sİvİl toplum İÇİn yasama sÜrecİne katilim - yasader.org · 7 s‹v‹l toplum ‹Ç‹n...

SİVİL TOPLUM İÇİN

EL KİTABI

YASAMA

KATILIMSÜRECİNE

2

2009

YASAMA DERNEĞİwww . y a s a d e r . o r g

Yasa Yapımı ve Denetim SüreçlerindeSİVİL TOPLUM KATILIMININ YOL VE

YÖNTEMLERİ

S‹V‹L TOPLUM ‹Ç‹NYASAMA SÜREÇLER‹NE KATILIM

EL K‹TABI

5

S ‹ V ‹ L T O P L U M ‹ Ç ‹ N Y A S A M A S Ü R E Ç L E R ‹ N E K A T I L I M E L K ‹ T A B I

Sivil Toplum Kuruluşları’nın (STK) yasama ve denetim sürecine katılımı neyi ifade eder? Bu tür bir katılım neden önemlidir?

Modern parlamenter demokrasilerde en çok tartışılan konulardan biri temsili de-mokrasinin krizleridir. Seçmen-seçilen ilişkisinde, seçmenin görevini tamamlama-sıyla temsilcinin temsil edilenden koptuğu ve seçmenlerin çıkarlarını olduğu gibi yansıtmadığı ileri sürülmektedir. Diğer taraftan seçilme süresinin dört-beş yıl gibi uzun zaman dilimlerini kapsamasının, seçmenin zaman içinde değişen taleplerini parlamentoya yansıtmasına engel olduğu eleştirisi yapılmaktadır. Temsili demokra-siler bu tür eleştirilerin önüne geçebilmek için kendilerini doğrudan demokrasiye yaklaştıran bazı mekanizmaları kullanmaktadırlar. Bu mekanizmalar,

Yurttaş girişimi,

Referandum ve

Yurttaşın yasama vetosudur.

Modern parlamenter demokrasilerin, kendilerini doğrudan demokrasiye yaklaş-tırmadan da kimi sorunlarını çözmeleri olanaklı görünmektedir. Bu sorunları çöz-menin en etkin mekanizmalarından birisi; seçmen-temsilci arasındaki ilişkiyi seçim dönemleriyle sınırlı olmaktan çıkarıp günlük hayatın bir parçası haline getiren STK katılımıdır. Seçimlerden sonra da taleplerin parlamentoya sürekli olarak iletilmesi, temsilcilerin ya da parlamenterlerin toplumun taleplerini güncel olarak izleyebil-melerine ve buna uygun politika üretmelerine olanak tanır. Bu taleplerin izlenme-si ancak, toplumdaki çeşitli çıkarların/beklentilerin STK çatısı altında örgütlenebil-mesi ve bu STK’lar tarafından parlamentoya iletilebilmesiyle mümkündür. STK’ların yasama ve denetim sürecine katılımı, seçmen ile temsilci arasındaki bağı canlı tu-tarak demokrasinin kökleşmesine ve derinleşmesine önemli bir katkı sunacaktır.

STK katılımı demokrasinin kökleşmesi ve derinleşmesi bakımından bu kadar önemli olunca, bu katılımı güçlendirmenin anlamı ve önemi kendiliğinden orta-ya çıkmaktadır. Kendisi de bir STK olan Yasama Derneği (YASADER), kendi uğraşı alanı olan yasama ve denetim sürecine STK’ların katılımını güçlendirmek amacıyla “Sivil Toplum İçin Yasama Sürecine Katılım El Kitabı” hazırlamayı gerekli görmüştür.

Söz konusu El Kitabı’nın hedef kitlesi hiç kuşkusuz bütün STK’lardır. Ancak STK’ların çok değişik ilgi alanlarının bulunması nedeniyle bütün STK’lara hitap eden bir ki-tap çıkarmanın güçlüğü ortadadır. Kitap hazırlanırken STK’lardan gelen farklı yakla-şımların karşılanabilmesi ilke olarak benimsenmiştir. Bu nedenle kitabın, ne hukuk-sal bir metin ne de kısa bir pragmatik rehber olmaması için anlaşılır bir hukuk bil-gisinin yanısıra ihtiyaç duyulan bilgilere kolayca ulaşılabilecek bir formata sahip ol-masına özen gösterilmiştir. Kitabın sistematiği ve bilgilere kolay ulaşmanın ipuçla-rı ise kullanım kılavuzunda açıklanmıştır. Her STK’nın kendi ihtiyacı olan yeterli bil-giyi kitapta bulabileceği düşünülmektedir. El Kitabı, STK katılımını artırdığı ölçüde başarılı olacaktır.

