Obsah

1 UMELECKo.HISToRICKE PoZADIE NASIENNEJ MAI]BY NA LIFToVE . . . . . . . 171.1 Faktory ovplyviujice rozvoj nestenn€ho malia6tva . . ...... 17

1.1.1 Ekonomicko-sociAlne pozadie . -. ...... 17

1.1.2 Architekonicko-esteticki aspelt . . ...... 17

1.1.3. NAsihi zrsah do nrstenoich malieb a stavby Koslola Vietkich sviitich v Ludrcvej- Knt . . . . 201.2 Vznik sakrlnych pamiatok a yitvameho umenia na fzeni Liptova . ........ 251.3 Migl"ao€ teodencie nastennej malby . . ...... 271.3.1 IntemacionAlnykfesdysloh ajeho p6vod ........ -..... 281.3.1.1 Expaozia kasdeho slohu do hom€ho Uborska .... -..... 291.3.1.2 Cha$ktedsticke zdakywcholneho kr.isneho slohu ...... .......... 301.3.2 Blzaotsko'taliansl:), Sfil v Kostole w- Martina v Martinaeku. . .... -..... 301.4 Rustikrlne nestenn€ mahyda Liptove ........ 32

2 HIsroRIA oBci A IcH srREDovEKicH oBlEKrov NA LIprovE . ...... -.... glHRBOLIOVA ... .... 37KVAeANY. ........ 38LIPTOVSKAMARA. ....... -... 40LIPTOVSKATEPTA. ....... -... 42LIPToVSKE sLIAcE. ....... -... 44LIPTOVSKYO\DREJ. ....... ... 4bSMREaANY. .... ... 49MARTINCEK .... ... 51LUDROVA'KUT. ......... ... 53LIPToVSKA STIAVNICA ......... 57STIAVNIeKA .... . .. s7RUZOMBERoK ........ -.. 58PARIZovcE. ... .. s8zozNAM pouzrrEj LTTERAToRY . ......... 61

3 IKONOGRAFIA A SYMBOLIKA LIPTOVSKfCH MALIEB . ........ 633.l Viznam a poslanie stredovek6t'o umenia ....-. 63

3.l.l Kristolo8icl'y cltlus a pasio\ic/{us ..... 64

3.1.1.1. Zvestovanie ........... 663.1.1.2. Navstivenie .......... 683.1.1.3. Narodenie Krista ........ ...... - - 693.1.1.4. Obriezka .......... 703.1.1.5. Klaiiaoie sa troch kilov . . . . ......... 703.1.1.6. otekdo E$mta ......... Tr3.1.1.7 Obetovanie Kdsta v cbr6me . . ........ . 72

3.1.1.8. Nijdeoie Krista vchtame .... ........ 73

3.1.1.9. PokiSanie Jeziia na pfiti ... ......... 74

3.1.1.10. Vyheianie kupcovz chramu. ......... 75

3.1.1. fl. Hostina v dome Simona &rizeja. ....... 773.1.1.12. Slavnostnivstup dojeruzalema. .... 78

3.1.1.13 Jezii posiela dvoch udenftovpripravitveteradlo ...... .... 78

3.1.1.14. Umiyanie ndh a Poslednevedera. ...... 79

3.1.1.15. Jezij v Getiemanskej zihrade. . . ......... ..... 803.7.7.76. ZajatieleZiia. .......823.1.1.4 Kristus pred Kajfaiom . . . . . ....... 83

3.1.1.18. a) JdiS pred pibrom .......3.1.1.18. b) Zobliekanie Krista z flrcha . 84

3.1,1.19. tsiao!€nie Kdsta . . . . . . . . ' 85.......85

3.1.1.20. Judra wacia tddsat strieboftich .. ..... 863.1.1.21. Juddio!?samo\.$ida..... ......... g73.L1.22. kiiS trrimkotvdovani . . . . ......... g93.1.1.23. Ecce homo - Ajhla, alovek . . ......... 893.1.1.24. Neserie kdza .

