüştürülmesi,– Terleme sonucu vücut ısısının düşmesi

Iris kasları

SA & AV NodlarHis-Purkinje lifleri

MyocardiumBronchi/Bronchial

BezlerMide

Böbrek

Kalın barsaklar

Urogenital organlar

Sublingual/Submandibular& Parotis bezi

Pilomotor kaslarTer bezleri

Kan Damarları

Sempatik Sinir Sistemi(Thoracolumbar Sistem )

Paravertebral Gangion Prevertebral

Ganglion

Parasempatik sistemin etkileri

• Parasempatik sistem vücutta enerji üretilmesi ve depolanmasını sağlayan anabolik aktivitelerin harekete geçmesi

• Etkileri:– Kalp hızının yavaşlatır– M.sphincter pupillayı innerve eder– Sindirim sistemi bezlerini uyarır– Bağırsak peristaltiğini artırır– Çizgisiz kaslardan yapılmış sfinkter kaslarını gevşetir– Mesane duvarındaki kaslara kontraksiyon yaptırır

• İstirahat ve sindirim fonksiyonları ile ilgili– Sidirim sisteminde salgı sekresyonu artar, – Kalp atım hızı yavaşlar, kan basıncı düşer, – Üst göz kapağı kapanır, pupilla daralır,– Bronşlar daralır.

Parasempatik Sinir SİStemi(Craniosacral Sistem)

Genital organlar

İdrar kesesi

Kalın barsaklar

Böbrek

Safra kesesiKaraciğer

İnce barsaklar

Mide

Bronchi/Bronchial Bezler

SA & AV NodlarIris’in sifinkter kasları

Ciliar kaslar

Gl.lacrimalis

Submaxiller &Sublingual

Bezler

Parotis bezi

Pars sympathica : Sempatik Sinir Sistemi

• Preganglioner nöronlar medulla spinalis’in T1-L2(3) segmentlerindeki columna intermediolateralis’te

• Buradaki preganglioner nöronlardan başlayan aksonlar, genel somatik efferent (GSE) liflerle birlikte radixanteriorlar içersinde seyrederek medulla spinalis’i terk eder ve spinal sinirlere katılırlar.

• Bu aksonlar daha sonra spinal sinirlerden ayrılarak ramuscommunicans albus’ları oluşturur ve columnavertebralis’in iki tarafında uzanan truncus sympathicus’aait ganglionlara (paravertebral ganglionlar) giderler.

Truncus sympathicus

• Bu ganglionlara paravertebral ganglionlaradı verilir.

Servikal segmentlerde Torakal segmentlerde Lumbal segmentlerde

3 ganglion 12 ganglion 4-5 ganglion

Sacral segmentlerde

4-5 ganglion

SERVİKAL BÖLGEDE

C1-4 ganglionlar

C5-6 ganglionlar

C7-8 ve T1 ganglionlar

Bazen C7-8 ganglionlar

Ganglion cervicale superius

Ganglion cervicale medium

Ganglion cervicothoracicum(Ganglion setallatum)

Ganglion cervicale inferius

Truncus sympathicus

• Her iki taraftaki truncus sympathicus, coccyx’in önünde ve orta hatta yer alan ganglion impar’da birleşir.

Pars sympathica

• Ramus communicans albus’lar ile truncussympathicus’a giren presinaptik lifler üç farklı yerde sinaps yapabilir.

1. Truncus sympathicus içerisinde kendi segmentlerine ait ganglionlarda

2. Truncus sympathicus içerisinde yükselerek veya inerek bir veya birkaç segment yukarıdaki veya aşağıdaki ganglionlarda

3. Truncus sympathicus içerisinde sinaps yapmadan geçerek, n.splanchnicus’ları oluşturup, prevertebralganglionlarda sinaps yaparlar.

Radix anterior

Rami comminicantes albi

ParavertebralGanglion

PrevertebralGanglion

Rami comminicantes grisei

Otonomik Sinir

Spinal Sinir

• Paravertebral ganglion’lardaki nöronlardan başlayan postsinaptik liflerin büyük bir kısmı ramus communicans griseus’larıoluşturarak tekrar spinal sinirlere katılır ve bu sinirlerin dağıldığı bölgelerdeki ter bezleri, kan damarları kasları, mm.arrectores pylorum gibi yapıların sempatik innervasyonlarını sağlarlar.

• Truncus sympathicus içersindeki kendi segmentine ait ganglionda sinaps yapanlar veya yükselerek veya inerek bir veya birkaç segment yukardaki veya aşağıdaki bir ganglion’da sinaps yapanlar:– Spinal sinirlere katılarak bu sinirlerin dağıldığı bölgedeki ter

bezleri,kan damarları ve m.arrector pili (Spinal sinirlerin tümüne ramus communicans griseus’lar aracılığı ile postsinaptik sempatik lifler katılır)

– Ancak innerve ettikleri yapılara ramus communicans griseus’a katılmadan giden postsinaptik lifler de vardır (torakal bölge). Paravertebral ganglion’lardan direkt olarak çıkan bu postsinaptik lifler ya direkt dallar şeklinde ya da damarlar çevresinde pleksuslar oluşturarak hedef yapılara giderler.