GİRİŞ

7


Sivil Toplum İçin Yasama Sürecine Katılım El Kitabı ilgi alanları, dene-yimleri, amaçları, bakışları çok fark-lı olabilen STK’lara hitap eder. Bu nedenle STK’ların her birinin bu kitapta kendi ihtiyacı olan bilgileri aramaya çalışması son derece do-ğaldır. Kitap bütün STK’lara hitap edebilme kaygısıyla bir yöntem ge-liştirmeye çalışmıştır. Bu yöntem-le, bütün STK’ların ilgisini çekme-yecek bilgiler de verilmiş ama her STK’nın kendi ihtiyacı olan bilgileri kolayca bulabilmesine olanak tanı-yan bir sistem kurulmuştur. Bu sis-tem birkaç parçadan oluşmaktadır.

İlk olarak bütün STK’ların kullanımı için çok kolay anlaşılabilen bir söz-lük hazırlanarak kitabın sonuna ek-lenmiştir. Böylece STK’lar hiçbir ek araştırmaya gerek olmaksızın kul-lanılan kavramın anlamı konusun-da bir fikre sahip olabileceklerdir.

İkinci olarak kitap dört temel bö-lüme ayrılmıştır :

1. TBMM’nin Yapısı, Görevleri, İş-leyişi

2. Yasamaya İlişkin Temel Kavram-lar ve Kurumlar

3. Kanun Yapım Süreci

4. Bilgi Edinme ve Denetim Yolları

Her bölümün kendi içinde alt baş-lıkları bulunmaktadır.

Her alt başlık, soru cümleleri biçi-

minde çok sayıda konu başlığı içe-

rir. Bu konu başlıklarının tümü de

“İçindekiler Bölümü”nde görülebi-

lir. Böylece okuyucu, yukarıdaki şe-

mayı da akılda tutarak, “İçindekiler

Bölümü”nden yola çıktığında ara-

dığı başlığa kolaylıkla ulaşabilir.

BİRİNCİ BÖLÜM

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

İKİNCİ BÖLÜM

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

TBMM’NİN YAPISI, GÖREVLERİ, İŞLEYİŞİ

BİLGİ EDİNME VE DENETİM YOLLARI

YASAMAYA İLİŞKİN TEMEL KAVRAM ve KURUMLAR

KANUN YAPIM SÜRECİ

TBMM

Temel Kavramlar

Kanun ve Türleri

Soru

Milletvekilleri

Temel Kurumlar

Kanun Yapım Tekniği

Meclis Araştırması

KomisyonlardaKanun Yapım Süreci

Genel Görüşme

Genel Kurulda Kanun Yapım Süreci

Gündem Dışı Konuşma

KULLANIM KILAVUZU

8 9


Üçüncü olarak ilgili başlığa ulaşıl-

dığında başlık altında, istenenden

daha ayrıntılı bilgilerle karşılaşılabi-

lir. Okuyucu bütün ayrıntıyı merak

etmiyor ve sadece STK’ların ne ya-

pabileceğiyle ilgili bilgiyi arıyor ola-

bilir. Bu nedenle her başlığın altın-

daki bilgiler STK’lar için önem de-

recesine göre üç formatta veril-

miştir :

1. Kırmızı yuvarlaklar içinde verilen

bilgi STK’ları doğrudan ilgilendiren

ve STK’lar için en önemli sayılabi-

lecek bilgidir. Bu bilgi, çoğu zaman

daha ayrıntılı bir okumayı gereksiz

kılan, az okuma yapılmasına olanak

tanıyarak zaman kaybına uğramayı

engelleyen yeterli bir bilgidir.

2. Sarı kareler içinde verilen bilgi

STK’ları doğrudan ilgilendirmemek-

le birlikte, okunması önemli kat-

kı sağlayacak olan ikinci derecede

önemli bilgidir.

3. Normal metin formatı içindeki

bilgi, STK’ları doğrudan ilgilendirme-

yen ancak yasama ve denetim sü-

reciyle ilgili daha fazla bilgi sahibi

olmak isteyenlerin okuyabileceği bir

bilgidir.

El Kitabı’nın nasıl kullanılacağını bir

örnek olay üzerinden açıklayalım.

Örneğin ülkemizde yaşanan sel fe-

laketi ile ilgilenen STK-A’nın Mec-

lis düzeyinde neleri nasıl yapabile-

ceğini görmeye çalışalım.