3.1.1.2i. a)teziiapribiaj,an r"rrz ...... .:::....... .:............':..... 3l3.1.1.25. b.) Ukrizovaoie ......... 913.1.1.26. Skladaniezkriia........ ......... 933.1.1.27 Kladedie do hrobu . . . . . . . ......... 933.1.1.28. Jeiia zostupLrje k zosnutin . . ......... 953.1.1.29. Zmft\'l,chvstanie . . . . . . . . ......... 953.1.1.30. Noli fte tangere - nedotika.isama. ... -.......... 973.1.1.31. Cesta do Emauz ........ 973.1.1.32. Jeiii a neveriaci Tomii . . . . ..... 983.1.1.33. Asceosio Domini- Nanebovgttpen ie . ....... ...... 993.1.1.34. Zoslanie Ducha Sveteho . ... ..... ...1oo3.2. MadinskeobGzovitemy...... .........1o03.2.1. Madona Ochtaolgda (Mater Omnium) . . . . . . . . . . . . . . 1013.2.2. Korunor,aniePannyMirie.... .........1033.2.3 Bohorodiaka . . . . . . . . . . . . . 1o43.3. Eschatologick6 moti\,y ........1o53.3.1. Posledni sfd3.3.:. vazenie aur (rsychos6za). . . . . . . . . : : . . . . . . . . . :. . . . . . . . . . . . . . . ' . . .i:;3.3.3. Abshdmovo lono ...... ...1o./3.3.4. Tavaauchoihly .........1o73.3.5. Podobenstvo o desiatich pannrch . ........1o73.4. Bolestni Kristus - Inago Pietatis . . .........1083.5. obrazysvatcov ............1093.5.1. Ladislavsk, legenda ........ .........11o3.5.2. Marqiriun sv Barlolomeja . . . . . ........ 11o3.5.3. Danielovsid ............1103.5.4. Ostatn€ izolovan6 zobgzenia gveqich ......111Sv. Dorcta . .

SvKatafnaAlexaddfiJski..........svBarbora. " " 112

Sv Maqita Antiochiski . . . . . . . . . . . . . ' 113

svJdn KrctiteL 115

svruraj... 116

svHelena.. " " 117

Sv Petera Pavol " 717

sv Martin. . 118

svKriitof.. ' 118

l]\rnrst apoitolov . ' 120......120

Moralitasv Mide Magdal€ny ....... ........123Sv. Mikulii .so stetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . : . . ' " 124

......724

4ASTRONOMICKE POS'IAVENIE I(OSTOIAVSETK9CH SVATfCHVruDROVEJ. KUT4J- Slnowar .

4.2. Kostol Vlethich svetich v Ludrovej .

ZMNY SLNOVRAI.

4.3. Slneane hodiny

VI IAZ IIAU JIVIK I UU

127

727130734

747744

STREDOVEKE NASTENNE MALBY V KOSTOLE VSETdCH SVAT'iCH V LUDROVEJ- KUTPOD ULTRAF]ALOVYM OSVETLENiM . . . . . . . . 147UMELECKEFOTOGMFIE . . . . . . . .........15oPrfloha: Odborudprispevlv .......1SgLudrovii - Kft. .......159Ashonomickd orientecia kostola Vjetkltch sveqich v Ludrovej - Kite . . . . . . . . . . 162Niistenod dekorativne malby da klenbech mizea v Lipt. Hrddku . . . . . . . . . . . . . 164

RESUME.. ........166SUMMARY ........169RESUMEE. ........172STRESZCZENIE . . . . . . . . . . . . . . 173SOMMAIRE. .......a76PECYME . ........178osszEFocLAI-As. ...........180Slo\,tlk cudzich yj7razov. ..........184zozNAM POUZTTEI LrTERAII]RY . . . . . . .......186Tirt a podakovania . . . . . . . . . . . . 190

ludrj drval najest svojnu telu a duii nie, spdchal sr'rnovr"ridu nielen tela, ale j duie. Tim piidom sa pfipmvilo iloztostvstupu do novdho Jefuzalema, kto|ije klad-3ou stfrhkou aisla dvadsatjeder.

