sİvİl toplum alani ve bİrleŞmİŞ mİlletler İnsan haklari ... · bm İnsan hakları konseyi,...

SİVİL TOPLUM ALANI VE BİRLEŞMİŞ MİLLETLER

İNSAN HAKLARI SİSTEMİ

Sivil Toplum için Pratik Bir Rehber

İçindekiler

1. BuRehberHakkında ..........................................................................1

2. Siviltoplumaktörlerivesiviltoplumalanı .............................................32.1 BirleşmişMilletlerİnsanHaklarıSistemi-KısaBirBakış .....................5

3. Siviltoplumunözgürvebağımsızçalışabilmesiiçingereklikoşullar .........73.1 Elverişlisiyasivekamusalçevre .....................................................73.2 Destekleyicidüzenleyiciçevre .........................................................83.3 Serbestbilgiakışı ..........................................................................93.4 Uzundönemlidestekvekaynaklar .................................................93.5 İşbirliğivediyalogiçinortakalanlar ...............................................9

4. Siviltoplumaktörlerininkarşılaştığızorluklar ........................................144.1 Siviltoplumunçalışmalarınıengelleyenkanunveyakural-temelli tedbirler .....................................................................................14

4.2 KeyfiTedbirler .............................................................................154.3 HukukdışıTaciz,SindirmeveMisillemeler ......................................16

5.NeYapabilirim?BirleşmişMilletlereBakmak.......................................21

6. Kaynaklar ........................................................................................28

7. Bizeulaşın .......................................................................................29

Sivil toplum aktörlerinin kararlılığı ve bütünlüğü, bende, ve belki sizde de, tevazu duygusu, büyük ve güçlü bir borç hissi ile her insanın eşit ve vazgeçilemez onuru ve hakları için çalışma isteği doğurmaktadır.

ZeidRa’adAl-Hussein, BirleşmişMilletlerİnsanHaklarıYüksekKomiseri,

Ekim 2014

1

1. BuRehberHakkındaİfade,örgütlenmevebarışçıtoplantıözgürlüğüilekamuişlerinekatılmahakkı,insanlarındüşüncelerinipaylaşmalarını,yenifikirlerortayakoymalarınıvediğerinsanlarlabirarayagelerekhaklarınıtalepetmelerinisağlayaninsanhaklarıdır.Ekonomikvesosyalgelişimimizkonusundabilinçlikararlaralabilmemizbukamusalhakveözgürlüklerikullanabilmemizebağlıdır.Buhaklarsayesindesivilfaaliyetlerekatılabiliyorvedemokratikbirtopluminşaedebiliyoruz.Buhaklarınsınırlanmasıortakgelişimimizizayıflatmaktadır.

Rehber,BMİHYKO’nun(BirleşmişMilletlerİnsanHaklarıYüksekKomiserliğiOfisi)siviltoplumiçininsanhaklarıpratikrehberserisininaltıncıkitabıdırveBMİHYKO’nungünceltematikönceliklialanıolan“demokratikalanıngenişletilmesi”kapsamındadeğerlendirilmelidir.

BuRehber,siviltoplumaktörlerinin(STA)çalışmalarıilgilisorunlaradikkatçekmektedir.Rehber,“siviltoplum”ve“siviltoplumalanı”terimlerinintanımı

2


ilebaşlamaktadır.Rehber,dahasonra,ifade,örgütlenmevebarışçıtoplantıözgürlüğüvekamuişlerinekatılmahakkıileilgiliuluslararasıinsanhaklarıstandartlarıdadâhilolmaküzereözgürvebağımsızbirsiviltoplumçalışmasıiçingereklikoşullarveçevreiçingenelbirdeğerlendirmesağlamaktadır.

Rehber,insanhaklarından(medeni,kültürel,ekonomik,siyasivesosyal)bütünbireylerinyararlanmasıamacıylayapılansiviltoplumçalışmalarınıngeliştirilmesiamacıylahükümetlerveSTA’larınbirliktenasılçalıştıklarınadairbazıörnekleriçermektedir.STA’larakarşıyapılanengellemelervesınırlamalar,taciz,sindirmevemisillemededâhilolmaküzereRehberkapsamındatanımlanmaktadır.BuRehber,yereldüzeydesiviltoplumalanınınkorumasıiçinSTA’larıBMinsanhaklarısisteminikullanmalarıiçinteşviketmektedir.KaynaklarveiletişimbilgilerineRehber’insonundayerverilmiştir.

Rehber,önceliklehenüzBMinsanhaklarısistemineaşinaolmayanSTA’larayardımcıolmakamacıylahazırlanmıştır.Rehber,öncelikliolarakfarklıSTA’larınkatkılarıvetavsiyeleriilezenginleştirilmiştir.

3

SİVİL TOPLUM ALANI VE BİRLEŞMİŞ MİLLETLER İNSAN HAKLARI SİSTEMİ

2.SivilToplumAktörleriveSivil ToplumAlanı

“Eğer liderler halkı dinlemezlerse, kendileri halkı duymak zorunda kalacaklardır- sokaklarda, meydanlarda, ya da sıklıkla gördüğümüz üzere savaş meydanlarında. Daha iyi bir yol var. Daha çok katılım. Daha çok demokrasi. Daha çok iştirak ve açıklık. Bu sivil toplum için azami bir alan demektir.”

BMGenelSekreteriBanKi-moon’unsiviltoplumundesteklenmesietkinliğindeyaptığıkonuşması23Eylül2013

BuRehber,STA’larıBirleşmişMilletlerin(BM)amaçları(barışınvegüvenliğinsağlanması,kalkınmanıngerçekleştirilmesiveinsanhaklarınasaygıgösterilmesivekorunması)ileuyumluortakçıkarlar,hedeflervedeğerlerilekamusalkatılımveeylembiçimlerietrafındagönüllüolarakbirarayagelenbireylervegruplarolaraktanımlamaktadır.

BM’nininsanhayatınıngeliştirilmesinedairçalışmalarıinsanhaklarınasaygıtemelinedayanmaktadır.İsteraçıkçaisterzımniolarakkabuledilsinçalışmalarınıniçeriğiyadadoğasıgereği,STA’larınamacıyukarıdadatanımlandığıgibiinsanhaklarınasaygıgösterilmesivekorunmasıdır.

Siviltoplumaktörleriinsanhaklarınadairfarkındalıkyaratmak,toplumunkaygılarınıdilegetirmesineyardımetmek,stratejigeliştirmek,politikalarıveyasalarıetkilemekvehesapverilebilirliğisağlamakiçinçalışırlar.STA’lartoplumungörüşlerinitoplayıpyansıtırlarveböylecekamupolitikalarınadairkararalanlarıntamolarakbilgilendirilmesinisağlarlar.STA’larayrıcariskaltındaolanvebirdenfazlaalandasavunmasızolanbireyleriçindeaynıhizmetlerisunarlar.

“Herkesinbireyselolarakveyabaşkalarıylabirlikteulusalveuluslararasıdüzeydeinsanhaklarınınvetemelözgürlüklerinkorunmasıvegerçekleştirilmesiiçinmücadeleetmehakkıvardır.(Madde1,vurgueklenmiştir).

EvrenselolaraktanınanİnsanHaklarıveTemelÖzgürlüklerinKorunmasıveGeliştirilmesindeToplumsalKuruluşların(organların),GruplarınveBireylerinHaklarıveSorumluluklarıÜzerineBildirge(GenelKurulKararı53/144)"İnsanHaklarıSavunucularınınBildirgesi"olarakanılmaktadır.

4


Örneğin,siviltoplumaktörlerişunlarıkapsar:1

uu Onlineaktivistlerdedahilolmaküzereinsanhaklarısavunucuları;

uu İnsanhaklarıkurumları(Siviltoplumkuruluşları(STK’lar),dernekler,mağdur-destekgrupları);

uu Koalisyonvenetworkler(kadın,çocukhakları,çevreselsorunlaryadatoprakhakkı,LGBTvs.);

uu Engellibireylervebubireyleritemsiledenkurumlar;

uu Toplumtemelligruplar(yerlihalklar,azınlıklarvekırsaltopluluklar);

uu İnançtemelligruplar(kiliseler,dinigruplar);

uu Birlikler(sendikalarvebarolar,gazetecidernekleri,hâkimvesavcıcemiyetlerigibimeslekkuruluşları,öğrencibirlikleri);

uu Toplumsalhareketler(barışhareketleri,öğrencihareketleri,demokrasiyanlısıhareketler);

uu İnsanhaklarındanyararlanılmasınadoğrudankatkıdabulunanmeslekler(insaniyardımçalışanları,avukatlar,doktorlarvesağlıkçalışanları);

uu İnsanhaklarıihlaledilenmağdurlarınakrabalarıvedernekleriile;

uu İnsanhaklarınıngeliştirilmesiiçinçalışankamukurumları(okullar,üniversitelervearaştırmamerkezleri).