• N.splanchnicus’lar içersindeki presinaptiksempatik lifler karın boşluğunda yer alan prevertebral (previsceral) ganglionlarda (gangliacoeliaca, ganglion mesentericum superius, ganglion mesentericum inferius, gangliaaorticorenalia) veya sekonder pleksuslarıniçerisinde yer alan ganglion’larda sinapsyaparlar. Sinapstan sonra sinir ağlarına katılarak organlara giderler.

• Presinaptik sempatik liflere ait nöronlar medulla spinalis’in sadece T1-L2-3 segmentleri arasında bulunduğu için servikal, alt lumbal ve sakral segmentlereait paravertebral ganglion’lara gelen ramuscommunicans albus yoktur.

• Ramus communicans albus’lar aracılığı ile üst torakal seviyelerden paravertebral ganglionlaragelen presinaptik liflerin bir kısmı servikalseviyelerdeki ganglion’lara kadar yükselerek, üst lumbal seviyelerden gelen presinaptik liflerin bir kısmı ise alt lumbal ve sakral seviyelerdeki ganglionlara kadar inerek sinaps yaparlar.

• Sinaps yapmadan ganglion’lardan geçen presinaptik sempatik lifler nn.splanchnicilumbales ve nn.splanchnici sacrales’ioluşturur.

Sempatik sistemin bölümleri:

• A- Pars cephalica trunci sympathici• B-Pars cervicalis trunci sympathici • C-Pars thoracalis trunci sympathici• D-Pars lumbalis trunci sympathici• E-Pars sacralis trunci sympathici :

A- Pars cephalica trunci sympathici• Truncus sympathicus’un

ganglion cervicale superius’unyukarısında kalan uzantıları

• Ganglion bulunmaz, sadece sinir lifleri

• A.carotis externa, a.carotisinterna ve a.vertebralisçevresinde, baş ve boyunda dağılırlar

• Kılları dikleştirir, belirli bölgelerin terlemesi sağlar, tükürük bezlerinin damarlarını daraltarak salgılarını azaltır ve yüzün periferik damarlarını daraltarak yüzün soluk renk almasına neden olur.

n.caroticus internus

• En önemlisi n.caroticus internus• A.carotis interna arkasında canalis caroticus’a

girer. İki dala ayrılır.• Daha kalın olan lateral dal.....> plexus caroticus

internus• Medial dal....> canalis caroticus’tan çıktıktan

sonra plexus cavernosus’u

Plexus caroticus internus

• Plexus caroticus internus….> n.petrosus profundus

• N.facialis’in dalı olan n.petrosus major ile birleşir…….> canalis pterygoideus

• İki sinirin birleşmesiyle….> n.canalis pterygoidei (n.vidii) …..> ganglion pterygopalatinum

• Ganglion’dan geçerek yollarına devam eden sempatik lifler …>ağız boşluğu, damak, pharynx’in üst kısmına sempatik uyarıları taşır.

Plexus caroticus internus

• Plexus caroticus internus diğer önemli dalın.caroticotympanicus superior ve inferior’dur. Canalis caroticus duvarındaki deliklerden geçerek plexus tympanicus’adallar verir.

Plexus caroticus externus

• A.carotis externa boyunca uzanan dalları n.caroticus externus’u meydana getirir. Bu sinirin a.facialis ile uzanan dalları gl.submandibulare’ye ve gl.sublingualis’esempatik uyarıyı götürür.

• Plexus cavernosus’dan çıkan bazı dallar n.nasociliaris içine karışarak veya doğrudan ganglion ciliare’ye gider. Nn.ciliares breves içinde göz küresi damarlarına ve m.dilatator pupillae’dadağılır.

B-Pars cervicalis trunci sympathici:

• Boyun ganglionlarına gelen preganglionerliflerin çıkış merkezi T1-4 medulla spinalissegmentleri arasında bulunur. Buraya centrum ciliospinale (Budge Merkezi) denir.

1-Ganglion cervicale superius

• 2-4. cervikal hizasında, • Cervikal bölge

ganglionlarının en büyüğüdür.

• Alt ucu ganglion cervicalemedium’a bağlıdır.

• Üst ucundan çıkan postganglioner lifler……> N.caroticus internus

1-Ganglion cervicale superius

• Rami laterales’i ………….> n.jugularis(glossopharyngeus’un ganglion inferius’u ile n.vagus’un ganglion superius’una giden birleştirici dal)

• Rami mediale..…> rami laryngopharyngeales– glomus caroticus’u innerve eder– n.glossopharyngeus ve n.vagus’tan gelen dallar ile

birleşerek plexus pharyngeus’u yaparlar.• N.cardiacus cervicalis superior; ganglion’un alt

kısmından çıkar.– Sağda arcus aotae’nın arkasında plexus cardiacus

profundus ile birleşir– Solda plexus cardiacus superficialis ile birleşir

2-Ganglion cervicale medium

• 6.servikal omur hizasında, a.tyroidea inferior’un tam üzerinde

• Alt ucundan çıkan liflerle ganglioncervicothoracicum’abağlanır

• Rami tyroidei• N.cardiacus cervicalis

medius• İnce dallar özofagus ve

trachea’ya gider.