Aj vsliaasnom svete plati: hocisa ludia starajli o svo-je,teld, icb duie hffne mrri hladom po Boiom slove.

,,Co k ;lowku ptatni, ke4) celt i)et zislgAl a $ojej .ltliiikoa "(Mkg,36).

3.1.1.22. ,eiii trnim kofinovafli

(gsklt- fostol Vietkich sviticb, Ludrovi; Kostolsv Sirnooa aJfdu, Liptovsk6 Sliaae)

Bobataiu kompoziciu tejto t€my predstawje matbav Ludrovej. Tu ju tvori pet posbv, v Sliadoch len tti.V oboch pripadoch je znazomeni rovna\i sp6sob ko-ruoovaniaJeiiia tfriovou koruoou. Dve palice do tvaruX driia na ich koncoch dvaja drrbi, priaom miesto, kdesa tieto tyae spdjaji, tlaai na Kdstow hlaw. Zobraze-nie dvoch palic v tvare X v dvadsiatom druhom obrazeje totoine s dvadsiatln druhin pisrnenom Zidovskejabecedy, tau, ktor6 mivalo v stadej heb{ejiine podo-bu pismeta X (krira). V Ludrovej maliar znizomil ajd\e osob).ltofe sr leiiioviposmievqu. led'.akaa p"i

Jeiiao\,"ich nohich a p6vou rukou mu ukazuje znaksatara. d"ul'a osoba v r).rlq \ovon" odeve \toji re(1e priionr a udiera Krista po lici. Klhairca osoba drzi v rukefrlakteriu, ira ktorqjje po latinsly napisani t€x1 z Ph-ma ,,B d pozerawnj, ajdorski k611'63 (ln 79, 3)V Sliaaocb je JeZiS bez t$tioy, v Ludrovej ju zas driiv pravej ruke.6E

Cie.'na 'a"ba \ prpaoe llaaiacej osoby Tnamena ncd6stojrd ponizovanie, waiat\ie a zne\"aiwanie

^'r-tority, v tomto pdpade Peoa Jeiiia. Slmbol satana,ktoqi osoba ukazuje, (rista potupuje. Funkcia vojakav zelenorn nie je jasni, mbie znamenat ptldiZanie t:i-iovej koNny alebo fackovanie Kdsta po t\,{ri. Zelenifarba by mobla znameoat oe\.lzretost danej osoby, kedt' oovolilx Jruzat Je2iir. Ct(lo d\adso[dvJ znarrenablizon, aakolko ,,svet vlastnou nidrosdou nepoznal

Boha v Jeho midrosti, zaliibilo sa Bohu spasit svelbliznovstvom kizania o Kristovi". Zidia htadali Mesii-ia sily, Gr6ci mridrosti, ale Boh si Wvolil bliznovstvokdia. ,Prc Zido\) paholiefiie, !rc pohano) blAuorstra"ft Kof t.2i-2d. Cr('o d\"d1xrd\a nacl'adza Wznamviisle iq/d, ktord symbolizuje skutoaniJeiiiow vlidunad svetom, boci vo svojej revedomosti robili z nehob|i\zna.