Siviltoplumaktörleritoplumiçinönemlisorunlarıngündemegetirilmesiveçözülmesiiçinfaaliyetgösterirler.Örneğin:

yy Yoksullukla,yolsuzluklaveekonomikeşitsizliklemücadeledeyy Silahlıçatışmalardadâhilolmaküzereinsanikrizlerdeihtiyaçlaracevapverilmesiyy Hukukunüstünlüğününvehesapverilebilirliğindesteklenmesiyy Kamuözgürlükleriningeliştirilmesiyy Hükümetbütçesininşeffaflığıiçinsavunuculukyy Çevrekorumasıyy Kalkınmahakkınıngerçekleştirilmesiyy Azınlıklaraveriskaltındakigruplaramensupkişileringüçlendirilmesiyy Hertürlüayrımcılıklamücadeleedilmesiyy Suçunönlenmesinindesteklenmesiyy Kurumsalsosyalsorumluluğunvehesapverilebilirliğindesteklenmesi

1 Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Programları ile Çalışmak, Sivil Toplum için bir El kitabı, BMİHYKO,2008,s.Vii.

5


yy İnsanticaretiilemücadeleyy Kadınlarıngüçlendirilmesiyy Nefretsöylemiilemücadeleedilmesiyy Gençleringüçlendirilmesiyy Sosyaladaletinsağlanmasıvetüketicilerinkorunmasıyy Sosyalhizmetlerinsağlanması

STA’laryerel,ulusal,bölgeselveuluslararasıalandaçalışırlar.

Siviltoplumalanı,siviltoplumaktörlerinintoplumuniçindeişgalettiğiyerdir;siviltoplumunfaaliyetgösterdiğiçevreveçerçevedirvesiviltoplumaktörleri,devlet,özelsektörvetoplumarasındakiilişkilerdir.

2.1 BirleşmişMilletlerİnsanHaklarıSistemi-KısaBirBakışTüminsanlariçintüminsanhaklarınınkorunmasınınsağlanmasıveteşvikedilmesi-barışvegüvenliğingüvencealtınaalınmasıvedünyaçapındakalkınmanınsağlanmasıilebirlikte-BM’ninüçtemelşartındanbirinioluşturmaktadır.BuüçtemelşartBMŞartıveuluslararasıinsanhaklarıhukukualtındatesisedilmiştir.

BMüçtemelyollainsanhaklarınınkorunmasıvegeliştirilmesiiçinçabagöstermektedir:

1.BirleşmişMilletlerİnsanHaklarıYüksekKomiserliğiOfisi(BMİHYKO)BMbünyesindeinsanhaklarınınkorunmasıveteşvikedilmesiiçinçalışanöndegelenkuruluştur.İnsanhaklarıçalışmalarınınazamiderecedeetkiliolabilmesiiçinBM’ninçeşitlialanlardauzmanlaşmışfonlarıveprogramları(DünyaSağlıkÖrgütü,BMMülteciAjansı,UNICEF,ILO,UNESCOgibi)ileyakındançalışmaktadır.

2.Uluslararasıinsanhaklarısözleşmeleri,bağımsızuzmanlardanoluşanheyetleryadasözleşmeorganıkurmaktakurmakta,buheyetveorganlardüzenliveperiyodikolarakülkelerininsanhaklarıyükümlülüklerininasılyerinegetirdiklerinideğerlendirmektedirler.

3.BMÜyeDevletlerininoluşturduğuhükümetlerarasıorganlaryadakurullarinsanhaklarıkonularınıvesorunlarınıgörüşmeküzerekurulabilirler.BubağlamdaöndegelenhükümetlerarasıorganİnsanHaklarıKonseyi’dirveKonsey’inçalışmaları,diğerleriyanında,bağımsızÖzelMekanizmalarveUlusalPeriyodikİncelememekanizmalarıiledesteklenmektedir.

Buüçmekanizmabağımızolmaklabirliktebirbirlerinitamamlayıcıbirniteliğesahiptir.

6


Buüçmekanizmabağımızolmaklabirliktebirbirlerinitamamlayıcıbirniteliğesahiptir.

Bumekanizmalarınçalışmalarınadairdetaylıbilgili“Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Programları ile Çalışmak: Sivil Toplum için Bir El Kitabı’nda” (Kaynaklarbaşlıklı6.Bölümebakınız)bulunmaktadır.BuElkitabıBM’ninaltıresmidilindemevcutturveayrıcagörmeveduymaengellibireyleriçinDijitalErişimBilgiSistemi’ndeCDformatındaFransızcaveİngilizceolarakerişimeaçıktır.

BMinsanhaklarısistemisiviltoplumaktörlerininkatılımıilegelişmektedir.Uluslararasıdüzeyde,siviltoplumuzmanlık,farkındalıkyaratma,insanhaklarınınizlenmesi,ihlallerinvesorunlarınraporlanmasıkonusundakatkıdabulunmaktadır.Siviltoplumaktörleriyeniinsanhaklarıstandartlarının,mekanizmalarınvekurumlarınoluşturulmasınayardımetmekteveinsanhaklarıkonularındakaynaklarınıvekamudesteğinihareketegeçirmektedir.

BMİnsanHaklarıKonseyiSiviltoplumGirişimi

BMİnsanHaklarıKonseyi,ifadeözgürlüğü,örgütlenmevebarışçıtoplantıözgürlüğü,siviltoplumaktörlerinekarşısindirmevemisillemegibisiviltoplumiçinönemarzedenkonulardabirçokkarar/önergekabuletmiştir.BMİnsanHaklarıKonseyisiviltoplumalanıileilgili2013ve2014yılındakabulettiği27/31ve24/21sayılıkararlarında“barışçıl,müreffehvedemokratiktoplumlaroluşturmakiçinvazgeçilmezolanşeffaflıkvehesapverebilirlikgibiilkelerdedâhilolmaküzereiyiyönetişiminherdüzeydeteşvikedilmesindesiviltoplumunherdüzeydekatılımınınhayatiönemdeolduğunu”teyitetmiştir.

7


3. SivilToplumunBağımsızveÖzgür ÇalışabilmesiiçinKoşullar

“Özgür ve bağımsız bir sivil toplum sağlıklı ve aynı zamanda yerel, ulusal ve küresel düzeyde hesap verebilir bir yönetişimin temelidir.”

GenelSekreterBanKi-moon’unİnsanHaklarıKonseyi’nin25. Oturumundayayınladığıvideomesajı,Mart2014

Devletlerinuluslararasısorumluluklarıbireylerintekbaşlarınayadabirorganizasyoniçindesivilaktivitelerdebulunmasınıaktifolarakdestekleyecekekonomik,siyasi,sosyal,kültürelvehukukikoşullarısağlamasınıgerektirmektedir.

Kamuotoriteleriylesiviltoplumaktörleriarasındakiilişkileridüzenleyeninsanhaklarıprensiplerişunlardır:

uu Katılım–Toplumdasiviltoplumunrolütanınmalıvesiviltoplumaktörleribağımsızhareketedebilmelivekamuotoritelerininaldığıpozisyondanfarklıbirşekildefikirlerinisavunabilmelidir.

uu Ayrımcılıkyasağı–Bütünsiviltoplumaktörlerinehiçbirayrımcılığamaruzkalmadansosyalhayatakatılabilmeimkânıtanınmalıdır.

uu İnsanOnuru–Kamuotoritelerivesiviltoplumaktörlerifarklırollerüstlenselerdehayatıdahaiyihalegetirmekgibiortakbiramacasahiptirler.Builişkidekarşılıklısaygıhayatibirönemesahiptir.

uu Şeffaflıkvehesapverilebilirlik–Kamuyararınaçalışmakkamuçalışanlarınınaçık,sorumlu,şeffafvehesapverebilirolmasınıgerektir.Buaynızamandasiviltoplumaktörlerininbirbirlerinevetoplumakarşışeffaflığınıvehesapverilebilirliğinidegerektirmektedir.

İyiuygulamalarıntemelinioluşturananakoşullar:2

3.1 ElverişliSiyasiveKamusalÇevre–Sivilkatılımaönemverenveteşvikedensiyasivekamusalçevre.Uygulamada,kurumlarvekamuçalışanlarısiviltoplumaktörleriiledüzenliilişkilerindeduyarlıveesnekolmalıdır.

2 İnsanHaklarıSavunucularınaDairBMÖzelRaportörü,İnsanHaklarıSavunucularıiçingüvenliveçalışabilecekleriuygunbirbirortamınsağlanması,A/HRC/25/55.