1. Sel felaketi STK-A tarafından bir

soru önergesi konusu yapılabilir :

STK-A temsilcisi kitabın içindeki-

ler sayfasına baktığında Dördüncü

Bölüm’ün Bilgi Edinme ve Dene-

tim Yolları bölümü olduğunu gö-

rebilir. Temsilci bu bölümde sözlü

soru önergesi formatının olduğu

sayfaya giderek formatı edindikten

sonra, soruyla ilgili gri ve sarı renk-

li formatta verilen bilgilerin yardı-

mıyla bir sözlü soru önergesi ha-

zırlayabilir.

2. Sel felaketi bir meclis araştır-

ması önergesi konusu yapılabi-

lir. Bu amaçla aynı bölümün mec-

lis araştırması önergesi formatının

bulunduğu sayfaya gidilir. Bu bö-

lümde sarı ve gri ile verilen bilgi-

ler doğrultusunda bir önerge ha-

zırlanabilir. Aynı işlem bir genel gö-

rüşme önergesi için de yapılabilir.

İşte bu iki mekanizmanın seçimin-

de bir tercih yapabilmek için diğer

bilgilerin yardımına gerek duyula-

bilir : Meclis araştırması bir komis-

yon aracılığıyla üç ayı aşan bir in-

celeme gerektirir. STK-A konunun

hemen gündeme taşınmasını isti-

yorsa, meclis araştırması yerine bir

genel görüşme istemelidir. Ancak

STK-A görüşme yapılmasından

daha çok çözüme yönelik bir ince-

leme yapılmasını istiyorsa bir mec-

lis araştırması yapılması talebinde

bulunmalıdır.

3. STK-A konunun hiç zaman kay-

bedilmeden 1-2 gün içinde gün-

deme taşınmasını istiyorsa, bir mil-

letvekilinden gündem dışı konuş-

ma yapması talebinde bulunabilir.

4. STK-A konunun konuşulması

yerine yasal tedbirlerle çözülme-

sini tercih ediyorsa bir kanun tek-

lifi hazırlama yoluna gitmelidir. Ör-

neğin; dere yataklarında yapılaş-

manın cezalarını artıran ya da bu

alanlarda tapu belgesi verilemeye-

ceğini öngören bir değişiklik tekli-

fi hazırlanabilir. STK-A’nın bu du-

rumda yapması gereken şey bu ki-

tabın Üçüncü Bölümü’ne giderek

kanun teklifinin nasıl hazırlanacağı-

na ve teklifi hazırlarken nelere dik-

kat etmesi gerektiğine ilişkin bilgi-

leri okuması gerekir.

5. Seçilen tercihe bağlı olarak soru

önergesi, Meclis araştırması öner-

gesi, genel görüşme önergesi, gün-

dem dışı konuşma metni ya da ka-

nun teklifi hazırlandıktan sonra ya-

pılması gereken şey bunları uygun

milletvekili, siyasi parti grubu ya

da komisyona iletmektir. Sonuç-

ta bir soru önergesi ya da kanun

teklifi hazırlanmışsa, bu kitabın Bi-

rinci Bölümü’ne giderek milletve-

killeri ile ilgili bölümden milletve-

killerinin özgeçmişlerine ulaşılabi-

lir. Buradan milletvekillerinin ver-

diği tekliflere bakılarak da konuya

ilgisi olan milletvekilleri saptanabi-

lir. Bu saptamadan sonra aynı bö-

lümdeki bilgiler yardımıyla millet-

vekilinin telefon, faks ve e-postası

edinilir. Soru önergesi e-posta ve

faksla ilgili milletvekiline gönderile-

bileceği gibi telefonla görüşülerek

yüzyüze görüşme talebinde bulu-

nulabilir. Aynı anda bunların tümü

de yapılabilir.

6. Kanun teklifi taslağı, meclis araş-

tırması önergesi taslağı, genel gö-

rüşme önergesi taslağı, milletveki-

li yerine siyasi parti gruplarına da

sunulabilir. Bu durumda siyasi parti

grupları ile ilgili bilgilerin yer aldığı

İkinci Bölüm’e giderek, siyasi par-

ti gruplarında kimin yetkili olduğu

bilgisine ulaşılır.

Uygulanan

yöntemle, her

STK’nın kendi

ihtiyacı olan

bilgileri kolayca

bulabilmesine

olanak tanıyan

bir sistem

kurulmuştur.