3-Ganglion cervicothoracicum(ganglion stellatum)• 7. servikal vertebranın

transvers çıkıntısı ile 1. costa arasında,

• Son iki cervikal ganglionile birinci torakalgangliondan oluşur

• Kardiak dalı olan n.cardiacus cervicalisinferior bu gangliondançıkar ve plexus cardiacusprofundus ile birleşir.

3-Ganglion cervicothoracicum(ganglion stellatum)

• Üst ekstremitenin kan damarları sempatik liflerini arterlere bitişik olarak seyreden plexusbrachialis’in dallarından alır.

• Preganlioner sempatik lifler 2-7. torakal spinalsegmentlerinden çıkar ve ganglioncervicothoracicum ‘da sonlanır, buradan başlayan postganglioner sempatik lifler plexusbrachialis’in dallarına katılır.

Horner sendromu

• Çeşitli nedenlerle baş ve boyun organlarına sempatik iletinin gönderilememesi sonucu– pupilla daralır (myosis)– üst göz kapağı düşer (ptosis)

• pseudoptosis (m.tarsalis superior’u innerve eden sempatiklerin lezyonu)

– göz küresi içeri doğru çöker (enophtalmus)– baş ve boyunda terleme olmaz (anhydrosis)– facial flushing (yüzde kızarma)

C-Pars thoracalis truncisympathici

• Tümünde ramus communicans albus ve ramuscommunicans griseus bulunur.

• T1-4 ganglionlardan çıkan postsinaptik liflerin bir kısmı ramus communicans griseus aracılığı ile spinal sinirlere katılır, bir kısmı ise plexuscardiacus, plexus pulmonalis ve plexusoesophagealis’in oluşumuna katılır.

C-Pars thoracalis truncisympathici• Medulla spinalis’in 5-12 torakal segmentlerinden

çıkan presinaptik sempatik liflerin bir kısmı kendi segmentleri ile ilgili paravertebral ganglion’laragirer, ancak sinaps yapmadan geçerek – n.splanchnicııs major, – n.splanchnicus minor, – n.splanchnicus imus

C-Pars thoracalis truncisympathici

• Splanik sinirler paravertebral ganglion’lardasinaps yapmadan trunkustan çıkan preganglioner liflerdir

• N. splanchnicus major içersinde medullaspinalis’in 5-9,

• N.splanchnicus minor içersinde10-11, • N.splacnhnicus imus içersinde ise 12. torakal

segmentinden çıkan sempatik lifler yer alır.

C-Pars thoracalis truncisympathici• N.splanchnicus major ; omur cisimlerinin yan

yüzlerinde aşağıya doğru uzanarak diyafragmakrusları arasından geçer ve ganglioncoeliacum’ da sonlanır,

• N.splanchnicus minor, major gibi aynı yolu izleyerek ganglion coeliacum’a gelir.

• N.splanchnicus imus ise ganglion coeliacumve ganglion mesentericum superius ‘ta sonlanır.

D-Pars lumbalis trunci sympathici

• M.psoas major’un iç kenarı boyunca bel omurlarının önünde

• Genellikle dört ganglion’dan oluşmuştur. • 1-2 bazende 3. bel spinal sinirlerine ait ön kökler

ganglion’a ramus communicans albus dalları gönderir. • Preganglioner lifler olan nn. splacnhnici lumbales

ganglionlardan geçerek plexus coeliacus, plexusintermesentericus ve plexus hypogastricus superior ile birleşir.

D-Pars lumbalis trunci sympathici

• N.femoralis ve dallarına katılanlar a.femoralis’e,

• N. obturatorius’a katılanlar ise a.obturatoria’a• Alt ekstremiteye giden preganglioner lifler

T10-12 ve L1-3 segmentlerinden• Truncus sympathicus içinde aşağıya doğru

uzanarak S1-3 sempatik ganglion’lar ile sinapsyaparlar. Buradan başlayan postganlionersempatik lifler de n.tibialis’e geçerek a.tibialisve dallarını innerve ederler.

E-Pars sacralis trunci sympathici• Dört veya beş ganglion’dan

meydana gelmiş• İki tarafın sempatik zincirleri

birbirlerine yaklaşarak coccyx’ in önünde ganglionimpar ile birleşirler

• Zincirin ganglion çevresinde oluşturduğu kemere ansa sacralis denir

• L2-3. segmetten sonra sempatik merkez olmadığı için sakral bölge ganglion’larına gelen preganglioner sempatik lifler, torakal ve lumbal bölgedeki ganglionlarda sinapsyapmadan zincir içersinde aşağıya doğru inen liflerdir.

E-Pars sacralis trunci sympathici

• Ganglionlardan çıkan dallar, ramus communicansgriseus olarak sakral ve koksigeal spinal sinirlere katılırlar.

• Sinaps yapmadan geçen presinaptik lifler ise nn.splanchnici sacrales’i oluşturur.

• Postsinaptik liflerinin bir kısmı plexushypogastricus inferior’a katılır.