8


Tunus-SiviltoplumyeniTunus’uninşaasısırasındainsanhaklarıvedemokrasiiçingerekliolanyeniyasalarınvepolitikalarıngeliştirilmesindeönemlibirroloynamıştır.Demokratikgeçişdönemindeörneğindüşüncesuçlularıiçinçıkartılanafyasasıtaslağınınhazırlanmasında,uluslararasıdörtsözleşmeninimzalanmasıesnasında(BütünKişilerinZorlaKaybedilmedenKorunmasınaDairUluslararasıSözleşme,MedeniveSiyasiHaklarSözleşmesi’neEkİhtiyariProtokol,İşkenceyeveDiğerZalimane,GayriinsanîveyaKüçültücüMuameleveyaCezayaKarşıBirleşmişMilletlerSözleşmesi’neEkİhtiyariProtokolveUluslararasıCezaMahkemesiRomaStatüsü)siviltoplumaktörleriilegenişkapsamlıistişarelergerçekleştirilmiştir.Siviltoplumkuruluşlarıyeniseçimyasasınıyürürlüğesokanvesiviltoplumkuruluşlarıiçindevlethibesiöngörenveaynızamandayurtdışındanhibealmayıolanaklıhalegetirenörgütlenmeözgürlüğüüzerineyasayıkabuledendemokratikenstitülerinkuruluşundaroloynamışlardır.Yasanın2011EylülayındakabuledilmesindensonraTunus’dabinlercedernekkurulmuştur.SiviltoplumTunus’unilkdemokratikveşeffafseçimiolan2011seçimlerindeçokönemlibirroloynamıştır.Uluslararasıtoplumundayardımıylayaklaşık10.000’denfazlasiviltoplumaktivistikurucumeclisseçimleriniizlemeküzereseferberedilmiştir.Siviltoplum,özellikledekadınörgütleri,kadınerkekeşitliğinin2014Ocakayındakurucumeclistarafındanbüyükbirçoğunluklakabuledilentaslakanayasametnineyeralmasıiçinsavunuculukyapmışlardır.

SiviltoplumalanınınkorunmasınınvegüçlendirilmesininönemikonuluİnsanHaklarıKonseyi’ndeyapılanaçıkoturumunözetiA/HRC/27/33.

3.2DestekleyiciDüzenleyiciÇevre– Mevzuat,idarikurallarveuygulamalaruluslararasıstandartlarlauyumiçindeolmalıvesiviltoplumfaaliyetlerinikorumalıdır.Siviltoplumaktörlerininadaleteerişimi,bağımsızveetkiliulusalinsanhaklarıkurumlarıileuluslararasıinsanhaklarımekanizmalarınaerişimbuçerçeveiçerisindedeğerlendirilmelidir.Yasalarvepolitikalarönemlidirancaktamanlamıylauygulanmadıklarıtakdirdeetkisizkalacaklardır.

9


Slovenya’daörgütlenmeözgürlüğühakkı,resmiolaraktesciledilmeyenlerdedahilolmaküzerebütünderneklerekorumasağlamaktadırvetesciledilmeyenderneklereüyeolanlarınbarışçıtoplantıdüzenlemeyadabutoplantılarakatılmahakkıdadahilolmaküzerebütünfaaliyetleriniözgürbirşekildeyerinegetirebilmelerinisağlamaktadır.

BarışçıToplantıveÖrgütlenmeÖzgürlüğüHakkınaDairBMÖzelRaportörü, A/HRC/20/27.

Lübnan ve Fas’tamevzuatsiviltoplumörgütlerininulusalyadayabancıfonlardanhibealmadanönceotoritelerdenizinalmalarınıaramamaktadır.

BarışçıToplantıveÖrgütlenmeÖzgürlüğüHakkınaDairBMÖzelRaportörü, A/HRC/20/27.

3.3 SerbestBilgiAkışı–Fikirlere,verilere,raporlara,girişimlerevekararlaraserbestçeerişimSTA’larınsorunlarhakkındafarkındaolmasınıvebilgilenmesini,endişeleriniifadeedebilmesinivesorunlarayapıcıçözümlerlekatkıdabulunabilmesineolanaksağlar.

3.4Uzundönemlidestekvekaynaklar–Ötekileştirilenlerinsesleriniduyurabilmeleriiçinkapasiteleriniartıracakönlemleralınması,kaynaklaratoplantıalanlarıvebütünsiviltoplumaktörleriiçinteknolojiyeerişimsağlanması.

Hırvatistanherdüzeydekikamugörevlisiiçinkamuhibelerindağıtımındaşeffaf,temelkuralveusulleridüzenleyenHibelerinTahsisiiçinİyiUygulamalar,StandartlarveKıstaslarileDerneklerProjesi(2007)adlıbelgeyikabuletmiştir.

KarAmacıGütmeyenHukukiçinAvrupaMerkezi,SivilToplumiçinKamuHibeleri:AvrupaBirliği’ndeveBatıBalkanlar’daİyiUygulamalar,2011.

3.5DiyalogveİşbirliğiiçinPaylaşılanalanlar–Sivil toplumunkararalmamekanizmalarınakatılımısağlanmalıdır.

10


Maldivler’dehükümet2014yılında,bölgeselSTK’larveuluslararasıorganisyonlarlaberaber,kadınhaklarısavunucularıiçinİslamiçerçeveiçerisindecinsiyeteşitliğiningerçekleştirilebilmesiiçinbölgeseldeneyimlerinpaylaşıldığıvetartışıldığı5günlükbirforumudesteklemiştir.

Meksika’da2012tarihliİnsanHaklarıSavunucularınınveGazetecilerinKorunmasıKanunuinsanhaklarısavunucularınavegazetecilereyöneliktehditlerekarşıulusalbirkorumamekanizmasısağlamaktadır.BukanunsiviltoplumaktörlerininkatılımıylaveuluslararasıSTK’larileBMİHYKO-Meksikatemsilciğinindesteğiilehazırlanmıştır.

Nepal’de2010yılındaKastTemelliAyrımcılıkYasağıveDokunulmazlıkYasasısiviltoplumun,UlusalDalitKomisyonu’nunveBMİHYKOülkeofisininkatılımıylahazırlanmıştırve2011Mayısayındakabuledilmiştir.

YeniZelanda’da2011yılındaEngellilereDairYasaTasarısı,EngelliBireylerDerneği’ninkatılımıilehazırlanmıştır.

BarışçıToplantıveÖrgütlenmeÖzgürlüğüHakkınaDairBMÖzelRaportörü A/HRC/20/27.

Vanuatu’da2013yılındaHükümet,başkanyardımcılığınıVanuatuHükümetDışıKurumlarDerneği’ndenbirtemsilcininyaptığıEvrenselPeriyodikİnceleme(EPİM)komitesikurmuştur.Ayrıca,siviltoplumkuruluşları,Vanuatu’nuninsanhaklarıyükümlülüklerinedairraporlamalarıyapanveulusalinsanhaklarıkurumununkurulmasınayönelikçalışmalardabulunanUlusalİnsanHaklarıKomitesi’ndetemsiledilmektedir.2013yılındaEngelliBireylerinHaklarınaDairKomite’yesunulacakraporunhazırlanmasısürecindeengellibireyleredairçalışmalaryürütensiviltoplumörgütleriylegenişkapsamlıistişareleryapılmıştır.

SivilToplumÇalışmalarıileilgiliUluslararasıHukukiStandartlar

Siviltoplumçalışmalarıiçingüvenliveelverişlibirortamın,uluslararasıinsanhaklarıhukukutemelalınarakhazırlanmışsağlambirulusalyasalçerçeveiledesteklenmesigerekir.

İfade,örgütlenme,barışçıtoplantıözgürlüğüvekamuişlerinekatılmahakkıpozitifdeğişimiçininsanlarınhareketegeçmesinisağlayanhaklardır.Herkes,tektekveyabaşkalarıylabirlikte,buhaklarasahipolmalıdır.Buhaklaryurttaşlıkaktivitelerininmerkezindeyeralır.

Entemeluluslararasıinsanhaklarıbelgeleri,kamuözgürlüklerininkorunmasıiledoğrudanilgiliolanhükümleriçerirvetümüayrımcılıkyasağıilkesineatıftabulunur:

11


uu İnsanHaklarıEvrenselBildirgesi(19,20,21.maddeler);

uu MedeniveSiyasiHaklaraİlişkinUluslararasıSözleşmeifadeözgürlüğü,barışcıtoplantıveörgütlenmeözgürlüğüilekamusalhayatakatılımhakkınıdüzenlemektedir(19,21,22,25.maddeler);

uu Ekonomik,SosyalveKültürelHaklaraİlişkinUluslararasıSözleşmesendikakurma,sendikayakatılmavekültürelhayatakatılmahaklarınıkorumaktadır(8,15.maddeler);

uu KadınlaraKarşıHerTürlüAyrımcılığınÖnlenmesiUluslararasıSözleşmesikadınlarınsiyasi,ekonomikvekültürelhayatakatılmasınıgüvencealtınaalmaktadır(3.madde);

uu HerTürlüIrkAyrımcılığınınOrtadanKaldırılmasınailişkinUluslararasıSözleşmeifade,toplanma,örgütlenmevekamusalişleriyürütmeözgürlüğübağlamındaayrımcılığıyasaklamaktadır(5.madde);

uu ÇocukHaklarınaDairSözleşmeçocuklariçinifade,toplanmaveörgütlenmeözgürlüğünügüvencealtınaalmaktadır. (13,15.maddeler);

uu EngelliBireylerinHaklarınaDairUluslararasıSözleşmeifadevedüşünceözgürlüğü,bilgiyeerişimilesiyasivekamusalhayatavekültürelhayatakatılmahakkınıgüvencealtınaalmaktadır (21,29,30.maddeler);

uu BütünKişilerinZorlaKaybettirilmedenKorunmasıUluslararasıSözleşmesibireylerinzorlakaybedilenkişilerinakıbetiniaraştıranderneklereözgürcekatılmasınıyadakurmasınıvezorlakaybetmeyemaruzkalanmağdurlarayardımedilmesinigüvencealtınaalır(24.madde);ve

uu BütünGöçmenİşçilerinveOnlarınAileÜyelerininHaklarınınKorunmasıUluslararasıSözleşmesiörgütlenmeözgürlüğünükorumaaltınaalmaktadır(26.madde).