Kullanma Kılavuzu

10 11


BİRİNCİ BÖLÜM

TBMM’NİN YAPISI, GÖREVLERİ, İŞLEYİŞİ1

14 15


Anayasaya göre “egemenlik” kayıtsız ve şartsız millete aittir. Millet, ege-menliğini Anayasa’nın koyduğu esaslara göre yetkili organları eliyle kul-lanır. Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) egemenliğin bir parçası olan yasama yetkisini millet adına kullanan ve halkı temsil eden bir organdır.

TBMM nasıl oluşur, genel olarak görev ve yetkileri nelerdir?

TBMM 81 ilden, toplam 85 seçim çevresinden doğrudan doğruya seçi-len 550 milletvekilinden oluşur.TBMM’nin temel işlevleri kanun çıkarmak, karar almak ve hüküme-ti denetlemektir.TBMM, vatandaşlar için hak ve yükümlülük doğuran kanunların yapımıy-la birlikte ayrıca, devletin bütçesini kabul eder ve bütçenin uygulaması-nı gözetir. Savaş hali veya olağanüstü hal ilanı, seçimlerin yenilenmesi gibi kararlar da alabilen TBMM, hükümetten bilgi edinme, yürütmeyi denetle-me kapsamında bir bakanı Yüce Divan’a sevk etme veya hükümeti ya da bir bakanı düşürme yetkisine de sahiptir.

TBMM’nin yaptığı kanunlar ve İçtüzük Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenir.

Meclis İçtüzüğü nedir, ne işe yarar?

TBMM çalışmalarını Anayasa ve İçtüzük kurallarına göre yürütür. İçtüzük, TBMM’nin iç işleyişine ilişkin kuralları içeren temel düzenlemedir.

İçtüzük, komisyonların ve başkanlık divanının oluşumundan, söz alabile-cek kişiler ile söz alma zamanlarına; kanun tasarısı ve teklifi sunulmasın-dan oylama ve seçimlere kadar uzanan geniş bir alanda TBMM’nin nasıl işleyeceğini ayrıntılı olarak belirler. TBMM’in işleyişine ilişkin kurallardan bazıları hukuksal nedenlerle İçtüzük yerine kanunlarda düzenlenmiştir.

TBMM İçtüzüğü kanun değil TBMM kararıdır. İçtüzük değişiklik teklifle-ri Anayasa Komisyonu’nda ve Genel Kurul’da diğer tekliflerin bağlı oldu-ğu esaslara göre görüşülerek kabul edilir. TBMM İçtüzüğü TBMM Başka-nı tarafından uygulanır.

Yasama ve denetim faaaliyetlerini takip etmek ve katılmak isteyen Sivil Toplum Kuruluşları’nın (STK) bir İçtüzük edinmelerinde yarar vardır. İçtüzük metnine TBMM internet sayfası üzerinden de ulaşılabilir.

TBMM’nin temel işlevleri kanun çıkarmak, karar almak ve hükümeti denetlemektir.

TBMM

İçtüzük, TBMM’nin

kendisi tarafından

çıkarılan ve iç işleyişine

ilişkin kuralları içeren temel

düzenlemedir.

Birinci Bölüm TBMM’NİN YAPISI, GÖREVLERİ, İŞLEYİŞİ

STK

16 17


Holzmeister’in projesidir. Bina 1961’de hizmete açılmıştır.

Ana binanın ön cephesindeki orta alanda Şeref Girişi, köprü kanatlar altında 1 ve 2 numaralı, arka cephede ise 3 ve 4 numaralı giriş kapıları yer almaktadır.

Anıtsal nitelik taşıyan Şeref Girişi’nden, iç taraftaki Şeref Holü’ne beş bü-yük bronz kapıyla geçilmektedir. Buradan iki iç bahçenin bulunduğu mer-mer salon ve sütunlu galerilere girilmektedir.

Milletvekillerinin kulis yerleri olan bu galerilerin çevrelediği orta mekânda ise, Genel Kurul Toplantı Salonu bulunmaktadır. Toplantı salonunda üyeler için 640 ve dinleyici localarında 980 olmak üzere toplam 1620 oturma yeri vardır. Başkanlık kürsüsüne göre sol taraftaki localarda Cumhurbaş-kanlığı ve resmî yöneticiler için ayrılan bölümler, sağda ise kordiplomatik locası yer almaktadır. Kürsünün karşı tarafındaki ilk loca basın mensupla-rına, bu locanın üstündeki localar dinleyicilere ayrılmıştır.

TBMM kütüphanesinden nasıl yararlanılır?