3.1,1,23. Ecce homo - Ajhlb, alovek

(lisls,l' Kostol Vietkicb sveqch, Ludrcvt)

Z lavej aastiobrazu prichrdzajf JeZia a Pibt, ktoqi hopddriiava. Clovek vedeni na smtt- ,yiedli ho ako Ba-6tl.a nd Uktie" Qz $,7). Pildt je obleaeni v aiernomod,-ve. Teii( v bielo-rclenor plriti. Obom posrdvam

zfetelire Winievajri spod 6iai hole nohy - majster ne-venoval pozomost obuvi postdv v celom kdstologickomcykle. \a Jezrsovej hrave (a nachadra rmo\r koruna \ry-razne zelenej farby, ao bymohlo nasvedaovad, Zeju pred

chvilou uvili a vsadilimuju na hla\,u. Pri Neseni krizat zrg'ne aj pri raiko airarel.o'n Utriiolrnr. uz (,"no\."

koruna nie je zelenej farby, alehnedqj. Fafba tfiovej ko-ruay bola zmeneni zaschnutou kfiou a prachom z po-aetnich pedovVykupitcla. Lud predstawji dve postaq/\p$vo - ptavdepodobneZena odeti v q'fkl'sovom plii-ti ukazujuca p$toft smercm k Piliiovi ajezisovi, a za

iiou bmdali fiui v hoedon odeve, ktori tahi ieou za

rameno a nepozeri sa na Krista, ale za seba, akobyjuchcelna nieto upozoftit

Postaw vzelenom snid m6zu presnejaie identifkovatler samotnireitautetori. Mu; vbnedom zas moino pri-sltcha k Zidom, ktori ;iadaji snn Jeiiia a zabriakuje;enu, aleboju upozoriiuje na rozvdineni dav. Hnedii farba vjebo pripade znameni prisp6soberie sa zfi:i'Slaniurozvisnendho davu. aiema fafba u Pilrta opdt symbo-lizuje nerozhodnost, neistotu a strach, potladenie zdre-v€ho lsudku a presvedaenia oJeziiovej nevine. Zelenifarba v pdpadeJeziaa znam€ni cestu na nebesia - do-mov' dojebo krilbvstva, do rajskej zdhrady (Jn 4,1-3,Jlr 18,36). V pripade ieny stnbolizuje zmysel pre dobro, vkladrrie radeje do cp"avfeho ,or(rdku !\ojho "nu7r.

Cislo dvadsattri znameod potupu, zoeuctenie, kedZidia vo svojej zadepenosti a zlobe oevedeli rozoznatfledzidob{m a zlim, a ked im dalPilrt floinostvolbymedzi \'lrholn Barabdiom a nevinnim Kdstom, voliliradiej z\'lrtenost, odpad. Uprednostsili radaej \''l?hanamiesto Krista, L:tor.i ich uzdravoval, lieail. Zvolilj zlonamiesto dob$. Podstatou aisla dvadsattrije aislo piit,ktord zranen, nisilie:,Jeho kffna nis a narlase detil"(Mt 2z 25).

68 Poz.. aut-: aiem a rarba tcj to posraD, \xda diuj e p on itoF. ic krija\. .a a d.q JLJrl"rrGo!.ou"e^r'oeryarnrlde,kon a ft aliikod znizornujc pojnrcb. teletiinie je Botin Snon,,re /e ie \ lL Dr.f n... l,rue/broge.roabr./oarr.4

6qKi \r<i\r^Lov. ..r,irdrr?o-a?J iBo zn'ciresa tu o hojdi.i muaitclb! na paliciach a ich zrbive nad (risro

11;n uhlenii i skrze trjto skutoinost pripisuF paiiovemu ctt{lu

v Slhaoch aj l?lyry prota.nych a ludoyich pnkov do satralrcho

89

22. obtLz. Jeti! tfnhn konno!tri - Lt1*Na

Ko/uNmi tlnhn - Littnskt Sli4ie

88

2J.hlhaz- E a h@o A.thla.ald.h - Lr'lffid

Slnedn6 lfde vytvirajri v kostole prekrdsne scen€rie,

sn6d s primeranlfrn nizvom doslova

..BoZieho divadla".

ZIMNYSLNOVRATCesta Eucharistickdho Krista do bohostdoku

130