İfade,örgütlenmevebarışçıtoplantıözgürlüğüilekamuişlerinekatılmahakkıbirçoksivil,kültürel,ekonomik,siyasivesosyalhakkınkullanılmasıiçinbiraraçvazifesidegörmektedir.Buhaklartoplumundahailerigitmesiiçinkadınları,erkekleriveçocuklarıbufaaliyetlerekatarakgüçlendirmektedir.

İfade Özgürlüğü. İfadeözgürlüğühertürlübilgivefikirarama,almaveyaymahakkınıiçerir.Buözgürlüksiyasivedinisöylem,halklailişkiler,insanhaklarınınyanısırakültürelvesanatsalifade,bilgivefikirlerideiçermektedir.İfade,ağırhakaretiçerdiğitakdirdebuözgürlüksınırlanabilir.(ÖrneğinAyrımcılık,NefretSöylemiveŞiddetolarakkabuledilenMilliyetçi,DiniyadaIrkçıSavunuculuğunYasaklanmasıÜzerineRabatEylemPlanı,5Ekim

12


2012).Tümifadeformlarıveifadeleriyaymaaraçlarıkorumaaltındadır:sözlü,yazılıveişaretdiliyle,imajyadasanatobjesigibisözsüzformlar.Fikirvedüşüncelerinifadesikitap,gazete,broşür,poster,karikatür,afiş,kıyafetveyasalbaşvurularyoluylayapılabilir.Hertürlüvideo,elektronikveinternettemelliifadedebuözgürlüğedâhildir.

Örgütlenme Özgürlüğü.Dernek,ortakbiramacıifadeetmek,savunmakyadatalepetmekiçinbirarayagelen,müşterekenhareketedeninsantopluluğuyadavarlığıifadeetmektedir.Örgütlenmeözgürlüğüsiviltoplumörgütlerine,kulüplere,kooperatiflere,hükümetdışıkuruluşlara,diniderneklere,siyasipartilere,sendikalara,vakıflarayadaonlinederneklerekatılmavekatılmamahakkınıkapsar.“Nekadarküçükolursaolsunmalikaynakarama,sağlamavekullanmaehliyetiderneklerinvarlığıveetkiliçalışmasıiçinelzemdir.Örgütlenmeözgürlüğühakkıulusal,yabancıyadauluslararasıkaynaklardaninsankaynağı,maddivemalidestekarama,almavekullanmahakkınıdakapsar.”(A/HRC/23/39,para.8).

Barışçı Toplantı Özgürlüğü.Barışçıtoplantıözelbiramaçiçinözelyadakamusalalandageçici,şiddetiçermeyentoplantıyıifadeeder.Buhakgösteri,grev,geçittöreni,mitingveoturmaeylemlerinikapsar.

Kamusal hayata katılma hakkı.Kamuişlerininyürütülmesi,özelliklesiyasiiktidarınkullanılmasındayasama,yürütmeveidarigüçlerinkullanmasınıilgilendirengenişbirkavramdır.Kamuyönetimininheraşamasıileyerel,bölgesel,ulusalveuluslararasıdüzeydepolitikalarınoluşturulmasınıveuygulanmasınıkapsar.Katılımdoğrudanveyaözgürceseçilentemsilciaracılığıileolabildiğigibidoğrudananayasanınonaylanmasıyadadeğiştirilmesi,yasataslaklarınınhazırlanmasıvepolitikalarıngeliştirilmesi,referandumyoluylakamusalkonularakararverilmesi,yereldüzeydekararalmayetkisinesahiphalkmeclislerinekatılımyoluylaolabilir.Birsiviltoplumkuruluşuoluşturmayadabirsiviltoplumkuruluşunakatılmadadâhilolmaküzereörgütlenmeözgürlüğüsiyasivekamusalişlerleilgilidirvekamuişlerinekatılmahakkınınolmazsaolmazbirunsurudur.

Ayrımcılık yasağı.Yukarıdakitümhaklarırk,renk,cinsiyet,dil,din,siyasiyadabaşkagörüş,cinsiyetkimliği,ulusalyadatoplumsalköken,mülkiyet,doğumveyabunabenzerbaşkasebepleredayanarakayrımgözetilmeksizintümbireyleriçingarantialtınaalınmıştır.Buhaklar,kadınlar,çocuklar,yerlihalklar,engellibireylervecinselyönelimvecinsiyetkimliği,vatansızkişiler,göçmenvemültecilerdedâhilolmaküzereazınlıkgruplarınayadaötekileştirilmevedışlanmariskitaşıyangruplaramensupkişileredeuygulanır.

Buuluslararasıstandartlardevletintümkurumlarıiçingeçerlidir:yürütme,yasamaveyargı;hangidüzeydeolursaolsundiğerkamuvehükümet

13


görevlileri-ulusalbölgeselveyerel.Devlet,bireyleriözgürlüklerekeyfizararvereceküçüncükişilerinveyakuruluşlarıneylemlerindenkorumakladayükümlüdür.Devletlerinbuhaklarınkorunmasıvegeliştirilmesikonusundabirincilsorumluluğuvardır.

İfade,örgütlenmevebarışçıtoplantıözgürlüklerikendilerineözelgörevvesorumluluklartaşıyanvebusebeplebelirlisınırlamalaratabitutulabilenözgürlüklerdir.Fakatgetirilensınırlamakanuntarafındankonulmalıdırvesadecebaşkalarınınhakveitibarınasaygı,ulusalgüvenliğivekamudüzeninikorumaveyakamusağlığıveahlakınıkorumaamacıtaşımalıdır.Bugerekçeleraslaçokpartilidemokrasi,demokratikilkelerveinsanhaklarıalanındayapılançalışmalarısusturmakamacıylakullanılmamalıdır.

İnsanHaklarıKomitesi,GenelYorumNo.34,Madde19:FikirveDüşünceÖzgürlüğü,CCPR/C/GC/34;veGenelYorumNo.25,Madde25:Kamuhayatınakatılmahakkı,CCPR/C/21/Rev.1/Add.7.BarışçıtoplantıveörgütlenmeözgürlüğühakkıüzerineBMÖzel

Raportörü,A/HRC/20/27;veA/HRC/23/39.

“Hükümetler de dâhil olmak üzere hiçbirimiz kendi kendimize bütün gerçeklere, en iyi fikirlere sahip olamayız ya da çözmeye çalıştığımız sorunların altında yatan sebepleri bilemeyiz. Biz sadece ortak akıldan yararlanabiliriz. Ve bu sebeple karar almadan önce bütün grupların sesini duymak özellikle de ötekileştirilenleri dinlemek bizim için önemlidir. Örneğin, İnsan Hakları Komitesi çok farklı kaynaklardan bilgi toplar: Hükümetlerin kendisinden, Birleşmiş Milletler’den ve sivil toplumdan. Bu bilgiler, hükümetlere ulusal yasalarını ve uygulamalarını imzalamış oldukları uluslararası insan hakları sözleşmelerinde yer alan yükümlülüklere daha uyumlu hale getirmek için atacakları adımlara dair tavsiyeler içeren Nihai Sonuç Gözlemleri ve Tavsiyeleri hazırlamamızda yardımcı olmaktadır.”

ProfesörSirNigelRodley,GenelBaşkan, BirleşmişMilletlerİnsanHaklarıKomitesi,Ekim2014

14


4.Siviltoplumaktörlerininkarşılaştığı zorluklarSiviltoplumaktörlerihükümetingörüşlerine,politikalarınaveeylemlerinemuhalefetettikleriyadaeleştirdikleriiçin,yerel,ulusal,bölgeselveküreseldüzeyeçalışmalarınıengelleyen,küçümseyen,meşrufaaliyetlerininetkisinitersineçevirmeyiamaçlayandurumlarlakarşılaşabilirler.

Buengellemelersiviltoplumaktörleriniözgürlüğündenvebağımsızlığındanmahrumbırakmayadatacizetme,yıldırmavemisillemeşeklindegerçekleşebilir.