TBMM Kütüphanesi zengin bir kütüphanedir. Yasamaya ilişkin her tür-lü kaynağın yer aldığı, kanunlara ve tutanaklara ulaşılabilen TBMM Kütüphanesi’nde “Meclis-i Ayan Kütüphanesi” ve “Meclis-i Mebusan Kütüphanesi”nden kalan 5000 cilt kitap, gazete, dergi ve tutanağa da ulaşmak mümkündür.

TBMM internet sayfası adresi:http://www.tbmm.gov.tr/İçtüzüğe bu sayfadaki İÇTÜZÜK sözcüğüne basılarak erişilebilece-ği gibi,http://www.tbmm.gov.tr/ictuzuk/ictuzuk.htm adresinden de ulaşılabilir.

TBMM’nin yerleşke düzeni nasıldır?

Bugünkü TBMM binası, 23 Nisan 1920’de millî egemenlik ilkesine dayalı olarak kurulan Meclis’in üçüncü binasıdır.

Millî Meclis’in ilk toplantısını yaptığı Ankara’nın Ulus semtinde yer alan binanın yapımına 1915 yılında başlanmıştır. Atatürk’ün 27 Aralık 1919’da Ankara’ya gelişinden sonra, yapının Meclis binası olarak kullanılmasına karar verilmiştir. Devletin kuruluşu ve Kurtuluş Savaşı’nın tüm askerî ve siyasî kararların alındığı, Cumhuriyetin ilan edildiği bu çok elverişsiz kü-çük bina 18 Ekim 1924 tarihine kadar kullanılmıştır. Bu tarihi bina bugün “Kurtuluş Savaşı Müzesi” olarak ziyaretlere açıktır.

TBMM’nin ikinci binası 18 Ekim 1924’de kullanıma açılmıştır. İkinci bina da aynı semtte ve ilk parlamento binasına yaklaşık 100 metre uzaklıktadır. Cumhuriyetin ilk yıllardan itibaren, Türkiye’nin siyasî tarihinin önemli ge-lişmelerinin yaşandığı ikinci TBMM Binası, 36 yıl kullanılmıştır. Bu bina da bugün, “Cumhuriyet Müzesi” olarak varlığını sürdürmektedir.

TBMM’nin halen çalışmalarını sürdürdüğü üçüncü binası proje aşama-sı 1938 yılında tamamlanan ve uygulamasına 1939’da başlanan Clemens

Meclis kampüsüne girişler sağ ve solda Atatürk Bulvarı ve Dikmen Caddesi üzerindeki iki ana kapıdan yapılmaktadır.

TBMM idari amaçlı binalar hariç üç temel binadan oluşmaktadır. Bunların ikisi milletvekillerinin odalarının bulunduğu Halkla İlişkiler Binaları’na ait A ve B bloklarıdır. Diğer bina ise daha çok yasama çalışmalarının yürütüldüğü “ana bina”dır. TBMM Genel Kurulu, Daimi İhtisas Komisyonları ve Siyasi Parti Grupları ana binanın içinde yer almaktadır. TBMM Genel Sekreterliği, Kanunlar ve Kararlar Dairesi Başkanlığı ile birimleri, TBMM Kütüphanesi, Milletvekilleri Lokantaları, Tutanak, Arşiv ve Evrak Müdürlükleri de bu binanın içindedir.

TBMM dışından gelerek bilgi hizmeti talebinde bulunan araştırmacılar, -aranan bilgi kaynaklarının ve istenilen bilgi hizmetinin bir başka kütüphanede bulunamaması durumunda- günlük kısa süreli araştırmalarda Kütüphane Müdürü’nün izniyle; uzun süreli araştırmalarda ise, Kütüphane Müdürü’nün önerisi sonrasında Kütüphane Kurulu’nun izniyle belirli sürelerle Kütüphane’den yararlanabilmektedirler. Yararlanma koşullarını düzenleyen yönetmeliğe aşağıdaki bağlantıdan ulaşılabilir: http://www.tbmm.gov.tr/kutuphane/index.htm

Dinleyicilerin Genel Kurul toplantılarını localardan izleyebilmeleri için Dinleyici Giriş Kartı almaları ve locaların girişindeki güvenlik kontrolünden geçmeleri gerekir.

Meclis

kampüsüne

girişler Atatürk

Bulvarı ve

Dikmen Caddesi

üzerindeki iki

ana kapıdan

yapılmaktadır.

Birinci Bölüm TBMM’NİN YAPISI, GÖREVLERİ, İŞLEYİŞİ

STK

STK

STK

sİvİl toplum İÇİn yasama sÜrecİne katilim - yasader.org · 7 s‹v‹l toplum ‹Ç‹n...

Documents