Siviltoplumaktörlerininfaaliyetleriniönleme,azaltma,durdurmaveetkilerinitersineçevirmeyolları:

4.1 Siviltoplumunçalışmalarınıengelleyenkanunveyakural-temellitedbirlerKanunlarveyönetmeliklersiviltoplumaktörlerininözgürlükvebağımsızlığınısınırlayabilir,örneğin:

uu Artıbiryarargetirmediğihaldetesciletmezorunluluğu(vergimuafiyetigibi),

uu Yapabileceğifaaliyetlerintürünedairsınırlamalar,

uu Tesciledilmeyenfaaliyetleriçincezayaptırımı,

Özgürlük vebağımsızlığısınırlandırma

Taciz,sindirme,misilleme

Yasal

Yasadışı

15


uu UluslararasıSTK’lardadâhilolmaküzerebazıderneklerintesciledilmesininsınırlamasıyadaderneklerinuluslararasıfonalmasınınsınırlanmasıyadainsanhaklarıalanındaçalışangruplaragetirilensınırlamalar,

uu Faaliyetlerikiminyapacağınadairsınırlamalaryadabazıfaaliyetleresınırlamalargetirmek,

uu Finansalkaynaklarkonusundasınırlamalar(uluslararasıkaynaklar)ve

uu Barışçıtoplantı,örgütlenmeveifadeözgürlüğünüdüzenleyenyasalarınayrımcıifadelerbarındırmasıvebazıgruplarüzerindeolumsuzetkilerdebulunması.Ayrıca,karmaşıkidarisüreçlervekeyfitedbirlerSTA’larınçalışmalarınıengelleyebilmekteyadageciktirebilmektedirler.

Bilgiyeerişimhakkıkısıtlandığında,STA’larınkararalmamekanizmalarınaetkilibirşekildekatılabilmesidahaazmümkünhalegelmektedir.Kararalmamekanizmalarınagereğindendarveyasıkıkatılımyöntemleri(STA’larasadecegözlemcistatüsüyadasınırlıkonuşmahakkıverilmesigibi)STA’larınbusüreçlerekatılımınınönündekiengellerolarakkabuledilmektedir.Örgütlenmeözgürlüğüstandartları,ulusalveyereldüzeydeolduğukadaruluslararasıdüzeydeuygulanmaktadır.3

4.2KeyfiTedbirler Siviltoplumhükümetingörüşlerine,politikalarına,eylemlerinekarşıolduğundayadaeleştirdiğinde,yasalardakibelirsizhükümleryasallıkvemeşruiyetkisvesialtında(meselaterörlemücadele,karaparaaklama,ulusalgüvenlik,kamuahlakı,ulusalbağımsızlığınkorunmasıgibi)siviltoplumakarşıkeyfiolarakuygulanabilir.Söyleki:

uu Yönetiminkeyfisoruşturmayauğraması,

uu Siviltoplumvasfındançıkartmatehdidiyadagerçektençıkartma,

uu Zorlaofiskapatma,

uu Aramavemülkiyeteelkoyma,

uu Fahişparacezaları,

uu Mesnetsizkovuşturmalar,

uu Keyfitutuklamavegözaltılar,

3 BarışcıToplantıveÖrgütlenmeÖzgürlüğüHakkıÜzerineBMÖzelRaportörü‘nünçokuluslukurumlarbağlamındabarışçıtoplantıveörtütlenmeözgürlüğününkullanılmasıraporu,A/69/365.

16


uu Seyahatyasaklamaları,

uu Vatandaşlıktançıkartmave

uu Protestovetoplanmahakkınınkeyfiolaraksınırlanmasıveengellenmesi

BMİnsanHaklarıKonseyi’ninhukuktaveuygulamadasiviltoplumiçingüvenliveçalışabileceğiuygunbirortamınsağlanmasıüzerine24/21sayılıkararı,“Bazıdurumlarda,ulusalyasaveidarihükümler...uluslararasıhukukaaykırıbirbiçimdesiviltoplumunçalışmalarınıengellemekvetehlikeyesokmakiçinkullanılmaktadır,”tespitindebulunmaktadır.

4.3HukukDışıTaciz,YıldırmaveMisilleme Siviltoplumunçalışmalarınıengelleyenyasalsınırlamalarvekeyfiolarakuygulananyasalarınyanında,tehdityadadiğertürdepsikolojikbaskıyadafizikselsaldırılardaSTA’larıveaileleriniözgürceçalışmaktanalıkoyabilir.

Örneklerşöyledir:

uu Telefonlatehditetme,uu Takipetme,uu Fizikselyadacinselsaldırı,uu Mülkiyetezararverme,uu İşinyadagelirinkaybedilmesi,uu Siviltoplumaktörlerini“devletdüşmanı”“hain”yada“yabancılarınçıkarıiçinçalışanlar”olaraketiketleyiplekeleyicikampanyadüzenleme,uu Zorlakaybetme,uu İşkenceveuu Öldürme.

“İnsanlar ve sivil toplum grupları diğer insanların hayatını daha iyi hale getirmek için genelde kendi hayatlarını risk altına atarlar. Sonsuza kadar susturulacaklarınıı bilseler de düşüncelerini açıklarlar. Diğerlerinin görmezden geldikleri ya da varlığından bile haberdar olmadıkları sorunlara dikkat çekerler. Haklarımızı korurlar. Bu sebeple kendi haklarını hak ederler.”

BMGenelSekreteriBanKi-moon’unsiviltoplumundesteklenmesi etkinliğindeyaptığıkonuşması,23Eylül2013

17


“Taciz, sindirme ve misilleme gibi hareketler insan hakları aktivistlerini kaygılarını dile getirmekten ve BM veya diğer uluslararası aktörlerle çalışmaktan alıkoyar. Bu hareketler aynı zamanda toplumun genelinde bir korku yaratır ve demokratik toplumun olmazsa olmazları olan ifade, toplanma ve örgütlenme özgürlüğünün kullanılamadığı baskıcı bir ortam yaratır. “

BüyükelçiLauraDupuyLasserre,BMUruguayDaimiTemsilcisi,İnsanHaklarıKonseyiBaşkanı(2011-2012)

KadınınİnsanHaklarıSavunucularıErkeksavunucularınmaruzkaldığırisklerkadınsavunuculariçindegeçerliolmaklabirlikte,kadınlarcinsiyettemellitehditlereveşiddetedemaruzkalabilmektedirler.Çoğunlukla,kadınınıninsanhaklarısavunucularınınfaaliyetlerikadınınailevetoplumiçindekigelenekselrolünebirkarşıçıkışolarakkabuledildiğindentoplumunveotoritelerindüşmanlığınıçekmektedir.Kadınıninsanhaklarısavunucularınınçalışmalarınıdine,namusavekültüretehditolarakgörentoplumliderleri,inançtemelligruplar,ailelervetoplumlarkadınlarıdamgalamaktavedışlamaktadır.

Ayrıca,yaptıklarıişinkendisiyadabaşarmayıamaçladıklarıhedefler(meselakadınhaklarınınsağlanmasıyadatoplumsalcinsiyettemelliherhangibirhak)kadınınıninsanhaklarısavunucularınısaldırılarınhedefihalinegetirmektedir.Ailelerinidetehditederekveşiddetemaruzbırakılarakkadınıninsanhaklarısavunucularınıizoleetmeveheveslerinikırmaamaçlanmaktadır.Kadınıninsanhaklarısavunucularıerkekmeslektaşlarındandahafazlaşiddetveihlal,önyargı,dışlamaveitibarsızlaştırmariskialtındadır.Korumamekanizmalarınıngüçlendirilmesiiçinbuözelsorunlarvekaygılarınulusalveuluslararasıseviyedetanınmasıgerekir.Devletveyadevletdışıaktörlertarafındanişlenmişolsunkadınınıninsanhaklarısavunucularınakarşıyapılangözdağı,tehdit,şiddetiddialarıderhalvekapsamlışekildesoruşturulmalıdır.

2013yılındaBMGenelKurulu,kadınıninsanhaklarısavunucularınakarşıyapılansistematikveyapısalayrımcılığaveheryaştakikadınıninsanhaklarısavunucularınınmaruzkaldığışiddetedikkatçekenbirkararkabuletmiştir.Kararda,devletleringereklitedbirlerialarakkadınsavunucularınkorunmasıvesavunuculariçingüvenliveuygunbirortamınyaratılabilmesiiçintoplumsalcinsiyetduyarlıbakışınpolitikalaradâhiledilmesiyönündekararalmıştır.

18


FildişiSahili’nde2014tarihliİnsanHaklarıSavunucularınınKorunmasıveGeliştirilmesiYasasıifadeözgürlüğü,örgütlenmeözgürlüğü,kaynaklaraerişimhakkı,uluslararasıorganlarabilgigöndermehakkı,misillemelerdenkorunmahakkıgibiİnsanHaklarıSavunucularınadairBildirge’detanınanhaklarıgüvencealtınaalmaktadır.Yasa,insanhakkısavunucularınınveailelerininsaldırılardankorunmasıvesaldırıdurumundasoruşturmavecezalandırmayızorunlulukhalinegetirmektedir.Yasa,kadınıninsanhaklarısavunucularınınmaruzkalabileceğitehditlerideöngörüpbunlarakarşıdakorumasağlamaktadır.FildişiSahiliYasasıFildişiİnsanHaklarısavunucularıKoalisyonuveBatıAfrikaİnsanHaklarıSavunucularıNetwork’üdedâhilolmaküzeresiviltoplumkuruluşlarıtarafındanmemnuniyetlekarşılanmıştır.

BMileişbirliğiyapankişilerevegruplarakarşısindirmevemisillemeler

“BM çalışmaların, yalnız insan hakları alanında değil aynı zamanda barış ve güvenlik ile kalkınma alanlarında başarıya ulaşmasında sivil toplumun yeri çok merkezidir. Sivil toplum bundan daha önemli olmamıştır ve sivil topluma bundan daha çok ihtiyaç duyulmamıştır. Sadece, BM Şartı ve İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ile verilen görevlerde bize yardım ettikleri için değil aynı zamanda bu tür hareketler diğerlerini de bizimle çalışmaktan korkuttuğu için Birleşmiş Milletler ile işbirliği yapan kişilere ya da gruplara yapılan sindirme ve misillemeler kabul edilemez. Demokrasinin sesini güçlendirmek için her seviyede gerekli adımları atmalıyız.”

BMGenelSekreteriBanKi-moon, sivilpoplumundesteklenmesiüstdüzeyetkinliğindeyaptığıaçıklama,

23Eylül2013

“Birleşmiş milletler olarak insan hakları alanındaki paha biçilemez çalışmalarımızı bizimle işbirliği yapanlar olmadan gerçekleştiremezdik. Taciz edildiklerinde ya da misillemeye uğradıklarında onlar mağdur olur ama biz de daha az güvende oluruz. Onların işbirliği engellendiği zaman bizim insan hakları alanındaki çalışmalarımız tehlikeye girer.”

BMGenelSekreteriBanKi-moon, Misillemelerüzerineüstdüzeypaneltartışmasındayaptığıaçıklama,

NewYork,2011

19


BMileinsanhaklarıalanındaişbirliğiyapangruplarayadabireylerekarşıyapılansindirmevemisillemeeylemleriözellikleşokedicidir.GruplarınyadabireylerinBMinsanhaklarısisteminekatılmahakkıveihtiyacıevrenselolarakkabuledilenbirgerçekolmasınarağmen,bukişilerekarşısindirmevemisillemeiddialarıbildirilmeyedevametmektedir.

BMmekanizmalarıileyadaçalışanlarıileiletişimegeçtikleriiçin(beyan,rapor,toplantıvs.)STA’larsindirmevemisillemeyemaruzkalabilmektedirler.Meselaüstdüzeygörevlilertarafındanverilenkamusalbeyanlardadâhilolmaküzerehükümetyetkilileritarafındantehdityadatacizedilebilir,toplantılarakatılmakiçinseyahatetmeleriengellenebilirveSTA’larınçalışmalarıtakipedilebilirvesınırlanabilir.Sosyalmedyada,yazılıvegörselbasındalekeleyicikampanyalarnadirgörülenhadiselerdeğildir.Tehditlertelefonla,SMSile,yadadoğrudantemasileyapılabilir.STA’lartutuklanabilir,fizikselşiddetemaruzkalabilir,işkencegörebilirhattaöldürülebilirler.

İnsanHaklarıKonseyibukonuda24/24ve12/2sayılıkararlardadâhilolmaküzerebirçokkararkabuletmiştir.GenelSekreterBMileinsanhaklarıalanındaişbirliğiyaptığıiçinmisillemeleremaruzkalanlaradairyıllıkraporyayınlamaktadır.GerekGenelSekretergereksedeİnsanHaklarıYüksekKomiseriherfırsattabutüreylemlerinkabuledilmezolduğunuvebudurumlardaBM’nindahakoordinelivetopluolaraktepkigöstermesigerektiğiniifadeetmişlerdir.Diğerinsanhaklarımekanizmalarıdamisillemelerekarşıgüçlüvekamusalbirduruşsergilemektedirler.

MisillemelerekarşıİnsanHaklarıSözleşmelerindekihükümler

Ekonomik,SosyalveKültürelHaklaraDairUluslararasıSözleşmeİhtiyariProtokol’ün13AmaddesiGruplarınyadabireylerinbuprotokolaltındakurulanKomiteilebağlantıyageçtikleriyadaişbirliğiyaptıklarıiçinkötümuameleyeyadasindirmeyemaruzkalmamasıiçindevletgereklitedbirlerialmakzorundadır.

ÇocukHaklarınaDairSözleşmeİhtiyariProtokol’ün4AmaddesiGruplarınyadabireylerinbuProtokolaltındakurulanKomiteilebağlantıyageçtikleriyadaişbirliğiyaptıklarıiçinkötümuameleyeveyasindirmeyemaruzkalmamasıiçindevletgereklitedirlerialmakzorundadır.

KadınlaraKarşıHerTürlüAyrımcılığınÖnlenmesiUluslararasıSözleşmesiİhtiyariProtokolü’nün11.MaddesiGruplarınyadabireylerinbuProtokolaltındakurulanKomiteilebağlantıyageçtikleriyadaişbirliğiyaptıklarıiçinkötümuameleyevesindirmeyemaruzkalmamasıiçindevletgereklitedbirlerialmakzorundadır.

20


Avusturya’da1982tarihliOmbudsmanKuruluYasası’nın18.Paragrafı“HiçkimseİşkenceninÖnlenmesiAltKomitesineOmbudsmanKurulu’nayadaKurultarafındankurulankomisyonlarabilgisağladığıiçindezavantajlıbirdurumadüşürülemezyadacezalandırılamaz.”demektedir.

Karadağ’da2007tarihliAnayasa’nın56.Maddesi“HerkesAnayasa’dagüvencealınanhakveözgürlüklerinkorunmasıiçinuluslararasıorganlarabilgisağlamahakkınasahiptir.”demektedir.

Yasalveidarisınırlamalartaciz,sindirmevemisillemeilebirleştiğindesiviltoplumunhükümetleberaberoynayacağıyapıcıvetamamlayıcırolüazaltır.Butarzsınırlamalarsiviltoplumçalışmalarınıengeller,azaltır,itibarsızlaştırırveyaolumluetkisinitersineçevirebilir.Siviltoplumiçinuygunvegüvenlibirortamsağlamavesiviltoplumçalışmalarınıkorumavegeliştirmekonusundakieksiklikdevletinbualandakiuluslararasıinsanhaklarıhukukusorumluluklarınatersdüşer.

STA’larınkorunmasındabirincilgörevdevletindirfakatsiviltoplumalanıyadaSTA’larınkendisiinsanhaklarıalanındakiçalışmalarısebebiyleriskaltındalarsauluslararasıtoplumbukişilerinkorunmasıvedesteklenmesinoktasındasorumluluksahibidir.

21


5.NeYapabilirim?BirleşmişMilletlere BakmakUluslararasıinsanhaklarıhukukuSTA’laradestekverehberlikaçısındanbenzersizbiruluslararasıplatformsağlar.BuplatformİnsanHaklarıBirleşmişMilletlerİnsanHaklarıYüksekKomiserliğiOfisi(BMİHYKO),İnsanhaklarıSözleşmeDenetimOrganları,İnsanHaklarıKonseyivemekanizmalarını(ÖzelRaportörProsedürü,EvrenselPeriyodikİnceleme,vs.)içerir.

“Uluslararası insan hakları standartları sivil örgütlerin uluslararası kabul edilmiş kuralların gerçekleştirilebilmesi için savunuculuk yapabilmelerini sağlayan küresel bir çerçeve sunar. Bu standartlar sivil örgütlerin çalışmalarını meşrulaştırmakla kalmaz aynı zamanda hükümetlerin insan hakları yükümlülüklerini bağımsız bir şekilde izlemeyi ve raporlamayı da sağlayan bir platform sunar. Uluslararası insan hakları mekanizmaları, sivil toplum için daha elverişli bir ortamı savunmak için temel bir platform olarak ortaya çıkmıştır. Özellikle kısıtlayıcı durumlarda, BM insan hakları organları hassas konular hakkında farkındalık yaratma ve diyalog oluşturma açısından ulusal sivil toplum grupları için önemli bir giriş noktası sağlamaktadır.

Dr.DannySriskandarajah, GenelSekreter,CIVICUS:VatandaşKatılımıiçinDünyaBirliği,

Ekim 2014

BMinsanhaklarımekanizmalarınınsiviltoplumalanınıkoruyabileceğiikiyolbulunmaktadır:4

Sivil toplum alanına yönelik engeller, tehditler ve iyi uygulamalara dair raporlamalar.İnsanhaklarıdurumunadairraporlamalarBMinsanhaklarımekanizmalarınınmüdahalesiiçinbirtemeloluşturur.STA’lartarafındanyazılıkayıtlaradayananveteyitedilmişbilgiler,hareketegeçmekaçısındandahainanılırveiknaedici,çürütülmesizorbirtemelsağlarveinsanhaklarınınkorunmasıvegeliştirilmesiiçinetkilibiryoldur.STA’larçalışmalarınavesiviltoplumalanınayönelikengellemeler,tehditlerileiyiuygulamalaradairellerindekibilgivebelgeleri(kesin,gerçekleredayanan,dikkatlianalizlerivesomuttavsiyeleri)BMinsanhaklarımekanizmalarıilepaylaşmayadavetedilmektedirler.

4 BumekanizmalaraaşinaolmayanokuyucularBMİHYK’nin“SivilToplumiçinElKitabı-BirleşmişMilletlerİnsanHaklarıProgramlarıileçalışmak”adlıElkitabınabakmalıdırlar.Dahafazlabilgivetavsiye,Birleşmiş Milletler Tavsiyeleri Nasıl İzlenmelidirbaşlıklıRehberdedâhilolmaküzere“SiviltoplumiçinPratikBirRehber”serisindebulunmaktadır.

22


Mümkün olan alanların kullanılması.STA’laruluslararasıtoplantılaravekonferanslarayadauzmanziyaretlerinekatılmagibiolanaklarıkullanmayadavetedilmektedirler.Kullanılacakyollararasındaraporsunulması,bilgilendirmetoplantısıdüzenlenmesi,katılımcılararasındasiviltoplumalanınadairsorunlaradairfarkındalıkyaratmakiçinağlaroluşturulmasıvetavsiyevebaşarılıstratejilerinpaylaşılmasıbulunmaktadır.

SiviltoplumalanıkonularındaBMinsanhaklarımekanizmalarıileçalışmakSTA’lara,çıkanbulguları(uluslararasıbulgular,hükümeteyapılanhukuki,idarivediğeralanlardakitavsiyeler)siviltoplumalanınıkorumaveSTA’larıyerelalandagüçlendirmeimkânıverir.

BMinsanhaklarımekanizmalarınınbulgularınadairörnekler:

uu SözleşmeorganlarınınNihaiSonuçGözlemleriilebireyselbaşvurularadairGörüşleriveTavsiyeleri

uu İnsanHaklarıKonseyiözelraportörleritarafındanhazırlanantematikraporlar,ülkeziyaretleri;bireyselvakalaradairraporlardayeralandeğerlendirmeler,tavsiyelervesonuçlar;

uu EvrenselPeriyodikincelemesırasındayapılantavsiyeler;

uu İnsanHaklarıKonseyiveGenelKurultarafındanalınankararlarveönergeler;

uu Soruşturmakomisyonları,gerçekleribulmamisyonlarıveİnsanHaklarıKonsey’itarafındaninsanhaklarıihlallerinisoruşturmakiçinkurulandiğergeçicimekanizmalar;

uu BMGenelSekreteri’ninaçıklamaları;

uu BMİnsanHaklarıYüksekKomiseritarafındanyapılanaçıklamalar,raporlarvearaştırmalar(meselasahadabulunanmisyonlarınçalışmalarınadairraporlar;İnsanHaklarıKonseyi’ninyadaBMGenel

Bilgi aktarımı

Katılım

BM İnsanHaklarıSistemi

Uluslararası•••••• Ba vurular

BulgularSonuçlarRaporlarKararlarAçıklamalar

ş

Yerel eylemleridestekleme veşekillendirmearaçları

23


Kurulu’nunyetkilendirmesiylebirülkeüzerineyadatematikkonulardahazırlananraporlarvearaştırmalar);

uu İnsanhaklarındaBMileçalışankişilereyadagruplarakarşıyapılansindirmevemisillemelerekarşıBMGenelSekreterininyayınladığıyıllıkraporlar ve

uu GenelSekreteryadaİnsanHaklarıYüksekKomiseritarafındanülkelereyapılanitirazlaryadainsanhaklarıuzmanlarınınkamuyayaptıklarıaçıklamalar.

Bubulgularveönerileryereletkinlikleridesteklemekveşekillendirmekiçinsavunuculukverehberlikaçısındandagüçlüaraçlarolabilir.BubağlamdaSTA’lar:

uu BMinsanhaklarısistemitarafındanyapılantavsiyelerinyerinegetirilmesiiçinmerkeziveyerelyönetimlerleçalışabilirler;

uu Ülkedekiuluslararasıinsanhaklarıuygulamalarınadairbeklentiveyorumlarıkamuoyuylapaylaşarakfarkındalıkyaratabilirler;

uu Yerelvemerkeziyönetimlertarafındanalınanönlemleriizleyipdeğerlendirebilirler;

uu Mevcutsavunuculukstratejileriniinanılırveobjektifbirdilkullanarak,etkilibirstratejiuygulayarakveiyiörneklerikullanarakgüçlendirebilirler;

uu Siviltoplumkuruluşlarıiçindevearasındaaynızamandakamuoyundagörüşleriseferberedebilirler;

uu Ortaklıklargeliştirebilirler;

uu Kamuyöneticileriylediyalogunkalitesinigeliştirebilirler;

uu Kararalmamekanizmalarınakatkıdabulunabilirler;

uu Hukukigirişimlervestratejikdavalariçinçerçevehazırlayabilirler;

uu İnsanhaklarımekanizmalarınınizlemefaaliyetinekatkıdabulunabilirler

uu BMinsanhaklarımekanizmalarınabaşvurmakisteyenkişilereteknikyardımsağlayabilirveihlalkonusunudeğerlendirilebilirler;

BM’nindiğerülkelereilişkinbulgularıdabenzerdurumlarailişkinstratejilergeliştirilmesiaçısındanzenginbirbilgikaynağıolacaktır.

24


BMinsanHaklarıMekanizmalarıNasılÇalışır?Genelolarak,BMinsanhaklarımekanizmalarıinsanhaklarısorunlarıçözmekiçinçalışırkenbenzerbirsüreçtakipeder.Siviltoplumaktörleridedâhilolmaküzerefarklıkaynaklardanbilgilertoplanır.Bilgileranalizedilir,tutarolupolmadığı,doğruluğuvegüvenilirliğikontroledilir.Diyalogdevletleyazışarakyayüzyüzegörüşmelerlebaşlarvedevlettenbubilgileridoğrulamasıtalepedilir.Devletesorununasılçözeceğinedairtavsiyelerdebulunmavetavsiyelerihayatageçirmeiçinyardımteklifeder.Dahasonratavsiyelerinnasılhayatageçirildiğinedairbilgilertoplanır.

Kaynaklardanbilgi toplanması

(Devletler, STA'lar,vb.)

Devlettarafından insan

haklarımekanizmalarına

raporlama yapılması(EPİM ve Sözleşme

Organları)

Devletlediyalog

DevleteTavsiyelerdebulunulması

Tavsiyelerinyerine getirilmesi

ve izleme

25


Nisan2011tarihinde,İspanyaEngelliBireyleriTemsilKomitesi,EngelliBireylereDairKomite’nin50.oturumunakatılmışvesorunlarınlistelenmesinekatkıdabulunmuşlardır.TemsilKomitesi,birraporsunmuş,Komite’yibilgilendirmişveİspanyahükümetineyapılantavsiyelerinizlenmesiiçinçalışmıştır.TemsilKomitesiözellikleengellerisebebiyleseçmehaklarıellerindenalınanyaklaşık80.000insanıetkileyenbirdurumiçingenişkapsamlıbirkampanyabaşlatarak,seçmehakkınınverilmesinitalepetmiştir.EngelliBireylereDairKomiteİspanyahükümetine“ilgilibütünyasalargözdengeçirilerekengeldurumlarınabakılmaksızınbütünbireylerinoyhakkınıkullanmasısağlanmalıdır”tavsiyesindebulunmuştur.(CRPD/C/ESP/CO/1,paragraf48).TemsilKomitesimevzuatındeğiştirilmesiiçinçeşitligirişimlerdebulunmuştur.Bugirişimlerarasında“oyvermeksenindehakkın,hiçkimsealamaz”kampanyasıoyhakkınıntalepedilmesivekullanılmasıiçindetaylıvepratikadımlarıiçermektedir.TemsilKomitesi’ninyapmışolduğukampanyalarakabinde,YüksekMahkemeSavcısıbölgelerdekisavcılaraengellibireylerinoyhakkınınkorunmasıiçingirişimdebulunmatalimatıvermiştir.TemsilKomitesiayrıcahükümetvemeclisnezdindeilgiliyasanınBMEngelliBireylereDairKomite’ninnihaisonuçgözlemleriileuyumluolarakdeğiştirilmesiiçingirişimdebulunmuştur.Önerilendeğişikliklerhükümetvemeclisüyelerinegönderilmiştir.

STA’larulusalstratejilerindesteklemesiiçinyerelhalkınhareketegeçirilebilmesiamacıylavekamugörevlilerininsiviltoplumalanınıkorumasıvegeliştirmesiiçinuluslararasıtoplumunsöyleminikullanabilirler.

Neyapabilirim?uu ÜlkenizedairBMinsanhaklarıbelgelerindenhaberdarolabilirsinizvebunlarıpaylaşabilirsiniz:

http://www.ohchr.org/EN/Countries/Pages/HumanRightsintheWorld.aspx

uu EnyakındakiBMİHYKOyadaBMÜlkeOfisiileiletişimegeçereksiviltoplumalanınadairraporlarınızıvedeneyimleriniziBMİHYKOSivilToplumBölümüilepaylaşabilirsiniz:[email protected]

uu Sözleşmeorganlarınınçalışmalarınanasılkatılabileceğinizivekatkıdabulunabileceğiniziöğrenin:

http://www.ohchr.org/Documents/Publications/NgoHandbook/ngohandbook4.pdf





26


uu İnsanhaklarısözleşmelerindenöngörülenbireyselbaşvurudabulunabilirsinizveeğergerekiyorsatedbirkararıyadaacileylemtalepedebilirsiniz:

http://www.ohchr.org/Documents/Publications/FactSheet7Rev.2.pdf

uu İnsanHaklarıKonseyi’ninÖzelRaportörlerinebaşvurusunabilirsiniz:

http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/SP/Pages/Communications.aspx

uu İnsanHaklarıKonseyiŞikâyetMekanizmasınabaşvurudabulunabilirsiniz:

http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/HRC/ComplaintProcedure/Pages/HRCComplaintProcedureIndex.aspx

uu SiviltoplumalanınadairbilgivedeneyimleriniziİnsanHaklarıKonseyi’ninilgilioturumlarındapaylaşabilirsiniz:

http://www.ohchr.org/Documents/HRBodies/HRCouncil/PracticalGuideNGO_en.pdf

uu ÜlkenizinİnsanHaklarıKonseyi’ndeyapılanEvrenselPeriyodikİnceleme’sindesiviltoplumalanınadairbilgilerivedeneyimlerinizipaylaşabilirsiniz:

http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Documents/PracticalGuideCivilSociety.pdf

uu İnsanHaklarıalanındaBirleşmişMilletler’le,temsilcileriyleveyamekanizmalarıylaçalışanherhangibirgrubayadakişiyekarşıyapılantaciz,sindirmeveyamisillemeiddialarınadairBMGenelSekreteri’ninyayınladığımisillemelereilişkinyıllıkraporadetaylıbilgisağlayabilirsiniz:[email protected]

uu BMGenelSekreteriyadaİnsanHaklarıYüksekKomiserliği’nintematikraporlarınaverisağlayabilirsiniz.

uu Özelraportörlerintematikveülkeraporlarınakatkıdabulunabilirsiniz:


uu BMinsanhaklarımekanizmalarınınfaaliyetlerindenhaberdarolmakiçinSivilToplumBölümü’nüne-maillistesineaboneolabilirsiniz:

http://www.ohchr.org/EN/AboutUs/Pages/CivilSociety.aspx



http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/SP/Pages/Communications.aspx










27


BeklentileriYönetmeİfade,örgütlenme,toplanmaözgürlüğüvekamuişlerinekatılmahakkınısağlamaköncelikledevletleringörevidir.STA’lar,BMinsanhaklarısistemivediğeraktörlerledevletlerinbuyükümlülükleriniyerinegetirmesineyardımcıolabilir.

Siviltoplumçalışmalarıönündekikuralyadayasatemelliengelleriaşmayayönelikdeğişimigerçekleştirmekuzunbirzamançerçevesigerektirirkensiviltoplumaktörlerinekarşı,taciz,korkutmavemisillemegibieylemleracilolarakmüdahaleedilmesigerekendurumlardır.SözkonusudurumdailgiliBMprosedürveyamekanizmasınınkullanılmasınısağlamakönemlidir.

Herikidurumiçindeolumlubirsonuçeldeetmekortakbirçabayıgerektirirvebusonucuneldeedilmesigenişbiryelpazedekiaktörlerin(veyerelyadauluslararasısiviltoplumaktörlerinin,ulusalinsanhaklarıkurumları,medya,kamugörevlileri,siyasiler,diğerülkeler,bölgesleveuluslararasıtoplumgibi)seferberedilmesiilemümkünolacaktır.

SiviltoplumaktörlerininBMinsanhaklarıSistemi’nikullanmasıdeğişiminsesininkatlanmasınavebüyümesineyardımedecektir.Busiviltoplumalanınınkorunmasınıngeliştirilmesiaçısındanetkilisavunuculukstratejisininbirunsurudur.

Probleminçözümü

Medya

Kamu

Sivil toplumaktörleri

Kamugörevliler

PolitikacılarUlusalinsan

haklarıkurumları

Ülkeler

Birleşmişmilletler

Diğeruluslararasıkurumlar

Devletin butun

- yürütme- yasama

organları

yargı-

28


6.Kaynaklar

BirleşmişMilletlerKaynakları

BirleşmişMilletlerİnsanHaklarıProgramlarıileÇalışmak:SivilToplumiçinElKitabı-

http://www.ohchr.org/EN/AboutUs/CivilSociety/Documents/Handbook_en.pdf

BirleşmişMilletlerTavsiyelerininizlemesinasılyapılmalıdır-SiviltoplumiçinPratikbirRehber-

http://www.ohchr.org/Documents/AboutUs/CivilSociety/HowtoFollowUNHRRecommendations.pdf

BMİHYKYönetimPlanı(2014-2017),DemokratikalanınGenişletilmesiiçinTematikStrateji(s.72-83)-

http://www2.ohchr.org/english/OHCHRreport2014_2017/OMP_Web_version/media/pdf/10_Democratic_space.pdf

İnsanHaklarıSavunucularınaDairBildirge-

http://www.ohchr.org/EN/Issues/SRHRDefenders/Pages/Declaration.aspx

İnsanHaklarıKonseyi,SiviltoplumalanınınkorunmasınınvegeliştirilmesininöneminedairPanelözetiA/HRC/27/33.

İnsanHaklarıKomitesi,GenelYorumNo.34,Madde19:İfadevedüşünceözgürlüğü,CCPR/C/GC/34.

İnsanHaklarıSavunucularınaDairBMÖzelRaportörü,İfadeÖzgürlüğüneDairMevzuatınbirYorumuA/64/226.

KadınınİnsanHaklarıSavunucularınaDairbirÇalışma.İnsanHaklarıSavunucularınaDairBMÖzelRaportörüA/HRC/16/44.

İnsanhaklarısavunucularıiçingüvenliveuygunortamfaktörü,İnsanHaklarıSavunucularınaDairBMÖzelRaportörü,A/HRC/25/55

DerneklerinmalikaynaklaraerişimehliyetleriüzerineRapor,BarışçıToplantıveÖrgütlenmeÖzgürlüğühakkınadairBMÖzelRaportörü,A/HRC/23/39.

İnsanhaklarıalanındaBirleşmişMilletlerle,temsilcileriylevemekanizmalarıylaişbirliğineDairGenelSekreterRaporu(A/HRC/27/38,









29


A/HRC/24/29,A/HRC/21/18,A/HRC/18/19,A/HRC/14/19)

Bölüm16,Katılımvesiviltoplumileişbriliği,BMİHYK,İnsanHaklarıİzlemeKılavuzu-

http://www.ohchr.org/Documents/Publications/Chapter16-MHRM.pdf

SivilToplumveDiğerKaynaklardanSeçilenler

UlusalYasalarınUnsurlarıvePrensipleriiçinKontrolListesi(KaramacıgütmeyenörgütleruluslararasıMerkezi)-

http://www.icnl.org/research/library/files/Transnational/checklisten.pdf

KararalmaSüreçlerineSivilToplumKatılımUsulleriiçinİyiUygulamaKodu,AvrupaKonseyi,-

https://www.coe.int/en/web/ingo/civil-participation

MisillemeyeDairElkitabı(İnsanHaklarıiçinUluslararasıServis)

http://www.ishr.ch/news/reprisals-handbook

FırsatsağlayanÇevreDizini2013(CIVICUS)-

http://www.civicus.org/downloads/2013EEI%20REPORT.pdf

7. BizeulaşınBMİHYK’ninSivilToplumBölümüneulaşmakiçin:

[email protected]

Telefon+41(0)229179656

SivilToplume-maillistesiinsanhaklarımekanizmalarınadairgüncellemeveyönlendirmeyanındafonlar,hibelervebursbaşvurularınıntarihleriileilgilibilgisağlar.

Aboneolmakiçinsiviltoplumsayfasınıziyaretedin


http://www.ohchr.org/Documents/Publications/Chapter16-MHRM.pdf



https://www.coe.int/en/web/ingo/civil-participation

http://www.ishr.ch/news/reprisals-handbook

http://www.civicus.org/downloads/2013EEI%20REPORT.pdf


SivilToplumiçinPratikBirRehberSİVİLTOPLUMALANIVEBİRLEŞMİŞMİLLETLERİNSANHAKLARISİSTEMİ

OfficeoftheHighCommissionerforHumanRights

PalaisdesNationsCH1211Geneva10–SwitzerlandTelephone:+41(0)229179000Fax:+41(0)229179008www.ohchr.org

Mad

e of

pap

er a

war

ded

the

Eur

opea

n U

nion

Eco

-lab

el, r

eg.n

r FI

/11

/1, su

pplie

d by

UP

M.